Қазақстан тарихы бойынша заманауи оқулықтармен жұмыс істеудегі кейбір мәселелер

"Қазақстан тарихы бойынша заманауи оқулықтармен жұмыс істеудегі кейбір мәселелер"

ЖАРЫЛГАСИНОВА ЖАНАРГУЛЬ ГАЗИЗОВНА,

"Электротехника колледжі" КМҚК

Семей қаласы Шығыс Қазақстан облысы

zharylgasinova1975@mail.ru

Қазақстан тарихы бойынша заманауи оқулықтармен жұмыс істеудегі кейбір мәселелер - қоғамдық пікірді тітіркендіретін тақырыптардың бірі болып табылады. Тарих оқулықтар, олардың жағдайы қандай, олар қойылатын талаптарға қаншалықты сәйкес келеді? Аталған сұрақтар көптің көкейінде жүрген негізгі сауал...

Қазақстан тарихын оқытуға байланысты міндеттер де өзгерді. Қазіргі заманауи жаңартылған білім беру тек фактілерді білуді ғана емес, сонымен бірге тарихи оқиғаларды, құбылыстарды сыни талдау және бағалауды қалыптастыру мен дамыту, сондай-ақ тарихта қалған кейіпкерлердің отандық тарихқа әсер етуі қызметін талдап, бағалау. Яғни, мақсат - оқушыларда қазақстан тарихы туралы білім емес, түсінік қалыптасады. 

Көбінесе тарих оқулықтарында белгілі бір кезеңге қатысты нақты тарихи фактілердің жетіспейтіні өкінішті. Білім алушылардың жас ерекшеліктерін қарай, көбірек нақты дәлел келтіру жақсырақ болатын еді.

Әр түрлі дәуірде тарих оқулықтары әртүрлі міндеттерге сай жазылған сияқты. Және де дидактикалық тұрғыдан байқайтын болсақ, онда кеңес дәуіріндегі оқулықтар тартымдырақ болып көрінеді. Олар әдістеме бойынша тереңірек, фактологиялық тұрғыдан және тұтастай алғанда тұжырымдамалық болып көрінеді. Өзіміз де сол оқулықтармен білім алып, жоғары оқу орнына түсіп, бүгінде білім саласында қызмет жасап отырмыз.

Маңыздысы оқулықтар білім алушылар үшін неғұрлым түсінікті қарапайым тілде жазылғаны абзал сияқты. Көбінесе мәтіндерді емес, ал белгілі бір логикаға сәйкес фактілер мен оқиғаларды қысқаша және түсінікті болатын әр түрлі схемаларды, кестелерді көбірек пайдаланған дұрыс болатын сияқты. Қазіргі білім алушы оқушы болсын, мейлі ол студент болсын шұбалаңқы бірнеше беттік мәтіндер шошытады, ал кестелерде сөз аз, бірақ сонымен қатар көптеген ақпарат болады, міне мәселе сонда сияқты...

(Өзіміздің де студент балаларымыз бар. Олардың да айтатын ойы сөз аз, кесте көбі есте сақтауға көп мүмкіндік береді дейді).

Жалпы оқулықтарды жазу мен шығару барысында бәсекелестік болса ғой. Мүмкін сапасы да сол уақытта артар, бәлкім?...

Сондай -ақ, тарихты қандай оқулықтар бойынша оқу керек екенін білім беру мекемесі мен пән оқытушысының таңдауына қалдырған дұрыс сияқты. Білкәм осының нәтижесінде шын мәнінде сапалы оқулықтар бағдарламада қалатын болар.

Және де оқулықтарды жазған кезде қалалы, ауылды жердегі білім мекемелерінің тәжірибелі мұғалімдері тартылса.

Оқыту барысында көбінесе біз ұшырасатын мәселе - оқулықтар пән бойынша типтік оқу бағдарламасымен кейде үйлеспейді, қандай да бір параграфтың мазмұны тақырыпқа сай келмейді, ал ең сұмдығы оқулықтар жыл басында емес, жыл аяғында білім беріліп болғанда кітапханаға келетіні. Тағы бір кемшілік – мәтінді баяндаудың академиялық тілі. Ол оқушылардың қабылдауына өте күрделі, сондықтан сабақта оны неғұрлым түсінікті тілге аударуға тура келеді».

