ТАЛДЫҚОРҒАН ЖОҒАРЫ ПОЛИТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

Оқу сабағының жоспары №7

Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын игерту (100м, 200м, 400м)

(сабақ тақырыбы)

Модуль /пән атауы Дене қасиеттерін дамыту және жетілдіру

Педагог М.А.Джандарбеков

2023 жылғы "25" _09_

1. Жалпы мәліметтер

Курс, топ 2- курс, IN-211б

Сабақ типі : Білім, білік пен дағдыны қолдану сабағы

2. Мақсаты, міндеттер:

Мақсаты: қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын үйрету, денсаулықтарын нығайту.

Міндеттер:

• Қауіпсіздік ереже техникасын білу;

• Қысқа қашықтыққа жүгіруді үйрету;

• Төменгі сөрені үйрету.

Бағалау өлшемдері: қысқа қашықтықтарға жүгіруді орындады.

3. Құндылықты қалыптастыру

Ынтымақтастық: өзара жақсы қарым-қатынас орнатады, ынтымақтастық дағдыларын қалыптастырады, бір-біріне көмек көрсетеді.

Академиялық әділдік: бір-бірін әділ бағалайды, идеялары мен ой-пікірлеріне құрметпен қарайды.

Өмір бойы оқу: алған білімін өмірмен байланыстырады, кері байланыс орнатады, білім алуға деген сүйіспеншілікті қалыптастырады.

Өзіне және өзгеге құрмет: топтық жұмыс, жұптық жұмыс кезінде жүзеге асырады.

3. Оқу-жаттығу процесінде білім алушылар меңгеретін күтілетін нәтижелер және (немесе) кәсіби дағдылар тізбесі

• Барлық жүгіру түрлерінің негізгі мақсаты барынша орташа жылдамдық алуда және оны бүкіл қашықтық бойы оны ұстап тұрады.

• Жылдамдық қабілетін дамытуға арналған арнайы жаттығуларды орындайды.

• Әртүрлі қашықтықтарға жүгіру әдістерін орындау үшін білімгер барынша жоғары жылдамдыққа жетуге және оны сақтап қалуға тырысады.

5. Қажетті ресурстар

Төтенай Б. Дене тәрбиесі: Оқулық – Астана: Фолиант, 2017 – 160б.

Мұхамеджанова Ұ. Дене шынықтыру пәнін оқыту әдістемесі: оқу құралы. – Астана: Фолиант, 2011 – 192б.

6. Сабақтың барысы

6.1 Ұйымдастыру кезеңі – білімгерлермен сәлемдесу, түгендеу, сабаққа дайындығын тексеру, назарын сабаққа аудару.

6.2 Жүру жаттығуларын орындау

А) Қолды белге қойып аяқтың ұшымен жүру

Ә) Қолды желкеге қойып аяқтың өкешсімен жүру.

Б) Қолды белге қойып аяқтың сыртымен жүру.

В) Қолды белге қойып аяқтың ішімен жүру.

Г) Қолды белге жартылай отырып, толық отырып жүру.

6.3 Жүгіру жаттығулары.

А) Белгі бойынша кері бағытта

Ә) Оң иықпен алға жүгіру

Б) Сол иықпен алға жүгіру

В) Артпен

Г) Жылдам

Д) Қолды алдыға қойып, тізені көтере жүгіру

Е) Қолды бүйірде аяқты артқа серпи жүгіру

Тыныс алу жаттығуларын орындау.

Жалпы дамыту жаттығуларын орындау

6.4 Жаңа тақырыпты баяндау.

Жеңіл атлетика сабағындағы қауіпсіздік ережелері

Жеңіл атлетика сабағында басты көңіл аударатын мәселе – жаттығуларды орындау кезіндегі қауіпсіздік. Сондықтан да мұғалім де, оқушылар да барлық жабдықтар мен снарядтардың жарамдылығы мен қауіпсіздігін мұқият қадағалауы қажет.

