«ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҢҒЫРУЫ 3.0 – БІЛІМНІҢ ҮЛЕСІ» қалалық тамыз педагогикалық кеңесінің

МАТЕРИАЛДАРЫ

МАТЕРИАЛЫ

городского августовского педагогического совещания

«МОДЕРНИЗАЦИЯ КАЗАХСТАНА 3.0 – ВКЛАД ОБРАЗОВАНИЯ»

Ақтөбе, 2017 ж.

ӘОЖ 373

КБЖ 74.26

Қ18

РЕДАКЦИЯЛЫҚ АЛҚА

Ж.Ж.Мухамбетова, Қ.С.Имангалиев, М.М.Ильясов

Қ18 «Қазақстанның жаңғыруы 3.0 – білімнің үлесі» қалалық тамыз педагогикалық кеңесінің материалдары = материалы городского августовского педагогического совещания «Модернизация Казахстана 3.0 – вклад образования» - Ақтөбе, 2017 ж - 535 бет. - қазақша, орысша.

ISBN 978-601-7584-67-2

Жинаққа қалалық тамыз педагогикалық кеңесінің материалдары енгізілді. Ұсынылып отырған материалдар адами капиталын сапалы тәрбиелеу мәселелеріне, білім, тәрбие беру жүйесін жаңғыртуға, білім сапасын арттыру мен басқаруға, талқылауға арналған.

Конференцияның материалдары білім беру жүйесін, мазмұнын жаңғырту, оқу бағдарламаларын, оқулықтарды талапқа сай құрастыру, мұғалімдер біліктілігін арттыру, оқушылар білімін күнделікті жағдайда пайдалану қабілеттері мониторингі, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыру, жүргізуді материалдық-техникалық, психолого-педагогикалық, техникалық және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету мәселелерінен тұрады.

Жинақ материалдары мектепке дейінгі, мектеп және қосымша білім беру педагогтары, атааналар, педагогикалық мамандық студенттері және бала тәрбиесі мәселесі алаңдататын қалың көпшілікке арналған.

В сборнике представлены материалы городского августовского педагогического совещания. Материалы конференции посвящены проблемам качественного воспитания человеческого капитала, модернизации системы образования, повышению и управлению качеством образования.

Темы материалов конференции посвящены обновлению содержания образования, созданию учебных программ, учебников, повышения квалификации учителей, мониторингу способности учащихся применять полученные знания в повседневных ситуациях, а также вопросы по материально-техническому, психолого-педагогическому, технологическому, научно-методическому обеспечению организации и проведению учебно-воспитательного процесса.

Опубликованные материалы могут быть использованы педагогами дошкольных, школьных организаций и дополнительного образования, родителями, студентами педагогических специальностей и всеми, кто интересуется проблемами воспитания детей.

ӘОЖ 373

КБЖ 74.26

ISBN 978-601-7584-67-2

© Ақтөбе қалалық ғылыми-әдістемелік орталығы», 2017

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҢҒЫРУЫ 3.0 – БІЛІМНІҢ ҮЛЕСІ

Қымбатты, ұстаздар, ата-аналар! Дәстүрлі, жылма-жыл сайын өткізілетін тамыз педагогикалық кеңесі ұстаздар мен ата-аналардың басын қосып, өткен оқу жылын қорыта келе алдымыздағы жаңа оқу жылына бастама берері анық. Тамыз кеңесімізде қиындығы көп болған оқу жылын артқа тастап, жаңа форматтағы білім жүйесіне көшуімізге мүмкіндік береді.

На это направлена и программа обновления содержания образования.

В 2016 году мы сделали принципиальный шаг к новым образовательным стандартам, к развитию человека с инновационным мышлением.

Так, на 1 сентября 2016 года за парты сели– 8529 первоклассников, которым предстояло испытать на себе все новшества реформ. А для этого нужны были педагоги с новыми взглядами и идеями.

И поэтому, курсовую подготовку по обновленной программе прошли 338 учителей начальных классов, учителей – предметников – 437, педагогов художественного труда – 158.

При проведении мониторинговых исследований выявилось: 38% педагогов не имеют затруднений при планировании уроков, 49% опрошенных учителей сталкиваются с незначительными затруднениями, 13% иногда нуждаются в методической консультации.

Данные цифры говорят об успешности внедрения обновленного содержания образования. При этом учителя выделяют и некоторые аспекты: недостаточность материально-технического оснащения, трудности при составлении заданий для формативного и суммативного оценивания.

Конечно, один учебный год – небольшой срок для преобразований, но это, на мой взгляд, был самым трудным годом.

Педагоги не остаются один на один со своими проблемами: для оказания методической помощи организовываются плановые, регулярные встречи учителей, коучинги, взаимопосещения уроков и обмен опытом в пилотных школах №9 и Новой средней школе.

Созданы сетевые сообщества, сайт, где учителя делятся краткосрочным и среднесрочным планированием, разработками уроков, затрагивают вопросы, волнующие их по новой программе.

В наступающем новом учебном году 2,5,7 классы переходят на обучение по обновленной программе, а за следующие 4 года все классы перейдут на новый виток образования.

Особенностью новвоведений является то, что педагоги должны привнести в методику инновационное мышление, успешность и новизну.

На сегодняшний день, только за первое полугодие 2017 года, 1072 педагога, 73 руководителей школ прошли обучение, а это очень хороший результат. Значит, если смогли освоить, то и в дальнейшем смогут работать и внедрять обновленную программу.

С 2019 года предметы физики, информатики, биологии и химии будут идти на английском языке.

Всего в городе 585 учителей этих предметов, из них 124 педагога обучаются и осваивают язык на курсах.

С октября 2016 года городской научно – методический Центр, и я хочу сделать на этом акцент, выступил с инициативой об обучении первоначальным знаниям английского языка учителей по четырем предметам. Всего обучилось на курсах 105 педагогов.

С уже накопленными знаниями они продолжили свое обучение на курсах в филиале Орлеу, в Центре педагогического мастерства, в Назарбаев интеллектуальные школы, в казахско – турецком лицее, а также в Университете имени К.Жубанова.

Курсы разные, углубленные, от трех до девяти и десяти месяцев с отрывом от производства, с сохранением заработной платы, выплатой командировочных.

Впервые в городе открываются пилотные классы (а именно 8 классы), где по учебникам и методике «Білім инновация лицейлері» будут обучать английскому за счет школьного компонента.

Городским научно – методическим Центром были созданы творческие группы педагогов, которые разработали программы, спецкурсы, глоссарии по ведению вышеуказанных предметов на английском языке.

Хочу обратить ваше внимание на то, что это не значит, что учитель будет говорить только на английском языке.

В первой четверти будет изучаться только терминология, примерно 25% слов, затем во второй – объем слов увеличивается до 50%, а в третьей – до 75 %, и далее до 100% преподавания.

Результаты пилотных классов будут отслеживаться, анализироваться, для того, чтобы понять все нюансы перехода.

Резюмирую, что этот год непростой и сложный, он очень важен для нас, и руководители всех ступеней образования должны быть к этому готовы!

Необходимо обратить особое внимание на то, как это происходит, посмотреть на готовность учителей и детей, что же произойдет с качеством обучения.

Мы становимся свидетелями того, что по методике «Білім инновация лицейлері» происходят серьезные изменения в подготовке и переподготовке самого педагога, а самое главное, в энтузиазме детей в обучении.

Ярким примером этого стали языковые лагеря английского языка, созданные в 9-ти школах: №9, №21,№23, №24,№28, №31, №51, №55 и Новой, которые работали с 5 по 17 июня. Всего их посетило 288 учащихся 5-6 классов из разных школ города.

Цель создания языковых лагерей - освоение разговорных навыков английского языка. Отдых, вкусное питание, ежедневная интересная программа в языковых лагерях способствовали росту самооценки, обретению уверенности в себе, пополнению словарного запаса, расширению мира вокруг себя.

Уважаемые коллеги! Внедрение полиязычного образования – процесс нелегкий, меняется сам подход к изучению языков, и, поэтому, поручаю руководителям организаций образования: изучив первоначальный опыт языковых лагерей создать на базе своих учреждений подобные лагеря на каникулах в осенне –зимний и весенний период, а также на лето с большим охватом детей.

Құрметті әріптестер! Дегенменен де, ең негізгі мәселе – қазақ тіліміздің жағдайы. Біздің халқымыздың мемлекеттік тілді білу міндеті - үш тілді енгізудің ең негізі.

Елімізде жыл өткен сайын мемлекеттік тілдің мәртебесі өсіп келеді.

Қала мектептерінде 43564 бала, яғни 68% -дан астам оқушы қазақ тілінде білім беретін мектептерде оқиды, яғни, білім алатын балалар саны артып келеді. Былтырғы жылмен салыстырғанда, 3021 оқушыға артқан.

Өкінішке орай, қазірге таңда орыс тілінде білім беретін мектептерде балалар қазақ тілін 11 жыл бойы оқыса да, оны күнделікті өмірде қолдана алмай келеді. Бұл біз үшін үлкен мәселе, алдымызда мұны өзгерту міндеттерін қарастырудамыз.

«Ана тіліміз Мәңгілік Елімізбен бірге Мәңгілік тіл болды!»,- деп Елбасы сөзін жүзеге асыру жолында жұмыстар үздіксіз жалғасын таба беру керек. Мемлекеттік тілді дамыту мақсатында Ақтөбе қаласының білім саласында әдеби-көркемдік талдау түрлерін жасап, оқушының шығармаға терең бойлай алуына мүмкіндік тудыратындай оқырмандық қызығушылығын ояту мақсатындағы көптеген шаралар ұйымдастырылып, өткізілуде. Атап айтсақ, «Абай – Шәкәрім», «Мағжан Жұмабаев», «Махамбет», «Оралхан Бөкей» оқулары жылдан-жылға өз жалғасын тауып келеді. Өткен оқу жылында 1500 оқушы болса, осы оқу жылында 1800-ге жетті, сонымен қатар, бұл көркем әдеби оқуларға басқа ұлт өкілдері (орыс, украин,неміс, татар және т.б.) балаларының қатысуы қуантарлық жайт. Осындай айтулы іс-шаралар балалар мен жасөспірімдеріміздің патриоттық сезімін оятып, өз еліне, тіліне деген мақтанышы мен сүйіспеншілігін арттырар еді деген тоқтаммен әлі де жандандыра түсуді ұсынар едім.

Биылғы жаңа форматта өткен қорытынды аттестация бойынша оқу сауаттылығынан – 15,4 орташа балл, қазақ әдебиеті бойынша– 23,1 орташа балл көрсетті. Бұл нәтиже-оқушылар алған білімдерін дұрыс пайдалана білгендіктерін көрсетті. Бұған дәлел, жылдан жылға қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша Республикалық жалпы білім беретін пәндер олимпиадасының ІІ (қалалық) кезеңіне қатысатын оқушылардың санының арта түсуі. (2016 ж. – 225, 2017 ж. – 283).

Сонымен қатар, бүгінгі таңда қуантарлық жағдай, қазақ мектептерінің санының көбеюі, жаңа оқу жылында тағы да 5 мектеп қазақ тілінде қосылады.

Алдымызға қойылған міндеттемелер: Орыс тілінде білім беретін мектептерде жоғары кластарда «Қазақстан тарихы» пәні қазақ тілінде өтуі тиіс (арнаулы курс, факультатив, үйірмелер есебінде); «Қазақ тілі» пәні әдістемесін өзгерту, оқушылар күнделікті өмірде мемлекеттік тілді үнемі қолдана білуі керек. Оқушы тілді жаттанды емес, еркін сөйлеуге үйренуі қажет.

Еліміздің ертеңі білімді азаматтың қолында! Бүгінгі білімді шәкірт ертеңгі ел тұтқасын ұстайтын азамат. Сол азамат бойында тапқырлықты, алғырлықты қалыптастыру мектеп қабырғасына дейін мектепке дейінгі ұйымнан басталады.

Біздің мақсат – 3 жылдың ішінде 3-6 жастағы балаларды 100% мектепке дейінгі біліммен қамту. Яғни, балалардың барлығы мектепке келгенде дайын болулары керек.

Ол үшін біз не істеп жатырмыз?

Балабақшаларды ашу үшін мемлекеттік – жекеменшік әріптестікті дамыту, жекеменшік бизнесті білім саласындағы инфрақұрылымды салуға тарту. Бұл бағытта жақсы нәтижелер көрсетіліп келеді.

52 мемлекеттік мектепке дейінгі ұйым және мемлекеттік тапсырыс негізінде 68 жекеменшік балабақшасы мен 21 шағын орталықтар өз жұмыстарын жасап, 3 – 6 жас аралығындағы балалардың 88% қамтылып отыр, дегенменен де, балабақшалар санының көбеюінің өзі әлі де аздық ететіндігін 29 мыңнан астам баланың өз кезегін күтіп тұрғандығынан көруге болады.

2016 жылдың маусым айынан 2017 жылдың маусым айына дейінгі уақыттың ішінде 2 мемлекеттік балабақша ашылып, 640 баланы қамтыса, 25 жеке балабақша бой көтеріп, 2956 баланы қамти алды.

В 2017 году в День защиты детей впервые в нашем городе открылся детский сад на доверительном управлении на 320 мест. В перспективе планируется передать на доверительное управление ясли-сад №46 «Ай-Керім» и здание бывшего Собеса на 560 мест.

Итак, могу с уверенностью сказать, что Государственное Частное Партнерство в нашем городе развивается активно. До конца 2017 года планируется открыть еще 10 садов по государственному заказу.

Обновление содержания образования требует появления новой модели детского сада. Это связано с желанием родителей поднять уровень развития детей, укреплять их здоровье, развивать у них те или иные способности, готовить их к обучению в школе, научить использовать свои знания и умения в жизни.

Поэтому ведется большая работа в плане переподготовки воспитателей: 180 педагогов прошли курсы повышения квалификации и 120 - курсы переподготовки, куда для обмена опытом, диалоговой площадки были приглашены лектора с разных регионов республики (г.Астана, г.Уральск, г.Шымкент, г.Актау).

Стало ежегодной традицией проводить профессиональные конкурсы среди педагогов дошкольного образования (воспитатели, учителя казахского, русского, английского языков, инструктора по физической культуре, логопеды, психологи и т.д.).

Отделом образования города Актобе победители конкурсов были поощрены путевками на международную выставку ЭКСПО-2017.

Быстрыми темпами идет переход в дошкольных учреждениях на новое содержание и новые принципы организации деятельности.

В ногу со временем лидируют сады №14 «Қонжық», №39 «Достық», №47 «Нұр-Ай», № 50 «Алтын бесік».

Атқарылған жұмыстардың нәтижелерін қорытындылай келе, мектепке дейінгі ұйым меңгерушілеріне ұсынамын: №7 «Арман» мектепке дейінгі гимназия және №8 орта мектептің мектепалды даярлық сыныптарына «Әліппе – Букварь» оқулығы пилоттық жобасы енгізілсін;

Жаңа мазмұнды бағдарламаға дайын болу үшін балабақшалардың даярлық топтарындағы жұмыстары жандандырылсын.

Әр бала өз тумысынан дарындылыққа, таланттылыққа бейім бір ұшқын иесі болып туылады. Мектептке дейінгі ұйымдар алғашқы қадамнан бастап, осы табиғатынан дарыған дарындылықтарды дамытудың ортасы бола білуі керек.

Биылғы оқу жылында пәндік халықаралық, республикалық олимпиадалар нәтижесі бойынша Ақтөбе қаласының 22 оқушысы алтын, күміс, қола медальдарын жеңіп алды.

Ғылыми байқаулар бойынша – 11 жүлделі орын, республикалық «Зерде» байқауынан – 5 жүлделі орын иеленді.

Сонымен қатар қосымша білім алуда ерекшеліктер таныта білген №21 ОМГ-ның оқушысы

Оспанов Диас Ново – Гамбург (Бразилия) қаласында физика пәнінен 2 орынға ие болды және де «Адам-Жер-Ғарыш» атты халықаралық ғылыми олимпиадасында №23ОМЛ-нің оқушысы Кузнецов Никита астрономия пәнінен 1 дәрежелі дипломға ие болды.

Биылға пәндік олимпиадада ерекше өздерін көрсете білген №51, №9, №21, №32, №11 орта мектеп-гимназиялары, №25, №41, №55, №56 орта мектептерін атауға болады.

Одной из самых популярных, республиканских олимпиад является олимпиада «Талантливый учитель – одаренным детям», где принимали участие команды старшеклассников, психологи, вожатые, молодые педагоги.

Обладателем Диплома 2 степени Министерства образования и науки стала учитель казахского языка Новой средней школы, Ыбрашева Мөлдір Теміржанқызы.

Поддержка одаренных детей всегда находится под пристальным вниманием педагогов, родительской общественности, акиматов, институтов образования.

Примеров этому масса: аким области Б.Сапарбаев неоднократно поощрял юные таланты, аким города И.Испанов всячески помогает и поддерживает одаренных детей и руководителей.

В этом году акимат города наградил 12 детей – призеров и победителей конкурсов, 3–х руководителей учреждений образования и 8 молодых педагогов путевками на ЭКСПО-2017.

Ежегодно, по сложившейся традиции, 136 одаренных и талантливых детей отдыхают в республиканском учебно-оздоровительном лагере «Балдаурен» (г.г.Алматы, Капчагай), международном лагере «Солнечная страна». 165 детей отдохнули в круглогодичных лагерях г. Актобе («Ақбөбек-Восток», «Әсем»).

Важнейшая роль для воспитания одаренной личности отводится организациям дополнительного образования.

В данное время в городе работают: 2 дворовых клуба, 2 станции, 2 центра, 3 музыкальные школы, 1 школа искусства, 1 художественный лицей, 1 школа летчиков, 2 дома творчества и 1 Дворец школьников.

К большой радости детей и родителей, открыта уникальная, не имеющая аналогов в области, Академия творчества, в которой будут задействованы свыше 5000 детей.

Всего в учреждениях дополнительного образования были заняты в этом учебном году 13 834 детей, а с вводом Академии, эта цифра поднимется свыше 18.000 учащихся.

Воспитанники организаций дополнительного образования участвуют в республиканских и международных конкурсах, соревнованиях, турнирах. Только за прошедший год - 825 призовых мест на республиканском и 1789 на международном уровне и в областном 7357 призовых мест.

Особо хочу отметить городской Дворец школьников, детскую школу искусств имени Казангапа, городской Центр технического творчества, музыкальные школы №1 и №3, которые достигли больших высот, благодаря своей неустанной работе и кропотливому труду педагогов - профессионалов.

Дополнительное образование позволяет выстроить единое культурно-образовательное пространство всестороннего и гармоничного развития личности путем интеграции с базовым образованием.

В связи с этим, просим вышестоящие органы развивать и расширять сеть учреждений дополнительного образования с целью правильной и эффективной организации свободного времени подрастающего поколения, выявления и поддержке одаренности детей и подростков.

Не менее важным моментом в досуговом отдыхе детей отводится загородным и пришкольным лагерям, спортивным и детским площадкам, дворовым клубам и кружкам по интересам.

Охват летним отдыхом составляет свыше 61 тысяча учащихся школ города, в загородных лагерях отдохнуло 922 ребенка из социально – незащищенных слоев населения, в пришкольных лагерях – 2721 за счет бюджетных средств и за счет родителей отдохнули свыше 2000 детей.

Особенностью летнего отдыха этого года стали кружки по интересам и детские игровые площадки, организованные учреждениями дополнительного образования для 7627 детей, помимо этого, прошли экскурсии для 1445 учащихся (Охват 9072 детей).

Сегодня можно отметить качественную, интересную, организованную работу по летнему отдыху всех учереждений дополнительного образования, пришкольные лагеря средних школ №60, №55, №17, №11, №21.

Директорам школ, руководителям организаций дополнительного образования необходимо: создавать на базе своих школ большое количество пришкольных и языковых лагерей с максимальным охватом детей в несколько сезонов за счет средств родителей; придавать значимость палаточному лагерю «Батыр», привлекая «трудных» подростков для формирования чувства коллективизма, трудолюбия, ответственности и навыков здорового образа жизни.

В настоящее время в городе на учете состоят 411 подопечных, из них 220 сирот, 191 детей, оставшихся без попечения родителей. Все дети – сироты были обеспечены учебниками и бесплатным питанием, школьной формой и летним отдыхом.

В настоящее время на учете 20 патронатных воспитателей, в семьях которых воспитываются 28 детей, оставшихся без попечения родителей.

В соответствии закона РК «О жилищных отношениях» 383 ребенка поставлены на очередь для получения жилья, 100 детей имеют право собственности и долю недвижимости. Только в 2016 году из жилищного фонда квартиры получили 44 детей – сирот.

Хочу обратить внимание меценатов, спонсоров, бизнесменов на проблемы опекаемых детей, детей из многодетных, малообеспеченных семей, так как они нуждаются в Вашей помощи и поддержке.

Директора школ! Вам стоит усилить работу социальных педагогов, психологов, инспекторов и этот вопрос всегда нужно держать открытым!

Не менее важным вопросом о состоянии школы для нас был и остается такой измеритель, как итоговая аттестация, которая в этом учебном году прошла в новом формате

Қысқаша ұлттық біріңғай тестілеудің нәтижесіне тоқтағым келіп тұр: қала мектептері бойынша барлық түлек саны – 2683, оның ішінде 2228 түлек ҰБТ – ге қатысып, жалпы түлектер санының 83% құрады. Оның ішінде №46, 50,60 ОМ-ң қатысымы 100%; 100 баллдан жоғары балл жинаған оқушылар саны 564 түлек (26,4%); Орташа баллдар динамикасына келер болсақ, осы жылы 81,6 балл құрап, облыс бойынша ІІ орынды ұстап тұрмыз;

- «Алтын белгі» аттестатымен аяқтаған оқушылардың саны -158, ҰБТ тапсыруға 142 «Алтын белгі» иегері өтініш білдірді, оның 5-і оқу орындарына түсуіне байланысты бас тартты. Сондай ақ, орын алған жағдай «Алтын белгі» үміткері №60 ОМ оқушысы ҰБТ кезінде 44 балл жинап, білімін дәлелдей алмады. Сонымен қатар 4 «Алтын белгі» иегерлері шығармашылық мамандықтарды таңдауына байланысты №29 ОМ, №11 ОМГ, №33 ОМ, №41 ОМ – бір бір баладан 40 баллдан төмен нәтиже көрсетті.

Ең жоғары балл жинаған №10 ОМ түлегі Шапекова Махаббат Танаткызы (136 балл).

Ең төмен 22 балл жинаған №42 ОМ мен №55 ОМ-ң 2 оқушысы болып отыр.

Бұл қозғалған мәселелер, болашақта ойланатын мәселелер деп біліңіздер.

Уважаемые коллеги! Сегодня коренным образом должна измениться роль системы образования - она должна стать центральным звеном новой модели экономического роста, должна быть направлена на развитие способностей критического мышления, а также навыков самостоятельного поиска информации.

Вместе с тем, становится необходимым уделение внимания формированию IT-знаний, робототехнике, функциональной грамотности, воспитанию патриотизма у подрастающего поколения.

Наряду с вышесказанным, нельзя не придать значения существующим проблемам не только нашего общества, но и образования в целом: проводить системную работу по предупреждению пропаганды религиозного экстремизма среди учащихся; формировать нулевую терпимость к действиям, связанную с суицидальным поведением детей и любым радикальным проявлениям; выявлять и искоренять причины и предпосылки коррупции.

Құрметті әріптестер! Ұстаз мамандығы – осы кезге дейін де, қазір де ең керек және қажетті мамандық болып келеді.

«Шәкіртсіз ұстаз тұл» деп, бекер айтылмаған, ұстаз алдынан ұшқыш та, дәрігер де, сауыншы мен шахтер де шығатынын білесіздер.

Алдарыңызда гүлдей жайқалған шәкірттеріңізді білім нәрімен сусындату тек сіздердің қолдарыңызда екенін ұмытпасаңыздар екен...

С новым учебным годом, с которым мы связываем большие надежды на грядущие успехи в сфере образования.

Пусть каждый педагогический коллектив найдет эффективные пути воплощения новых идей для дальнейшего развития и продвижения!

Сіздерге, шығармашылық, жаңаша шабыт пен жаңа табыс және де еңбектеріңізді елейтін шәкірттер тілеймін!

Қалалық білім бөлімінің басшысы И.Бексултанованаң қалалық тамыз педагогикалық кеңесіндегі баяндамасы

Диалогтік оқыту арқылы оқушылардың қызығушылықтарын арттыру

Қалиева С.О. №10 ОМ

Белгілі педагог В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала сондай бола алады» дейді. Шәкіртке терең білім беріп,оның жүрегіне адами асыл қасиеттерді үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, қоршаған ортамен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтің маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсетеді. (Нұсқаулық 38бет).

Оқыту мен оқудың қазіргі заманғы әдістері мұғалімнің күнделікті тәжірибесі және кәсіби шеберлігіне байланысты. Заманауи білім беру оқушының білім беру үдерісіндегі дербестігіне, соның ішінде өз бетімен оқу қабілеттерін, танымдық қабілеттерін дамытуға оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, нәтижесінде еркін, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған оқушы қалыптастыруға негізделеді. Өзімнің сабақтарымда «Диалогтік оқыту» әдісі және «Сыни тұрғыдан ойлау» стратегияларын басшылыққа алып, 7 модуль әдіс-тәсілдерін сабақ кезеңдерінде тақырыпқа сай қолдануға тырысамын. Бұл инновациялық технологияны пайдаланудағы мақсатым-адамзат мәдениетінің кез келген саласындағы іс-әрекеттің жаңа тәсілдерін баланың өз бетімен, шығармашылықпен, меңгеру қабілеті мен дайындығын, бағалы және нақтылы көзқарастарын қалыптастыру.

Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалог маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Мерсер негіздемесі бойынша диалогтік оқытудың үш түрі бар: әңгіме-дебат, кумулятивті, зерттеушілік. Мерсер мен Литлон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатынын атап көрсетті. Нейл Мерсер, А. Дайалогос пен Литлтон еңбектеріндегі сапалы оқытудың бір көзі, әңгімелесу яғни, адами когнитивті және әлеуметтік даму негізінде оқушылардың қызығушылығын диалогтық стратегияларды қолдану арқылы жүзеге асыру қажетті десе, ал Рэгг және Браун ұсынған зертеулеріндегі оқушылардың жауаптары мен түсініктемелеріне қарай әрекет етуінің түрлерін тиімді қолдануды ұсынады. Ендеше өз сабақтарымда «мұғалім-оқушы», «оқушы-оқушы» арасындағы диалог пен әңгімелесу шығармашылықпен тиімді өтетіні, оның өзара әрекеттесу дағдылары қалыптасатыны тәжірибе жүзінде байқадым. Диалог барысында оқушылар нәтижеге жету үшін күш-жігерін жұмсайтын, және Мерсер (2000) сипаттағандай, білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктестер болып табылады. Аталған ғалымдардың еңбектерінде диалог құруға арналған стратегия ретінде «Талқылау жөніндегі серіктестерді» пайдалануды көздеген. Жалпы оқушылардың қиын тапсырмаларды орындауда қиындықтар туындайтыны белгілі болды. Ендеше, оқушыға қалай оқытудың жолын үйретіп, кері байланыс арқылы оны қайта сұрау керек. Олар: оның оқи, жаза білуі, дауыстап айтуы, естіп, көзімен көруі, қабылдауы, қайтадан айтып беруі т.б. оқушылардың есінде ұзақ сақталады. Диалогтік әдіс қазақ тілі сабағында өте қолайлы әдіс. Диалогтік оқыту дегеніміз мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушы арасындағы қарым-қатынасты реттеп отыратын сөйлесу құралы болып табылады. Сабақты диалогтік оқытуды пайдалану оқушылардың қызығушылықтарын арттырып қана қоймай, олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатыны сөзсіз. Қоғамдық пәндерде бұл әдістің жоғары деңгейде жүзеге асатыны белгілі. Соның ішінде қазақ тілі сабағында диалог әр сабақта кездесіп отырады. Сабақ барысында диалогтік оқытуды жүзеге асыру мақсатында әр түрлі сұрақтар мен тапсырмаларды қолданамын.

Сабағымда оқушының білім алуын қолдау үшін сұрaқ қоюдың сынақтан өткізу және қайта бағыттау сияқты техникаларын пайдаланамын. Грамматикалық ережені қайталауда оқушыға сынақтан өткізу сұрағы қойылады. Мысалы:сапалық сын есім мен қатыстық сын есімнің айырмашылығын aйта аласың ба? Менің ойымша, оқушылардың тілді меңгеруде үлкен нәтижеге жетуде оқулықтардағы дайын диалогтарды оқу, жаттау, аяқтау, толықтыру, мәтін мазмұны, кесте, сызбалар бойынша диалогтар құру әдістері де көп көмегін тигізеді. Интерактивтік тақтаның көмегімен электрондық оқулықтағы диалогтарды өз сабағымда жиі пайдаланамын. Диалогпен жұмыс үйде де жалғасын тауып отырады. Оқушылар жұптасып сабақтағы өткен жаңа сөздерді қатыстырып 2 минуттық диалог құрастырып әкеледі. Диалогтар міндетті түрде жаттауға, кейде диалогтарды кеңейтуге, 2-3 сұрақпен толықтыруға тапсырмалар беріп отырамын.

Диалогтік оқыту арқылы мен:

• oқушыларды тақырып бойынша және сындарлы сөйлеуге ынталандырамын;

• оқушылардың шынайы қызығушылығын анықтаймын;

• оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауына ықпал етемін;

• оқушыларға сыни тұрғыдан ойлауға көмектесемін;

• оқушылардың бір-бірінен үйренуіне, басқа оқушылардың идеяларын құрметтеуіне және бағалауына ықпал етемін;

• әңгімелесу мен ой елегінен өткізу көмегімен ойын жинақтауға көмек беремін;

Қaзақ тілі сабағында да оқушылар постерді қолданады. Оның тиімді жағы оқушы қиялын ұштастыра түседі, идеясын оқулық мәтінімен біріктіре отырып қорғайды. Презентация барысында басқа топ мүшелерінен сұрақтар қойылады, пікірлері білдіріледі. Жалпы сабақта диалогті пайдалану өте пайдалы, оқушылардың сөйлеу мәдениетін, бір бірімен тіл табыса білуін қалыптастырады. Оқушылардың сөздік қорларын дамытып, оларды өз ойын анық жеткізе білуге, мәнерлі,мағыналы сөйлей білуге үйрету үшін сабақ үрдісінде диалогтық әдістің тиімділігін өз көзіммен байқадым.

Жоғарыда аталып кеткен ғалымдардың пікірі бойынша оқушыны сөйлету, диалогқа түсіру үшін сұрақтар қою, тапсырмалар беру кезінде болады дегендей, осы топтасып істеген жұмыстардың өзі оқушыларды сөйлету, өз ойларын еркін қорғауға, дәлелдеуге тиімді екенін көре бастадым. Әдебиеттер.

1.Мұғалімге арналған нұсқаулық.«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2012 ж.7-27-б.

2.Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылдарда білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы. 3.Мұғалімге арналған нұсқаулық, 2012ж, екінші негізгі деңгей.

Қазіргі қазақ әдебиетіндегі әйелдер поэзиясы

Баекина А.Е. №23 ОМЛ

Әйелдер поэзиясы - жалпы өлең деген телегей теңізге анда-санда нөсер боп төгіп-төгіп кететін поэзия. Шоқ-шоқ туындыларымен оқырман жүрегіне жол тартқан, әйел затының әдемілігін, нәзіктігін, қанға біткен биязылығын жырлап өткен, жырлай беретінде ақын апа - әпкелеріміз жоқ емес және жоғалмайды да. Десек те, осындайда ақиық ақын Мұқағалидың «ақын болсаң жарқыным алысқа аттан, күнделікті тірлікке бой суытпа» деген жолдары ойға оралады. Бұдан байқайтынымыз, әйел затының биікке ұмытылып, алысқа аттануына мүмкіндіктің аздығы, күйбең тірлікте ақ параққа асыл ойларды ақтара беретін мезеттің шектеулілігі. Шабыт та ерекше күтімді, аялап бағып - қағуды талап етеді. Ошақ қасы мен қасиетті қаламын қатар алып жүріп, поэзия маңынан алыстамаған ақын апаларымыз нағыз құрметке лайық.

ХХ ғасырдағы әдебиет пен мәдениеттің белгілі қайраткері Мәриям Хакімжанова - біздің ұлттың үш бәйтерегі, бес арысының айналасында жетілген, өлең әлемінде өз жолын айқындаған тұлға. « Мен қазақтың қызымын асқақ үнді, өлеңдетіп қарсы алам шыққан күнді» деп бүтін бір ғасырдың қайғысы мен қуанышын, сол заманның мүддесін, мұң-мұқтажын жырлады. Жастайынан кеңес дәуірінің келеңсіздігін, жоқтық, жетімдіктің зардабын шеккен ақынның туындыларынан осы жәйттер көп орын алады. Яғни , уақыт сұранысына сай соққан жүрек лүпілі. Отыз жыл бойы поэзиядағы қыз біткеннен жалғыз тұяқ боп, зиялы ерлерге дем берген Хакімжанова шығармалары әдеттілікті әспеттеп, қоршаған ортасын асқан ыждаһаттылықпен шабыттана жырға қосады. Кезінде Фариза Оңғарсынова «еліме ана боларға лайық сен ғана» деген еді. Бұл пікір ақынның ана, бала тақырыбына көп ден қойғанының көрінісі. Ұрпақ дегенде құшағы да кең, көңілі де шат Хакімжанова - қазақтың нағыз жанашары бола білді. Ибалықтың иісі осында жатыр.

«Мәриям поэтикасының лиризмі мөлдір, философиясы терең. Ширап, шымыр тартқан шеберлік, құнарлы тіл, шынайы сезім, алғыр ой, аналық көкірек, жомарт жүрек Мәриям поэзиясын бел - белестерден асырып, биіктете береді. Мәриям Хакімжанова өлеңдерінде сезім мен ой қабысады» - дейді Сырбай Мәуленов. Нағыз иесіне айтылған пікір.

Ер мінезді жырлар мен сезім суреттерінің үздік үлгілерін жадында жаңғыртқан Фариза Оңғарсынова - бүгінгі ең асқақ рухты тұлға. Сезім нәзік, ой жүйрік, кейде кекшіл, Кейде жарқын қазақтың бір қызымын.

