Отбасы – ұлттың тірегі

Отбасы – ұлттың тірегі

Мұғалімнің түсіндірмесі
- Балалар мен сендерге бір жұмбақ жасырайын.
Онда әкем - анам тұрады
Ата - әже бауырым
Бәрі бірге қосылып
Бір ұғымды құрады 
(Отбасы)
- Дұрыс балалар жұмбақтың шешуі (Отбасы)
- Ендеше бүгінгі тәрбие сағатымыз отбасы жайлы болмақ.
Анаң - күнің жүрегің
Әкең - өмір тірегің
Әжең - асыл ардағың
Атаң - дана қорғаның
Ағаң - қамқор асқарың
Інің - мөлдір аспаның - демекші
- Құрметті ата - аналар, ұстаздар, оқушылар 4 ә сыныбында өткелі отырған «Шаңырағым - шаттығым» атты ашық тәрбие сағатымызға қош - келдіңіздер!

1 - жүргізуші
Марал: Жылжи берші кезім емес жасқанар
Бөгей алмас білім атты тас қамал
Отанның аяулысы боларсың
Отан деген отбасынан басталар.

2 - жүргізуші
Қыдыр: Ата - ана асқар тау алдымдағы
Әрқашан асқақтайсың алдымда әлі
Өзің берген өнеге тәрбиеңмен
Бақыттымыз жанұя бауырындағы.

1 - жүргізуші:
Мейірімділік пен адалдық, адамгершілік пен сабырлылық сияқты асыл қасиеттерді бойына жинаған ардақты әкелер мен аяулы аналар өмірдегі жақсылық атауы сіздердің есімдеріңізбен байланысты. Сіздер әр шаңырақтың шаттығы мен шуағысыздар.

2 - жүргізуші:
Сіздердің шыдамдылықтарыңызбен, қамқорлықтарыңызға біз барынша тәнтіміз. Өйткені біздің өмірдегі тазалық, ізгілік пен сенімділіктің бәрі де өздеріңізге байланысты.

Сержан - Әке, шеше, ұл, қыз – бәрі қосылып отбасын құрайды.
Бекзат:
Жанұя, отбасы - мемлекеттің іргетасы, қоғамдағы әр отбасының босағасы берік, мерейі үстем болмай мемлекеттің мықты болуы мүмкін емес. Президентіміз Н. Назарбаевтың 2030 бағдарламасындағы негізгі бағыттарының бірі - отбасы болып саналады. Отбасы – адам баласының өсіп - өнер, қаз тұрар, қанат жаяр алтын бесігі. Сондықтан, құрметті балалар өз жанұяларыңды құрметтеуге, сыйлауға, мақтан тұтуға шақырамын.
Алдымен сүй ардақты ата - анаңды
Үлгілі ұрпақ атадан бата алады
Бер жақсылық балаға бұл ғаламда
Ата - анаңның мейірімінен тарайды

Ерлан:
Өзіңді өмірге келтірген, тіршілігіңе нәр берген ата - анаңның алдында адамның парыз - міндеті өлшеусіз. Қазақ ғұрпында ата - ананың алған ерекше биік орны, қадір қасиеті ше! Ананың ақ сүтін, әкеңнің адал күшін ақтау - өз болашағыңда сақтау. Ата - анаға не істесең, алдыңа сол қайтады. Дүние кезек. Сен өмір бойы жас болып тұрмайсың, сен ата - анаңды сыйлайсың, сенің балаларыңда қартайғанда өзіңді аялап күтіп, бағып қағатын болады. Ата - ана отбасында жақсылықтарды айтып, жақсы қасиеттерді үйреніп жаман мінез, жат әдеттерден аулақ болуға тәрбиелеуі керек.
Ата - ананың тілегі адам болып өскенің
Адамдықтың тірегі адал болып өскенің

Мирас:
Ата - ана отбасының негізгі діңгегі, бастапқы дәнекері. Дәстүрлі қазақ отбасында ата - ананың қадірі ерекше әспеттеген. Әсіресе тіршіліктің қайнар көзі, махаббаттың шуақ күні, мейірім кәусар бұлағы - Ана есіміне ананы ардақтамайтын халықта жоқ. Ана баланы тоғыз ай көтеріп, толғатып, дүниеге келтіріп қана қоймайды.
Бала, бала, бала деп
Түнде шошып оянған
Түн ұйқысын төрт бөліп
Түнде бесік таянған да ана, көзінің қарашығындай қорғап, аялап өсіріп, аяғынан тік тұрғызатын да ана.

