Баяндама: ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ АРҚЫЛЫ БІЛІМ БЕРУ: МОТИВАЦИЯ ЖӘНЕ НӘТИЖЕ

ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ АРҚЫЛЫ БІЛІМ БЕРУ: МОТИВАЦИЯ ЖӘНЕ НӘТИЖЕ

Асия Кубашева

№152 мектеп-гимназиясы бастауыш сынып мұғалімі,

Алматы, Қазақстан.

Қазіргі қоғамдағы білім беру жүйесі оқушылардың тек академиялық білім алуына ғана емес, сонымен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, жеке тұлғалық қасиеттерін жетілдіруге бағытталған. Бұл мақсатқа жетуде заманауи педагогикалық технологиялар маңызды рөл атқарады. Солардың ішінде ойын технологиялары ерекше орын алады, өйткені олар оқушылардың оқу процесіне деген қызығушылығын арттырып, білімді игеруді жеңіл әрі қызықты етеді.

Ойын технологиялары тек көңіл көтерудің құралы емес, олар білім беру процесінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін педагогикалық әдістердің бірі. Әртүрлі ойын элементтерін қолдану оқушылардың мотивациясын күшейтіп, олардың оқу материалын тереңірек түсінуіне ықпал етеді[1, б. 107]. Сонымен қатар, ойын технологиялары жеке және топтық жұмысты тиімді ұйымдастыруға, оқушылар арасында қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Халықаралық зерттеулер ойын технологияларының білім беру сапасына оң әсер ететінін растайды. Мысалы, 2022 жылы жүргізілген Gartner компаниясының баяндамасында ойын технологияларын қолдану оқушылардың белсенділігін 20%-ға арттырып, олардың оқу нәтижелерін 15%-ға жақсартатыны анықталды[ 2, б. 59]. Сонымен қатар, EdTech Magazine мәліметінше, ойын элементтері қолданылған сабақтарға қатысу деңгейі дәстүрлі сабақтарға қарағанда 30%-ға жоғары болған[5].

Ойын технологиялары тек көңіл көтерудің құралы емес, олар білім беру процесінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін педагогикалық әдістердің бірі. Әртүрлі ойын элементтерін қолдану оқушылардың мотивациясын күшейтіп, олардың оқу материалын тереңірек түсінуіне ықпал етеді. Сонымен қатар, ойын технологиялары жеке және топтық жұмысты тиімді ұйымдастыруға, оқушылар арасында қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Бұл мақалада ойын технологияларын қолданудың оқушылардың мотивациясына қалай әсер ететіні, олардың оқу нәтижелеріне тигізетін ықпалы және педагогикалық тәжірибедегі ойын элементтерінің артықшылықтары талқыланады. Ойын технологияларын тиімді қолдану жолдарын қарастыра отырып, біз білім беру процесін жетілдіруге қосымша мүмкіндіктер ашамыз.

Ойын технологияларының білім берудегі маңызын талдайық. Ойын – адам өмірінің ажырамас бөлігі және табиғи оқу құралы. Білім беру процесінде ойын технологияларын қолдану оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді. Ойын арқылы балалар тек оқу материалын игеріп қана қоймай, өздерінің шығармашылық қабілеттерін дамытып, жаңа дағдыларды меңгереді.

Ойын технологияларының түсінігі мен түрлеріне тоқталсақ. «Ойын технологиялары дегеніміз не?» деген сұрақтан бастау қажет.

Дидактикалық ойындар, рөлдік ойындар, интерактивті ойындар (мысалы, Kahoot, Quizizz), және олардың білім беру процесінде қолданылуы. Компьютерлік ойындар мен цифрлық платформалардың рөлі.

Ойын технологияларының мотивацияға әсері:

• Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру жолдары.

• Белсенділік пен ынтаны күшейтуге ойындардың психологиялық әсері.

• Мотивация теориялары (Маслоу, Виготский) ойын әдістеріне байланысты қалай іске асады?

Білім беру нәтижелеріне әсерін қарастырайық. Танымдық белсенділікке, логикалық ойлауға және шығармашылық қабілеттерге тигізетін әсері. Ойындардың білім сапасын жақсартудағы дәлелденген тиімділігі (зерттеулер мен статистика). Жаңа білімді бекіту мен оны практикада қолданудағы рөлі.

Қолдану әдістері мен нақты мысалдар:

• География сабақтарында немесе басқа пәндерде ойын технологияларын қолдану.

• Пәндер бойынша мысалдар:

• Географияда: карта ойындары, жер бедерін тануға арналған ойындар.

• Тарихта: хронологиялық квесттер.

• Математикада: логикалық есептерге арналған геймификация элементтері.

