Материалдар / Қазақ әдебиетінен "Ақбілек"романы бойынша қысқа мерзімді сабақ жоспары

Қазақ әдебиетінен "Ақбілек"романы бойынша қысқа мерзімді сабақ жоспары

Материал туралы қысқаша түсінік

Қазақ тілі мұғалімдері мен жоғарғы оқу орындарының студенттеріне әдістемелік көмек

Нурушева Ардак Набиевна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

07 Желтоқсан 2018

9684

6 рет жүктелген

Қазақ әдебиеті Сабақ жоспары 12 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Қысқа мерзімді жоспарКәсіби мақсат: Мәтінді талдау арқылы оқушылардың сыни ойлауын дамыту

	Мектеп: Көкшетау қ. ФМБ НЗМ
САБАҚ: № 5,6	Мұғалімнің аты-жөні: Нурушева А.Н
Күні: 19.09.2018ж.
Сынып: 12«В» «Е»	Оқушылар саны: 20+20	Қатыспағандар:
Бөлім:	Қазіргі әлемдегі еркек пен әйелдің атқаратын рөлдеріндегі өзгерістер.Ж.Аймауытов «Ақбілек» романы
Сабақтың тақырыбы:	Жүсіпбек Аймауытовтың «Ақбілек» романы
Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары:	О5 Автор позициясы Ж1 Әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру
Сабақтың мақсаттары	12.О5 Әдеби-көркем мәтіндегі кейіпкерлер образы мен шығарманың идеясы арқылы автор позициясының қызметін талдау12.Ж1.Мақсатты аудиторияға сай әртүрлі стильдегі мәтіндердің жанрлық ерекшелігін сақтай отырып мәтін құрастыру (әңгіме, мақала)
Жетістік критерийлері	Жетістік критерийі арқылы бағаланады:Жетті,егер де........ композициялық құрылысына талдау жасай алса; тақырыпқа қатысты зерттеу жұмысын жүргізе алса; шынайы өмірмен байланыстыра алса; салыстырмалы анализ жасай алса; әртүрлі стильде жанрлық ерекшелігін сақтап,мәтін құрастыра алса;
Пәнаралық байланыс	тарих, әдебиет, АРТ-пен пәнаралық байланыс жүзеге асырылады.
Дифференциация	Барлық оқушылар:- композициялық құрылысына талдай алады-салыстырмалы анализ жасай аладыКөптеген оқушылар:-шынайы өмірмен байланыстыра аладыКейбір оқушылар:- әртүрлі стильде жанрлық ерекшелігін сақтап,мәтін құрастыра алса;
Көпмәдениетті білім беруді дамыту	Әр түрлі әлем мәдениетін құрметтеу табиғат пен адам мәселесін зерттеу арқылы жүзеге асады
АКТ қолдану	АКТ мүмкіншіліктері (интербелсенді тақта)толық пайдаланылады
Сабақта қамтылатынбілім беру құндылықтары	«Мәңгілік ел» құндылығы: Тіл және мәдениет Сабақта қамтылатын НЗМ құндылықтары: жұптық және жеке жұмыстар орындау барысында өзіне және айналадағы адамдарға деген құрмет; өмір бойы білім алу: ынтымақтастық: топтық жұмыста бір –бірін қолдау. өз пікірін білдіру барысындағы ашықтық; креативті шығармашылық ізденістер барысындағы еңбек және шығармашылық;
Тілдік мақсаттар	Пән лексикасы және терминология: ұрын бару, ер адам, жасық, сергек, қағида, аяусыз, жаза, қол көтеру, замандастар, бәлкім, жасыру, ашық айту, мүмкіндігінше ….Мен мынадай дәлелдер келтіремін...Оның себебін... деп түсіндіремін.Біздің пікірімізше....Олай ойлауға ..... себептер бар.
Осыған дейін меңгерілген білім	Оқушылардың білім ,білік дағдылары дамытылды
Жоспар
Жоспарланатын уақыт	Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер	Дереккөздер
Сабақтың басы 3 минут 3минут	Сабақ алгоритмі: ынтымақтастық ахуал қалыптастыру: Суреттер арқылы топқа бөлу Жекелей«Суреттер сөйлейді»әдісі бойынша романның тақырыбымен идеясына қатысты бірнеше ойлар айтылып,ортаға салынады.І Қызығушылықты ояту:Еркек әдептілікті үйренсе,бір адамның әдепті болғаныӘйел әдептілікке үйренсе,бір отбасының әдепті болғаныберілген мақалдардың мағынасын ашып,ортаға салу	https://www.zharar.com/kz/makal/1077-girl.html
Сабақтың ортасы 10 мин 20 мин 3минут 12мин 15 минут 10минут 2минут	ІІ Мағынаны тану:ЖЖ.Оқушылар шығарманың идеялық мазмұнын айқындай отырып, төмендегідей түйіндер жасайды:«Ақбілек» романы: қазақ ауылындағы дүрбелең жылдар шындығын олардың дәстүрі мен тұрмысын жекелеген адамдардың іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарын Ақбілектің қызығынан қиындығы мол өмір жолдары жайында 1-мәтін.Жазушы «Ақбілек» романында- қазан төңкерісінен кейінгі азамат соғысы зардабының әсерінен қазақ ауылының өмір-тіршіліктері мен ақ әскерлер әрекеті көрініс табады. Роман шынайы өмірден алынған оқиғалардан құрылған. Романда ескі ортадағы таптық тартыстардан қорлық көрген қазақ қызының төңкерістен кейінгі жаңа заманның мүмкіндігіне сай өз құқығы үшін күресу жолы баяндалады. Ақбілектің басынан өткен оқиғалар арқылы жазушы сол бір қиын-қыстау кезеңдегі қазақ ауылының өмір шындығын, адамдардың қилы тағдырын кең бейнелейді. Сол кезеңдегі әлеуметтік теңсіздік пен қазақ әйелінің трагедиялық тағдыры суреттелген роман.Шығарма Алтай өңірі, Марқакөл, Күршім маңайының тамаша табиғаты мен сол Алтайдың ару қыздарын айтуға тіл жетпейді деп басталуының өзінде бір ерекшелік бар сияқты. Шығарманың басты кейіпкері – Ақбілек қамқор әке мен мейірімді ананың алдында ерке өскен қыз тағдыры. Құрбыларымен де әзілі жарасып, ақылына көркі сай нағыз қазақ қызы . Бірақ, бұл алаңсыз жастық өмірін түстері суық, ойлары теріс, сол ауылдың Мұқаш деген адамымен бірге орыстың төрт атты әскерлері бұзған еді. Олар бейбіт ауыл мен елдің тынышытығын алды. Бай, дәулетті Мамырбайдың отбасының ойранын түсіріп, орны толмас өкінішке қалдырды. Оның бәйбішесін атып, «жас бүлдіршіні, жалғыз қызы- Ақбілекті» ойбайлатып алып кетеді. Бұдан кейінгі жердегі Ақбілектің өмірін, көрген зорлығы мен тартқан азабын, ешкімнің басына салмасын. Дәл осы сәттен бастап, Ақбілектің өмірінің астан-кестені шығады. 2-мәтін.Ж.Аймауытовтың "Ақбілек" романы кезінде кітап болып шыкпаған. 1927-1928 жылдары баспасөзде жарияланған. Жаңа заман алып келген аласапыран уақыт, жиырмасыншы жылдардағы қазақ ауылының тұрмысы, түрлі таптар арасындағы саяси, рухани күрес «Ақбілек» романында жалпылама тізбектеле бермей, осы заман өзгерісін жұрт қалай қабылдап, қалай араласқаны бірінші кезекке қойылады. Және оның бәрі кедей емес, бай қызы Ақбілектің өмірі, ой-елегі, , сезімі, санасы арқылы айшықты бедерленеді. Шешесін өлтіріп, өзін зорлықпен алып кеткен ақ офицердің озбырлығына үнсіз көндіккен Ақбілектің жан дүниесіндегі күрделі құбылыстарды жазушы психологиялық тұрғыдан терең талдап, шебер бейнелейді. Романның бүкіл оқиғасы Ақбілек айналасында өтеді, оның бәрі Ақбілектің ойы арқылы өрбиді. Күтпеген жерден нәсілі бөтен жұрттың ортасына түсіп, қарамұрттың меншігіне айналған жас қыздың қайшылықты тағдыры, жан күйзелісі романда жан-жақты әрі айшықты мүсінделген. Қазақ емес, орысқа намысын таптатумен тұрмай оң жақта отырып жүкті болуы, оны білген атастырылған жігіті Бекболаттан айырылуы, әкесі мен өгей шеше арасындағы қырғи қабақтың т.б. – бәрі-бәрі Ақбілек тағдырын қиындатып, жан азабына салады. Кейіпкердің күрделі тағдыры жазушыны ішкі монолог, толғаныс секілді әдеби тәсілдерге еріксіз жүгіндіреді. Суреткер бүкіл адами проблемаларды, бір кезеңдік қазақ өмірін, жаңа тіршілік тынысын, сыртқы өмір шындығын сана күресі, ой арпалысы, көзқарас қақтығысы арқылы бейнелейді. Ақбілекті шын мәніндегі психологиялық образ дәрежесіне жеткізеді. Оқыс болған оқиғадан оңбай опық жеген жас қыздың жан дүниесіндегі арпалыс, оңашадағы ой қақтығыстары, көбіне үшінші жақтан, яғни әңгімелеуші тарапынан баяндалып отырады. Мұны не әңгімелеушінің, не кейіпкердің айтып отырғаны белгісіз, екі тәсіл білінбей, жымдасып кеткендей. Суреткердің кейіпкер болмысындағы кез-келген оқырманға белгісіз ішкі тебіренісін, драмалық сәтін берудегі қолданған әдеби тәсілдері көбінесе ішкі монолог, ой арпалысы мен ой ағысы, іштегі қобалжуын сыртқа шығара алмаған мазасыз мезеттегі жағдай (ситуация), көзқарас, қимыл-әрекет, портрет, мимика (ымдау), жест (ишара), пауза т.б. болып келеді. Романның алғашқы бетінен-ақ ішкі монологтың көркемдік қызметі, оның әдебиеттегі атқарар рөлі айқын көрінеді Салыстыру Кері байланыс-Осы тапсырма біздің қандай дағдымызды дамытады?-Қандай сұрақ,пікір,ұсыныстарыңыз бар?Ж.1-деңгейЗерттеу жұмысы«Эвристикалық жобалау технологиясы»К1 Көтерілген мәселеК2 Мәселенің өзектілігіК3 Мақсатты аудиториясыК4 Астарлы,тұспалдап ойыК5 Көздеген мақсатыРоманда кездесетін салт -дәстүрлерді, қазіргі кезде қолданылуы жайында байланыстырады.2-деңгей«Қыз –келіншектердің абыройы: кеше, бүгін, ертең» т.б. Оқушылар тыңдалған тақырып бойынша 4-5 идея айтады .3-деңгей«Журналистік сауалдар» әдісі бойынша«Егер мен сізді дұрыс түсінсем.....»«Сіздің сондағы айтпағыңыз......»«Сіздің басты мақсатыңыз.......»«Сіздің бұлай ойлауыңыздың себебі неде?»Т. Оқушылар алты адамнан құралған топта жұмыс істейді. Әр оқушы тапсырманы жеке жазып, топта ой бөліседі. Шығармадан тыс қалған көрініс. Оқушыларға осы шығармада тағы қандай оқиға болуы мүмкін деген сұрақты қоя отырып, жаздырту. Жалғастырып жазу. Бекболат пен жез мұрт офицер тағдыры әрі қарай қалай болуы мүмкін? Фокусты ауыстыру. Шығармадағы қосалқы кейіпкер Ақбілектің әкесі туралы жазу. Бұл кейіпкердің шығармадағы орны қандай? Ол бұл шығармада болмағанда оқиға желісі қалай болар еді? Моральдық қайта бағдарлау. Жағымды кейіпкерді жағымсыз кейіпкер ретінде таныту немесе керісінше. (Мұқаш туралы) Жанрлық трансформация. Шығарманың бір сюжетін газеттік мақала, пьеса түрінде ұсыну; комедиялық сюжетті трагедиялық сюжетке айналдыру немесе керісінше. Кроссовер. Шығарма кейіпкерлерінің диалогын жазу. «Әлемді шарлау»әдісі бойынша топтар бір-бірлерінің жұмыстарын талдап,баға береді. Жетті,егер де........ композициялық құрылысына талдау жасай алса; тақырыпқа қатысты зерттеу жұмысын жүргізе алса; шынайы өмірмен байланыстыра алса; салыстырмалы анализ жасай алса; әртүрлі стильде жанрлық ерекшелігін сақтап,мәтін құрастыра алса;
Сабақтың соңы2минут Үй жұмысы	ІІІ Ой-толғаныс:Рефлексия.«3-2-1» стр. 3 сұрақ 2 ұнаған нәрсе 1 ұсыныс 2 кітаптың бөлімдері бойынша таныстырылым жасайды
Қосымша ақпарат
РефлексияСабақ мақсаттары/оқу мақсаттары жүзеге асырымды болды ма?Бүгін оқушылар нені үйренді? Сыныптағы оқу атмосферасы қандай болды? Дифференциацияны жүзеге асыру қолымнан келді ме? Мен жоспарланғануақытымды ұстандым ба? Мен жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім және неліктен?