Жандос: Әке асқар тауым!
Әке асқар тау, ана қайнар бұлақ, бала жағасындағы құрақ дегендей «Әке» деген сөз қандай жақын, қандай ыстық десеңші. Өмірде әкесін жек көретін бала жоқ шығар, өйткені бала үшін әкенің орны бөлек қой. Менің өмірдегі ең қымбат адамым сіз, менің сүйікті әкешім.
Сізсіз әке - ең ақылды, ең сыршыл
Сізсіз әке - ең жақыным, ең шыншыл
Шуақ шашқан қашанда асыл жүрегің
Жанымдасың қамқорымсың білемін
Қабыл алғын бала жүрек тілегін
Ән: Әке туралы ән
Марал:
Бала үшін әкенің орны бөлек. Әке деген сөзді айтқанда өзіңе пана болар, қиындыққа қалдырмас, арманыңа қол созсаң ақ батасын беріп ақ жол тілейтін адамың екенін бала жүрегі сезердей. Тамағымның тоқтығы, киімімнің бүтіндігі, оқуымның сапасы, ұйқымыздың тыныштығы – осының бәрі де асқар таудай айбатты әкелердің арқасы. Әке - әркімнің сүйенер тіреуі. Әке әркімге қымбат. Әкені ардақтау керек, өйткені ол отбасының ең басты мүшесі, яғни отағасы. Ол өзінің болашағына алаңдап ойланып толғанады. Қарап отырсақ әкенің де түр - түрі болады. Бірі – ақылды, бірі – білімді, бірі жігерлі, қайратты, батыл, енді бірі батыр да батыл, қайсар болып келеді.
Өсірген баптап баласын
Әкелер әркез «Жарайсың»
Бар өнерін үйреткен
Оздырған да жүйріктен
Әке – деген ардақты ат.

Сержан:
Әр адам көзін ашып дүниеге келгенде мейірімді, жүрегі жылы жанды көреді. Ол - Ана. Қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай бауырына басып, біз үшін жанұшыра шырылдайтын да – Ана. Ана – бұл жел жағымызға пана, біріміз үшін дара, дана тұлға. Ана дегенде сөзге келмейтін тіл, лүпіл қақпайтын жүрек, мөлтілдемейтін жанар жоқ. Балаға анадан артық, анадан қымбат жан жоқ. Әрбір ана отының өшпеуін, бақытының көшпеуін, шаңырағының құламауын, сәбиінің жыламауын, сұм соғыстың болмауын, қызыл гүлдің солмауын тілейді.
Кәмшат - Сен бақытты ұлансың
Жасұлан:
Дүниедегі ең сұлу қазақ әйелі. Қазақ әйелі – бар мұратын отбасының игілігіне байлаған әдемі ізгі адам. Қазақ әйелі – бар тілегін перзентінің жолына арнаған әлемдегі ең мейірімді ана, ұлттың ұйытқысы, ұрпақтың анасы. Бізге қажымас қайрат беретін әйел анаға мың алғыс. Аристотель, Фирдоуси, Жәнібек пен Абылай, Абай, Шоқан, Махамбет пен Исатай, Мағжан, Мұқағали сол әйелдердің ұрпағы, бәрі ананың ақ сүтінен жаралған. Эпостағы Гүлбаршын мен Құртқа, Ақжүніс пен Назым, тарихтағы Домалақ ана, Айша бибі, Абайды туған Ұлжан ана, ел билеген Айғаным, қол бастаған Бопай, ел қорғаған Гаухар ана – бәрі бір ғана атқа ие, ол «Ана». Ендеше сол аналарды, мадақтап жүрейік.

1 - жүргізуші:
Кім сендерді балалар сүйетұғын?
Қуанышыңа қуанып қайғыңа күйетұғын?
Түн ұйқысын төрт бөліп, кірпік қақпай
Шешең байғұс дамылсыз жүретұғын – дей келе кезекті аналарымыздың құрметіне арнап «Анама» әнін орындауға рұқсат етіңіздер.

Назерке:
Қазақстан республикасының қоғамы, оның белгілі бір алып жатқан аймағы бар. Басқарушы және халқы бар. Қоғамның дамып өркендеуіне әсер ететін түрлі өндірістер жұмыс істейді. Ал отбасыны неге қоғам дейміз? Отбасының да басшысы бар. Отбасында әке не шеше басшы, олардың бірі болмас, баланың үлкені аға не әпке басшы. Басшы отбасының бүкіл шаруасын ұйымдастырады. Басқа мүшелеріне қамқорлық көрсетіп, бастарын біріктіреді. Отбасының белгілі тұратын мекенжайы және өзінің табысына лайықты шаруасы болады. Отбасы мүшелерінің бәрі де өз мүмкіндігіне қарай іс атқарады, оқиды, жұмыс істейді, үй шаруасымен айналысады. Барлығының ортақ ісі - отбасын дұрыс ұстап, әр мүшенің дамуына жағдай туғызу.