«Кейде оқулықтардың авторларында оларды кімдер үшін жазып отырғаны туралы мүлдем түсінік жоқ деген сезім туындайды. Оқушылар психологиясының жас ерекшеліктерін толық түсінбеуі айқын көрінеді. Бұл әсіресе орта буын оқулықтарына қатысты. Баяндау тілі ауыр, оған бейнелеулер жетіспейді, сөйлемдер өз конструкциясы бойынша өте күрделі, сол себепті оқушыларға авторлардың ой-өрісін және негізгі мағынасын түсіну өте қиын».

- Жақында ҚР білім және ғылым министрі «оқулықтарға сараптама жүргізу үшін мұғалімдердің біліктілік деңгейі жеткіліксіз» деп мәлімдеді. Қалай да бір оғаш жағдай қалыптасып отыр. Біреулер мұғалімдерге жұмыс істеуге тура келетін оқулықтарды жазады, бірақ олардың біліктілігі жетіспейтін болса, олар қалайша ол жұмысты іске асырады?  

«Мұғалімдерді оқулықтарды сараптауға тартады. Олар сол оқулықтарды адал зерделей отырып ескертулер мен ұсыныстар жазады, кемшіліктерді, тіпті грамматикалық және тіпті нақты қателіктерді көрсетеді. Бірақ менің қалыптасқан пікірім бойынша, педагогтарды ол іске тек қана оқулық сараптамадан өтті деп есеп беру үшін ғана қосады. Шын мәнінде олардың пікірлері ескерілмейді, және барлық кемшіліктер мен қателер сол қалпы өзгертусіз қалады».

«Шындығына келсек, бұл сұрақтың қойылуы бірнеше оғаш болып көрінеді, мен тіпті ол қате сұрақ деп айтар едім. Ал министрдің өзі мектепте ең болмағанда бір сабақ берді ме екен? Сонда оқулықтар менің әріптестерімнің көпшілігі түсіне алмайтын деңгейде жазылатын болғаны ма? Бірақ ондай болса – бұл елдің бүкіл мектеп жүйесіне қатысты нәрсе...».

- Бір дәйексөз келтірейін: «Республикада тарих оқулықтарына қатысты таңқаларлық жағдай қалыптасты: бірнеше жыл бойы ол оқулықтарды мұғалімдер, ата-аналар, балалар және тіпті президенттің өзі де сынға алады, бірақ олар сол қалпы жақсы жаққа қарай өзгермеген көрінеді». Сіздің пікіріңізше, мұндай қайғылы жағдайдың басты себептері қандай?

«Ал мен мұндай пікірмен келіспеймін. Шын мәнінде, олар бұрынғыдан әлдеқайда сапалы болып бара жатыр, материалды бергенде көбірек схемалар, кестелер қолданылады. Бірақ оқулықтарды негізінен жоғары оқу орындарының оқытушылары немесе академиялық қызметкерлер жазады, ал оларға ақпаратты қабылдаудың басқа деңгейіне есептелген өз стилін өзгерту қиын. Мүмкін, мәселенің түбірін осы жерден іздеу керек шығар?».

«Барлық кемшіліктерді есепке ала отырып, жағдай соншалықты үмітсіз деп ойламаймын. Оқулықтардың тұрақты түрде қоғамдық мониторингке ұшырауының өзі олардың сапасына әсер етпей қоймайды. Менің ойымша, мұнда уақыт пен шыдамдылық қажет. Сонымен қатар, министрлік пен біздің, мұғалімдердің арасындағы өзара түсіністік болуы маңызды. Егер оқулықтарды жазу жұмыстарына мектеп педагогтарын белсенді түрде тартып, олардың ескертулері мен тілектерін барынша толық ескеретін болса, онда жағдай түзеле бастайтынына сенімдімін. Ақыр соңында, біздің барлығымызда бір ортақ мақсатымыз бар.

- Қазақстан тарихының оқулығы бірінші кезекте (сіздің таңдауыңыз бойынша) нені көрсету керек: қазақтар тарихын ба, ел тарихын ба немесе тағы бір нәрсені ме? 

«Менің ойымша, ол бірінші кезекте нақты фактілер мен оқиғаларды хронологиялық ретпен көрсетуі тиіс, әйтпесе бұл тарих емес. Сондай-ақ, көп ұлтты республикамызда өмір сүріп жатқанымызды, мемлекетіміздің дамуында түрлі халықтардың өкілдері үлкен рөл атқарғанын міндетті түрде ескеру қажет. Яғни бұл қазақтардың да тарихы, жалпы елдің де тарихы болуы тиіс».

«Менің көзқарасым бойынша, оқулық тарихи шындықты көрсетуі керек. Иә, әртүрлі кезеңдерде оларды түсіндіру әртүрлі болуы мүмкін, бірақ кез келген жағдайда тарихи шындық деп аталатын нәрсе өз құндылығын жоғалтпауы керек. Сондықтан оқулық барынша әділ және адал болуы тиіс.

Қазақстан тарихы – бұл көп қырлы, көп сырлы және өте қарама-қайшы процесс. Онда мұқият зерттеуді, талдауды, дұрыс түсіндіруді қажет ететін «ақ дақтар» көп. Оларды мектеп оқулықтарында қалай баяндауға болады? Бүгінгі күннің жағдайын күрделендірмеу үшін қандай да бір қиын оқиғаларды, тарихи кейіпкерлердің іс-әрекеттерін қалай түсіндіруге болады? Мұндай сұрақтар көп, ал біз оларға жауап табуымыз керек». 

- Әртүрлі көзқарас, кез келген тарихи фактілерді, трендтерді әртүрлі түсіну, қандай да бір тарихи кейіпкердің рөлін бағалау көбінесе адамдарды бөледі және тіпті қоғамды бөле алады. Бұл тұрғыда сіз Қазақстан тарихы оқулықтары туралы не айта аласыз?  

«Бақытымызға орай, негізінен олардың авторлары оқушыларға тарихи үдерістердің субъективті көзқарасын күштеп қондырмауға тырысады».

«Менің ойымша, бұл сұраққа қазақстандық шындықтың өзі жауап беріп отыр. Біздің көпұлтты және көпконфессионалды қоғамымыз егеменді дамудың барлық жылдары бойы тарих мәселелерін (соның ішінде мектеп оқулықтарын) дұрыс және ұстамды түсіндірудің арқасында бүкіл дүниеге төзімділік пен өзара түсіністіктің үлгісін көрсетіп келеді».

Елбасы өз Жолдауында жалпы орта білім беретін мектептерде отандық тарихты оқыту мәселесін қозғап, Қазақстан тарихы пәнінде кездесетін кемшіліктерді түзетуді тапсырған болатын.

Қазақстанда орта және жоғары оқу орындарында Отан тарихын оқыту және жаңа технологиялық әдіс-тәсілдерді жетілдіру – бүгінгі күннің басты мәселесі. Сонымен қатар, заман талабына сай оқулықтар жазу, ғылым және білім кадрларын даярлау, олардың білімі мен білігін жетілдіріп отыруды ұйымдастыру шаралары кеңінен қарастырылуда. Елімізде жастарға Отан тарихынан дәрістер беру және оны жете түсіндіруге тырысу үшін заманауи ақпараттық технологиялар мен құралдарды пайдаланудың да қажеттілігі бар. Себебі, ұстаз өзі дәріс беру барысында мектепте немесе жоғары оқу орнында болсын жас ұрпақтың ұлттық санасын оятып, тарихи танымын арттыруы қажет. Елімізде білім жүйесін реформалау жалпы орта және жоғары оқу орындарының қызметін жаңаша ұйымдастыруға, білімнің мазмұнына, сондай-ақ, оқыту технологиясына да өзгерістер енгізуді талап етіп отыр. Оқу үдерісіне жаңа бағыт беріп, оның даму жолдарын ХХІ ғасырдың талабына сәйкес айқындау үшін білімнің әртүрлі салаларына білім және ғылым, білім және адам құқығы, білімнің қоғам дамуындағы әсері, білім беру барысындағы жаңа технологияға талдау жасалып, қорытындылану қажет.  Жазылған оқулықтардың көбі орыс тілінен аударылады, оны орталықтың сарапшысы оқиды. Егер де сарапшы аударылған оқулықты түсінбесе, онда мұғалімнің кітапты түсінуі қиынға соғады. Сондықтан барлық оқу құралдарын сапалы, жүйелі аударған жөн.

Қазақстанның білім берудегі өзекті проблемаларының бірі – мемлекеттік тілдегі сапалы жоғары оқу орындарына арналған оқу құралдарын даярлау болып табылады.