Жалпы бағаСәтті өткен екі нәрсені атап көрсетіңіз (сабақ беру және оқытуға қатысты)?1: 2:Қандай екі нәрсе сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (сабақ беру және оқытуға қатысты)?1: 2:Осы сабақ барысында сынып немесе жеке оқушылар туралы менің келесі сабағыма дайындалу үшін қажет болуы мүмкін қандай ақпарат алдым?

1-мәтін.Жазушы «Ақбілек» романында- қазан төңкерісінен кейінгі азамат соғысы зардабының әсерінен қазақ ауылының өмір-тіршіліктері мен ақ әскерлер әрекеті көрініс табады. Роман шынайы өмірден алынған оқиғалардан құрылған. Романда ескі ортадағы таптық тартыстардан қорлық көрген қазақ қызының төңкерістен кейінгі жаңа заманның мүмкіндігіне сай өз құқығы үшін күресу жолы баяндалады. Ақбілектің басынан өткен оқиғалар арқылы жазушы сол бір қиын-қыстау кезеңдегі қазақ ауылының өмір шындығын, адамдардың қилы тағдырын кең бейнелейді. Сол кезеңдегі әлеуметтік теңсіздік пен қазақ әйелінің трагедиялық тағдыры суреттелген роман.Шығарма Алтай өңірі, Марқакөл, Күршім маңайының тамаша табиғаты мен сол Алтайдың ару қыздарын айтуға тіл жетпейді деп басталуының өзінде бір ерекшелік бар сияқты. Шығарманың басты кейіпкері – Ақбілек қамқор әке мен мейірімді ананың алдында ерке өскен қыз тағдыры. Құрбыларымен де әзілі жарасып, ақылына көркі сай нағыз қазақ қызы . Бірақ, бұл алаңсыз жастық өмірін түстері суық, ойлары теріс, сол ауылдың Мұқаш деген адамымен бірге орыстың төрт атты әскерлері бұзған еді. Олар бейбіт ауыл мен елдің тынышытығын алды. Бай, дәулетті Мамырбайдың отбасының ойранын түсіріп, орны толмас өкінішке қалдырды. Оның бәйбішесін атып, «жас бүлдіршіні, жалғыз қызы- Ақбілекті» ойбайлатып алып кетеді. Бұдан кейінгі жердегі Ақбілектің өмірін, көрген зорлығы мен тартқан азабын, ешкімнің басына салмасын. Дәл осы сәттен бастап, Ақбілектің өмірінің астан-кестені шығады. Бұл – бай қызының ес білгелі кездеспеген кедергісі, түсі суық жат адамдардың әрекеттеріне алғаш тап болуы еді. Орыс әскерлерінен қатты қорықты. Оның жанын түсінетін ешкім болмады Ақбілек қанша қашуға әрекет жасаса да, оны көзден таса етпей отырған әскерлер жол бермеді. Азап–қорлыққа, жантүршігерлік толы өмір енді басталды. Бұрын еркек атаулыға қарсы келмек тұрмақ, тікелей қарамаған, он екі жастағы он гүлінен бір гүлі ашылмаған- Ақбілек енді содырлы топтың ортасына түсті. Отбасынан алыстап, байлығын тонатып, жанын шүберекке түйген, тілі, діні бөлек орыс, ақ солдаттары Ақбілекті жабылып қорламақ та болады. Осы кезде оны қара мұртты офицер құтқарып қалып, оны озінің әйелі етеді. Бірақ Ақбілек ертеңгі күнге деген сенімін жоғалтпады. Біраз күннен соң Ақбілек тәні кірлеп, жаны жүдеп көшкен орыстың жұртында жалғыз қалады. Жалғыздығына өкінген жоқ. Орыстың оғынан өлгенше, құлызыған далада тентіреп өлгенін артық көрді. Жасағаннан орыстардан құтылғанына шүкіршілік білдірді. Бұдан соң біз Ақбілекті қосын қоршаған аш қасқырлардың қамауында қалғанын көреміз. Осы кезде Ақбілек тез ес жиып, деру от басындағы тезекті, шөпшекті тұтатып жағып жібереді. Ақбілек от тәңірге сиынып, таң атқанша маздатып от жағып жаны аман қалады. Бірақ ауылына келген соң ел арасындағы өсек-аяң, әкесінің өзінен қашқақтап жүруі, бұрынғы ғашығы Бекболаттың сырт айналуы жан жарасын одан сайын қоздырады. Ауылдағы Ұрқия атты жеңгесі Ақбілекке тілеулес болып, оның қиындыққа төтеп беруіне көмекші болды. Ақбілектің ұлын аман алып қалған да осы жеңгесі.Ел көзіне көріне алмай күлкі болған Ақбілекті ағасы қалаға әкетіп, білім алуына, адам қатарына қосылуына көп септігін тигізеді. Балташ есімді оқыған, көзі ашық жар тауып, бақытты өмірге қадам басады. Ең негізгісі, ол ертеңгі күнге сенімін жоғалтпады, жақсы, қайырымды жандарға жолығармын деген үміті ақталды. Ақбілек» романы – халқымыздың өткен өмірі мен тарихын, қазақ қызы мен әйелінің тағдырын кең көлемде суреттеген өнегелі шығарма.

2-мәтін.Ж.Аймауытовтың "Ақбілек" романы кезінде кітап болып шыкпаған. 1927-1928 жылдары баспасөзде жарияланған. Жаңа заман алып келген аласапыран уақыт, жиырмасыншы жылдардағы қазақ ауылының тұрмысы, түрлі таптар арасындағы саяси, рухани күрес «Ақбілек» романында жалпылама тізбектеле бермей, осы заман өзгерісін жұрт қалай қабылдап, қалай араласқаны бірінші кезекке қойылады. Және оның бәрі кедей емес, бай қызы Ақбілектің өмірі, ой-елегі, , сезімі, санасы арқылы айшықты бедерленеді. Шешесін өлтіріп, өзін зорлықпен алып кеткен ақ офицердің озбырлығына үнсіз көндіккен Ақбілектің жан дүниесіндегі күрделі құбылыстарды жазушы психологиялық тұрғыдан терең талдап, шебер бейнелейді. Романның бүкіл оқиғасы Ақбілек айналасында өтеді, оның бәрі Ақбілектің ойы арқылы өрбиді. Күтпеген жерден нәсілі бөтен жұрттың ортасына түсіп, қарамұрттың меншігіне айналған жас қыздың қайшылықты тағдыры, жан күйзелісі романда жан-жақты әрі айшықты мүсінделген. Қазақ емес, орысқа намысын таптатумен тұрмай оң жақта отырып жүкті болуы, оны білген атастырылған жігіті Бекболаттан айырылуы, әкесі мен өгей шеше арасындағы қырғи қабақтың т.б. – бәрі-бәрі Ақбілек тағдырын қиындатып, жан азабына салады. Кейіпкердің күрделі тағдыры жазушыны ішкі монолог, толғаныс секілді әдеби тәсілдерге еріксіз жүгіндіреді. Суреткер бүкіл адами проблемаларды, бір кезеңдік қазақ өмірін, жаңа тіршілік тынысын, сыртқы өмір шындығын сана күресі, ой арпалысы, көзқарас қақтығысы арқылы бейнелейді. Ақбілекті шын мәніндегі психологиялық образ дәрежесіне жеткізеді. Оқыс болған оқиғадан оңбай опық жеген жас қыздың жан дүниесіндегі арпалыс, оңашадағы ой қақтығыстары, көбіне үшінші жақтан, яғни әңгімелеуші тарапынан баяндалып отырады. Мұны не әңгімелеушінің, не кейіпкердің айтып отырғаны белгісіз, екі тәсіл білінбей, жымдасып кеткендей. Суреткердің кейіпкер болмысындағы кез-келген оқырманға белгісіз ішкі тебіренісін, драмалық сәтін берудегі қолданған әдеби тәсілдері көбінесе ішкі монолог, ой арпалысы мен ой ағысы, іштегі қобалжуын сыртқа шығара алмаған мазасыз мезеттегі жағдай (ситуация), көзқарас, қимыл-әрекет, портрет, мимика (ымдау), жест (ишара), пауза т.