Кедергілер мен шешу жолдары: Мұғалімдердің ойын технологияларын қолданудағы тәжірибесіздігі; Ойындардың білім мазмұнына сәйкес болмауы; Уақыт шектеулері және ойынның оқу мақсатына сәйкестігін қамтамасыз ету.

2021 жылы Пирсон білім беру қорының зерттеуі көрсеткендей, оқушылардың 78%-ы ойын технологияларын қолданған сабақтарда материалды жақсырақ түсініп, оны ұзақ уақыт есте сақтайтынын айтқан[7, б. 19].

Сонымен қатар, ойын технологиялары оқытудың интерактивті формаларын іске асыруға ықпал етеді. Олар дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда, оқушылардың есте сақтау қабілетін жақсартып, материалды тереңірек түсінуге көмектеседі.

Ойын технологияларының мотивацияға әсеріне тоқталсақ. Мотивация – оқушылардың білім алудағы табысының негізгі қозғаушы күші. Ойын технологиялары балалардың оқуға деген қызығушылығын арттыруда ерекше рөл атқарады, себебі олар оқыту процесін ойын арқылы тартымды әрі қызықты етеді.

Kahoot платформасы арқылы жүргізілген сабақтарға қатысқан оқушылардың мотивациясы дәстүрлі сабақтарға қарағанда 40%-ға жоғары болғаны белгілі[6]. Сонымен қатар, McKinsey зерттеуі ойын элементтері қолданылған сабақтарда тапсырмаларды орындауға белсенді қатысу деңгейі 85%-ға дейін жететінін көрсетті[4, б. 378].

Ойындардың көмегімен білім беру барысында оқушылардың:

• Белсенділік деңгейі көтеріледі;

• Танымдық қызығушылығы артады;

• Өз бетімен жұмыс істеуге ынтасы дамиды.

Мысалы, викториналар, рөлдік ойындар және компьютерлік ойындар балалардың тапсырмаларды орындауға деген ынтасын күшейтеді.

Ойын элементтерін қолданудың тиімді әдістері. Ойын технологияларын оқытуда сәтті қолдану үшін бірнеше маңызды принциптерді сақтау қажет:

• Мақсаттылық: Әр ойын оқу материалына сәйкес келуі және оқушылардың дағдыларын дамытуға бағытталуы тиіс.

• Қатысу белсенділігі: Барлық оқушылардың ойынға қатысуын қамтамасыз ету маңызды.

• Жүйелілік: Ойын элементтері сабақтың әр кезеңінде логикалық түрде қолданылуы қажет. Edutopia порталының деректеріне сәйкес, рөлдік ойындар қолданылған сабақтарда оқушылардың сыни ойлау қабілеттері 25%-ға жоғары болған[9].

Мысалы, математика пәнінде математикалық ребустар, ал әдебиет сабақтарында сюжеттік ойындар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады[4, б. 243].

Ойын технологияларының нәтижеге тигізетін ықпалы, Ойын технологияларын дұрыс қолдану арқылы мынадай нәтижелерге қол жеткізуге болады:

• Оқушылардың оқу үлгерімі жақсарады;

• Шығармашылық ойлау қабілеті мен топтық жұмыстағы дағдылары қалыптасады;

• Өз бетімен шешім қабылдау дағдылары жетіледі.

UNESCO-ның 2020 жылғы баяндамасында ойын технологиялары қолданылған білім беру бағдарламалары оқушылардың үлгерімін 23%-ға арттырғаны атап өтілген[3, б. 52].

Мысалы, компьютерлік симуляцияларды қолдану нақты ғылымдарда оқушылардың эксперименттерді түсінуін жеңілдетеді.

Білім беру жүйесінде ойын технологияларын қолдану мысалдарын келтірсек. Әлемде көптеген елдер ойын технологияларын табысты қолдануда. Мысалы:

• STEM пәндерінде Lego және Scratch арқылы оқыту[2, б. 144].

• Тіл үйрету сабақтарында Quizlet және Kahoot ойындарын пайдалану[6].

• Бұл әдістер оқушылардың оқу процесіне белсенді қатысуына, білімді терең меңгеруіне ықпал етеді.

Әлемде көптеген елдер ойын технологияларын табысты қолдану нақты мысалдарын келтірсек:

• STEM пәндерінде Lego Education платформасы қолданылған жағдайда, оқушылардың материалды түсіну деңгейі 30%-ға жоғарылаған[2, б. 294].

• Тіл үйрету сабақтарында Quizlet қолдану нәтижесінде, жаңа сөздерді есте сақтау деңгейі 40%-ға артқаны анықталды[6].

