Қызылорда облысы, Қызылорда қаласы

ЖШС «125 QYZYLORDA» мектебі

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі: Шайнүсіп Нұрдаулет Жаңабекұлы

Қазақ тілі сабағындағы топтық жұмысты жүйелеу

Қазақ тілі сабағында оқушылардың белсенділігі мен тілдік дағдыларын дамыту мақсатында әртүрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Соның бірі — топтық жұмыс. Топтық жұмыс оқушылардың өзара пікір алмасу, талқылау, пікір білдіру арқылы ойлау қабілетін дамытумен қатар, коммуникациялық дағдыларын жетілдіреді. Топтық жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін оның құрылымы мен кезеңдері дұрыс жүйеленуі керек. Бұл мақалада қазақ тілі сабағындағы топтық жұмыстың мәні, тиімділігі және оны жүйелі түрде ұйымдастыру жолдары қарастырылады. Ал ендігі кезекте топтық жұмыс болмаған кездегі қиыншылықтарға тоқтала кетейік : Қазақ тілі немесе кез келген басқа пән сабағында топтық жұмыс — оқушылардың тілдік дағдыларын дамытуға, шығармашылық ойлау қабілеттерін арттыруға ықпал ететін маңызды әдіс. Алайда, топтық жұмыс болмаған жағдайда оқыту процесінде бірқатар кедергілер туындауы мүмкін. Бұл кедергілер оқушылардың сабақты түсіну деңгейіне, оқу мотивациясына және жалпы білім алу сапасына әсер етуі ықтимал. Сондықтан мұғалімдер бұл кедергілерді тиімді шешу үшін түрлі әдіс-тәсілдер қолдануы қажет.

Ең алғашқы кедергі ол оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы төмендеп, белсенділігі азаюы мүмкін. Әдетте, мұндай жағдайда оқушылар тек тыңдаушы рөлінде қалып, сабақты жалғыз өзі меңгеруге тырысады. Бұл оқушылардың өзара қарым-қатынас орнатуына, пікір алмасуына кедергі келтіреді. Бұндай жағдайда қандай шешім шығару керек деген сұраққа ойланайық Жеке тапсырмаларды қызықты әрі шығармашылықты етіп құру: Оқушыларға жеке тапсырмалар беру кезінде олардың қызығушылығын оятатын, шығармашылықты талап ететін тапсырмалар беру керек. Мысалы, рөлдік ойындар, квест, түрлі тақырыптағы зерттеу жұмыстары оқушыларды белсендіруге септігін тигізеді. Оқушыларға әртүрлі рөлдер мен міндеттер беру: Сабақ кезінде оқушыларға әртүрлі рөлдер мен міндеттер (көшбасшы, баяндамашы, жазушы, уақыт бақылаушысы) беру олардың белсенділігін арттыруға көмектеседі. Бұл олардың жауапкершілігін сезінуге және топтық жұмыс кезінде барлық оқушының қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Техникалық құралдарды пайдалану: Әр түрлі мультимедиялық құралдар мен интернет ресурстарын сабақта қолдану оқушылардың қызығушылығын арттырады. Мысалы, онлайн платформалар арқылы оқушылар арасында пікір алмасу, тапсырмаларды орындау мүмкіндіктерін жасау.

Дәл осындай туындауы мүмкін екінші кедергі: Коммуникацияның әлсіздігі. Топтық жұмыс болмаған жағдайда оқушылар арасында пікір алмасу, өзара пікірталас жүргізу және ақпаратпен бөлісу мүмкіндігі азаяды. Бұл оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамытуға кедергі келтіреді. Әр оқушы тек өз бетінше жұмыс істейді, бұл олардың бір-бірімен тәжірибе алмастыруына және тілдік дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік бермейді. Шешу жолдары: Пікірталас өткізу. Сабақта пікірталас ұйымдастыру оқушылардың өз ойларын еркін әрі дұрыс жеткізуге үйретеді. Мұғалім белгілі бір тақырыпта сұрақтар қоя отырып, әр оқушыға өз пікірін білдіруге мүмкіндік берсе, олардың коммуникативтік дағдылары дамиды. Топтық жұмысты кезең-кезеңмен енгізу: Егер топтық жұмыс әлі де ұйымдастырылмаса, оны біртіндеп енгізуге болады. Мысалы, алғашқы кезеңде шағын жұптарда жұмыс істетіп, кейін үлкен топтарға ауыстыру. Бұл оқушылардың өзара қарым-қатынасын дамытуға мүмкіндік береді. Оқушылар арасында әртүрлі жобаларды ұйымдастыру: Топтық жұмыс болмаса да, жеке немесе шағын топтарда жобалық жұмыстар ұйымдастырып, оқушылардың ортақ мақсатқа ұмтылуын қамтамасыз ету қажет. Бұл олардың өзара пікір алмасуына және коммуникацияның дамуына ықпал етеді.