Жеңіл атлетика сабақтарында мынандай қауіпсіздік ережелері сақталуы керек:

1. Дене шынықтыру және спортпен шұғылданған кезде табаны резеңке аяқкиім кию керек.

2. Қысқа қашықтықтарда тек қана өз жолымен жүгіру қажет. Жүгіріп келе жатып , кілт тоқтауға болмайды.

3. Ойлы-қырлы жерлерде кездескен кедергілерден (тас, құлаған ағаш, бұта, төмпешек, т.б.) аспай-саспай өтуді есте сақтаған жөн.

4. Жүгіру секіру, лақтыру алаңдарын (секторларын) көлденең кесіп өтуге рұқсат етілмейді.

5. Тырма мен күректі сабақ өтілетін жерде қалдыруға болмайды. Тырма, күректі, т.б. жабдықтардың үшкір жағын (жүзін) төмен қаратып қою керек.

6. Спорт құралдарын лақтырғанда (гранат, диск, найза), серпігенде (ядро), лақтыру, серпу бағытында адамның болмауын қадағалап, бақылап алу қажет.

7. Ұзындыққа, биіктікке секірер алдында шұңқырдағы құмды қопсытып алу керек.

8. Лақтырушының оң жағында тұруға, құралдарды рұқсатсыз алуға болмайды.

9. Серпіген ядроны қағып алуға болмайды және серпіген кезде жерге түсіріп алудан сақтану керек.

10.Жауын-шашынды күндері лақтыратын құрал-жабдықтарды мұқият сүртіп, құрғатқаннан кейін пайдалану қажет.

Студенттерге алаңды сағат тіліне қарама-қарсы айналып, бір бағытта жүгіруге рұқсат етіледі; ұзындыққа секіргенде, алдыңғы секіруші секіретін шұңқырдан кеткеннен кейін ғана келесі бала секіре алады; екпін алып биіктікке секіргенде, сол және оң жақтан екпін алып жүгіру кезегін сақтау қажет; допты және гранатты лақтырар уақытта, жаттығушыларды екі топқа бөліп, қарама-қарсы тұрғызуға тіпті де болмайды, доптар мен гранаттарды жинау пәрмен арқылы ғана жүзеге асырылады.

Салқындау ауа райы жағдайында (+15⁰-тан төмен болса) жеңілдеу жаттығу костюмін кию қажет болады. Кроссовка немесе кеды – жеңіл атлетика үшін ең ыңғайлы аяқкиімдер.

Қысқа қашықтыққа жүгіру – жеңіл атлетиканың көп тараған түрі.

Қысқа қашықтыққа жататын жүгірудің классикалық түрлері: 100м, 200м, 400м;

Эстафеталық жүгіріс 4x100, 4x400 метрлік болып келеді.

Қысқа қашықтыққа жүгіру үшін бойдағы барлық қуатты аз уақытта тиімді пайдалану қажет. 100 метрге жүгіру кезінде кейбір қашықтық аралығында әйелдер 11,6 м/с жылдамдық көрсетеді, ал ерлер 10,6 м/с. Бұл жүгіріске тән нәрсе аяқтың қуат күшімен жұмыс істеуі, өте жедел қимыл жасау, сонымен қатар бұлшық етті, буынды босаңқы күйінде сақтап жүгіру. Қысқа қашықтыққа жүгіруді төрт кезеңге бөлуге болады:

- сөре (жүгірудің басталуы)

- сөрелік қозғалыс (старттық қозғалыс)

- қашықтық бойымен жүгіру

- мәре (финиш)

Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын талдау үшін мыналарды шарты түрде бөледі:

- сөрелік қалып;

- сөрелік жылдамдық;

- қашықтық бойынша жүгіру;

- мәреге жету.

Сөрелік қалып. Жарыс ережесіне сәйкес қысқа қашықтыққа жүгіруде бұл кезде сөрелік станоктар пайдаланып, төменгі сөре қолданылады (1 сурет).

