Материалдар / Методикалық құрал "Рухани әлем"

Методикалық құрал "Рухани әлем"

Материал туралы қысқаша түсінік

11-сынып оқушыларына керек

Бекматова Ботагөз Ескендірқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

12 Қазан 2018

1953

0 рет жүктелген

Қазақ әдебиеті Эссе, шығарма, мазмұндама 11 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы «Солтүстік Қазақстан облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты»

Рухани әлем

Жалпы білім беретін мектептің11- сыныбына арналған

Петропавл, 2018ж

Құрастырушы авторлары:

Бекматова Ботагөз Ескендірқызы СҚО Петропав қаласы №7 орта мектеп КММ қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі жоғары санатты.

Пікір жазғандар: Ж.Т.Қадыров М.Қозыбаев атындағы СҚМУ филология кафедрасының меңгерушісі, филология ғылымының кандидаты, профессор.

К.К.Есмуканова «С.Шәймерденов атындағы қалалық классикалық гимназия» КММ қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі жоғары санатты.

Бұл жинаққа 11- сыныптың қазақ тілі мен әдебиет пәні бойынша эсселер мен оқу сауатылығына арналған материалдар енгізілген. Оқу құралының тілі оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай ескерілген, оқу сауаттылығының мәтіндері ұлттық сана қалыптастыруға, ұлтжанды азамат тұрғысынан тәрбиелеуге негізделген. Оқушылардың қазақ тілі мен әдебиетінен алған білімдерін эссе жазуғакеңінен пайдалана отырып, өзіндік ой-пікірлерін,сезім,әсерлерін әдеби тілмен жеткізуге дағдыландырады.Оқу сауаттылығындағы мәтіндер бүгінгі көкейтесті мәселелерді қамтиды.

Мазмұны

Алғы сөз ----------------------------------------------------------------------------------------------------4Эссе туралы түсінік--------------------------------------------------------------------------------------5-6Эссе тақырыптары Ы.Алтынсарин-балалар әдебиетінің атасы---------------------------------------------------------7-10Солтүстіктің інжуі-Сафуан---------------------------------------------------------------------------11-12Цифрлық Қазақстан---------------------------------------------------------------------------------------13EXPO-2017--------------------------------------------------------------------------------------------------14Жақсы сөзім - жаны игі халқым үшін-----------------------------------------------------------------15Абай Құнанбаевтың «Он тоғызыншы қара сөзіндегі» «қандай» мен «қалайға» жауап беріп, өз қөзқарасыңызды талдап жазыңыз------------------------------------------------------------------18Мағжан Жұмабаевтың «Қойлыбайдың қобызы» дастанындағы бәйгеге қобыз қосу көрінісін баяндап жазыңыз------------------------------------------------------------------------------19Абай Құнанбаевтың «Ескендір» поэмасындағы ақын жеткізген Ескендірдің әлсіздігін талдап жазыңыз--------------------------------------------------------------------------------------------22М.Мақатаевтың «Дариға-жүрек» шағын поэмасындағы Дариға-жүрек кім?-----------------25Әзілхан Нұршайықовтың «Ақиқат пен аңыз» роман-диалогіндегі автор сөздері арқылы батыр бейнесін сомдап жазыңыз--------------------------------------------------29Шәкәрім Құдайбердіұлы «Жастарға» өлеңінде жастарды неге Абай арқылы түзеткісі келеді?--------------------------------------------------------------------------------------------------------30 Сал-серілердің көтерген мәселесін, қозғаған тақырыбын жазыңыз-----------------------------32Дулат Бабатайұлының Еспенбет дастанында Еспенбеттің нағашысынан қалауы Ақбөрте болуының себебін дәлелдеп жазыңыз-----------------------------------------------------------------34Жаяу Мұсаның қиянатқа қарсы жазылған «Ақ сиса» өлеңіндегі оптимистік ой-толғамдарға дәлелдер келтіре жазыңыз--------------------------------------------------------------------------------35Ақан серінің «Құлагер» өлеңіндегі Құлагердің сипатын талдап жазыңыз---------------------36Т.Ахтановтың романға «Шырағың сөнбесін» атауын беру себебін оқиға желісіндегі дәйектер арқылы дәлелдеп жазыңыз-------------------------------------------------------------------37Қазақ даласының қоңырауы------------------------------------------------------------------------------38Тіл тұтастығы-ел тұтастығы-----------------------------------------------------------------------------39Елдің өткені мен бүгінгісінің сабақтастығы----------------------------------------------------------42Отан неден басталады?------------------------------------------------------------------------------------44Қазақстан Республикасының өркендеу жолы--------------------------------------------------------45Оқу сауаттылығы-------------------------------------------------------------------------------------------49

