Баяндама: ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ: ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЕЛЕШЕГІ

ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ: ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЕЛЕШЕГІ

Джумашова Мақпал Болатбековна

152 мектеп-гимназияның бастауыш сынып мұғалімі

Алматы. Қазақстан

21 ғасыр - ғылым мен технологияның үдемелі дамуының кезеңі. Бұл прогресс барлық салаларды қамтып, соның ішінде білім беру жүйесін де айтарлықтай өзгертті. Цифрлық трансформация дәуірінде дәстүрлі оқыту әдістері жаңаша форматтарға ұласып, білім алушылар мен педагогтардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын икемді шешімдерге айналуда. Қашықтан оқыту жүйесі – осы трансформацияның айқын мысалы. Бұл формат, әсіресе, қосымша білім беру саласында ерекше өзектілікке ие болып, оқытудың жаңа мүмкіндіктерін ұсынуда.

Қашықтан оқыту – бұл физикалық түрде бір кеңістікте болуды қажет етпейтін, интернет пен ақпараттық технологиялар арқылы жүзеге асырылатын оқу процесі. Бұрын бұл формат негізінен арнайы қажеттіліктері бар немесе шалғай аудандардағы оқушылар үшін қолданылса, қазір ол әмбебап құралға айналды. Оның кең таралуына пандемия, цифрлық құралдардың қолжетімділігі және қоғамның өзгерген қажеттіліктері ықпал етті. Әсіресе, қосымша білім беру жүйесінде қашықтан оқыту икемділік пен шығармашылықты дамытуға бағытталған шешімдерді ұсынады.

Қосымша білім беру – негізгі білім беру бағдарламаларын толықтыратын маңызды компонент. Ол оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, жеке қызығушылықтарын жүзеге асыруға, сондай-ақ кәсіби дағдыларды ертерек игеруге мүмкіндік береді. Алайда, дәстүрлі форматтағы қосымша білім беру баршаға қолжетімді бола бермейді, әсіресе ауылдық немесе шалғай аймақтарда тұратын балалар үшін. Осындай жағдайда қашықтан оқыту бұл мәселелерді шешудің тиімді жолы болып табылады.

Қашықтан оқытудың басты артықшылығы – оның икемділігі. Оқушылар өздеріне ыңғайлы уақытта, қалаған жерінен білім ала алады. Бұл мүмкіндік әсіресе қазіргі заманғы жастардың қарқынды өмір ырғағына сай келеді. Сонымен қатар, қашықтан оқыту оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу, ақпаратты іздеу және сараптау қабілеттерін дамытады. Әртүрлі платформалар мен ресурстардың қолжетімділігі білім алушыларға қызығушылықтарына сай курстарды таңдауға, жеке оқу бағдарламаларын құруға жол ашады.

Сонымен қатар, бұл формат педагогтарға да жаңа мүмкіндіктер береді. Олар заманауи технологияларды қолдану арқылы оқу материалдарын байыта алады. Мысалы, бейне сабақтар, интерактивті тапсырмалар және вебинарлар оқыту процесін қызықты әрі мазмұнды етеді. Мұндай тәсіл оқушылардың назарын аударып қана қоймай, олардың білім сапасын да арттырады.

Дегенмен, қашықтан оқытудың бірқатар қиындықтары да бар. Техникалық мәселелер, интернетке қолжетімділіктің төмендігі немесе құрылғылардың болмауы білім беру процесіне кедергі келтіруі мүмкін. Сондай-ақ, педагогтардың жаңа технологияларды толық меңгермеуі, оқушылар арасындағы әлеуметтік қарым-қатынастың азаюы сияқты мәселелер де қашықтан оқытудың тиімділігін шектейді. Бұл мәселелерді шешу үшін жүйелі түрде жұмыс жүргізу қажет.

Қашықтан оқыту форматының келешегі зор екені анық. Заманауи технологиялар дамыған сайын, бұл әдістің әлеуеті де артып келеді. Виртуалды шындық, жасанды интеллект, онлайн платформалар – барлығы қашықтан оқытуды жетілдіруге үлес қосуда. Сонымен қатар, бұл формат дәстүрлі оқыту әдістерімен үйлестіріліп, жаңа гибридті жүйелерді қалыптастыруы мүмкін.

Қосымша білім беру жүйесіндегі қашықтан оқыту – заманауи технологиялардың арқасында мүмкін болған инновациялық тәсілдердің бірі. Ол білім беру процесін икемді, қолжетімді және әр адамның қажеттіліктеріне бейімделген форматта жүзеге асыруға жол ашады. Осы бөлімде қашықтан оқытудың негізгі артықшылықтары кеңінен талқыланады.