Ең үлкен кедергілердің бірі : Оқу мотивациясының төмендеуі. Топтық жұмыс оқушыларға өз пікірін білдіру, бірлесіп жұмыс істеу және нәтижеге жету жолында бір-бірінен үйрену мүмкіндігін береді. Топтық жұмыс болмаған жағдайда оқушылардың оқу мотивациясы төмендеуі мүмкін, себебі олар тек мұғалімнің айтқанын тыңдайды, өз ойларын ашық білдіруге мүмкіндігі болмайды. Шешу жолдары: Оқушыларды нәтижеге бағыттау: Мұғалім оқушылардың әрбір жұмысын бағалап, олардың жетістіктерін мақтап отыруы керек. Оқу процесінің нәтижелеріне қарай мотивацияны арттыру мақсатында марапаттаулар жүйесін енгізуге болады. Қызығушылықты ояту: Әрбір сабақты қызықты етіп ұйымдастыру үшін, оқушылардың қызығушылығын ескеретін тақырыптар мен тапсырмалар таңдау қажет. Бұл олардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, мотивациясын күшейтеді. Оқушылардың өздігінен жұмыс істейтін тапсырмаларын беру: Оқушыларға өз бетімен жұмыс істеуге мүмкіндік беру олардың дербес білім алуына әсер етеді. Бұл олардың жеке ынтасын арттырып, пәнге деген қызығушылығын күшейтеді.

Соңғы әрі сабақ процесіндегі маңызды кедергі:Білім деңгейінің теңсіздігі. Топтық жұмыс барысында әр оқушы бір-бірінен үйреніп, өз деңгейін арттырады. Топтық жұмыс болмаған жағдайда, оқушылар арасында білім деңгейінің айырмашылығы айқын көрінуі мүмкін, себебі әлсіз оқушылар оқушылардан қажетті қолдау мен көмек алмайды. Шешу жолдары: Жеке көмек көрсету: Мұғалім әр оқушыға жеке көңіл бөлуі қажет. Әсіресе, әлсіз оқушыларға қосымша тапсырмалар мен тапсырмаларды түсіндіру арқылы олардың білім деңгейін арттыруға болады. Дифференциацияланған тапсырмалар: Оқушылардың әртүрлі деңгейде білім алғанын ескеріп, тапсырмаларды әр түрлі күрделілік деңгейінде беру керек. Бұл әр оқушының қабілетіне сәйкес жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Қосымша ресурстармен қамтамасыз ету: Әлсіз оқушылар үшін қосымша ресурстар мен әдістемелік материалдар ұсынылуы керек. Бұл олардың білімін тереңдетуге, өз бетінше жұмыс істеуге ықпал етеді.

Сабақ процесінде топтық жұмыстың тиімділігі өте жоғары болады. Топтық жұмыс сабақта оқушылардың бір-бірімен өзара әрекеттесуін, көмек көрсетуін және бірлесе шешім қабылдау дағдыларын арттырады. Сонымен қатар, топтық жұмыс оқушылардың:

• Шығармашылық қабілеттерін дамытады.

• Көшбасшылық қасиеттерін жетілдіреді.

• Оқу мотивациясын жоғарылатады.

• Тілдік дағдыларын жетілдіреді.

Топтық жұмыстың тиімділігін зерттеген ғалымдар бұл әдістің оқу процесіндегі маңыздылығын дәлелдеп, оның білім беру жүйесіне енгізілген жаңашылдық екенін көрсеткен. Осы орайда топтық жұмыстың тиімділігі мен қолдану әдістерін зерттеген бірнеше ғалымдардың еңбектері зор маңызға ие:

• Ж.Қараев — Қазақстандағы білім беру саласында топтық жұмыстың қолданылуын зерттеп, оқушылардың өзара ынтымақтастығын арттыру арқылы білімнің сапасын көтеруге болатындығын атап өтті.

• М.Ш.Жанпейісова — топтық жұмыс арқылы оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін дамытуды, оқу процесін қызықты ету жолдарын зерттеген. Ол топтық жұмыс кезінде оқушылардың өз пікірлерін ашық білдіру арқылы білімді терең меңгеретініне назар аударған.

• Джонсон және Джонсон (Johnsons & Johnsons) — Топтық жұмыс пен кооперативті оқытуға ерекше көңіл бөліп, топтық жұмыс арқылы білім алушының өзара сыйластығы мен белсенділігін арттыруға болатындығын ғылыми түрде дәлелдеген.

• Лев Выготский — топтық жұмысты оқытудың әлеуметтік теориясы тұрғысынан зерттеп, оқушылардың білім алу процесінде бір-бірімен әрекеттесуінің маңызды екендігін атап өтті. Выготскийдің «Жақын даму аймағы» теориясы топтық жұмыс барысында әр оқушының даму деңгейіне сай көмек көрсету мен қолдаудың маңыздылығын көрсетеді.

Қорытынды

Топтық жұмыс болмаған жағдайда оқыту процесінде бірқатар кедергілер туындауы мүмкін. Алайда, мұғалімдер бұл кедергілерді тиімді шешу үшін әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың белсенділігін, коммуникативтік дағдыларын және оқу мотивациясын арттыра алады. Топтық жұмысты енгізудің орнына әр оқушының жеке белсенділігін арттыруға бағытталған жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың білім алу процесін оңтайландыруға болады. Дегенмен қазақ тілі сабағында топтық жұмысты жүйелі ұйымдастыру оқушылардың білімін тереңдетіп, тілді еркін әрі дұрыс қолдану дағдыларын қалыптастырады. Бұл әдіс оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын, креативтілігін және әлеуметтік дағдыларын дамытуда маңызды рөл атқарады. Топтық жұмысты тиімді ұйымдастыру мұғалімнің оқушылармен жұмысты дұрыс жоспарлауына және оларды дұрыс бағыттауына байланысты. Ғалымдардың зерттеулері топтық жұмыстың оқу процесінде оң әсер беретінін көрсетеді, ал бұл әдіс тіл үйренуде ерекше орын алады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қараев Ж.Қ. — «Оқыту әдістемесі: Жаңа көзқарастар» (2012). Бұл еңбекте автор оқыту әдістемесінің жаңаша тәсілдерін, оның ішінде топтық жұмыс әдісінің тиімділігін зерттейді.

2. Жанпейісова М.Ш. — «Қазақ тілін оқыту әдістемесі» (2005). Бұл кітапта қазақ тілін оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдер мен топтық жұмысқа қатысты теориялық негіздер қарастырылған.

3. Джонсон, Д., Джонсон, Р. — «Кооперативті оқыту: Теория және практика» (2000). Бұл еңбекте топтық жұмыс пен кооперативті оқытудың теориялық және практикалық аспектілері талқыланады.

4. Выготский Л.С. — «Психология развития» (1978). Лев Выготскийдің бұл еңбегінде әлеуметтік өзара әрекеттесудің білім алудағы маңызы туралы айтылған, топтық жұмыстың білім алу процесіндегі орны мен рөлін көрсетеді.

5. Гончаренко С. — «Қазіргі педагогика» (2014). Бұл кітапта педагогикалық әдістердің теориялық негіздері мен олардың оқыту процесінде қолданылуы жөніндегі зерттеулер жинақталған.

6. Әбілқасымова С. — «Қазақ тілі мен әдебиетін оқыту әдістемесі» (2017). Қазақ тілін үйретудегі әдіс-тәсілдер мен топтық жұмысқа арналған арнайы бөлімдер бар.

7. Асқаров Б. — «Жаңартылған білім беру жүйесіндегі топтық жұмыс әдісі» (2019). Бұл жұмыс топтық жұмыстың маңызы мен оны тиімді қолдану жолдары туралы талқылайды.

8. Ермекбаева С.Т. — «Топтық жұмыс арқылы оқу мотивациясын арттыру» (2020). Топтық жұмысты қолдану арқылы оқушылардың мотивациясын арттыру тәсілдері мен әдістері қарастырылады.