Алғы сөз

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2016 жылдың 16 қарашасында шыққан №660 бұйрығына сәйкес 2016-2017 оқу жылында жалпы орта білім беретін мектептердің 11-сынып оқушыларын қорытынды аттестаттауға өзгерістер енгізілді.Енді 11-сынып оқушылары үшін қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен эссе жазу міндеттелді. Эссе жазу мұғалімдер мен оқушылар үшін жаңа формат болғандықтан, көмекші ретінде әдістемелік құрал әзірленді. Бүгінде ЖОО-да берілген білімді бағалау үшін эссе көп жазылады. Ал батыс елдерінде оқуға құжат тапсырылғанда ерекше көңілді эссеге бөлінеді." Әдебиеттің қысқаша энцикпедиясында" («Краткая литературная энциклопедия»): "Эссе – бұл жеке тақырыпты түсіндіретін және соған байланысты әсері мен түсінігін беруге тырысатын шағын көлемді және еркін композициялы прозалық шығарма»,-деп берілген. Эссе соңғы жылдары танымал бола бастады. Бүгінгі таңда эссе жиі қолданылатын тапсырма түрі ретінде ұсынылады. Ол құжат пакеттерінің негізгі компоненттерінің бірі (оқу орнына түскенде немесе жұмысқа орналасқанда) болып табылады. Эссе байқауы көпшіліктің ішінен ең үздігін таңдап алуға көмектеседі. Ұсынылып отырған әдістемелік құралда эссе термині, түрлері, құрылымы, ерекшелігі, талаптары және эссе жазу үлгілері мен оқу сауаттылығына арналған әртүрлі тақырыптағы мәтіндер ұсынылып отыр.Жинақтағы эсселерді оқушылар оқып отырып, өзгенің ойы мен пікірімен бөліседі. Осы тақырыпты өзі қалай жазар едім деген ой туындап, үлкен дайындықпен қосымша материалдарды оқып дайындалып жазса, жақсы нәтиже берері анық. Ұстаздарға да қосымша материалдар ретінде пайдалануына болады.Эссе жазушы оқушылар мақсатқа сәйкес эссе түрінің талаптарын сақтап отырып жазды.Эссе жеке көзқарас, сараптама, дәлелдемелерге негізделген. Эссенің мақсаты – эссе жазушының өзіндік көзқарасын, сыни ойын жетілдіру. Ұстанымын дәлелді бекіту үшін жан-жақты білім алып, ақпаратпен қаруланады. Тақырыпты ашуда танымдық білігін тиімді қолданып, шығармашылық қабілетін шыңдап, ой жүйелілігін реттейді. Жазу түрлеріне қарай жазу тәсілдерін таңдай біліп, эссе түріне қарай жазу стилі сақталған. Оқушы ой жүйесінің бірізділігін сақтаудағы сөз оралымдарын тиімді қолданып, сөздік қорының байлығын дамыту арқылы ойын жеткізуге қажетті көркем айшықты сөздерді тиімді қолдануға үйренеді.

Эссе деген не?

