Педагогикалық қарым-қатынаста кездесетін қиындықтар

Білім беру саласындағы мемлекет саясатының басты міндеті-педагогикалық қызметтің барлық саласындағы жаһандық өзгерістерді қамтитын жаңғырту. Макс Планктың пікірінше, жаңғыру "жаңа идеялар дұрыс болғандықтан емес, ескі тасушылар кеткендіктен"орын алады. Мектептердің педагогикалық ұжымдары бұрынғысынша, ең алдымен тәжірибелі педагогтардан тұрады, бірақ сонымен қатар жас мамандардың айқын ағыны бар. Педагогтер категориясының жақсы жақтарына тоқталсам, үлкен тәжірибесі бар педагогтардың мықты тұсы бір сөзбен айтқанда -  тәжірибе. Жас педагогтердің мықты тұстары -  позитивті және шығармашыл, жаңалыққа ашық, жаңа білім парадигмаларын енгізуші.

Енді әр категорияның қиындықтарына тоқталайық.

Үлкен жұмыс өтілі бар жекелеген тәжірибелі мұғалімдердің қызметінде көбінесе авторитарлық стиль, оқытудағы қажетті өзгерістерге формальды көзқарас бар, қазіргі заманғы әлеуметтік тапсырыс кешегі күн тұрғысынан, ескірген стереотиптердің призмасы арқылы сезіледі.

Жас педагогтардың мәселелері:

-          практикалық дағдылардан теориялық білімнің басым болуы;

-          өз күшіндегі сенімсіздік немесе керісінше, жоғары өзін − өзі бағалау, бірақ ең бастысы-дәстүрлі мектепте білім алу тәжірибесі бар, олар өздерінің тәжірибелі әріптестері сияқты стереотиптерге толы.

Жас педагогтің алдында тұрған міндеттерді шешуді қиындататын кедергілері зерттеулер жүргізгеннен кейін анықталады. Дегенмен де педагог ретінде көп кездесетін «кедергілерді» атап айтсам, жас маманның ұстанымының сәйкес келмеуінде, сыныптан қорқу, қарым-қатынасқа түсуде қиындығы болуы, оқушылармен қақтығыста болуы, педагогикалық қателіктерден қорқуы, қарым-қатынас аясын кеңітпеуі, еліктеу, сыныпқа теріс көзқараста болуы т.б.  Нәтижесінде балалармен жеке қарым-қатынас жасау эмоционалдық байлықсыз, жағымды уәждерсіз дамымайтынын байқауға болады.  Жас педагог жұмысындағы қиындық бұл мәселелерді шешу жолдары нақты нұсқаулық немесе әдебиеттерде жазылып қойылмаған, оқып алып шеше беруге болады деуге келмес. Себебі, әртүрлі орта, әртүрлі жағдаят, әртүрлі тұлға екенін ескеру керекпіз. Сондықтан педагогикалық мәселелер жас педагогтің алдынан күн сайын шығуы мүмкін. Жас педагог бұндай мәселелерді  жоғары оқу орнында алған біліміне сүйеніп өзі шешеді. Осыған байланысты жас педагогтің кәсіби қызметінде қиындықтар туындайды, өйткені ол педагогикалық шеберлік пен тәжірибенің және кәсіби түйсіктің жеткілікті деңгейінде емес.

