«Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі» мемлекеттік мекемесінің «Жамбыл атындағы орта мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

ЫДЫРЫСОВ МАХСАТ АЛГОЖАЕВИЧ

Мүмкіндігі шектеулі оқушыларға көрсетілетін әлеуметтік және педагогикалық көмектің жаңа жолдары

Оқу-әдістемелік құрал

18. АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРҒАН СӨЗДЕР

Әдістемелік жұмыста төмендeгідeй сәйкeсіншe aнықтaмa тeрминдep, түсініктeмeлep мен қысқартылған сөздер пайдаланылды:

Оқытудың жeкe бaғдaрлaмaсы - оқушының өзeкті дaму дeңгeйін, мeңгeріп жaтқaн пән сaлaсы жәнe дaмудың жaқын aймaғындaғы білімдері мен дағдыларын есепке алу арқылы оқушы үшін жасалатын бағдарлама.

Инклюзивті білім беру-бұл физикалық, психикалық, интеллектуалдық, мәдени-этникалық, тілдік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, арнайы оқытуды қажет ететін барлық адамдарды жалпы білім беру процесіне қосуды көздейтін жалпы білім беруді дамыту процесі.

Қашықтықтан білім беру технологиялары-білім алушы мен педагог қызметкердің жанама (қашықтықтан) немесе толық емес жанама өзара іс-қимылы кезінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып жүзеге асырылатын оқыту.

Оқытудың ерекше қажеттілігі-баланың білім алу мүмкіндігін қамтамасыз ететін арнайы психологиялық-педагогикалық және өзге де қолдауға қажеттілігі.

Оңалту-мүмкіндігі шектеулі баланы ақыл-ой және дене мүмкіндіктері шеңберінде қалыпты өмір салты мен еңбекке қабілеттілікке айналдыру мақсатында медициналық, әлеуметтік, білім беру және кәсіби сипаттағы шаралардың тұтас кешенін қолдану.

Білім беру-адамгершілік, зияткерлік, мәдени, дене бітімін дамыту және кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылатын тәрбие мен оқытудың үздіксіз процесі.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар-денсаулық жағдайы бойынша білім алуда тұрақты немесе уақытша қиындықтарға тап болған, арнайы, жалпы білім беретін оқу бағдарламалары мен қосымша білім берудің білім беру бағдарламаларына мұқтаж адамдар.

Ерекше білім беру қажеттіліктері (қажеттіліктері) - қандай да бір себептермен оқуда тұрақты немесе уақытша қиындықтарға тап болған балалардың, соның ішінде физикалық және ақыл-ой кемістігі бар балалардың қажеттіліктері.

ҚР МЖБС– Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты

ПМПК – психологиялық-медициналық-педагогтік консультация

ПМПк – психологиялық-медициналық-педагогикалық консилиум

БСА – балалардың сал ауруы

ОЖЖ - орталық жүйке жүйесі

ПДТ – психикалық дамуы тежелген

АХЖ –10 – аурулардың халықаралық жіктемесі 10-қайта қарастыру

ТҚАБ – тірек-қозғалыс аппараты бұзылған

СТКБ – сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар

АННОТАЦИЯ

Әдістемелік жұмыстың тақырыбы: «Мүмкіндігі шектеулі оқушыларға көрсетілетін әлеуметтік және педагогикалық көмектің жаңа жолдары».

Әдістемелік жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, практикалық бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер қарастырылған.

Кіріспеде Әдістемелік жұмыстың мақсаты, міндеттері, тақырыптың өзектілігі қарастырылған.

Негізгі бөлімде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен түзету және оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруға қойылатын негізгі шарттар, жалпы білім беру ортасын бейімдеуді жоспарлау нәтижелері баяндалған.

Практикалық бөлімде ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуге және олардың жеке тәсілдеріне, ата-аналарды білім беру процесіне енгізуге және мұғалімдердің құзыреттілігіне қойылатын талаптарға баса назар аударылады.

АННОТАЦИЯ

Тема методической работы: «Новые формы оказания социально-педагогической помощи обучающимся с ограниченными возможностями».

Методическая работа включает введение, основную часть, практическую часть, заключение, использованную литературу.

Во введении рассмотрены цель, задачи методической работы, актуальность темы.

В основной части изложены основные условия, предъявляемые к организации коррекционной и учебно-воспитательной работы с детьми с особыми образовательными потребностями, результаты планирования адаптации общеобразовательной среды.

В практической части основное внимание уделяется психолого-педагогическому сопровождению учащихся с особыми образовательными потребностями и их индивидуальным подходам, внедрению родителей в образовательный процесс и требованиям к компетентности педагогов.

ANNOTATION

The topic of the methodological work is « New forms of providing social and pedagogical assistance to students with disabilities»

The methodological work includes an introduction, the main part, the practical part, the conclusion, and the literature used.

The introduction discusses the purpose, objectives of the methodological work, and the relevance of the topic.

The main part sets out the main conditions for the organization of correctional and educational work with children with special educational needs, the results of planning the adaptation of the educational environment.

The practical part focuses on the psychological and pedagogical support of students with special educational needs and their individual approaches, the introduction of parents into the educational process and the requirements for the competence of teachers.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Мүмкіндігі шектеулі оқушыларды тәрбиелеу, оқыту, әлеуметтендіру мәселелері қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының оқу-ағарту министрлігінің ғана емес, сонымен қатар еңбек және әлеуметтік даму министрлігі, Денсаулық сақтау министрлігі қызметінің басым бағыттарының бірі болып табылады.

Мүмкіндігі шектеулі балалар халықтың ерекше әлеуметтік қорғалмаған тобы болып табылады. Балалар денсаулығы мен дамуының ерекшеліктері балалар мүгедектігінің қалыптасуына айтарлықтай әсер етеді.

Қазіргі жағдайда мүмкіндігі шектеулі балалардың қоғаммен танысу, оған қатысу қажеттілігі, өзін-өзі растауға деген ұмтылыс, біріншіден, өсіп келе жатқан адамның тәуелсіздігін, әлеуметтік құндылығын көрсетпейтін ересек қоғамдастық тарапынан түсіністік пен сыйластықтың болмауымен; екіншіден, баланың қоғамның елеулі істеріне нақты шығуы үшін жағдайдың болмауымен бетпе-бет келеді. Бұл қарама-қайшылық өткір ішкі жанжалға және мүмкіндігі шектеулі балалардың жеке дамуының жасанды кешігуіне әкеліп соғады, оларды белсенді әлеуметтік позицияға ие болу мүмкіндігінен айырады.

Әдістемелік жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы Конституциясының 30-шы бабына сәйкес, республиканың барлық азаматтарының ұлты, тілі, жынысы, әлеуметтік жағдайы және денсаулық жағдайына қарамастан жалпы орта білім алуға тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге бағытталған «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы», «Білім туралы» және «Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» Қазақстан Республикасының заң нормаларының негізінде әзірленген білім беруге негізделген[1,23-б.].

Әдістемелік жұмыстың негізгі мақсаты - инклюзивті білім беру жағдайында ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды оқыту процесін ұйымдастыруға қойылатын талаптар жүйесін жасау болып табылады. Мұндай балаларды оқытуды ұйымдастыру процесінде,жалпы білім беруді дамытудағы бүгінгі күнге қалыптасқан екі үрдісті ұстану керек. Бірінші үрдіс, ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларға (ақыл-ой кемістігі бар балалардан басқасына) білімін жалғастыруға және мамандық алуға тең құқықтарын қамтамасыз ететін, ҚР МЖБС талаптарына сәйкес мектеп білімін беруде базалық білім беру талаптарының бірлігін сақтауға байланысты. Екінші үрдіс, аталған санаттағы балалардың әлеуетті мүмкіндіктерін дамыту үшін ерекше білім беруге жағдай жасау қажеттігін, олардың жеке-типологиялық ерекшеліктерін ескеру қажеттігін, сонымен қатар, оқыту мен тәрбиелеудің сапасына әсер ететін әлеуметтік-мәдени факторларды ескеру керектігін білдіреді. ҚР «Білім туралы» заңында ерекше жағдайларға мыналар жатқызылған: «білім алу үшін арнайы жағдайлар – ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар адамдардың (балалардың) оларсыз жалпы білім беретін оқу және білім беру бағдарламаларын меңгеруі мүмкін болмайтын, арнайы оқу бағдарламаларын және оқыту әдістерін, техникалық және өзге де құралдарды, тыныс-тіршілігін, сондай-ақ медициналық, әлеуметтік және өзге де көрсетілетін қызметтерді қамтитын жағдайлар»[2,15-б.].

Әдістемелік жұмыстың міндеті:

- балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге, оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру туралы мәліметтер келтіру;

- арнайы қажеттілігі бар балалар үшін мектептерде, мекемелерде жағдай туғызып, оларды жалпы білім беру жүйесіне қосу;

• мектептердегі инклюзивтік білім беру жағдайында білім берудің жаңартылған мазмұнын МЖБС талаптарын жүзеге асырудың ерекшеліктері мен негізгі шарттары, яғни инклюзивтік білім беру жағдайында ерекше білім беруде қажеттіліктері бар оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың психологиялық-педагогикалық негіздері мен тәртібін қарастыру болып табылады.