Сырт адамға сыр бермес жұмбақтаумын,

Достарына аяулы қырмызымын - деп өзіндік сырын ерекше ілтипатпен жеткізеді. Табиғатынан жігітше сөйлейтін тұста тайсалмаған, нәзіктікке зәру шақта да дәптеріне талдырмаш жырлардың жібін сөккен, ойындағысын ойланбай айта білген Фариза поэзиясының пішіні соны, өрнегі өзгешелігін аңғарамыз. Бір жолдарында «жүргенім-ай жаным бір жай таба алмай, жалтаңдаймын көп сырды айта да алмай» немесе «бар жаныммен алдыңда ашыла алмай, тілеп тұрып мойныңа асыла алмай» деп, ішкі жан айқайын тұншықтырып, қызға тән әдептіліктен аса алмайды, ал кейде «мен сізді ұнатамын, сізді ойлаумен атады бұла таңым» деп ақтарыла салатыны да бар. Не десек те, Фаризаның сыршыл жыры - махаббатқа мұқтаждықты, нағыз бақытқа ділгерлікті, жаныңа қажет барлық сезім атаулысын кенде қалдырмай, кез-келген қасиетті толық қамтыған.

Зер салам балам, мынадай ұлағатқа, Ұяны атпа! Арам ой ұялатпа.

Адамдарға күдіксіз сене біл де Сенгендерді итерме қиянатқа -

деген әке сөзіне құлақ түре білген Күләш Ахметова - рухы мықты, балауса бұлақ қалпынан өмір бойы ажырамас сезімге бай, ақ адал, ізденімпаз тұлға. Ақындықтың азабы мол, күйініші мен сүйініші қатар жүретін, қашанда арпалыспен өтетін сара жолда айнымай алға тартып отыру кез келген шығармашылық жан үшін оңай соқпасы шын. Сондай соқпақты сүреңсіз сәттерде қаламын қасынан тастамай өр мінезбен нағыз лирикалық, бояуы қанық жырларды дүниеге әкелген Ахметова ерледі. Махаббат машақатын сырып қойып, туған жерге деген тұнық сезімге бай туындылар жазды. «дархан далам, келбетің неткен ерек, Кеудеңде өскен гүл бөлек, шөп те бөлек» немесе «туған ел құшағыңды маған аштың, самалыңа сағынып араластым». Мұндай өлең жолдарда сан жоқ. Бірақ, Күләш ақын жырлаған осы бір туған жеоге деген алып сезім, алау жырдың тереңінде ерекше сыр, бөлекше бояу көрінеді. Бұл - елім деп еміренген, қасиетін тереңнен ұға білген жанның жүрегінен ғана шығатын бұрқасын сияқты. Анадан ерте қалған ақын өмірдің бұлтарыс-қалтарысында да жырмен жанын емдеп, жан жарасына шабыттың самалын дәру етті. Қазақ әйеліне тән инабаттылықтың өрнегін іздесеңіз Ахметованың ақындық әлеміне көз жүгірткен абзал. Ақынның: «Нәзіктерім, сендермен сырласайын, менің нәзік жанымды ұғарсыңдар» деуі де осының айғағы.

Соңғы шығып жүрген жас ақын қыздарымыздың ішінен поэзия әлеміне алғаш құтты қадам жасағандардан Танакөз Толқынқызын айта аламыз. Жастайынан ізденіс пен тынымсыз еңбектің соңына түсіп, білім қуып жүрген жас ақын қыздың өлеңдерінен Отанға деген шексіз ержүрек, батыл әйел махаббатын, адамдарға деген шалқар сенімі мен сезімін, поэзия әлеміне еріксіз құштарлығы мен көзсіз ынтасын, сүйгеніне қол жеткізе алмаған, күйзеліске түскен нәзік қыз жанын көреміз. Бұған дәлел ретінде:

«Жалғыздықты көктегі ай жамайды,

Тұнба көзді тұп-түнық ай қамайды» немесе

«Өгейсіткен бұл қала білмей өтер,

Өлген адам жүргенін ортасында» деген Танакөз өлеңдерінен өмірге өкпелі талдырмаш қыздың титтей жүрегінен ескен мұң самаласын сезетініміз айқын.

Ақындық дегеніміз - дара мінез. Дара қалам иелерінің жан тыныштығын, жан шаттығын күйттеп, ащы шындықтан іргесін аулақ салуы - халық қасіретін. Танакөз Толқынқызы шығармаларын оқып отырғанда осы дара мінез айрықша сипат беріп, жас жүректің осындай халық қасіретіне тойтарыс беріп, өзіндік шынайы сезімі мен сенімін көреміз. Қай шығармасын алсақ та жас ақынның, нәзік жүректі поэзия иесінің өлең құдіретіне дегентабынысын, поэзия шыңына жетуге ұмтылған талпынысын, жан толқынысын байқауға болады. Мен өртпін. Күресе алмайсың, Өртеуден жіп есе алмайсың. Мендегі тегеурін - алапат, Сен оған ілесе алмайсың.

Ойыннан өрт шықты, қарашы,

Ол өрттен дерт күшті, шамасы. Мұң ғана жалғайтын секілді,

Мыңдаған шақырым арасын.

Сүйгізбе! Сүйгізсең, күйредің. Өзім де күйрейтін күйдемін. Мың атан түйені шөктірер, Мендегі бұл шердің щирегі... Тілімді түсінгің келсе егер,

Сен өрт бол, мен емес жел сенер. Лапылдап жанайық, басқалап Несі бар, күйіктен өлсе егер.

Жаныңа бір тал шоқ тастасам, Тосылма, сені өртей бастасам. Бұл дертті сөндіру қиын-ау, Өртімді өртіңмен баспасаң.

Танакөз Толқынқызы қазақтың маңдайына біткен ерекше дарынды ақындарының бірі. Ол әдеби ортаны аса сезімталдықпен, байқампаздықпен тап басып айтатын ерекшелігімен әлдеқашан мойындатқан ақын.

Оның тәкаппар поэзиясында ақиқат пен шындық, махаббат, тау мен даланың қаншама бояуы қанық сырлы суреті, елестері қылаң береді десеңші?! Сондықтан да болар оның әр өлеңіндегі ой мен идея, сезім мен ақыл бір-бірімен астасып жатады. Өлең құрылымында да жинақылық, тиянақтылық бар. Оның «Айтқым келеді», «Қайырымды ақиқат», «Байқаудан өтпеймін», «Ей, өмірдегі жартыкеш жасандылық», «Қыз емес ем өлеңде еркек едім», «Қар дегенің бар болғаны сағыныш», «Шабытым қандай, жарыссам желді ұтамын», «Қашпаңдар, достар, қайғыдан», «Мен түсімде теңізбен жағаласам», «Өмір! Саған ғашықпын жүрегіммен», «Мен біреуді сүйсем екен себепсіз», «Қуаныш пен қайғы егіз бе деп қаламын» деген өлеңдері осының дәлелі. Ақын өлеңдерінің әрқайсысы оқырмандарының жан дүниесін үйіріп, рухын асқақтата білді деп айтуымызға толық негіз бар.

Кез-келген жыр шумақтарынан шаттықтың шырайын не кішкене қуаныштың лебін байқамаймыз. Жүрегі тілім-тілім, көңілі кірбіңнен арылмаған ақын шығармашылығы аспанына қара бұлт төнген халді көз алдыңа әкеледі. Мәселен, мына өлеңге назар салайық:

Өлгім келеді!

Өлгім келеді! Өлгім келеді!

Тек сені ғана көргім келеді! Қаңғырып жүрмін, қарашы маған, Қажет пе саған желдің керегі?

Кеткім келеді...

Өпкім келеді...

Өлімге бұлттай шөккім келеді! Құшақтап тұрып әлдебіреуді,

Жанымды ақтарып төккім келеді!

Өлгім келеді! Өлгім келеді!

Жоқ, маған сенсең, жердің керегі! Ауа да! Ай да! Күн қажет емес, Тек сені ғана көргім келеді!!!

Қарап отырсаңыз, қазіргі поэзия адами құндылықтарға бет бұрды. Қазіргі ақшаның алғашқы орынға шығуы, дүниеқоңыздықтың, парақорлықтың, баққұмарлықтың, таққұмарлықтың бірінші қатарға шығуы, мұнымен қатар, қызғаншақтық, аяқтан шалу, мақтаншақтық дегендердің бой көтеруі - сонау Абайдың терең философиялық поэзиясынан табылады. Қазақтың бойындағы мыңдаған мін қазақ поэзиясының негізгі тақырыбына айналды. Жастар поэзиясында қазір де тарихымызға үңілу, ұлттық мұраларға ден қою тенденциясы басым болды. Ұлы тұлғаларымызды тірілту немесе олардың ұлы шығармаларын айту негізгі орынға шықты. Бір ерекшелігі, сонау жыраулар поэзиясындағы үлгілер, канондар жастардың шығармашылығынан табыла білді. Тарихи тағдырымызды поэзия тілімен жырлау белең алды. Одан нәр алу және рухани қажеттіліктерімізге жарату, әсіресе, жастардың санасына ізгілік ұялату мақсатында қазіргі қазақ поэзиясы едәуір жұмыстар атқарды. Танакөз де осы тақырыптарды сырт айналып өтпеді. Ақындарды мен үш топқа бөлемін, Сүйкімді ақын шақтап алған көлемін.

Ала көйлек, гүлді көйлек көремін Шайырларды «әйел ақын», «жақсы ақын» Және «өте жақсы ақын» деп бөлемін. Әйел ақын келген кезде сұйкімді Ішімізде ойнап кетер күй түрлі.

Бақ пен бақыт бұрқыратып әтірін Жай кетпейді бұзып кетер ұйқыңды.

Жақсы ақын мен өте жақсы ақыннан, Мың есе артық әйел ақын «аһ» ұрған. Қандай ғажап сұю деген сұлуды, Адамзатты адастырған ақылдан. Ал мен осы үш топқа да жатпаймын, Басқаға емес, тек өзіме шақ қайғым.

Ақын емес, өлеңшімін жай ғана

Менен басқа көтеруге бұл атты

Қарағым-ау, ешбір «ақын» батпайды, - деп жырлаған орыстың Юнна Мориц деген ақынының өлеңдерін аударған. «Менің ойымды Юнна менен бұрын жеткізіпті. Менің өзіме ғана аян әлеміме хош келдіңіздер! Мен ақындықты мінез, ал мінезді тағдыр деп ұғамын. Ақынды мемлекеттен алған қаптаған атақтардың тізімі құтқармайды. Ақынды өзі жазған өлең мен уақыт қана арашалап алады. Дүниедегі ең аяулымды алдарыңызға жайып салдым» - дейді жаны нәзік Танакөз ақын бір сөзінде. Расында да, ақынның өзін жай ғана өлеңшімін, өзімді ақындар қатарына жатқыза алмаймын деуі - асқан қарапайымдылық пен ақынның өзіне тән жайсаң мінез болса керек. Әдебиеттер.

1. Танакөз Толқынқызы «Сағынып жүрмін». Алматы, 2008

2. Танакөз Толқынқызы «Айтқым келеді». Алматы, 2010

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында ақпараттық технологияны қолдау

Сқақ Л.Ә. №24 ЛМГ

Қазіргі кезде ұлттық бәсекелестікке қабілеттілігі білім дәрежесімен анықталатыны, сондай - ақ білім бір халықтың өзіндік деңгейімен емес, дүниежүзілік деңгейімен салыстырып өлшенетіні белгілі.Даму үрдісінде еліміздің әлеуметтік және экономикалық саясатының жүзеге асырылуына әсер ететін факторлардың бірі - білім беру саласының өркениет үлгісіне еніп, оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын жетілдіру.Білім беру ісінде оқу үрдісін тиімді ұйымдастыру, дамыта оқыту, іс-әрекетін белсендіру, жеке пәндік педагогикалық технологиялар сияқты жаңа инновациялық технологияларының маңызы артып келеді.Жаңа инновациялық педагогикалық технологиялардың жетілдіріліп, толығымен игерілуі және оқыту үрдісінде қолданылуы еуропалық стандартқа, яғни, білім беру кеңістігіне еркін енудің алғы шарттарының бірі болып табылады.

Елімізде қозғалып отырған өзекті мәселе - білім беру жүйесінде оқытудың жаңа технологиясын енгізі, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, білім беруде ақпараттық технологияларды қолдану, тәжірибе және ғылым жетістіктері мен жеке тұлғаларды қалыптастыру және қазіргі заман талабына сай білім алуға қажетті жағдайлар жасау. Білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі өзгеруі, дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу - әдістемелік жүйеге, оқытушылар алдында жаңа талаптар мен міндеттер қойып отыр.

Оқытудың қазіргі кездегі ақпараттық технологиялары - қазіргі оқыту технологиясын интерактивтік бағдарламалық байланыс құралдары, аспаптық бағдарламалық құралдар жиыны болып табылады.

Жаңа ақпараттық технологияны меңгеруде:

1. Оқушының жаңалықпен жұмыс жүргізе алуын қалыптастыруға, коммуникативті қабілетінің дамуына;

2. «ақпаратты қоғамның» жеке - дара тұлғасын дайындауға;

3. оқушылар қандай мөлшерде меңгере алады, соншалықты көп мөлшерде оқу материалдарын беруге;

4. зерттеу жұмыстарын жүргізу ептілігін қалыптастыруға, қолайлы шешім қабылдау шеберлігіне ерекше көңіл бөледі.

Бұл технологияның концептуалды жай - күйіне келесі таңдамалар жатады:

• білім беру - компьютері мен оқушы арасындағы қарым - қатынастың жүзеге асырылуы;

• бейімделудің негізі - компьютерді оқушының жеке басының ерекшелігіне лайықты ыңғайлау;

• оқытудың өзара тілдестіру (диалогты) түрі;

• оқушының компьютермен бірлесе отырып жұмыс жүргізу барлық типте жүзеге асырады: субъект - объект, субъект - субъект, объект - субъект;

• оқушының компьютердің алдында ыңғайлы да емін - еркін жұмыс жүргізу үшін дер кезінде қолдау көрсетіп, бар жағдайын жасау керек.

А.Ривин мен В.Дьяченко оқыту үрдісін ұйымдастырудың ұжымдық тәсілін ұсынады, яғни бір - біріне үйрете отырып, біріне - бірі әсерін тигізетін қос жұптың өзара тілдесуі арқылы оқытудың жүзеге асырылуы қарастырылады. Бұл тәсілдің мақсаттық бейімделуі білімді, дағдыны, ептілікті меңгеру және оқушының коммуникативтік қасиетін дамыту болып табылады.Ал бұл тәсілдің басты негізі:

• берілген жұмыстың жоғары сапалы орындалуы;

• алған білімін бір - бірімен ынтымақтастығы мен өзара жәрдем беруі;

• тақырыптың және тапсырманың әртүрлілігі;

• оқушының жеке басының мүмкіндігіне қарай бөлінуі болып табылады.

Әрбір оқушының білім стандарты деңгейіне көтерілуі үшін жақсы әдістемелік - технология қажет. Жаңа озық әдістемелік технология және техникалық жабдықтар (инструментарий) болуы - білімді оқушыларға сапалы түрде санасы мен жүрегіне тасқындаған білімді игеруге мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта кең тараған жаңа технологияларға төмендегідей технологиялар жатады: - білімді толық игеру;

• әр деңгейлі оқыту;

• дамыта оқыту;

• ұжымдық өзара оқыту;

• жобалық оқыту;

• кіріктіріп оқыту және т.б.

Оқытудың (иллюстрационная) модельдеу технологиясы, компьютерлік технологиясы, ақпараттық технологиясы (хабар сеттері арқылы жұмыс істеу технологиясы) - технология - «internet» секілді көптеген атаулар пайда бола бастады.

Жаңа технологияларды қолданудың сыртқы нәтижесін көруге, саралауға, практикалық іс әрекетте қолдануға болады, ал ішкі нәтижесі оқушы үшін білім мен біліктілік, барлық құндылықтардың жиынтығы болып табылатын мұратына айналады.

Жоғарыда аталған технологиялардың ішіндегі ақпараттық оқыту технологиясын ерекше қарауға болады.

Біріккен Ұлттар Ұйымының шешімімен «XXI ғасыр - ақпараттандыру ғасыры» деп аталады.

Ақпараттық технологиялар дегеніміз - білім беру ісінде ақпараттарды даярлап, оны білім алушыға беру процесі.Бұл процесті іске асырудың негізгі құралы компьютер болып табылады. Компьютер - білім беру ісіндегі бұрын шешімін таппай келген жаңа, тың дидактикалық мүмкіндік беретін зор құрал.

Қазақстан Республикасы да ғылыми - техникалық прогрестің негізгі белгісі - қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енеді. Қоғамдық ақпараттандыру - экономиканың, ғылымның, мәдениеттің дамуының негізгі шарттарының бірі.Осы мәселені шешудегі басты рөл мектепке жүктеледі.

Қазіргі заманның ұстазға қояр басты талабы - ақпараттандырылған жан - жақты, дүниетанымы кең, тәрбиелі әрі саналы шәкірт сомдауы. Сапалы білімге жету жолында ұстаздың аянбай еңбек етуі керек.Оқытудың тиімді әдіс - тәсілдерін, қазіргі заманауи инновациялық технологияларды меңгеруі шарт.Ақпараттандыру технологиясы арқылы білікті маманды заман талабына сай даярлау - оқытушының басты міндеті.

Ақпараттық технологияда біз ұстазды ақпарат беруші, бағыт - бағдар көрсетуші деп түсінеміз.Белгілі бір тақырып бойынша мәлімет, әдебиеттер және т.б. беріледі.Ұстаз әркез ізденуші болса білсе, өзі үшін білім жинақтайды, оқушы үшін сабақты қызықты ете алады.

Ақпараттық оқыту технологиясы қазақ тілі мен әдебиеті сабағында пайдалану, оқушының тереңірек білім алуына жағдай жасалынады.

Ақпараттық оқытудың тиімділігі:

• қазақ тілі мен әдебиеті сабағының мазмұны мен сапасын арттырады;

• оқушы өз бетімен ізденуге дағдыланып, білім мүмкіндіктері молаяды;

• жауапкершілігі артады;

• оқушы жаңалықтарға ұмтылады.

Әр технология өзіндік жаңа әдіс - тәсілдермен ерекшеленеді. Жаңа педагогикалық технологияларды мұғалімдердің өз пәнінде пайдалану жолдары мен ерекшеліктерін түсіндіру жолында қолданылатын білім берудегі технологиялар:

Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан бүкіл әлемде үш тілді пайдаланатын ел ретінде танылуы тиіс. Бұлар: қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі» деп нақты міндетті тіл мамандарына қойды. Бұл мақсат пен міндетті іске асыруда ақпараттық технологиясының мәні зор.Оқушыларға ана тілінен басқа шет тілін меңгерту үшін ана тіліміздің негізіне сүйену қажет.

Осы ретте, тәжірибеге сүйенсек, қазақ тілі мен әдебиеті сабағына видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді, интерактивті тақта мен мультимедиалық проекторларды пайдалану үлкен нәтижелер береді. Кез келген сабағын қызықты өткізу үшін ізденіс, жаңаға ұмтылу жұмысын жүргізу әрбір ұстаз үшін бұлжымас қағида. «Оқытып жүріп, өзіміз де үйренеміз» қағидасын ұстанған ұстаз үшін өзінің әрбір сабағы бірінші өзіне жаңалық болуы тиіс. Ұстаздың өзі ізденуші. Сонда ғана өзі қызыққан ұстаз сабағын басқаларға да қызықты жеткізе алады деп ойлаймын.

Өзіміздің әрбір сабағымызда осы озық технологияларды пайдалануымыз жақсы нәтижелер беріп келеді. Кез келген сабағымызда тақырып бойынша «қандай жаңалықтар шығуда, қандай жұмыстар атқарылуда» арқылы бастау дәстүрге айналады. Қызығушылықты арттыру арқылы сабақты бастау сол сабақтың аяғына дейін қызықты өтуінің кепілі.

Сабақта әсіресе жиі қолданатыным бұл - интерактивті тақта. Интерактивтік тақтаны қазақ тілі сабағында көру диктант, терме диктант, есте сақтау диктанттарын, сөйлемдерді талдау жұмыстарында тиімді қолдануға болады. Қазақ тіліне арналған электронды оқулықтарды пайдалану оқушыларға қызықты да, ұтымды болып отыр. Ал қазақ әдебиеті сабағында мазмұндама, шығарма жұмыстарының жоспарын құруда, интерактивтік тақтаны қорлар кітапханасындағы барлық суреттерді пайдалану арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылықтары арта түседі.

Ақпараттандырудың негізгі міндеттерінің бірі - мектепте компьютерді оқыту құралы ретінде қолдану: оның мүмкіндіктерін жаңа материалды баяндауды білімді виртуальды өмірге қолдану, үйрету бағдарламаларын қолдану арқылы виртуальды зертханалық жұмыстарды жүргізу, баяндалған материалды бекіту (тренинг), интернет технологияларды қолдану.

Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру үшін компьютерді пайдалану тиімді («репетитор», энциклопедия типті бағдарламалар), бақылау және білімді тексеру бағдарламалары (бақылау тестілері).

Өздігінен жұмыс жасаудың негізгі мақсаты - берілген материалдарды түсіну, қалыптастыру, жұмысының маңызын ұқтыру.Сабақта компьютер оқушылардың өздік жұмысын тез және қарқынды түрде ұйымдастыруға көмектеседі.Оқушыларға әртүрлі дамытушылық деңгейлік тапсырмаларды өз бетінше орындауға болады.

Қазіргі өмір талабына сай электрондық оқулық мектеп оқушыларын ақпараттық технологияны кіші жастан меңгеруге көмектесіп, оқушылардың өз білімдерін толықтыруына мүмкіндік береді.

Электрондық оқулық - дисплей экранында көрінетін жай ғана мәтін емес, ол оқушыға өз жолымен көрнекті материалды жеке меңгеруге арналған күрделі, көп сатылы жүйе. Ендеше оқулықтың қажетті бөлімдерін қайталап игеру тәсілі мен логикасын да өзіне тән етіп таңдап алып, осы сәтте ең керек деген материалды қарап шығуға мүмкіндік береді.Электрондық оқулық төмендегідей жағдайлар жүзеге асқанда тиімді болады:

• жедел кері байланыс;

• анықтамалық ақпаратты тез іздеу мүмкіндігі; - демонстрациялық мысалдар мен модулдер;

• бақылау (треножер, тестілеу, өз білімін бақылау).

Қазақ тіліне арналған электронды оқулықтарды пайдалану оқушыларға қызықты да, ұтымды болып отыр. Электрондық оқулықты пайдалану арқылы оқушылардың сөйлеу құзыреттілігін, тіл құзыреттілігін, әлеуметтік-мәдени құзыреттілігін, дискурсивтік құзыреттілігін, оқу-танымдық құзыреттілігін қалыптастыруға көңіл бөлемін.

Мәтінмен жұмыс жасағанда, мәтіндегі қажетті ақпаратты тауып (іздеу - қарау), оқыған мәтініне өз пікірін айта алуына мүмкіндік жасаймын. Пәнаралық байланыс, тілдің дайындығын дамыту, жұппен жұмыс түрлерін жиі қолдану оқушылардың көрген - білгені жайында, белгілі бір тақырып, суреттер бойынша пікірін хабарлай, суреттей білуге үйренетінін көруге болады. Оқушылардың тілдік құбылыстарды, құрылымдарды түйсінуін, ана тілін шет тілімен салыстыруға дағдыландырады.

Қорыта келе, ақпараттық технологияны оқыту технологияларының бір түрі ретінде оқу үрдісінде оңтайлы пайдалану тиімді және ол бүгінгі күннің қажеттілігі. Дегенмен; ақпараттық технологияны басқа технологиялармен бірге кешенді түрде пайдаланғанда ғана қоғам талабына сай жеке тұлға қалыптастыруға болатындығын естен шығармау керек.

Қазақ тілін оқытуда жаңа технологияларды қолдану тәсілдері

Шуиншина Г. №35 ОМ

Қазіргі таңда мемлекеттік тілді оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану - заман талабы .Қазіргі кезеңде мектеп мұғалімінің алдында тұрған маңызды, жауапты міндеттердің бірі - оқушыға тиянақты білім беру. Ол үшін мектеп мұғалімдері оқытудын тиімді әдіс - тәсілдерін өз тәжірибесінде таңдап алады.Жаңа технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану оқыту мақсатында жетудің тиімді жолдарын көрсетеді.Оқытудың жаңа әдістерін пайдалану арқылы мұғалім оқушының белсенділігін, шығармашылық ізденісін арттырады, пәнге деген қызығушылығын оятады. Қазіргі оқыту барысында қолданылып жүрген көптеген технолгиялар жеке тұлғаның жетілуіне, оқудың тиімділігінің негізін құруға бағытталған. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқытуда ең бірінші эстетикалық талғамға сай безендірілген кабинет, оқудын әр түрлі құралдары, кестелері, оқулықтары, техникалық құрал - жабдықтары, информациялық құралдар болуы қажет. Қазақ тілі мұғалімі өз сабақтарын жаңа сатыға көтеру үшін шәкірттерінің білім - құмарлық қасиеттерн дамытып, білім алуға қызығушылығын арттыруды көздейді. Мұғалім сабақ түсіндірген кезде оқушыға аса күш түсірмей жеңілден ауырға қарай, жалықтырмай, оқушының тиянақты білім алуына, мүмкіндіктер туғызуы қажет.Әрбір сабақтың мазмұнына сай әдістер мен тәсілдері дұрыс таңдап, саралап, даралап оқыту керек, сонда ғана біз басқа ұлт балаларын қазақ тілін өз еркімен, ынтасымен қызыға, түсініп оқуға, қадірлеуге, бағалауға, жақсы меңгеруге, ауызекі дұрыс сөйлеуге үйретеміз. Қазіргі заман талабына сай қазақ тілі сабақтарында қолданып жатқан жаңашыл әдіс - тәсілдерін өз сабағымда қалай пайдаланып жатқандығы жөнінде әріптестеріммен бөліскім келеді. Оқушыларға XXI ғасырдың талабына сәйкес сапалы білім, саналы тәрбие беру, әрбір мұғалім сабақтарын білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндетке сай ұйымдастырып отыруы керек. Сабақ барысында жеті модульдердің дұрыс, жүйелі ықпалдастыруы нәтижелі болуы керек. Тізбектелген сaбaқтaрымдa жоспарға сай модульдерді өзара бір-бірімен байланыстырдым. Жетi мoдульдi кіріктіре отырып, қысқа мерзімді жоспарыма қолданылатын әдіс-тәсілдер мен негізгі дерек көздерін сабақ барысында қолдандым. Caбaқ өту бaрыcындa оқушылар жұптық, тoптық, ұжымдық жұмыc жacaй oтырып дaму бaғытын зeрттeді. Оқушылaрдыңөзiн-өзi реттеуде, ынтымaқтacтық aтмocферacын құрa oтырып тoп ережеci құрылды. Coл ереженi топтық жұмыс барысында әрдaйым еcтерiңде ұстау керектігін білді. Әр сабақта топ ережесіне бағына отырып, оқушылар жан-жақты ізденіп, бір-бірінің пікірін тыңдап, ортада талдап, дәлелдер келтіріп, ұйымшылдық пен ауызбіршілікке болу керектігіне тоқталып өтілді.Жаңа сабақтардың мағынасын ашуда топтық және жұптық жұмыстар орындалу барысында оқушылардың ұйымшылдықпен бірігіп жұмыс жасау болып табылады. Мемлекеттік тілдің жоғарғы деңгейде оқытылуы оқушы санасына сіңірлетін білімнің сапасыменөлшенеді. Сондықтан да әрбір ұстаз үнемі шығармашылық ізденісте болуы керек. Мен өз тәжірибиемде көбінесе оқушылармен бірлесіп, ұйымдасып, топтасып жұмыс істеуіне көңіл бөлемін. Оқушы бірлессіп үйренуде кішігірім топтармен, жұппен жұмыс жасауда ортақ проблемаларды талқылағанда жаңа пікірлерге шығармашылықпен қарау тұрғысында жаңалықтар ашу барысында жұмыс істейді. Топ мүшелері өз ойларын ортаға салып және сол ойларды кесте арқылы көрсетеді. Шамалары келгенше қорғап шығуға тырысады. Бірлесіп жұмыс жасағанда мына жайттарды есте ұстаймын:

• Сыйластық ( бір - біріне бірдей бағынышта болу);

• Жауапкершілік ; • Топқа бөлгендегі әр тектілікті ұмытпау;

• Топтың барлық мүшелерінің кезепен сөйлеу дағдысын үйрету;

• Тікелей сөйлеуде әлеуметтік қарым - қатынас жасау, дағдыларын қалыптастыру;

• Мұғалімдердің, оқушылардың топ ішінде сөйлеуін бақылау және қажет кезде кірісіп сөйлеп кету;

• Топта ұтымды жұмыс істеу.Осындай топта бірлесіп жұмыс істеп үйренген оқушылардың білімдері нәтижелі болады, шыңдалады.

Бірлесіп жұмыс жасауда қол жеткізген жетістіктерім:

• Оқушының ең алдымен есте ұстау қабілетінің жоғарлауы;

• Жиі- жиі ой талқасын жасау және терең түсінікпен ойлаудың дамуы арқылы оқушыны сөйлету;

• Сабақта өз бетімен бақылаусыз отырғаннан гөрі оқушынының жұмыс басты болуы;

• Бір нәрсеге үйрету мәнді түрде қызығушылығын оянуы;бірлесіп жұмыс жасау кезінде топ мүшелерінің ұлтына, жынысына, қабілетіне, әлеуметтік жағдайына қарамай олардың бір - біріне дұрыс көзқараспен қарап, ойларын түсінеді.

Оқушылар жұмыс жасау барысында бір - біріне көмектесіп, ойларын ортаға салады, ынталарына күш-қуат бере отырып, өздерінің білім алуын көтермелейді, оқуға, жазуға, тыңдауға, сөйлеуге кең мүмкіндіктер беретін ортада оқушыны өз пікірлерін еркін жеткізуге жағдайлар жасайды.Сабақ үстінде жан - жақты сұрақ қоюда да мұғалім мүмкіндігінше барлық оқушының жауап беруін қамтамасыз етуі керек. Сұрақ қоюдің қарапайым түрінен терең ойлауға дейінгі түрлері бар екендігі белгілі. Ал мұғалімнің мақсаты- оқушының ойлау сатысы ең төменгі деңгейден жоғары терең ойлау деңгейі түсінуден басталады. Одан кейін қолдану, анализ, синтезге дейін жоғарлайды. Еркін жазу стратегиясын сын тұрғысынан ойлау жобасындағы сабақтың үшінші ой толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мұғалім сабақ бойын қарастырылған жаңа ақпарат жайлы, одан алған әсерін, не үйренгенін, нені әлі де біле түсу керек екенін тағы басқа жайлы өз пікірін қағаз бетіне түсіруді тапсырады. Жазуға уақыт береді. Уақыт аяқталған кезде оқушылар өз жазғандарымен топ мүшелерін таныстырады. Ең жақсы деп танылған жұмысты ұжымда оқуға болады. Оқушыларды алған білімдерін қорытуға оған сын көзбен қарап, ойын түйіндеуге үйрететін бұл әдісті кез келген сабақта қолдануға болады. Венн диаграммасы бір-бірімен айқасқан екі шеңбердің екі жағына салыстыруға берілетін объектілердің сипаттамалары жазылады. Ал айқасқан жерген екеуіне ортақ сипаттар тізіледі. Салыстыруға арналған тапсырмаларды осы диаграммаға салып оқушылар қызыға толтырады яғни салыстыру сияқты күрделі ойлау операциясын меңгереді. Миға шабуыл стратегиясы - бұл ұжымдық талқылау, мәселенің шешімін іздеуде қолданылатын тиімді әдіс. Қандайда бір проблеманы әр мүшенің пікірін еркін тыңдау арқылы шешу. Бұл әдіс жеке тұлғаны қалыптастырудағы маңызды әдістердің бірі. Миға шабуыл стратегиясының өзіндік ережесін сақтап, дұрыс пайдаланса оқушының стандарты емес шығармашыл ойлауын жақсы дамытады. Миға шабуыл стратегиясының қағидасы қиын емес. Мұғалім топ құрады да, қандай да бір проблеманың шешімін табуды өтінесіз (айтасыз). Барлық оқушылар өз пікірлерін айта бастағанда, ешкім оның ойын бөліп, өз пікірін айта алмайды және бағаланбайды. Іс -тәжірибеден байқағанда бірнеше минут ішінде көптеген пікірлер яғни шешімдер табуға болады. Бұл жерде пікірдің көптігі мақсат емес, ол тек нақты саналы шешім қабылдауға негіз болады. Блум таксаномиясы, сұрақтар стратегиясы - Блум сұрақтарды екіге бөледі. Олар жалпақ және жіңішке сұрақтар. Сұрақтар тізімі алдын ала жасалуы тиіс. Алдымен жіңішке сұрақтар, сосын жалпақ сұрақтар кетеді. Жіңішке сұрақтар - еске түсіруге арналған сұрақтар, жауабы нақты цифрмен немесе ия, жоқ деген жауап алынатын сұрақтар. Орыс мектебі жағдайында қазақ тілі пәнінің жүргізуде жекелеп оқу технологиясын пайдалану да тиймді. Жекелеп оқыту дегеніміз - оқушының жеке дара ерекшеліктерін ескере отырып, оқыту үрдісін ұйымдастырудың әдіс - тәсілдерін, қарқынын таңдау. Сондықтан сабақ барысында түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың ойлай білу дағдыларын, топтық жұмыс жасау арқылы теориялық ойлауын дамыту, өзара тығыз қарым-қатынас орнатуға, көшбасшылыққа жетелеу.Мен сабағымды оқыту барысында түрлі іс-қимылдардың ауысқанын, оқушыларымның ісәрекетінің өзгеріске ұшырағанын, сабақ үстінде көп өздеаерін көрсете бермейтін оқушыларымның өзіндік ойын жеткізе алғанын көрдім. Қазақ тілін оқытуда жаңа технологияларды қолдану тиімділігі, қажеттілігі мен алға қойған мақсаты қандай болса, оқушыларымның да өзгерісі айқындалғанын түсіндім. Барлық оқушыларымды сабақ барысында топпен, жұппен, жеке-дара жұмыс істеуі барысында барлығының дерлік оқуы жылдам да шапшаң, ойларының анық болуы көп кездесті. Сабақтарымда СТО-ның бірнеше, рөлге оқыту, диалогтік оқытуды қолдандым. Сыныптың сабаққа деген қызығушылығы одан әрі артты, әр топ ортаға шығып,өз тапсырмаларын қорғай білді. Сабақ соңында оқушылардың өтілген сабаққа байланысты пікірлерін білдірді. Сондай-ақ сабақтың өте қызықты, өздеріне ұнағанын айтты.Сабақтарда тақырыпқа сай технологияларды қолдандым, бұл сабақтарда оқушылар өздерін жайлы сезініп, ойларын жинақтап, бір-бірлеріне түсінгенін мейлінше түсіндіріп жатты. Көшбасшылық танытты, жүктелген тапсырманы орындауға алға ұмтылып, топтар арасында қызу бәсекелестік туындады. Бұрын мұндай өзгерісті байқаған жоқ едім. Оқушы басқаруға қатыспайтын, тек мұғалімге тәуелді болатын және даму жан-жақты емес, сыңаржақ бағытта жүргізілетін. Оқушылардың қиялын дамыту мақсатында әр сабақтың соңында қорытындылап: « Не ұнады? Не ұнамады? Қалай өзгертер едің?» деген сұрақтар арқылы кері байланыс парағын толтырттым. Ұстаз үшін ең басты мәселе - оқыту әдісін дұрыс таңдау. Жаңа технологиялар оқушының жеке тұлғаның күшін арттырып, шығармашылық ойының дамуында басты рөл атқарады. Осы модуль бойынша түсінгенім, мен іс-тәжірибемде оларды пайдалануды көздедім. Мысалы, қай сабақты алсам да, әр сабақта АКТ-ны көбірек пайдалануға, диалогтік оқытуды, құруды молынан пайдалануға тырыстым. Бастапқыда оқушылар өздерін бағалау кезінде қызық \көрді ме, ұнаған бағаларын қоя беретін, кейін басқа сабақтарда қалай баға қою керектігін де үйреніп алды, дұрыс бағалауды үйренді.Мемлекеттік тілдің жоғарғы деңгейде оқытылуы оқушы санасына сіңірлетін білімнің сапасымен өлшенеді.Сондықтан да әрбір ұстаз үнемі шығармашылық ізденісте болуы керек. Сонымен, қорыта келгенде, айтарым - орыс мектебінде қазақ тілі пәнін оқытуда жаңа технологияларды пайдалану мұғалім үшін қандай маңызды болса, оқушы үшін мәнділігі бұдан да кем емес. Сөйтіп, осында жүйелі жұмыстар нәтижесінде оқушының күнінен күнге білімге деген ынтасы арта түседі, олар өз бетімен шығармашылықпен жұмыс істеуге қалыптасады, өзін - өі бағалап, өз күшіне деген сенімділік пайда болады, оқудың мәні мен мақсатын айқын түсінеді. Жеке тұлға ретінде дамуына әсер етеді.