Қыдыркелді:
Отбасының ауқатты болуы қоғамға да пайдалы. Халық тұрмысының жақсаруы қоғамның өркендеуіне жағдай жасайды. Отбасы туыс - туғандар мен де қарым - қатынаста болады. Ата - ананың ақылымен қарым - қатынас түрлері реттеліп отырады. Адамның өз басының жұмысыннан басқа да осындай қатынастарға үлес қосуы - адамгершілік парызы. Мұндай қатынастар арқылы ағайын, туыс - туғандар арасында адамның өз басының аталатын орны айқындалады. Мейрімді болсаң, сеннен үнемі көмек сұрайды. Керек кезінде сағанда көмекке келеді. Сөйтіп отбасы шағын қоғамның жұмысын атқарады.

Марал:
Отбасы - шағын қоғам дегенге толықтай келісемін. Бала - ата - ананың ұрпағы, өмірдің жалғасы, қуанышы, үлкен үміті. Барлық бала ата - анасынан тек жақсылық жасауды үйрене отырып. отбасының діңгегінің мықты болуына үлес қосады, өз болашағын сақтап қалады.
Көрініс - Байлық пен ақыл
Жеңіс:
Адамзат ең алдымен ата - ана алдында парыздар, ата - ана парызы алтынға бөлеуді, ақ орда салуды қаламайды. Ата - ана баласының ер жетіп, адам болуын қалайды. Ата - анаға осыдан артық тарту - таралғының керегі жоқ. Ата - ананы жырлаймын деп ақын тебіренеді, бейнесін мүсіндеймін деп суретші ойланады. Ата - ана адамзат мекен еткен жер шарының әр түкпірінде, әр үйде мейірім мен мейірдің, достық пен туысқандықтың туын тіккен адамдар.

Оразбек:
Үйдегі алтын қазық кім? - депті қарт.
- Ата, үйдегі алтын қазық бала, - депті жігіт.
- Жоқ балам үйдегі алтын қазық – ана. Ана ақылды болса, бала дана болады. Ана тәрбиесі қызға – үлгі, әке тәрбиесі ұлға – үлгі. Ана – ақылшың, әке – қамқоршың, ағаң – қорғаушың, інің – сүйенішің, қарындасың – қанатың екенін ұмытпа. Ананы сыйламағанның ақылы кем, әкені сыйламағанның жақыны кем. Ананың мейірімі көзінде, ықыласы – көңілінде, ақылы сөзінде, - депті қарт.

Несібелі:
Отбасындағы қыз баланың міндеттері:
- Анаңа көмектес.
- Бажылдап, айғайлап сөйлеме.
- Бейуақытта ұйықтама.
- Қонақ күтуді үйрен.
- Үйдің тазалығына көңіл бөл.
- Үйді таза ұста.
- Тамақ жасап үйрен.
- Қолөнерді үйрен.
- Таза сөйлей біл.
- Төсектен тұрған соң, төсекті жина.
- Тамақ ішкен соң, ыдысты ертеңге қалдырмай жу.
- Ешнәрсені айтқызбай, өзің біліп істе.
- Барынша сыпайы, инабатты бол
- Айтылған тапсырманы уақытында орында.
- Анаңмен, жеңгеңмен сырлас.
- Бөтен адамға сыр айтпа.

Әділ:
Адам баласының ажары да, бақыты да отбасынан басталады. Ал отбасы бақыты деген не? Ол адам бойына сырттан келіп сіңетін немесе аспаннан құйылып денесіне енетін нәрсе емес, оның да көптеп шығатын тұрағы бар. Адам баласының бақыты оның үзіліссіз тәлімі мен тәрбиесінен қалыптасатын жарқын да адал мінездеріне байланысты. Яғни, отбасының бақыты, діңгегінің мықты болуы ата – аналардың, сол отбасы мүшелерінің өз қолында деуімізге болады.

Қыдыр:
Отан – отбасынан басталады дегендей біз Отанымызды, елімізді жанымыздай сүюге Тәуелсіз Қазақстанымыздың тұғыры берік, болашағы баянды болуына жан - жақты атсалысуымыз қажет. Отанымызды сүюге тәрбиелейтін бірден - бір орта ол – отбасы. Отбасы шағын мемлекет.