Эссе дегеніміз (фр. тіл. essai -тәжірбие, лат.т. exagium – құрау ) – философиялық, әдеби, тарихи, публицистикалық, әлеуметтанулық, саяси және тағы басқа саладағы ғылыми емес, автордың жеке көзқарасын білдіретін прозалық мәтін. Жанр ретінде енгізген 1580 ж. Мишель Монтень болатын, ал «эссе» сөзін бірінші рет қолданып, осы жанрда 1597 жылы Френсис Бэкон кітаптарын жазып шығарды. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде «Бір нәрсенің әсерінен болатын толғаныстан туған шағын әдеби шығарма» десе, француз тілінде талпыныс, байқау, очерк, латын тілінде салмақтау деген мағыналарды береді. Сонымен қоса, эссе – білім алушының пәндік білімі мен білігін танытатын қорытынды жазба жұмыс түрі. Эссе – студенттің қысқаша ғылыми жұмысы, яғни студенттің (оқушының) тар шеңбердегі өзекті сұрақты шешуі. Эссенің басқа ғылыми жұмыстардан өзгешелігі – берілген тақырыпты қысқа әрі нақты жеткізе білуінде. Эссе қалай жазылады?Эссенің құрылымы кіріспе, негізгі бөлім, қорытындыдан тұрады. Маңызды ережелерінің бірі – тезис қою. Тезис – эссенің кілті. Кілті табылмаса, эссенің негізгі мақсатына жетуі де қиындыққа ұшыратады. Тезис – автор ұстанымы, негізгі бөлімде дәлелденетін ойға сілтеуші негізгі идея. Тезис кіріспе бөлімде қойылады. Кіріспе бөлім нені қамту керек? Кіріспе бөлімде эссе жазушы эссе тақырыбына түсінік береді. Осы арқылы жазушының эссе тақырыбын түсінгенін анықтай аламыз. Бұл тақырып неліктен өзекті екендігі жазылады. Тақырып және оның өзектілігі туралы жазылғаннан кейін тезис қойылады. Тезистен кейін негізгі бөлімге көшуші сөйлем жазылады.Эссе тақырыптары эссе түрлеріне қарай әртүрлі құрылады. Аргументтік, дәлелдемелік, әдеби, сыни, синтез эсселердің өзіндік ерекшеліктері бар. Осыған сәйкес тақырыптарында да өзгешілік бар.Эссе жазу адамды үздіксіз оқуға итермелейді. Идея айтып, пікір білдіргенмен, аргументтермен бекіте алмау – аяқталмаған эссе. Толық эссе жазылу үшін қоғамда болып жатқан жаңалықтар, әртүрлі саладағы өзге-рістер, тың ойлар, оқиғалар, жаһандық мәселелер назардан тыс қалмау керек. Нашар аргументтен нашар эссе жазылады. Эссе – білім алушыны үздіксіз оқуға жетелейтін жазба жұмыс түрі.Біз қалай жазып жүрміз?

Эссе жазу әдістері туралы зерттеу барысында кезең сайын шеберлік-сыныптар, семинарлар, курстар, тренингтер өткізіліп келеді. Курс, тренингтер интерактивті формада өтеді. 20% – теориялық материал, 80% – тәжірибелік жаттығулар, пікірлесулер, кері байланыстар. Яғни, қатысушылар эссе жазады, кері байланыс арқылы жазу жолын меңгереді. Біздің түсінігімізде эссе әр адамның тақырып бойынша өз ойын білдіруі. Расында да, эсседе өз ойымыз жазылады. Дегенмен құрылым жағынан қиындықтар бар. Тезис қою қалыптаспаған. Пікірді аргументтермен дәлелдеп, қорыту жетіспейді. Пікір айтудан гөрі, ақпараттар жиынтығы беріледі. Қорытынды бөлімде тыңнан жаңа ойға көшіп, эссе тақырыбынан ауытқып кетеді. Эссені тұтас алғанда, эссе жазушы, тек қана кіріспе жазып шығатын жұмыстар да кездеседі. Эссе жазуды бастамас бұрын тақырып туралы түсінік тексеріліп, оған айтатын идея мен пікірлер, аргументтер жинақталады. Түсінік, пікір бар болғанымен, аргумент келтіру қиындық туғызады. Аргументтің аздығынан тақырып таңдауда қиындық туды. Жоғары оқу орнында эссе жазуы, мектепбітірушілер емтиханының эссе форматында өтуі еліміздің білім саласына енген жаңалықтары. Сондықтан эссе жазу әдістерін жетілдіру – зерттеуге итермелейтін іс.