Әдебиеттер.

1.Қазақстан Республикасында 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы//Астана. 2004.

2.Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы- 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ», 17.01.2014 ж.

3.Б.А. Тұрғынбаева. Мұғалімнің шығармашылық әлеуметін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту.: теория және тәжірибе // Aлматы. 2005,

4.К.Құдайбергенова. Құзырлылық - тұлға дамуының сапалық критерий // «білім сапасын бағалаудың мәселелері: әдіснамалық негізі және практикалық нәтижесі » атты халықаралық ғылыми - практикалық конференцияның материалдары. 2008.

5.«Білім технологиялары» № 3, 2014 ж.

Жаңартылған білім беру - жаңа ізденіс

Алмағанбетова Л.Ә. №49 ОМ

Білім беруді модернизациялау мектептегі білім берудің мақсатына сәйкес білім беру нәтежиесін жоспарлауды, оны қайта қарап, жаңаша қалыптастыруды талап етеді. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ұлттық білім саласына өте жоғары талап қойып отыр. Қазақстан мектептеріндегі білім беру сапасы өте жоғары, бәсекеге қабілетті болу керек.

Әлемдік білім беру жүйесінің көшінен қалмай, дамудың басым бағыттарын негізге ала отырып, өркениетке аяқ басу - білім беру мазмұнына жаңа талаптарды алға тартуда. Қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңарулар, ең алдымен, жастардың мәдени, эмоционалдық, зияткерлік, әлеуметтік және рухани жағынан даму мүмкіндігін қамтамасыз етуге бағытталуда.

Қазақстан Республикасының Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан жолы -2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында: «Орта білім жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек; мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін білуге тиіс, оларды оқыту нәтижесі сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс», - деген болатын. [1]

Қазіргі таңда мұғалімдерге қойылатын талаптардың бірі - оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін меңгеріп, іс-тәжірибесінде үнемі қолдану. Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған мұғалім болу - уақыт талабы. «Мұғалімдер - қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең «сынампаз» бөлігі болып табылады», - деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев бекер айтпаса керек.[2]Сондықтан да, бүгінгі таңда тәуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Сапалы білім - ел болашағын айқындайтын басты көрсеткіш болып табылады. Бүгін мектеп партасында отырған бүлдіршіндер ертең ел тағдырын шешетін азаматтар. Олардың сапалы білім алуын бүгін қамтамасыз ету - мұғалімнің басты міндеті.

«Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген қасиеттерімен озады», - деп Абай атамыз айтқандай, озық ойлы білімдар адамдар заманның, қоғамның дамуына, өзгеруіне үлесін қосып келеді. Осындай қоғамдық әлеуметтік мәдени өзгерістер, дамулар мектептің оқыту процесіне әсер ететіні сөзсіз. Кез келген оқыту белгілі мөлшерде адамды дамытады. Оқитын пән қаншалықты жаңа, бағалы болса да, мұғалімнің шеберлігі қандай жоғары болсын, мұғалім мен оқушының өз белсенділігін туғыза алмаса, берген білім күткен нәтиже бермейді.

Заманауи мектептердің мақсаты-жоғары білімді, шығармашыл адамның үйлесімді тұлғаланып, дамуы үшін қолайлы білім беру кеңістігін жасау. Өз білімінің нәтижесінде оқушы бойында сын тұғысынан ойлау, білімін шығармашылықпен пайдалана білу, зертеушілік дағдылары, АКТ дағдылары, топта және жеке жұмыс істей білуі, тілдік дағдылары, қойылған міндеттер мен күрделі мәселелерді шеше білу дағдылары қалыптасады. Мектеп бағдарламасына кіріктірілген пәндерді енгізу оқушының жалпы дамуына және тақырыпты сабақта тереңірек зерттеп, әлем туралы тұтас ұғымының қалыптасуына септігін тигізеді.

Пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту идеясы Я.А.Коменскийден басталады.Ұлы дидакт: «Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысты көрсетіле отырып оқытылуы қажет», - деген болатын. Қазіргі таңда кіріктірілген бағдарламалар оқу-тәрбие процесін технологияландырудың бірден-бір шарты болып табылады.

Оқушының адам ретінде қалыптасуы белсенділік арқылы жүзеге асады. Яғни, мұндағы бала өзі ізденуші, бір-біріне үйретуші, ал мұғалім бағыт беруші, нұсқаушы.

Жаңа бағдарламаның басты мақсаттарының бірі - баланың оқыта отырып, ой еркіндігін, белсенділігін, ізденімпаздығын қалыптастыру, өз бетінше шешім қабылдауға дағдыландыру және критериалды бағалау жүйесін енгізді.[3]

Әйгілі зерттеуші Л.С.Выготский: «Дәстүрлі оқыту - бала дамуына тек қондырғы болып, дамуға стихиялы әсер етсе, яғни, «дамудың соңында жүрсе», жаңаша оқыту - «дамытуды өзімен бірге ала жүреді», - деген болатын. Сондықтан, тек дәстүрлі оқытумен шектеліп қалмай, мұғалім әрқашан ізденісте болып, өзіне және шәкірттеріне тиімді жақтарын қарастырып отыруы тиіс.

Жаңа бағдарламаның өзгешелігі: бағалау жүйесінде, үш тілдік саясат, сабақ жоспарының құрлымы, әр сабақта әртүрлі стратегияларды қолдана отырып, сабақтың сапасын арттыруға болатынын, оқушылардың мүмкіндіктерін шектемеуге, керісінше зерттеп-зерделеуге мүмкіндіктер беру.

Аталған бағдарламаға сәйкес алынған тәсілдерді сабақта тиімді қолданысқа енгізсеңіз, баланың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Оқушылар оқудың қызықты жеңіл өтетіндігін, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығы артатындығын баяндайды. Яғни, оқушы өз ой-пікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады.

Қорытындылай келе, осы бағдарламаны меңгергенде ғана жан-жақты дамыған, болашағы айқын, бағдары анық, бәсекеге қабілетті рухани бай тұлға қалыптастыра алатынымызға сенімім мол. Сондай -ақ, межелеген мақсатымызға жету үшін, яғни жаңартылған білім беруді өз мәнінде жүзеге асыру үшін жаңа ізденістер мен тың идеялардың қажеттілігін естен шығармағандығымыз жөн.

Әдебиеттер.

1. Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы- 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ»,17.01.2014 ж.

2. Н.Ә.Назарбаев «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауы, 2012.

3. ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2010.

Оқушыларды эссе жазуға үйрету жолдары

Серікова М.А. №49 ОМ

Бүгінде жалпы орта білім беретін мектептерде берілген біліміді бағалау үшін ЭССЕ көп жазылады. Ал батыс елдерінде оқуға құжат тапсырылғанда ерекше көңіл тағы да ЭССЕ-ге бөлінеді.

Эссе дегеніміз (фр. тіл. essai -тәжірбие, лат.т. exagium - құрау ) - философиялық, әдеби, тарихи, публицистикалық, әлеуметтанулық, саяси және тағы басқа саладағы ғылыми емес, автордың жеке көзқарасын білдіретін прозалық мәтін. Жанр ретінде енгізген 1580 ж. Мишель Монтень болатын, ал «эссе» сөзін бірінші рет қолданып, осы жанрда 1597 жылы Френсис Бэкон кітаптарын жазып шығарды.

Эссе екіге бөлінеді:

1. субъективті; негізгі мақсаты - авторды жан жақты ашу, таныту.

2. объективті; негізгі мақсаты - белгілі бір ғылыми тақырып бойынша автордың көзқарасын ашу, таныту.

Эссе жазу кезеңдері: Проблеманы анықтау -ойлану-жоспарлау -жазу-тексеру ЭССЕ жазу барысында қатаң сақталынуы тиіс талаптар:

• Жеке көзқарастың көрінісі;

• Фактілі дәлелдер (аргументтер);

• Теоретикалық негіздеме;

• Терминдерді қолдану;

• Цитаталарды келтіру;

• Әртүрлі көзқарастарды мысалға алу;

• Логикалық заңдылықтың сақталынуы;

• Салыстыру және қорытындылау әдістерін қолдану;

• Сауаттылық (пункт., орфогр.);

• Юмор, сарказм;

• Қолд. ғылыми еңбектерге сілтеме жасау.

Эссенің жазылу құрылымы:

1. Кіріспе. Тақырыптың негізгі мәні мен негіздемесі тезис түрінде көрсетіледі;

2. Тақырыпты дамыту: Тақырыпқа сәйкес бар біліміңізбен: теория, фактілер, идея, ақпараттар, паралелдеу, аналогия, ассоцация, теңеу, сұрақтар қою, т.б. қолданып, дәлелдейсіз (аргументация).

Мыс. 1. Аргумент түсіндіру мысал (факт) байланыстырушы сөйлемдер. 2. Аргумент түсіндіру мысал (факт) байланыстырушы сөйлемдер;

3. Қорытынды. Жалпылау мен аргументтеріңіздің логикалық қорытындысы. «Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні».

Эссенің құрылымы кіріспе, негізгі бөлім, қорытындыдан тұрады. Маңызды ережелерінің бірі - тезис қою. Тезис - эссенің кілті. Кілті табылмаса, эссенің негізгі мақсатына жетуі де қиындыққа ұшыратады. Тезис - автор ұстанымы, негізгі бөлімде дәлелденетін ойға сілтеуші негізгі идея. Тезис кіріспе бөлімде қойылады. Кіріспе бөлім нені қамту керек? Кіріспе бөлімде эссе жазушы эссе тақырыбына түсінік береді. Осы арқылы жазушының эссе тақырыбын түсінгенін анықтай аламыз. Бұл тақырып неліктен өзекті екендігі жазылады. Тақырып және оның өзектілігі туралы жазылғаннан кейін тезис қойылады. Тезистен кейін негізгі бөлімге көшуші сөйлем жазылады. Тезис нақты әрі анық берілсе, жазбауға да болады. Кіріспе бөлім бойынша мысалға назар аударайық.

• Дос табу оңай ма? - депті қарт.

• Ата, дос табу ақылдыға оңай, ақымаққа қиын, - депті бала.

Эссе тақырыбы: Сіз қалай ойлайсыз? Дос табу ақылдыға оңай ма, ақымаққа оңай ма?

Дос - адамның рухани болмысы, дүниетанымы жағынан үндес келетін жақын жаны. Өз ойыңды, сырыңды, қуанышыңды, ренішіңді, өкінішіңді, жетістігіңді, кемшілігіңді досыңмен бөлісе аласың. Бірақ осының бәрін бөлісе алатын дос табу оңай ма? Дос болудан бұрын, дос табу қиын. Дос табу кімге оңай? Менің ойымша, дос табу ақымаққа оңай. Неге?

Тақырыпты түсінуін білдіретін сөйлемдер: Дос - адамның рухани болмысы, дүниетанымы жағынан үндес келетін жақын жаны. Өз ойыңды, сырыңды, қуанышыңды, ренішіңді, өкінішіңді, жетістігіңді, кемшілігіңді досыңмен бөлісе аласың.

Тақырыптың өзектілігін білдіретін сөйлемдер: Бірақ осының бәрін бөлісе алатын дос табу оңай ма? Дос болудан бұрын дос табу қиын. Дос табу кімге оңай?

Тезис: Менің ойымша, дос табу ақымаққа оңай.

Негізгі бөлімге өтуші сөйлем: Неге? (риторикалық сұрақ)

Эссенің бірнеше түрі бар. Кіріспе бөлімінің тезисі де ерекшелігіне сәйкес қойылады. Мысалға келтірілген кіріспе бөлім аргументтік эссеге қатысты қойылған. Кіріспе бөлімде тезис қойылғаннан кейін негізгі бөлімге көшеді.

Негізгі бөлім эссе жазушының тезиске, яғни негізгі идеяға қатысты айтатын қолдаушы идеяларына (пікіріне) байланысты абзацтарға бөлінеді. Бөлім құрылымына не кіреді? Пікір, аргумент, абзацты қорытындылаушы сөйлем, абзацтан абзацқа өтуші сөйлем. Бір пікір бір абзац. Негізгі бөлім бойынша мысал.

Ақымақ кез келген адаммен дос бола береді. Себебі оның өмірлік ұстанымы айқын емес. Ол өз істеріне талдау жүргізіп ойланбайды. Дұрыс па, дұрыс емес пе деген сұрақтар да оны көп толғандырмайды. Өз ісіне есеп бере алмағандықтан, өзгелерді де бағалай алмайды. Сондықтан ақымаққа дос табу оңай. Ақымаққа дос табудың оңай болуының тағы да басқа себептері бар.

Пікір (негізгі идеяны, яғни тезисті қолдаушы сөйлем): Ақымақ кез келген адаммен дос бола береді.

Аргумент:

1. Себебі оның өмірлік ұстанымы айқын емес.

2. Ол өз істеріне талдау жүргізіп ойланбайды.

3. Дұрыс па, дұрыс емес пе деген сұрақтар да оны көп толғандырмайды.

4. Өз ісіне есеп бере алмағандықтан, өзгелерді де бағалай алмайды.

Абзацты қорытындылаушы сөйлем: Сондықтан ақымаққа дос табу оңай.

Абзацтан абзацқа өтуші сөйлем: Ақымаққа дос табудың оңай болуының тағы да басқа себептері бар.

Негізгі бөлімнің соңғы абзацында басқа абзацқа өтуші сөйлем орнына, негізгі бөлімнен қорытынды бөлімге өтуші сөйлем жазылады.

Қорытынды бөлімде логика бойынша кіріспе бөлімдегі тезиске қайта оралады. Тезисте қандай идея, қандай ұстаным айтылып еді. Негізгі бөлімде негізгі идея талданды ма? Осы екі сұрақ бойынша ойланып, негізгі бөлімдегі абзацтардың түйінін шығарып, қорытынды бөлім жазылады. Мысалы: Қорытындылай келе, дос табудың қиындығы ақылдыға тән. Мақсатсыз, ... ... ..., ... ... ..., ... ... ... адамға дос табу жеңіл. Дос табуда қателеспеуге тырысыңыз.

Бұл - эссенің негізгі құрылымы. Эссе құрылымының бөліктері бір-бірінен ажырамайтын, спираль іспеттес болады. Сөз оралымдары, яғни абзацтан абзацқа өтуші сөйлемдер, шылаулар, қаратпа сөздер эссе құрылымын байланыстырады. Шылаулар абзацтарда айтылатын пікір мағынасына қарай қолданылады. Қаратпа сөздер эссе жазушының ойына байланысты қойылады.

Эссе тақырыптары эссе түрлеріне қарай әртүрлі құрылады. Аргументтік, дәлелдемелік, әдеби, сыни, синтез эсселердің өзіндік ерекшеліктері бар. Осыған сәйкес тақырыптарында да өзгешілік бар.

Эссе жазу адамды үздіксіз оқуға итермелейді. Идея айтып, пікір білдіргенмен, аргументтермен бекіте алмау - аяқталмаған эссе. Толық эссе жазылу үшін қоғамда болып жатқан жаңалықтар, әртүрлі саладағы өзге- рістер, тың ойлар, оқиғалар, жаһандық мәселелер назардан тыс қалмау керек. Нашар аргументтен нашар эссе жазылады. Эссе - білім алушыны үздіксіз оқуға жетелейтін жазба жұмыс түрі.

Оқу- тәрбие жұмысында оқушылардың ой- өрісін кеңейтіп, өз бетінше еңбектенуге, ізденуге және өз ойларын ауызша, жазбаша жеткізе білуге үйрету- алға қойылып отырған басты мақсаттардың бірі. Бұл жұмысты қалыптастыруда диктант, мазмұндама, шығарма және де соңғы талаптарға сай эссе жұмыстарының маңызы зор. Сауатты жазуға үйретуді оқудан бөліп қарауға болмайды. Эссе жазуға үйретудің алғашқы күнінен бастап жазуға да қойылатын талапты естен шығармау керек.

Жиі кездесетін қателіктер:

1. Проблема ашылмайды;

2. Автордың жеке позициясы көрінбейді;

3. Теоретикалық негіздемесі жоқ;

4. Терминдерді орынсыз, сауатсыз қолдану;

5. Тым қарапайым өмірдің мысалдары көп;

6. Ауызекі сөздер, диалект, сленг, жаргон сөздер;

7. Келтірілген мысалдар автор позициясына қайшы; 8. Қорытындылау, түйін шығару деген жоқ;

9. Логиканың болмауы.

Сонымен, эссе ғылыммен, публицистикамен және көркем әдебиетпен байланысты, дегенмен олардың ешқайсысына да тікелей қатысы жоқ жанр. Эссе көбінде «сараптамалық әдебиетке» жақын болып келетін және философия, әдебиет, саясат, сын, өнеге, эстетика, идеологияны объект ретінде қолданып, соларды сараптайтын жанр. Эссе үшін ең маңызды факторлар: өзектілілік, экспрессивтілік және бейнелілік. Жалпы сәтті жазылған эсселердің авторлары философтар, тарихшылар, мәдениеттанушылар, өнер зерттеушілері, жеке салада хабардар журналистер бола алатынына өмірдің өзі дәлелдеп жүр, демек эссе жанры автордың интеллектуалдық байлығына, өмірден білген, көрген, сезінген, түйгенін халыққа жеткізу стилінің өзіндік ерекшелігіне байланысты деген қорытындыға келуге болады.

Әдебиеттер.

1. Қабдолов З. Сөз өнері.-Алматы: Санат, 2002.

2. Әдебиеттану терминдер сөздігі (Құрастырушылар:З.Ахметов,Т.Шаңбаев) Алматы: Ана тілі,1998.

3. Т.Ю. Лямзина Жанр эссе (К проблеме формирования теории) интернеттен

4. Журналист газеті №9(34) қыркүйек 2005

5. «Интербелсенді әдістемені мектепте қолдану» Асхат Әлімов, - Алматы, 2015

Қазақ тілі сабағында ойын түрлерін қолданудың тиімділігі

Хасенова А.А. №53 ОМ

Қазақ тілі - Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі.Олай болса жаңа бағдарлама бүкіл оқу орындарының алдына қазақ тілін жан-жақты меңгерген,көркем әдеби тіл нормаларын терең игерген жастарды тәрбиелеп шығаруды міндет етіп қойды.

Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан 2030» бағдарламасында «2030 жылға қарай Қазақстан Орталық Азия Барысында айналады және өзге дамушы елдерге үлгі болады» деп сеніммен айтылған. Қазақстанның болашағы зор болса,мемлекеттік тілдің атқаратын рөлі мол.

Мемлекеттік тілдің дамуы мен болашақта өсіп - өркендеуі де, ең бірінші, тіл мамандарына байланысты. Әр пән мұғалімінің міндеті - қазақ халқының салт-дәстүрі, мәдениеті, тарихы, мемлекеттік тілде еркін сөйлей алу дәрежесіне жеткізу. Өзге ұлт өкілдерінің қазақ тілін жақсы меңгертіп, қызметте де, өндірісте де қазақ тілінде сөйлеп, мемлекеттік іс-қағаздар жазуына ықпал ету.

Мұғалімдер алдындағы отырған балаға әр түрлі әдіс - тәсілдерді қолдану арқылы білімді жүйелі де терең беруге тырысады.Бірақ оқушылар мектепте,ата-аналар қызметте орыс тілінде сөйлейді.Ал, өзге ұлт өкілдері әлі де қазақ тілінде сөйлеуге тырыспайды, сондықтан да оқушыларды қазақ тілінде сөйлету - ең маңызды мәселе.

Мақсаты: қазақ тілі сабағында ойын технологиясын қолдану арқылы басқа ұлт өкілдеріне мемлекеттік тілді меңгерту,пәнге деген қызығушылықтарын арттыру,білімдерін кеңейту.

Міндеттері:

1. Оқушыларды оқыту барысында ойын ойын технологиясын педагогикалық,психологиялық және әдістемелік - дидактикалық негіздеріне теориялық талдау жасауды жүзеге асыру;

2. Қазақ тілі сабағында қолданатын ойындарды жүйелеп,түрлерін анықтап,ойындарды өткізу жоспарын құру;

3. Ойын технологиялары арқылы оқушы тұлғасын дамытуға байланысты тәжірибелік жұмыстың теориялық үлгісін жасау;

4. Тәжірибе негізінде қазақ тілін оқытуда ойын технологияларын қолданудың тиімділігін анықтау.

Қазақ тілі сабағында ойын түрлерін қолдану не береді?

• Білімді меңгеруге, шеберлікті қалыптастыруғаықпал жасайды;

• Ой әрекеттері тәсілдерін дамытуға және қалыптастыруға мүмкіндік береді;

• Баланы дамытады,ізденімпаздыққа.шеберлікке баулиды;

• Оқушылар грамматикадан сыныпта оқып,үйренгендерін ойын арқылы қайталапбекіте түседі; - Жауапты тез тауып, тапқырлыққа дағдыланады;

• Сөздік қоры молаяды;

• Сонымен қатар ойын технологиясы өзінің дамуы бойынша үлгерімі нашар балаларға да оң

әсер етеді;

• Пәнге деген қызығушылығы артады.

Ойын өткізу түрлері:

1) Жалпы; 2) топтық; 3) жекелей.

Ойын түрлерін сабақтың әр кезеңдерінде, тақырыбына қарай мұғалім өзі таңдап алып,қолданып отырады.Ойынды әр сабақта пайдалану міндетті емес.Ойын түрлері сабақты қызықты өткізуге, оқушылардың сабаққа ынтамен қатысуына, өз бетімен жұмыс істеуіне,өздігінен қорытынды жасауына жол ашады деген тұжырымдар бар.

Ойын - бастауыш сыныптарда оқытудың ең тиімді әдісі.

Оқыту мақсатында қолданылатын ойындардың түрлері көп. Ойын - қанағат алу үшін жасалатын іс-әрекет. Оқуда да, еңбекте де ойын элементтерін қолдануға болады.

Сайысты сабақта ойын әдісі арқылы жүзеге асыруға болады

Мысалы: «Кім тез?» санауды қайталайды. Тақтада жемістер мен жидектердің суреттерінде сандар жазылып тұрады. Балалар сол сандарды рет- ретімен атап, дауыстап санайды. Бұл ойындар жемістердің атауларын, сандарды қайталауға, тез санауды үйренугемүмкіндік береді, оқушыларды ынталандырады.

Неміс педагогі Адольф Дистерверг: «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлауға үйретеді»-деген.

Бұл ретте профессор Ж. Караевтың «Деңгейлеп оқыту» технологиясының маңыздылығы зор.

Оқушының ойлау қабілетін, тілін дамытуға игі ықпал ететін, мен жұмысымда қолданатын оқытудың бір түрі сабақта ойын технологияларын қолдану.

Енді орыс тілді сыныптарда оқушылардың қазақ тіліне деген қызығушылығын арттыратын, сабақта қолдануға тиімді болып табылады деген ойын элементтеріне тоқтала кетелік.

«Шашылған әріптер» ойыны.

Мақсаты: сөздегі дыбыс сәйкестігінтаба білуге дағдыландыру.

Ойын барысы: Мұғалім ақ параққа үлкен әріптермен жазу жазып, оны қояды. «Менде сөз болған еді,енді ол әріп болып шашылып қалды» деп әріптерді көрсетіп тұрып,үстел үстіне шашып тастайды.Кім сөзді тез табады? Сөзді бірінші тапқан бала жеңіске жетеді деп түсінік беріледі.Жеңіске жеткен бала өз сөзін мұғалімге айтып, жазады.Сөздегі әріптерді кесіп, басқа оқушыларға көрсетеді.Ойын осылай жалғасады.

«Сиқырлы алма» ойыны.

Мақсаты: 1.Оқушыларды сауатты жазуға дағдыландыру.

2.Сөздік қорын молайту.

Ойын барысы: тақтаға алманың суреті ілінеді.Сөздерге керекті әріпті кім тапса, сол алманы үзіп алып, көп нүктесі бар жерге апарып салады.Мысалы: к..нделік, д..птер, кіт..п, т.с.с. Содан кеін осы сөздермен сөз тіркестерін немесе сөйлем құрастыру керек.

«Тізбек» ойыны.

Берілген зат есімнің соңғы дыбысынан басталатын басқа зат есім тауып айту тапсырылады. Мысалы, бірінші бала «қала» десе, келесі «алма» деп жалғастырып алып кетеді.

«Сөз жарысы» сайысы.

Екі оқушы шығып тақтада берілген сөздердің аудармасын тауып жарысады. Қай оқушы бірінші болса, сол оқушы жеңімпаз атанады.

1. Родина-Отан

2. гимн-әнұран

3. знамя-ту

4. государственный-мемлекеттік

5. комплекс-кешен

6. краски-бояу

7. предмет-пән

8. тема-тақырып 9. молодой-жас

Сэнквейн топпен, жеке жұмыстарда да қолданыла береді.Тек жеке жұмыста сөздік қоры нашар балалрға қиындау соғады.Ондай оқушылар синоним, етістіктер қатарын табуға қиналады және орфографиялық қателерді көп жібереді.Бір жағынан жеке жұмыста балалардың сауаттылық деңгейі көзге көрініп тұрады. Сол себепті оларды бағалау қиынға соқпайды.Ал жұптаса, топтаса жұмыс жасағанда сауаттылықтары жоғары болады.Бұл элементті үй тапсырмасын бергенде, бекіту бөлімінде, сайыс сабақтарда қолданғанды жөн санаймын.Мамандықтар тақырыбын өткенде үнемі қолданамын..Балааларды ізденуге, ойлануға жетелейді

Тіл үйрену, тіл ұстарту адамның ойлау қабілетімен тығыз байланысты. Ойлау қабілетін дамытудың негізгі әдістерінің бірі жаттығу жұмыстарын тиімді ұйымдастыру болып табылады.

Жаттығулар екі топқа бөлінеді:

1) тілдік жаттығулар; 2) сөйлеу жаттығулары.

Келесі мысал ретінде ұсынарым тілді жаттықтыруға арналған тілдік жаттығу: -. Мұғалім бастайды, оқушылар қостап, аяқтайды.

Огурцы - қияр, Усы - мұрт, А граната - ... А груша- ... Мороз - аяз, Кобыла - бие, А лук - ... А вишня - ...

Жираф - керік, Земля - топырақ,

«Ыстық орындық» әдісі. Берілген тапсырмаға байланысты қойылған сұрақтарға жылдам жауап беру керек, себебі, орындық ыстық.

«Өзіңізді тексеріңіз» әдісі. Бұл мәлімет ШЫНДЫҚ па немесе ЖАЛҒАН ба?

Өтілген мәтін бойынша мысалдар келтіріледі. Мысалдарды оқу кезінде оқушылар ол келтірілген мысалдың өтілген мәтінде бар, жоғын анықтайды.

«Таңдау» әдісі.

1. Мен сабақ қызықты _____________ қызықсыз болды деп ойлаймын.

2. Мен сабақта: үйрендім көп нәрсені _____________ үйренгенім аз болды.

3. Мен басқаларды мұқият ______________ зейінсіз тыңдадым.

4. Мен пікірсайыстарға жиі ______________ сирек қатыстым

5. Мен сабақтағы өз жетістіктеріме ризамын ____________ риза емеспін.

Бұл карточканы таратып бергенде оқушылар өздерінің сабаққа қатысу деңгейі мен сабаққа деген ынтасын білдіретін сөйлемдердің бірінің тұсына « +» белгісін қою тапсырылады.

Қорыта келгенде мемлекеттік тілді оқытуда ойындарды дұрыс ұйымдастырып, қатысушылардың әрекетін уақытында қадағалау және түзеу оқушылардың жеке тұлға ретіндегі барлық қабілеттерін дамытуға әсерін тигізеді.

Ойын түрлері білімді меңгеруге, шеберлікті қалыптастыруға, баланы дамытады, ізденімпаздыққа,шеберлікке баулиды,оқушылар грамматикадан сыныпта оқып,үйренгендерін ойын арқылы қайталап бекіте түседі, жауапты тез тауып, тапқырлыққа дағдыланады, сөздік қоры молаяды,оқушының тіл үйренуге қызығушылығы артады.

Ойын түрлері өзінің дамуы бойынша үлгерімі нашар балаларға да оң әсер етеді.Осында ойын технологиялары арқылы әрбір ұстаз өзінің көздеген мақсатына жете алады деген ойдамын.Үнемі оқумен, еңбекпен, ізденіспен келе жатқан ұстаз - барлық істі атқаруға уақыт таба білетін жан.

Жаңартылған білім беру- заман талабы

Айтенова Л.Т. №5 ОМ

Тәуелсіз елдің негізгі тірегі-білімді ұрпақ. Қазіргі таңда білімдінің алға түсіп, бәйгеден озып келетін заманы туды. Бүгінгі жаһандану заманында жас ұрпаққа білім беру-жаңа ізденіс, тың жаңалықтармен заман сұранысына сай көзқарас арқылы жүзеге асыруды талап етіп отыр.

Мемлекет болашағының кепілі-жастарға білім мен тәрбие беру мәселесінен өткір мәселе жоқ екені белгілі. Қазақтың кемел талантты ұлы ұстазы Ахмет Байтұрсынов: «Елді түзетуді бала оқыту ісін түзетуден бастау керек»,-деген. Қазақстан Республикасының білім беру реформаларының негізгі мақсаты-білім беру жүйесін жаңа экономикалық ортаға бейімдеу. Елбасымыз жолдауында айтқандай: «Болашақ өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін, заман талабына сай білім қажет».Соған орай оқытудың парадигасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Ғылым мен техниканың күн санап өсуіне байланысты педагогика ғылымының теориясы мен оқыту үрдісі де түбегейлі өзгеруде. Осыған байланысты ұстаздар алдында үлкен жауапкершілік тұрғаны мәлім. Ұстаз болашақ ұрпақ тәрбиелеуші және білім беруші тұлға болғандықтан, көтерер жүгіде ауыр.

Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Қазіргі таңда оқушылардың құзыреттілік біліктерін, алған білімдерін өмірлік жағдайда тиімді қолдана білу қабілеттерін дамытудың маңыздылығы арта түскені айқын. Оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін артыру, әлемдік білім кеңістігіне ену-білім беру процесінің негізі болып табылады.

Қазақ тілінде оқытылатын мектептердегі «Қазақ тілі» мен «Қазақ әдебиеті» пәндері бойынша оқушылар кез келген ауызша немесе жазбаша мәтіндерді сенімді және сын тұрғысынан қолдана білуі, басқалармен әртүрлі тақырып төңірегінде саналы әрі анық әңгіме жүргізіп, әртүрлі мақсатқа арналған мазмұнды мәтін құра білуге дағдылануы керек. Бұл оқушыларды тіл және әдебиетке қатысты мәлеселелермен қатар, заманау тақырыптар мен мәселелерді талқылауға дайындап олардың пікірталасқа араласуына түрткі болады. Пәндердің оқу бағдарламасы біліммен қатар, дағдыларды да қолдануды назарға алады.

Қазақ тілі мен әдебиетін оқи отырып, оқушылар негізгі төрт тілдік дағды, атап айтар болсақ, айтылым, тыңдылам, оқылым және жазылым бойынша түсініктері мен қабілеттерін кеңейтеді. Қазақ тілімен оқытылатын мектептердегі қазақ тілінің білім беру бағдарламасы оқушыларға көптеген мүмкіндік береді.

