Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқытудың белсенді әдістерін қолдану

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқытудың белсенді әдістерін қолдану

Мейіркамал Алуа Мейіркамалқызы,

Алматы қаласы №167 ЖББМ қазақ тілі пәні мұғалімі

 Қазіргі уақытта білім берудің жаңартылған мазмұны аясында оқушылардың білім алу үдерісінде олардың дербес, оқу-танымдық қызметін болжайтын білім алуына жаңа талаптар пайда болды. Қазіргі заманғы білім беру ұйымдары түлектерді даярлаудағы негізгі міндеттерін анықтай отырып, қажетті білім, білік және қасиеттер жиынтығынан басым болып, алған білімдерін тәуелсіз өмір жағдайында жаңа жағдайларда қолдана білуге, сондай-ақ қалыптан тыс ойлау, талдау және өз көзқарастарын дәлелдей білуге мүмкіндік береді.

Мектеп – бұл оқушының жеке басы мен психикасы қарқынды дамитын ерекше құнды, маңызды кезең. Сондықтан, ондағы тәрбие жұмысы үздіксіз білім берудің, қиын және құнды жұмыстың бірінші кезеңі болып табылады.

Мұғалім мен оқушы білім беру кезінде тығыз байланыста болуы керек. Ол үшін мұғалім өзінің барлық күш-жігері мен педагогикалық шеберлігін оқушының табиғи мүмкіндіктерін ашуға және дамытуға, шығармашылық орта құруға бағыттауы керек. Екінші жағынан, оқушы белсенділік, өзіне деген сенімділікті көрсете отырып, шығармашылық белсенділігін қалыптастыра алады.

Әр сабақта шығармашылық тапсырмалар берілуі керек. Шығармашылық тапсырмалардың түрлері сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне, шығармашылық даралығына байланысты әр сынып үшін жеке жасалады. Оқытудың белсенді әдістері бұл оқушыларды оқу материалын игеру процесінде белсенді ақыл-ой және практикалық іс-әрекетке итермелейтін әдістер, оқытудың практикалық бағытына, ойын және шығармашылық сипатына, интерактивтілікке, диалогқа, білім алушылардың білімі мен тәжірибесін пайдалануға, олардың жұмысын ұйымдастырудың топтық формасына, оқытудың белсенді тәсіліне негізделуі тиіс.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында заманауи білім беру технологияларын қолдану үлгерім көрсеткішін арттыруға ықпал етеді, өзіне деген сенімділік дәрежесін арттырады, білім алушылардың өзін-өзі жетілдіруге деген ұмтылысын ынталандырады.

Қазіргі уақытта сабаққа қойылатын талаптар мұғалімнің шеберлігін талап етеді. Сабақ барысында мұғалім дайын материалдарды бермеуі керек, оқушының ізденуіне жол ашатын әдістерді таңдауы керек. Сонда ғана оқушы өз бетінше ойлауға қабілетті тұлғаға айналады.

Мұны ұлы ойшыл, Қытай философы Конфуцийдің даналық сөздері дәлелдейді: «Мен естігенімді ұмытып қаламын, көргенімді есімде сақтаймын, істеген кезде түсінемін». Сондықтан сабақтарда қолданылатын тиімді интерактивті оқыту әдістерін қолдану оқушының адамгершілік қасиеттерімен қатар білім мен өнерге деген ұмтылысын қалыптастырады.

Жеке, жұптық және топтық жұмыстарды орындау арқылы оқушының белсенділігі артады, барлық оқушылар бір-біріне көмектесу арқылы сабаққа қатыса алады. Ол өз ойын өзінше іздеу арқылы толық жеткізе алатын деңгейге жетеді. Тіпті оқу дағдылары әлсіз оқушыға ойын элементтерімен интерактивті оқыту әдістерін қолдану арқылы оқушының ойлауын дамытуға көмектесуге болады. Жаңашыл мұғалімдер оқушыға сабақ арқылы емес, жүрегі арқылы сабаққа ұмтылуды ұсынады.

Енді интерактивті оқыту әдістерін қолдана отырып, оқушылар орындайтын тапсырмалардың бірнеше түріне тоқталайық.

Қазақ тіліндегі сөздік қорын арттыру үшін тақырыптық суреттермен жұмыс өте тиімді, оқушылар төрт топқа бөлінеді және суреттері бар текшелер алады. Текшелер – бұл суреттермен жұмыс жасаудың бір түрі. Текшенің алты бетіне тақырып бойынша суреттер қоямыз. Текше лақтырылған кезде, біз оның қонатын бетін сызамыз. Топтар тапсырманы текшелерді кезекпен лақтыру арқылы орындайды. Мысалы, біз әр бетте жануарлардың суреттерін саламыз. Оқушылар бұл жануардың атауы мен сипаттамаларын атауы керек.