Қашықтан оқытудың басты артықшылықтарының бірі – оның икемділігі мен қолжетімділігі. Бұл жүйе оқушыларға білім алу уақытын, орнын және қарқынын өздігінен анықтау мүмкіндігін ұсынады.

1. Кез келген уақытта оқу: Оқушылар материалдарды өздеріне қолайлы уақытта игере алады. Мысалы, жұмыс істейтін немесе қосымша істермен айналысатын оқушылар үшін бұл таптырмас мүмкіндік.

2. Географиялық шектеулердің болмауы: Қашықтан оқыту ауылдық немесе шалғай аудандарда тұратын оқушылар үшін де қолжетімді. Олар әлемнің кез келген бұрышындағы жетекші мамандардан білім ала алады.

3. Күнделікті кестенің икемділігі: Оқушылар сабақтарын басқа іс-шаралармен немесе міндеттерімен үйлестіре отырып, өз кестесін өздері құрады.

Бұл икемділік оқушылардың білімге деген ынтасын арттырып, олардың оқу процесін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Қашықтан оқыту оқыту ресурстарының алуан түрлілігін ұсынады, бұл білім беру процесін дәстүрлі форматпен салыстырғанда анағұрлым бай және қызықты етеді.

1. Онлайн курстар: Қазіргі таңда әртүрлі платформаларда ұсынылатын курстардың көптігі таңғалдырады. Олар оқушыларға әлемдік деңгейдегі білімге қол жеткізуге мүмкіндік береді.

2. Вебинарлар мен онлайн лекциялар: Тікелей эфирдегі лекциялар мен вебинарлар оқушыларға нақты уақыт режимінде сұрақтар қоюға және пікір алмасуға жағдай жасайды.

3. Интерактивті платформалар: Moodle, Google Classroom, Coursera сияқты платформалар оқыту процесін интерактивті және қызықты етеді. Мұндай платформаларда тапсырмаларды орындау, материалдарды жүктеу және кері байланыс алу мүмкіндігі бар.

4. Мультимедиялық материалдар: Қашықтан оқытуда бейнематериалдар, презентациялар және инфографикалар сияқты визуалды құралдар кеңінен қолданылады. Бұл оқушылардың материалды тезірек әрі тиімді меңгеруіне ықпал етеді.

Оқыту ресурстарының мұндай алуан түрлілігі оқушылардың білім алу процесіне деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың жан-жақты дамуына жағдай жасайды.

Қашықтан оқыту әр оқушының жеке қажеттіліктеріне бейімделген әдіс-тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді. Бұл әсіресе әртүрлі қарқынмен оқитын, ерекше қабілеттері бар немесе ерекше қажеттіліктері бар оқушылар үшін маңызды.

1. Жеке оқу траекториясын құру: Қашықтан оқытуда оқушылар өз қызығушылықтары мен мақсаттарына сәйкес оқу жоспарын жасай алады.

2. Өз қарқынымен оқу: Бұл форматта оқушылар материалдарды өздеріне ыңғайлы жылдамдықпен меңгеруге мүмкіндік алады. Мысалы, біреу материалды бірнеше күнде оқып шығуы мүмкін, ал басқаларына оны толық түсіну үшін көп уақыт қажет болуы мүмкін.

3. Тәжірибеге бағытталған оқыту: Қашықтан оқыту кәсіби дағдыларды игеру үшін нақты тапсырмалар мен жобаларға көңіл бөлуге мүмкіндік береді. Мысалы, бағдарламалау, дизайн немесе тіл үйрену бойынша курстарды оқушылар практикалық тапсырмаларды орындау арқылы меңгере алады.

4. Кері байланыстың болуы: Қашықтан оқытуда оқушыларға жеке кері байланыс беру жеңілдейді. Мұғалімдер әр оқушының жетістіктерін бақылап, олардың әлсіз тұстарын түзетуге көмектесе алады.

Жеке қажеттіліктерді ескеретін қашықтан оқыту әдістері оқушылардың өзін-өзі бағалау дағдыларын дамытуға және білім алу процесіне деген сенімділігін арттыруға ықпал етеді.

Қашықтан оқыту педагогтар үшін де айтарлықтай артықшылықтар ұсынады. Олар заманауи технологияларды қолдану арқылы оқыту процесін жетілдіре алады.