б. болып келеді. Романның алғашқы бетінен-ақ ішкі монологтың көркемдік қызметі, оның әдебиеттегі атқарар рөлі айқын көрінеді. Мысалы, жазушы кейіпкерлерінің ішкі рухани әлемін, жан дүние қалтарыстарын, жалпы табиғатын танып алу үшін ішкі монологқа көп жүгінеді. «Бекболат», «Мұқаш» деп жеке-жеке тарау етіп алады да, басты деген үш кейіпкердің портретінен бастап, ішкі ой-сезімдеріне дейін дәстүрлі, қарапайым монолог арқылы барлау жасайды. Кейіпкерлердің аузына сөз сала отырып, образ табиғатын, олардың іс-әрекеттеріне түрткі болған ішкі ой-толғаныстарын, құпия сырларын бүкпесіз ашады. Мәселен Мұқаштың қарапайым, өзін таныстыру мақсатындағы ішкі ойы ұзаққа бармай ішкі монологқа, яғни таза психологиялық талдауға көшеді. «Япыр-ау, мен қазақпын ба? Қазақ болсам, өз қаныме неден мұнша өшіктім? Өзгем өзге ғой, «ағатайлап» жалынып, қолын созып келе жатқан Ақбілектің білегін көкке созғызып, жүйкесін құртып, орыстарға ұстап бердім-ау. Ағасы болмаса, бұл қызда не жазық бар еді?..». бұл – Аймауытов психологизміндегі психологиялық талдау тәсілін танытады. Мұнда бір жан толқуының екінші тебіреніске ұласуы да ұтымды. Ішкі әлемді әшкерелеудің (бейнелеудің) бірден-бір тәсілі – осы психологиялық тұрғыдан өзін-өзі талдау (өзін-өзі жегідей жеу). Бұл әдіс көбіне өзі күнә жасаған сәттегі (сәтке дейін немесе сәттен кейін) көңіл-күйі, жан азабы үстіндегі кейіпкердің өз ары алдында ақталу жағдайында көрінеді. Және ол көбіне сол күнә жасаушының өз атынан айтылады. Оның екі түрі болады. Өзін-өзі талдау (самоанализ) және кейіпкердің өз күнәсін өзі ашуы (самораскрытие героя). Осы екі түрі де Мұқашқа тән. Әлгі үзіндідегі өз-өзінің күнәсін әшкерелеу, оның себебін талдау, одан кейінгі көңіл-күй, үрей мен қорқыныш, ненің дұрыс, ненің бұрыс жасалғаны, неге бекінгені, т.б. бәрі санадағы пікір қайшылығы, көңілдегі дүдәмәл ойлар, сезікті сезімдер т.б. тұрғысынан жан-жақты таразыға салынып, шынайы кестеленеді. Бұл психологиялық талдаулар Мұқаштың түбірі теріс адам еместігін, оны осындай күнәға итермелеген қазаққа тән күндестіктің, бақталастықтың, шенге құмарлықтың, «неге ол бай, неге ол болыс болуы керек те, мен жоқ» деген ұсақтық, пендешіліктің салдары екендігін көрсетеді. Мұқаш трагедиясы – ұлттық, таптық, ағайындық ар-намыс дегенді тек жеке бастың қамы қомытында қарауы дер едік. Әйтпесе адам анадан туғанда жаман-жақсы болып тумайды ғой. Оның қандай болуы әсте ортасына, сол арқылы қалыптасқан түйсік-түсінікке, мінез-болмысқа байланысты болса керек. Басында мал баққан