Тыңдалым және айтылым бойынша:

• Берілген ақпаратты түсіну;

• Негізгі идеяны және түрлі жағдайлар тұрғысынан мәтіндегі көптеген көзқарастарды анықтау;

• Тыңдалған материалға жауап беру;

• Жасырын мәтінді анықтау;

• Мультимедия ресурстарын пайдалана отырып , сөйлеу және тыңдау; - Оқылым бойынша:

• Жазбаша ақпаратты түсіну;

• Мәтіннің негізгі идеясы мен құрылымын анықтау;

• Мәтіндегі лексиканың ерекшеліктерін түсіну;

• Сұрақтарды тұжырымдау және бағамдау;

• Мәтіннің түрлері мен стилін анықтау;

• Әртүрлі оқылым стратегияларын пайдалану;

• Түрлі ақпарат көздерінен қажетті ақпартты алу; - Мәтіннің салыстырмалы талдауын жасау; - Жазылым бойынша:

• Өз көзқарасын білдіре отырып мәтін жазу;

• Тиісті стильді пайдалана отырып, алуан түрлі тақырып бойынша мәтін жазу;

• Жоспар құру;

• Өзіндік стильде мәтін құру;

• Тыңдалым, оқылым және аудиовизуалды материал мазмұнының үдесінен шығу үшін шығармашылық түрде жауап жазу;

• Түрлі жанрда мәтін құру;

• Мәтіндерді салыстыру;

• Мәтіндерді түзету және түрлендіру;

• Оқырманның қызығушылығын оятып, оны сендіру үшін жазу; - Эссе жазу;

Тыңдалым-анағұрлым маңызды тілдік дағды деуге болады, бірақ «қадағалау анағұрлым қиынға түсетін» дағды.

Қазіргі заманғы көптеген жаңа тәсілдер ақпарттық-үдерістік модельге негізделеді. Левелт төрт үдерісті ұсынады: тұжырымдау, қалыптастыру, артикуляция және өзін-өзі бағалау.

Оқылым белсенді немесе бейтарап болуы мүмкін. Бейтарап оқылым-оқушылар мәтінге сыни талдау жасауды мақсат етпей, өзінің қызығушылығын қанағаттандыру үшін оқу. Белсенді оқылым тілді оқытудың негізгі элементтерінің бірі , мұндай оқылым барысында оқушы өзінің сыни талдау дағдыларын дамыту мен жетілдіру үшін мәтінмен жұмыс істеудің әртүрлі кезеңдерінде бірқатар әдіс-тәсілдерді қолданады.

Жазылым -бұл оқушылардан үйлесімді мәтін құру үшін көптеген күрделі дағдыларды меңгеруді талап ететін міндет.

Мұғалімдердің біліктілігін арттыру курсы барысында мұғалімдер әртүрлі жастағы және қабілеттері әртүрлі оқушыларға арнап қолданғысы келетін әдіс-тәсілдері анықтап, сондай-ақ ол әдіс-тәсілдердің оқушылардың танымдық дағдысын дамытуға ықпалын бағамдауға мүмкіндік алады.

Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енгізіп жатқан жаңартылған білім беру бағдарламасы- заман талабына сай болашақ ұрпақтың сұранысын қанағаттандаратын тың бағдарлама. Осы бағдарламаны толық танып білу мақсатында «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы ұйымдастырған төрт апталық курста оқып, тәжірибемді толықтырдым.Жаңаша оқытуда педагогиканың барлық аспектілері сындарлы оқытуға негізделген.Яғыни оқушылардың бір-біріне сын тұрғысынан қарауы.Тілдік дағдылар мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым және жазылым,зеріттеуге негізделген оқу,белсенді оқу деп өзгерді. Жаңартылған білім берудің маңыздылығы -оқушы тұлғасының үйлесімді, қолайлы білім беру ортасын құра отырып, сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АКТ-ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, топта жұмыс жасай білу, функционалды сауаттылықты, шығармашылықпен қолдана білу. Жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшелігі: жеңілден қиынға қарай берілуінде. Оқушылар білімін критериалды бағалау, оқушылардың оқу жетістіктерінің мониторингісін уақытылы жүргізуге, мұғалімге сабақты қажетті мазмұнмен толықтыруға мүмкіндік береді, оқушылардың оқуға деген уәждерін арттырады, оқытудың заманауи әдістерін біріктіреді.

Бағдарлама оқушының төрт тілдік дағдысын: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылымды жетілдіруге бағытталған. Аталған төрт дағдыны түрлі әдіс-тәсілдер арқылы сабақта пайдаланып, оқушылардың қызығушылығын арттырып отыру керек. Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, шеберлігіне, оның құзыреттілігіне байланысты. Сондықтан да ұстаздар оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыруы керек. «Мұғалім көп әдісті білуге тырысуы керек. Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдануы керек»,- деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, қазіргі заман талабына сай білім беру мәселесі сол қоғам мүддесіне сай болуы қажет.

Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс жасауда. ХХІ ғасырда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның білімділігімен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс.

Әдебиеттер.

1. А.Қ.Әлімов «Интербелсенді оқыту әдістемесін мектепте қолдану»

2. Оқу әдіст.құрал/ «Назарбаев Зияткерлік мектептері»ДББҰ

3. www.billimainasy

Қазақ тілі мен әдебиет пәндерінде оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын арттыру жолдары

Мурзагулова С.М. №35 ОМ

Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуға баса назар аударған.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту - бүгінгі заманның талабы. Қазақ тілінің грамматикасын терең меңгерген оқушы, қоғамның кез-келген саласында қиналмай жұмыс істеп, өзінің функционалды сауаттылығын көрсете алады. Әлемдік білім кеңістігіне енуде өмірге бейім, өзгеріске икемді, өзіндік ой-пікірін жеткізе алатын, сыни тұрғыдан ойлай алатын тұлға қалыптастыру заман талабы болып отыр. Осындай оқушыны даярлауда олардың функционалдық сауаттылығын арттыру маңызды орын алады. Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында оқу сауаттылығын дамыту жұмыстары әр сабақ сайын қарастырылуы зор нәтиже береді. Оқушылар күнделікті шығармашылықпен айналысып, өзіндік пайымдауға дағдыланады.

Қазақ тілі мен әдебиеттен оқушыларының функционалдық сауаттылығын арттыру жұмыстарының мақсаты: оқу сауаттылығы - оқушылардың мәтін мазмұнын түсіне білуі және оларға ой жүгірте білу, мәтін мазмұнын өзіндік пайымдау жасауға пайдалана білуге баулу.

Міндеттері:

• мәтіндерге өз тұжырымын жасай отырып, белсенділік таныту, шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қабылдай алуға даярлау;

• тілдік жағдаяттарда қарым-қатынасқа түсе алу даярлығын білдіретін құзыреттілікті қалыптастыру жолдарын қарастыру;

• ана тілін жетік білетін, ұлттық мәдени құндылықтарды бағалай алатын тұлға даярлау.

Пән мұғалімдері оқушылардың оқу сауаттылығын жетілдіру тәсілдерін жоспарлы түрде жүргізу тиімді. Жоспарлауды 3 бөлімнен құрастыру болады:

I-бөлім: Сабақтарда мәтіндер бойынша оқу сауаттылығын арттыратын сұрақтар мен тапсырмалар жүйесін беру.

II-бөлім: Сыныптан тыс сабақтар мен пәндік үйірмелерде оқу сауаттылығын арттыру тапсырмаларын ұйымдастыру, таңдау курстарын жүргізу.

III-бөлім: оқушыларды интеллектуалды сайыстар мен олимпиадаларға қатыстыру.

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында әр оқушыны дара тұлға деп танып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту жұмыстарын жүйелі жүргізу - оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттырудың негізгі шарты болып табылады. Тіл сабақтарында мәтіндер бойынша оқу сауаттылығын арттыратын сұрақтар мен тапсырмалар жүйесін беру мұғалімнен зор дайындықты қажет етеді. Сұрақтар жүйесі оқушылардың белсенді ойлауын, білімі мен білік, дағдысын қолдана білуді қамтамасыз ететіндейетіп құрылуы керек. Мысалы: «Шығарманың басты ойы неде? Шығармада не жазылғаны туралы айтуға болады?(оның мазмұны туралы). Шығарма қалай жазылғаны туралы айтуға болады? (оның стилі туралы)» сұрақтары беріледі. Сұрақтарға жауап беру арқылы оқушылар рефлексия жасай отырып, мәтін мазмұнын өз мақсаттарына қол жеткізу үшін қолданып, бiлiмдері мен дағдыларын қоғамның белсендi өмiріне араласуына бағыттайды. Келесідегідей түрдегі сұрақтар «не мақсатпен көрсетілген? Қалай қолданасың?» берілсе, оқушылар мәтін мен сұрақты қолдана отырып, логикалық байланыс жасауға дағдыланады. Немесе, «Шығарманың қай бөліктері бір-біріне қарама қайшы? Неліктен?» сұрақтары арқылы байқағыштыққа, мәтіннің әр сөзін дұрыс қолдана білуге, тұжырымдауға үйренеді. Сондай-ақ, оқу материалдарының форматы аспектісін түсінуге бағытталған шығармашылық тапсырмалар ұйымдастыру сауаттылықты арттыруға бағытталады. Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында «Екі жақты түсініктеме күнделігі», «Стиктердегі сұрақтар», «Пікірлер парағы», «Үндестік парағы», «Эйлер шеңберін құрау» тәрізді тапсырмалар оқушыларды өзіндік жеке қасиеттерінің дамуын қамтамасыз етеді.

Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының мұғалімдерінің біліктілігін арттыруына негізделген деңгейлі бағдарламалар мұғалімдерге үзіліссіз даму мен өзін-өзі жетілдіруге негізделген. Оларға сабақ беру мен оқытуда жаңа тәсілдерді түсінуіне, өздерінің жеке ойланулары мен тәжірибелеріне өзгерістер енгізуге бағытталған. Қазақстанда педагогикалық шеберлік орталығы мен Кембридж университетінің бағдарламасымен оқу мұғалімдердің сабақ беру тәжірибесіне, оқушылардың оқуына, жалпы алғанда мектептің жұмысына оң әсерін тигізуде. Бағдарламадағы модульдерді сабақтарға тиімді ықпалдастыру арқылы оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын дамытуда жоғары нәтижеге қол жеткізуге болады.

Модульдің бірі ретінде алынған сын тұрғысынан ойлау арқылы пәндік-білімдік парадигманы күрделі ой еңбегіне айналдыра аламыз. Сын тұрғысынан ойлаудың әдіс-тәсілдерін кеңінен қолдана отырып, оқушының ішкі мүмкіндігін танып, оның сыртқа шығарылуына түрткі жасап, тілдік қабілеттің дамуына жағдай туғызуға болады. 7 модульдің сын тұрғысынан ойлау бағытын қолдану арқылы оқушылардың:

• таным белсенділігін арттыруға;

• өзіндік ізденуді жүзеге асыруға;

• логикалық ойлаудың пайда болуына;

• өзін-өзі дамытуға;

• болжам жасай алуға;

• іскерліктің пайда болуына;

• шешім қабылдау әрекетінің дамуына жағдай туғызылады.

Сын тұрғысынан ойлау арқылы ғылыми ойлау, креативті ойлау, сыни бағалау, дәлелдерді пайдалану арқылы жасап қорытынды жасай алады. Оқушылар шешім қабылдаға, мәселелерді шешудің жаңа жолдарын іздестіруге тырысады, жаңа идеялар ұсынады. Сабақтарда оқушы сұрақ қоя білуге, әр кез сұраққа жауап іздеуге талпынады, екпінді іс-әрекетке түседі, әр түрлі идеялар мен пікірлерді сарапқа салады. Бұлардың барлығы оқушыдан үнемі тілдік қатынасқа түсіп отыруға итермелейді, оқу сауаттылығын арттырады. Оқушы шығармашылықпен жұмыс істеу арқылы бірбірінің пікіріне бақылау жасайды, айтылған ойға баға бере алады. Терең, тиянақты, сапалы білім беру мақсатында жүргізілген әдіс-тәсілдердің барлығы ауызша, жазбаша сөйлеу арқылы жүзеге асырылады. Сын тұрғысынан ойлаудың ұтымдылығы сонда-қолданатын стратегиялар ғылымитанымдық мәтіндермен жұмысқа да, көркем-әдеби мәтіндермен жұмыс жасауға да қолайлы. Ендеше, қандай пән болса да мұғалімдер сабақ кезеңдерін басқаша құра отырып, оқытудың сапалы болуына қол жеткізе алады. Нәтижесінде, өз пікірін тұжырымдап айтатын, көпшілік ортада батыл сөйлей алатын, өзгемен еркін сөйлесім қарым-қатынасына түсетін тұлға қалыптастыра аламыз.

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында диалогтік оқыту модулін жүйелі енгізсе, оқушылар бірлескен оқу әдістерін қолдану арқылы білімді зерттей отырып игеруді қамтамасыз етеді; бірінбірі оқыту арқылы топтық жұмыстың тиімділігін түсініп, білімді белсенді игеруді жүзеге асырады; оқушы-оқушы, оқушы-мұғалім қарым-қатынасын дамыту тәрізді маңызды оқыту түрлерін жүзеге асырады. Бұл оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын дамытуда зор рөл атқарады. Себебі, сынып оқушыларының әрқайсысы оқу үдерісіне белсене қатысып, өз көзқарастарын, біліктерін ортаға салады. Бұл олардың әлеуметтік және эмоционалды тұрғыдан дамуына жағдай туғызады.

II. Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында сыныптан тыс сабақтар мен пәндік үйірмелерді жүйелі өткізу оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттырудың бірден-бір жолы. Пәннен ұйымдастырылған мұндай сабақтардың негізгі мақсаты - оқушыларды ойлау еңбегіне дағдыландыру, ізденіске жетелеу, жазбаша көркем тілін дамыту, олардың қабілет, дарынына әсер ету. Жан-жақты ойластырылған танымдық шаралар мен қызықты сабақтарда неғұрлым оқу сауаттылығын дамытуға негізделген жұмыстарды ықпалдастыру қажет. Сондай-ақ, «Біз таңдаған қаламгер», «Ең әлсіз топ», «Мәтінді бағалау», «Пікірлер білдіреміз» тәрізді сабақтар жүргізу оқушылардың шынайы танымдық мүмкіндіктерін жетілдіруге мүмкіндік береді. Пәннен ұйымдастырылған сыныптан тыс сабақтар келесідегідей сауаттылықты дамытады:

• оқушы тіл ұстарту амалдарын дұрыс ажыратып, орынды қолдана алу, функционалдық сауаттылық дағдылары (тұжырымдау, жинақтау, салыстыру, қорыту, дәлелдеу);

• тілдің қоғамдық маңызын, ана тілінің қадыр-қасиетіп түсіне білу;

• стиль түрлерін ажыратып алу;

• шығармашылық жұмыстардың орындалу техникасын меңгеру;

• көркем шығармадан автордың стильдік қолданысын түсініп, талдай білу;

• мәтінді тақырыпқа сай баяндап, суреттей, талдай білу, поэзиялық шығармалардың әсемдігін түсініп, орындай білу;

• жазбаша жұмыстарға талдау жасай білу, өз көзқарасын, әсерін кірістіріп, қорытындылай алу.

Сондай-ақ, оқушылар функционалдық сауаттылықтың негізгі міндеті мәтiннiң қолдану жағдайы немесе мақсаттары аспектісін үйренеді, мәтiнді толық түсiнгенін дәлелдейтін машықтары дамытылады. Жұмыстар барысында бағдарламадан тыс көркем әдебиеттерге талдау жасалынады. «Кітаптың авторы кім? Не мақсатпен жазды? Басты ой неде? Кітапты басқаша қалай атауға болады? Неге? Тағы қандай тарау қосуға болады?» тапсырмалары оқушыларды мәтiннiң мазмұнына немесе оның формасына рефлексия жасауды және олардың бағасын шығаруды үйренеді. Сыныптан тыс сабақтарда оқушыларды даяр мәтіндер бойынша тапсырмалар мен сұрақтар әзірлеуге төселдіру меңгерген дағдыны қолдана алуға үйретеді. Оқушылардың сөз мәдениетін жетілдіру, интеллектуалдық қабілеттерін арттыруға бағытталған сабақ түрлері қарастырылды. «Қазақ тіл өнерінің құдіреті», «Поэзия тілінің құдіреті, «Әдеби тілдің қолдану аясы» тақырыптарында өткізілген үйірме жұмыстары жазбаша мәтіндерді ұғуына оқу қабілеттілігі және оларға рефлексия жасап, олардың мазмұнын меңгеруге бағытталды.

III. Қазақ тілі мен әдебиет пәндерінен интеллектуалды сайыстар мен олимпиадаларға оқушыларды жүйелі даярлау оқушылардың оқу сауаттылығын дамытуға әсер етеді. Себебі мұндай сайыстар қазақ тілінің бай қолданыстарын және астарлы ойды түсінуге, қабілетті ұштауға әсер етеді.Оқушылар ойын жүйелі жеткізуге бейімделген сөз сазына зер салатын тұлғаны даярлауға бағытталды.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру арқылы таным көкжиегі кең, сөйлеу мәдениеті жоғары, өз ойын сенімді, жігерлі, шешен тілмен жеткізе білетін, көпшілікті өз сөзіне ұйыта алатын дағды, қасиеттерге бейімделген тұлға тәрбиелейміз. Осы мақсаттағы жұмыстар оқушылардың ойын, тіл шеберлігін, сауаттылығын, шығармашылық қабілетін арттыратын, тіл шеберлігінің ұшталуын, тіл ұстартуды көздейді. Себебі, астарлы ойды түсіну қабілеті ұшталған, ойын жүйелі жеткізуге бейімделген, сөз сазына зер салатын, өз шеберлігі мен кемшілігін аңғара білетін, жазба тіл шеберлігі қалыптасқан, айшықты сөйлеуге бейімделген тұлғаның тәрбиеленіп шығуына жол ашу әр мұғалімнің міндеті. Қорыта келгенде, оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуда - бүгінгі заман талабы. Осы ретте, қазақ тілі мен әдебиеті пәнін дұрыс жүргізе білудің маңызы зор. Педагогтың шеберлігі, яғни шығармашылық пен жауапкершілікті ұштастырып сабақ өтуі, бұл заман талабынан туындап отырған мәселе. Жоғары деңгейде сабақ беретін оқытушының алдынан шыққан оқушы - өмір айдынындағы өз жолын адаспай табады, азамат болып қалыптасады. Бұл ұстаз үшін абыройдың үлкені, әрбір мұғалім осыған ұмтылса ұрпақ алдындағы қарыздың өтелгені. Қазіргі жастарға тек білім беріп қана қоймай, сонымен бірге әлеуметтік бейімделу үдерісінде алған білімдерін пайдалана білуге үйретіп келеміз.

Өскелең ұрпақтың үш тілді: қазақ тілін - мемлекеттік тіл, орыс тілін ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілін халықаралық тіл ретінде оқып үйренуге ұмтылыс жасауы - заман талабы, болашақ ұрпаққа қажеттіліктен туындап отыр.Бүгінгі жас ұрпақты елдің экононмикасын өркендететін, білім алуда өз бетінше әрекет ете алатын, қоршаған ортасын құрметтейтін тұлға етіп қалыптасыру болашақтың талабы болып отыр. Сондықтан да білім берудегі бүгінгі бетбұрыстың үлкен мәні бар. Сондықтан, жаңарған Қазақстанға-жаңаша білім беру үрдісін жетілдіретін, қиындығы мен қызығы мол жұмыста барша ұстаздарға табыстар тілеймін!

Әдебиеттер.

1. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2013 жыл.

2. «Кәсіби қазақ тілін оқыту» атты Халықаралық ғылыми-прктикалық дөңгелек үстел материалдары.

3. «Жаңа идеядан жаңа тәжірибеге» атты әдістемелік жинақ. Кембридж бағдарламасы

бойынша біліктілікті арттыру курс материалдарынан. 2013 жыл.

Білім беруде жаңа әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігі

Аташева Ж.У. №19 ОМ

Жаңаша бағдарлама бойынша курс менің тәжірибеме көптеген оң өзгерістер әкелді. «Мен ешкімге ештеңе үйретпеймін, мен тек оларды ойландыра аламын» (Сократ) деген нақыл сөзді негізге ала отырып тізбектелген сабақтарымда сыни тұрғыдан ойлау өз тәжірибемде жаңа тәсілдерді қолдану және бағалау әрекеттерін сыни тұрғыдан бағалауды қамтуды мақсат еттім. Осыған сәйкес, сабақ жоспарларының қысқа және орта мерзімде рәсімделуі мұғалімнен көп еңбектенуді талап ететіндігін ұқтым. Тиянақтылық пен жүйелілік қана жетістікке әкелетіндігіне куә болдым. Оқушыларға сапалы білім беретін осындай сабақтар көп ізденісті, уақытты, жеке білімді, мұғалім шығармашылығын қажет ететінін, екінші жағынан жаңа әдіс-тәсіл түрлерін сабақта пайдалану арқылы мол тәжірибе жинауға болатынын түсіндім.

Олай болса, тәжірибемді күрт өзгерткен сабақтарымның біріне рефлексиялық талдау жасап көрейін. Сабақтың тақырыбы - «Көбейту кестесі» Сабақ мақсаты - оқушылардың қазақ тілінде көбейту кестесін меңгерту, топтық-ұжымдық жұмысқа дағдылану, өзінің, өзгенің жұмысына сыни тұрғыдан қарай білу, ақпараттық-коммуникациялық технология негізінде ұсынылған ақпаратты тиімді түрде өңдей білу, өзін-өзі жүзеге асыру.

Күтілетін нәтижені:

• өз пікірін дәлелді қорғауды үйренеді;

• Тақырыпты өз бетінше меңгере алады;

• мәтінге байланысты сұрақ қоюға дағдыланады;

• бірге оқитын құрбыларын тыңдай білуге үйренеді ;

• ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді қолдануды, ақпаратты өңдеуді үйренеді деп қарастырдым.

Сабақтың басында «Бесқонақ» тренингі-жаттығуын өткіздім, сабақты бастар алдында оқушылар шаттық шеңберінде тренинг орындау арқылы сергіп, сабаққа жақсы көңіл-күймен кірісті. Мен оқушылардың сабаққа ынтасын байқап, кімнің қандай көңіл-күйде екендігіне өзіндік пайымдау жасадым. Оқушылар үй тапсырмасын өздерінің қай деңгейде дайындалып келгенін тақтаға «5,4,3,2,» бағаларының тұстарына стикерге атын жазып жапсырып, өзін-өзі бағалады. Одан соң оқушылар «сыртқы және ішкі шеңбер» әдісі арқылы көбейту кестесін бір-біріне жасырды. Ішкі шеңбердегі оқушылар сағат тілімен алмасып, сыртқы шеңбердегі кластасының қойған сұрағына жауап берді. Топқа бөлу кезінде алдын ала іріктеу және саралау жүргізілген жоқ. Барлық оқушылар үшiн қиындықтары бiрдей деңгейлi тапсырмалар берілді (Нұсқаулық, 82 бет).

«Оқушылар оқшауланып оқымайды. Бүгінгі таңда өзекті болып отырған «оқу қоғамдастығы деген ұғым бар, онда оқушылар да, мұғалімдер де өздерін білім алушылар деп есептейді. Оқушылар арасында бірлескен жұмыс, бір-бірін қолдау, топтық рух мадақталады» (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, 2011, 36бет) деген ұстаным берік қалыптасып, балалардың бірлесіп білім алуына жағдай туғызу үшін көбейту кестесі бейнеленген қима қағаздарды құрастыру арқылы оқушылар бір-бірімен қарым-қатынасы нығайып, топқа бөліну құлшынысы артты. Мұндай технологияны ендіруде жұмысқа қатыспай селқос қалған оқушылар болмады. Оларда сабаққа деген қызығушылығы жоғары болды, қима қағаз түрінде ұсынылған кестені тез құрастырып, алға қойылған мақсат пен міндет не екенін жақсы сезінді. Оқушыларды топқа бөлу мақсатында қима қағаз ретінде ұсынылған көбейту кестесінде арнайы қате жіберілген болатын, оқушылар топ болып өз кестелеріндегі қателерді тауып түзетті. Бұл тәсіл де олардың тез уақыт ішінде топ болып ынтымақтасуына, коммуникативтік қабілетінің артуына мүмкіндік берді. Осылайша, «нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлауға үйретеді» (А.Дистерверг) деген неміс ғалымының пікіріндегі «жақсы мұғалімнің» қағидасын ұстандым.

Келесі кезекті ынтымақтастық қағидатын одан әрі дамыту мақсатында «оқушылардың білім беру үдерісіне белсенді араласуы, жасампаз және ойшыл жеке тұлға ретінде өзін-өзі оң бағалау, білім берудегі жаңа мүмкіндіктерді қолдануға дайын әрі қабілетті болуын» басты назарға ұстауды мақсат еттім. Аталған қағидатты жүзеге асыруда диалог аса маңызды рөл атқарады.

Ол үшін топтар орындарына жайғасқан соң, сабақтың қызығушылықты ояту сатысында ұйымдастырылған «Сыртқы және ішкі шеңбер» сауалнамасының нәтижесіне «Автор орындығы» әдісі бойынша рефлексия жұмысы жүргізіліп, смайликтермен дауыс беру әдісімен әр топтың спикерлерін бағалау жұмысы ұйымдастырылды.

Одан соң оқушылардың қысқа мерзімді есте сақтау қабілетін бақылау мақсатында сөздік диктант алынды. Сөздік диктант интерактивті тақтада ұсынылған эталон бойынша тексерілді.

Мағынаны тану кезінде «Көбейту кестесі» атты жаңа тақырыпты меңгерту үшін, топтарға «Ротация» әдісі бойынша тапсырма бердім.

Оқушылар топтық таныстырылымды бағалау критерийлерін өздері ұсынды:

• топтық таныстырылымның мазмұнының нақтылығы;

• рәсімделуі;

• тақырыпқа сәйкестілігі мен жүйелілігі;

• топтық таныстырылымның ұсынылуы, топ мүшелерінің бірлесіп қорғауы. Одан соң әр критерийдің градациясы белгіленіп, маңыздылығына байланысты ұпайлар саны бірлесіп айқындалды.

Топ мүшелері әрқайсысы өз ұсыныстары мен пікірлерін, танысқан жаңа білімдерін айта отырып, жұмыла ватманға таныстырылым жасады. Содан соң таныстырылымдарын сағат тілі бойынша алмастырып, әр топ сол тапсырмаға орай түсінгенін жазып, толықтырды. Топтық таныстырылым кезінде де мен айтайын, мен шығам деген оқушылардың көшбасшылықтарын байқап, өзім іштей қуандым.

Мұғалімдер оқушыларға рефлексияны ынталандыру және өз идеяларын ойластыру арқылы алған білімдерін қорытындылап талдауға көмектесуге тиіс (Жетінші тезис, Мұғалімге арналған нұсқаулық, 36-бет). Қарастырылып отырған пікірдің бір ерекшелігі тұлғааралық қатынастарды байланыстыра отырып, оқушылардың өз пікірлерін негіздей алуға, басқалардың ойларын сыни тұрғыдан қабылдауға, жалпы тілдесім мәдениетін игертуге бағытталды.

Осыдан кейін оқушыларды сергітіп алу, сыныптағы жағымды ахуалды қалыптастыру мақсатында «Капитан» сергіту сәтін ұйымдастырдым. Ойыннан соң оқушылар бойларының сергіп алғандықтары туралы айтып, көңіл күйлерінің өте жақсы екендіктерін айтты.

Келесі кезекте оқушыларға миға шабуыл жасау үшін, «көбейту кестесі» деген сөз тіркесіне ассоциация жасау ұсынылды. Осы тапсырманы орындау барысында оқушылардың сыни көзқарасының қалыптасқандығын аңғардым. Сабақтың қорытынды бөлімінде «Аяқталмаған сөйлем» арқылы формативті бағалау ұйымдастырылды. Тақырыпты өткен бекіткен соң өткізген шағын сұрақтардан тұратын мұндай тәсіл оқушыларымның білім деңгейін айқындауға, олардың сабақ барысындағы жауапкершілігін арттыруға мүмкіндік берді деп ойлаймын. Сабақ соңында оқушыларға «Ашық журнал» парағын ұсындым, критерий бойынша балалардың топтарды бағалауын ұйымдастырдым. Ашық журнал бойынша оқушыларды бағалау маған тиімді болды. Сабақты оқушылармен бірлесе түйіндедік. Үйге тапсырма ретінде қазақ халқының киелі деп санайтын сандар туралы қысқаша мағлұмат әзірлеу және сол таңдаған санның көбейту кестесін жаттау тапсырмалары берілді.

Әдебиеттер.

1.Қазақстан Республикасының білім беретін мектептері педагогтерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы.Мұғалімге арналған нұсқаулық. Үшінші (негізгі) деңгей.

2.Жексенбаева У.Б. «Диагностика одаренности детей» РАДиАЛ, Алматы. 2006.

3.Жанпейісова М.М. «Модульдік оқыту технологиясы». Ақтөбе, 1999.

4.Кембридж бағдарламасын оқыту негізіндегі біліктілікті арттыру курсының үлестірме

материалдары, үшінші (негізгі) деңгей, «Бетпе-бет» І кезең. (2013). Ақтөбе.

Қазақ тілін оқытудағы белсенді әдіс-тәсілдер

Ершекенова Н.Б. Благодар ОМ

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2030» жолдауында: «Оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет, бүгіннен бастап ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық, тектілік, білімділік, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп қалыптастыру керек» -деген болатын.Елбасымыздың алға қойған зор міндеттерін іске асырушылар - жастар. Тәрбиенің екінші сыңары -білім.

М.Әуезов «Халықтың халықпен,адамды адаммен теңестіретін-білім» - деп атап көрсеткеніндей, еліміздің болашақта ілгері басуы үшін,ең алдымен білім қажет.

Ұстаз алдындағы басты мақсат-сапалы білім мен саналы тәрбие беру,тұлғаның заман талабы мен ағымына сай қалыптасуына ықпал ету екендігін бәріміз білеміз.Сол мақсатқа жету үшін сұрақ туындайды.

Сабақты қалай пайдалы,қызықты етіп өткізуге болады? Осы сұрақты шешудің бір жолы- оқытуда инновацияны қолдану,яғни мұғалімнің жаңа қаруы ретінде инновациялық әдіс-тәсілдерді кеңінен пайдалану.

А.Байтұрсынұлы « Мұғалім әдісті көп білуге тырысып,оларды өзіне сүйеніш,қолғабыс нәрсе есебінде қолдану керек»,-десе,белгілі педагог К.Ушинский «Мұғалім-өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім.Оқуды,іздеуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады» деген.

Ұлт мектебінде қазақ тілін үйрететін ұстаз үшін басты мақсат-өзге ұлттың баласын мемлекеттік тілде сөйлету. Қазақ сөзінің құдіреттілігін, сырын сезіндіру, тіл үйренуге ынталандыру. Шәкірт талабын шыңдау қазақ тілі мен әдебиеті мұғаліміне үлкен жауапкершілік жүктейтіні рас.

Осы жаупкершілікті іске асыру үшін барлығымыз да алдымызға өз міндеттерімізді қойып,оны шешуге тырысамыз, түрлі әдіс- тәсілдерді, жаңа технологияларды қолданамыз. Орыс кластарында қазақ тілін үйрету және үйрету барысында өз алдыма мынадай міндеттер қойдым:

• орыс мектептеріндегі балаларға тілді үйрену жеңілдеу болу мақастында тілдің күнделікті практикалық жағын қарастыру;

• Қазақ тілі сабағында оқушының ауызша, жазбаша сөйлеу тілін қалыптастыру, сөз байлығын молайту;

• Шығармашылықпен жұмыс істеуге, үнемі өз бетімен ізденуге дағдыландыру; - Оқушылардың тілді үйренуге қызығушылықтарын арттыру.

Осы міндеттерді шешуге төмендегідей тиімді әдіс- тәсілдерді қолданамын:

1. Орыс мектептерінде қазақ тілі сабақтарында қай класта болса да, көрнекілікті қолданған артық етпейді.Себебі көзбен көріп, қолмен ұстаған жылдамырақ, әрі ұзаққа есте сақталады. Сондықтан тиімді әдіс- тәсілдердің бірі көрнекілікпен жұмыс деуге болады.

Күнделікті ауызекі сөйлеу тілін қалыптастыруда сабаққа қажетті заттардың атауларымен танысып, олардың көмегімен сұрақ- жауап құрастырады. Бұл тапсырмалар жас ерекшелік-теріне байланысты құрастырылады. Мысалы , «Менің отбасым», «Мектеп», «Сабақ», «Менің досым», «Менің сүйікті кином» т.б. шағын тақырыптарға мәтіндер , қысқаша әңгімелер құрастырады және әңгімелеуге дағдыланады.

Оқушылардың ауызша- жазбаша тілін дамытуда менің қолданатын тиімді әдіс-тәсілдерім мен жұмыс түрлері мынадай:

а)шығармашылық тапсырмалар

ә) комплексті түрдегі үй тапсырмалары

б) грамматикалық тапсырмалар

в) ойын элементтері

г) деңгейлік тапсырмалар

д) СТО технологиясы элементтері.

Шығармашылық тапсырмаларға келсек, балалардың ойын қиялын дамытатын әңгімелер жаздыру, диологтар, ребустар, тест сұрақтарын құрастырту т.с.с .

Бастауыш сыныптарда сурет бойынша сөйлемдер құруға болады. Мысалы: жыл мезгіл-деріне байланысты, жемістер, азық- түліктер, жануарлар т.б. тақырыптар көп. Немесе тірек сөздер беру арқылы сөйлемдер не әңгімелер құрастырады.

Комплексті түрдегі үй тапсырмалары. Мұнда өтілген материалдармен байланыстырып және оқушылардың өздері ізденетіндей етіп тапсырма беріледі.

Мысалы, өтілген материалдар бойынша тест сұрақтарын құрастыру немесе тек сұрақтар әзірлеу. Не болмаса белгілі адамдарға байланысты болса, басқаша қырынан іздеу. Мыс, Ш.Уәлиханов -зерттеуші ғалым екенін білеміз.Оның суретшілігі туралы не білеміз? деген сияқты тапсырмалар.

Грамматикалық тапсырмалар. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуға,шапшаңдыққа үйрету, сауаттылығын тексеру мақсатында осындай тапсырмалар беремін. Мысалы, осындай буынға бөлінген бос тор көздер беріп, сөз құрап жазуға беруге болады. Бұнда оқушылар сөздік қорларын, буынға сауатты бөліп жазу сияқты білімділіктерін шыңдайды, еске түсіру, ойлау қабілеттері арта түседі.

Ойын элементтері оқушылардың тіл үйренуге деген қызығушылығын, белсенділігін арттырады. Әсіресе бастауыш сыныптар мен орта буындарда жиі қолдануға болады. Оларға тоқталар болсақ: «Домино», «Кім жылдам», «Алтын балық», «Ойлан, тап», «Жұмбақ айтысы», «Мақал сайысы», «Сөзжұмбақтар», «Әрі ойын, әрі оқу»,«Тізбек», «Лото», «Брейнг- ринг» , «XXI ғасыр -көшбасшысы» т.б.