1 сурет. Сөре сәтінің станогы және тіреуіштер

Сөрелік қалыптардың орналасуы қатаң және спортшының кәсібилігіне және оның дене дайындығына байланысты. Тәжірибиеде төменгі сөреде тіректердің орналасуы бойынша төрт түрі пайдаланылады:

1) қарапайым;

2) созылған;

3) жақындатылған

4) тар.

Қарапайым сөре сәті кезінде сөре сызығынан бірінші тірекке дейін қашықтық 1,5 -2 табандар, бірінші тіректен екіншісіне дейін қашықтық тап осындай болады. Бастапқы жаттығушы спортшылар үшін жіліншек ұзындығы бойынша орналасуын, яғни бірінші тіректерге дейін немесе бірінші тіректен екіншісіне дейін пайдалануға рұқсат етіледі. Созылған сөрелік қалып кезінде сөре сызығынан бірінші тірекке дейін 2 табаннан 3 табанға дейін, бірінші тіректен екіншісіне дейін 1,5 табаннан 2 табанға дейін үлкейтіледі (2 сурет).

2 сурет. Сөре тіреуіштеріне орналасу

а – қарапайым сөре үшін; б – созылыңқы сөре үшін; в – жақындатылған сөре. «Дайындал!» командасымен спортшы аяқ табанымен тіреуішке тірейді, қолдарын сөре жолағына және бір тізесін жерге тірейді, яғни, бес негізді түрге келеді. Бас пен дене бір қалыпты, арқа тік немесе сәл бүгіңкі, қолымызды шынтақпен қоса тік және иық көлемінен сәл кеңірек немесе екі есе кең қоямыз. Жанарымызды сөре жолағынан 1 метрге алға тігеміз. Қолымызды жерге бас және сұқ саусағымызбен параллель тірейміз. Аяғымыздың ұшы жерге тірелетіндей етіп табанымызды тіреуішке орналастырамыз (3 сурет. а).

3 сурет. a – «Дайындал!», б – «Назар аудар!» командасы кезінде жүгірушінің орналасуы

«Назар аудар!» командасы бойынша жүгіруші тізесін алу арқылы жамбасын көтереді. Қалыпты жағдайда жамбастың көтерілу биіктігі иық деңгейінен 7-15 см. биік болады. Иық сөре сызығынан шамалы алға шығады. Жүгіруші қолдарына және тіреуішке тіреледі. Маңыздысы басталу бұйрығына дейін спортшы тіреуішке барынша мықты тірелуін қадағалау қажет.

Бұл жағдайда аяқ тізесінің дұрыс бүгілуі маңызды болып табылады. Бел мен тіреуіш тізе арасындағы бұрыш 92-105° болуы қажет. Дене мен алдыңғы тұрған аяқ арасындағы бұрыш 19-23° құрайды. Бұл бұрыштардың мағынасын төменгі сөрені меңгерген кезде, соның ішінде бастапқы қалыпын транспортир арқылы өлшеуге болады (3 сурет. б). Жүгірер алдында спортшы сабырлы және жинақы болуы керек. Яғни, жинаулы серпімді қалыпында болуы керек, аз уақыт аралығында жүгірісті бастауға дайын болуы керек, өйіткені «Назар аудар!» мен «Алға!» командаларының арасындағы уақыт ережеде жоқ, ол уақыт тікелей төрешіге байланысты. Жалпы жағдайда қолдар еркін қимылдайды, бірақ кейбір жаттықтырушылар қолдарды сермеуді бірқалыпты және аяқтың көтерілу деңгейінен биік көтергенді қалайды. Бұл спортшының жүгіретін арақашықтықтың басын үдемелі түрде бастау үшін істеледі. Жоғарғы деңгейдегі спортшылардың тіреуіштен итерілу кезіндегі жасайтын бұрыш 42-50° құрайды. Сөре дыбысын естіген бойда (пистолеттен ату, дауыстай бұйрық) спортшы алға қарай қимылын бастайды, ол үшін бір уақытта қол және аяғымен бірдей итеріледі. Аяқпен итерілу үшін тіреуіштерді пайдаланады. Ары қарай қол-аяқтарын сермеу арқылы қозғалысын жалғастырады (4 сурет).

