Отбасы құндылықтары – тәрбиелі тұлғаны қалыптастырудың негізі

Кіріспе

Отбасы – адам өміріндегі ең алғашқы әрі маңызды әлеуметтік орта. Әрбір бала дүниеге келген сәттен бастап отбасының мейірімі мен тәрбиесіне бөленіп өседі. Сондықтан отбасындағы құндылықтар мен қарым-қатынастардың сипаты баланың болашақ тұлға ретінде қалыптасуына тікелей әсер етеді. Отбасы –бұл рухани тірек, қоғамның негізгі ұясы, онда адамгершілік нормалар қалыптасады. Сонымен қатар эмоционалдық қолдау, махаббат, қамқорлық пен қауіпсіздіктің қайнар көзі. Қазіргі заманның сын-қатерлері – урбанизация, ақпараттық артықшылық, тірі қарым-қатынастың азаюы жағдайында өскелең ұрпақты тәрбиелеуде дәстүрлі отбасы құндылықтарының рөлі туралы айту ерекше маңызды. Қазақ мәдениетінде отбасы әрқашан ерекше, қасиетті орынға ие болған. Дәл осы жерде білім, салт-дәстүрлер, үлкенге құрмет, туған жерге деген сүйіспеншілік беріліп отырған.

1. Қазақ мәдениетіндегі отбасы құндылықтары

Отбасы құндылықтары – бұл отбасындағы мүшелердің бір-біріне деген құрметі, махаббаты, жауапкершілігі мен сенімі негізінде қалыптасатын рухани және адамгершілік ұстанымдар жүйесі. Қазақ халқы ежелден-ақ жоғары адамгершілік ұстанымдарды ұстанып келеді, оның өзегінде отбасы тұр. Негізгі құндылықтар – үлкенге құрмет, кішіге қамқорлық, қонақжайлылық, өзара көмек (асар), адалдық – тәрбиенің негізін қалаған.

Балалар жастайынан ата-анасы мен үлкендердің мінез-құлқын бақылап, үйреніп өскен. Ата-тек пен жеті ата ұғымдары – текті тану, ата-бабаға құрмет пен ұрпақ алдындағы жауапкершілік сезімін дамытуда ерекше маңызға ие болған.

2. Ұрпақтар сабақтастығы: өткен мен бүгіннің байланысы

Қазіргі заманда ұрпақтар арасындағы алшақтық байқалады. Балалар ата-әжелерімен сирек араласады, оның орнына цифрлық кеңістікті артық көреді. Алайда ұрпақтар арасындағы диалог – рухани бағдарды сақтаудың кілті.Қазақ отбасында ата мен әже — тек үлкен буын ғана емес, рухани тәрбие беруші, дәстүр мен салттың сақтаушысы. Олар немерелеріне өмірлік тәжірибе, ұлттық мәдениет, адамгершілік қасиеттерді үйретеді. Ата-әжелердің әңгімелері, ертегілері мен нақыл сөздері арқылы бала тектілікті, отансүйгіштікті, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуді үйренеді. Ұрпақтар арасындағы өзара байланыс — отбасының рухани беріктігін сақтаудың негізі. Ата-әже мен немере арасындағы жақын қарым-қатынас балаға эмоционалдық тұрақтылық, мейірім, қауіпсіздік сезімін береді. Сонымен қатар баланың мінезін қалыптастырады, тіл мен ділді сақтауға ықпал етеді, ұлттық болмысты ұғынуға көмектеседі. Абай Құнанбайұлы: «Адам адам болып тумайды, тәрбиемен қалыптасады. Тәрбиені беретін – отбасы», – деп жазған.

Ол өзін-өзі тану, еңбек, адалдық пен ішкі тәртіптің маңызын атап өткен – бұл қасиеттер отбасында қалыптасады.

Шәкәрім Құдайбердіұлы: «Ар-ұят – жан айнасы. Егер ата-ана баланы арлы болуға үйретпесе, оны басқа ешкім үйрете алмайды», – дейді.

Бұл сөздер бүгінгі таңда да өзекті болып келеді.

3. Қоршаған орта: тәрбиелеудегі зиян мен пайда

Қазіргі орта – тәрбие үшін әрі мүмкіндік, әрі қауіп көзі. Бір жағынан, технологиялар ақпаратқа жол ашады, екінші жағынан – тәуелділікке, жатсынуға, құндылықтан ада болуға себепкер.

Отбасының міндеті – психологиялық жағынан жайлы, экологиялық таза және адамгершілікке негізделген ортаны қалыптастыру. Табиғатпен араласу, ұлттық мерекелерге қатысу, дәстүрлі ойындар, бірлескен саяхаттар мен отбасылық кітап оқу баланың үйлесімді дамуына және рухани байланыстың нығаюына ықпал етеді.

4. Ата-аналар арасындағы тәрбиелік өзара байланыс: бірыңғай ұстаным

Тәрбие – ата-аналардың келісімді іс-әрекетін талап етеді. Келіспеушілік, жанжал, немқұрайлылық баланың ішкі әлеміне салмақты зиян келтіруі мүмкін.

Ата-аналарға арналған практикалық кеңестер:

• Баланың пікіріне құрметпен қарап, ата-аналық беделді сақтаңыз;

• Монолог емес, диалог жүргізіңіз – тек сөйлеу емес, тыңдай білу маңызды;

• Жеке үлгі – тәрбиенің ең тиімді құралы.

Балалар ересектердің сөзін емес, іс-әрекетін қайталайды.

Қорытынды

Отбасы құндылықтары – өткен мен болашақты жалғайтын тірі жіп. Бала махаббат, құрмет және қамқорлыққа толы ортада өссе, саналы, мықты әрі адамгершілікті тұлғаға айналады. Тәрбиеші мен ата-ана – бірігіп, дәстүрді құрметтейтін, болашаққа сеніммен қадам басатын азаматты тәрбиелей алатын күш.

Ұлы қазақ ойшылдарының рухани өсиеттері – отбасымызда, мектепте, балалардың жүрегінде жаңғырып тұрсын. Өйткені мықты отбасы – мықты әрі дана қоғамның негізі.