Ойын оқушының сабаққа қызығушылығын арттырады. Жақсы ойынға бала бар ынтасымен беріліп, алуан мәлімет дағды мен ерлікті меңгереді.Көбіне қайталау, қорытынды сабақтарда қолдануға тиімді.

«Тізбек» ойыны. Берілген зат есімнің соңғы дыбысынан басталатын басқа зат есім тауып айту тапсырылады. Мысалы, бірінші бала «қала» десе, келесі «алма» деп жалғастырып алып кетеді.

Деңгейлік тапсырмалар. Деңгейлік тапсырамаларды әр тақырыпты өткен кейінгі жұмыс-тарда, бекіту сәттерінде де пайдалануға болады. Оқушының жаңа сабақты меңгеру дегейін анықтай аламыз.

1 деңгей. Барлығына бірдей міндетті деңгей.Мұнда жаңа сабақ бойынша жеңіл, қарапайым сұрақтар беріледі. Мысалы:бастауышта «Жемістер» тақырыбы бойынша.

1. деңгей. Жемістерді жаз.

2. деңгей. Жемістерді қатыстырып, 10 сөз тіркесін жаз.(Дәмді алмұрт, қызыл алма т.б.)2 деңгейдің тапсырмасының өзіне барлық оқушы толық жауап жаза алмауы мүмкін.

3деңгей. «Жемістердің пайдасы» тақырыбына 3-4сөйлем құра. Сабақтың соңында 15-20 минуттық тапсырма ретінде беріледі.Дәптерлері жиналып алынып тексеріледі. Бұл әдіс барлық кластарда сабақ тақырыптарына байланысты қолданыла беріледі.Мұнда оқушылардың сауаттылығы, нақтылығы, өзіндік ойы аңғарылады.Жаңа сабақты қаншалықты игергені және жалпы білім деңгейі қаншалықты екені де байқалады.

СТО технологиясының топтастыру, кластер, кубизм,Венн диаграммасы,сейнквейн сияқты әдістерін де қолданамын.

Топтастыру немес ассосация дейміз. Бұл элементті жаңа сабақты өтер алдында немсес бекіту сәтінде қолданған ұтымды.Жаңа сабақты өтер алдында өткізсек, балалардың өткелі тұрған тақырыптан хабары қаншалықты дәрежеде екені, не белгілі, не белгісіз екені аңғарылады. Ал осы элементті жаңа тақырыпты бекіту және қайталау сабағында қолданып, оқушылардың өткен тақырып бойынша білім деңгейлерін тексеріп, екі кезеңдегі (жаңа тақырып пен бекіту кезеңі) білімдерін салыстырып сараптауға болады.

Венн диаграммасы топпен жұмыс кезінде сәттірек шығады. Венн диаграммасы жыл мезгілдерін, ақын-жазушылардың өміріменшығармашылығын, аңдар мен үй жануарлары, қорықтар, сөз таптары, септіктер сияқты тақырыптарды өткенде , салыстырулар жасап, олардың айырмашылығы мен ұқсастықтарын табуға белсене араласады.

Мысалы:

Қ.Сәтбаев. ортақ Т.Әубәкіров 1899- Еңбек ерлері 1946ж

1964 зерттеуші, туылған.

Алғашқы кемеңгер тұңғыш қазақ академик қоғам ғарышкері қайраткері

Сэнквейн топпен, жеке жұмыстарда да қолданыла береді.Тек жеке жұмыста сөздік қоры нашар балалрға қиындау соғады.Ондай оқушылар синоним, етістіктер қатарын табуға қиналады және орфографиялық қателерді көп жібереді.Бір жағынан жеке жұмыста балалардың сауаттылық деңгейі көзге көрініп тұрады. Сол себепті оларды бағалау қиынға соқпайды.Ал жұптаса, топтаса жұмыс жасағанда сауаттылықтары жоғары болады.Бұл элементті үй тапсырмасын бергенде, бекіту бөлімінде, сайыс сабақтарда қолданғанды жөн санаймын.Мамандықтар тақырыбын өткенде үнемі қоланамын..Балаалрды ізденуге, ойлануға жетелейді.

Сабақтарымда жиі қолданып жүрген тиімді деген әдістерге қысқаша тоқталып өттім.Жұмыс түрлері өте көп.Мақсат-міндеттерімді шешуге тырысып бағудамын.

Орыс мектептеріндегі оқушылар үшін 45 минутта қазақ тілін игеріп кету мүмкін емес.

Сондықтан да үйренушілердің қызығушылын оятып, талпынысын арттырып отыруымыз керек.

Біздің оқытудағы негізгі міндетіміз- сабақта бар шеберлігімізді аямай, тілді игеріп кетуге бар күшімізді салып, оқушыларға бағыт- бағдар бреіп отыру. Әрі қарай жалғастыру, білімдерін жетілдіре түсу оқушылардың ізденімпаздығынан, білмегенді білуге деген құштарлығынан туатын жағдай.

Диалогтік оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдердің маңызы

Мейірман Ә.М. Благодар ОМ.

Білім негізінен пән арқылы берілгендіктен, әр пәнді заман талабына сай өз деңгейінде игерту, қай кезде болмасын, ең маңызды мәселе болып келгені даусыз.

Шәкірттерін оқытуда түрлі әдіс-тәсілдерді меңгерген және сол әдістерді түрлендіре білетін мұғалімнің рөлі айрықша болмақ. «Ұстаздың мінез-құлық нормасы мынадай болуға тиіс, тым ырыққа жығыла да бермеу керек, өйткені тым қаталдық шәкіртті өзіне қарсы қояды, ал тым ырыққа көне беру ұстаздың қадірін кетіреді, оның берген сабағы мен оның ғылымына шәкірті селқос қарайтын болады. Ұстаз тарапынан барынша ынталылық пен табандылық қажет. Өйткені бұлар, жұрт айтқандай, тамшысынан тас тесетін бейнебір- су тәрізді»- деген бүкіл мұсылман шығысының аса ұлы ойшылы әл-Фарабидің сөзі барлық берген білімнің нәтижесін тек оқытушының еңбегінен, ізденісінен, талпынысынан, көрегенділігінен ғана болатындығын айқындай түседі.

Білім берудің талабына сай әр кезеңдегі білім беру жүйелері өз міндеттерін атқарады. Ал бүгінгі талап басқаша. Мұндағы басты мақсат- келешек ұрпақты жан-жақты қалыптастыру, яғни, терең білімді, рухани шығармашылық қабілеті жоғары, сыни ойлауға мүмкіндігі бар, өз бетімен ізденіп, игерген білімін іс жүзіне асыра алатын тұлға дайындау. Мақсат- айқын. Аталған мақсатқа жетудің тиімді жолы ретінде оқытудың әр алуан технологиясын, әдістемесін пайдалану керектігі сөзсіз. Мұндай жағдайда мен өзімнің де, өзгенің де оқытудағы көзқарасын басқаша қырынан өзгерткен Кембридж тәсілінің мүмкіндігінің зор екеніне еш шүбә келтірмеймін. Кембридж тәсіліндегі сындарлы оқытудың мақсаты- оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету (нұсқаулық, 6-бет). «Білімді бір сауыттан екінші сауытқа құйғандай, біреудің ділінен екінші біреудің діліне қотара салуға болмайды»- деп ұлы ойшыл Платон айтқандай дәстүрлі білім беруге ұқсамайтын сындарлы оқытудың маңыздылығы мұғалімнің де, оқушының да өзгенің бергенімен емес өз бетімен алған білімін кез келген жерде тиімді қолдануы болатын. Менің бұндай көзқарасым мектептегі іс-тәжірибе кезеңінде оқушыларыммен жұмыс жасағанда қалыптасты.

Оқыту туралы сындарлы түсінік оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім- біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыруын талап етеді. Мұндай міндеттер оқушылардың оқыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір болжамдар бойынша күмәнді ойларын білдіре алатындай, пікір көзқарастарын нақтылап, жаңа ұғым-түсініктерін өрістетуге орайластырып құрылады. Мұғалім қызметіндегі маңызды дүние- жекелеген оқушылардың тақырыпты қабылдау ерекшеліктерін, оқушылардың түсінігін жетілдіру және жақсарту мақсатында олармен жұмыс жүргізу қажеттігін ұғынуы , сондай-ақ кейбір оқушылардың тақырыпты өзіне оңтайлы бірегей тәсілдермен меңгеретіндігін жете түсінуі (нұсқаулық, 6-7 бет). Сонымен қатар, қазақ тілін үйретуде оқушының түсінігін қалыптастырудағы қатысымдық әдісті пайдаланудың ең тиімді жолы- адам мен адамның тікелей қарым- қатынасы арқылы тілді үйретуді жүзеге асыру. (Барнс «1971) Сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың оқуына соншалықты әсер ететінін айтады. Барнс оқытудың мұғалімді селқос тыңдағанда емес, яғни, сөйлесу, талдау және дәлелдеу барысында жүзеге асатынын көрсетті(нұсқаулық,39-бет).

Сындарлы оқытудың бір саласы- диалогтік оқытудың өзіндік құндылығы ерекше. Диалогтік оқытуда әдіс-тәсілдерді тиімді пайдалану мұғалімнің ең үлкен құндылығы болып табылады. Тиімді әдіс-тәсілдің маңыздылығы оқушылардың еркін, дербес екенін сезінуге мүмкіндік береді. Ғылыми зерттеу нәтижелерінің өзі сабақта диалогтің маңыздылығына сүйенеді. «Диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім деңгейінің аттыруына үлес қосады» (Мерсер, Литлтон(2007)) деп көрсетеді(Ман, 103-бет). Ал зерттеуші ғалым Мерсер (2010ж): «Білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» оқушылармен диалог құру аррқылы жүзеге асады». (Ман,49-бет) Мен өз тәжірибемде оқушылармен диалогтік оқытуда тиімді әдіс-тәсілдерінің маңыздылығының жоғары екендігін сезіне алдым. Төменде іс-тәжірибемнен туындаған сабақ үлгісін ұсынып отырмын. Қысқа мезімді сабақ жоспары

21.04.2017ж		4 «Б» класс	Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы:		Астана күні
Сабақтың мақсаты:		Ұжымдық түрде білім алуға ынталану, сөздерді өзара байланыстырып, ойды жүйелеп айтуға дағдылану, Отанды сүюге, аялауға тәрбие алу.
Күтілетін нәтиже		Жаңа сөздік қорларын молайтады; сабақтың өзекті мәселесін таба біледі; диологтік тапсырманы түрлендіреді; ауызекі тілін дамытады; бәсекелестік артады; өз ой -пікірін еркін жеткізе алады;
оқыту әдістері		«БЛУМ таксономиясы негізінде - Білу- «Жалауша таңдау»; Түсіну- Ой қозғау сұрақтары; Қолдану-«Біреуі қонақта, төртеуі үйде» әдісі; Талдау-«Даналық ағашы», грамматика лық жұмыс; Жинақтау- «Көзбен көру айғағы», бағалау
Керекті жабдықтар		Оқулық, интербелсенді тақта, мереке тақырыбына сай суреттер (гүл, жалауша), кеспеқағаздар, ватман, стикер, маркер т.б.
Ресурстар		шапалақ, гүл суреттер, алаңқай парақшасы, гүл стикерлері , ғимараттар суреті , оқулық, қиынды суреттер, А3 парағы
Бағалау		үш шапалақ, алаңқайға гүл жинау, бас бармақ, жалауша, бірін-бірі бағалау, гүл жинау, мұғалімге гүл шоғын жасау
Кезеңі		Сабақ барысы			Оқыту тәсілінің маңызы
		Мұғалімнің іс-әрекеті		Оқушының іс-әрекеті
		Ұйымдастыру- Психологиялық ахуал туғызу Мұғалім оқушыларға бір-біріне тілек айтқызады Топқа бөлу -Сыныптың оқушыларын «Ханшатыр», «Бәйтерек», «Ақорда» сөздерін таңдату арқылы топқа бөлу, гүлге назар аударту арқылы көктем мезгілін сәйкестендіре ұйымдастырады, бағалау парағын түсіндіреді 2.Үй тапсырмасын тексеру. «Жалаушы таңдау» әдісі бойынша өткен тақырыпты сұрайды.		Бір-біріне сәттілік тілейді. «Ханшатыр», «Бәйтерек», «Ақорда» тобына бөлу, гүлдер суреті бойынша көктем туралы, еңбек науқанын, мереке туралы айтады, бағалау алаңқайының сырын түсінеді.. 2. Аты аталған оқушы жалаушаны таңдап сұраққа жауап береді.	Білу- Өзіндік мақсатын айқындады, еңбектену керектігін түсінді, топқа суретке сай жарыса ат қойды. (түсінді, қызығушылығы оянды)

			3. Жаңа сабаққа кіріспе- Суретте бейнеленген кім? Қолында не бар? Неліктен жалауша ұстаған? Топтардың реттік нөмірін тақтаға жазайып есептейікші, бүгін қандай мереке туралы жұмыс жасайды екенбіз? Астана күні қашан болады?	3. Сабақтың тақырыбын, мақсатын анықтайды. (суретке қарап тақырыпты ашады) 1+2+3=6 деп 6 санымен сәйкес Астана күні мерекесін нақтылайды.		Қызығушылық- үндемейтін оқушы есеп шешуін айтуға ұмтылды, мерекеге сай сәйкестіктікті іздеуге тырысты.
			«Біреуі қонақта, төртеуі үйде» әдісімен жұмыс жасатамын. Қосымша мәлімет- «Астана» күні қашаннан бері тойланып келеді? Биыл Астана күнін нешінші рет тойлағалы отырмыз? Астанада не бар? Сөздікпен жұмыс:биыл (а)былтыр	1. Тілші қызметін атқаратын оқушылар келген қонақтардан «Астанада қандай ғимарат бар?», «Биыл мереке қалай тойланады?» 2.Сөздікпен жұмыс жасайды.		Ұжымдық жұмыс қалыптасты, сұрақ қойып- жеткізуде еркіндікті сезінді, дә- лелдеп жеткізуге тырысты, дұ-рыс жауап айтуға дағдыланды.
			1.Оқулықпен жұмыс 2- тапсырма. Мына суретке қарап сұрақ құрастырайықшы. 2. Мәтінмен жұмыс,оқыту Сұрақ-жауап әдісі арқылы мәтінді талқылату	Суретке қарап сұрақ құрастырады ,ерекшелігін айтады. Мәтінді оқиды, «Даналық ағашы» әдісі арқылы жұмыс жасайды.		Мазмұнды түсінуге, дұрыс сұрақ қоюға, дұрыс жауап беруге тырысты.
			1. Астана өлеңін мәнерлеп тізбектетіп оқыту 2.Астана сөзін септеу	«Астана» өлеңін оқиды «Астана» сөзін септейді.(Дәптермен,тақта мен жұмыс)		Тән дыбысты, жалғауды дұрыс қолдануға тырысты, сөз тіркесін құрай алды.
Сергіту -2 минут			Димаштың орындауындағы «Дайдидау» әнін тыңдату	тыңдайды, талқылайды		Отанына деген мақтаныш сезімін жеткізді.
			Көзбен көру айғағы- топтық жұмыс жүргізу Ой қорыту- Астана, ол....	1-топ: Қашан? ғимараттарды жүйелеп жинақтау; 2-топ: Кім қайда барады? Сұрағына жауап бере отырып жинақтау; 3-топ: Сен не білесің бе? Мереке суретте рін жинақтау. Астана туралы бір ауыз сөзбен бекітеді.		Жүйелеуді, нақтылауды , ойын дұрыс жеткізуді үйренді.
			2.Бүгінгі сабақ қаншалықты меңгердіңдер? Мен де өзіме мерекелік гүлшоғын ала кеткім келеді. р мен сабақты меңге мен сабақты толы алмадым мен үшін қи түсінбедім	Қызғалдақтың ашылған, жартылай ашылған, ашылмаған бастарын алып қалаған қызғалдақтың сабағына жапсырады қ ы		Гүл таңдап жапсыру арқылы гүл шоғын жасауда ойын жеткізуді үйренді.
		Үйг е т	128-б 4-тапсырма өлеңді жаттап келу, 5-тапсырма толықтырып жазып келу	Оқушылар күндел жазып алады.	іктеріне
		Баға лау 2 м	Мұғалім қорытынды бағаны өзі қояды.	Оқушылар критерийлер бағалайды.	бағалау арқылы	Өзіне қойылған баға туралы пікірін айтты.

Әдебиеттер.

1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық . Үшінші (негізгі)деңгей. «Назарбаев Зияткерлік мектебі»

ДББҰ (2012 жыл)

2. Мұғалім.kz- республикалық оқу-әдістемелік журналы , №6

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау әдісін қолдану

Жармаганбетова А.Б. №13 ОМ

Жаңа ғасырдағы Қазақстан елінің үміт артар келешегі бүгінгі ұрпақ десек,оларды жан-жақты уақыт талабына сай білімді,мәдениетті,интеллектуалды азамат етіп шығару ұстаздар алдында ғы зор міндет.Оқушының өзін қоршаған дүниеге,әлемге көзқарасы-оның сол дүниеге деген қатынасы ретінде интеллектуалдық,эмоционалдық-ерікті,нақты-тәжірибелік әдістері қалыптасады. Бұл қалыптасу көп деңгейлі және әр түрлі әдіс-тәсіл,түрлі технологияларды сабақтар- да қолдану арқылы жүзеге асады.Ол деңгейлер оқушының дүниені тану мен қабылдау ерек- шелігімен де байланысты.

Сыни ойлау-ашық қоғам негізі.Сыни ойлау деген-әр жеке тұлғаның кезкелген жағдайдағы мәселені ойлап,зерттеп қорытып,өз ойын еркін ортаға жеткізе алуы.Сыни тұрғыдан ойлау, өзіндік,жеке ойлау болып табылады.Ол-өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу,шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтау,әр мәселеге байланысты өз пікірін айту, оны дәлелдей алу,сонымен қатар басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және сол дә- лелдемелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді.Нағыз сабақ-ол әрқашан диалог, іздене, дайындала,үйрене,шәкірттер болашағын ойлай жасалған еңбек пен тәжірибенің бірлігі.Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен тұрады:

Біріншіден,сын тұрғысынан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып табылады.Ал сабақ сыни тұрғыдан ойлау принциптеріне негізделетін болса,әркім өз ойлары мен пікірлерін және бағалауларын басқалардан тәуелсіз құратын болады.Біз үшін басқа біреу сыни ойлай алмайды,біз барлығын өзіміз үшін жасаймыз.Сонымен қатар ойлау өзіндік сипатқа ие болғанда ғана сыни тұрғыдан ойлағандық болып есептеледі.Өз бетінше ойланып,мәселені шешу үшін бостандық керек.

Сыни тұрғыдан ойлауда идеяның ерекше болуы міндетті емес:басқаның пікірімен міндетті түрде келісу емес,керсінше келіспеуіміз де мүмкін.Бұл біздің құқымызды дәлелдейді.Сыни тұрғыдан ойлайтын оқушының ой бостандығы кең болғандықтан өзгенің пікіріне жиі келісе бермейді.Бұл тұлғаның қоғамдағы пікірін,орнын анықтайды.

Екіншіден,сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дәлелдеп айта беру емес,оқушы оқып,оны еске сақтап айту қабілеті жоқ,керсінше терең ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыруы мүмкін,тың идеялар ойлап табуы мүмкін.

Үшіншіден,сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып,шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтаудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге құмар болып келеді.Өзінің жеке қызығушылықтарымен қажеттіліктеріне жауап беруге талпынады.

Төртіншіден,сыни тұрғыдан ойлау көңілге қонымды дәлелге ұмтылады.Саналы дәлелдер арқылы жаңалық ашуға бейім келеді.

Қазақ тілі сабақтарында оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдана отырып тұлға қалыптастыру тәжірибесін сабақтарда қолданудамын.Сын тұрғысынан ойлауда оқушы болжайды,зерттеп,қорытып,өз ойын жеткізеді,негізін ашады,сұрыптайды,талқылайды сын көзбен қарайды,пікірін дәлелдейді,пікір алмасады,ортақ пікірге келеді,мақсатқа жетеді, өзін-өзі басқарады,топпен жұмыс істеуге үйренеді,жан дүниесін өзгертеді,ойлауды дамытады қызығушылықты дамытады,кез-келген сабақты меңгертеді,оқушы өзін-өзі тәрбиелейді.

«Қазақ тілі» және «Қазақ әдебиеті» пәндерінің оқу бағдарламаларын іске асыруда әдіс-тәсіл дерді тиімді қолданған жөн.Қазақ тілі мен әдебиетін табысты оқытуда осы пәнді оқи отырып,оқушылар негізгі төрт тілдік дағдыны,атап айтар болсақ,айтылым,тыңдалым,оқылым және жазылым бойынша түсініктері мен қабілеттерін кеңейтеді.

Оқылым бойынша:

1. Жазбаша ақпаратты түсіну

2. Мәтіннің негізгі идеясы мен құрылымын анықтау

3. Мәтіндегі лексиканың ерекшеліктерін түсіну

4. Сұрақтарды тұжырымдау және бағамдау

5. Мәтіннің түрлері мен стилін анықтау

6. Әртүрлі оқылым стратегияларын пайдалану

7. Түрлі ақпарат көздерінен қажетті ақпаратты алу 8. Мәтіннің салыстырмалы талдауын жасау Жазылым бойынша:

1. Өз көзқарасын білдіре отырып мәтін жазу

2. Тиісті стильді пайдалана отырып,алуан түрлі тақырып бойынша мәтін жазу

3. Жоспар құру

4. Өзіндік стильде мәтін құру

5. Тыңдалым,оқылым және аудиовизуалды материал мазмұнының үдесінен шығу үшін шығармашылық түрде жауап жазу

6. Түрлі жанрда мәтін құру

7. Мәтіндерді салыстыру

8. Мәтіндерді түзету және түрлендіру

9. Оқырманның қызығушылығын оятып,оны сендіру үшін жазу

10. Эссе жазу

Осы сында талаптарды орындап,меңгерте отырып,төрт дағдыны ұштастырсақ оң нәтиже ала- рымыз анық. Оның ішінде оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау әдісін қолдануға болады.

Мәселен,мәтіндермен жұмыс істеу кезінде оқушылар әр мәтін мазмұны мен ондағы негізгі ой ды талдап, талқыға салу мәселесін көтере отырып, жақсы мен жаман жақтарын жан-жақты таратып айта алады.Мәтін мазмұны оқушысының кең дүниетанымын қалыптастыруға толы- ғымен қызмет атқара алады.Өздерін толғандырған мәселе жайында түрлі сұрақтар қоя оты- рып,ой қозғай алады.

Сыни тұрғыдан ойлау стратегияларының оқушыларды еркін сөйлеуге,сөз ұшқырлығын ұш- тауға,өз ойын қысылмай жеткізе білуге мол әсері бар.Бұған сын тұрғысынан ойлау сабақ құ- рылымы да әсер етеді.

Сын тұрғысына ойлау технологиясын қазақ тілі сабақтарында қолдана отырып тұлға қалып- тастырудың тиімді жақтары өте көп екендігіне көз жеткіземіз.Нақтылай қорытынды жасасақ, оқушылар күні бұрын берілген тапсырмамен де сабақ үстінде берілген тапсырмалармен

қосымша ізденеді,өз бетімен дайындалады.

Оқушы ой қиялының дамуына,пікір айтуына еркіндік беріледі,өз өміріне,қоршаған ортаға сын көзбен қарап,өзгенің пікірін тыңдап,оған өз көзқарасын қоса білуге үйренеді. Шыншылдық,әділдікке дағдыланады.Өзгенің пікірімен санасуға үйренеді.Әр түрлі шығарма- шылық жұмыстарға дағдыланады. Өз пікірін қорғай дәлелдей алады.Топпен жұмыс істеуге үйренеді.Жан дүниесін тәрбиелейді.

Қазіргі кездегі мамандық атаулының барлығы бейімділікті,ептілікті,шапшаңдықты,ерекше ой қызметін,мол шығармашылық мүмкіндікті,өзін қоршаған түрлі жағдайларға тез икемделіп қана қоймай,оларды керекті бағытына шығармашылықпен бұра білу қабілеттілігін қажет етеді.

Қазақ тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау технологиясы тіл дамытумен қатар тұлға қалыптастыруда маңызы зор екендігі тәжірибе негізінде дәлелденуде.Сын тұрғысынан ойлау технологиясы - ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы.

Әдебиеттер.

1.Қабдешова Ә. Сын тұрғысынан ойлау Қазақ тілі мен әдебиеті. № 10.

2.Ташенова А. Сын тұрғысынан ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту Білім - Образование. - 2006, №2.

3.Тұңғатова Ғ. Қазақ тілі сабағында сыни ойлауды дамыту «Қазақ тілі: әдістеме» № 9-10, 2010.

Қазақ тілін оқытуда жаңа технологияларды қолдану тәсілдері және тиімділігі

Жұмағалиева А.М. №21 ОМ

Педагогикалық қызметтің басты мақсаты - жаңа педагогикалық технологияларды ұтымды пайдалану.

Білім беру үрдісін ақпараттандыру - жаңа инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын қолдану арқылы, дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу- тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді. Бүгінгі күннің талабына сай білім саласында жаңа технологиялар қолданудың маңызы зор.

Заман талабына сай білім беру оқушылардың адамгершілік, интеллектуалдық дамуының жоғары деңгейі мен білімін қамтамасыз етуге бағытталған оқытудың үздіксіз үрдісі десек, оның тиімділігі мен сапасын арттыру мұғалімнен оқу процесінің ғылыми теорияға негізделген және оқушының қабілеті мен бейіміне негізделген оқытудың таңдамалы әдістеріне көшуді талап етеді. Ондағы негізгі мақсат оқушыға сапалы білім беру болып табылады. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа кез келген пәнді ұғындырудың тиімді жолы - жаңа технология негіздері болып табылады.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытуда жаңа технологияларды пайдалану мұғалім үшін қандай маңызды болса, оқушы үшін одан да маңызды. Жаңа технологиялар оқушылардың білім сапасын арттыруға, өздігінен жұмыс істеу мүмкіндігін молайтуға көп көмегін тигізеді.Осы тұрғыда жаңа технологияларды қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында кеңінен пайдаланамыз.

Соңғы жылдары оқытудың жаңа технологиялары білім беру саласында кеңінен қолданылып келеді. Олардың ішінде отандық әдіскер ғалымдар жасақтаған «Модульдік оқыту технологиясы» (М.Жанпейісова), «Деңгейлеп оқыту технологиясы» (Ж.Қараев), қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарына арналған «Сатылай кешенді талдау» (Н.Оразақынова), «Сын тұрғысынан ойлау» т.б. технологиялары мұғалімдердің қызығушылығын арттырып, оқу үдерістеріне кеңінен ендірілуде. Мұндай әдіс - тәсілдер мен оқытудың жаңа технологиялары туралы арнайы еңбектер мен ғылыми - әдістемелік тұрғыдан баяндайтын құралдар, түрлі курстар мен білім сатысы оқулары арқылы мұғалімдердің әдіскерлік шеберліктерін ұштауларына мүмкіндіктер мол. Сондықтан түпкі нәтижені таңдаудың, оны мақсатқа сай ұйымдастыра білудің маңызы зор. Оқыту әдістерінің кез келген түрін белсенді әрекетке айналдыру - мұғалімнің әдіскерлік шеберлігі мен шығармашылық ізденісіне байланысты болмақ. Оқыту әрекетінде жеке, топтық, ұжымдық жұмыстарды оқу мазмұны мен мақсатқа сәйкес, үйлесімді түрде жүргізудің қажеттілігі осыдан туындайды.

Қазіргі заманның әлеуметтік экономикалық жағдайында оқушылардың білім деңгейін көтеру белгілі бір дәрежеде жеке тұлғаның өзін-өзі жан-жақты танып білуі мен қалыптасуына жағдай жасауға бағытталған. Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әрбір сабақта оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін енгізіп жүрсе, білім сапасына елеулі әсер етеді. Кез келген сабақты қызықты өткізу үшін әрбір ұстаз жаңалыққа ұмтылып, ізденіс үстінде болғаны абзал.

Қазіргі оқыту барысында қолданылып жүрген көптеген технологиялар жеке тұлғаның жетілуіне, оқытудың тиімділігінің негізін құруға бағытталған.

Білім беруде оқушыны білім ақпаратымен қамтамасыз етіп қана қоймай, олардың бойында бағдарламалық дағдылар мен икемдерді де қалыптастырып, шығармашылықпен жұмыс істеуге үйретуіміз керек. Тиімді әдістердің бірі- электрондық оқулықтармен жұмыс істеу. Компьютермен өткізілген әрбір сабақтан соң оқушы тест, бақылау жұмысы арқылы өз білімдерін бекітеді. Бала өз білімін өзі тексере алады, оқушы өз бетінше оқуға қызығады, өз білімін көтеруге ұмтылады. Қазіргі таңда компьютерге тест, бақылау жұмыстарын, тәжірбиелік тапсырмалар әзірлеу дәстүрге айналды.

Қазақ тілін оқыту үрдісінде ақпараттық коммуникациялық технологияны қолдану ең алдымен оқушылардың қазақ тілі мен әдебиеті пәніне деген ынтасын, қызығушылығын арттырады. Оқушылар теориялық білімін өздерін-өздері тексеру арқылы әрі қарай жандандырады. Сабақта қолданылатын тапсырмалардың көлемі ұлғайып, оқушылардың ойлау, жұмыс істеу қабілеті дамиды. Өз беттерінше де ізденіп, бағдарлама дайындауға шығармашылық шабыт алады.Ал, ақпараттық технологияны қолдану оқушыға не береді?

Оқыту үрдісінде ақпараттық технологияны қолдану білім сапасын жақсартуға көмектеседі. Сонымен бірге кейде қол жетпейтін көрнекіліктерді пайдалануға, білім мен мәліметтерді әр түрлі формада ұйымдастыруға, қажетті модульге тез арада қол жеткізуге көмектесе алады.

Оқушылар Актив студио т.б программалардың көмегімен жаңа тақырыптарды және мәтіндер жазу, оқу, талдау, сурет салу жұмыстарын үйренеді. Қазақ тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады. Тіпті нашар оқитын оқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді. Интербелсенді технологияларды әр сабағымызда пайдалана алсақ интеллектуалдық қабілеті дамыған, коммуникативтік дағдылары қалыптасқан, алған білімдерін практикада пайдалана білетін бәсекеге қабілетті жеке тұлға қалыптастыра аламыз деп ойлаймын.

Тыңдап-түсіну, көріп-байқау құралдарының ішінде сабақ берудің барлық сатысында қолдануға болатын түрі - аудио құралдар, радио мен теледидар хабарлары, сұхбаттар жазылған үнтаспа, т.б. Аудиоматериалдар сабақта мынадай мақсатта қолданылады:

• біріншіден, қажетті ақпаратты күшті әсерлілікпен жеткізеді;

• екіншіден оқушының бақылаушылығы мен талдау дағдыларын жетілдіреді; - үшіншіден, өз пікірін, ойын тұжырымдап айтуға үйретеді.

Таспа арқылы тыңдалатын мәтін оққушының тілін дамытады. Тіл дамытудағы тыңдау сөйлеумен тығыз байланысты. Оқушыға таспадан естігенін тілінде пайдалану қажеттігі туады. Таспадан тыңдалған мәтін бойынша сұрақ қою ең тиімді жол, өйткені оқушы сұраққа дұрыс жауап беру үшін мәтінді ынтамен тыңдап, мәнін түсінуге тырысады. Бейне сабақтарды оқу материалына тиімді енгізу сабақтың сапасын арттырады.

Бұған әсер ететін жағдайлар мынандай:

• есту және көзбен байқау арқылы қабылдаудың әр түрлі жолдарында оқушының түсінігіне жан-жақты мүмкіндік беру;

• оқушының дербес қабылдау мүмкіншілігін ескеру бейнесабақты жүргізудің нәтижесінде қамтылады;

• оқушының қызығушылығын арттыру, эстетикалық және эмоционалдық сипаттарды тудыру.

Тек бейне көріністерді көрсетуде есте сақтауды қажет ететін негіздер:

• бейне көріністер оқушының жасына, қабылдауына қарай сұрыпталуы керек;

• бейне көріністер бағдарлама бойынша өтілетін тақырыппен мазмұндас болуы шарт.

Мысалы, 7 «Ә» сыныбында әдебиет пәнінен М.Жұмабаевтың «Сүйемін» өлеңін оқыту тақырыбында өткен ашық сабақта бейнебаянды, үнтаспаны тиімді пайдаландым. Өлеңді үнтаспадан тыңдау оның әсерлілігін күшейтті және оқушының мәнерлеп оқи білуге ынтасын арттырды.(Слайд) Бейнебаяннан үзінді көрген оқушы жаңа ақпарат ала отырып, осы ақпаратты толық алу үшін ізденуге талпынады.

Сабақ барысында бір ғана тәсілмен шектелмей, өз сабақтарымда қазіргі таңдағы инновациялық технологияларды оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты таңдап қолданамын. Атап айтсақ, модульдік технология, сын тұрғысынан ойлау, тірек- сызба, дамыта оқыту, деңгейлеп-саралап оқыту т.б. Мен үшін әрбір сабаққа жаңалықтарды, озық тәжірибелерді пайдалану үлкен жетістіктерге жетелейді. Өзімнің әрбір сабағымда озық технологияларды пайдалану жақсы нәтижелер бергенін көрудемін. Кез келген сабағымды тақырып бойынша жаңалықтармен таныстыру арқылы бастау дәстүрге айналды. Қызығушылықты арттыру арқылы сабақты бастау сол сабақтың аяғына дейін қызық өтуіне себеп.

Қазақ тілі пәнін оқытуда жаңа технологиялардың элементтерін қолдана отырып, деңгейлеп оқыту технологиясына ерекше көңіл бөлемін. Өйткені, бұл технология баланың жеке мүмкіндігіне бағытталған. Ғалымдар Л.Выготский, В.Давыдов, Д.Эльконин т.б. осыны түбегейлі зерттеп, оқыту мен даму арасындағы тығыз байланысты анықтаған. Сабақ барысында қандай оқушы болмасын І деңгей тапсырмасын орындайды, Әрбір оқушы І деңгей тапсырмасын орындауға міндетті және одан жоғары деңгейдің тапсырмаларын орындауға құқылы.