1. Инновациялық әдістерді енгізу: Мұғалімдер интерактивті құралдарды, мысалы, бейнематериалдар мен онлайн тесттерді қолдана отырып, сабақтарын қызықты әрі тиімді ете алады.

2. Кәсіби дамуға мүмкіндік: Қашықтан оқыту педагогтарды жаңа технологияларды меңгеруге ынталандырады, бұл олардың кәсіби өсуіне ықпал етеді.

3. Сапалы кері байланыс беру: Онлайн платформалар педагогтарға оқушылардың жетістіктерін жүйелі түрде бақылап, әрқайсысына жеке кеңес беруге мүмкіндік береді.

Қашықтан оқыту қосымша білім беру жүйесіне көптеген артықшылықтар алып келгенімен, бұл форматта кездесетін бірқатар қиындықтар бар. Техникалық кедергілер, тәртіп мәселелері және әлеуметтік өзара әрекеттестіктің тапшылығы білім беру сапасын төмендетуі мүмкін. Алайда бұл қиындықтарды шешу мүмкіндігі де бар.

Қашықтан оқытудың тиімділігі, ең алдымен, техникалық инфрақұрылымның сапасына тәуелді. Интернеттің тұрақсыздығы, әсіресе шалғай аудандарда, оқушылардың білім алуына айтарлықтай кедергі келтіреді. Сонымен қатар, заманауи құрылғылардың қолжетімсіздігі немесе техникалық ақаулар сабақтардың үздіксіз өткізілуіне кедергі жасайды. Бұл мәселелерді шешу үшін цифрлық инфрақұрылымды дамыту және әрбір оқушыны қажетті құрылғылармен қамтамасыз ету қажет.

Қашықтан оқыту оқушылардан жоғары деңгейдегі өзін-өзі ұйымдастыруды талап етеді. Көптеген оқушылар үшін бұл үлкен сынақ болып табылады. Тікелей бақылаудың болмауы, уақытты дұрыс басқару қабілетінің жеткіліксіздігі және мотивацияның төмендеуі оқыту сапасына кері әсер етеді. Бұл мәселені шешу үшін оқушыларға өзін-өзі басқару мен уақытыңды тиімді жоспарлауға арналған арнайы курстар мен тренингтер енгізу пайдалы болар еді.

Қашықтан оқыту кезінде оқушылар арасындағы тікелей қарым-қатынас айтарлықтай азаяды. Бұл олардың эмоционалдық және әлеуметтік дамуына кері әсер етуі мүмкін. Оқушылардың жалғыздық сезімін азайту үшін интерактивті вебинарлар, топтық онлайн жобалар және басқа да іс-шараларды ұйымдастыру маңызды.

Қашықтан оқыту технологияларының дамуымен бұл форматтың болашағы өте жарқын болып көрінеді. Виртуалды және толықтырылған шындық технологиялары оқыту процесін көрнекі әрі қызықты етеді. Мысалы, оқушылар виртуалды зертханаларда тәжірибелер жасай алады немесе AR арқылы тарихи оқиғаларды "көруге" мүмкіндік алады. Жасанды интеллект негізіндегі жүйелер оқу процесін дараландыруға мүмкіндік береді. Оқушылардың қажеттіліктеріне бейімделген жеке оқу бағдарламалары олардың әлсіз тұстарын анықтап, оқыту сапасын арттырады.

Гибридті оқыту қашықтан және дәстүрлі әдістерді біріктіру арқылы икемділік пен құрылымның үйлесімін ұсынады. Бұл тәсіл теориялық материалдарды онлайн меңгеріп, практикалық дағдыларды дәстүрлі форматта дамытуға мүмкіндік береді. Мұндай тәсіл оқушылардың білім сапасын арттыруға көмектеседі.

Қашықтан оқыту соңғы жылдары қосымша білім беру жүйесінің ажырамас бөлігіне айналып, білім беру саласына жаңа мүмкіндіктер мен инновациялар алып келді. Оның артықшылықтары да, кездесетін қиындықтары да бар. Дегенмен, бұл форматтың басты ерекшелігі – оқушылар мен педагогтарға икемді, қолжетімді және жеке қажеттіліктерге сай оқыту процесін ұсынуында.