Мұқашты осы арызқойлыққа алып келген де жағдайдың өзі, атап айтқанда байлар қиянаты, ол ортаға енгеннен кейінгі күндестік, бақталастықтың салдары. Қалай десек те автор өз кейіпкерлерін не ақтамайды, не жақтамайды. Мүмкіндігінше бар болмыс-бітімімен, табиғи жаратылысымен беруге бейім. Бұл автордың ұнамды, ұнамсыз кейіпкер жасауға ұмтылмайтынын, адам тағдырын таптық көзқарас тұрғысынан емес, бүкіл адамзат проблемасы тұрғысынан шешуге тырысатын кең тынысты, үлкен жүректі жазушы-реалист екендігін танытады. Романның бас кейіпкері Ақбілек те өз мінін, кінәсін көруге, оны іштей өзі талдауға да шебер. Ж.Аймауытовтың ерекшелігі қазақ әдебиетінде тұңғыш рет өзінің көркемдік назарын сыртқы жағдай, оқиға емес, кейіпкердің іс-әрекетінің ішкі себеп-салдарына, оның психологиялық әуеніне (психологические мотивировки) ерекше мән береді. Өзінің де өзгенің де іс-әрекетін, ішкі құпия сырларын, тіпті жаман пиғылды ой-әрекеттерін де табиғи қалпымен таныта алатын Ақбілек пен Мұқаштың ішкі әлемдері логикалық тұрғыдан нанымды. Екеуінің өмірі мен тағдыры да, тірлігі де қайшылыққа толы. Соншама мол кемшіліктерінің табиғи қисындылығымен де олар оқушының жүрегін жылытады. Мұқаш соншама қиянатпен қол жеткізген байлығын бойына сіңіре алмай, роман соңында елден безіп, бала-шағасын да, дүниесін де тастап, жоғалып кетуі де нанымды. Ал, Ақбілектің әдептіліктен асып, өзін масқаралаған қара мұртты естен шығара алмауы, Бекболатпен кездесуін де жиі еске алуы т.б. секілді әйелдік әлсіздік танытуы да табиғи заңдылығымен бейнеленген нанымды көріністер. Осындай толып жатқан олқылықтары мен қайшылықтарына қарамай Ақбілекті нағыз қазақ қыздарына тән табиғатымен, мінез-болмысымен, парасатты ӘЙЕЛ-АНА дәрежесіне жеткізуі сөз жоқ, жазушының шеберлігін танытады. Қалай десек те бұл автордың ішкі рухани еркіндігі мен ой бостандығын байқатады. Автордың тағы бір тың түрлік ізденісінің көрінісі Ақбілектің ағасы Төлегеннің қонақтары – Ықаң, Тыпаң, Ақбала, Балташ, Доға, Жорғабек арасындағы айтыс-әңгіме, әсіресе арақ ішіп алғаннан кейінгі белсенділердің ақ езулене айтылған ішкі сырлары, лепірген мақтан сезімдері. Бекболат үшін «құран сөзіндей» түсініксіз сөздері, т.б. олардың әрқайсысына тән іс-әрекеттері, қимыл-қозғалыстары – бәрі-бәрі автор тұрғысынан ішкі монологқа ерік беру параметрлері. Осы әңгіме үстінде алты адамның бүкіл болмыс-бітімі өзіндік ерекшеліктерімен, оқшау мінездерімен оқушы санасында қалып қояды. Бір ғана деталь, немесе белгілі бір әрекет, кескін-келбет арқылы автор адам табиғатын, психологиясын ашатын кемел шебер екендігін көрсетеді. Мысалы, Ықаңның темекі тартқанын бір бет бойы суреттеген автор оның себебін төмендегідей өз комментарийі арқылы ашады: «...әлде мейірімсіз қорлық, зорлық, жауыз өмір емес пе? «Зәрдің басын зәр ала

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!