Деңгейлеп - саралап оқытудың тағы басты қажеттілігі, оқушыны өз бетімен ізденуге үйрету, олардың шығармашылық бейімділіктері мен икемділіктерін дамыту.

Жеке тұлғаның қалыптасып, ой - өрісінің дамуы, белсенділігіні, білім алу қажеттілігі, оны өмірде іс-тәжірибеде қолдану, шығармашылық міндеттерді ойдағыдай шешудің негізгі құралының бірі-оқушылардың өзіндік жұмысы болып табылады. Деңгейлеп-саралап оқытудың және бір бағыты -тәрбиелік. «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі тиіс. Тәрбиесіз берілген білім-адамзаттың қас жауы», деп Әбу Насыр әл-Фараби айтқан.

Қазіргі педагогикада пайдаланып жүрген технологиялардың бірі және бірегейі - модульдік оқыту технологиясы. Бұл технология қазіргі қазақ тілі пәнін оқытудағы тиімді әдіс болып саналады. Оқушылар түрлі тараулар мен тақырыптар бойынша дайындалған тірек кестелерімен, басқа да ізденімпаздық, шығармашылық бағытта орындалатын жұмыс түрлерімен өздерінің іскерлік дағдыларын қалыптастыра алады.

Осы орайда қазіргі қазақ тілі, тіл біліміне кіріспе пәндері бойынша шығармашылық жұмыс түрлерін көбірек ұсыну, ойын түрлерін беру, оны кейін практикалық тұрғыда қолдана білуге үйрету жұмыстары өз нәтижесін беріп келеді.Әсіресе, оқу сабақтарында модульдік оқыту технологиялары бойынша ұйымдастырылған ойын түрлерін сөйлесу бөлімінде шебер ұйымдастыра білу оқушыларды шығармашылыққа, ізденімпаздыққа жетелейді.

Модульдік оқыту технологиясының ерекшеліктері:

• білімді меңгерту емес, тұлғаның танымдық қабілеттерін және танымдық үдерістерді арнайы жасалған оқу және танымдық жағдайлар арқылы дамыту;

• тұлғаның қауіпсіздігін, өзін-өзі өзектілендіру, өзін-өзі бекіту, қарым-қатынас, ойынтанымдық және шығармашылық қажеттіліктерін қанағаттандыру;

• белсенді сөздік қорын дамыту (ауызша және жазбаша);

• дарынды балалармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігін тудыру.

Жаңа әрі пайдалы ізденістердің бірі қазақ тілі мен әдебиеті сабағында қолданылып жүрген әдістердің бірі - «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау» технологиясы. Бұл технология 18 елдің тәжірибесіне енгізілген. Бұл технология оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады, ойлау белсенділігін, тапқырлығын, өзіне деген сенімділігін, іскерлік дағдысын қалыптастырады. Сыни тұрғысынан ойлау технологиясы бойынша сабақ құрылымы қызығушылықты ояту, мағынаны ажырату, ой толғаныс кезеңдерінен тұрып, әр кезеңдегі тәрбиелік және оқу мақсаттары әр түрлі стратегияларды қолдана отырып, алға мақсат қою, мәселені зерттеу, жауап іздеу, оқушылардың өз ойларын ашық айта білуге тәрбиелейді.

Жалпы айтқанда, «Оқу мен жазуды сын тұрғысынан ойлау» стратегиясы сабақты жоспарлауда өте тиімді.Сын тұрғысынан ойлау әдісі оқушының еркін сөйлеуіне,өз пікірін айтуға, достарының ойын тыңдауға, жағдаяттарды шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге бағытталған бағдарлама.Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз- ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген -білгенін талдап салыстырып, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп,өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау.Мұнда оқушының ойы шыңдалып, өз даму деңгейіне сай жетістіктерге жетуге болады.

Сын тұрғысынан ойлау жобасы мынадай үш құрылымнан тұрады:

• қызығушылықты ояту; - мағынаны тану; - ой толғаныс.

Бұл технологияда бұрынғы білім мен жаңа ұғым ұштастырылады. Соңғы кезеңде оқушы өз шығармашылық қабілетін таныта алады.

Оқшыларды ойлауға үйретуде, тілдерін дамытуда РАФТ, INSERT, екі түрлі түсінік күнделігі, еркін жазу, дөңгелек үстел,үш қадамдық сұхбат, бес жолды өлең, эссе, түртіп алу сияқты стратегиялардың тиімді де ұтымды жақтары көп.

Осы аталған стратегиялардың бірнешеуі әр сабағымызда қолданыс табады. Мазмұны өте күрделі шығармалардың мәнін жете түсінуде, еске сақтауда сыни тұрғыдан ойлау стратегиялары оқушыларға көп көмегін тигізеді.Тақырыпты толық ашып түсінуде көмектесетін оқыту стратегиясы «INSERT» стратегиясын жиі қолданамыз. Шығарма бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында

«V»- білемін;

«-»- білмеймін

«+»- мен үшін жаңа ақпарат

«?»- мені таң қалдырады белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады. INSERT -оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын ашық білдіруге үйрететін ұтымды құрал.Оқушылардың ерекше қызыға орындайтын тапсырмалардың бірі «Екі түрлі түсініктеме күнделігін толтыру». Балаларға дәптердің бетін ортасынан вертикаль сызықпен бөліп, мәтінді оқи отырып:

Бөліктің оң жағына мәтіндегі қатты әсер еткен тұстарды,үзінділерді жазады.Сол жағына сол әсер еткен үзінділер жайлы пікір жазады. Әр оқушы мәтінмен танысып, дәптерлеріне жазбаша тапсырманы толтырып біткен соң бірінші жұппен, одан кейін топпен талқылау ұйымдастырылады.Топ ішінен өз жұмыстарын бір-бірден шығып қорғайды.

Осындай сын тұрғысынан ойлауға арналған тапсырмалар оқушыларды топпен бірігіп жұмыс жасауға үйретеді. Мәтінді өз бетінше меңгеруге жағдай жасайды.Сонымен қатар сабақтан тысқары қалатын оқушы болмайды, оқыған мәтінді түсіну оны түсінікті етіп айтып беру, оған қатысты ойын, пікірін білдіру арқылы оқушының тілі дамиды.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушылардың еркін ойлау мүмкіндіктерінің ашылуына себеп болған стратегия - ой толғаныс сатысы. Ой толғаныс сатысы кезеңінде, жаңа алынған білімдерді айқындайтын және ұштайтын деңгейде оқушыда шешім қабылдай алатын мүмкіндік болу керек.

-оқығанын өзіндік ойлау тұрғысынан көрсете білу;

-өз сұрақтарын қою және оған жауаптар табу;

-болжау жасай білу және олардың дұрыстығын тестілеу;

-жаңадан пайда болған жағдайларды тез түсінуде осы білімді қолдану;

Сабақтың ой толғаныс кезеңінде «Еркін жазу» стратегиясын қолдану өте тиімді.Оқушыларға мәтіндегі негізгі оқиғалар жайлы, одан алған әсерін, не үйренгенін, нені әлі де біле түсу керек екенін тағы басқа өз пікірлерін қағаз бетіне түсіру тапсырылады.

Қазақ тілі пәнін оқытуда стратегияларды оқу бағдарламасына сәйкес бірізді жүйелі түрде қолдану тиімді.

І - қызығушылықты ояту фазасында ой қозғау (шақыру). ІІ - мағынаны ажыратуда түртіп алу жүйесі, 5 жолды өлең. ІІІ ой толғаныс фазасында Венн диаграммасы, еркін жазу т.б. стратегиялар арқылы баланың дамуына, оның бойындағы жеке қабілеттердің ашылуына, шығармашылықпен ізденуіне жол саламыз.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту сабақтарының негізінде сабақта оқушылар арасында: - бірбірінің пікірін тыңдауға, сыйлауға ынтымақты қарым-қатынастың негізі қаланды; - өзін жеке дара тұлға ретінде тануға жол ашуға; - бір-біріне құрметпен қарауға; - өз ойын ашық, еркін айтуға, пікір алмасуға; - өзін-өзі, бірін-бірі бағалауға; - мұғаліммен еркін сөйлесіп, пікір алмастыруға; - достарының ойын тыңдай отырып, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге көмектесуге; - белсенді шығармашылықты ойлауға негіз қаланады.

Осы оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының жүзге тарта стартегиясы бар екені белгілі, демек сол әдіс - тәсілдерді жақсылап игеріп, ішінен қажеттілерін таңдау арқылы әр сабақтың мақсат-міндеттерін тиімді де оңтайлы жолмен жүзеге асыруға мүмкіндік мол. Шығыс даналығы «Мәселе нені үйретуде емес қалай үйретуде» демей ме? Сондықтан мақсат пен мазмұн мемлекеттік бағдарламаларда айқын беріліп отырған қазіргі жағдайда бұл стартегиялардың маңызы зор.

Оқушылардың шығармашылығын дамыту педагогикада басымды бағыт болып есептеледі.

Өркениеттің прогрессивті дамуының негізгі қозғаушы күші шығармашыл тұлға екені белгілі. Өйткені біздің заманымыздың электрондық, атомдық, ғарыштық деп аталуының өзі адамның ақылойының, санасының жетілгендігінің көрінісі. Сондықтан оқушылардың білім алу кезіндегі шығармашыл белсенділігі, өз беттерімен білімді игеру дәрежелері мектеп өміріндегі басты мәселе болып қала береді.

Педагогикалық қызметтің басты мақсаты оқушылармен оқу-тәрбие ісінде жаңа педагогикалық технологияларды ұтымды пайдалану. Ол үшін жаңа технологияларды игеру және оны шығармашылықпен дамыту, инновациялық технологиялармен білім беру. Сонда ғана қабілетті мамандар дайындай аламыз.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында жаңа технологияларды қолдану арқылы оқушылардың таным белсенділігін арттыру, қазіргі қоғам талабына сай ой-өрісін дамыту, шығармашылығын кеңейту, дамыту, терең білімді, бәсекеге қабілетті тұлғаны жасау, заман сұранысына сай ізденімпаз тұлғаны қалыптастыру. Қорыта айтқанда, оқыту процесінің нәтижелі болуы оқытушының сабақ беру шеберлігіне, сабағын қызғылықты жүргізіп, зейін қойдыра білуіне, оқушылардың өздігінен білім алуға үйренуіне байланысты. Қандай да болмасын жаңа әдіс-тәсілдер әрбір оқушының өз бетімен оқып үйренуіне сенімін ұялатып, шығармашылықпен жұмыс істеуіне, қорытынды жасай алуына, сөйлеу мәдениетінің өсуіне ықпал етеді, білім сапасын арттырады. Оқыту технологияларын сабақта қолдану оқушылардың білім сапасын арттырып қана қоймайды, олардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына әсерін тигізеді. Жаңа әдіс-тәсілдерді мән-мағыналарына, ерекшеліктеріне қарай таңдап қолдана білсек, балаға білім беруде ұтарымыз анық.

Сондықтан мұғалім сабақтың жүргізілу жүйесін жетілдіріп, оқу - тәрбие жұмыстарын жүйелеп, сапасы мен тиімділігін арттырып, өзгерістер енгізуге барлық күш - жігерін жұмсауы тиіс.

Әдебиеттер.

1.Садуова Ж.Н. Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру

2.«Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы 2012ж.

3.Бұзаубақова К.Ж. «Жаңа педагогикалық технологиялар» Тараз 2003ж.

4.Орта білім берудің мазмұны: Дәстүрлер мен өзгерістері халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция мақалаларының жинағы. Астана 2012ж.

Жаңартылған білім мазмұны бойынша қазақ тілін оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдер

Жумашева А.С. №9 ОМГ

«Егер сен болашақтағы өзгерісті байқағың келсе, сол өзгерісті уақытында жаса» деген үнді халқының тарихи тұлғасы Махатма Гандидің ілімін негізге ала отырып, оқушы бойындағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеп, жақсы істі бастағалы отырмыз.

Қазіргі жаһандану заманында барлық экономика мен мәдениет салаларында жаңаша үрдіс пайда болды. Соған орай білім беру үдерісіне де жаңалық енді. Заман талабы - жан-жақты дамыған, функционалды сауатты тұлға тәрбиелеу. Ол үшін оқу жоспары мен оқыту әдістеріне өзеріс енгізуге тура келді. Біздің алдымызда тұрған оқулық осы қажеттілікті толықтырудың бірден-бір құралы десек те болады. Дәстүрлі сабақтан алшақтап, жаңаша сабақ құруға негіз болатын құрал. Жаңа технологиялардың бәрін бір арнаға тоғыстырып жасалған бұл оқулық заман сұранысы. Тіл мәдениеттің бастауы десек, еліміздің өркендеуі үшін Қазақстан жерінде тұратын әр азамат еліміздің тілін біліп және оны құрметтеуі тиіс. Алдымен, тілді үйреніп, сол тілде ойлап, сол тілде сөйлейтін азамат даярлау басты мақсат. Міне, сол сұраныс бойынша қолымызға тиген деңгейлік оқулықтар қазақ тілінің мәртебесін көтерер құралдың бірі. Тілді оқыту оңай іс емес екені айқын. Оқушы сүйсіне отырып, құлшыныспен оқуы үшін нақты көрсеткіштер қажет.

Тілді деңгейлік үйрету сабақтаса бір жүйемен жүргізіледі. Білім мазмұнында лексикалық тақырыптар әлеуметтік-тұрмыстық, оқу-еңбек, әлеуметтік-мәдени аялар арқылы оқушыны әлеуметтендіруге бағытталады. Қазақ тілін деңгейлеп меңгерту сөйлесім әрекетінің тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым, тілдесім түрі бойынша кешенді жүргізіледі. Осындай жұмыстардың үнемі, жүйелі түрде жүргізілуі негізінде оқушылардың тілдік қарым-қатынасқа түсу аясы кеңіп, оқушылардың функционалдық сауаттылығы артады. Оқулықтардағы, жұмыс дәптерлеріндегі тапсырмалардың ерекшелігі оқушыларды шығармашылыққа баулиды. Тілді меңгертудің тиімділігін арттыру мақсатында оқу материалдары қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді болып жіктеліп ұсынылған. Сабақ тақырыптан бастап, әр тапсырманы түсіндіре отырып, сатылап берілген. Онда қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ойтолғаныс, бекіту, бағалау, үйге тапсырма, рефлексия бөліктері таратылып түсіндіріледі. Сонымен қоса, дидактикалық тапсырмалар жинағы да берілген.

Оқулықтың тағы бір ерекше тұсы, әр тақырыптан кейін жағдаяттық тапсырмалардың берілуі. Өйткені, оқушылар өмірмен байланыстырыла берілген тапсырмаларды асқан қызығушылықпен орындайды.

Осы аталған оқулықты тәжірибеге қосып, жұмыс істегенде алғаш сәл тосырқау болды. Оның негізгі себебі, оқулықтың тілдік дағдыға бөлінуі еді. Орыс тілді мектептерде қазақ тілін оқытуды сөйлесім әрекетінің тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым және тілдесім дағдылары бойынша жүргізілуі тиімді болып саналды. Салған беттен түсіне алмасақ та, аты аталып, түсі түстеліп берілгендіктен ары қарай алып кеттік.

Оқулықтарға тоқталар болсам, ең алдымен, оқулықтың безендірілуі оқушының жас ерекшеліктеріне сай. Оқулықтың сыртқы беті көкейге қонымды, артық сөзді қажет етпейтін терең мағыналы екендігін көрсетіп тұр. Аты айтып тұрғандай әр деңгейге сатыға жоғарылаған сайын, жеңілден ауырға, қарапайымнан күрделіге ауысудың бір көрінісі байқалады. Тілдік дағдылар шиыршық әдісімен берілген. Берілген сөздер мен сөз тіркестері бір жылда бернеше рет қайталанып келіп, оқушының сөздік қорын дамытады, әрі білімін нығайтады. Ал сыныптан сыныпқа өскен сайын тақырыптардың да спиральді өсуі байқалады. Оқушының деңгейінің жоғарылағанына байланысты тілдік мақсат та күрделене түседі.

Міне, осыдан көретініміз тақырыптар қарапайымнан күрделіге ауысуы арқылы бір тақырыптың бірнеше модульге кеңейтілуі оқушының тақырыпты толық меңгеріп, түсініп, ойын еркін жеткізе алуына мүмкіндік туғызады. Осы орайда айта кететін жайт, бұл оқулықтардағы тақырып бойынша жағдаяттық тапсырмаларды орындай отырып, оқушылар функциональдық тұрғыдан сауатты тұлғаға айналады. Жас ерекшеліктеріне сай келетін сөйлемдерді пайдалана отырып, оқушы тілдік қарым-қатынас құра алады. Әр дағдыға бөлек берілген тапсырмалар арқылы сабақты ықшамдауға мүмкіндік туды. Оқушының бір сабақтың өзінде бірнеше дағдысының дамуына үлес қосамыз.

Жалпы алғанда, оқулықтың бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне байланысты құрылғаны оқушыға да, оған көмектесетін ата-анаға да, мұғалімге де көптеген жеңілдіктер береді. Қарапайым аң атауларының, түрлі іс-қимылдардың ойыншықтар арқылы, ойын түрінде берілуі, бала ойының, қиялының негізінде құрылуы тақырыпты түсінуге үлкен ықпалын тигізді. Бастапқы орта, бастапқы жеңіл игерімдерде тақырыптың таңдалуы, суреттермен көркемделуі, тапсырмалар легінің қарапайымдылығы оқушының пәнге деген қызығушылығын туғызса, мұғалімді сапалы жұмыс істеуге итермелейді.

Тіл үйренуді жаңа бастаған оқушы оқулықты танысудан, амандасудан бастайды. Тақырып бойынша соңғы сабақты «Сәлем - сөздің атасы» деген мақалмен қорыту арқылы оқушыларды кішіпейілдікке, мейірбандыққа, адамгершілікке баулиды

«Бұл - менің отбасым» тақырыбында оқушылар білімдерін тереңдетіп, өз отбасы туралы толығырақ мәлімет беруге тырысады. Яғни, отбасы мүшелерінің саны, олардың кім екендігі және олардың мінезі мен немен айналысатындығына дейін түсінік беруге үйренеді. Отбасы мүшелеріне қысқаша сипаттама беріп машықтанады. Мұнда да тапсырмалар легі көбіне тәуелдік жалғауына негізделген, тек сәл күрделірек І, ІІ, ІІІ жақты толық алып орындауды үйретеді. Осы модульді аяқтағанда автор «Ағадан -ақыл, ападан - өнеге» деген мақалды келтіріп кетеді. Бұл - отбасы татулығын насихаттау. Қазіргі заманның негізгі қағидаларының бірі.

Осы тақырып одан әрі күрделене түседі. 1-2 сыныптарда тақырып 4 сағаттың көлемінде өрбісе 3-сыныпта 2 тақырыпты құрайды, яғни, 1-тақырып «Менің отбасым. Отбасы мүшелерінің жұмыстары», 2 тақырып «Атам ауылда тұрады». 3-сыныптың 1-тақырыбында оқушылар отбасы мүшелеріне сипаттама бере отырып, олардың атқаратын қызметтеріне де тоқтала кетеді. Отбасының әр мүшесінің мамандығы, қызмет орны туралы мәліметтер береді. Бұл тақырыптың негізгі идеясын автор «Әке- асқар тау, Ана - мөлдір бұлақ, Бала - жағасындағы құрақ» мақалымен көрсетеді. Келесі 2-тақырып «Атам ауылда тұрады». Мұнда ата мен әжеге ерекше тоқталып, етістіктерді қолданып әңгімелей білуге баулиды. Ата мен әжені отбасы мүшесі ретінде қарастыра отырып, қазіргі қоғамдық-әлеуметтік жағдайға сәйкес, ауылда тұратындығын айту арқылы олардың әлеуметтік статусын көтеру мәселесі қозғалған. Қазіргі жаһандану заманында бір-біріне қолғабыс қылу, үлкенге құрмет көрсету, ата мен әжені сыйлау секілді моральдық қағидаларды насихаттау осы тақырыптар аясында айқын көрінеді. Ауылдағы жұмыс түрлері, ауыл қызықтары туралы тілдесе отырып, ұлттық құндылықтарымыз да тілге тиек етіледі. Тақырыпты «Ата - бәйтерек, Бала - жапырақ» мақалын келтіре отырып аяқтаймыз.

Жалпы алғанда, қарапайым аң атауларының, түрлі іс-қимылдардың ойыншықтар арқылы, ойын түрінде берілуі, бала ойының, қиялының негізінде құрылуы тақырыпты түсінуге үлкен ықпалын тигізді. Бастапқы орта, бастапқы жеңіл игерімдерде тақырыптың таңдалуы, суреттермен көркемделуі, тапсырмалар легінің қарапайымдылығы оқушының пәнге деген қызығушылығын туғызса, мұғалімді сапалы жұмыс істеуге итермелейді.

Мұғалімнің табысты еңбек етуі үшін ресурстардың да қолжетімді болғаны өте қажет. Оқушыға құр суретті көрсетіп қана қоймай, өз қолымен жасауы да оқушының қабылдауы үшін ыңғайлы.

Сөз соңында айтарым, оқулықтың жалпы берілуі, безендірілуімен қатар тапсырмалар легі оқушының қызығушылығын арттырады. Кей кездері 45 минуттың қалай өтіп кеткенін де байқамай қалып жатамыз. Оқушылардың жұмыстарды аса үлкен ықыласпен орындауына оқулық пен қосымша дидактикалық материалдардың септігі тиді. Оқытудың тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым және тідесім дағдылары оқушылардың қазақ тілінде өз ойын еркін жеткізе білуіне мүмкіндік туғызды.

Әдебиеттер.

1.Қазақ тілі: Тілашар. Мұғалім кітабы: Қазақ тілінен басқа тілде оқытатын 11-жылдық жалпы білім беретін мектептің 4-сыныбына арналған. / Ф.Ш. Оразбаева, Р.С. Рахметова, А.Н. Юсуп.- Алматы: Көкжиек-Горизонт баспасы, 2015.

2.Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы Мұғалімге арналған нұсқаулық үшінші (негізгі) деңгей - Үшінші басылым, 2012.

Тіл байлығын мәтіндер арқылы жетілдіру

Нисанова Т.Т. №16 ОМ

Қазіргі таңдағы тіл саясатының басым бағыттарының бірі-мемлекеттік тілді дамыту мен оның қолданылу аясын кеңейту болса, оның кешенді тармағы-тәуелсіз мемлекетіміздің болашағына адал қызмет ететін мемлекеттік тілді жетік меңгерген оқушыларды тәрбиелеу болып табылады.

Мектеп бағдарламасында пән негіздерін меңгеру-мәтінмен таныстықтан басталады. Оқушы мәтінмен танысады, түсінеді, түсіндіреді, талдайды, талқылайды; мәтінмен жұмыс жасау барысында сөйлеу мен ойлау дағдысын дамытады, сөздік қорын молайтады, танымдық қабілетін арттырады, дүниетанымын кеңейтеді.

Сонда, тіл мен сананың, сөйлеу мен ойлаудың бірлігі - әр адамның жеке басы қасиеті мен қабілетінің даралығын танытатын белгі. "Ойлаусыз тілдік қатынас та жоқ. Ойлау тілдік қатынастың тірегі ғана емес, ол - бүкіл сөйлеу әрекетінің өзегі деп саналатын адамзаттың болмысы"

(Ф.Оразбаева. Тілдік қатынас теориясы мен әдістемесі. А., 2001,112-6.)

Тіл мен әдебиет сабақтарыңда осы бірлікті оқу үдерісінде жүзеге асырудың ең тиімді жолымәтін арқылы оқытуда оқу стратегияларын ұтымды қолдану. Сөйлеу әрекетінің оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым, тілдесім секілді бөліктері қатар жүргізілетін жұмыстар оқушының ауызша, жазбаша сөйлеу мәдениеттерін жетілдірудің қайнар көзі болып саналады. Бұл тілді оқыту сапасының айқын көрсеткіші деп есептеледі.

Мәтін-«байланысу, бірігу» деген мағынаны білдіретін сөз. Ол сөйлегенде, жазғанда пайда болады да, қажетті бір тұтас ойды білдіреді. Мәтін сөздерден, сөйлемдерден, абзацтардан тұрады. Мәтін әртүрлі мазмұнға құрылады. Онда оқиғалар хабарланады, баяндалады, әңгімеленеді, құбылыстар сипатталады, суреттеледі. Оқушылардың сөйлеу тілін мәтіндер арқылы дамытуды жүзеге асыру нәтижесінде олардың қазақ тілінен білімдері толықтырылып, мәтінмен жұмыс істеу дағдылары жетілдіріледі.

Оқытудың қазіргі уақыт талаптарына сай әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, мәтіндермен жүйелі жұмыс жүргізу арқылы оқушылардың сөздік қорларын байытып, сөйлеу тілдерін дамытуға болады. Мәтіндермен жұмыс барысында оқушылардың өз бетінше ақпарат алып, онымен жұмыс істеу дағдылары дамытылып, қазақ тілі бойынша білімдері толыға түсері сөзсіз.

Өзге ұлт өкілдерінің қазақ тіліне деген игі көзқарасын қалыптастыру үшін қазақ елінің сан ғасырлық мәдениетінен, салт-дәстүрінен, ұлттық құндылықтарынан танымдық ақпараттар беретін қарапайым әрі ұғынуға жеңіл тілмен жазылған шағын мәтіндер және түрлі дидактикалық материалдарды жаттықтыру жұмыстары кезінде пайдалана білу тіл үйренушіден үлкен шеберлікті талап етеді.

Тілді оқытып, үйретудің сапасын арттыру әртүрлі жағдайларға байланысты.

Басты мақсатым - оқушыларға қазақ тілін меңгерту, сауатты жазуға үйрету, қазақ халқының әдет-ғұрпын, тілін құрметттеуге, Отанды сүюге баулу.

Сабақ өткізу, оқыту барысында өткізілетін ең күрделі жұмыс түрлерінің бірі - сабақта мәтінмен жұмысты ұтымды ұйымдастыру. Мәтінмен жұмыс-сабақта өтілетін әртүрлі жұмыстардың жиынтығынан құралады. Олар: дыбыстармен жұмыс; сөздіктермен жұмыс; сөздік қорларын жетілдіру; тіл дамыту; ауызша сөйлей білуге дағдыландыру; Мәтінмен жұмыс істеу мынадай кезеңдерге бөлінеді:

1. Мәтінді оқығанға дейінгі жұмыс; 2. Мәтінмен жұмыс кезеңі;

3. Мәтінді оқығаннан кейінгі кезең;

Мәтін алдындағы жаттығулар мен соған сәйкес жұмыс түрлері мынадай бағытта жүргізіледі:

тілдік тұлға мен сөйлем үлгілерін мәтінде танып, айыра білу және әртүрлі құрылымдық материалдарды (сөзжасам элементтері, етістіктің жақ, шақ түрлері, т.б.) меңгерту.

Келесі мәтінмен жұмыс кезеңі. Бұл кезеңде мәтіннің тілдік материалы мен құрылымы орындалады. Мәтін ішінен қажет мәліметті бөліп алу, айыра білуге машықтандыру жаттығуларын әртүрлі тәсілмен орындау. Мәтінмен жұмысты былайша ұйымдастырамын: оқығанның мазмұнын айту, мәтін бойынша сұраққа жауап беру, жоспар жасату, бірнеше бөлімге бөліп оқыту, негізгі жанама ойды таптыру, қорытынды жасату.

Шартты түрде алып отырған үшінші кезеңде мәтінді оқып, түсініп, негізгі ойды қазақ тілінде жеткізе білу.

Мәтінді оқығаннан кейінгі жұмыстар:

1. Логикалық сұрақтар

2. Сөздік жұмыстар

3. Фонетикалық жаттығулар

4. Сөйлем құру

5. Мәтінге жоспар құру

6. Аударма

7. Мәтінге ат қою

8. Диалог, ситуация құру

9. Мәтіннің мазмұнын жоспар бойынша айту.

Осы аталған іс-әрекеттерді жүзеге асыруда оқушылар өзара тілдік қарым-қатынасқа түседі. Мәтінді оқытудың мынадай түрлерін сабақ үстінде қолдану мұғалімнің жеке зерттеушілік жұмыстары үшін өте пайдалы:

1. Дауыстап оқыту арқылы-оқушының сөйлеу элементерін меңгергендерін байқауға болады, тағы да бір тиімділігі-оқушылар бірінің қатесін бірі естіп және түзетіп отырады.

2. Іштей оқу-бұл жұмыстың мақсаты оқушылардың шапшаң оқу дәрежесін анықтау. Мысалы: оқушыларға іштей шапшаң оқу үшін бір мәтін беріліп, қай жерге дейін оқу керектігін белгіленеді. Әркім белгілеген жерге келгенде кітаптарын жауып, бітіргенін байқатады. Осылайша оқушылардың оқу шапшандықтарының мөлшерін өзім белгілеп отырамын.

Мәтінмен жұмыс істей отырып, мәтін мазмұны бойынша сұрақтар құрастыруда «Жуанжіңішке сұрақтар», «Ашық сұрақтар», «Сұрақ қою, қайта сұрақ қою» әдістерін қолдану оқушының өз бетінше ақпаратты меңгеріп, мәтінмен өз бетінше жұмыс жасау дағдысын дамытады, оқушы мәтінге сұрақ қою, тұжырымдау, белгілеуге үйренеді. Бұл әдіс оқудың барлық әдістерін меңгеру болып табылады. Өйткені, оқушы алдымен мәтінді қатесіз, түсініп оқуға тырысады, қойған сұрағына өзі жауап беруге дайын тұрады, басқа балалардың сұрақтарын мұқият тыңдап, сұрақ құрастырудың қиын жұмыс екенін біліп, ең үздік сұрақтарға ілтипат білдіреді.

«Ойлан. Бөліс. Бірік» әдісі арқылы оқушылар өз тобында өзіне берілген мәтінмен танысып, топ ішінде түсініктерімен бөлісіп, бір-біріне түсіндіреді, ең негізгі деген ақпаратты бөлік мазмұнына қарай постерлерге түсіріп, топтардың алдында алған ақпараттарымен таныстырады. Осы әдіспен оқушылар мәтінмен өз бетінше таныса отырып мәлімет алады, топта талқылау ұйымдастырылады. Жұмыс аяқталған кезде мәтін бойынша сұрақтарын-қойып, жауаптар алады. Осы тұста мәтіннің әсерлі тұстары бойынша диалог құрастыру тапсырмасын да беруге болады. Мәтіннің мазмұнын игертудегі жұмыста «Біреуі - үйде, үшеуі - қонақта» әдісін қолданамын. Оқушылар белгіленген уақыт ішінде өздеріне берілген мәтінмен танысып, топ ішінде бір-біріне түсіндіріп, басқа топтарға барып түсіндіріп, мәтін мазмұнын игереді. Бұл әдісті қолдану кезінде бір тақырыпты мағынасын ескере отырып, бірнеше бөліктерге бөліп, әр топта талдату арқылы уақытты үнемдеуге болады. Оқушы оқу үдерісіне белсенді қатысқанда ғана материалды терең меңгере алады, өзіне тиісті міндетті атқара отырып жауапкершілікке үйренеді.

Сабақтың бекіту кезеңінде оқушылардың мәтін бойынша түсініктерін бекіту әрі байқау үшін «Атыспақ» әдісін қолданамын. Әр топ өздері оқып танысқан мәтін бөліктері бойынша үш-төрт сұрақтан дайындап, кезекпен сұрақтарымен атысады. Жауап болмаған жағдайда сұрақ қоюшы жауабын өзі айтып отырады. Бұл әдістер ақпаратты-өз бетінше меңгеруге жағдай жасайды. Сондай- ақ, әдістердің тиімділігі-сабақтан тысқары қалатын оқушы болмайды, оқыған мәтіңді түсіну, оны түсінікті етіп айтып беру, оған қатысты ойын, пікірін білдіру арқылы оқушының тілі, креативті ойлауы дамиды.

Мәтінмен жұмыс арқылы танымдылық қабілеттері, танымдық процестері дамып, сөздік қоры молаяды, оқытуда жағымды әрекет қалыптасады. Бұл стратегиялар сабақты түрлендіріп өткізуге мүмкіндік туғызумен қатар, әр баладан еркін жауап алуға, баланың өзіне сенімділігін арттыруға, бір-бірінің және өзінің жұмысына баға беріп, сын көзбен қарауға итермеледі, сабақ үстіндегі оқушы қызығушылығын тудырып, белсенділігін арттырды. Ұстаздың басты мақсаты-шәкіртінің өзінен де білімі терең, дәрежесінің биік болуы. Сол кезде ғана қоғамда алға жылжу үрдісі жүреді.

Әдебиеттер.

1.Білім берудегі инновациялық технологиялар.- Молдрахметова О. А., 2010.

2.Тілдік қатынас теориясы мен әдістемесі.- Ф.Оразбаева. А., 2001, 112-6.

3.Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде журналы 2014ж

4.Мектептегі іс-әрекетті зерттеу- Кудайбергенова К.С. Алматы 2013 жыл.

5.Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдері арқылы табысты оқытуға қол жеткізу- А.Д. Ажибекова

Қазақ тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау модулін қолданудың тиімділігі

Есенаманова А.С. №59 ЖОББМ

Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, білім беру мекемелерінің тәжірибесіне енуде. Жаңа технологияларды меңгерту мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді. Жаңа технологиялар теориялық тұрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы нәтижелер беруде.

Жаңа педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану үшін, әр мұғалім алдында отырған оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтік мақсатына, мүддесіне сай, өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Жаңа технологиялар - оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, терең ойлай білуін, теориялық негіздерін, эстетикалық көзқарастарын пайымдауын, баға беруін, танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған.

Мемлекеттік тілді оқытуға жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қалыптастыру - заман талабы.

Мектептерде жиі қолданылып отырған жаңа технологиялардың бірі - оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілетін қалыптастыруға бағытталған әдіс-тәсілдер. Осындай әдістеме негізінде жасөспірімдерге қазақ тілі мен әдебиетінен терең де тиянақты білім беруді өз тәжірибемде жиі қолданып келемін.

Заман талабына сай білім ордаларында оқушыларға тиімді сабақ үдерісін ұйымдастыра білетін, жаңашыл ұстаз болу барша ұстаздың басты мақсаты. Оқушыларға сабақ беруде жаңа технологияларды пайдалану арқылы білімін арттыра аламыз. Сондықтан да олардың білімді терең меңгеруіне, ойлануына,өз бетінше ізденуіне, алған білімін кез келген жерде пайдалана алатындай етіп қалыптасуына қолдау көрсетуіміз қажет.

