М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Филология факультеті

Қазақ тілі мен әдебиеті білім беру бағдарламасы

ҚТӘ-11(3) тобының студенті

Мұратханова Жамалай Мерекеқызы

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА ДАРЫНДЫ ОҚУШЫМЕН ТИІМДІ ЖҰМЫС ҰЙЫМДАСТЫРУ

Аңдатпа.

Бұл мақалада қазақ тілі мен әдебиеті пәндері аясында дарынды оқушылармен жүргізілетін тиімді жұмыстардың мазмұны мен әдіс-тәсілдері қарастырылады. Автор дарынды оқушының шығармашылық әлеуетін ашу, тілдік қабілетін дамыту және әдебиетке деген қызығушылығын арттыру жолдарына ерекше назар аударады.

Түйін сөздер: дарынды оқушы, қазақ тілі, әдебиет, шығармашылық, сыни ойлау, әдіс-тәсіл, саралау, жазылым, оқылым.

Кіріспе

Қазақ тілі мен әдебиеті — оқушының ойлауын, тіл байлығын, рухани дүниесін қалыптастыратын маңызды пәндер. Бұл пәндерде дарынды оқушымен жұмыс — тек үлгерімді арттыру емес, сонымен қатар тұлғаның өзіндік көзқарасын, шығармашылығын, тілдік мәдениетін дамыту. Әр дарынды оқушының ерекшелігін ескере отырып ұйымдастырылған жұмыс түрлері – оның әдебиетке, тілге деген сүйіспеншілігін қалыптастырады әрі болашақ филолог, ақын-жазушы немесе журналист ретінде қалыптасуына негіз болады.

Негізгі бөлім

Дарынды оқушының ерекшеліктері:

Қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінде дарынды оқушылар көбіне тілге бейім, көркем ойлайтын, оқыған мәтіннен терең мағына іздейтін, шығармашылық тапсырмаларға құштар болады. Олар әдеби талдауға, ойтолғау жазуға, өз ойын еркін жеткізуге бейім келеді. Мұғалім осы қасиеттерді уақытылы танып, дұрыс бағытта дамытса, оқушы әлеуеті толық ашылады.

Тиімді әдістер мен тәсілдер:

1. Әдеби шығармаларға терең талдау – кейіпкерлерді салыстыру, автор идеясын ашу, альтернативті шешім ұсыну.

2. Шығармашылық жазылым – эссе, әңгіме, өлең, эсселер арқылы тілдік және көркемдік қабілетті дамыту.

3. Дебат және пікірталас – әдебиеттегі өзекті мәселелерді көтеріп, сыни ойлауға жетелеу.

4. Зерттеу жұмыстары – белгілі бір автордың стилін, тілі мен идеяларын талдау.

5. Саралап оқыту – оқушының деңгейіне сай күрделі тапсырмалар ұсыну.

6. Олимпиадалар мен байқауларға қатыстыру – дарынды оқушыны ынталандырудың жолы.

Мұғалімнің рөлі:

Мұғалім дарынды оқушыны қанаттандырушы тұлға. Ол оқушыға дайын білім бермей, оның ойлауына, ізденуіне, дербес шешім қабылдауына мүмкіндік береді. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында шығармашылық атмосфера орнатып, еркін ойлауға жағдай жасай білу — үлкен шеберлікті қажет етеді.

Пәнішілік және пәнаралық байланысты қолдану:

Дарынды оқушыны дамытуда әдебиет пен тарих, тіл мен өнер байланысын қолдану тиімді. Мысалы, тарихи роман талдағанда тарихи мәліметтерді бірге зерттеу немесе өлең құрылысы арқылы музыкамен сабақтастыру – баланың жан-жақты дамуына ықпал етеді.

Қиындықтар мен шешу жолдары:

Кейде дарынды оқушы стандарт тапсырмадан жалығады немесе қызығушылығы жоғалады. Мұндайда оны жаңа бағыттарға бағыттап, еркін тақырыпта жұмыс ұсыну пайдалы. Оқушының өзіндік пікірін тыңдап, оны бағалай білу — мұғалім мен оқушы арасындағы сенімді нығайтады.

Қорытынды

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында дарынды оқушымен тиімді жұмыс ұйымдастыру — бұл шығармашылықпен жұмыс істеудің биік үлгісі. Мұғалім оқушыны шабыттандырып, оған қолдау көрсетсе, әр дарынды бала әдебиет әлеміне терең бойлап, өз дарынын толық аша алады. Бұл — ұлттық құндылықтар мен ана тілінің болашағына қосқан үлкен үлес болмақ.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Орта білім беру бағдарламасы.

2. Алдажұманов Қ. «Дарындылықты дамытудың педагогикалық негіздері». Алматы, 2019.

3. Ахметов З. «Қазақ әдебиетінің тарихы». Алматы, 2003.

4. Оралбаева Н. «Қазақ тілі методикасы». 2021.

5. Құсайынов А. «Әдебиетті оқыту әдістемесі». Астана, 2020.