Келесі текшелер күрделірек. Әр бет жеке тақырыпқа арналған. Мысалы: бірінші бетте киім, екінші бетте – ыдыс-аяқ, үшінші бетте – жеміс, төртінші бетте – оқу материалдары, бесінші бетте – үй жиһазы, алтыншы бетте – табиғат бейнеленген. Текшені лақтыра отырып, сіз барлық оқушыларға тапсырмалар бере аласыз және жалықтырмайтын тапсырма арқылы сабақты қызықты ете аласыз.

Сабақтардағы монотонды ұзақ жаттығулар мен ұзақ дәрістер оқушыларды шаршатады, сондықтан ойын элементтерін оқыту әдістерінің бірі ретінде пайдалану оқушылардың жалпы тілге деген қызығушылығы мен белсенділігін арттырады.

Сабақта мен келесі ойын элементтерін жиі қолданамын.

- «Қатені түзету» ойыны - бұл ойында сіз осы сөзден қатені табуға жетелейсіз.

- «Күншуақ» ойыны - тиісті тақырып бойынша дұрыс сөзді қолданыңыз (Венн диаграммасы)

Бұл ойында біз адамның күн сәулесіндегі мінез-құлқын жазамыз. Әр оқушы күннің әр шапағына кейіпкер түрін жазады, ал кеспе қағаз оқушыдан оқушыға ауысады және ақырында иесіне оралады. Осы ойын арқылы оқушы өзін тәрбиелейді.

• «Сөздерді толықтыру» - бір сөзден басқа жаңа сөзді табу (зат есімнен етістікке дейін және т.б.).

Сонымен қатар, заманауи технологиялар дәуірінде жаңа технологиялармен сабақты қызықты ету әр мұғалім жұмысының үздіксіз процесі деп айтуға болады.

Қазіргі уақытта қазақ тілі мен әдебиетін қызықтыра оқытуға мультимедиялық презентациялар қолданылады, оларды жаңа сабақты түсіндіру, сабақты бекіту және оны қайталау кезеңдерінде қолдануға болады.

Сабақта сыни ойлауды дамыту технологиясын жиі қолданамын. Ол үшін мен оқушылардың білімін өзектендіру, жаңа материалды түсіну, рефлексия сатысында келесі әдістерді қолданамын:

«Сіз білесіз бе?». Оқушыларды жұмысқа баулуға, оқытылатын тақырыпты қызықтыруға мүмкіндік беретін рефлексия кезеңінің тиімді әдістемесі.

«Сенесіз бе?» бейімдеу сатысында және рефлексия сатысында қолдануға болады.

Рефлексия кезеңінде келесі әдістерді қолданамын:

«Болжау». Оқушылар келесі тарауда, абзацта және т.б. не туралы айтылатынын болжай алады.

«Синквейн». Бұл оқушыларға шығармашылық деңгейін көрсетуге және зерттелетін құбылысқа, объектіге және т.б. байланысты ойын білдіруге мүмкіндік береді. «Бес», «Поэтикалық көңіл-күй», «поэтикалық талант»). Бұл бес жолдан тұратын өлең:

Бірінші жолда тақырып бір сөзбен беріледі (әдетте зат есім).

Екінші жол - тақырыпты қысқаша сипаттау (сын есімдер).

Үшінші жол - осы тақырып шеңберіндегі әрекетті үш сөзбен сипаттау (етістіктер).

Төртінші жол - тақырыпқа деген көзқарасты көрсететін төрт сөзден тұратын сөз тіркесі.

Бесінші жол – тақырыптың мәнін білдіретін бір сөздің синонимі (метафора).

"Білемін-білдім-білгім келеді" стратегиясы

Бұл стратегияның мақсаты – рефлексивтілікті дамыту. Оны ақпаратпен жұмыс істеу кезінде қолдана отырып, оқушылар белгілі мен жаңаны байланыстырады, олардың танымдық сұрауларын өздері білетін ақпаратпен негіздейді, сонымен қатар жеке зерттеу ізденісіндегі келесі бағыттарды анықтайды.

Оқытудың белсенді әдістерін тиімді пайдалану оқу, жобалау, зерттеу қызметіне жоғары қызығушылықпен қатысуға, жеке қасиеттерді, моральдық және адамгершілік көзқарастарды, құндылық бағдарларын қалыптастыруға қол жеткізуге бағытталған білім беру процесін ұйымдастыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Оқушыларды белсенді әдістер арқылы оқыту үшін мұғалімнің өзі белсенді болуы керек екенін есте ұстаған жөн.

Заманауи педагогикалық технологияларды қолданудың тиімділігі кіріс, аралық және қорытынды бақылау бөлімдері арқылы бақыланады, олардың мақсаты оқу материалын игеру дәрежесін анықтау болып табылады. Технологиялардың үлкен спектрінен әрқайсымыз оның әдістемелік жүйесінің мақсаттары мен міндеттеріне нақтырақ сәйкес келетіндерді таңдаймыз.

Әр сабақта мұғалімде оқушылардың қызығушылығын қалай тұрақтандыру керек, білім сапасын қалай арттыру керек деген сұрақтар туындайды. Оның жауабы - жаңа технологияларды үйрену, оларды өз сабағында қолдану. Оқушы үшін бұл мұғалімге қарағанда әлдеқайда маңызды.