2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

Орта мектептің 9-сыныбында динамика тарауын оқыту әдістемесі

Материал туралы қысқаша түсінік

мектептегі физика курсының динамика тарауын оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесінің жалпы және жеке мәселелері қарастырылған. Әдістемелік жағынан әр сабақты оқыту әдістемесін беру емес, негізгі материалды оқып-үйрену әдістемесіне көңіл бөлінеді. Болашақ мұғалім мектептегі физика курсының мазмұны мен құрылымын білуі, білім беру және тәрбиелеудің міндеттерін түсініп, әр түрлі әдістемелік әдіс-тәсілдерді ескере отырып, курстың негізгі сұрақтарын дамыта оқыту әдісін қолдана білуі қажет

Хусанжанов Қодиржон Алижанович

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

17 Желтоқсан 2017

2595

4 рет жүктелген

Физика Мақала 9 сынып

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Тақырыбы : Орта мектептің 9-сыныбында динамика тарауын оқыту әдістемесіМазмұны

	Кіріспе	3
І.	Мектеп физика курсында динамика тарауын оқытудың теориялық негіздері	7
1.1.	Инерциялық санақ жүйелері	7
1.2.	Салыстырмалылық принципі	8
1.3.	Бүкіләлемдік тартылыс заңы	9
1.4	Дененің салмағы. Салмақсыздық	12
ІІ.	Ньютон заңдарын оқып-үйрену әдістемесі	14
2.1.	Қозғалыс зандарына тарихи, ғылыми әдістемелік талдау жасау.	14
2.2.	«Масса» ұғымын енгізу	17
2.3.	«Күш» ұғымын қалыптастыру	18
2.4.	Ньютон заңдарын оқыту әдістемесі	21
ІІІ.	Орта мектепте динамика тарауын оқыту барысында инновациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі	26
3.1.	Оқытудың жаңа технологиясын пайдалану-сапалы білім негізі.	26
3.2.	Зерттеу жұмыстарының іс – тәжірибедегі нәтижелері	28
	Қорытынды	39
	Пайдаланылған әдебиеттер тізімі	40