Эссе жазудың мақсаты:

Белгілі мәселе бойынша өз пікірін айту және дәлелдеу;

Сұрақ бойынша өзінің түсінігін, ойын айту;

Оқырмандарды ақпараттандыру;

Мәселені талқылау және шындықты табуға тырысу;

Өзінің және оқырманның көңілін толтыру, рахатқа бөлеу;

Көңіл-күйіңді білдіру және оқырман көңілін аудару, эмоция туғызу;

Іс-әрекетке түрткі болу.

Эссені қалай жазуға болады? Мінсіз эссе жазудың дайын ережесі жоқ және болмайды да, бірақ эссе жазу дағдыларын жүзеге асыруға көмектесетін ережелер мен нұсқаулар бар.Эссені жазу маңызын түсініп, оны ашудан бастау керек, кейіннен автордың өзіндік ойы, оны растайтын дәлелдемелері,қорытындылары келтіріледі. Егер сіз эсседе келтірілген мәселе бойынша атақты ойшылдардың, ғалымдардың пікірлерін келтірсеңіз жұмыстың сапасы артады. Сонымен қатар эссенің жазылу стиліне назар аударыңыз, орынсыз, жеңіл-желпі пікірлерді жазбаңыз. Қолданылуына қарай: әдеби жанрда, білімді бақылау әдісі ретінде, батыс елдерінде ЖОО-ға түсуде талап етіледі. Жазылу көлемі: 500 сөз, 1-2 беттен 20 бетке дейін.Эссе жазу кезеңдері: Проблеманы анықтау -ойлану–жоспарлау –жазу–тексеруЭССЕ жазу барысында қатаң сақталынуы тиіс талаптар:• Жеке көзқарастың көрінісі;• Фактілі дәлелдер (аргументтер);• Теоретикалық негіздеме;• Терминдерді қолдану;• Цитаталарды келтіру;• Әртүрлі көзқарастарды мысалға алу;• Логикалық заңдылықтың сақталынуы;• Салыстыру және қорытындылау әдістерін қолдану;• Сауаттылық (пункт., орфогр.);• Юмор, сарказм;• Қолданған ғылыми еңбектерге сілтеме жасау.Эссе жанры шығармашылық еркіндікті білдіреді. Эссе – бұл сіздің естіген немесе оқыған я болмаса көрген жайтқа байланысты жеке көзқарасыңыз.Құрылымдық жағынан эссе полемикалық сөздердің, ойлардың я болмаса сұрақтардың динамикалық кезегі.Сонымен бірге шығармашылық еркіндікке қарамастан, эссе жанрында ой қозғау оңай емес екенін ұмыптаған жөн. Ең бастысы – бірегей идеяны тауып және белгілі бір мәселеге байланысты қалыптан тыс көзқарасты білдіру керек.Эссенің тақырыбы автор ойының «ұшу алаңы» болып саналады.Эссенің еркін композициясы өзінің ішкі логикасына бағынышты, ал эссенің басты мазмұнын автор ойларының “көркем оюларында” іздеген абзал болады.Өзіндік көзқарасты білдіру үшін эссе авторы аналогияларды таңдап, мысалдар келтіруі, салыстыру жасауы мен ассоциацияларды қолдануы қажет;Эссеге көптеген көркемдегіш құралдарды қолдану тән (бұл – метафоралар, аллегориялық образдар, символдар мен салыстырулар). Эссенің тақырыбы автор ойының «ұшу алаңы» болып саналады. Эссе – айқын бейнеленген авторлық көзқарас.Жеке авторлық стиль – жанр талабы.