Нұрсұлтан:
Үлкенді сыйлау қазақ халқының ата - салты. Үлкенді сыйлау, ең алдымен - әке мен шешені сыйлаудан басталады. Өз отбасы, өз ата - анасын сыйламайтын ұл мен қыз басқа адамдарды сыйлай алмайды. Ата – ана баланы дүниеге келтіріп, өмір береді. Оны бағып – қағып тәрбиелеп өсіреді. Білім береді, «Болашағым, өмірімнің жалғасы» деп үміт күтеді, мәпелейді. Адамзат болып, үй ішінің қамқоры болады деп сенім артады. Ата - ананы сыйлаған жастардың өз балалары да кейін соны қайталайды. «Ана сүтін ақтамағанды, ешкім мақтамайды» деп айтылмаған. «Атаға қарап ұл өсер, анаға қарап қыз өсер» деген де осыдан шыққан. Ата - ананың ісінен көпті үйреніп қоймай, солардың тәрбиесінде бойға сіңіре білу - әр баланың парызы.

Перизат:
Адамзатқа өмірде ең жақын, ең қымбат нәрсе – отбасы. Баланың ең алғашқы ұстазы оның өзара түсіністік, мейірімділік, татулық, сыйластық, сенім, қамқорлық бауырмалдық, кешірімдік, сүйіспеншілік болғанда ғана бірлік болады. Осындай отбасында тәрбиеленген ұрпақ өзгелерге, Отанға шынайы махаббат сыйлай алады. Отбасында алған тәлім тәрбие жас ұрпақтың рухани азығы, өмірлік ұстаны мен жарқын болашаққа жетелейтін Темірқазығы, Отбасы – бала дамуы мен қалыпты өмір сүруіне тиімді жалғыз мүмкін орын. Бала үшін туған отбасы – алтын діңгек. Отбасындағы жылылық пен мейірімді ешнәрсемен – басқа жерлерде жүз есе артық материалдық жағдай жасалса да алмастыру мүмкін емес.

Ержан:
Жігітке:
– Жоқты бар, ашты тоқ ететін кім? – депті қарт.
– Ата, жоқты бар, ашты тоқ ететін – мейірімді әке, - депті жігіт.
– Жоқ балам, әке қанша мейірімді болса да, ананың жөні бөлек. Жоқты бар, ашты тоқ ететін – сол ана. Анасыз бала ұйықтамайды, қатықсыз айран ұйымайды. Ана – үйдегі – бақ, әке отырған – тақ. Ана ақылды болса, үйдің қуанышы, әкенің жұбанышы, - депті қарт.

1 жүргізуші:
1)Тәрбие - баламен сөйлесумен, әңгімелесумен, оған ақыл - кеңес берумен ғана шектелмейді. Тәрбие - тұрмысты ұйымдастыра білуде, балаға әркімнің өз жеке басы арқылы өнеге көрсетуінде. Отбасындағы бала тәрбиесі халық өмірімен, қоғамның мақсат - міндеттерімен байланыста болуы керек*

Бала тәрбиесіндегі қағидалар
1) Баланы жас кезінен бастап сыйлап, қадір - қасиетін, ар - намысын бағалап, дұрыс сөйлесіп, дұрыс қарым - қатынас жасаған абзал. Жандос
2) Әдепсіз сөз, дөрекі айқай - тәрбиедегі ең жаман әдіс. Бала оған үйреніп кетеді немесе оған қарай жауап береді. Марал
3) Егер өзің баланы сыйламай тұрып өзіңе ілтипат, құрмет көрсетуін талап етудің өзі ұят. Оразбек
4) Баланың айтайын деген өтініші, ақылдасқысы келген мәселен ата - анасы тыңдап, ақыл - кеңес беруі керек. Нұрсұлтан
5) Ата - ана отбасындағы үлкендерді сыйлап құрметтесе кішілерге қамқор болса, бала да сондай болуға ұмтылады. Бекзат
1 жүргізуші - Мейірімділік – адамның бет әлпетінен, іс - әрекетінен көрініп тұратын шынайы қасиет. Сондықтан кімде - кім басқа адамның ақыл - ойы, мүдде тілегін дұрыс сезініп, оған шамасы келгенше көмектессе, сол адамды демеп - жебесе ол мейірімділікке жатады.
2 жүргізуші – Жақсы отбасында жазалау деген атымен болмайды және бұл - отбасы тәрбиесінің ең дұрыс жолы деп ұлы педагог А. С. Макаренко айтқандай балаларға түсіністікпен қарап, балалықпен жасаған қылықтарын дер кезінде ескертіп, қорытынды шығарып отыру керек.
Сержан – Қанат туралы хикая
7 - қателік:
1 - қателік: Балаларды орынсыз еркелету. Сержан
2 - қателік: Не істесең оны істе маған бәрі бір деп айту. Мирас
3 - қателік: Аса қаталдық яғни Мен не айтсам соны орындауың керек, өйткені мен сенің ата – ана-анамын деп айту. Перизат
4 - қателік: Егер сен мен қалағандай болмасаң мен сені жақсы көрмеймін деп айту. Қыдыр
5 - қателік: Саған көңіл бөлуге уақытым жоқ деп айту. Әділ
6 - қателік: Балаңызды баршылыққа баулымау. Несібелі
7 - қателік: Балаңыздың ісіне, көңіл – күйіңізге қарап баға беру, яғни көңіл – күйіңіз нашар болса оның қуанышына ортақтаспау, әңгімесіне құлақ аспау т, с, с, Жасұлан
Қыдыр:
Уа, адамдар
Жақсылықты жақсылық пен жалғаңдар
Игілікті, ізгілікті таңдаңдар
Өмір кілті қолдарыңда сендердің
Абайлаңдар
Тек түсіріп алмаңдар – дегендей, отбасының бірлігі мен берекеті ұрпақ тәрбиесінде өте қажет. Бұл - өте қымбат ұлттық құндылық.

