Қазақстанда білім беру мекемелеріндегі сексизм: жағдайы мен мәселелері

Сексизм – қоғамдағы жыныстық дискриминация, ерлер мен әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін тең көрмеу. Бұл мәселе Қазақстанның білім беру жүйесінде де кездесіп, оқушылар мен мұғалімдердің өміріне ықпал етуде. Жыныстық стереотиптер, қыз балалар мен ұл балаларды тәрбиелеудегі біржақты көзқарастар, сондай-ақ кәсіби бағыт-бағдар беру саласындағы теңсіздік білім беру мекемелеріндегі сексизмнің негізгі көріністері болып табылады.

Мәселенің ауқымы

Қазақстанда білім беру мекемелерінде жыныстық теңдік туралы ресми мәлімдемелер жасалғанымен, шынайы өмірде бұл бағытта әлі де бірқатар қиындықтар бар. **UNICEF 2022 жылғы есебіне** сәйкес, қазақстандық оқушылардың 60%-ы мектепте жыныстық теңсіздікті байқаған. Бұл теңсіздікке көбіне төмендегі факторлар себеп болады:

1. Ұстаздардың гендерлік стереотиптерді қолдауы.

2. Ұл балалар мен қыз балаларды әртүрлі етіп бағалау (мысалы, ұлдарға математика мен физикаға икемді, ал қыздарға гуманитарлық пәндерге қабілетті деген көзқарас).

3. Мектептің сыртқы киімге қойылатын талаптары, қыздарға қатысты қатаң ережелердің болуы.

Сексизмнің көріністері

1. Кәсіби бағыт-бағдар беру

Мектептерде оқушыларға мамандық таңдау кезінде гендерлік стереотиптер жиі айтылады. Мысалы, қыздарға "мұғалім, дәрігер немесе дизайнер болу" ұсынылады, ал ұлдарға инженерлік немесе техникалық мамандықтарға басымдық беріледі. **"KazStat" деректері бойынша**, Қазақстандағы техникалық ЖОО-ларда оқитын студенттердің тек 25%-ы ғана қыздар. Бұл – білім беру жүйесінде кәсіби бағыттауға байланысты гендерлік теңсіздіктің айқын көрінісі.

2. Оқу жетістіктерін бағалау:

Кейбір мұғалімдер ұл балалардың тәртібіне көбірек кешіріммен қарап, ал қыздарға мінсіз тәртіп пен жоғары нәтиже күтуі мүмкін. Мұндай айырмашылықтар қыздарды психологиялық тұрғыдан шамадан тыс жүктемеге түсіреді.

3. Тәрбие мен киім кодексі:

Қазақстанның көптеген мектептерінде қыздардың киіміне ерекше назар аударылады. "Мектеп формасы" көбінесе қыздарды ұқыптылыққа, әдемілікке шақырады, ал ұл балаларға қатысты талаптар жеңілдеу болады. Қыздарға арналған "шашты жинау" немесе "көйлектің ұзындығын қадағалау" сынды ережелер оларды еркіндікке кедергі келтіреді.

Сексизмнің білім беру жүйесіндегі әсері терең және ұзақмерзімді. Қыз балалар кәсіби арман-мақсаттарына жетуге күмәнмен қарай бастайды. Бұл әсіресе техникалық немесе ғылым салаларына қатысты. Ұл балалардың эмоцияларын білдіруіне тыйым салу оларды еркіндікке жолатпайды.

Шешу жолдары

1. Мұғалімдерді оқыту:Мұғалімдер арасында гендерлік теңдік туралы білімді арттыру қажет. Олар балаларға тең көзқараспен қарауы тиіс.

2. Қызметтік үлгілерді көрсету:Жасөспірімдерге ғылымда, техникада, саясатта жетістікке жеткен әйелдер мен ерлерді мысал ретінде көрсету.

3. Саяси қолдау:Мемлекет тарапынан білім беру мекемелерінде гендерлік теңдікке бағытталған реформаларды жүзеге асыру.

Қорытынды

Қазақстанның білім беру жүйесінде сексизм мәселесін шешу үшін кешенді шаралар қажет. Бұл балалардың болашақта тең құқықтар мен мүмкіндіктерге ие болуына септігін тигізеді. Сексизмнің алдын алу – гендерлік теңдік пен әділетті қоғам құрудың маңызды қадамы.