Кіріспе

Жалпы білім беретін орта мектепте механика төрт бөлімнен тұрады: кинематика негіздері, динамика негіздері, сақталу заңдары, механикалық тербелістер мен толқындар.Кинематикада бірқалыпты және бірқалыпты үдемелі қозғалыс, қисық сызықты қозғалысты және оның сипаттамаларын окып үйренеді. Негізгі ұғымдар: материялық нүкте, траектория, механикалық қозғалыс, орын ауыстыру және жол, санақ жүйесі, координата, жылдамдық, үдеу, период, жиілік, амплитуда, бұрыштық жылдамдық, бұрыштық үдеу, циклдік жиілік енгізіледі. Орын ауыстыру, жылдамдық, үдеу ұғымдарын қалыптастырған кезде басты назар, олардың векторлық шамалар екеніне көңіл аударылады. Дененің түзу сызықты қозғалысында жылдамдық және үдеу бip тузудің бойымен бағытталып, олар алгебралық түрде алып немесе қосылады. Ал, дене қисық сызықты қозғалғанда бұл шамалардың векторлық сипаттамасы толық ашылып қалыптастырылады.Жалпы білім беретін орта мектепте қозғалысты сипаттайтын жылдамдық және үдеу негізгі ұғым ретінде енгізіледі. Санақ жүйесін таңдап алып, егерде жылдамдық және үдеу нөлге тең болса, онда дене тыныштықта; жылдамдық тұрақты, ал үдеу нөлге тең болса, онда дене бірқалыпты түзу сызықты қозғалыста; үдеу тұрақты, ал жылдамдық уакыт бірлігінде бipдей шамаға артып отырса, онда дене бipқалыпты үдемемі қозғалыста, үдеу тұрақты, жылдамдық уакыт бірлігінде бірдей шамаға кемісе, онда дене бірқалыпты баяу қозғалыста және т.с.с. қозғалыста болады. Сонымен бipгe қозғалыстың формулалары және графиктері беріледі.Динамика бөлімінде денелердің өзара әcepi қарастырылып, алдымен Ньютонның біріншi заңын қарастырып, қозғалысты сипаттайтын негізгі динамикалық санақ жүйелерінің сипаттамалар масса, күш, инерциялық санақ жүйелері қалыптастырылады. Ньютонның екінші заңы масса, үдеу, күштің арасындағы тәуелділік беріледі. Егерде денеге бірнеше күш әсер етсе, дене сол қорытқы күштің әсерінен қозғалады. Ньютонның үшінші заңы - әсер және қарсы әсер заңы оқытылады. Механикада жалпыланған, практикада және экспериментте дәлелденген Ньютон заңдары негізгі заңдар болып табылады. Сондықтанда оларды алдымен тұжырымдап, содан кейін экспериментте жасап көрсетіледі[1].Қазақстан Республикасы білім беру стандартының, базистік оқу жоспарының қабылдануы пәнді оқыту мазмұнына, құрылымына, әдістемесіне елеулі өзгерістердің енгізілуін талап етеді. Қазіргі кезде физиканы оқытуда оқушылардың болашақта қандай мамандықты таңдап алуына тәуелсіз, олардың пән бойынша міндетті дайындық деңгейін қамтамасыз ету физиканы оқытудың өзекті міндеттерінің бірінен саналады. Ал физикалық білім берудің ерекшелігіне әрбір оқушының, оның ішінде пәнге ерекше ықылас пен қабілеттілік байқатқан оқушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік туғызатын оқытудың деңгейлік және бағдарлы саралауға бағытталуын жатқызуға болады[2].Физиканың жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі жетекші рөлі, жалпы адамзаттық мәдениеттің маңызды құраушысы ретіндегі ауқымды гуманитарлық потенциалының болуы, сондай-ақ оның оқушыларды тәрбиелеу мен дамытудағы мүмкіндіктері физиканы мектепте жалпы білім беретін міндетті пән ретінде оқытылуы тиіс екендігін көрсетеді.Оқушыларды қазіргі заманғы ақпараттар ағымының жеделдеп артуымен техника дамуы жағдайындағы өмірге дайындауда және олардың дүниетанымын қалыптастыруда мектепте физиканы жалпы білім беретін пән ретінде зерделеудің үлкен мәні бар. Қоғам өмірінің барлық саласына дерлік компьютерлер енуде, денсаулық сақтау, тамақ өнеркәсібі, құрастыру, күрделі ғылыми, өндіріс, әскери құрал-жабдықтарды жасау мен өңдеу сияқты адам қызметінің көптеген салаларына үнемі өзгеру үстіндегі жаңа технологиялар қарқынды енгізілуде, көптеген мамандықтар лазерлермен, роботтармен байланысты. Сондықтан физика сияқты іргелі ғылымның негіздерімен қаруланудың оқушылар үшін шешуші мәні бар.Бүгінгі таңда еліміздегі және әлем кеңістігіндегі физикалық білім берудің басым бағыттары ретінде:• оқушыларды іргелі физикалық теориялардың негіздерімен таныстыру, игерілген білімдерін бақыланатын құбылыстар мен процестерді түсіндіруге қолдана алу біліктілігін қалыптастыру;• оқушылардың ғылыми ойлауын және дүниетанымын, әлемнің ғылыми бейнесін қалыптастыру;• оқушыларды болашақ кәсіпті таңдап алуға дайындау, олардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамыту, білім алуға ынталандыру, қазіргі заманғы өркениеттегі физиканың рөлін ашу;• оқушылардың ақпаратты сын көзімен ой елегінен өткізе алу, түсіндіре алу, түрлендіре алу, игеру, оның ғылыми сапасын бағалай алу сияқты қабілеттіліктерін дамыту болып табылады.Физиканың білім берудің бұл мақсаттарына жетудегі мүмкіндіктері жеткілікті, ол оның қоршаған ортаны, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірін танып-білудегі мәнімен анықталады.Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім берудің дамуы тұжырымдамасына, білім беру стандартына сәйкес барлық оқушылар үшін негізгі мектеп міндетті болып табылатындықтан, физика курсының логикалық межеде аяқтағандық сипаты болады, яғни оған физиканың «Механика» бөлімінен бастап, атомдық және атом ядросы физикасына дейінгі бөлімдер, сондай-ақ астрономияның негіздері де кіреді. Сондықтан негізгі мектепте қарастырылатын физикалық теориялар мен ұғымдардың аясы да кеңейе түседі.Физика – жеке тұлғаның ақыл-ой қабілетінің көзін ашу және оның үздіксіз дамуы мен жетілуін қамтамасыз ететін пәннің бірі. Бірақ, қазір техниканың өрлеу кезеңінде физика пәнінің мұғалімдері оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмендегенін айқындайды.Бұған қазіргі материалы өте қиын және кемшілігі мол оқулықтар кінәлі. Ал физиканың өзі жоғары сыныптарға өту барысында түсініксіз, қызықты емес пәнге айналды. Осы қызық және қажетті, бірақ қиын пәнді балалар жақсы көріп, қажетті екенін түсінуіне қандай жағдай жасау керек? Білім беру ісін ізгілендіру туралы жиі айтылуда. Бұл көкейкесті мәселе. Бұл сұрақтың шешімін табу мақсатында мен ғылыми жұмысымда қызығушылықты арттыру әдістемелерін ұсынып отырмын. Ғылыми жұмыста мектептегі физика курсының динамика тарауын оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесінің жалпы және жеке мәселелері қарастырылған. Әдістемелік жағынан әр сабақты оқыту әдістемесін беру емес, негізгі материалды оқып-үйрену әдістемесіне көңіл бөлінеді. Болашақ мұғалім мектептегі физика курсының мазмұны мен құрылымын білуі, білім беру және тәрбиелеудің міндеттерін түсініп, әр түрлі әдістемелік әдіс-тәсілдерді ескере отырып, курстың негізгі сұрақтарын дамыта оқыту әдісін қолдана білуі қажет.