Сын тұрғысынан ойлау әдісі арқылы оқушылардың өз бетімен ізденіп, өзін-өзі реттей отырып диалогтік қарым-қатынас арқылы білімдерін арттырып, сандық технологияларды пайдалана білетін белсенді, білімді, саналы азаматтарды тәрбиелеу керек екендігін түсіндім.

Оқушылар басқалардың айтқан пікірлеріне күмәнмен қарап, ой електерінен өткізе білу қабілеті болып саналады. Яғни мұғалімнің де, оқушының да сыни тұрғыдан ойлау қабілеті арта түсетіні анық.

Сын тұрғысынан ойлау - ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді.

Сын тұрғысынан ойлау - сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғарғы сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау аса дұрыс емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Оған осы жобамен жұмыс жасау барысында көз жеткіздік. Сабақ барысында оқушылардың бұрынғы білетінін жаңа біліммен ұштастыра отырып, белгілі бір идеяны қабылдап, оның неге қатысты екенін зерттеп, салыстыра отырып, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте зерттеуге бағытталған оқыту технологиясының бірі - сын тұрғысынан ойлау технологиясы.

Үйрену процесі - бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының басты ерекшеліктері мен қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарындағы қолданылу жолдарына тоқталмақмын. Алдымен, бұрыннан өткізіп жүрген дәстүрлі сабақтар. Мен қазіргі жаңа оқыту технологиясы негізінде өткізілген сабақтарды салыстыра отырып, төмендегі айырмашылықтарды байқадым.

Дәстүрлі сабақтар үрдісінде: Мұғалімнің әдістері.

1. Жаңа тақырыпты түсіндіреді.

2. Кейіпкерлер туралы немесе қазақ тілі бойынша ережелерді түсіндіреді.

3. Оқушылармен бірге шығарманың идеясын анықтайды, талдайды.

4. Шығарма жазуды тапсырады.

5. Мұғалім көп сөйлеп, оқушы аз сөйлейді.

«Сын тұрғысынан ойлау» технологиясы бойынша өткізілген сабақтар үрдісіндегі өзгерістер және нәтижесі.

1.Жаңа тақырып бойынша оқушы іздене отырып меңгереді. Мазмұнын айтып береді.

2.Жеке кейіпкерлерді талдайды, олардың іс-әрекетін зерттейді.

3. Кейіпкерлерге мінездеме береді, қазақ тілі бойынша ережені айтады, жаттығу орындайды.

4. Тақырып бойынша мұғалімнің түсіндіргенімен байланыстырып айтады.

5. Тақырып бойынша шығарма жазады.

6. Эссе жазады. Венн диаграмма жасайды.

7. Сыни тұрғысынан ойлана отырып ой қорытып, тұжырымдама жасап, оны қағаз бетіне түсіреді.

8. Мұғалім аз сөйлеп, оқушы өз ойын еркін жеткізеді.

Мұғалім оқушыны сыни тұрғыдан ойландырғысы келсе:

1. Жас ерекшеліктеріне сәйкес тапсырмаларды беру;

2. Тапсырма берілгеннен соң, белгілі бір уақыт мөлшерін белгілеу;

3. Проблемалық мәселелердің дұрыс шешімін табу керектігін түсіндіру;

4. Топта бір-бірімен пікір алмасып, диалогтық қарым-қатынасты орнатуды, бірінің пікірін бірі тыңдауды, келесі адамның пікіріне күмәнмен қарауды түсіндіру;

5. Өз пікірін дәлелдеуге мүмкіндік туғызу;

6. Оқушының берген жауабының мағынасына назар аударып, мұқият тыңдағаннан соң, әділ бағалауы қажет.

Сыни тұрғысынан ойлаудың тиімділігі:

1. Оқушының сөздік қоры артады;

2. Өз бетінше,жұппен ,топпен жұмыс жасайды;

3. Білім алуға өзі жауапты екенін сезінеді;

4. Шапшаң, тез ойлау,сөйлеу қабілеттері шыңдалады;

5. Өз пікірін білдіріп, оны қорғай білуге үйренеді;

6. Ұяң, көп сөйлемейтін оқушылардың сөйлеу қабілеттері ашылады.

Сабақта сыни тұрғыдан ойлау модулін пайдаланғанымда, оқушының терең білім алып, берілген жауаптарға күмәнмен қарай отырып, өз шешімін қабылдауға, өзін-өзі реттей отырып, тәртіптілікке дағдыланатынын байқадым. Оқушының бойындағы сабаққа деген құлшынысын, қызығушылығын, берілген тапсырмаларға бірлесе жұмыс істей алатынын, іскерлік пен ізденімпаздық қасиеттердің бар екендігін аңғардым. Менің өткізілген сабақтарымда оқушылардың осындай іс-әрекеттерін көре отырып, бұл тәсілдің бізге қажет екендігін түсіндім. Берілген тапсырмаларды оқушылар жұптасып, топтасып, ауызбіршілікпен орындап отырғаны, мені қатты қуантты. Оқушылар сабақ барысында сұрақтарға сыни тұрғыдан ойлана отырып жауап бере алды. Әрбір берілген тапсырмаларды шапшаңдықпен, қызығушылықпен, сыни тұрғыдан ойлана отырып орындады. Әсіресе топтың спикерлері постерлерін қорғауға шыққан кезде, мен күтпеген жауаптар мен сөздерді айтқанда, олардың тіл байлығы мен ойлау қабілеті ересектерден кем емес екенін байқадым. Психолог Жан Пиаже когнитивті дамуды зерттеген кезде, бала өз бетінше айналадағы заттарды зерттеу арқылы дамитынын айтқан. Яғни, бала зерттеу жұмыстарын өз бетінше көбірек жүргізсе, өзінің іздеп тапқан материалы есінде мәңгі сақталатынын түсіндім. Оқушылардың өз бетімен ізденіп, зерттеген жұмыстарының мағынасын түсініп, ой елегінен өткізіп, білім алуға талпынып, Флейвелл айтқандай метатанымдық қабілетті меңгерген оқушы, мұғаліммен тең дәрежеде қызмет ете алатындығын байқадым. Александердің зерттеуі бойынша, сыныптағы оқушылардың сыни тұрғысынан ойлау қабілеті артуы үшін, диалогтік қарым-қатынас орнату керек екендігін айтқан.

Оқушының сыни тұрғысынан ойлануына оң ықпалын тигізетін әңгіме түрі зерттеушілік әңгімесі болып саналады. Осы зерттеушілік әңгімені өз сабақтарымда жиі қолданамын.

Соның ішінде толғануды тиімді етуге лайықталған «Венн кестесі», «Бес жолды өлең», «Көрнекілік арқылы баяндау», «Семантикалық карта» сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады. Мәселен: «Венн кестесі» арқылы өз ойынан қорытып сөз шығару, екі затты салыстырып айырмашылығы, ұқсастығы туралы сөз ойлап табу оқушы үшін үлкен ойды қажет етеді. Бұл стратегиялардың қай-қайсысы болмасын оқушының ізденісін, қызығушылығын дамытады. Пәнге деген өзгеше көзқарас қалыптасады. Әр сабақты оқушымен санаса отырып, жүйелі жүргізуде сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегиялық бағыттары ұстаздарға үлкен қолғабыс тигізеді. «Эссе» стратегиясы бойынша өз ойынан әр түрлі пікірлер құрастырып, оны дәлелдеуге үйренеді. «Сауалнама-интервью» стратегиясы да жаңа білімді меңгертуге үлкен септігін тигізеді. «Сауалнама-интервью» стратегиясы бойынша өтілген тақырыпқа талдау, салыстыру, зерттеу жұмыстары бойынша оқушы білімін жинақы түрде қорытыныдылауға болады.

Дәстүрлі сабақта ұстаз көбірек сөйлеп, кейбір оқушының бойында сабаққа қызығушылығы төмен болып, оқушылар сабақта түгел қамтылмай қалатын еді. Ал сындарлы оқытуда оқушының барлығы топпен ұйымдасып жұмыс жасағанда, берілген тапсырмаларға сыни тұрғыдан ойлана отырып, барлығы сабаққа түгелдей қамтылатынын байқадым. Сабақта қамтылмаған оқушы қалмайды. Сабаққа ынтасы мен қызығушылығы төмен оқушылардың өзі,тапсырмалар берілгенде, топтағы оқушыларға қарап, әрекет жасап, білім алуға талпынатынын, яғни үлгермеуші оқушының топта өзінің пікірін білдіруге ұмтылатынын байқадым. Оқушылардың білімінің ілгерлеуіне мұғалім қолдау көрсетсе, сонда білімі шыңдала түседі.

Сын тұрғысына ойлау технологиясын қазақ тілі сабақтарында қолдана отырып тұлға қалыптастырудың тиімді жақтары өте көп екендігіне көз жеткіздік. Нақтылай қорытынды жасасақ, оқушылар күні бұрын берілген тапсырмамен де сабақ үстінде берілген тапсырмалармен қосымша ізденеді, өз бетімен дайындалады.

Оқушы ой қиялының дамуына, пікір айтуына еркіндік беріледі, өз өміріне, қоршаған ортаға сын көзбен қарап, өзгенің пікірін тыңдап, оған өз көзқарасын қоса білуге үйренеді. Шыншылдық, әділдікке дағдыланады. Өзгенің пікірімен санасуға үйренеді. Әр түрлі шығармашылық жұмыстарға дағдыланады. Өз пікірін қорғай дәлелдей алады. Топпен жұмыс істеуге үйренеді. Жан дүниесін тәрбиелейді.

Қорыта келгенде оқушының сөйлеу дағдысы қалыптасады, танымдық көзқарасы жетіледі. Оқушы талдаудың барысында өзіне берілген мәліметті жүйелеп, жинақтап жеткізуге үйренеді, тірек сызбалар арқылы ойын тұжырымдап айтуға, әрі шығармашылық ізденісіне жол ашады.

Әдебиеттер.

1.Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту Б.А. Тұрғынбаева Алматы, 1999 ж.

2.Қабдешова Ә. Сын тұрғысынан ойлау Қазақ тілі мен әдебиеті. № 10.

3.Ташенова А. Сын тұрғысынан ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту Білім - Образование. - 2006, №2.

4.Тұңғатова Ғ. Қазақ тілі сабағында сыни ойлауды дамыту «Қазақ тілі: әдістеме» № 9-10, 2010.

5.Қабдешова Ә. Сын тұрғысынан ойлау // Қазақ тілі мен әдебиеті.- №10.

6.Ешанова Г.Сұлтанбек Қожахметовтің жеке тұлғаның дамуына бағытталған ой-пікірлер// Қазақстан жоғары мектебі. -2006.-№1. 96-99 б.

7.Мұғалімге арналған нұсқаулық, үшінші (базалық) деңгей «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2012ж.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында топтық жұмыстың тиімділігі

Кемалова А.С. №59 ОМ

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында: "Жаңа формация мұғалімі-рухани дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шебер меңгерген, білікті маман, өзін-өзі әрдайым жетілдіруге ұмтылған шығармашыл тұлға. Ол жоғарғы білімді, шығармашыл тұлғаны қалыптастырып, дамыту үшін жауапты." - деген болатын. Жас ұрпақтың өз бетінше шешім қабылдай алатын, өзіне нық сенімді, батыл, жігерлі, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат болуы ұстаздын өте қажырлы еңбекті талап етеді. Бұл міндеттерді шешу үшін ұстаздың күнделікті тынымсыз ізденісі, барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық тәжірибе мен қарым-қатынасқа өтуі қажет деп есептеймін.

Кәсіби білікті мұғалім болу-қазіргі заман талабы. Бүгінде білім беру саласында оқытудың тиімді жаңа әдіс-тәсілдерін меңгермейінше, сауатты, жан-жақты болу мүмкін емес. Оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және басқа да адами құндылықтарының қалыптасуына әсер етіп, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие жұмысын тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Ендігі тоқталып өтетінім: тәжірибе кезінде байқаған топпен және жұппен істелетін жұмыстардың оқушыға тигізетін оң әсерлерін сөз еткім келіп отыр. Топтық жұмыстарға оқушыларды бағыттап отыру әсіресе көп үндемейтін, тұйық, баяу болып келетін оқушыларға аз да болса серпіліс жасатып, ұжымның ортасына қарай икемделетіндіктерін байқадым. Топпен жұмыс істеуге дағдыланған оқушылар бір-бірін тыңдауға, пікірсайыс құруға, араларынан көшбасшы сайлап, топ ұстанымын орындауға бірте-бірте бейімделе түседі екен. Бұған әрине, топ мүшелерінің ішіндегі белсенді оқушылар үлгі болатынын байқауға болады. Әдебиеттік оқу пәніндегі ертегі, аңыз, жыл мезгілдері, табиғат жайлы берілген тақырыптар топтық жұмыстарға өте қолайлы тапсырмалар беруге ыңғайлы. Белгілі бір тақырып бойынша бірігіп салған суреттер арқылы әңгіме айту жарысын ұйымдастырған жөн. Мұндай жарыс әңгімеге шыққан оқушының сөз байлығы шектеулі болса, оқушыға бағыттаушы сұрақтар қойып, өз ойларын еркін жеткізуге баулып отыру қажет. Әсіресе тұйық отыратын оқушы топтың қолпаштауымен ортаға шыққанда, өз тобының намысын ойлап, ойын толық жеткізіп беруге тырысатыны байқалып қалады. Сонымен қатар рөлдік ойындар, кейіпкерлерге кластер жасау, олардың жағымды-жағымсыз қасиеттерін анықтау, кейіпкерлерге өз атынан немесе сол кейіпкердің образына кіріп хат жазу, ертегі мен аңыздардағы негізгі идеясын тауып, соған байланысты мақал-мәтелдер, жаңадан аңыз, ертегілерді құрастыру сияқты шығармашылық жұмыстарды топтық жұмыс кезінде орындау тиімді екеніне көзім жетті.

Сонымен бірге тіл сабақтарында диалогтік оқыту да өте пайдалы, себебі оқушының сөз байлықтарын молайтумен қатар сұрақтарға нақты, дәл жауап беріп отыруларын бағыттап береді. Диалогті өз мәнінде кеңінен өрбіту үшін қойылатын сұрақтар мәнді де мағыналы болғаны жөн. Сонда оқушы өзінің беретін жауабына да немқұрайлы қарамайды. Топ жұмысын ұйымдасытру барысында міндетті түрде топтық жұмыстың ережесін нақтылап алған жөн.

• Топтық жұмыстың ережелері: - Кезекпен сөйлеу;

• Бірін-бірі мұқият тыңдау;

• Өз ойын қоса отырып, қосылатын пікірдің бар немесе жоқтығын сұрау;

• Топпен ортақ бір пікірге келу;

• Уақытты үнемді пайдалана білу;

• Жұмысты орындауда келісімге келу;

• Пікірталастың, әңгіменің қорытындысын жасау.

• Жұмыс барысында топтың әрбір мүшесі:

• Өз ойын еркін жеткізуі;

• Ортақ іске өз үлесін қосуы;

• Топпен бірге бір шешімге келуі;

• Өзгенің ойымен санасуы;

• Жұмысты белгіленген уақытта бастап, белгіленген уақытта аяқтауы тиіс.

• Топтық жұмысты ұйымдастырудағы мұғалімнің ерекшеліктері:

• Оқушылардың бір-бірімен пікір алмасуына жағдай жасайды;

• Оқушылар бір-бірімен еркін қатынасқа түсетіндей, өзіне жаңа ақпарат алуына мүмкіндік беретіндей жұмыс түрлерін ұсынады;

• Топ мүшелерін ынталандырып отырады, жұмыстарының жетпей жатқан тұстарын толықтыруға бағдар береді;

• Топтың әр мүшесінің өз ойын айтып, іс-әрекетке енуіне жағдай туғызып, болып жатқан ісәрекетті бақылап, бағдарлайды;

• Шағын топтардың жұмысының шығар биігін болжап, тиімді ой айтады;

• Топтың әр мүшесінің өсу жолын анықтайды;

• Сыныпта оқушылардың өздерін жайлы сезінуі үшін тиімді атмосфералық ахуал қалыптастырады;

• Топтың әр мүшесінің белсенді жұмыс жасауына жағдай жасайды. Бұл орайда мұғалімнің шеберлігі мен сауаттылығы қатар жүреді;

• Әр оқушының өз деңгейіне сай өсуіне мүмкіндік жасау. Топ арасындағы қақтығыстарды болдырмау, тіпті туындап жатқан жағдайда оны оңтайлы шешу де мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен сауаттылығына тікелей байланысты;

• Сабақ аяқталған соң оқушылар топтағы жұмыс үдерісін және оның нәтижелері туралы ойлану үшін түрткі жасайды.

Топтарда жұмыс істеу не үшін қажет?

Ынтымақтастық оқу-өзара іс-әрекет жасау философиясы, ал бірлескен жұмыс соңғы нәтиже немесе мақсатқа жетуге ықпал етуге бағытталған өзара әрекеттің құрылымы болып табылады. Ынтымақтастық оқудың алғы шарты топ мүшелерінің ынтымақтастығы арқылыымыраға, пәтуаға жетуге негізделген.

Бірлескен оқу үдерісінің негізгі сипаттамалары:

1. Оқу оқушылар ақпаратты игеретін және өздері игерген мәліметті бұған дейін меңгерген білімдерімен байланыстыратын белсенді үдеріс болып табылады.

2. Оқу тапсырмаларды орындау үшін механикалық есте сақтау мен қайталау емес, құрдастардың белсенді қатысып, ақпараттарды өңдеуі және қорытуын талап етеді.

3. Қатысушылар әр адамдардың көзқарасымен танысудан пайда алады.

4. Оқу оқушылардың әңгімелесу кезіндегі әлеуметтік ортасы жағдайында жетіледі.

Топты ұйымдастырудың ережелері

Топтар түрлі тәсілдермен құрылуы мүмкін. Топтың қандай тәсілмен құрылғанына қарамастан, жаңадан құрылған кез келген топқа бір-бірімен жұмыс істеу сипатына, дағдылары мен стиліне икемделіп, бейімделуге уақыт талап етіледі. Табысты топтар осы айырмашылықтардың артықшылығын пайдалануды, оларды бастапқы кезеңде анықтауға және тиісінше топтың қызметін ұйымдастыруды бірден үйренеді.

Топтық жұмыстың тиімділігі

Сабақта, жалпы мектепте оқушыға жайлы және ыңғайлы болуы керек, сонда ғана оқудан жақсы нәтиже шығады. Оқушы тұлға ретінде жан-жақты дамиды. Қазіргі заманғы мектеп бала үшін қызмет етуі керек. Мектеп білімді өмірде қолдана білетін, көпшілікпен араласа алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және сезіну қабілеті бар адам дайындау керек. Осы мақсатты басшылыққа ала отырып, сабақта оқушыларды топқа бөліп, топпен және жұппен жұмыс істеу арқылы, оқушыда өзіне деген сенімділігі, жауапкершілігі артып, өз ойын еркін жеткізе алатын, белсенді, өз алдына мақсат қоя алатын, ортада өзін еркін ұстайтын, бір-бірімен пікірлесе білетін, бір-бірін оқыта алатындығын байқадым. Оқушының өз бетінше танымдық әрекет ету әдістері мен дағдыларын қалыптастыру үшін көптеген жұмыстар жүргізілуі тиіс. Ол жұмыстар: тақырыпты меңгеру үшін өз алдына мақсат қоя білу, мәтінмен жұмыс, қосымша әдебиеттермен, электронды оқулықпен, интернет материал-дарымен, интербелсенді тақтамен жұмыс, тәжірибе жасау, бақылау жүргізу, өзіөзі бағалау, өзгені бағалау т.б. Жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде жаңа материалды өздігінен меңгере алатын, бір-біріне көмек бере алатын, өз алдына мақсат қойып, алынған нәтижелерді қадағалайтын, өз ойын еркін жеткізе оқушылар қалыптасады. Оқушылардың пәнге қызығушылықтары, белсенділіктері, жауапкершіліктері артып, қосымша материалдармен жұмыс істеуді үйренеді. Қорытындылай келе топтық жұмыстың артықшылығын атап көрсететін болсам: 1. Жаппай оқытуға қарағанда, ұғымдарды, түсініктерді, дағдыларды қалыптастыруға аз уақыт жұмсалады.

2. Әр оқушының қабілеті мен мүмкіндік ерекшеліктерін ашуға жағдай жасайды.

3. Сыныптағы жұмыс барысында еркіндік пен сенім атмосферасы қалыптасады.

Әр сабақта дұрыс ұйымдастырылған топтық жұмыста оқушылардың жетер нәтижесі:

• Өз міндеттері мен мақсаттарын анықтай алады;

• Өздігімен тапсырманы орындайды, топ мүшелерімен бөліседі, пікір алмасады; - Өз мүмкіндігін біледі;

• Өзін оқушы ретінде жағымды жағынан көрсетуге тырысады;

• Өзінің оқуы үшін үлкен жауапкершілікті сезінеді;

• Нені оқып үйренгені туралы айта алады;

• Өзіне деген сенімділік артады;

• Өз сезімі және өзгелердің сезімі туралы біледі; - Ересектердің көмегінсіз өз ісінің көзін табады;

• Жинақылық, білімге деген бәсекелестік қабілеті дамиды;

• Бірін-бірі сыйлауға, тыңдауға, тіл табысуға үйренеді;

• Жұмыс барысындағы кемшіліктерді өз бетімен анықтап, жояды.

Қорыта келгенде, топтық жұмысты дұрыс ұйымдастыра білу оқушының бірлесіп терең білім алуына, танымдық қабілеттерінің дамуына септігін тигізеді. Топтық, жұптық жұмыстар оқушыларда бірлік, бірегейлік сезім қалыптастырып, сол арқылы өздерінің ұжымға тікелей қатынасы бар екендігін сезіндіреді. Әдебиеттер.

1.Бекова Г. Шығармашылық ізденістер. //Бастауыш мектеп.-2012.- №2.- 24-28 б

2."Мұғалімдерге арналған нұсқаулық" Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы.

3.Бөрібаев Б., Балапанов Е. "Жаңа ақпараттық технологиялар", Алматы, 2003.

Қазақстан мектебі №7, 2012ж 59-бет

4.Назарбаев Н.Ә. "Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару жолында", "Егемен Қазақстан" газеті, 3/ ІІІ-2005. № 13

5.Істеміров Н "Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары",

Алматы, 2007

6.Интернет материалдары.

Қазақ әдебиеті сабақтарындағы дарынды, талантты балаларды оқытудағы топтық жұмыстың тиімділігі

Амангалиева Ф.У. №13 ОМ

Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауы мен әлемдегі барынша дамыған және бәсекеге қабілетті елдердің қатарына кіру стратегиясындағы басым бағыттардың бірі, осы заманғы білім мен озық ғылымды дамыту салаларына зор маңыз беру. Жасыратыны жоқ, бәсекеге қабілеттілік еселеп артқан заманға келіп ендік. Қоғамдық өмірдің барша саласында, соның ішінде білім мен ғылым жүйесінде - жайбарақаттық пен енжарлыққа жол жоқ. Дәуір талабы мен жаңа экономикаға жауап бере алатын талапты да талантты жастарға кең жол ашып, өмір - тұрмысқа қажетті мамандықтармен қамтамасыз етудің сәті келді.

Қазақтың көрнекті ұстаздарының бірі, ағартушы - педагог С.Көбеевтің ұстаздық қызметінде баламен ынтымақты қарым-қатынас туралы айтылғаны мәлім. Ынтымақтастық оқушы мен ұстаздың бір-бірінің жан дүниесін түсініп, ортақ іс-әрекеттің барысы мен нәтижесін де бірігіп талдауы қажет. Қарым-қатынас жүйесі ретінде ынтымақтастық сан алуан болғанымен оның ішінде ең маңыздысы «мұғалім-оқушы» қатынасы «оқушы-оқушы» қатынастарындағы ынтымақтастық мектептегі ұжымдар арасындағы достастық, бірігіп жұмыс істеу, шығармашылық одақта болу, бірге басқару сияқты әр алуан түрде жүзеге асады.

ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамын қалыптастыру бағытындағы білім беру мәселесі мемлекеттің басты назарында. Оның дәлелі Кембридж бағдарламасы ұсынып отырған жеті модулдің бірінде - талантты және дарынды балаларды оқытуды қарастыруында.

Дарындылық - қабілеттер иерархиясының құрылымдық бөлшегі. Дарындылық - өзіндік ерекшелік, қабілеттер үйлесімі. Қабілеттілік сияқты дарындылық та туа бітпейді, ол дамуда өмір сүреді (Б.М. Теплов). Жалпы дарындылық - салыстырмалы түрде, кең және әмбебап психологиялық бөлшектердің (жады, зият) дамуы. Арнайы дарындылық ерекше қызмет түріне жатады. Бұл бөлініс шартты, жалпы да, арнайы да қабілеттер өзара бірлікте «өмір сүреді». Адамдардың дарындылықтары мен қабілеттері сандық емес, сапалық тұрғыдан ерекшеленеді. Дарындылықтың сапалық ерекшеліктері бір адамның бір салада, екіншісінің басқа салада дарынды болуымен ғана емес, дарындылықтың қалыптасқандық деңгейімен де көрінеді. Қабілеттерден сапалық айырмашылықты іздеу - психологияның маңызды міндеті.

Оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның аралық ерекшеліктерін танып дұрыс бағытта дамыту, әртүрлі әлеуметтік және моральдік психологиялық жағдайларда қолдау көрсету көкейкесті мәселеге айналып отыр. Мектепте оқу тәрбие жұмысындағы әдіс-тәсілдің қай-қайсысы болсын негізінде оқушылардың сана сезімі, ақыл ойын дамытуды мақсат ететін болғандықтан олардың дара ерекшеліктерін біліп, санасып отыруы қажет. Жеке тұлға қабілеттеріне бағытталған оқу процесі әр педагогтың өзіне, өз ісіне және өзгеге деген жауапкершілігі артып, оқушымен қарым-қатынасын берік сенімге негіздегенде ғана игі нәтижесін байқатуы мүмкін. Педагог оқыту мен тәрбиелеу ісін ұйымдастырушы ғана емес, балаға серік, кеңесші қызметін де атқарады. Нәтижесінде жеке тұлғаның өзіндік пікірі, қоршаған ортасына құрметпен қарау көзқарасы қалыптасып, интелектуалдық таным қабілеті ашылады.

Барлық мұғалімдер балаларға білім беруде барынша жоғары жетістіктерге қол жеткізу үшін қолайлы орта жасауға тырысады. Дарынды және талантты балаларға қатысты бұл ойлауды, талқылауды және мұқият жоспарлауды талап ететін күрделі мәселе. Әртүрлі теориялар мен стратегиялар балаларды оқытудың мазмұнын анықтау үшін тиісті бағдарлама шеңберінде қолданылады. Ойы жүйрік, ақылы жетік, өзін-өзі реттей алатын, бәсекеге қабілетті өзгерістерге бейім жеке тұлғаны жаңа тұрпатты педагог қалыптастыра алады.

Қазақ әдебиеті пәні шығармашылыққа шыңдайтын жол болғандықтан мен әрбір сабағымда шығармашылық тапсырмалар арқылы оқушылардың ішінен талантты және дарынды оқушыларды анықтауға маңызды қадам жасадым. Қ. Аманжолов өмірі мен қызметі «Өзім туралы» өлеңі тақырыбындағы сабақта топқа бөлу кезінде ақын шығармаларындағы «Сарыарқа», «Орал», «Жайық», «Ертіс» деген өлең аттарымен бөлген болатынмын. Оқушы: «Қасым ақынның жүрегі өте кең екен. Ақындар көп жағдайда тек туған жерін жырға қосатын еді. Ал Қасым көкеміз Қарағанды облысында туғанымен Қазақстанның көптеген жерлеріне өлең шығарыпты, мүмкін біз білмейтін жерлерді тағы да өлең жырларына қосқан болар» - деп мен күтпеген түйін сөзімен ерекшеленді. Бұл оқушының жауабына тағы бір оқушы «Біз ақынның өмірбаяны туралы топпен қарастырған кезде мен Қасым Аманжоловтың Орал қаласындағы педагогикалық институтта білім алғанын білген болатынмын. Демек ақын туған жерін ғана емес, өзі білім алған, ауасын жұтқан жерлерді де жырға қосып «Орал», «Жайық» деген өлеңдер де шығарған деп ойлаймын»- деп жауап беріп, есте сақтау қабілетінің деңгейімен ерекшеленді. Бұл жерде менің оқушыларды топқа бөлудің өзінде дарынды балалар ойлау өресінің кеңдігімен анықталатынына көзім жетті. Ақын өмірі, шығармашылығы қарастырылып, өлеңдегі негізгі идея анықталғаннан кейін өздерін таныстыруға арналған «Өзім туралы» тақырыбында өлең шығаруға бердім. Баланың сөйлеу шеберлігін дамыту әдісі - ақырғы нәтижеге жеткізетін оқушының белсенді әрекетке түсіретін әдістер жүйесі дейтін болсақ, шығармашылыққа үйрету жұмысының бірі - баланы өлең жазуға төселдіру. Ол үшін ең алдымен оқушыларға ұйқас сөзінің мәнін түсіндіріп өлеңдердегі ұйқастарды табуға тапсырма бердім. Содан кейін ғана алдымен жеке дыбыстар сосын буындар одан кейін берілген жол арқылы ұйқас жасау түсіндірілді. Оқушылардың дені өзінің шама-шарқыны келгенше жазған өлең шумақтарын оқыды.

Талант - ең алдымен арнайы қабілеттердің жоғары деңгейде дамуы; өзінің сонылығымен, жоғары дәрежеде жетілдірілуімен және қоғамдық мәнімен ерекшеленетін өнім алуға мүмкіндік беретін қабілеттер жиынтығы. Талантты адамдарға қызметтің белгілі бір түрімен шұғылдану тән, олар таңдап алған ісіне құмар болады. Талантты адамның еңбегінің нәтижелері өздерінің түбегейлі жаңашылдығымен, бірегейлігімен ерекшеленіп тұрады (бағдарлама, 38-бет).

Оқушылардың ой ұшқырлығын шыңдау мақсатында түрткі болу сұрақтарын қойдым. Осындай сұрақтар қою арқылы дарынды оқушыларды бақылап, алынған мәліметтеріме қорытынды жасап отырдым. Ә. Тәжібаевтың өмірі мен қызметі, «Сырдария» өлеңі тақырыбындағы сабағымда түйiндi сөздi тaбудa оқушылaрғa «Днепр мен Еділді жазған кімдер еді?» деген сұрaқ қойдым. Оқушылaр ойлaнып, aздaп кiдiрiп, «Жазса Пушкин Днепрді, жазса Тарас Еділді, Неге маған жырламасқа, Сырда туған елімді деп- Ә.Тәжібаев өзінің туған жеріндегі Сырдарияны жырлады»,- деп өзінің зеректігін көрсетіп жaуaп бердi. «С» - дыбысына негізделген аллитерациялық әдіспен сөйлем құрау кезінде «Сыр сымбатты сыр суымен сырласып, сылдыраған, сәлден соң сыңғырлаған Сырдарияның сұлу суы сол сәтте сергек» - деп сәтті шыққан сөйлемімен дараланды.

Қ.Бекхожиннің «Ақсақ Темір мен ақын» балладасындағы Ақсақ Темір мен ақын бейнесін ашудағы сабақта үй тапсырмасына «Ақсақ Темір мен ақын» балладасынан сахналық қойылым дайындауға берілген болатын. 4 топ сахналық қойылымда білімділік дағдыларымен қатар актерлық шеберліктерін байқатты. 2-топ қойылым барысында өз образдарын ашуда жаттандылықтан гөрі шынайылық пен шеберлікте басымдылық көрсетті.

Дарындылық пен талант мәселесінде зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен, дарындылықтың мән-мағынасы жөнінде олар ортақ пікірге келе қоймады. Мәселен, Пиаже зияткерлікті барлық жек тұлғаларда бірдей дамитын бірыңғай жалпы қабілет деп қарастырса, Говард Гарднер субъектілер көп қырлы зияткерлікке ие деп есептеген. Ал Роберт Стернберг адам санасында өңделетін нақты материалдарға аса мән бермейді. Оның орнына ол зияткерліктің компоненттік, эмпиристік және мәнмәтіндік аспектілеріне назар аударады. Адами зияткерлік - бұл жеке тұлға өміріне қатысты шынайы ортаны бейімдеуге, іріктеуге және құруға бағытталған ой әрекеті деп тұжырымдайды. Сондықтан да біз баланың дарындылығы деп, оны өз құрдастарымен салыстырғанда бірдей жағдайда білім игеру деңгейінің шоғырлығымен аса ерекше байқалатын шығармашылық қабілетінің байқалуы деп түсінеміз.

Талантты және дарынды балаларды оқытуда жеткен жетістіктерім: - оқушыларды шығармашылық жұмысқа бағыттадым;

• нәтижесінде талантты және дарынды оқушыларды анықтадым; - оқушыларымның сабаққа деген құлшынысын ояттым;

• өздерінің оқуын қалай жақсартуға болатындығын түсіндірдім.

Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп - қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады. Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға - мұғалім (Стронг, 2011)- дегендей, қазіргі заман талаптарына сай мұғалімдерді даярлауда жаңа мақсат - міндеттер қойылып отыр. Мұғалімнің кәсіби білім мен біліктілігі жоғары деңгейде болып, окушылардың тұлғалық қасиеттерін дамыту проблемаларын шешуге шығармашылық қабілеттері болуға тиісті.

Әдебиеттер.

1.Мұғалімге арналған нұсқаулық «Назарбаев Зияткерлікмектебі»ДББҰ,2012ж.

2.Бағдарлама «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2012 ж.

3.Б.Тұрғанбаева «Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту»

Интересные формы внеклассной работы по английскому языку

Есенова Г.Ж., Танашева Ж.Б. СШ №15

Внеклассная работа по английскому языку имеет большое общеобразовательное, воспитательное и развивающее значение. Эта работа организация педагогом разных видов деятельности учеников во внеурочное время, обеспечивающих необходимые условия для социализации личности ребенка.

Целями внеклассной работы по английскому языку являются:

1. Расширить и углубить знания, умения и навыки в овладении иноязычной коммуникативной деятельностью;

2. Стимулировать интерес учащихся к изучению предмета; 3) Способствовать всестороннему развитию личности.