4 сурет. «Алға!» командасынан кейінгі алдыңғы тіреуіштен итерілген жүгірушінің қалыпы

Бірінші адымдар кезінде итерілуші аяқ пен тіреуші аяқ арасындағы бұрыш 90° болады. Бұл жалпы орталық массаның төмен деңгейде болуын қамтамасыз етеді және итерілуші аяқтың жылдамдық бағытына жақындатуға мүмкіндік береді. Жас жүгірушілерге бейнелі түрде салыстыруға болады, мысалы спортшы арбашаны итеріп жатыр деп ойлайық. Итеретін жол қаншалықты тік болса, жылдамдық алу үшін соншалықты көп күш жұмсаймыз. Бұл жағдайда арбаша – спортшының денесі, ал аяқ – итерушілер.

Сөре уақытында бас пен дененің дұрыс қойылмауы алда жасайтын қимылдар кезінде қателіктерге әкелуі мүмкін екенін ұмытпау керек. Бастың тым төмен түсіп тұруы және жамбастың керісінше тым биіктеп кетуі спортшыға түзелуге мүмкіндік бермеуі мүмкін және сүрінуге әкеліп соғуы мүмкін. Ал бастың тым жоғары, жамбастың тым төмен түсуі спортшының ерте тіктелуіне, сол себепті алғашқы жылдамдығынан айырылуына әкеледі.

Алғашқы үдемелі жылдамдық. Алғашқы үдемелі жылдамдық жүгірушінің мүмкіндігіне байланысты 15-30 метрге созылады. Басты мақсаты – барынша үлкен жылдамдық алу. Бастапқы адымдардың дұрыс орындалуы дұрыс итерілуден және жүгірушінің қозғалыс жылдамдығына байланысты. Бастапқы адымдарын еңкею арқылы, келесі адымдарында (6-7-ші) денесін көтереді. Алғашқы үдемелі жылдамдық алу кезінде денені бірден тік көтермей, біртіндеп бірқалыпты көтеру жақсы алғашқы үдемелі жылдамдық алуға мүмкіндік береді. Бастапқыда итеруші және сермеуші аяқтардың арасында 90° болуы инерция туғызып, жылдамдық бағытын жоғары емес, алға жұмсайды. Алғашқы адымдарында спортшы сермеуші аяғын төмен-артқа қалыпында қозғайды, сол себепті денесі алға жылжиды. Бұл қимылдар қаншалықты тез орындалса, соншалықты жылдамдық тез алынады.

Алғашқы адымын барынша тез және мықты жасау керек. Дененің көлбеу орналасуына байланысты алғашқы адымның ұзындығы 100-130 см. құрайды. Өз еркіңмен адым ұзындығын азайтып керек емес, өйткені бұл жылдамдықты азайтады. Алғашқы адымда жүгірушінің жалпы орталық массасы алдыңғы тіреу нүктесіне орналасады, соның әсерінен тиімді итерілу бұрышы пайда болады және горизонталь жылдамдықты арттырады. Осы уақытта арақашықтыққа жүгіру кезіндегідей дене тіктеледі. Жылдамдық артқан сайын үдеу азаяды. Яғни, 25-30 метрден соң үдеу азаяды, сол уақытта спортшының максималды жылдамдығының 90-95% құрайды. Алғашқы үдемелі жылдамдық пен қашықтыққа жүгірудің арасында көп айырмашылық жоқ екенін айту керек.