Қазіргі білім беру жүйесінде ойын технологиялары оқыту процесінің ажырамас бөлігіне айналуда. Олар оқушылардың оқу мотивациясын арттырып, оқу материалын тереңірек меңгеруге ықпал етеді. Ойындар оқу барысын қызықты әрі тартымды ету арқылы білім беру сапасын жақсарту мүмкіндігін береді. Ойын технологиялары оқушылардың танымдық қызығушылығын дамытып, шығармашылық қабілеттерін арттырады. Сонымен қатар, топтық жұмыс дағдыларын қалыптастыру, сыни ойлау және шешім қабылдау қабілеттерін жетілдіру сияқты нәтижелерге жетуге көмектеседі. Бұл педагогикалық құрал оқытудың әртүрлі салаларында қолданылып, инновациялық әдістердің маңыздылығын көрсетеді.

Статистикалық мәліметтер бұл әдістің тиімділігін растайды. Мысалы, EdTech Report 2021 деректері бойынша, ойын технологияларын қолдану оқушылардың оқу үлгерімін орта есеппен 20%-ға арттырады[5]. Сонымен қатар, Khan Academy платформасы пайдаланған оқушылардың 88%-ы ойын элементтерінің оқу процесіне деген қызығушылықтарын күшейткенін атап өткен.

Ойын технологияларының артықшылықтарының бірі – олар оқушылардың шығармашылық және танымдық дағдыларын дамытуға ықпал етеді. UNICEF зерттеуі көрсеткендей, интерактивті ойындар қолданылған сабақтарға қатысқан оқушылардың өз бетімен ойлау қабілеттері мен топтық жұмыстағы тиімділігі 30%-ға артқан[10, б. 45]. Бұл әдістерді дұрыс ұйымдастырған жағдайда, білім беру нәтижелерінің айтарлықтай жақсаруы мүмкін.

Сонымен бірге, ойын технологияларының болашағы зор. Цифрлық технологиялар мен инновациялардың дамуы білім беру процесін жаңғыртуға және оқушылардың қажеттіліктеріне бейімделген заманауи әдістерді енгізуге мүмкіндік береді. Future of Education 2030 есебінде ойын технологияларының білім беру жүйесінің ажырамас бөлігіне айналатыны және олардың оқытудың барлық деңгейінде қолданылуы күтілетіні айтылған[8].

Осылайша, ойын технологияларының әлеуетін дұрыс пайдалану білім беру сапасын арттырып қана қоймай, оқушылардың өмірге дайындалу деңгейін де жақсартады. Болашақта бұл әдістер білім берудің барлық салаларында қолданылып, оқытудың инновациялық әрі тиімді тәсілдерін ұсынатын болады.

Ойын элементтері дұрыс ұйымдастырылған жағдайда, олар дәстүрлі оқыту әдістерін толықтырып, білім алушылардың белсенділігі мен сабаққа қатысу деңгейін жоғарылатады. Бұл оқытушылар мен білім беру мекемелеріне оқушылардың жеке мүмкіндіктерін тиімді дамытуға жол ашады. Осылайша, ойын технологиялары білім беру жүйесін жаңғыртудың қуатты құралы болып табылады. Бұл әдіс оқушылардың оқу нәтижелерін жақсартып қана қоймай, оларды өздігінен білім алуға ынталандырады. Келешекте бұл технологияларды кеңінен қолдану білім беру сапасын жаңа деңгейге көтереді деп сенеміз.

Әдебиеттер тізімі

1. Ги, Дж. П. What Video Games Have to Teach Us About Learning and Literacy / Дж. П. Ги. — Нью-Йорк: Palgrave Macmillan, 2003. — 225 с.

2. Пренски, М. Digital Game-Based Learning / М. Пренски. — Нью-Йорк: McGraw-Hill, 2001. — 336 с.

3. ЮНЕСКО. Искусственный интеллект в образовании: вызовы и возможности устойчивого развития. — Париж: ЮНЕСКО, 2020. — 87 с.

4. Макгонигал, Дж. Reality Is Broken: Why Games Make Us Better and How They Can Change the World / Дж. Макгонигал. — Нью-Йорк: Penguin Books, 2011. — 400 с.

5. EdTech Magazine. The Impact of Game-Based Learning on Academic Achievement. — 2021.

6. Kahoot Research. How Game-Based Learning Improves Engagement and Retention. — 2022.

7. Фонд Pearson. Геймификация в образовании: преимущества и вызовы. — 2021. — 45 с.

8. Future of Education Report. Global Trends in Educational Technology and Gamification. — 2030.

9. Edutopia. Role-Playing Games in Education: A New Way to Engage Students. — 2020.

10. ЮНИСЕФ. Роль игры и технологий в развитии детей. — Нью-Йорк: ЮНИСЕФ, 2021. — 60 с.