І. Мектеп физика курсында динамиканы оқытудың теориялық негіздері

Инерциялық санақ жүйелері

Дене жылдамдығының өзгеруі туралы оның қозғалысының қандай да бір санақ жүйесіне қатысты қарастырғанда ғана айта аламыз: «Ондай инерция заңы барлық санақ жүйелерінде орындала ма?» деген сұрақ туады.Инерция заңы орындалмайтын санақ жүйелері болады екен. Мұндай санақ жүйелерінде дененің қозғалыс жылдамдығы өзара әрекеттесуден ғана емес, сол жүйенің үнемі қозғалысынан да туындай алады. Ондай санақ жүйелері инерциялық емес санақ жүйелері деп аталады.Бұл үшін кенет тежелген пойыз вагоны ішіндегі жолаушыға назар аударайық. Пойыздың қозғалысы кезінде вагонға қатысты қозғалмай отырған жолаушы ол тежелген кезде оны әлдене вагонның қозғалыс бағытында қозғалуға мәжбүр еткендей болады. Өзінің орнында қалуы үшін жолаушыға әрекет етуге тура келеді. Тежелген пойызбен байланысқан санақ жүйесіндегі жолаушыға бұл үдеуді тудыратын басқа денелердің әрекеті болмаса да, оның үдемелі қозғалысы байқалады. Бұл вагонмен байланысқан санақ жүйесінде Ньютонның бірінші заңының орындамайтынын көрсетеді[3]. Сонымен, Ньютонның бірінші заңы инерциялық санақ жүйесі деп аталатын жаңа ұғымды енгізуге мүмкіндік береді.Денеге басқа денелер әрекет етпегенде немесе олардың әрекеті теңгерілгенде, дене бірқалыпты және түзусызықты қозғалатын (немесе тыныштық күйін сақтайтын) санақ жүйесі инерциялық санақ жүйесі ретінде алынады.Алайда идеал инерциялық санақ жүйелерінің болуы мүмкін емес, өйткені олардың әрқайсысы міндетті түрде басқа санақ жүйелерімен әрекеттеседі. Сондықтан қарастырылатын мәселелер ауқымында инерциялық деп есептелетін санақ жүйесін көрсету қажет болады.Біз, жер тұрғындары, күнделікті өмірдегі іс-әрекетімізде денелер қозғалысын, әдетте, жер бетіне қатысты қарастырамыз. Жермен байланысқан санақ жүйесінде дененің жылдамдығы оған басқа денелердің әрекет етуі арқылы өзгеретінін білеміз. Бұл санақ жүйесіне қатысты тыныштық күйінде болған бірде-бір дененің жылдамдығы күштің әрекетінсіз өзгермейді. Бұдан: «Жермен байланысқан санақ жүйесін инерциялық санақ жүйесі деп есептеуге болады» деген қорытынды шығарады. Егер жермен байланысқан санақ жүйесін инерциялық деп есептейтін болсақ, онда оған қатысты тұрақты жылдамдықпен қозғалып келе жатқан кез келген санақ жүйесін инерциялық санақ жүйесі деп қарастыруға болады. Жерге қатысты бірқалыпты және түзусызықты қозғалып келе жатқан пойыз оның мысалы бола алады. Алайда пойыз өзінің қозғалыс жылдамдығын арттырғанда немесе азайтқанда, яғни болғанда, онымен байланысқан санақ жүйесі инерциялы болмайтынын ескерген жөн.Жердің тәуліктік және жылдық қозғалысы маңызды орын алатын астрономиялық бақылаулар үшін жерді инерциялық санақ жүйесі деп қарастыра алмаймыз. Тәжірибелер жеткілікті дәлдікпен координаталар басы күн центрімен байланысқан және осьтері жұлдыздарға бағытталған санақ жүйесін – гелиоцентрлік санақ жүйесін инерциялық санақ жүйесі деп есептеуге болатынын көрсетіп отыр. Әрине, гелиоцентрлік санақ жүйесі де идеал инерциялық санақ жүйесі болып табылмайды. Өйткені күн де ғалам центріне қатысты орбита бойымен айналады[4].