Аласа сөре. Атақты жүгірушілер қысқа қашықтыққа жүгіруге арналған сөрелік тірегішті қолданады, оның көлемі әр түрлі болады. Алдыңғы тірегіштің тұрақты бұрыш мөлшері 45°- 50°. Жарыс тәртібі бойынша әр спортшының өз тірегішін қолдануына рұқсат етіледі, оның құрылымы бұрыштарды өзгертетіндей етіп жасалады. Артқы тірегіштің бұрышын 50° - 60° дейін өзгертуге болады. Сөре сызығында тірегішті орналастыру мынандай түрге бөлінеді:

1) әдеттегі сөреде алдыңғы тірегішті сөре сызығынан 1-1,5 табан, ал артқы тірегішті сирақ ұзындығы мөлшерінде.

2) Таяу сөре кезінде алдыңғы тірегіш сөре сызығынан таяу қойылады.

3) Созылмалы түрінде сөре сызығынан 2-2,5 табан, ал артқы аяқ тірегіш 1-1,5 табан қойылады.

Бірінші тірегіштің сөре сызығына қатысты қойылуы спортшының бойына және тірегіштің арақашықтығана байланысты. Тірегіштің дұрыс қойылуы, старттан дұрыс шығудың бірден бір кепілдемесі.

«Сөреге!» деген бұйрық берілгеннен кейін жүгіруші тірегіштің алдына тұрып, еңкейіп алақанды жерге тірей, аяқтың табанын алдыңғы тірегішіне қояды. Содан кейін жүрелеп отырып екінші аяқ табанын артқы тірегішіне қояды. Артқы аяқтың тізесін жерге тірейді, қолдарын сөре сызығына жеткізбей қояды. Иықтың кеңдігіндей етіп саусақтарын жерге тірейді. Үлкен бармақтар бір-біріне қарама-қарсы, ал басқа саусақтар сырт жаққа қаратылып қойылады. Бұл кезде иық тура сөре сызығы үстінде сәл ғана алға шығып тұрады. Табан тірегішті сезіп, дене сығылмай бос болуы қажет.

«Дайындал!» бұйрығы берілгеннен кейін артқы тізені жерден көтеріп, денені сәл ғана алға қарай еңкейтіңкіреп жүгірушінің жамбасы иық деңгейінен жоғары көтеріледі. Дене қандай өзгерісте болса да, екі аяқты тірегіштен босатпау керек. Дененің ауырлық күші алдыңғы тіреуіштен аяқ пен қол арасына бірдей түсіріледі. Денені жоғары көтерумен бірге баяу тыныс алып, жүгіруге даяр тұруы керек. Осы кезде назарды берілетін дыбысқа аудармай, сөре сызығының қозғалысына аударуы керек, дыбыс берілгеннен кейін жүгіруші денесін алға қарай ұмтылдырып, екі аяқпен бірдей серпіледі.

Сөрелік қозғалыс. Бірінші адым кезінде артқы аяқтың табаны сөре сызығын өте төмен аттап табанының ұшына қойылады. Алдыңғы аяқтың серпілуі аяқталғанда дене мен бас бір сызықта болуы қажет. Тірегіштен бір бағытта зор күшпен серпілуі мәрелік қозғалысты үдетуге көмектеседі. Адымның ұзындығы 40 метр жерге өсіп отыруы қажет, осы кезде қолдың жедел қимылы тез қозғалуға әсері етеді. Адым ұзындығының өсуіне қарай жылдамдықта артуы қажет. Жылдамдықтың өсуі арқылы дене бірте-бірте түзеле береді.

Қашықтық бойымен жүгіру. Старттық қозғалыстан кейін жүгірушінің басты мақсаты - адымды ұзарту, жедел қимыл арқылы жылдамдықты өсіру. Осы арада аяқты жиі қозғалтудың маңызы зор. Егерде аяқ жиілігінің тұрақты ұзындығы болмаса, жылдамдық төмендейді, адым жиілігі шаршаған сайын төмендей береді. Жеделдікті ұзақ сақтаудың бірден бір кепілдемесі денені бос ұстап, еркін жүгіру керек. Түзу сызықпен жүгіру, басы артық қимылдың байқалмауы үнемді техниканы көрсетеді.

Мәре. Ара қашықтық аяқталар кезде жоғарғы жылдамдықты ұстауға күш салу абзал. Ақырғы адымда денені алға қарай еңкейтіп, мәре сызығынан жүгіріп өту қажет, ал егерде бірнеше адым қалғанда спортшы секіріп өтетін болса, тепе-теңдікті жоғалтып, кей жағдайда құлап қалуыда ықтимал, жылдамдық өсудің орнына төмендейді. Жүгіруші мәреге қатар жеткен кезде, тең сайыста еңкеюдің немесе иықты бұрудың маңызы зор. Осындай қозғалыс көбінесе спортшыны жеңіске жеткізеді. Спринтерлік жүгіруде жылдамдықтың физиологиялық қалыптасуын қарастырайық. Жүгірушінің шеберлігіне және жасына қарамастан 1ші секундтта 55%.2-шіде 75%.ал 3-шіде 91%. Ал 4-де 95%. 5-де 99%, ал 6-да 100%.

Мәреге жету. Максималды жылдамдықты қашықтықтың соңына дейін сақтау мүмкін емес. Шамамен мәреге дейін 20-15 метр қалғанда 30-80 % әдетте төмендейді. Мәреге жету мәні қашықтық соңына дейін максималды жылдамдықты ұстауға немесе оған жағымсыз факторлардың әсер етуін төмендетуге тырысуға негіздейді. Шаршай бастаған кезде итермелеуге қатысатын бұлшықет күштері төмендейді, жүгіру қадамының ұзындығы кемиді, ал демек жылдамдық түседі. Жылдамдықты ұстау үшін жүгіру қадамының жиілігін жоғарлату қажет, ал оны жоғарыда айтылғандай қолданылатын қозғалыс есебімен жасауға болады. Қашықтыққа жүгіру жүгірушінің мәре қақпағынан, яғни мәренің сызығы арқылы өтетін жолдағы тік жазықтықты аттағанда аяқталады.

Оны жылдам аттау үшін, соңғы адымда жүгірушілер қолдарды артқа қарай сермеумен, дененің қатты еңісін жасайды. Бұл тәсілді «кеудемен лақтырыс» деп атайды (5 сурет).

а б

5 сурет. Мәреге жету (а) және мәрелік лақтырыстың сызбасы (б).

Сүйену фазасында контакт кезінде жылдамдықты барынша азайту және барынша алға сілтеу.

Ұшу фазасында Алға қарай барынша қатты сермеу және үстіңгі бетпен (жермен) жанасу кезінде табанды тиімді түрде қоюға дайындалу. Алға барынша қатты сермеу және үстіңгі бетпен (жермен) жанасу кезінде табанды тиімді түрде қоюға дайындалу

Ұшу фазасы / Алдыңғы тірек Алға барынша қатты сермеу және үстіңгі бетпен (жермен) жанасу кезінде табанды тиімді түрде қоюға дайындалу.

Қорытындылау:

1. Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасы дегеніміз не?

2. Қысқа қашықтыққа жүгірудің төрт кезеңін сипаттап беріңіз.

3. Спринтерлік жүгіру – техникасы айтыңыз.

4. Негізгі қимыл-қозғалыс жаттығуларының байланысын анықтайды.

Білімгерлердің білімдерін бағалау.

Білімгерлердің білімдерін бағалау. Бағалау Platonus платформасы арқылы жүзеге асырылады.

Бағалау шкаласы

7. Сабақ бойынша рефлексия: Оқушылар алған білімдеріне, тапсырмаларына қорытынды жасап, пікір айтуға дағдыландыру, ойын ортаға салу. Жүйелі сөйлеуге, ойын ашық жеткізе білуге, талдау жасауға үйрену. Сабақтың жақсы не жаман, мағыналы не мағынасыз, көңілді не көңілсіз өтуіне байланысты оқушылар эмоцияларын анықтау. «Фейерверк» әдісі арқылы рефлексия жасалды

8. Үй тапсырмасы

1. Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын орындау және қайталау.