Әдебиет халықтың кешегі өмірін, бүгінгі тынысын кестелеу арқылы белгілі бір кезеңдердің көркем шындығын көрсетеді. Қай елдің әдебиетінде болса да көркем шығармашылықтың құнды жанры ретінде эссе туындап жатады. Әр жанрдың өз ерекшелігі мен өзіндік табиғаты бар. Әдетте бір жанрға қойылатын талапты екінші жанрдың табиғаты көтере алмайды. Вольтер:«Жалықтырып жіберетін жанрдан басқасы бәрі жақсы»-деген. Шынымен де, қызықсыз жанр болмайды, бұл тікелей жазушының көзқарасына, идеясына, бейнелеу, жеткізу әдісіне байланысты дүние.З. Қабдолов: « Жанр-даму үстіндегі ұғым. Әрбір тарихи дәуір әр түрлі жанр олардың түп негізін сақтай тұра, оның табиғатына өз ерекшеліктерін енгізеді. Мұндай ерекшеліктер, бір жағынан, әр әдебиеттің ұлттық сыр-сипатымен тығыз байланысты болса, екінші жағынан, әр жазушының әлеуметтік орта мен әдеби процесстегі атқарар роліне, алар орнына байланысты.» Жанрлардың ішіндегі қандай құбылыстар болмасын белгілі бір стильдік, көркемдік мақсатта жұмсалып, көркем шығармалардың ішінде айрықша қызметке ие болып тұрған жанрлардың бірі – эссе жанры.Эссе жанры – тұрақталған, қалыптасқан тұжырымдарға жаңа қырынан қарап, өзінше талғап, әрі дағдыдан, әдеттен, көне соқпақтардан бөлсек, тың болжамдар мен түйіндеулерге құрылатын философиялық, эстетиканың, әдеби сынның, публицистиканың, көркем әдебиеттің жанры. Әдебиеттегі эссе-соны пікірлерге көбірек мән беріліп, оқырманды ой теңізінде жүздіретін таңдай қақтыратын, өзінше ойлап-сезіну қажеттілігін туғызатын, қаныңды қыздырып, рухани әлемнің азық сыйлайтын, дүние құбылыстарын өткір қабылдаумен ерекшеленетін көркем туынды. Эссе табиғаты сыршыл сезімге, тіл бояуларының айрықша салтанатына, әшекейлі композицияға құрылады.Соңғы жылдары эссе жанры баспасөз беттерінен қайта көріне бастады. Бұның себебі – эссенің газет беттеріне қайталамас реңк, ерекшелік әкелуінде. Қазіргі заманғы эссенің негізі – қоғамдық өмірдің әр саласындағы құбылыстарынан пайда болған «теория», анықталған концепцияны ерекше бейнелеу мен жеткізуде жатыр. Эссеистың ойлау деңгейі «глобальдылық». «Глобальды» деңгейде ойланудың маңыздылығы ең алдымен адамдардың күнделікті өмірде негізгі мәселелердің ішінде көкейкесті, өтпелі кезеңдерді анық байқауға көмектеседі.Журналист Жидегүл Әбдіжәділқызының айтуынша: «Эссе-журналистің адамгершілік көзқарасын танытатын, авторлық позициясын айқындайтын, кәсіби деңгейін аңғартатын, қалың бұқараның санасына тікелей ықпалетіп, сол арқылы қоғамдық пікір тудыратын жанр». Яғни, журналистік тұрғыдан қарастыратын болсақ, өте тиімді, әрі журналистік функцияны атқаруға мүмкіндік жасайтын жанрлардың бірі. Өкінішке орай, кейбір эссе жазушылары оның негізгі қисынын, жанрлық ерекшелігін, құрылымдық сипатын біле бермейді, көбінесе , ойша болжаммен жазады.Сонымен, эссе ғылыммен, публицистикамен және көркем әдебиетпен байланысты, дегенмен олардың ешқайсысына да тікелей қатысы жоқ жанр. Эссе көбінде «сараптамалық әдебиетке» жақын болып келетін және философия, әдебиет, саясат, сын, өнеге, эстетика, идеологияны объект ретінде қолданып, соларды сараптайтын жанр. Эссе үшін ең маңызды факторлар: өзектілілік, экспрессивтілік және бейнелілік. Жалпы сәтті жазылған эсселердің авторлары философтар, тарихшылар, мәдениеттанушылар, өнер зерттеушілері, жеке салада хабардар журналистер бола алатынына өмірдің өзі дәлелдеп жүр, демек эссе жанры автордың интеллектуалдық байлығына, өмірден білген, көрген, сезінген, түйгенін халыққа жеткізу стилінің өзіндік ерекшелігіне байланысты деген қорытындыға келуге болады.