Мемлекеттік тілдегі оқулықтар алдымен қазақ тілінің дамуына орасан зор үлес қосумен қатар мамандардың сұранысқа ие болуларына бірден бір жол болмақ.

ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Ұлт тарихын мектепте оқытудың маңыздылығына, мектеп оқулықтарының сапасына әрқашан көңіл бөлетінін атап көрсетті. Елбасы оқулықтар сапасына бірнеше рет әділ сын айтып, жіберілген кемшіліктерді жою жөнінде тапсырмалар берілгеніне және оны іске асырудың кейбір жолдарына тоқталды.

Электронды оқулық – сабақтар, суреттер мен бейне-аудио жазбалар, әртүрлі графикалар, анимациялық тапсырмалар электронды түрде берілетін оқу құралы ғой негізінде.

Тарих сабағында АКТ –ны пайдаланудың тиімділігі мен практикалық қолданысы туралы .

Білім беруде ақпараттық коммуникациялық-технологияларды қолданғанда оқушыны оқыту үдерісіне, сабақты басқаруда, жоспарлау және өткізуде, бағалау мәселелерінде қамтылды. Қазір білім беру саласында түрлі технологиялар енгізілуде, бірақ олардың ішінде қажеттілігін таңдап, сабақтың әр кезеңінде тиімді қолдану - басты талап. Мәселе технологияларды кеңінен пайдалану емес, мәселе – тұлғаны нәтижеге бағыттай білім беруде. Сондықтан тарих сабақтарында көрнекілік әдісі мен техникалық құралдарды қолдана білу мұғалім алдында тұрған бірден- бір міндет. Сабақта жаңа технологияларды, техникалық құралдарды жан жақты қолдану, сабаққа керекті материалды ақпараттық кеңістіктен іздеу, мұғалімнің жұмысын жеңілдетіп, оның уақытын үнемдейді, жаңа ақпарат түрі көбейіп, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді. Электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсырмалар орындайды. Бүгінгі күні ақпараттар ағымы өте көп. Ақпараттық ортада жұмыс жасау үшін кез келген педагог өз ойын жүйелі түрде жеткізе алатындай, коммуникативті және ақпараттық мәдениеті дамыған, интерактивтік тақтаны пайдалана алатын, Он-лайн режимінде жұмыс жасау әдістерін меңгерген мұғалім болу тиіс Мен өз тәжірибемде ғаламтордан тақырыптық бейне көріністер алып талдау жұмыстарына үлкен мән беремін. Осы арқылы оқушылардың тарихи түсініктері бір жерде ғана тоқталып қалмайды. Мысалы мен «Жоңғар шапқыншылығы тұсындағы Қазақстан» тақырыбын өткенімде қазақ халқының ерлікпен күрескен сәттерін оқытып үйрету кезінде «Жау жүрек мың бала" фильмінен үзінді көрсеттім.Оқушыларға сұрақ қоя отырып, жоңғар шапқыншылығының халқымыздың қалыптасуына тигізген зардаптары жайлы өздерінің ой –пікірлерін айтуды сұрадым.Оқушылар сабақ барысында өз пікірлерін еркін жеткізе білуге,бір-бірін тыңдай білу мен пікірлерімен санаса білуге дағдыланды. Бейне роликтер алу барысында тарихи кейіпкерлердің жаңа заманда қалай зерттеліп жатқанын біліп отырады.

АКТ-ны тиімді пайдалану оқушыны мына қадамдарға бағыттайды

1.Оқушы танымын кеңейтеді

2. Оқушыны ғаламтормен тиімді жұмыс жасай білуге бағыттайды .

3.Оқушының өзіне сенімін нығайтады және жұмыс жасай білу дағдысын қалыптастырады.

Ақпаратты технологияларды пайдалану арқылы мектептегі сабақтарды жаңаша ұйымдастыру, мұғалімнің рөлі мен қызметінің артуына жағдай жасау, теориялық, ғылыми – педагогикалық және психологиялық зерттеулерге сүйене отырып, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, ақпараттық технологиялар мен инновациялық оқыту әдістері арқылы оқушыларды ізгілікке, елжандылыққа, саналыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Инновациялық әдістерді баланың білім деңгейіне және жас ерекшелігіне қарай оқу үрдісінде пайдалану негізгі міндет болып табылады.