Салыстырмалылық принципі

Механиканың ең маңызды принциптерінің қатарына алғаш рет Г.Галилей тұжырымдаған салыстырмалылық принципі жатады. Кейінірек И.Ньютон оны механиканың басқа заңдарының жүйесіне енгізді. XX ғасырдың басында А.Эйнштейн осы принцип негізінде салыстырмалылықтың жаңа теориясын қалады.Галилейдің салыстырмалылық принципіне сәйкес барлық инерциялық санақ жүйелеріндегі механкалық құбылыстар бірдей жүреді. Басқаша айтқанда, барлық инерциялық санақ жүйелері бірдей құқылы.Ал бұл қандай инерциялық санақ жүйесі таңдап алынса да, бастапқы шарттар бірдей болғанда, олардағы кез келген механикалық процестер бірдей жүріп жататынын білдіреді. Мысалы, тұрақты жылдамдықпен қозғалып келе жатқан вагон ішіндегі денелер қозғалысын бақыласақ, нәтиже дәл жердегідей болады: бақылаушы отырған орындық сол орында қалады, үстел үстінен құлаған нәрсе вагон еденіне түседі, оның вагон еденіне түсу уақыты сондай биіктіктен дененің жерге түсу уақытына тең болады. Жолаушылардың іс-әрекетінде де ешбір өзгешелік байқалмайды. Егер жолаушы терезеге қарап отырып, қозғалмайтын санақ жүйелері ретіндегі, мысалы, ағаштарды көрмесе, пойыздың бір орында тұрғаны немесе келе жатқаны туралы сенімді түрде ештеңе айта алмаған болар еді. Демек, қандай да бір инерциялық санақ жүйесінің ішінде жүргізілген бақылаулар арқылы ол жүйенің қозғалысын анықтау мүмкін болмайды[5].Салыстырмалылық принципі барлық инерциялық санақ жүйелерінде механикалық құбылыстардың бірдей жүріп жататынын тұжырымдайды, бірақ бұдан бұл жүйелердегі барлық механикалық шамалар тең болады деп ұйғара алмаймыз. Мысалы, құлап келе жатқан доптың жерге және қозғалып келе жатқан машинаға қатысты траекториялары әр түрлі болады. Сол сияқты ұшып бара жатқан құстың «өзен жағасы» санақ жүйесінде өлшенген жылдамдығы өзенде ағып бара жатқан «сал» жүйесінде өлшенген жылдамдықтан ерекшеленеді. Бірақ біз жылдамдықты шын, ал екіншісін жалған деп айта алмаймыз. Өйткені бір санақ жүйесінен екінші бір санақ жүйесіне ауысқанда дененің жылдамдығы, оның орын ауыстыруы, тіпті траекториясы сияқты қозғалысты сипаттайтын шамалардың өзгеруі мүмкін. Алайда бұл инерциялық санақ жүйелеріндегі қозғалыс заңдары өзгермейді[6].

Бүкіләлемдік тартылыс заңы

Денелердің ерекше бір механикалық қасиеттеріне олардың өте алыс аралықтан бірін-бірі тартатын қабілеті жатады. Шексіз әлем кеңістігінде де, жерде де кез келген денелердің арасында әрекет ететін өзара тартылыс күшін бүкіләлемдік тартылыс күштері немесе гравитациялық күштер деп атайды. Гравитациялық күштер денелердің қандай күйде екеніне байланысты болмайды, әрі олардың әрекетіне ешнәрсе бөгет бола алмайды. Бүкіләлемдік тартылыс – әлемде өз билігін жүргізетін әмбебап күш. Бұл ақиқат бізге И.Ньютон арқылы мәлім болды. Бізге жеткен аңыз бойынша, алма ағашының көлеңкесінде жел екпінінен алманың жерге үзіліп түскенін ойлана бақылап отырған Ньютонға әлемдегі барлық денелердің арасында өзара тартылыс күшінің бар болуы туралы ой келген екен дейді. Ньютонның айтқан әзілі бойынша, оның басына құлап түскен алма қажетті формуланы қорытып шығаруына себепші болған.Алайда Ньютон бүкіләлемдік тартылыс күшінің бар болуының қатаң дәлелденуін және тартылыс күшінің неге тәуелді болатынын анықтау үшін 20 жыл бойы тынбай еңбектенгенін айтып кеткеніміз жөн. И.Ньютонға дейін де тек жер ғана өзіне барлық денелерді тартып қоймайтынын, күннің де өзіне планеталарды тартатыны белгілі болатын. Оның үстіне, И.Кеплер (1571-1630), кецінірек Р.Гук (1635-1703) және т.б. ғалымдар екі дененің арасындағы тартылыс күші олардың ара-қашықтығының квадратына кері пропорционал екені туралы болжам айтқан болатын. Алайда тек болжам ұсынып қоймай, бақылау қорытындысымен сәйкес келетін теориялық түрде дәлелденген нәтиже алу керек. Дәл осы мәселені И.Ньютон шешкен еді. Ол И.Кеплер ашқан планеталар қозғалысының заңдарын пайдалана отырып, бүкіләлемдік тартылыс заңын ашты. Алғашқыда Ньютон жер шары өзінің бетінде туғызатын үдеуі мен жердің жеткілікті алыс R қашықтықтағы денеге туғызатын үдеуінің арасындағы айырмашылық қандай екенін анықтау қажет деп есептеді. Былайша айтқанда, ол: «Айдың үдеуі мен ағаш бұтағынан үзіліп түскен кездегі алманың алатын үдеуінің арасындағы айырмашылық қандай болуы тиіс?» деген сұраққа жауап іздеді. Бұл айырмашылықты анықтау үшін айдың жерді айналу периодын және жердің айға дейінгі қашықтықты білуі қажет болады. Ньютонға бұл мәліметтер: Айдың жерді айналу периоды және жердің айға дейінгі қашықтық R=384000км екені белгілі болатын. Осы мәліметтерді центрге тартқыш үдеуді анықтауға арналған формуласына қойсақ, (1.1)

болады. Бұл табылған шама еркін түсу үдеуінің мәнінен шамамен есе аз. Арақашықтықтың 60 есе артуы үдеудің есе азаюына әкеледі. Бұдан жердің дене қозғалысына туғызатын үдеуі жердің центрінен алыстаған сайын азая беретіні байқалады. Жердің тарту күші тудыратын үдеу жер мен дене арақашықтығының квадратына кері пропорционал өзгеретіндіктен, олардың тартылыс күші де нақ солай болады:

(1.2)

Ньютон ауырлық күші денелердің массасына пропорционал екеніне сүйене отырып, өзара әрекеттесетін денелердің тартылыс күші олардың массаларының көбейтіндісіне пропорционал болуы тиіс деген пікірге келді. Шынында да, өзара әрекеттесуге кем дегенде екі дене қатысады. Ньютонның үшінші заңына сәйкес, олардың әрқайсысына модульдері бойынша бірдей тартылыс күші әрекет етеді. Сондықтан Ньютон бұл күштердің әрқайсысы тартылатын екі дененің массасына да пропорционал болуы тиіс деп есептеді: Сонымен, жоғарыда аталған байланыстардан екі дененің бір – біріне тартылыс күші:

(1.3)

болатыны анықталды. И. Ньютон 1687ж. бүкіл әлемдік тартылыс заңын былай тұжырымдады:Екі дене бір – біріне массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал арақашықтықтарының квадратына кері пропорционал күшпен тартады:

(1.4)

мұндағы G-гарвитациялық (латынша gravitas – «ауырлық» деген сөзді білдіреді) тұрақты деп аталатын әмбебап тұрақты шама. Ол сандық мәні жағынан бір – бірінен 1м қашықтықта орналасқан, әрқайсысының массасы 1кг болатын екі дененің тартылыс күшіне тең. Гравитациалық тұрақтының сан мәнін лабораториялық жағдайда бірінші рет 1798 жылы ағылшын ғалымы Генри Кавендиш сезгіштігі аса жоғары бұралатын таразылардың көмегімен анықтаған болатын. Серпімді жіпке ілінген жеңіл өзектің екі жағына массалары m болатын кішкене бірдей екі шар арқылы теңестіріледі. Бұл шамалардың жанына әрқайсысының массасы М болатын ауыр екі шар қойылды. Шарлар жақындатылған кезде оптикалық құралдардың көмегімен өзектің бұралғаны байқалған. Өзек ілінген жіптің шкаладағы бұралу бұрышы бойынша тиісті есептеулерден кейін шарлар арасындағы тартылыс күші анықталады. Осылайша (мұндағы m және M сәйкес кіші және үлкен шамалардың массалары, R – олардың арақашықтығы) формуласына енетін барлық шамалардың тәжірибеде анықталған мәндеріне сүйеніп, гравитациялық тұрақтының сан мәні анықталған: . Гравитациалық тұрақтының мәні өте аз шама болғандықтан массалары кішігірім денелердің тартылысы да өте әлсіз болады. Сондықтан бізді қоршаған денелердің өзара тартылысын байқаймыз. Мысалы, бір – бірімен 1м қашықтықта орналасқан әрқайсысының массасы 1 кг болатын екі дене бір – біріне –ға тең күшпен тартылады. Ал массалары үлкен аспан денелері үшін тартылыс күші елеулі мәнге ие болады. Осылай жер мен ай бір-біріне күшпен тартылады. Бүкіләлемдік тартылыс заңын өрнектейтін формула бойынша есептеулер денелердің арақашықтығы олардың өлшемдерімен салыстырғанда әлдеқайда үлкен болатын, яғни материялық нүктелер үшін ғана дұрыс болады.Бүкіләлемдік тартылыс заңы Ньютонға қазіргі заманғы аспан механикасының – планеталарының қозғалысы туралы ғылымның негізін қалауға мүмкіндік туғызады. Бұл заңның көмегімен астрономиялық бақылау нәтижесі бойынша аспан денелерінің орны және қозғалысы өте үлкен дәлдікпен анықталады. Осылай, Нептун планетасының орны мен өлшемдері анықталған болатын. Ньютон осы заңның көмегімен теңіздің тасуы мен қайту құбылысын түсіндірді. Қазіргі кезде бұл заң жердің жасанды серіктері мен планетааралық аппараттардың қозғалысын есептеуге де қолданыс тауып отыр. Масса – гравитация өлшемі. Бүкіләлемдік тартылыс заңынан барлық денелердің бір-біріне тартылатыны анықталады. Ал тартылыс күші дененің массасымен анықталатындықтан, масса тартылыс өлшемі болып табылады. Алайда, Ньютонның екінші заңын тұжырымдай отырып, масса дененің инерттілігінің сандық сипаттамасы болып табылатынын анықтаған болатынбыз[7]. Гравитациялық және инертті массалар әртүрлі физикалық шамалар болып табылады. Олардың теңдігі жүргізілген тәжірибелер арқылы анықталған. Тек А. Эйнштейн қалаған салыстырмалылықтың жалпы теориясында ғана тартылыстың жаңа теориясының негізіне гравитациялық және инертті массалардың теңдігі алынды. Сонымен, масса бір мезгілде денелердің әрі инерттілік, әрі гравитациялық қасиеттерінің сандық сипаттамасы болып табылады.

1.4. Дененің салмағы. Салмақсыздық

Жан – жағымызға көз жүгіртіп қарасақ, жер бетінен қандай да бір биіктіктегі денелер тіреудің үстінде орналасатынын немесе аспаға ілініп тұратынын байқамаймыз. Үстел, орындық, төсек, ыдыс-аяқ бәрі тіреулер. Жер бетінің өзі де ондағы бардық денелер үшін негізгі тіреу болып табылады. Осы тіреу үстінде жатқан денелер жерге тартылуы салдарынан оны басып қысады. Осы себептен де аспанға ілініп қойған дене оны созады. Дененің жерге тартылуы салдарынан оның тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші дененің салмағы деп аталады[8]. Ньютонның үшінші заңына сәйкес салмақ пен тіреудің реакция күші (серпімділік күші) табиғаты бірдей болып ке

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!