Қашықтан оқытудың болашағы инновациялық технологиялар мен педагогикалық тәсілдердің үйлесімінде жатыр. Қазіргі уақытта AR/VR технологиялары, жасанды интеллект және гибридті оқыту әдістері сияқты құралдар бұл форматты сапалы деңгейге көтеруде. Осындай технологиялар оқытудың дәстүрлі әдістерімен салыстырғанда тиімдірек әрі қызықтырақ болатынын дәлелдеп келеді. Мәселен, жасанды интеллект әр оқушының оқу траекториясын құруға, олардың қабілеттері мен әлсіз тұстарын ескеруге мүмкіндік береді. Бұл білім беру процесін дараландыруға, ал AR/VR технологиялары материалды нақты әрі көрнекі етіп ұсынуға септігін тигізеді.

Алайда, қашықтан оқытудың толыққанды жұмыс істеуі үшін белгілі бір қиындықтарды шешу қажет:

1. Техникалық инфрақұрылымды жақсарту. Әсіресе шалғай аймақтарда интернетке қолжетімділікті арттыру мен цифрлық құрылғылармен қамтамасыз ету маңызды. Бұл білім алушылар арасындағы теңсіздікті азайтып, барлық оқушылардың сапалы білім алуына мүмкіндік береді.

2. Педагогтардың біліктілігін арттыру. Жаңа технологияларды тиімді қолдану үшін мұғалімдердің цифрлық сауаттылығын арттырып, оларды заманауи оқыту әдістерімен таныстыру керек.

3. Оқушылардың қажеттіліктерін ескеру. Әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, олардың қызығушылықтары мен оқу қарқынына бейімделген бағдарламалар әзірлеу қажет.

4. Әлеуметтік өзара әрекеттестік мәселелерін шешу. Қашықтан оқыту барысында оқушылардың топтық жұмыстағы белсенділігін арттыру мен қарым-қатынас дағдыларын дамыту маңызды рөл атқарады.

Қашықтан оқыту – білім беру саласын өзгертуге қабілетті құрал. Егер оның артықшылықтарын тиімді пайдаланып, кемшіліктерін жоюға күш салсақ, бұл формат болашақта білім беру сапасын жаңа деңгейге көтерері сөзсіз.

Инновациялық технологияларды енгізу мен білім беру әдістерін жетілдіру арқылы қашықтан оқыту тек қосымша білім беру жүйесінде ғана емес, жалпы білім беру саласында да маңызды орын алады.

Қорыта айтқанда, қашықтан оқыту жүйесін дамыту тек технологиялық жетістіктерге тәуелді емес. Ол оқыту процесіне қатысушылардың барлығын – оқушыларды, мұғалімдерді, ата-аналарды және білім беру ұйымдарын – біріктіріп, сапалы әрі қолжетімді білім беру ортасын құруды талап етеді. Бұл жүйенің әлеуетін толық ашу үшін көпжақты әрекет пен тұрақты даму қажет. Осындай тәсілмен қашықтан оқыту білім беру сапасын арттырып, барлық оқушыларға тең мүмкіндіктер ұсынатын болашағы зор құралға айналады.

Әдебиеттер тізімі

1. Ахметова, С. Б. Қашықтан оқыту: теориясы мен тәжірибесі. – Алматы: Білім, 2020. [1, б. 120].

2. Баймұратов, Ә. Қосымша білім беру жүйесіндегі инновациялық технологиялар. – Астана: Фолиант, 2019. [2, б. 67-85].

3. Нұрғалиева, Г. М. Қашықтан оқытудағы педагогикалық тәсілдер. // Білім әлемі журналы, №3, 2021. [3, б. 58].

4. Ибраева, Ж. Қашықтан оқыту технологиялары: даму бағыттары. // Ұлттық білім журналы, №5, 2020. [4, б. 36].

5. Назарбаев, Н. Қазақстанның білім беру жүйесінің болашағы: стратегиялық бағыттар. – Алматы: Атамұра, 2018. [5, б. 45-49].

6. Мұқанов, Б. Жасанды интеллекттің білім берудегі рөлі. – Алматы: Санат, 2022. [6, б. 101-110].

7. Досмұхамедова, А. R/VR технологиялары арқылы қашықтан оқытуды жетілдіру. // Білім беру зерттеулері журналы, №4, 2022. [7, б. 47].

8. Қожахметова, Л. Цифрлық сауаттылық және оның қашықтан оқытудағы рөлі. – Шымкент: Жебе, 2021. [8, б. 25-30].

9. Асанова, К. Гибридті оқыту: теория және тәжірибе. // Заманауи білім журналы, №2, 2021. [9, б. 22-25].