оқушылармен материалды игеру үрдісін психологиялық түрде женілдетеді.

Пәнге деген танымдылық қызығушылығын тудырады.

3. Оқушылардың көз қарасын кенейтеді.

4. Сабақ үстінде көрнекілікті қолдану мүмкіндігі өседі.

5. Тарихты оқуға және үлгерімді жоғарылату қызығушылығы туады.

6. Теориялық материалды толық игеру болады.

7. Ақпаратты табу, оны компьютерлік технология арқылы өндеу.

8. Өз көзқарасын нақты және қысқаша қалыптастыру дағдысы.

Сабақ үстінде оқушының да мұғалімнінде еңбек өнімінің жоғарлауы болады.

Қорытынды

Бүгінгі күні республикамызда білім беру жүйесінің түбегейлі өзгеріске ұшырауы анықталғаны баршамызға аян. Оның негізгі факторы жаһандану үрдісіндегі білім беру саласында жаңа модельдердің дүниеге келуі, білім беру үрдісінің ақпараттандырылуы болып табылады. Прогрессивті концепциялардың пайда болуы, білім беру үрдісінде алға кеткен мемлекеттердің тәжірибесімен танысу және соның нәтижесінде ұлттық білім беру моделін құрастыру бүгінгі күні өте өзекті мәселе болып табылады, өйткені нарықтық экономикаға негізделген мемлекетіміздің келешегіне мамандар қажеттігінен туындайды. Ақпараттық және педагогикалық технологиялар негізінде мұғалімнің рөлін түбегейлі өзгертуге мүмкіндік туды, мұғалім тек қана білімді алып жүруші ғана емес, сонымен қатар оқушының өзіндік шығармашылық жұмысының жетекшісі және бағыт берушісі болып анықталды. Осыған орай сабақ беру үрдісінде қазіргі күннің, яғни инновациялық әдістерді оқытудың интерактивті оқыту моделі болып табылады.

«Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» — деген бүгінгі тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңі біз тәрбиелеп отырған жас ұрпақтың меңгерген біліміне, алған тәжірибесіне байланысты екеніне еш күмәнім жоқ. Оқушылардың танымдық көзқарасын байыту ақыл-ой қабілетін жетілдіру, өзіндік ойлау және өмірлік ұстанымын қалыптастыру мұғалімнің шеберлігіне, шығармашылық қабілетіне байланысты. Сыни тұрғыдан ойлау стратегиясын сабақ үдерісінде қолдану арқылы төмендегідей нәтижеге қол жеткізуге болады :

1.оқушының белсенділігін арттыру

2.шығармашылық қабілетін дамыту

3.оқушы дарыны мен талантын анықтау

Егеменді еліміздің ең басты мақсаты- өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған рухани бай тұлғаның орны айрықша. Қазіргі білім берудің мақсаты да- жан-жақты жетілген, рухани өр тұлғаны қалыптастыру. Осы орайда оқушының танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту-мектеп мұғалімдерінің алдында тұрған жауапты міндет екені сөзсіз. Оқушының шығармашылық қабілетін ашу, оны алға қарай дамыту үшін жоспарлы істің мақсаты мен міндетін айқындап алу қажет.

ХХІ ғасыр мұғалімі жан-жақты болуы заңды деп ойлаймын. Оқыта отырып тәрбиелеу-қазіргі заман мұғалімінен талап етілетін басты мәселе .Сондықтан атақты педагог К.Д.Ушинскийдің «Оқыту- тәрбиелеудің қуатты органы,бұл органды пайдалана білмеген тәрбиеші шәкірттерге әсер етудің ең басты және қажетті құралынан айрылады» деген сөзін үнемі жадымызда сақтасақ деймін

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. ҚР жалпы бiлiм беретiн мектептерi педагогтерiнiң бiлiктiлiгiн арттырy кyрсының бағдарламасы бойынша мұғалiмдерге арналған нұсқаyлық үшiншi (негiзгi) деңгей. Үшінші басылым. «НЗМ» ДББҰ, 2012ж

2.Ақылдың кені/Ұлағатты сөздер/-Алматы,2008 жыл.

3.Қисымова.Ә.К.Оқыту технологиялары.-Алматы,2007 жыл