Назерке:
Бала бойындағы жат қылықтардың,, жағымсыз қасиеттердің пайда болуын ата - ана көбіне мектеп тәрбиесіне аудару салуы мүмкін. Жоқ, онда ата - ана қателеседі. Өйткені, біріншіден, бала тәрбиесі ана құрсағынан жатқанда басталады. Екіншіден жаңа туғаннан мектеп жасына дейін балалардың көбісі үйде тәрбиеленеді. Үшіншіден бала мектептен гөрі, үйде уақытты көп өткізеді. Сондықтан, бала тәрбиесіне бірден - бір жауапты ата - ана. Бала тәрбиелі, еңбекқор, инабатты болып өссін деген ата - анаға мынандай кеңестер ұсынылады:
1. Бала алдында, отбасындағы өзара қарым – қатынаста, мәдениетті, сыпайлық сақтау керек.
2, Ата – ана баланың жора - жолдастарының қандай екенін, олармен қарым - қатынастарын қадағалауы керек.

3. Баланың оқу - тәрбиесіне үнемі назар аударып, олармен пікірлесіп, әңгімелесіп отыру да ерекше тәсілдердің бірі.
4. Баланы еңбекқорлыққа тәрбиелеуде, үйдегі шаруалардың да маңызы зор. Ендеше баланы үй шаруашылығына араластыра отырып, еңбексүйгіштікке тәрбиелеңіз!
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: балам жақсы, тәрбиелі болып өссін деген ата - ана отбасындағы тәрбиеге қатты назар аударуы тиіс деп ойлаймын.

Марал:
Отбасы – адам баласының дамуына ықпалы зор.
Біздің байтақ еліміз
Отбасынан құралған
Елін сүйер сеніңіз
Өз жанұясын сүйе алған

Ата-ананың, басқа да отбасы мүшелерінің өмір сүру тәжірибесі, жүріс-тұрысы, өз міндеттерін таза атқару, бір-бірін құрметтеп сыйлауы – бәрі де үлкен мектеп, тәрбиелік мәселе.

Қазақ халқының отбасы тәрбиесіндегі өзіне тән жарасымдылықтын бір ұшы олардың жасы кішісінің үлкеніне «сен» деп сөйлемеуі, алдын кесіп өтпеуі, үлкен тұрып кішінің, әке тұрып ұлдың, шеше тұрып қыздың орынсыз сөйлемеуінде деп есептемейміз. Және қазақ отбасындағы бала тәрбиесін ұл тәрбиесі, қыз тәрбиесі деп жеке- жеке мән беріп қарастыруда оның өзіндік ерекшеліктерінің ішіндегі маңыздысының бірі.

Үлкенді құрметтеу отбасы мүшелерінің бір-бірінің тәрбиесіне жауапкершілік, борыштылық, адамгершілік сезімдерін туғызған.

Ой қорытындысы, «Отбасының жемісі – тәрбиелі ұл мен қызы» деген,  мақтан етер ұрпағымыз көбейсын. Ұрпағына мақтаныш болар қазыналы қарттарымыз көп болғай. Қазақтың әр отбасының керегесім кең, шаңырағы берік, еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын!