Мұғліам-дефектолог жұмысының ерекшеліктері

Жалағаш ауданы

Дефектолог – логопед: Бақытжанқызы Аружан

Мұғліам-дефектолог жұмысының ерекшеліктері

Мұғалім-дефектологтың қызметінің маңызды бағыттарының бірі – ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың отбасыларымен (ата-аналарымен) жұмыс.

Мұғалім-дефектологтың ерекше білім беруді қажет ететін баланың отбасымен жұмысындағы негізгі мақсаты - мүмкіндігі шектеулі баланы тәрбиелеу және оқыту сияқты қиын міндеттерді шешуге көмектесу; отбасының әлеуметтік бейімделуіне ықпал ету, оның мүмкіндіктерін жұмылдыру, ата-ананы өздерінің одақтастары ғана емес, сонымен қатар білікті көмекшілері ету, ата-аналарды белсендіру, олардың назарын сол түзету-педагогикалық міндеттерге аудару; отбасында және оқу орнында баланы тәрбиелеу мен оқытуды жүйелі етіп, олардың өзара ықпалын тиімдірек ететін балалармен жұмыста жүзеге асырылады.

Баланың отбасының ынтымақтастығы болмаса, маманның жұмысы нәтижелі болмайды. Әсіресе ата-аналармен.

Ата-аналармен жұмыс деген нені білдіреді?

• ынтымақтастық

• қосу

• қатысу

• білім беру

• серіктестік

Ата-ананың қолдауын жүзеге асыру процесі ұзақ және баланы бақылайтын барлық мамандардың (мұғалім-психолог, мұғалім-дефектолог және т.б.) міндетті түрде кешенді қатысуын талап етеді.

Білім беру ұйымындағы мұғалім-дефектолог үшін отбасын психологиялық-педагогикалық қолдауды жүзеге асырудың міндеттері мыналар болып табылады:

• Ата-аналарға білікті қолдау көрсету (әлеуметтік-құқықтық, психологиялық-педагогикалық);

• арнайы педагогика саласында сауаттылығын арттыру, балаларымен жұмыс істеуге қызығушылық пен құштарлықты ояту;

• ата-ананың баланы тәрбиелеу мен оқытуға белсенді қатысуына жағдай жасау;

• ата-аналар мен олардың балалары арасында дұрыс қарым-қатынасты қалыптастыру;

• білім мен тәрбиені түзету мәселелерінде дәрігерлер мен мұғалімдерден көмек сұрау әдетін дамыту.

Мұғалім-дефектологтың ерекше білім беруді қажет ететін балаларды тәрбиелеп отырған отбасылармен жұмысының мақсаты мен міндеттерін анықтай отырып, ата-аналармен түзетулік-педагогикалық процесті ұйымдастыру формаларын қарастырамыз.

Дефектолог пен ата-ананың өзара әрекеттесу формалары олардың бірлескен іс-әрекеті мен қарым-қатынасын ұйымдастыру тәсілдері болып табылады.

Педагогикалық тәжірибеде отбасымен қарым-қатынастың негізгі формалары бар: жеке, ұжымдық (топтық) және ата-аналармен жұмыстың көрнекі-ақпараттық формалары.

Мүмкіндігі шектеулі оқушылардың ата-аналарымен жұмыстың жеке, ұжымдық (топтық) және көрнекі-ақпараттық түрлерін қолдану мектеп пен отбасының өзара әрекетін жаңа деңгейге көтеруге және сол арқылы тәрбиенің бүкіл процесінің тиімділігін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді және мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту.

Дефектолог мұғалімнің отбасымен түзетулік-педагогикалық жұмысын ұйымдастырудың ең тиімді формалары:

• ұсыныс және кеңес беру;

• дәрістік және тәрбиелік;

• оқушылардың ата-аналарымен жұмыстың көрнекі-ақпараттық формалары;

• ата-аналарға арналған тәжірбиелік жаттығулар;

• ата-аналармен және олардың баласымен жеке және топтық сабақтар.

Мұғалім-дефектологтың қызмет өрісіне кемтар баланың айналасындағыларға дефектологиялық білімдерді насихаттау да кіреді. Мұндай жұмыс өте қажет, өйткені кемтар баланың әлеуметтік бейімделуі оның психикалық ерекшелігіне, жеке бас өзгешелігіне ғана тәуелді емес, адамдардың онымен қарым – қатынас жасауға дайын еместігіне, оның қажеттіліктеріне түсінбеуі де тәуелді.

Көпшілігі ынтамен – ақ көмектесер еді, бірақ қалай істеу керек екенін білмейді. Мұғалім – дефектологтың қызметі барлық балаларға, соның ішінде кемтарларға адамгершілікпен қарым – қатынас жасауға көмектесуі мүмкін.

Мұғалім-дефектологтың өзінің алдында тұрған күрделі міндетті үнемі шешіп отыруы тиіс, өйткені ол кемтар балалармен, оның ата – анасымен жұмыс істейді. Бұл үшін ол білімді, көп оқыған болуы керек. Бұл әсіресе оның жалпы және арнайы педагогика саласындағы біліміне қатысты. Ол жаңа әдебиеттермен таныс болып, оқыту мен тәрбиенің түрлі әдіс, тәсілдерін, жекелей жұмыс жүргізу түрлерін еркін меңгеріп, арнайы техникалық құралдарды пайдалана білуі тиіс. Бұл білімдерсіз ол оқу, тәрбие жұмысын іске асыра алмайды, оған түзетулік бағыттылық бере алмайды, ауру баланың ата – анасына көмектесе алмайды.

Әрине мұғалім – дефектолог түрлі кемістігі бар баланы тәрбиелеу мен оқыту мәселесін тең дәрежеде игере алмайды. Кемтар балалардың әр категориясының өзіне тән ерекшелігі бар. Дегенмен жалпы алғанда мұғалім – дефектолог дефектологиялық жұмыстың барлық бағыттарымен таныс болуы керек.

Мұғалім – дефектолог педагогикалық білімдермен қоса жалпы және жас ерекшелік психологиясын, оның балалар және арнайы бөлімін жақсы білуі қажет. Бұларсыз баланың психологиялық әрекетіндегі ауытқулардың табиғатын, мәнін, сипатын, оның кемістігінің себебін түсінуге, даму перспективасын болжауға болмайды.

Мұғалім-дефектологтың күнделікті жұмысында тез және қатесіз шешетін мәселелер үнемі туып жатады. Ал бұл мәселелердің бәрі педагогикалық байланысты бола бермейді. Олар көбінесе дәрігерлік, клиникалық сипаттағы білімдерді, физиологиялық заңдылықтарды түсінуді талап етеді. Сондықтан мұғалім осы мәселелерден міндетті түрде хабардар болуы тиіс.

Мұғалім-дефектологтың жеке басына қатаң талап қойылады. Ол өте адамгершілікті, балаларды сүйетін, оған көмектесуге ұмтылатын адам болу тиіс. Егер салбыр – салақ, айтақан сөзді түсінбейтін, тіпті мінезі нашар кемтар бала мұғалімді үнемі тітіркендірсе, ондай адамға дефектолог болуға болмайды.

Егер ондай адам дефектолог бола қалса, балаға да, өзіне де азап әкеледі. Мұғалім үнемі жаман көңіл – күйде жүреді, ешнәрсеге риза болмайды, сәл нәрсеге ашуланады. Барлық балалар, соның ішінде кемтарлар әдетте өздері болған ортадағы жағдайдың жалпы эмоциялық екпініне көңіл бөліп, өз кемістігіне күйіне, жасына басқа да факторларға сай болып жатқан жағдайларға мән береді. Оқу – тәрбие процесіне өте зиянды «суық соғыс» ситуациясы пайда болады.

Өте мейірімді, төзімді, өз тәрбиеленушілердің әдеттен тыс сан қилы мінез – құлқына ақылмен қарайтын адам ғана педагог – дефектолог бола алады. Сонымен бірге ол ситуацияны игеріп, қажет болғанда тез, негізгі шешімдер қабылдап, оны тәжірибеде қолдана білуі керек. Ол қатал, сөзінде тұратын, бірақ қатігез болмауы тиіс.

Педагог – дефектолог әзілдей де білуі қажет, кейбір жағдайларда жұмсақ қалжың айтып, қиын атмосфераны жайландыруы қажет. Дегенмен баланы мазаққа айналдыруға болмайды. Айтылған сөзді толық түсінбей, кемтар бала, соның ішінде ақыл – ойы кеміс бала сөздің мәнін өзінше қабылдап, оған қайғырады.

Мұғалім – дефектолог балаға мейірімді болуы тиіс. Олардың көбісі үйде қиын жағдайда тұрады, әрдайым оң эмоциялар ала бермейді. Сонымен бірге әрбір бала мейірімді, көңілді қолдауды қажет етеді. Мұғалім-дефектологтың өткізген әрбір сабақта бала өзін жайлы сезініп, мұғалімнің оған жақсы қарайтын болуы тиіс. Бұл жұмыстың табысты болуының басты кепілдерінің бірі.

Жұмыс барысында педагог – дефектологке көңілді, мойымайтын мінез көмектеседі, бұл оның кемтар баламен қарым – қатынасының жалпы дәрежесін көтереді, оқу – тәрбие процесін жандандырады. Сүйікті ұстазының мінез – құлқына еріксіз еліктей отырып, балалар өмірге сеніммен қарайды, өз күшіне сенетін, тіптен аз қызықтыратын тапсырмаларды да ынтамен орындайтын болады.

Мұғалім-дефектологтың жұмысы үлкен – кіші жігерді, жүрек жылуын қажет етеді.

Ол жоғары адамгершілік сапалармен біріккен терең, жан – жақты білімдерсіз іске аспайды.