Эссе үлгілеріЫбырай Алтынсарин – балалар әдебиетінің атасы

Оқысаңдар, балалар, Шамнан шырақ жағылар.Тілегенің алдыңнанІздемей-ақ табылар.Кел, балалар, оқылық, Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық,-деп, оқудың пайдасын жастардың санасына сіңірген Ы.Алтынсарин - тұңғыш ағартушы-педагог болумен қатар, балаларға арнап көлемі шағын, мазмұны мәнді өлеңдері мен әңгімелерін қалдырған жазушы. Ы. Алтынсарин – балалар әдебиетінің атасы. Бар өмірін қазақ балаларын оқытуға арнаған. Сол мақсатпен алғаш рет балаларға арнап мектеп ашып, оқулық жазған. Қоңырау үнімен қазақ даласына білім әкеліп, балаларды мектепке шақырған қазақ халқының жанашыры, даланың жарық жұлдызы, қазақ халқының санасына, жүрегіне,маңдайына біткен шам- шырағы бола білген. Болашаққа зор сеніммен қарап, алды болжай білген, көреген, данышпан адам. Балаларға таза ана тілін үйрету арқылы халықтың бай тілін меңгеріп, өнер-білімге бастаушы Ыбырай Алтынсарин туған халқын оқу-білімге шақырып, білімнің жарық сәулесін таратты. Өзі бас болып, бірнеше жерде кездескен кедергі қарсылыққа қарамастан, 1864 жылы мектеп ашты. Биыл Ыбырай атамызға 176 жыл толып отыр. Ы.Алтынсарин әңгімелерінің бәрі де бүлдіршіндердің жас ерекшеліктеріне орай тілі жеңіл, мазмұнды,тартымды, олардың жан дүниесіне әсер етерліктей етіп берілген. Балаларды ұқыптылық пен сабырлылыққа, шыдамдылыққа, төзімділікке еңбекке, өнерге, имандылыққа, ізгілікке, қайырымдылыққа үндейтін көптеген қысқа әңгімелері бар. Әсіресе, мен Алтынсариннің «Өнер білім бар жұрттар» өлеңіне қайран боламын. Жазушының осы күнді көре білген көрегендігіне таңданамын. Қазіргі кездегі техниканың озық болатындығына, елде қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын өмір келетіндігін білген.Ыбырай салған сара жол – бұл күндері қанатын кеңге жайған, тамырын тереңге жіберген Бала жанының зергері Ы. Алтынсарин әңгімелерінің бәрі- қазақ балаларының болашағы . Карбай Аяулым 5 «А» сынып