Қазіргі жағдайда педагогикалық ұжымның инновациялық қызметін ұйымдастыру және басқару қиын міндет болып табылады. Үлкен жұмыс өтілі бар мұғалімдер бірте-бірте мектептен кетеді, азаюда. Педагогикалық жоғары оқу орындарының қазіргі заманғы түлектері қандай деңгейде "жаңа идеяларды таратады"? Дәстүрлі түрде мектептерде тәлімгерлік жүйесі жұмыс істеді. Қазіргі жағдайда мұндай тәсіл қаншалықты өзекті? Көптеген сұрақтар туындайды: жас педагогтың әңгімелері, сабақтары, кеңестері үшін мұғалімге қосымша уақыт қайдан алуға болады? Тандемнің "жастық-тәжірибе"атты әдебиеттері бар ма? Ең бастысы-тәлімгерліктің маңыздылығын біз әрқашан жас маман үшін пайдалылық тұрғысынан бағалаймыз. Ал тәжірибелі педагогтар тәлімгердің қызметіне қандай дәрежеде қызығушылық танытады? Сонымен, тәжірибелі педагогтарды сабақтарға және жас әріптестерді қолдауға ынталандыру проблемасы бар екені рас. Жас мұғалімдер мен тәлімгерлердің бірлескен қызметін ұйымдастыру үшін әдістемелік әзірлемелердің жоқтығынан тәлімгерлік институтының ішінара формальды қарым-қатынасы орын алады. Барлық осы мәселелер, қарама-қайшылықтар мен проблемалар мектеп ұжымы үшін жас мұғалімдердің "мамандыққа ену" процесіне заманауи, тиімді көзқарасты жобалау үшін бастапқы нүкте болды. Жас педагогтарды кәсіби жетілдіру процесін оңтайландыру үшін кешенді тәсіл қажет,онда барлығы маңызды: қолданылатын қағидаттар, сабақтардың ойластырылған нысандары, әдістер мен технологиялар, табыс жағдайын жасау, уақтылы диагностика, мотивация деңгейін арттыру, ұжымға кіру, тәлімгермен психологиялық үйлесімділік және т. б. Жас мамандармен жұмысты ұйымдастыра отырып, шығармашылық топ жұмыс кезеңдерін белгілейді, жол картасын, әрбір мұғалім үшін жеке білім траекториясын жасайды, миссияны және күтілетін нәтижені қалыптастырады.

Ең бастысы: жас маман кәсіби шыңдарға шығу барысында объект емес, субъект болып табылады. Біздің мектепте жас мұғалімдермен жұмыс істеу ерекшелігі кәсіби тұрғыда табысты іске асырылған жас әріптестер тарапынан кәсіби қолдауды ұйымдастыру,  педагог мамандығын таңдаған мектеп оқушыларын анықтау, оларға мектеп базасында педагогикалық тәжірибеден өтуге мүмкіндік беру болып табылады.

Мектеп ұжымында үздіксіз біліктілікті арттыруды ұйымдастыра отырып, біз келесі бағыттарды ұстанамыз: педагогикалық жағдайларды зерделеу және шешу үшін материалдар;  - педагогтың өзіндік талдау арқылы педагогикалық қарым-қатынастың өзіндік стилін қалыптастыруына және оқушылармен өзара әрекеттестікте оңтайлы нәтижелілікті қамтамасыз ететін қарым-қатынас тәсілдерін мақсатты іздестіруге уәждейтін материалдар.   Жұмыс дәптерін пайдалану  жас маманға мұғалімнің жұмыс сапасына қойылатын уақыт талаптарын ескере отырып, өзінің қиындықтарына сүйене отырып, әдістемелік көмек көрсетуге мүмкіндік береді;  проблемалық жағдайлардың пайда болуы туралы тәлімгерге жедел ақпарат береді;  жас маманның бақылау және өзін-өзі бақылау дағдыларын, педагогикалық қызмет нәтижелері үшін жауапкершілікті дамытуға ықпал етеді;  кәсіби қиындықтарды анықтауға ықпал етеді. Жас педагог  баланың тәрбиесінде өз әрекетінің белгілі бір тәрбиелік әсері барын сезіне алмауы мүмкін. Сондықтан практикалық жағдайларда мінез-құлқын болашақ тәрбиелік мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізумен байланыстыруға қиналады. Жас педагог тәрбиелік іс-әрекеттері туралы жиі ойланбайды, кейде тым асығыс, импульсивті болуы оның жұмысында қиындықтар тудыруы мүмкін. Балалармен сенімді қарым-қатынас орнату бірден бола қоятын жағдай емес, оған жас педагог  көп сынақтардан кейін ғана қол жеткізуі мүмкін. Сенімді қарым-қатынас орната алмау жағдайды қиындатады. Бұл жас педагогтің бейімделу кезеңінің маңызды проблемасы және оны шешудің қиындығы жиі кәсіби сенімсіздікке әкеледі.