3. І НЕГІЗГІ БӨЛІМ

4. 1.1 Жалпы білім беру мектептерінде білім беруге ерекше қажеттілігі бар оқушыларды оқытудың негізгі шарттары

Мүмкіндігі шектеулі баланың адами қарым-қатынастың мағынасына ену қиынға соғатыны дәлелденді, өйткені ол оларды қалыпты дамып келе жатқан бала қолданатын тәсілдермен біле алмайды. Мүмкіндігі шектеулі баланы әлеуметтендіру мәселесін шешудің бір бағыты-Әлеуметтік-психологиялық және психологиялық-педагогикалық факторларды, сондай-ақ осы балалардың дамуы мен өзін-өзі жүзеге асыруын қиындататын қолайсыз жеке және жеке ерекшеліктерді анықтау. Арнайы білім беру жүйесінің құрылымын, жолдарын, тәсілдерін, ұйымдастырушылық формаларын және оларды қоғамның қазіргі әлеуметтік-экономикалық және моральдық-психологиялық жағдайында жүзеге асырудың психологиялық-педагогикалық жағдайларын анықтау-бұл интеллектуалды және сенсомоторлық бұзылыстары бар балаға қоғамның әлеуметтік қатынастарына қосылуға көмектесу. Мүмкіндігі шектеулі баланы тәрбиелеу мен әлеуметтендіруге басты назар белгілі бір құндылықтар жүйесін игеру, ретке келтіру және көбейту процесінде емес, оны әлеуметтендіру үшін белгілі бір жағдайлар жасау кезінде жасалуы керек.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар баланың сапалы білім алу құқығын қамтамасыз ету үшін оның арнайы білім берудегі ерекше қажеттіліктерін, Медициналық және әлеуметтік қызметтерге қажеттіліктерін нақты және жан-жақты зерделеу қажет. Бұл оны оқу процесіне қосу үшін барынша тиімді жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.

Баланың білім алуға ерекше қажеттілігін бағалау мамандардың кешенді тексеруінің нәтижесінде, диагнозы анықталғаннан кейін, психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияда (ПМПК) жүзеге асырылады. Бұл жұмыс келесі бағытта жүргізіледі:

1) медициналық, әлеуметтік қызмет көрсету мен білім алуға қажеттіліктерін анықтау және растау;

2) баланы оңалтудың кешенді бағдарламасын жасау және жеке даралап оқыту бағдарын (маршрут) белгілеу. Оның құрамында:

- білім қызметі (оқу бағдарламасының типін және психологиялық-педагогикалық қолдау мазмұнын анықтау);

- әлеуметтік қызмет (жәрдемақылар және жеңілдіктер, техникалық көмекші құралдар мен өмір сүру ортасын бейімдеу, үйде қызмет көрсету және т.б.);

- медициналық қызмет (әртүрлі мамандарға тексерілу және емделу қажеттілігі, стационарда және т.б.)

- отбасына қаржылай, құқықтық, әлеуметтік-психологиялық көмек көрсету;

3) кеңес беру, үйрету және ата-аналарды педагогикалық түзету процесіне қатыстыру;

4) педагогтарға, психологтарға және мектеп ұйымының басқа да мамандарына ерекше қажеттілігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеуде кеңестік-әдістемелік көмек көрсету;

5) психикалық даму мониторингі және білім беруде ерекше қажеттілігі бар балаларды медициналық-әлеуметтік-психологиялық-педагогикалық тұрақты қолдау»[2,19-б.].

Арнайы қызмет түріне қажеттіліктерін анықтау барысында алдымен, оқыту және тәрбиелеу мәселелерін шешу барысында баланың қызығушылығына басымдылық беретін ізгілік қағидасы басшылыққа алынады. Сонымен қатар, бұл қағида, әр баланың өз қабілетін барынша дамытуына уақытында қажетті жағдай жасау керектігін білдіреді. Бұл жағдайлар инклюзивтілік принципінің негізінде дамып келе жатқан жалпы білім беру ұйымдарында жасалады. Әлеуметтену-бұл жеке тұлғаны қалыптастыру, оқыту және жеке тұлғаның белгілі бір қоғамға, әлеуметтік қауымдастыққа, топқа тән құндылықтарды, нормаларды, мінез-құлық үлгілерін игеру процесі. Денсаулық мүмкіндігі шектеулі әрбір балаға қоғам және әртүрлі топтар жасаған құндылықтар нормаларын, көзқарастарын, түсініктері мен стереотиптерін игеру қажет. Мүмкіндігі шектеулі балалармен әлеуметтік жұмыс жасау технологиялары әлеуметтік қызмет көрсетудің технологиялық арсеналының маңызды бөлігі болып табылады, өйткені халықтың осы әлеуметтік-демографиялық санатының проблемалары өте кең және қиын болғандықтан ғана емес, сонымен қатар ХХІ ғасырдағы еліміздің тағдырын дәл балалар анықтайтын болады. Ерекше жағдайлар қызметкерлермен, қаржылай, материалды-техникалық және басқалай мектептегі білім беру процесін қамтамасыз етуге қойылатын жалпы талаптар жүйесі дегенді білдіреді. Аталған талаптарды іске асырудағы кіріктіру нәтижесі болып табылатын орта: жалпы және ерекше білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыратын, арнайы қажеттілігі бар оқушыларды қосқанда барлық білім алушыларға бідей физикалық және эмоционалдық тұрғыдан жайлы, ата-аналарға (олардың заңды өкілдеріне) ашық, балалардың физикалық және психологиялық денсаулықтарын сақтап және нығайтуға кепілдік беретін болуы қажет. Оларға келесі шарттарды жатқызуға болады:

Бірінші шарт-оқу процесін даралау және саралау. Арнайы білім беру қажеттіліктері бар студенттерде дағдыларды, дағдыларды және психосовматикалық Денсаулық резервін игерудің әртүрлі мүмкіндіктері бар. Жалпы білім беретін мектептер осы айырмашылықтарды ескеруі керек. Атап айтқанда, балаларды жалпы білім беру ортасына енгізудің әртүрлі нысандарын қамтамасыз ету қажет:

а) қалыпты сыныпта оқу - танымдық қабілеті сақталған оқушылар үшін. Олар үшін арнайы білім беру бағдарламалары қажет емес, тек мұғалімнің жеке көмегі қажет болуы мүмкін. Бұл сыныпта ерекше қажеттіліктері бар 1-2 оқушыны оқытуға болады. Мұндай сыныпта білім беру саласындағы педагогикалық мамандар оқушыларды ауытқусыз оқыта алады. Қажет болған жағдайда мұғалім психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметінің, ресурстық орталықтардың мамандарынан қосымша кәсіби ақпарат ала алады.

б) арнайы сыныпта оқыту – арнайы жағдайларды қажет ететін оқушылар үшін (арнайы бағдарламалар, оқытудың арнайы әдістері мен тәсілдері, арнайы жабдықтар мен дидактикалық құралдар, психологиялық-педагогикалық үздіксіз қамқорлық). Бұл сыныптарда арнайы педагогикалық білімі бар немесе курстық дайындықтан өткен мұғалімдер жұмыс істеуі керек. Оқытуды ұйымдастыру арнайы білім беру ұйымдарына қойылатын барлық талаптарға сәйкес арнайы оқу жоспары мен бағдарламалары бойынша жүргізіледі.

Арнайы сыныптар бұзылу түрлерімен ерекшеленеді – есту, көру, ақыл-ой, сөйлеудің ауыр бұзылыстары, психикалық дамудың кешігуі, тірек-қимыл аппаратының бұзылуы. Олар контингент болған кезде, сондай-ақ ата-аналардың балаларын арнайы сыныптарда оқыту ниетімен ашылады. Бұл ретте барлық сабақтан тыс іс-шаралар (үйірмелер, факультативтер, спорттық, тәрбиелік іс-шаралар) қалыпты сынып оқушыларымен бірлесіп жүзеге асырылады" [3,28-б.].

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларды жалпы білім беру ұйымына қосу мүмкіндіктері (түрлері) білім беру жүйесінің қолданыстағы нормативтік құжаттарымен бекітілген. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы №499 қаулысымен бекітілген жалпы білім беру ұйымдары (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) қызметінің үлгілік қағидаларының 18-тармағында белгіленген: "ата-аналардың немесе өзге де заңды өкілдердің мүдделерін ескере отырып, жергілікті білім беруді басқару органдарымен келісім бойынша білім беру ұйымдарында даму мүмкіндігі шектеулі балалары бар дені сау балаларды бірлесіп оқыту сыныптары (бір сыныпта даму мүмкіндігі шектеулі екі баладан артық емес оқуы тиіс) немесе арнаулы білім беру ұйымдарының үлгілік қағидаларында көрсетілген толықтығына сәйкес бұзушылықтар түрлері бойынша арнаулы сыныптар ашылуы мүмкін. Инклюзивті және арнайы сыныптарда даму мүмкіндігі шектеулі барлық білім алушылар үшін түзету сабақтарын арнайы педагогтар (олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог, логопед) жүзеге асырады. Жалпы білім беретін сыныптарға енгізілген даму мүмкіндіктері шектеулі балалар жалпы білім беретін бағдарламалар бойынша оқиды"»[1,96-б.].

Дамуында Кемтар балаларға интеграцияланған (инклюзивті) білім беруді ұйымдастыру туралы әдістемелік ұсынымдарға сәйкес (БҒМ 2009 жылғы 16 наурыздағы №4-02-4/450 хаты) ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды жалпы білім беру процесіне ішінара интеграциялауды арнайы сыныптар жүзеге асырады. Оқушылардың осы санаты үшін арнайы сыныптардың негізгі қызметі олардың танымдық қабілеттері мен ерекше қажеттіліктеріне сәйкес тұрғылықты жері бойынша білім алу құқығын іске асыру болып табылады. Мұнда ерекше қажеттіліктері бар оқушыларды қоғамға әлеуметтік бейімдеу және интеграциялау, баланың тәрбиесі мен дамуындағы отбасының рөлін арттыру мүмкіндігі жасалады" [2,43-б.].

Жалпы білім беру ұйымында арнайы сыныптар ерекше қажеттілігі бар оқушылар үшін дамуындағы бұзылыс түріне қарай және оқу үдерісін барынша дараландыруға мүмкіндік беретіндей толымдылықпен ашылады:

• естімейтін балаларға арналған - 8 адамнан артық емес;

• нашар еститін және кейіннен естімей қалған балаларға арналған - 10 адамнан артық емес;

• зағип балаларға арналған - 8 адамнан артық емес;

• көзі нашар көретін және кейін келе көрмей қалған балаларға арналған – 12 адамнан аспайтын;

• сөйлеу тілінің ауыр бұзылыстары бар балаларға арналған – 12 адамнан аспайтын;

• тірек-қозғалыс аппараты бұзылған балаларға арналған – 12 адамнан аспайтын;

• психикалық дамуы тежелген балаларға арналған – 12 адамнан артық емес;

• жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналған – 12 адамнан артық емес;

• орташа ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналған – 6 адамнан артық емес.

Орта мектептерде бұзылыс түрі бойынша білім беруге ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға арналған арнайы сыныптар ашу туралы шешімді білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органдар қабылдайды. Арнайы сыныпқа баланы қабылдау ата-анасының (заңды өкілінің) жазбаша өтінішімен және оқыту бағдарламасы көрсетілген психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация (ПМПК) қорытындысы негізінде білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен жүзеге асырылады.

Арнайы сыныптар қажетті жағдай жасалғанда (материалдық, кадрмен қамту, оқу-әдістемелік) ашылады.

ҚР МЖМБС талаптарына сәйкес үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларының мазмұны бойынша жалпы білім беру нәтижелеріне қол жеткізу үшін оқу, есту, көру, сөйлеу, тірек-қимыл аппараты, арнайы сыныптардағы ақыл-ой кемістігі бар білім алушылар үшін, ал жеңіл және орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылар үшін-қолжетімді білім, білік,дағды, МЖМБС талаптарынсыз қоғамда жеке және дербес өмір салтын қалыптастыру үшін қажетті бастапқы кәсіптік-еңбек дағдыларын игеру.

Білім беру мерзімі оқу-танымдық қызметтің баяу қарқынын ескере отырып, негізгі орта білім беру сатысында 10 сыныпты енгізу есебінен, сондай-ақ түзету-дамыту және оңалту іс-шараларын іске асыру мақсатында бастауыш деңгейдегі арнайы сынып жағдайында 1 жылға, нөлдік сыныпты енгізумен және 1 жылға ұзартылды.

Екінші Шарт-білім беру процесінің барлық қатысушыларын (балалар, ата-аналар, мұғалімдер, білім беру жүйесінің басшылары) дамуында шектеулері бар оқушылармен қарым-қатынаста қатар өмір сүруге дайындау.

Арнайы білім беру қажеттіліктері бар балаларды қалыпты білім беру кеңістігіне қосу ұжымдағы құрдастарымен тең жағдайда білім алуды көздейді. Кәсіби өзін-өзі анықтау екі маңызды шартты қамтуы керек: Кәсіптік таңдау субъектісінің белсенділігі және кәсіпті негізделген және барабар таңдау мақсатында сырттан білікті дамытушылық көмек көрсету. Кәсіби өзін-өзі анықтаудағы мүгедектігі бар адамның қиындықтары шешімсіздік пен өз қабілеттеріне деген сенімсіздіктен туындаған ең көп таралған жағдайларда, оның ерекшеліктерін кәсіби маңыздылығы тұрғысынан білуге және дұрыс бағалауға көмектесу, сондай-ақ Қызметтің сәттілігін қамтамасыз ете алатын кәсіптер туралы ақпарат ерекше маңызға ие болады. Қосымша білім беру жүйесі кәсіби анықтауда баға жетпес көмек көрсетеді. Қосымша білім беру, біріншіден, мүмкіндігі шектеулі баланың жеке дамуын анықтайтын қызметті еркін таңдауға мүмкіндік береді, екіншіден, білім алушылардың жеке ерекшеліктерін ескеретін білім беру процесін ұйымдастырудың мазмұны мен формаларының өзгергіштігін қамтамасыз етеді. Ол мұнда да, қазір де оң әлеуметтену контекстінде білім алушылардың дербес дамуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ әлеуметтік-кәсіби өзін-өзі анықтау, жеке өмірлік талаптарды іске асыру тұрғысынан перспективаға бағытталған. Білім алушылардың осы санатының білім беру мүмкіндіктерін кеңейту мүгедек балалар мен мүмкіндігі шектеулі балалардың қоғамдағы әлеуметтенуінің неғұрлым өнімді факторы болып табылады. Қосымша білім беру бағдарламалары осы санатқа жататын балалардың білім беру қажеттіліктерін іске асыру, құқықтарды қорғау, олардың шығармашылық қабілеттерін ұйымдастырылған қоғамдық қолдау жағдайларына бейімделу, олардың өмірлік және әлеуметтік құзыреттерін дамыту міндеттерін шешеді.

Мүгедек балалар мен осы санаттағы мүмкіндігі шектеулі балаларға қосымша білім беру әлеуметтенудің барлық кезеңдерінде әлеуметтік қорғауға, әлеуметтік мәртебені арттыруға, азаматтық пен қоғамдық өмірге белсенді қатысу қабілетін қалыптастыруға және олардың мүдделерін қозғайтын мәселелерді шешуге ықпал етеді. Сондықтан балалар арасындағы қарым-қатынас жағдайының барлық көріністерін, әсіресе оның нәтижесін болжау қиын. Инклюзивті білім беру саласындағы кедергі, ерекше қажеттіліктері бар балаларға қалыптасқан теріс көзқарас. Жалпы білім беретін мектептің оқушылары көрмеген, даму ерекшеліктерінде ауытқулары бар құрдастарының қасында оқымаған, өзін басқаша ұстаған. Ата-аналар сонымен қатар ерекше қажеттіліктері бар балаларды қалыпты сыныпқа қосу "стандарттың төмендеуіне" әкеледі деп ойлайды, бұл жүйкені тудыруы мүмкін.

Мұғалімдер ерекше қажеттіліктері бар балалар мен мектеп оқушылары, олардың ата-аналары және басқа мұғалімдер арасындағы оң қарым-қатынасты қалыптастыруда жетекші рөл атқаруы керек. Нормативті дамыған оқушыларда осы балалардың ерекшеліктері, олар қолданатын арнайы құрылғылар туралы сұрақтар туындауы мүмкін" [4,106-б.].

Дамуында ауытқулары бар баланың қалыпты дамыған құрдастарының оң қабылдауына қоршаған ортадағы ересек адам әсер етеді. Мұғалімдер мұндай оқушыларға барлық жағдайда қолдау көрсетуге және көмектесуге дайын болуы керек. Қосымша білім беру жүйесі барлық жастағы топтардағы балалардың әртүрлі мүдделерін қанағаттандыратын шығармашылық бағыттардың барлық түрлерін қамтиды. Қосымша білім беру, Негізгі білім беруден айырмашылығы, қолжетімді білім беру ортасын құруға неғұрлым бейімделген қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыру, негізгі білім беруден тыс қосымша білім беру қызметтерін ұсыну арқылы балалардың жеке басын оқытудың, тәрбиелеудің және қалыптастырудың мақсатты процесі болып табылады.

Қосымша білім беруде балалардың танымдық белсенділігі білім беру ортасынан тыс әртүрлі әлеуметтік тәжірибелер саласына кіреді: балалар мен жасөспірімдер сындарлы өзара әрекеттесу мен өнімді іс-әрекеттің кең тәжірибесін алады.

Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасаудағы қосымша білім беру жүйесі баланың жеке басын тәрбиелеуге және әлеуметтендіруге, оның психикалық және физикалық функцияларын түзетуге, шығармашылық қабілеттерін анықтауға, дамытуға және қолдауға бағытталған. Салауатты оқушыларға құрдастарының дұрыс сөйлей алмауын, дұрыс қимылдай алмауын, өздерін басқаша ұстау себептерін түсіндіруі қажет және т.б.

Айырмашылықтар орын алады, ал басқалары оларға құрметпен қарауы керек. Мұндай жұмыс ата-аналар жиналысында да жүргізілуі керек. Мүмкіндігі шектеулі адамдарға ықпалды (толерантты) қатынасты қалыптастыру мақсатында:

- білім беру ұйымдарының жұмыс жоспарына мектеп қызметкерлеріне, ата-аналарға, балаларға мүмкіндіктері шектеулі адамдардың ерекшеліктері мен қажеттіліктері туралы қажетті ақпарат беретін іс-шараларды енгізу, оның ішінде өмірде табысты, құрметті және жоғары қоғамдық кездесулерді ұйымдастыру;

- қабілеті ерекше қажеттіліктерді қажет ететін студенттерге олар қолданатын көмекші құралдар (мысалы, есту аппараттары) туралы айтып, оларды қалай қолдануға болатындығын көрсетіңіз;

- ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға қалыпты дамып келе жатқан құрдастарымен қатар табысты болуға мүмкіндік беретін ұжымдық ойын түрлерін және пәндік іс-қимылдарды ұйымдастыру;

-нормативтік-дамушы құрдастар тарапынан оқыту процесінде ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға, сондай-ақ үзіліс кезінде бір сыныптан екінші сыныпқа ауысқан кезде көмек көрсету;

- ерекше қажеттіліктері бар барлық оқушылардың таланттарын ашуға жағдай жасау, олардың сыныптағы және мектептегі мәртебесін арттыруға ықпал ету, олардың мектеп және мектептен тыс үйірмелерге, спорт секцияларына қатысуын қолдау.

Үшінші шарт– ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқыту және тәрбиелеу мәселелері бойынша мұғалімдер және ата-аналарды арнайы дайындықтан өткізу және оларға уақытылы кеңес беру.

Жаппай білім беру жағдайында ерекше қажеттіліктері бар балаларды табысты оқыту, тәрбиелеу және әлеуметтік бейімдеу көбінесе барлық деңгейдегі басқару буынының біліктілігі мен уәждемесіне, сондай-ақ жалпы білім беретін мектептер басшылары мен педагог кадрлардың кәсіби даярлығына байланысты.

Бірінші кезекте арнайы жалпы білім беретін мектептердің басшылары өтуі тиіс, өйткені ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқыту үшін негізгі жауапкершілік директорға жүктеледі. Мектепте арнайы сыныптардың немесе жалпы сыныптарда ерекше қажеттіліктері бар балалардың болуы оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға елеулі өзгерістер енгізеді. Басқару құрылымы өзгеруде - күн тәртібі, сабақ кестесі, мектептегі сабақтардың ұзақтығы, жоспарлау, реттеу жұмыстарының тиімділігі мен сапасын бақылау, түзету, мектепте міндетті психологиялық-медициналық-педагогикалық қолдау қызметін құру және т. б. әкімшілікке арнайы жағдайлар жасау ғана емес, сонымен қатар мейірімді қабылдау, қатаң педагогикалық режим емес, максималды түзету оқу-тәрбие процесінің бағыты. Сондықтан біліктілікті арттыру жүйесінде мектеп басшыларын, сондай-ақ аудандық, қалалық және облыстық білім департаменттерінің қызметкерлерін оқыту өте маңызды.

Жалпы білім беретін мектептерде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға арнайы көмек көрсетудің тұтас жүйесін құрудағы маңызды қадам осы балалармен жұмыс істейтін мұғалімдерді даярлау және қайта даярлау болып табылады.

Мұғалім ерекше қажеттіліктері бар оқушылардың даму ерекшеліктері, дамуындағы ауытқуларды тудыратын себептер, сондай-ақ әртүрлі жалпы білім беру пәндерін оқытудың арнайы әдістемесі туралы кешенді пәнаралық білімді игеруі керек.

Мұғалімдерді оқыту тұрақты болуы керек-курстық дайындық (модульдік) және біліктілікті арттыру түрінде тек институттар базасында ғана емес, мектептерде де жүргізілуі керек. Теориялық дайындықпен қатар оқу орнында практикалық оқытуды қамтамасыз ету, мұғалімдерге үнемі кездесуге, тәжірибе алмасуға, өз мәселелерін талқылауға мүмкіндік беру қажет. Мұғалімдердің осындай жағдайларда қалай жұмыс істейтіні туралы ақпарат басқа мұғалімдерге өз іс-әрекеттерін талдауға, сенімділікті сақтауға және жаңа идеяларды жүзеге асыруға ұмтылуға көмектеседі.

Мұғалімдер түзету және дамыту жұмыстарын жүргізетін арнайы педагогтардан үнемі қолдау мен кеңес алуы керек. Олар мектеп қызметінің немесе психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерінің мамандары " [4, 13-беттер].

Ата-аналар білім беру процесінде ерекше орын алады. Олар білім беру және түзету-дамыту процесінің белсенді қатысушылары болуы керек. Ата-аналарға арнайы педагог балаларының түзету және консультациялық сабақтарына қатысуға мүмкіндік берілуі керек. Арнайы педагог ата-аналарға баланы оқыту және тәрбиелеу мәселелері бойынша ұсыныстар береді. Бала үйде оқыған материалмен сабаққа келгенде бір-бірін қайталайтын оқудан аулақ болу өте маңызды. Егер бұл сәтті оқудың жалғыз мүмкіндігі болса, баланы жалпы мектепте оқыту туралы сұрақ туындайды. Бұл оқушыға дені сау балалармен бірлескен сабақтан тыс іс-шараларды, мерекелер мен спорттық іс-шараларды ұйымдастыру пайдалы.

Төртінші шарт-ерекше қажеттіліктері бар оқушыларды арнайы психологиялық-медициналық-педагогикалық сүйемелдеу.

Баланың дамуындағы бұзушылық оның оқу материалын игеруіне және айналасындағы адамдармен (құрдастарымен, ересектермен) жеке қарым-қатынасына әсер етеді. Сондықтан мұндай оқушыны жалпы білім беру ортасында сәтті бейімдеу мен оқытудың маңызды шарттарының бірі психологиялық-педагогикалық қолдау болып табылады. Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу мамандардың біртұтас, жүйелі ұйымдастырылған қызметі болып табылатын білім беру-тәрбие процесінде балаға көмектің (немесе қолдаудың) ерекше түрі ретінде қарастырылады. Оның барысында баланың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес табысты оқуы мен дамуы үшін әлеуметтік-психологиялық және педагогикалық жағдайлар жасалады.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің нысаны ретінде білім беру (оқу-тәрбие) процесі қарастырылады. Психологиялық-педагогикалық қолдаудың мәні-баланың әлеммен, басқалармен (ересектер, құрдастар), өзімен қарым-қатынас жүйесі ретінде даму жағдайы. Ерекше қажеттіліктері бар оқушыларды сүйемелдеу топтық жұмыс стилін, әртүрлі мамандар (психолог, логопед, арнайы педагог, әлеуметтік педагог), мұғалімдер мен ата-аналар арасындағы тығыз байланысты қамтиды.

Арнайы сүйемелдеу ішкі және сыртқы болуы мүмкін (мектепте қажетті мамандар болмаған жағдайда, мысалы, сурдопедагог, тифлопедагог, физиотерапия маманы).

Ішкі сүйемелдеуді консилиумды командалық жұмыс ретінде пайдаланатын психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметінің мамандары жүзеге асырады. Сыртқы сүйемелдеуді аудандық психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерінің мамандары жүзеге асырады.

Бесінші шарт-ерекше қажеттіліктері бар оқушылардың оқу жетістіктерін мониторингілеу және психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің жеке бағдарламасын толықтыру.

Жалпы білім беру жағдайында ерекше білім беру қажеттіліктері бар баланың оқу процесінің және әлеуметтік бейімделуінің сәттілігіне таңдалған оқу бағдарламасының оқушының танымдық және функционалдық мүмкіндіктеріне сәйкестігі және нақты оқу жетістіктерін үнемі бақылау арқылы қол жеткізіледі. Аталған бақылау білім беру ұйымдарында жүзеге асырылуы үшін тиісті білім беру мониторингі жүзеге асырылуы тиіс. Білім беру мониторингінің деректері мұғалімге уақтылы араласуға және оқу процесінде балаларда туындайтын қиындықтарды жоюға, білімді толықтыру бойынша қажетті іс-шараларды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Оқу бағдарламаларын меңгеруде туындайтын қиындықтарды талқылауға сүйемелдеу қызметінің мамандары (психолог, логопед, дефектолог-мұғалім) қатысады, олар қиындықтарды жоюдың себептері мен жолдарын анықтауға көмектеседі. Қажет болған жағдайда жеке түзету сабақтарының мазмұнына өзгерістер енгізеді.

Осылайша, жалпы білім беру процесіне енгізілген ерекше қажеттіліктері бар оқушылардың жоғары білім сапасын қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалады. Білім беру мониторингінің көмегімен педагог оқушыда қалыптастырылған дағдылар деңгейін анықтайды және оған сүйеніп, баланы табысты оқытуға жағдай жасайтын жеке білім беру бағдарын жасайды.

Әр оқу жылының соңында оқушылардың оқу жетістіктері оқушылардың психологиялық-педагогикалық карталарында сақталатын арнайы жетістіктер карталарында тіркеледі»[4,19-б.].

ІІ ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

2.1 Психологиялық-педагогикалық қолдау және жеке тәсіл

Біздің әлем білім беру мен жалпы әлеуметтік-мәдени саясатқа деген көзқарастардың түбегейлі өзгеруін бастан кешуде. Бұл өзгерістерге "инклюзивті білім беру" ұғымы жатады. Білім беру жүйесін дамыту және ізгілендіру сөзсіз мүмкіндігі шектеулі балаларды жаппай мектепке интеграцияланған оқытудың әртүрлі формаларын енгізуге әкеледі. Сонымен қатар, интеграцияланған оқытуды сәтті жүзеге асыруды қиындататын бірқатар мәселелер бар:

- мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту және тәрбиелеу мәселелерінде ата-аналар мен педагогтардың біліктілігінің төмендігі;

- интеграцияланған оқытуды іске асыруға қатысатын мамандардың іс-әрекеттерін үйлестірудің жеткіліксіздігі.

Жалпы білім беру мекемесінде мүмкіндігі шектеулі баланы оқытудың сәттілігі онымен жұмыс істеуге мамандар кешенін қосуға байланысты: педагог-психолог, Сынып жетекшісі, пән мұғалімдері, логопед, дефектолог, әлеуметтік. педагог.

Бұл мәселені оқушылардың ата-аналарымен талқылау өте маңызды, өйткені интеграцияланған оқытуды ұйымдастыру процесінде өзара әрекеттесудің негізгі қиындықтары тек оқу проблемаларына ғана емес, сонымен бірге баланың сыныптағы қарым-қатынасына да байланысты.

Сүйемелдеу процесі-сүйемелдеу субъектісіне шешім қабылдауды анықтауға және шешімді іске асыруға жауапты болуға мүмкіндік беретін мамандардың дәйекті түрде жүзеге асыратын іс-шаралар кешені.