ЭссеЫбырай Алтынсарин- балалар әдебиетінің атасы Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы 20 қазанда туды.Ыбырай Алтынсарин ең бірінші қазақ педагогы болды. Ол «Кел, балалар, оқылық» деп балаларды мектепке, білімге шақырған. Оның көптеген шығармалары бар.Мысалы: «Жаз», «Кел, балалар, оқылық», «Қарлығаш», «Қарға мен түлкі» және т. б. Ыбырай Алтынсарин бала кезінен бастап білімге талпынып, өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты. Көп оқыды, Ресей қоғамының білімді адамдармен жиі араласып тұрды. Орынборда оқып жүрген кезінде шығыстанушы ғалым В.В. Грегорьевпен жақын танысып алды. Ол 1860 жылы Торғай мектебіне мұғалім болып тағайындалды. Ал 1864 жылы Торғайдағы мектепті ашты. Ырғызда тұңғыш қыздар мектебін ашты. Өзінің мінез- құлқы жағынан қарапайым әрі еңбексүйгіш еді, көп оқыды, батыс классиктерінен көп үйренді. Сонымен қатар осы заманға дейінгі педагогиканың негізін қалаған. Біз неге Ыбырай Алтынсаринды балалар әдебиетінің атасы деп атаймыз? Өйткені ол ең бірінші қазақ педагогы болған. Балалар оның шығармаларына қызығып, оны құрметтеді. Сондықтан халық оны балалар әдебиетінің атасы деп атаған.Ол өзінің шығармаларын балаларға арнап жазған. Менің ойымша, балалар оның тек қана ең бірінші қазақ педагогы болғаны үшін емес, оның шығармаларына қарап оны балалар әдебиетінің атасы деп атаған. Мен де осы ойды құптаймын және бекер айтпаған деп ойлаймын. Өйткені Ыбырай Алтынсарин осы кезге дейін балалардың оқуына, оқулықтарына көп үлес қосқан. Ол жайдан жай шығармаларды жазбай, балаларға өзінің шығармалары арқылы үлгі боларлық қасиеттер мен мінез-құлықтарды ұсынған. Ыбырай Алтынсарин басқа жазушыларға қарағанда балалар әдебиетіне зор көңіл бөлді, балаларға түсінікті, тілге жеңіл, жас ерекшеліктеріне сай келетін шығармалар жазды. Ол шығармаларда балаларды тәртіпке, тәрбиеге және тағы басқа жақсы істерге үйретті. Осындай ұстаздардың ұстазы болған Ыбырай Алтынсариндімен де балалар әдебиетінің атасы деп санаймын. Ыбырай атамыздың шығармаларын сүйіп оқимын, басқа оқушыларға да оқыңдар деген тілек айтқым келеді.

Батырова Алина 5 «Ә» сынып

ЭссеЫбырай Алтынсарин- балалар әдебиетінің атасы Ыбырай Алтынсарин- балаларға арнап шығарма жазған бірінші қазақ жазушысы. Ол кісі 1841 жылы Торғай өңірінде дүниеге келген. Шын аты- Ибраһим. Әкесінен ерте айырылған ол атасының - белгілі би және старшын Балқожа Жаңбыршиннің қолында тәрбиеленді.Ыбырай бала кезінен бастап білімге және өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты.Ыбырай Алтынсарин ақын және прозаик қана болмай,балалар әдебиетінің негізгі қалаушы деп саналады.Ыбырай атамыз қазақ балаларын білімді және сауатты болуын қалаған.Қазақ жерінде қазақ мектептері аз болғандықтан ол кісі балаларды өзінің үйінде оқуды, жазуды үйреткен еді.Ыбырай атамыз1876 жылы «Қазақ хрестоматиясын» жазып, 1879 жылы бұл кітап Орынборда басылып шығарылды. Тек ақынның поэзиясы ғана емес, оның жазған шағын әңгімелерінің де әдебиетте ойып орын алғанын айта кеткеніміз жөн. Себебі оның дәуіріне дейін балалар әдебиеті ретінде танылған бірде-бір еңбек болмаған. Ыбырай Алтынсарин алғаш балаларға арнап жазған әңгімелерін өзінің төл өлеңдеріне қосып, сол хрестоматиясына енгізеді. Осы қысқа әңгімелерінде ол жас шәкірттерді адамгершілікке, ізгілік пен бауырмашылдыққа, адал еңбек пен әділдікке, әдептілік пен сабырлыққа, зейінділік пен білімді еркін игеруге шақырады. Ыбырай "Қазақ хрестоматиясына" кірген өлеңдерінде де халық-ағарту идеясын көтерді. Оның "Кел, балалар, оқылық!", "Өнер-білім бар жұрттар" өлеңдері осындай мақсатта туған. "Кел, балалар, оқылық!" өлеңі жастарды оқуға, білім алуға шақырады.Ыбырай Алтынсарин өзінің туған жеріне, еліне адамдарына деген махаббатын өлеңдері арқылы жеткізген.Туған халқының игілігі үшін бар күшін салған.Оның «Асыл шөп» деген шағын шығармасы маған қатты ұнады.Ол «Сабыр түбі-сары алтын» деген мақалдың мағынасын ашады.Ыбырай шығармаларының басты тақырыбы –еңбек. Ол еңбек адамның өмірі үшін ерекше маңызды рөл атқарады, еңбексіз өнер де, білім де қолға келмейді деп еңбекті бірінші орынға қойып, тәрбие негізі адал еңбекте деп тұжырым жасайды. Оның бұл тақырыпта жазған көптеген әңгімелері бар.Мысалы «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш», «Бай баласы мен жарлы баласы», «Қыпшақ Сейтқұл» т.б. Жазушының бір топ әңгімелері адамгершілік тәрбие мәселесіне жазылған. «Түлкі мен ешкі» әңгімесінде түлкінің қулығын көреміз.Ыбырай Алтынсарин бізге үлкен мұра қалдырды. Ыбырай Алтынсарин өзінің керемет өлеңдерімен оқырмандарыларына ақ пен қараны, жақсы мен жаманды салыстыруға тәрбиеледі.Сондықтанда Ыбырай Алтынсарин-балалар әдебиетінің атасы деп саналады. Мен Ыбырай атамыздың әңгімелерін сүйіп оқимын, өйткені оның әңгімелері- асыл мұра,асыл қазына.

Ибадулла Амина 5 «Ә» сынып

Эссе Ыбырай-балалар әдебиетінің атасы Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы 20 қазанда Қостанай облысы аймағында туған. Қазақтың алғашқы ұстазы, этнограф, қоғам қайраткері, алғашқы ,,Қазақ хрестоматиясы’’ деп аталатын оқулық жазған. Әкесінен ерте айырылған ол атасының белгілі би Байқожа Жаңбыршиннің тәрбиесін алған. Ыбырай атамыз бала кезіннен бастап, өз бетінше оқып үйренуге бейімделген. Орынборда оқып жүргенде ғалым В.В.Григорьевпен жақын танысқан. Ол Ыбырай Алтынсаринге кітапханасын еркін пайдалануға рұқсат берді. Ыбырай Алтынсарин осы кітапханада барлық бос уақытын өткізген. Өзі мінез-құлқынан қарапайым, еңбексүйгіш, көп оқыған, өз халқының сауатын ашып, ағартушылық қызметке көп еңбек сіңіргенін көреміз.Атасы Балғожа би өз аймағында атақты кісілердің бірі болған. Орынбордың әкімшілігінің алдында да беделді кісі болған. Ол тоғыз жасындағы немересі Ыбырайды Орынбордағы қазақ-орыс мектебіне жаздырып қояды. Осы мектеп 1850 жылы ашылған. Оған тек қазақтың 30 баласын ғана алады. 1957 жылы Ыбырай Алтынсарин осы мектепті «өте жақсы» деген бағ

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!