Оқу жылының басында "жас маман – тәлімгер" жұбы  "жас мұғалімнің әліппесі" жұмыс дәптерін пайдалану арқылы жұмысты ұйымдастырады. Жас маманның кәсіби қалыптасуының жеке траекториясын ескере отырып, зерттеу үшін, ойлауға арналған, схемалар, кластерлер, тестілер, ақпаратпен қаныққан "әдістемені" жасайды.  Сабақтарда оқыту үшін қолданылатын іс-әрекет тәсілі педагогтың еңбек қызметін бастайтын біліктілігін арттыру үшін де пайдалы болуы мүмкін.

Тәжірибе көрсетіп отырғандай, "жас мұғалімнің әліппесі" құралымен жұмысты ұйымдастыру жас маман мен тәлімгер жұмысының табысты болуына, мамандыққа қанағаттануына жағдай жасайды және, сайып келгенде, инновациялық, шығармашылық педагогикалық қызметтің қажеттілігіне әкелуі мүмкін. Соның ішінде педагогикалық шеберлікті арттырады.

Педагогикалық шеберлік - бұл педагог тұлғасының әртүрлі қасиеттерін, оның ғылыми, техникалық, педагогикалық білімі мен іскерлігін синтездеу, оған педагогикалық құралдар жүйесі арқылы өз оқушыларын оқыту, тәрбиелеу және дамытуда ең жақсы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Педагогикалық шеберлік, ең алдымен, шебер оқушыларды оқытудың тиімді тәсілдеріне сенімді, олардың жеке басының жағымды қасиеттерін тәрбиелеу, өзінің мамандығына деген құрмет, мақсатқа жету жолындағы қиындықтарды жеңуге, өзінің педагогикалық қызметінің нәтижелері үшін жауапкершілікте болуға үйретеді.  Педагогикалық шеберлік терең және жан-жақты кәсіби білім мен білік, педагогика білімі, педагогикалық психология, оқыту әдістемесі мен ұйымдастыру, оларды практикалық қызметте қолдана білу негізінде белсенді, шығармашылық педагогикалық еңбекте қалыптасады және дамиды.

Педагогтің шығармашылық деңгейі қойылған мақсаттарға жету үшін өз мүмкіндіктерін пайдалану дәрежесін көрсетеді. Сондықтан да педагогикалық қызметтің шығармашылық сипаты, оның маңызды ерекшелігі болып табылады. Шығармашылықпен жұмыс істейтін педагог, сонымен қатар жаңашыл педагог өзінің педагогикалық жүйесін құрады, бірақ ол тек ең жақсы нәтиже алудың құралы болып табылады. Педагог тұлғасының шығармашылық әлеуеті өзі жинақтаған әлеуметтік тәжірибе, психологиялық-педагогикалық және пәндік білім,  бірегей шешімдерді, жаңашыл нысандар мен әдістерді табуға және қолдануға мүмкіндік беретін және өзінің кәсіби функцияларын орындауды жетілдіруге мүмкіндік беретін іскерліктер мен дағдылар негізінде қалыптасады. Шығармашылық - бұл қолда бар тәжірибені қайта құру және білімнің, іскерліктің, өнімдердің жаңа комбинацияларын қалыптастыру негізінде жаңа нәрсе тудыратын қызмет.  Осылайша, жас педагогтің педагогикалық іс-әрекеті шығармашылық белсенділікпен тығыз байланысты.

Жас педагог кездесетін қиындықтарды жеңу үшін  келесі маңызды қасиеттерді меңгеруі тиіс:

1. Кәсіби және педагогикалық білім, оларды тез еске түсіру қабілеті.

2. Ой мен ерік-жігердің белсенділігі, тұрақтылығы және шығармашылық қиялы дамыған болуы.

3. Өз біліміне, кәсіби шеберлігіне, өз ойына, қабілетіне және мүмкіндіктеріне сену және пікірдің тәуелсіздігі.

4. Ілтипатпен және жақсы бақылаумен үйлескен білім алушылық.

5. Істің мәнін тез және жан-жақты түсіну, мәселені түсіну, оны шешу жолдарын белгілеу.

6. Дамыған интуиция, кездейсоқ фактідегі қабілеті, мәселені шығармашылық шешу үшін тірек нүктесін табу құбылысы.

7. Өзін оқушылардың орнына қою, олардың рөліне кіру және осы ұстанымға сәйкес педагогикалық міндеттерді шеше білу.

8. Еңбекқорлық, қарапайымдылық, риясыз, жоғары жауапкершілік сезімі.