Мүмкіндігі шектеулі баланы психологиялық-педагогикалық қолдаудың мақсаты-баланың оңтайлы дамуын қамтамасыз ету, қоғамға сәтті интеграция.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің міндеттері:

баланың даму проблемаларының пайда болуының алдын алу;

балаға дамудың, оқытудың, әлеуметтенудің өзекті міндеттерін шешуге көмектесу (жәрдемдесу): оқу қиындықтары, білім беру және кәсіптік бағытты таңдаудағы проблемалар, эмоционалды-ерікті саланың бұзылуы, құрдастарымен, мұғалімдермен, ата-аналармен қарым-қатынас мәселелері;

білім беру бағдарламаларын психологиялық қамтамасыз ету;

оқушылардың, ата-аналардың, педагогтардың психологиялық-педагогикалық құзыреттілігін (психологиялық мәдениетін) дамыту.

Білім беру мекемесіндегі психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу принциптерге негізделген:

- Үздіксіздік. Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу білім берудің барлық сатыларында жұмыс істейді, соның арқасында сүйемелдеу процесінің үздіксіздігі қамтамасыз етіледі.

- Жүйелілік. Сүйемелдеудің маңыздылығы мен өнімділігі оның жүйелілігімен, кең ауқымды мәселелерге назар аударуымен анықталады. Олардың ішінде отбасы, білім беру ортасын жайластыру, оқыту және тәрбиелеу, балалардың өзара іс-қимылы, өзін-өзі тану және жеке өзін-өзі жүзеге асыру мәселелері бар.

- Білім беру процесінің барлық қатысушыларының жағымды эмоционалды әл-ауқатын қамтамасыз ету. Инклюзивті білім берудің барлық кезеңдерінде сүйемелдеу оқушылардың жағымды эмоционалды әл-ауқатын, дамудың оң динамикасын және оң оқу жетістіктерін қамтамасыз етеді, балалардың өзара іс-қимылын дамытуға ықпал етеді.

Бұл жағдайда психофизикалық даму ерекшеліктері бар балаларда әлеуметтік құзыреттілік қалыптасады.

Интеграцияланған оқытудың үш моделі бар.

- Толық және аралас интеграция, онда бір топта білім беру бағдарламаларын игере отырып, мүмкіндігі шектеулі балалар бірлесіп оқиды.

- Ішінара интеграция қандай да бір себептермен білім беру стандартын игере алмайтын балаларға көрсетіледі, сондықтан олар күннің бір бөлігінде топқа қосылады.

- Уақытша интеграция тәрбие сипатындағы түрлі іс-шараларды өткізу үшін компенсаторлық мақсаттағы топтың барлық тәрбиеленушілерін әдетте дамып келе жатқан мектеп жасына дейінгі балалармен айына кемінде екі рет біріктіруді көздейді.

Инклюзия дені сау балаларда құрдастарының психикалық кемшіліктеріне төзімділікті, өзара көмек сезімін және ынтымақтастыққа деген ұмтылысты дамытуға көмектеседі. Инклюзия ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларда құрдастарына оң көзқарасты және барабар әлеуметтік мінез-құлықты қалыптастыруға, сондай-ақ оқыту мен тәрбиелеудегі даму әлеуетін неғұрлым толық іске асыруға ықпал етеді. Инклюзивті оқыту белгілі бір білім алуға тең қолжетімділікті қамтамасыз етуді және барлық балалардың білім беруде табысқа жетуі үшін қажетті жағдайлар жасауды іске асырады.

Қарастырылып отырған топ оқушыларының ерекше білім беру қажеттіліктерінің бірі мұғалімдер мен мамандар тобының (психолог, логопед, дефектолог, әлеуметтік педагог, нұсқаушы, ЕДШ, дәрігер және т.б.) арнайы психологиялық-педагогикалық қолдауын қамтамасыз ету болып табылады. Мамандардың өзара іс-қимылы ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларды оқыту және дамыту проблемаларын еңсерудің бірыңғай тәсілдерін іске асыруға және құруға, оның отбасына, сондай-ақ сыныпта балалармен күн сайын жұмыс істейтін педагогтарға көмек ұйымдастыруға бағытталуы тиіс. Топ мүшелерінің өзара әрекеттесу ережелері:

- өзара құрмет, команданың барлық мүшелері тарапынан өзара көмекке дайын болу;

- нақты педагогикалық міндеттерді шешуде нақты функцияларды бөлу;

- команданың барлық мүшелерінің білім беру және түзету процесіне тең қатысуы, өз және бірлескен жұмысының нәтижесі үшін жауапкершілік.

Мамандар тобының қызметінің мазмұны әр түрлі:

- мектепке түсетін балаларды оқытуға қолдау көрсету қажеттілігі мен дайындығын анықтау;

- мектепте бейімделу мен оқуда қиындықтары бар, зейіні мен эмоционалдық, физикалық дамуы бұзылған оқушыларды анықтау, қажет болған жағдайда ПМПК консультациясына Жолдау;

- психологиялық-педагогикалық, түзету, алдын алу іс-шараларын жүргізу үшін оқытуда белгілі бір жетістікке жетуді қамтамасыз ететін ПМПК қорытындысымен оқушылардың жеке және эмоционалды-ерікті дамуын зерттеу;

- мектепке оқуға келген балалардың дайындығы мен қажеттілігін қолдауды анықтау мақсатында кешенді зерттеу;

- мектепте бейімделу мен оқуда қиындықтары бар, зейіні мен эмоционалдық, физикалық дамуы бұзылған оқушыларды уақтылы анықтау, қажет болған жағдайда ПМПК консультациясына Жолдау;

-оқуда белгілі бір жетістікке жетуді қамтамасыз ететін әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық түзету, алдын алу іс-шаралары үшін жеке және эмоционалды-ерікті дамуды зерделеу, ПМПК қорытындысымен оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері мен деңгейін анықтау (сөйлеу, есте сақтау, зейін, жұмысқа қабілеттілік және басқа да психикалық функциялар;

- ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің жеке бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру;

- жеке, жұптық, топтық түзету-дамыту сабақтарын өткізу;

- психологиялық-педагогикалық мониторингті жүзеге асыру;

- жалпы және арнайы сынып жағдайында білім алушыларды оқытуға сараланған және жеке көзқарасты қамтамасыз ету үшін мұғалімдерге ұсыныстар әзірлеу;

- консулдық және ағартушылық қызмет " [5,72 Б.].

Психолог баланың жақын даму аймағын және қазіргі даму деңгейін анықтайды, құрдастарымен, ата-аналарымен және басқа ересектермен қарым-қатынас ерекшеліктерін, эмоционалды-ерікті саланың ерекшеліктерін анықтайды. Психолог баланы құрдастарымен есепке алуға бағытталған әртүрлі топтық психокоррекциялық жұмыстардың технологияларын қолдана отырып, баланың әлеуметтік мәртебесін көтеруді көздейтін жұмыс жүргізеді. Мұндай топтық жұмыс ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен бірге оған құрдастарының әлеуметтік бейімделу мәселелерін шешуге көмектесуі керек. Психолог баланың іс-әрекетінің сипатын, жұмыс қабілеттілігін, нәтижелілігін, белсенді зейін деңгейін бағалайды, мұғалімге баланың жұмыс қабілеттілігін, оқу материалының көлемін, сабақты ұйымдастыру процесінде әр түрлі іс-әрекеттерді ауыстыруды, сынып процесінде баланың іс-әрекетінің ритағын ескеру қажеттілігін және оқу материалын ұсыну ритағын ескере отырып, оқу жүктемесінің мөлшерін үйретеді.ұсыныстар әзірлейді. Оқушының психологиялық іс-әрекетін ұйымдастырудың ерекшеліктерін бағалау баланың оқуын дәл ұйымдастыруға жағдай жасауға мүмкіндік береді: сыныптағы оңтайлы жұмыс орны, сыртқы тіректерді ұйымдастыру, жеке тәсілдерді қолдана отырып, оқу материалын және арнайы әдістерді бекіту" [6,87-б.].

Арнайы педагог ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушылармен түзету жұмыстарын жүргізеді, бұл білім, білік, дағдыларды игеру және оқу іс-әрекетін жүзеге асыруда белгілі бір қиындықтар туғызатын қызметті бұзудың салдарын жеңу болып табылады. Есту қабілеті бұзылған оқушылармен жұмыс барысында арнайы мұғалім есту қабілетін, сөйлеу әрекетін, коммуникативті қызметті дамытуға бар күшін салады. Көру қабілеті бұзылған оқушылар визуалды қабылдауды, кеңістіктік кеңесті, әлеуметтік-тұрмыстық кеңесті дамытуды қажет етеді. Тірек-қимыл аппараты бұзылған балалармен жұмыстың мазмұны коммуникативті белсенділікті, қол-көзді үйлестіру мен моториканы, кеңістіктік кеңесті қалыптастыру, танымдық белсенділікті дамыту болып табылады.

Логопед-мұғалім қызметінің негізгі міндеттері оқу және жазу процесіне қатысатын коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру, жоғары психикалық белсенділікті дамыту, оқушылардың ауызша және жазбаша тілінің бұзылуын жеңу болып табылады.

Мамандар тобының толыққанды жұмыс істеуі үшін балаларға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсететін арнайы жабдықталған мамандар кабинеті қажет: дефектолог-мұғалім, педагог-психолог, логопед-мұғалім және т.б. Кабинеттер арнайы оқу-әдістемелік және дидактикалық әдебиеттермен, оқу құралдарымен (оның ішінде техникалық), түзету-дамыту жабдықтарымен жабдықталуы тиіс.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметі мамандарының кәсіби өзара іс-қимылының нысаны мектептің психологиялық-педагогикалық консилиумы болып табылады. Мектептің психологиялық-педагогикалық консилиумы мектеп директорының бұйрығымен құрылады. Оның құрамына логопед, арнайы педагог, психолог, дәрігер, сынып мұғалімі, тәрбиеші кіреді " [8,98 Б.].

Консилиум отырыстары жоспарлы және жоспардан тыс болып бөлінеді. Консилиумның жоспарлы отырыстары жылына 3-5 рет өткізіледі.

Консилиумның жоспарлы қызметі келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады:

- оқушылардың ерекше білім беру қажеттіліктерін талқылау;

- ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу мазмұнын әзірлеу;

-түзету-дамыту міндеттерін іске асырудың табыстылығын динамикалық бағалау және қажет болған жағдайда бұрын болжанған оқушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу бағдарламаларын өзгерту;

- оқушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің тиімділігін бағалау.

Консилиумдардың жоспардан тыс отырыстары білім беру процесін жүзеге асыратын бір мүшенің, оның ішінде білім беру ұйымдары әкімшілігінің, ата-аналардың сұрау салуы бойынша өткізіледі.

Консилиумның жоспардан тыс отырыстарын өткізудің себебі баланың оқуы мен дамуына теріс әсер ететін басқа жағдайлардың пайда болуы болуы мүмкін. Ата-аналар мен мамандардың қажеттіліктерінің сипаттамасы әр түрлі болуы мүмкін, кез-келген жағдайда ол баланың немесе мұғалімнің баламен өзара әрекеттесуінде (оқуы мен дамуында) көрінуі керек.

Консилиум мүшелері психологиялық-арнайы педагогикалық зерттеу деректері негізінде мамандардың балалармен жұмыс істеуге және сабақтарға жеке көзқарасын іске асыру бағыттарының ұсынымдарынан тұратын оқушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің жеке бағдарламасын әзірлейді. Бағдарламада баламен жұмыс істеуге әр маманның, оның ішінде пән мұғалімдері мен сынып жетекшілерінің қатысу үлесі белгіленеді. Білім алушыға оқу-тәрбие процесінде жеке көзқарасты іске асырады, оны жеке қолдау бағдарламасына бейімдейді: қолжетімділігі мен көлеміне қарай оқу тапсырмаларын таңдайды; техникалық құралдарды қоса алғанда, оқытудың қосымша құралдарын пайдаланады.

Оқу процесін даралау әр оқушының нақты оқу нәтижесіне негізделген және олардың танымдық қабілеттеріне байланысты таңдалған оқу бағдарламаларының сәйкестігін жиі бақылау арқылы жүзеге асырылады.

Білім беру салалары бойынша білімді, біліктілікті игерудегі жетістіктерді үздіксіз зерделеу мақсатында мұғалімдердің білім беру мониторингі жүзеге асырылады. Бұл білім беру мониторингі Мұғалімдерге балалардың оқу процесінде туындаған білім беру олқылықтарына уақтылы жауап беруге, оларды еңсеру үшін қажетті іс-шараларды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Осылайша, оқушылардың оқу сапасын жақсарту үшін жағдайлар жасалады. Білім беру мониторингі арқылы мұғалім әр сынып оқушысының білім деңгейін анықтайды, осылайша оқушының жеке білім беру бағытын қалыптастырады. Оқушының білім жетістіктері әр оқу жылының соңында арнайы психологиялық-педагогикалық карточкада көрсетіледі.

Ерекше білімге мұқтаж оқушылармен толыққанды жұмысты қамтамасыз ету үшін білім беру ұйымдарының кітапханасы арнайы білім беру және түзету-дамыту бағдарламаларымен, арнайы оқу және әдістемелік әдебиеттермен, дидактикалық құралдармен жарақтандырылады" [7,51-б.].

2.2 Қамқорлық сақтық-педагогикалық тәртібі

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларға қамқорлық жасау педагогикалық тәртіпті ұйымдастыру қажеттілігі олардың орталық жүйке жүйесінің жетілуі мен жұмысындағы кемшіліктерімен, сондай-ақ соматикалық әлсіздігімен байланысты. Нәтижесінде студенттер тез шаршайды және физикалық функция мен ойлау жүйесіндегі стресстен әлсірейді. Бұл балалардың соматикалық денсаулығына және оқу нәтижелеріне теріс әсер етеді. Тәрбие-педагогикалық пәнге деген қамқорлыққа келесі факторлар қол жеткізеді:

- сыныптың төмен толымдылығы;

- оқушылардың бүкіл мектеп қоғамдастығын қабылдауының психологиялық жайлы ортасын қалыптастыру;

- оқушының жеке және топтық оқу қызметіндегі жетістіктерін қамтамасыз ету;

- эмоционалды алшақтық, психофизикалық жүктеменің алдын алу;

- психологпен арнайы релаксациялық, психотерапиялық сабақтар;

- әр сабақ кезінде( 20-25 минут) емдеу-түзету іс-шараларымен динамикалық 5 минуттық үзілістер өткізу; ауысым арасында (әр сабақ арасында кемінде 10 минут және үшінші сабақтан кейін 20 минуттық үзіліс);

- оқушылардың қабылдау ерекшеліктері мен жұмысқа қабілеттілігін ескере отырып, сыныптардың өзіндік дизайны»[9,35-б.].

2.3 Ата-аналарды білім беру процесіне кірістіру

Жалпы білім беретін мектептердің мұғалімдері ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың ата-аналары балаларының білім беру мүмкіндіктерінің нашарлығына байланысты белгілі бір толқуларға ұшырайтынын ескеруі керек. Ол мұғаліммен, тіпті сау оқушылардың ата-аналарымен қарым-қатынастан аулақ болудан көрінеді " [10,67 бет]. Осыған байланысты ерекше қажеттіліктері бар балалардың отбасы мүшелері оның ерекшеліктерін басқаларға қарағанда жақсы біледі және мұғалімге өте жақсы кеңес бере алады. Көптеген ата-аналар баласының дамуына өздері қатысқысы келеді және бұл ұмтылысты мектеп әкімшілігі мен мұғалімдер қолдауы керек. Мектеп пен отбасының өзара іс-қимылын жетілдіру серіктестіктің жаңа қағидаттарына негізделуге тиіс. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды дамытуда әр тарап жауапкершіліктің белгілі бір деңгейін өз мойнына алуы керек. Ата-аналар мен мұғалімдердің серіктестігі келесі принциптерге негізделуі керек:

- серіктестерді мойындау және құрметтеу;

- ақпараттармен және іскерліктерімен бөлісу;

- шешімдерді қабылдауға қатысу;

- баланың даралығын мойындау.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметінің әрбір маманы оның жеке-дамытушылық жұмысы басты мақсатқа жетуге - білім алушыға құрдастары арасында сыныпта оқуға көмектесу және өз мүмкіндіктеріне сәйкес оқу бағдарламасын меңгеру үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға бағытталғанын түсінуі маңызды. Мамандардың міндеті өзінің дамыту жұмысының әдістері мен әдістері арқылы білім беру бағдарламасын, оның ішінде қысқартылған (бейімделген) немесе жеке бағдарламаны игеру үшін ақыл-ой, сөйлеу, әлеуметтік-коммуникативтік және жеке дамудың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету.

Ата-аналар мен отбасы мүшелерінің балаларына мұғалімдермен, құрдастарымен байланыс орнатуға көмектесу үшін сыныптың қоғамдық өміріне қатысуы маңызды. Ол үшін:

- ата-аналар баласының даму барысы мен оқу жағдайларын білуі үшін мұғалімдермен жиі кездесуі керек;

- ата-аналар психологиялық-педагогикалық қолдаудың жеке бағдарламаларын әзірлеуге қатысуы керек;

- мұғалімдер оқушының жеке даму картасын жүргізіп, оның оқудағы және тәрбиедегі жетістіктерін атап өтіп, ата-аналарды картаның мазмұнымен таныстыруы керек;

- жеке оқыту және тәрбиелеу бағдарламасын іске асыру үшін міндеттер мен жауапкершіліктің белгілі бір бөлігін ата-аналар өз мойнына алуы керек;

- әр тоқсанның соңында ата-аналар балаларының үлгерімі туралы есеп алуы керек;

- ата-аналар баласын оқытудың әдістері мен әдістерімен танысу мақсатында балаларының мектептегі сабақтарына қатысуға және қатысуға құқылы.

- ата-аналар мектеп іс-шараларына шақырылып, мүмкіндігінше мектеп іс-шараларын ұйымдастыруға және өткізуге тартылуы тиіс;

- ата-аналар баласына үй тапсырмасын орындауға көмектесуі керек;

- мұғалімдер мен ата-аналар оқушының мектептегі қызметі және оның үйде оқуы туралы ақпарат алмасуы керек;

- ата-аналар баласының сыныптан тыс іс-әрекетін, спортпен шұғылдануын, үйірмелерге қатысуын ұйымдастыруы тиіс;

- ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың ата-аналарын мектеп ата-аналар комитетінің жұмысына тарту қажет;

-ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істейтін педагогтер немесе психологтар, арнайы педагог-үйлестірушілер өз балаларының білім алуына көмек көрсету бойынша ата-аналар үшін оқыту семинарларын, практикалық тренингтер өткізуі тиіс;

- ата-аналар мұғалімдер үшін ұйымдастырылған семинарлар мен тренингтерге қатыса алады;

-ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың ата-аналары бір-бірінен үйренуге, балаларын жалпы білім беретін мектепте оқыту және енгізу тәжірибесімен алмасуға болатын жергілікті қауымдастық құра алады;

- мұғалімдер баланың туыстар ортасында қалай өзін өзі ұстайтынын білу үшін үйіне барып көру отбасын керек;

- екі тараптың (мұғалім мен ата-ана) өзіне алған нақты міндеттері екі тарапты да тәртіптейтін жазбаша келісім-шартта тіркеліп, қол қойылып бекітілуі мүмкін»[12,87-б.].

2.4 Педагогтердің құзыреттілігіне қойылатын талаптар

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар сапалы білім алуға құқылы. "Егер баланың әлеуетті даму саласына бағытталған операға бағытталған мақсаттар оқушының алған оқу нәтижелеріне сәйкес келсе, онда олар сапалы деп танылады" [13, 105 беттер]. Яғни, ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушылармен күн сайын жұмыс істейтін мұғалім педагогика мен әдіснама саласында ғана емес, сонымен қатар жас және педагогикалық психология туралы білімге ие болуы керек, оқушының іс-әрекетін бақылай білуі, оның жақын даму аймағын анықтай білуі керек. Осыған байланысты мұғалімге оқушылармен кері байланыс орнатуға мүмкіндік беретін интерактивті оқыту әдістері көмектеседі.

Инклюзивті, яғни тұлғасыз білім беру идеяларын жүзеге асыру үшін мұғалім арнайы кәсіби құзыреттерге ие болуы/иеленуі керек. Ямбург Е. А., Забрамная С. Д.:

1.шынайы оқу мүмкіндіктеріне, тәртіп ерекшеліктеріне, психикалық және денсаулық жағдайына қарамастан әртүрлі балаларды қабылдауға дайын болу.

2.дарынды, қалыпты, даму ерекшеліктері бар кез келген балаға көмек көрсету бойынша кәсіби ұстаным.

3. педагогикалық бақылау жүргізу қабілеті.

4.бақылау барысында балалардың даму ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі қиындықтарды анықтай білу.

5. балаға атаулы көмек көрсетудің педагогикалық тәсілдері.

6.психологиялық-педагогикалық консилиум жұмысы шеңберінде басқа мамандармен өзара іс-қимыл жасауға дайын болу.

7.мамандардың құжаттарын түсіне білу.

8. басқа мамандармен бірге баланы дамытудың жеке бағдарламасын құра білу.

9. түзету-дамыту жұмысының арнайы әдістерін игеру.

10. баланың даму динамикасын бақылау мүмкіндігі.

11. балалар ұжымында қабылданбайтындарды қорғай білу.

12.ұжымдағы балалардың қарым-қатынасын реттей білу.

13. баланың дамуы мен оны оқыту процесінде туындайтын мәселелерді шешуде ата-аналармен өзара әрекеттесе білу"[14,38-бет].

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді арнайы жоғары білімі бар мамандар (психолог, логопед, дефектолог-мұғалім) жүзеге асыруы тиіс. Есту қабілеті бұзылған оқушылармен арнайы түзету сабақтарын сурдопедагог, көру қабілеті бұзылған оқушылармен – тифлопедагог, сөйлеу қабілеті нашар оқушылармен – логопед, психикалық дамуы тежелген және ақыл-есі кем оқушылармен – олигофренопедагог, тірек-қимыл аппараты бұзылған оқушылармен-жаттығу терапиясының нұсқаушысы жүргізуі керек. Барлық санаттағы оқушыларға логопед пен арнайы психологтың көмегі қажет.

Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартқа сәйкес оқушыларға арналған білім беру (Бастауыш, негізгі орта және орта) оқуда қиындықтары бар балаларға арнайы жағдайлар жасалуда[19]. Қазіргі уақытта қазақстандық білім беру жүйесінде арнайы білім беру жүйесін құру кезінде оқыту шарттарында келесі арнайы тізімді пайдалану ұсынылады:

1. Оқу жоспары мен оқу бағдарламаларын өзгерту.

2. Оқу нәтижелерін бағалау тәсілдерін өзгерту (оқушының жетістіктері).

3. Вариативті, арнайы және балама әдістерді қолдану оқыту.

4. Оқулықтарды, оқу құралдарын таңдау, Жеке оқу құралдарын дайындау

материалдар.

5. Оқыту формасын таңдау.

6. Кедергісіз орта құру және оқу орнын бейімдеу.

7. Компенсаторлық және техникалық құралдарға қажеттілік.

8. Арнайы психологиялық-педагогикалық көмек (психолог, логопед, арнайы педагог (олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог).

Қазақстанда, бүкіл әлем сияқты, психофизикалық дамудың бұзылуы бар балалар саны аз. 2018 жылғы ПМПК мәліметтері бойынша бүкіл балалар популяциясының тек 2,7% құрайды.

9. Педагог-ассистенттің көмегі.

10.Әлеуметтік-педагогикалық көмек.

Оқу нәтижелерін бағалау тәсілдерін өзгерту (оқушының жетістіктері). Оқушының оқу жетістіктерін бағалау тәсілін өзгерту қажеттілігі келесі жағдайларда пайда болады:

оқушы арнайы, қысқартылған немесе жеке бағдарламалар бойынша білім алады;

оқушыны оқытуда балама оқыту әдістері қолданылады.

Осы ерекше білім беру қажеттілігін қанағаттандыру ПМПК ұсынысы негізінде жүзеге асырылады:"баланың оқу жетістіктерін бағалаудағы жеке көзқарас және өзгергіштік". Егер мектеп өзі шешім қабылдаса

оқушыға арналған оқу бағдарламасын уақытша қысқарту (ОP бар балалардың 2 және 3 тобы), сол мектеп Кеңесі сәйкесінше баланың оқу жетістіктерін бағалауда жеке көзқарас пен өзгергіштікті ұсынады.

Бағалау критерийлерін қысқартылған немесе жеке бағдарламаның мазмұнына, яғни оқушының мүмкіндіктерін ескере отырып өзгерту мүмкіндігі қабылданады. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушыларды бағалау кезінде мұғалім мыналарды қолдануға міндетті

сараланған және / немесе жеке тапсырмалар [13]. Ақыл-ойы бұзылған балаларды оқытуда кез-келген нәтиже оң деп саналады. Жетістіктерді бағалауда оқушының жеке бағдарлама шеңберіндегі жетістіктеріне баса назар аударылады.

Бағалау тәсілдерінің (рәсімдерінің) және бақылау материалдарының ықтимал өзгерістері 1-кестеде келтірілген.

Кесте 1

. Оқу жетістіктері мен бақылау материалдарын бағалау тәсілдерін (рәсімдерін) өзгерту.

Біз аталған арнайы білім беру қажеттіліктерінің әрқайсысын сипаттаймыз.

Арнайы немесе балама оқыту әдістерін қолдану.

Бұл білім беру қажеттілігін анықтауды, ең алдымен, мұғалім мен мектептің психологиялық-педагогикалық қолдау қызметінің мамандары жүзеге асырады. Арнайы немесе балама әдістерді қолдана отырып, оқушыны оқыту қажеттілігі ПМПК ұсынылуы мүмкін.

ОP бар оқушыларды оқыту арнайы және балама әдістермен бірге бүкіл сынып үшін мұғалім қолданатын әдеттегі оқыту әдістері арқылы жүзеге асырылады. Кәдімгі оқыту әдістерін қолдану формасы немесе тәсілі оқушының жеке ерекшеліктеріне бейімделеді. Көбінесе мұғалім бүкіл сынып үшін қолданатын оқу тапсырмаларын, сондай-ақ оларды оқушыға ұсыну тәсілдерін бейімдеу қажет (2-кесте)

Кесте 2. Оқу тапсырмаларын және оларды оқушыға ұсыну тәсілдерін бейімдеу.

Оқулықтарды, оқу құралдарын таңдау, Жеке оқу материалдарын дайындау. Арнайы оқулықтар мен құралдарды, жеке оқу-дидактикалық материалдарды пайдалану қажеттілігі туралы шешімді оқушының көмекке деген қажеттілігін топтық талқылау нәтижесінде психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметінің мұғалімі мен мамандары қабылдайды. Арнайы оқулықтар мен оқу құралдары ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушы оқитын оқу жоспары мен оқу бағдарламаларының өзгерістерін ескере отырып таңдалады.

Қысқартылған бағдарламалар бойынша қарапайым сыныпта оқитын ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушылар бүкіл сынып сияқты оқулықтарды пайдаланады. Арнайы оқулықтар, жұмыс дәптерлері және басқа Оқу материалдары бұзылған балаларға арналған жалпы сыныпта қолданылуы керек:

көру (үлкейтілген қаріппен кітаптар;

брайльмен басылған зағиптарға арналған оқулықтар;

рельефтік суреттер, сызбалар, арнайы муляждар);

тірек-қимыл аппараты (ірі қаріппен жазулар және т. б.);

есту қабілеті (рәміздерді қолданатын оқу құралдары (жестау сөзі);

кредиттері бар бейнематериалдар; оқу компьютерлік бағдарламалары және т. б.);

интеллекттің бұзылуы (түпнұсқа ОӘК).

Арнайы сыныптардың оқушылары тиісті типтегі арнайы мектептер үшін шығарылған кәдімгі немесе арнайы оқу-әдістемелік кешендерді (ОӘК) пайдалана отырып оқиды

Жалпы білім беретін мектепте ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға арналған арнайы сыныптарда сол сыныптың бағыты бойынша жоғары дефектологиялық білімі бар педагогтар, сондай-ақ курстық дайындықтан өткен тәжірибелі мұғалімдер жұмыс істеуі тиіс. Білім беру ұйымдарының басшылары мен педагог қызметкерлерін аттестаттаудан өткізу кезінде педагогтердің арнайы білімі ескерілуі тиіс. Арнайы сыныптар мен ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар қосылған жалпы білім беретін сыныптардың педагогтары өздерінің кәсіби деңгейін үнемі жетілдіріп отыруға міндетті.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқыту мұғалімнен өзінің кәсіби біліктілігі мен шеберлігін арттыра отырып, сабақтас салалардың білімін тез меңгеруді талап етеді. Бұл арнайы білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру мамандардың пәнаралық өзара әрекеттесуін қамтитындығына байланысты. Педагогикалық міндеттерді нақты түсіну мұғалімге балалардағы қиындықтарды ғана емес, оның кәсіби қызметіндегі қиындықтарды да нақты анықтауға мүмкіндік береді.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқытатын мұғалім бастамашыл, жігерлі, мейірімді және этикалық болуы керек. Ол қазіргі адамның, оның ішінде өмірлік қызметі шектеулі адамның рөлін гуманистік бағалаумен сипатталады.

Мұғалімнің практикалық қызметі денсаулық жағдайына теріс әсер ететін кәсіби зияндылығы бар кәсіптер қатарына жатады. Осыған байланысты денсаулығында ауытқулары бар адамдар үшін осы еңбек түрінің кері көрсеткіштері бар. Арнайы педагогтың еңбегі көру, есту, жүйке, жүрек-тамыр және иммундық жүйелердің денсаулық жағдайына жоғары талаптар қояды"[15, 154 беттер].

ҚОРЫТЫНДЫ

Жалпы білім беру жүйесінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқытуды ұйымдастырудың түпкі мақсаты сапалы білім беру және барлығын оқыту үшін қолайлы жағдайлар болуы керек.

Күтілетін нәтижелерге қол жеткізу инклюзивті білім берудің үш тең құрамдас бөлігін: білім беруді одан әрі дамыту үшін қажетті ойлау векторларын көрсететін инклюзивті мәдениетті, инклюзивті тәжірибені, инклюзивті саясатты дамытумен қамтамасыз етіледі. "Инклюзивті мәдениеттің" құрамдас бөлігі мектептегі өзгерістердің негізі болып саналады. Ол мектеп қауымдастығын құруды және инклюзивті құндылықтарды қабылдауды қарастырады. Инклюзивті білім беретін құндылықтардың арасында:

- әр бала-жеке тұлға;

- барлығы оқи алады-дайын емес бала жоқ;

- әр баланың өзіндік ерекшеліктері, қызығушылықтары, қабілеттері мен оқу қажеттіліктері бар;

- кез-келген түрдегі алып тастауға тыйым салу;

- әр адамның қоғам өміріне қатысу құқығы;

- бір-біріне төзімділік: бірге, бір әлемде бір-бірімен өмір сүруге дайын болу; барлық кемшіліктері бар адамдарды қабылдау;

- "әртүрлілік үйлесімі"деп түсінілетін толеранттылық бағытында тәрбиелеу".

Мектепте білім беру процесінің барлық қатысушыларының дамуын ынталандыратын инклюзивті мәдени өзара әрекеттесу идеясын қолдайтын қауіпсіз, тұрақты қоғамдастық құруға ықпал етеді; әрқайсысының құндылығы жалпы табыстың негізі болып табылатын қауымдастықтар. Бұл кезеңде мектептің дамуы тұрақты және үздіксіз процесс болады. Инклюзивті мәдениеттің дамуына бастауыш және жоғары сынып оқушыларымен, жалпы мектептік іс-шаралармен, мерекелермен, спорттық жарыстармен, әлеуметтік серіктестердің (педагогтар мен арнайы мектеп оқушыларының) белсенді қатысуымен өтетін концерттермен мұқият ойластырылған сабақтар жүйесі ықпал етеді. Өткізілетін барлық сабақтар мен іс-шаралар ерекше білім беру қажеттіліктері мен мүгедектігі бар оқушыларға толерантты қатынасты қалыптастыруға бағытталуы тиіс.

Инклюзивті саясатты дамыту Баршаға арналған мектепті дамытуды, оқушылардың әртүрлі мүмкіндіктерін қолдауды көздейді. Қолдау оқушылардың әртүрлі білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыруға, оқуда мүмкін болатын ең жоғары нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған кез-келген қызмет болып саналады. Қолдаудың барлық түрлері ортақ жүйеге біріктіріледі. Қолдау жүйесін тұрақты дамыту үшін инклюзивтілік қағидаттары тұрғысынан мектепті дамыту тұжырымдамасын әзірлеу, мамандардың пәнаралық тобының іс-әрекеттерін айқындайтын жергілікті нормативтік актілерді қабылдау, сондай-ақ мектептің ұйымдастырушылық құжаттарына өзгерістер енгізу қажет.Инклюзивті саясаттың маңызды құраушысы білім беруде инклюзивті тәсілдемені қолдау бойынша ақпараттық шараны жүргізу болып табылады.

- барлық оқушылар мен педагогтардың тең құқығын тану;

- мектеп өмірінің барлық аспектілеріне барлық оқушылардың қатысу деңгейін арттыру;

- оқушылардың әртүрлі қажеттіліктеріне сәйкес келетін оқыту әдістерін қолдану;

- барлық оқушылардың мектеп өміріне толыққанды қатысу жолын сараптау және еңсеру;

- тек бір топтың ғана емес, мектептің барлық оқушыларының жағдайын жақсартуға бағытталған өзгерістер енгізу;

- оқушылар арасындағы айырмашылықтар педагогикалық процесті жақсартуға ықпал ететін ресурстар екенін түсіну;

- білім берудегі инклюзияға бұл қоғамға интеграцияның бір аспектісі екенін мойындау арқылы қол жеткізіледі.

Инклюзивті тәжірибені дамыту оқу процесін басқаруды және ресурстарды жинақтауды қамтиды. Сабақтарда оқушылардың біркелкі емес мүмкіндіктері ескеріледі, өз білімінде белсенділік, өзінің практикалық және өмірлік тәжірибесін пайдалану көтермеленеді.

Білім беру ортасын бейімдеу қарастырылуда. Оған:

- білім беру ресурстарына физикалық қолжетімділікті қамтамасыз ету;

- педагогтарды даярлау;

- оқушыларға олардың қажеттіліктеріне сәйкес жеке және қосымша көмек көрсету;

- жеке бағдарламалар бойынша оқыту мүмкіндігін беру;

- жеке бағдарламалар бойынша оқитын оқушыларды аттестаттау және бағалау рәсімдері мен ережелерін өзгерту.

Білім беру ортасын бейімдеу ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушыларды оқыту жолындағы кедергілерді еңсеру үшін білім беруді басқару органдары тарапынан маңызды шешімдер қабылдауды талап етеді.

Мектеп әкімшілігі мектептің инклюзия бағытында дамуы жоғарыда аталған барлық үш компонентте жүзеге асырылуы керек деген нақты түсінікке ие болуы керек[16, 109 беттер].

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы № 499 қаулысымен бекітілген Жалпы білім беру ұйымдары (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) қызметінің үлгілік қағидалары.

2. Методические рекомендации по организации интегрированного (инклюзивного) образования детей с ограниченными возможностями в развитии. (Письмо МОН РК от 16 марта 2009 года № 4-02-4/450.)

3. Айдарбекова А.А. Ермекбаева Л.Х.Дербисалова Г.С. Самигулина З.Р.Формирование позитивного психологического климата в инклюзивном классе общеобразовательной школы. Методические рекомендации. Алматы, 2014 г., 25 с.

4.Айдарбекова А.А. Ермекбаева Л.Х.Дербисалова Г.С. Самигулина З.Р.Формирование социальной компетентности детей с ограниченными возможностями, обучающихся в инклюзивной (интегрированной) среде. Методические рекомендации. Алматы, 2015, 59 с.

5. Елисеева И.Г., Чумакова О.Ф. Профессиональное сопровождение педагогов общеобразовательных школ, реализующих инклюзивную практику. Методические рекомендации, Алматы, 2015 г., 56 с.

6. Власова Т.А., Певзнер М.С. Дети с отклонениями в развитии. М.1973 г.

7. Лебединская К.С. Основные вопросы клиники и систематики задержки психического развития //Психология детей с задержкой психического развития. Хрестоматия. Составитель О.В. Защиринская. Спб,: Речь, - 2003 г С.63-83

8. Елисеева И.Г. Организация педагогического контроля в специальной (коррекционной) школе. Методическое пособие для учителей. Алматы, 2010, 109 с.

9. Т. Бут, М. Эйнскоу Показатели инклюзии. Практическое пособие. // М.: РООИ «Перспектива», 2007 г.

10. Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың тұжырымдамалық тәсілдемесі (01.06.2015 жылғы №348). http://online.zakon.kz/

11. ҚР БҒМ Бұйрығымен бекітілген «Мүмкіндігі шектеулі балаларды психолого-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар» (12.12.2011 жылғы №524). http://online.zakon.kz/

12. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. http://edu.gov.kz

13. www.open-school.kz/glavstr/inclusiv_obraz/inclusiv_obraz_131_2.htm

14. http://veselajashkola.ru/interesno/deti-invalidy-v-obshheobrazovatelnoj.

15. Ж.Жанділдаева. Инклюзивті білім беру мазмұны. Қазақстан мектебі, 2011, №7, 60-61 б.

16.К.Жарықбаев. Инклюзивті білім берудің мазмұны қандай? Мектептегі психология, 2010, №5,182 б.