Внеклассная работа способствует не только овладению языком, но и историей, географией, литературой, музыкой и многим другим современными науками.

В основе системы внеклассной работы по английскому языку лежит ряд принципов. Основными организационными принципами внеклассной работы по английскому языку являются:

-принцип добровольности состоит в том, что учащиеся включаются в внеклассную работу по собственному желанию, берут на себя добровольные обязательство продолжать изучение английского языка;

-принцип массовостипредусматривает активное участие в внеклассных работах наибольшего количества учеников с разным уровнем владения английского языка;

-принцип учета развития индивидуальных особенностей и интересов учеников предусматривает учет их собственного опыта, интересов, желаний, наклонностей, мировоззрения, эмоционально-чувствительной сферы и статуса личности в коллективе;

-принцип связи внеклассной работы с уроками,прежде всего, состоит в том, чтобы обеспечить единство практических, развивающих и воспитательных целей внеклассных занятий и уроков;

Эти принципы взаимодействуют друг с другом: осуществление одного принципа невозможно без соблюдения других. В зависимости от целей, учителя используют разные виды и формы внеклассной работы:

-соревновательные формы работы: конкурс, игра, викторина, КВН и так далее; -массовые формы работы: неделя английского языка, кружки,утренники, вечера; -средства массовой информации: стенгазета, стенд, бюллетень, выставка-витрина.

-политико-массовые формы работы: акция солидарности, форум, митинг, фестиваль, прессконференция.

- кружок как синтетическая форма внеклассной работы.

Сначала мы хотели бы остановиться на индивидуальной форме внеклассной работы, проводимой с отдельными учениками, которые готовят сообщение или доклад об англоязычных странах, о значительных датах и событиях, выдающихся людях, разучивают стихи и песни отрывки из литературных произведений на английском языке. Не менее эффективным видом внеклассной работы для учеников является проектная деятельность с использованием Интернет-ресурсов. Также с помощью Всемирной сети можно создать языковую среду и поставить задачу потребности в изучении английского языка на основе интенсивного общения с носителями языка, аудировании оригинальных текстов в исполнении носителей языка.

Можно организовать конкурс любителей английской музыки и песни. Они несут в себе огромный эмоциональный заряд. Песни на английском языке знакомят учащихся с историей страны изучаемого языка. Их исполнение развивает умения и навыки восприятия и воспроизведения английской речи, стимулирует интерес к овладению английским языком. Тексты должны содержать языковой и фактический материал, стимулирующий интерес учащихся к проводимой работе и облегчающий восприятие содержание песен на слух.

Одной из интересных и популярных форм внеклассной работы является драматизация и инсценирование. Эти виды художественной самодеятельности наиболее привлекают учащихся 5-8 классов, так как отвечают внутренним потребностям подростков в творческой активности, в общении со своими сверстниками по интересам. В качестве эффективного приема подготовки учащихся к драматизации можно сообщить им ситуацию в устной форме на изучаемом языке и попросить жестами и мимикой передать ее содержание.

Подробнее мы хотели бы остановиться именно на этой форме работы, так как в декабре 2016 года во время Недели английского языка мы провели внеклассное мероприятие для учеников 5-6 классов, на тему «Welcome, NewYear!».

Целью данного мероприятия было закрепление навыков, приобретенных на уроках, расширение возможностей для общения на языке, знакомство с традициями англоязычных стран, развитие познавательного интереса. Кабинет был оформлен в соответствии с новогодними праздниками: самодельными игрушками, снеговиком, а также настоящий Санта Клаус со свечкой. На доске были картинки, изображающие разные игры, новогодние плакаты, закрывающие задания, записанные на доске.

На мероприятие были приглашены родители, коллеги, а также ученики старших классов, говорящие на английском языке.

В ходе мероприятия ученики узнали о том, как поздравляют друг друга англичане, американцы, немцы. А также получили исчерпывающую информацию о новогодних традициях Англии, и о том, кто такой «FirstFooter». Так в Англии называют человека, кто первым приходит в дом с новогодними поздравлениями.А если он придет с подарками, то весь следующий год будет счастливый и удачный.

На мероприятии ученики встретили Санта Клауса, пели песни «HappyNewYear!», «MerryChristmas! », «LastChristmas! », рассказывали стихи, выполняли задания, которые были скрыты за новогодним плакатом. Было очень интересно, ученики получили заряд энергии, родители и коллеги остались очень довольны.

Во время Недели молодых специалистов мероприятие «FairyCarnival» прошло с огромным интересом как для учеников 5-6 классов, так и для всех, кто пришел, увидел, участвовал.

Целью данного мероприятия было заинтересовать учащихся, развить творческие способности, и стимулировать к самостоятельному чтению разных книг на английском языке в свободное время.

Актовый зал был оформлен рисунками учеников со сказочным сюжетом, выставкой книг. Ученики были одеты в костюмы различных сказочных героев. Ведущими праздника стали сказочные персонажи : Bobby, Alice, Postman. Зрителям были представлены отрывки из сказок Snowmaiden, Winnie-The-pooh, Cinderella. А также были задействованы персонажи других сказок, такие как Threepigs: Niff-Niff, Neff-Neff, Snuff-Snuff, Gerda, Pinocchio.

Такой вид работы формирует у детей чувство коллективизма, сплоченность, они не только учатся, но и общаются на английском языке.

Во время мероприятия зрители принимали участие в представлении, общались с ведущими и сказочными персонажами. За участие самые активные зрители были награждены сладкими конфетами.

Проводя такого рода мероприятия, мы пришли к выводу,что внеклассная работа совершенствует знания, привычки и умения, приобретенные на уроках английского языка, помогает ученикам в формировании мировоззрения, развивает их творческие способности, учит самостоятельности, развивает эстетический вкус, воспитывает любовь и уважение к людям своей страны и к стране, язык который изучается.

Уверены, что нами внеклассные мероприятия помогают ученикам расширять кругозор и раскрывают их скрытые актерские способности.

Литература.

1.Шепелева В.И. Принципы организаций внеклассной работы 1975 №2 с.78-79

2.Макарова В.Н. Формы внеклассной работы/ Иностранные языки в школе. 1996 №13 с.с.156159.

3.Есипов Б.П. Самостоятельная работа учащихся на уроке. 2006 с.302.

4.С.Н. Савина Внеклассная работа по иностранным языкам в средней школе. 1991

Жаңартылған білім беру мазмұны аясында ағылшын тілін оқытудың ерекшеліктері.

Жылқыбаева Г.Б. №14 ОМ

Ұлтаралық татулық - мемлекеттік тұрақтылықтың негізі. Еліміздегі түрлі ұлт өкілдерінің татулығы, ынтымағы өзге елдерге үлгі боларлықтай екені даусыз. Тәуелсіздік тізгіні қолымызға тиіп, егеменді ел болған алғашқы күндерден бастап - ақ елімізде тіл саясаты мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың тікелей басшылығымен салиқалы да, сындарлы түрде жүзеге асырылуда. Елбасымыз айтқандай, биылғы халыққа арнаған «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты жолдауында Үкіметтің алдына «Тілдердің үш тұғырлылығы» мәдени жобасын іске асыруды жеделдету міндетін қоя отырып, бүкіл қоғамымызды топтастырып отырған мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін оқыту сапасын арттыру қажеттігіне ерекше назар аударды.

Сонымен қатар Білім мен ғылымның, экономиканың, бизнестің, саясаттың, жалпы бәсекелестіктің қарыштап дамып отырған бүгінгідей жаһандану кезеңінде Елбасы көрегендік танытып, алдымызға үш тілді білу қажеттігін қойып отыр. Алдымыздағы өскелең ұрпақтың алдында бірнеше тіл білу міндеті тұр.

Біздің мақсатымыз: Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. Өз ана тілін біліп, өзге тілдерді құрметтеуге, қадірлеуге үйрету. Оқушыларды ізденуге дағдыландыру.Мемлекеттік тілді білу - парыз, өзге тілдерді үйрену - құқық. Қазіргі таңда мектептерде жаңартылған бағдарлама бойынша ағылшын тілі 1-ші сыныптарда оқытылуда. Негізінен ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазір ағылшын тілін білу - уақыт талабы.

Шет тілін оқытуда мотивацияның басты рөлін түсіну үшін, білім беру мекемелерінде мұғалімдерге оның негізгі әдіс-тәсілдерін, құрылымын жақсы білуі қажет. Мотивация мәселелерін қарастыруда және қалыптастыру жолын іздестіруде оны түсінуге мүмкіндік бола бермейді, себебі, мотивацияның қалыптасуы бұл мұғалімнен оқушыға берілмейтіндігі әр сабақтың үрдісінде көрінеді. Уәждердің қалыптасуы - бұл, біріншіден, сабаққа деген ішкі ынта сезімінің көрінуі және барлығын түсіне отырып, мотивациялық құндылықтар ортасын өз бетінше әрі қарай дамытуы.

Неден бастаған жөн деген сұраққа жақсы оқулық керек дер едім. Өйткені дұрыс таңдалған оқу құралы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қазіргі кезде ағылшын тілінен оқу құралдары өте көп, қазіргі таңда 1-сынып «Smile» оқулығымен оқытылуда. Бұл кітаптың ерекшелігі сөйлеу мен тыңдау дағдыларын дамытуға арналған оқу кітабы мен дискілер, жазу тапсырмалары бар жұмыс кітабы және әр сабақтың жоспары мен әртүрлі әдіс-тәсілдер көрсетілген мұғалімге арналған кітабы, тақырыпқа сай көрнекіліктері берілген.

Шет тілін оқытудың тиімділігін тек қана білім алушыларға байланысты емес, оқыту стратегиясына байланысты. Осы стратегиялардың үйлесімімен ең жоғарғы тиімділікке қол жеткізуге болады. Бұл мақсатқа жету үшін ең басты фактор мыналар: мұғалімнің білім алушыға немесе оқушыға деген педагогикалық іс- әрекеттің тиімділігін жетілдіру және сабақтағы әлеуметтік-психологиялық бірлестік жағдайындағы қарым-қатынасы. Тілді үйрену сабақтарында оқушылардың тыңдау, оқу, жазу, сөйлеу дағдыларын дамыту сабақ барысында жүзеге асып отыруы тиіс және жазудан гөрі оқушылардың тыңдап түсінуіне, сөйлеуіне көбірек назар аударылады, өйткені бұл жаста балалардың көбі есту, көру арқылы есте сақтайды. Бастауыш сыныпта атааналардың көмегі де өте маңызды. Егер олар бүгін сабақта үйренген сөздерін күнделікті үйде қайталап отырса, келесі сабақта балалар оны ұмытпай еркін қолданатын болады. Қойылған мақсаттарға жету үшін бастауыш оқушыларының сөйлеу дағдыларын жетілдіру, дамыту және сабақта ойын түрлерін қолдануы керек. Өйткені, ойын - көңіл-күй, ойлау күштерін талап ететін, ұйымдастырылған сабақ болып табылады. Әр кез ойын шешім қабылдауды ұсынады, себебі, жеңіске жету мақсаты болады. Осы сұрақтарды шешуде ойлау шығармашылықтары қалыптасады. Пән бойынша алған білімі емес, тіл бойынша дайындығы төмен оқушылар ойында алдыңғы, бірінші болуы мүмкін, себебі, олардың тапқырлығы, жинақтығы ойын барысында көрінеді. Мысалы 1сыныпқа арналған бір сабағымды алып көрсетсем, «About myself» яғни, өзін және отбасымен таныстыру. Бұл тақырыпта оқушы отбасы мүшелерімен танысады. Танысу барысында «This is « құрлымымен және «my» есімдігімен толықтай меңгеріп шығады. Сондай-ақ бұл құрылымдарды оқулыққа арналған дискіден оқушылар тыңдап, қайталап және көзбен көріп сөйлей алуға дағдыланады.

«Жаз және көрсет» - деген тәсіл оқушылардың шет тіліндегі сөздің қорларын қарым-қатынас жасау үрдісінде қолдануға мүмкіндік береді. Бұл тәсіл де - әмбебап тәсіл болып табылады, мұны лексика мен грамматиканы бекітуге қолданылады.Қарым-қатынаста қабілеттерін дамыту үшін өлеңдер қолданылады. Әндердің оқушылар үшін қызықтылығы мынада: олардың не жайында айтылатында, қандай әуен түрінде орындалатындығы. Әндер оқушыларға бірдеңе жайлы хабар береді, қызықтырады, яғни қарым-қатынаста бірінші орынды алуға итермелейді. Бұл жағдайды оқушылар шығармашылық жұмыс арқылы, яғни отбасы мүшелері суретін салып және жазып, басында түсіндірілген құрылымды қолданып айтып шығады. Бұл жерден оқушылардың толық жұмысқа қамтылуы байқалады. Осыдан келе сурет салу барысында ән қосымша орындалса, оқушылардың көңіл-күйлері көтеріліп, сабаққа деген ынталары, қызығушылықтары молаяды. Осы оқулықтан көретініміз, әр тақырыпқа ән бірге берілген және сол әннің бейне баяныда бірге берілген. Оқушылар әндерді үйрену барысында, жаңа ақпараттар алады, шығармашылық қызығушылықтарын қалыптасуына септігін тигізеді. Мысалы, оқушылар, өлеңді үйрену барысында, дене мүшелері мен сезім мүшелерінің, ағылшын тіліндегі атауымен танысады. Эстетикалық мотивация жайлы айтпай кетуге болмайды. Әсіресе,эстетикалық мотивация-ойлауды дамытады, көңіл-күй,ойлау, жағымды сезімдерді қалыптастырады. Бұлардың барлығы оқушылар шет тіліндегі өлеңді сүйіп қызығушылықпен орындаған жағдайда ғана жүзеге асады. Тілді үйрету үрдісінде әндер-дәстүрден тыс мерекелік элемент ретінде білім алушылардың эмоционалды ортасына (кеңістігіне) өз әсерін тигізеді. Өзге оқыту барысында тіл шығармашылығын әуен түрінде қолданғанда, материал тез жатталып, шаршағандарын басады.

Әндерді орындау мынандай қабілеттерді арттырады:

• айту дағдыларын жетілдіреді, дауыс ырғағы және ырғақ артикуляциясындағы нақтылықты жетілдіруге мүмкіндік береді, шет тілі бойынша тілін, сөздік қорын байытады, - тыңдалым, оқылым дағдыларын, біліктілігін арттырады.

• монологтық, диалогтік айтылуларды қалыптастырады.

• сөйлеудің дайындалған, еркін түрін дамытады.

Оқу материалдарының мазмұнын іріктеу барысында тез жатталатын, эмоционалды, бояуы қанық материалдарды алғаны дұрыс. Сабақ материалдарына нақты кейіпкерлерді енгізген жөн. Жұмыс барысында оқушылармен, оқулықтағы мәтіндерді ғана қолданбай, мұғалім бейнесабақтарды қолдануға мүмкіндігі бар.Өзге тілдегі қарым-қатынасқа байланысты коммуникативтік тапсырмалар білім алушыларда үлкен қызығушылық тудырады. Егерде сөйлеу барысында сөздерді көп қолдансан, балалар жақсы жаттайды. Ағылшын тілі сабағындағы диалогтар жаңа сөздерді игеруге көмегін тигізуде, нәтиже көрсеткеніндей коммуникативтік әдістер - оқушылардың сабақ барысындағы сүйікті ең көп қолданылатын әдістерінің бірі. Бастауыш оқушыларына ағылшын тілін үйретуде түрлі әдіс-тәсілдерінің көптігіне қарамастан кейбір қиындықтар кездеседі. Ағылшын тілін оқытуда бастауыш сыныптағы (1-2 сынып) жас ерекшеліктеріне негізделеді: атап айтсақ, тез шаршайды, көңіл аудармау, есте сақтау деңгейі төмендейді. Сонымен бірге, қарым-қатынас қабілеттерін дамытудағы негізгі қиындықтарды, мынадай мотивациялық мәселелерді де жатқызуға болады:

Қойылған міндеттерді шешуде оқушыларды тілдік және сөйлеу құралдарының жетіспеушілігі.

Оқушылар сабақта ұжымдық тақылауға кейбір себептерге байланысты қатыспайды.

Оқушылар шет тілінде байланыс жасау ұзақтығына шыдай алмайды, әсіресе, үлгерімі төмен оқушыларға қатысты.

Осыған орай балалардың физикалық психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, көп күш түсірмейтін тапсырмалар беруі қажет. Бастауышта ағылшын тілі оқыту кезеңінде әр сабаққа билер және әр түрлі қозғалыс түрлері қолданылады (сергіту сәттері). Бұларды қолдану барысында әрбір оқушыға тілдік материалды сақтау мақсаты қойылады. Өлеңдердің шумақтарын, тармақтарын қолдану күнделікті тәжірибеде негізгі грамматикалық үлгілерін сақтауға септігін тигізеді. Сонымен бірге оқыту үрдісінде пәнге деген қызығушылығын арттырып, тартымды ойындарға ұласады.

Таңдамалы сабақ (дәстүрлі емес сабақ) әр түрлі болады, яғни, оқытудың дәстүрден тыс әдістәсілдері қолданылады және мұнда балалардың оқыту деңгейін ғана көтеріп қоймайды, сонымен бірге басқа да қабілеттерін ашуға септігін тигізеді. Атап айтсақ, өлеңдерді декларациялау қабілеті, сөйлеу дағдыларын дамыту, жағдайды көрсету, шет тілінде өлең айту, сөйлеу барысында өзіндік көзқарасын беру, болып жатқан жағдайлар туралы ақпарат беру, сөйлеу мәдениетін сақтау,ағылшын тілінде сөйлейтін елдердің салт-дәстүрлерімен, мәдениетімен жан-жақты танысады. Тек оқушылардың сабақ шығармашылығындағы, яғни, сабақ барысында, негізгі түрлері - шет тілінде айтылым, оқылым, жазылым болып қана қоймай мұғаліммен жеке бір-бірімен жанды, белсенді қарым-қатынас болуы керек. Балалардың шет тіліне деген қызығушылығын арттыру үшін оқу үрдісінде сабаққа деген белсенділігін жақсы ұйымдастыру керек. Аталып өткен әдіс-тәсілдер, бастауыш сыны оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытуға септігін тигізеді. Әсіресе, танымдық қызығушылығын дамыту осы жас ерекшелігінде тиімді болмақ.

Қорыта келгенде, «Тілдердің үш тұғырлылығы» бағдарламасының негізгі мақсаты

мемлекеттік тіл - қазақ тілін орыс және ағылшын тілдерінің деңгейіне дейін көтеріп, бәсекелестігін арттыру болып табылады. Өскелең ұрпақтың үш тілді: қазақ тілін - мемлекеттік тіл, орыс тілін ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілін халықаралық тіл ретінде оқып үйренуге ұмтылыс жасауы - замана талабы, болашақ ұрпаққа қажеттіліктен туындап отыр. Осыдан келе, көптілді білім беру бағдарламасы аясында үштілді меңгеру тәжірибесін жинақтап, әлемдік деңгейде көтерілуіміз керек. Бұл оқушылардың халықаралық жобаларға қатысуын кеңейту, шетелдік әріптестермен ғылыми байланыстарын нығайтуға, шетел тілдеріндегі ақпарат көздеріне қол жеткізуіне мүмкіндік береді. Елдің ертеңі өресі биік, дүниетанымы кең, кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой-пікірімен ұштастырған сапалы білім мен тәрбие берілуі қажет.

Әдебиеттер.

1.Президенттің Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 28 сәуір. - 2007 жыл.

2.Бочарова Л.П. 1996; - 27б. «Игры на уроках английского языка в младших классах для развития речевых навыков и умений»

3.Гальскова Н.Д. 2004; - 55б. Теория и практика обучения иностранным языкам. Начальная школа.

Технология проблемного обучения на уроках русского языка и литературы как средство развития мыслительных способностей учащихся

Абденова А. СШ №39

Концепция образования ставит новые цели и задачи перед общим образованием на современном этапе, подчеркивая необходимость «ориентации образования не только на усвоение обучающимся определенной суммы знаний, но и на развитие его личностных качеств, познавательных и созидательных способностей. Общеобразовательная школа должна формировать целостную систему универсальных знаний, умений и навыков, а также самостоятельной деятельности и личной ответственности обучающихся, т. е. ключевые компетентности, определяющие современное качество образования» До недавнего времени было принято считать, что обучение - это, прежде всего, передача учащимся готовых знаний и усвоение определенных умений и навыков. Если же человека постоянно приучать усваивать знания и умения в готовом виде, то можно даже притупить его природные творческие способности - «разучить» мыслить самостоятельно и индивидуально. Поэтому перед нами стоит сегодня задача сформировать поисковый стиль мышления нашего ученика, привить интерес к самостоятельному решению проблем, развить способность доказательного мышления. В максимальной степени процессу развития мышления способствует решение проблемных задач.

Наша жизнь - это большая проблемная книга, которая перед каждым из нас ставит свои эксклюзивные задачи, не имеющие аналогичных решений, и от нас требуется выйти из разных жизненных ситуаций достойно. Искать и находить выход учит технология проблемного обучения, а решение проблемных задач в современных жизненных условиях становится жизненно необходимым умением.

Цель данного педагогического проекта: раскрытие возможностей технологии проблемного обучения на уроках русского языка и литературы как средства формирования личностного развития обучающихся и повышения качества обученности . Для достижения поставленной цели необходимо решить следующие задачи: Изучить, проанализировать психолого-педагогическую, научнометодическую литературу по теме проекта .Познакомиться с передовым педагогическим опытом по внедрению технологии проблемного обучения в образовательный процесс . Создать условия для внедрения технологии проблемного обучения в практику работы (разработать проблемные задания при объяснении нового материала, на стадии вызова, уроки с элементами технологии проблемного обучения, алгоритмы решения проблемных задач) Гипотеза проекта Если создавать проблемные ситуации на различных стадиях изучения и усвоения нового и учить обучающихся через алгоритмы действий, тренинги решать проблемные задачи, то технология проблемного обучения не только обеспечит творческое овладение знаниями, умениями, навыками, но и будет способствовать развитию мыслительных способностей учащихся Новизна опыта Создание проблемных задач и ситуаций, тренингов, алгоритмов действий по отработке навыков поиска ответа и рекомендации по использованию проблемных заданий на разных этапах уроков русского языка и литературы.

Сущность понятия «проблемное обучение»: различные подходы Проблемное обучение - это не абсолютно новое педагогическое явление. Элементы проблемного обучения можно увидеть в эвристических беседах Сократа, в разработках уроков для Эмиля у Ж. Ж. Руссо. Особенно близко подходил к этой идеи К. Д. Ушинский. Он писал: «Лучшим способом перевода механических комбинаций в рассудочные мы считаем для всех возрастов, и в особенности для детского, метод, употреблявшийся Сократом и названный по его имени Сократовским. Сократ не навязывал своих мыслей слушателям, но, зная, какие противоречия ряда мыслей и фактов лежат друг подле друга в их слабо освещенных сознанием головах, вызывал вопросами эти противоречащие ряды в светлый круг сознания и, таким образом, заставлял их сталкиваться: или разрушать друг друга, или примиряться в третьей их соединяющей и уясняющей мысли».

История собственно проблемного обучения начинается с введения так называемого исследовательского метода, многие правила которого в буржуазной педагогике были разработаны Джоном Дьюи. Идея и принципы проблемного обучения в русле исследования психологии мышления разрабатывались советскими психологами С. Л. Рубинштейном, Д. Н. Богоявленским, Н. А. Менчинской, а в применении к школьному обучению - М. А. Даниловым, М. Н. Скаткиным. Вопросами проблемного обучения занимались Т. В. Кудрявцев, Ю. К. Бабанский, М. И. Махмутов, И. Я. Лернер. Исследования в этой области ведутся сейчас и другими представителями педагогической науки. В педагогической литературе имеется ряд попыток дать определение этому явлению. Под проблемным обучением В. Оконь понимает «совокупность таких действий, как организация проблемных ситуаций, формулирование проблем, оказание ученикам необходимой помощи в решении проблем, проверка этих решений и, наконец, руководство процессом систематизации и закрепления приобретенных знаний»И. Я. Лернер видит в том, что «учащийся под руководством учителя принимает участие в решении новых для него познавательных и практических проблем в определенной системе».

На основе обобщения практики и анализа результатов теоретических исследований М. И. Махмутов дает следующее определение понятия «проблемное обучение»: «Проблемное обучение - это тип развивающего обучения, в котором сочетаются систематическая самостоятельная поисковая деятельность учащихся с усвоением ими готовых выводов науки, а система методов построена с учетом целеполагания и принципа проблемности; процесс взаимодействия преподавания и учения ориентирован на формирование познавательной самостоятельности учащихся, устойчивости мотивов учения и мыслительных (включая и творческие) способностей в ходе усвоения ими научных понятий и способов деятельности, детерминированного системой проблемных ситуаций» Таким образом, именно эти идеи были положены в основу проблемного обучения: постановка проблемной задачи (создание проблемной ситуации) приводит к появлению познавательной потребности, в связи с чем повышается мыслительная активность учащегося и развивается интеллект, за счет этого происходит, если можно так сказать, эскалация способностей учащегося и его мотивации к обучению. Необходимо также заметить, что в последнее время появились попытки объяснения эффективности проблемного обучения не только на психологическом, но и на физическом уровне, то есть на уровне особенностей работы мозга. Так предлагается следующая теория, объясняющая процесс познания и обучения. Умственные усилия обучающегося завершаются «фиксацией достижения поставленной цели», то есть пониманием. Как известно, в этот момент обучающийся испытывает благоприятные эмоции: от облегчения до эйфории в зависимости от глубины противоречия (сложности проблемной ситуации) и уровня напряжения. Проблемная ситуация и учебная проблема являются основными понятиями проблемного обучения, которое рассматривается не как механическое сложение деятельности преподавания и учения, а как диалектическое взаимодействие и взаимосвязь этих двух деятельностей.

Проблемное преподавание определяется как деятельность учителя по созданию системы проблемных ситуаций, изложению учебного материала с его (полным или частичным) объяснением и управлению деятельностью учащихся, направленной на освоение новых знаний как традиционным путем, так и путем самостоятельной подготовки учебных проблем и их решения. Проблемное учение - это учебно-познавательная деятельность учащихся по усвоению знаний и способов деятельности путем восприятия объяснений учителя в условиях проблемной ситуации, самостоятельного (или с помощью учителя) анализа проблемных ситуаций, формулировки проблем и их решения посредством выдвижения предложений, гипотез, их обоснования и доказательства, а также путем проверки правильности решения. Проблемная ситуация - это такая ситуация, при которой субъект хочет решить какие-то трудные для себя задачи, но ему не хватает данных и он должен сам их искать.

Технология проблемного обучения выступает важнейшим направлением реализации парадигмы развивающего образования.

Данная технология развивает не только ученика, но и учителя. Учитель вырастает как творческая личность, коммуникативный лидер, способный в современных условиях успешно решать сложные педагогические задачи.В основе данной образовательной системы лежит технология проблемного обучения. А самое главное, что в учебно-методические комплекты заложена технология проблемного диалога, и учитель, пользуясь методическими рекомендациями, может подготовить и успешно провести проблемно- диалогический урок. Уроки, на которых дети сами определяют тему урока, выявляют трудности, обозначают проблемы, самостоятельно делают выводы, составляют правила, доставляют удовольствие учителю, радость открытия детям. Литература.

1.Оконь В. Основы проблемного обучения. - М.: Просвещение, 1968.

2.Лернер И.Я. Вопросы проблемного обучения на Всесоюзных педагогических

чтениях.//Советская педагогика, 1968

3.Александрова Л.А. Развитие личности школьника в условиях новой образовательной среды. Образование в современной школе. - 2001 4.Винокурова Н.К. Управление процессом развития творческих способностей школьников. Завуч.- 1998

Развитие орфографической зоркости у младших школьников

Али Г.Б. Гимназия №51

Формирование орфографической зоркости у учащихся это одна из актуальных проблем,стоящих перед школой на протяжении всего её исторического развития. Но, несмотря на её возраст, проблема развития орфографической зоркости до сих пор не решена.

Это «способность (или умение) быстро обнаруживать в тексте орфограммы и определять их типы» [4]. Орфографическая зоркость предполагает также умение обнаруживать ошибки, допущенные пишущим (собственные ошибки или чужие). Отсутствие орфографической зоркости или её слабая сформированность является одной из главных причин допускаемых ошибок. Эта причина сводит на нет даже хорошее знание правил и умение их применять: школьник не видит орфограммы в процессе письма.

Орфографическая зоркость развивается постепенно, в процессе разнообразных занятий: языкового анализа и синтеза выделения звуков и букв, морфем (корня, приставки, суффиксов, окончаний), при чтении, при письме диктантов, при списывании, если оно осложнено соответствующими заданиями. Зоркость требует развитого внимания: школьник должен видеть все буквы в слове. При систематической тренировке зоркость автоматизируется и становится частью орфографического навыка, обеспечивая успешное выполнение первых этапов орфографического действия: обнаруживание и распознавание орфограммы.

Период обучения грамоте очень ответственный этап для формирования орфографических навыков. Именно в этот период создаются предпосылки для успешного развития орфографической зоркости, школьникам показывают неоднозначное соответствие между звучащим словом и написанным, причём наблюдения ведутся от звука к букве. Действенность наблюденийсущественно возрастает, если в это время дети получают представление о сильной и слабой позициях звуков. «Звуки хорошо справляются со своей работой» -позиция сильная, «звуки плохо справляются со своей работой» - позиция слабая.

М.С. Соловейчик считает, что «целесообразно начать работу по формированию орфографической зоркости одновременно с обучением двум видам чтения: «читаем, как говорим» и«читаем как пишем» Прочитать слово «как написано» это значит проговорить его орфографически, побуквенно [6]. Такой способ чтения называют проговариванием. Проговаривание давно используется как один из приёмов в обучении орфографии. Изучавший механизмы речи Н.И. Жинкин писал: «Обучающийся должен усвоить код перехода отслышимых слов (диктант) и внутренне произносимых слов (изложение и сочинение) к зрительно видимым. Добиться выработки нового кода невозможно иначе как опираясь на исходный, первоначальный для всех видов речи код речедвижений. Следовательно, необходимо выработать такую систему речедвижений, которая была бы в полной мере эквивалентной буквенному ряду. Иначе говоря, необходимо ввести орфографическое проговаривание (выделено автором) учащимся всех слов прежде, чем они будут написаны» [2].

В букварный период проговаривание включается как необходимый компонент в обучении списыванию. Орфографическое проговаривание помогает детям писать без пропусков и искажений и, кроме того выступает в качестве контрольной операции при повторном прочтении уже написанного слова. Особенно эффективно послоговое проговаривание при проверке списанного, если оно сопровождается подчёркиванием каждого прочитанного слова дужкой.

В дальнейшем формируется осознанные умения находить орфограммы в тексте и на слух. Младшие школьники знакомятся с наиболее общими признаками орфограмм гласных и согласных и учатся по этим признакам находить орфограммы, орфографической зоркости. Лингвисты, психологи, методисты постоянно подчёркивают зависимость обучения орфографии от первоначального этапа, т.е. от того насколько развита у младшего школьника способность ставить перед собой орфографические задачи. Ещё в 1960 году психолог В.В. Репкин писал, что широко распространённые упражнения, «в которых орфограммы заранее выделены тем или иным способом (вставить пропущенные буквы, объяснить правописание выделенных букв, корней, слов ит.д.) не способствуют формированию умения выделять орфограммы» [5] О том же пишут психологи и сегодня: «…систематическое подсказывание ученику трудных мест в слове порождает «орфографическую слепоту» [1, с. 42].Умение ставить орфографические задачи, как и всякое другое орфографическое умение, формируется или стихийно, или целенаправленно. Одним з первых способы формирования умений ставить орфографические задачи начал разрабатывать в 60х годах

А.И. Кобзев. Он предложил диктант «Проверяю себя» Во время этого диктанта дети пропускают букву, в которой сомневаются. Затем ученики задают вопросы товарищам или учителю, после чего они заполняют пропуски или вносят необходимые исправления. Учащиеся выполняют сложное упражнение, воспитывающее орфографическую зоркость, а именно: письмос пропусками орфограмм, или как его называют дети, письмо с «окошками».

Достоинством этой методики является то, что ученики ищут трудные орфограммы не после записи, а в момент перевода устной речи в её письменную форму. Однако, как показывает практика, недостаточно разрешить ученикам пропускать сомнительные буквы - надо ещё «научить их сомневаться». Вот почему для эффективного применения диктанта «Проверяю себя» необходимо вооружить младших школьников знанием наиболее общих признаков орфограмм, т. е. перевести школьников с уровня инструкции на уровень осознания.

Кроме письма с пропусками, способом развития орфографической зоркости является специально организованное списывание, которое проводится по алгоритму:

1.Читают предложение, чтобы понять и запомнить его.

2.Повторяют предложение, не глядя в текст.

3.Выделяют орфограммы в тексте.

4.Читают (вслух или шёпотом) предложение так, как оно написано.

5.Повторяют орфографически (вслух или шёпотом) предложение.

6.Пишут, диктуя орфографически.

7.Проверяют себя: читают то, что написано в тетради, подчёркивают орфограммы в написанном тексте, сверяют с печатным текстом.

Итак, главное средство воспитания орфографической зоркости правильное и своевременное формирование понятия об орфограмме. При этом обучение умению находить орфограммы -ставить орфографические задачи - рассматривается как первоначальный и специальный период в обучении правописанию.

Литература.

1.Граник Г.Г. Психологические механизмы формирования грамотного письма.-Русский язык и литература в средних учебных заведениях. 1988 №12

2.Жинкин Н.И. Механизмы речи.-Москва, 1958

3.Жинкин Н.И. Психологические основы мышления и речи.-Русский язык в школе.1985, №1

4.Львов М.Р. Правописание в начальных классах. М. «Просвещение» 1990.

5.Репкин В.В.Формирование орфографического навыка как умственного действия. Вопросы психологии. 1960. №2

6.Соловейчик М.С. Русский язык в начальных классах. М., 1997.

Интерактивные формы обучения русскому языку и литературе в рамках обновленной системы образования

Алмагамбетова Ж.А. СШ №29

В данное время очень актуальна проблема модернизации образования, основанная на использовании в школьном преподавании интерактивных форм обучения. Она обусловлена резким снижением познавательного и мотивационного интереса обучающихся к проблемам языковой культуры. Одной из главнейших причин является и то, что на протяжении последних 20 лет количество русскоязычных людей уменьшилось.

Из английского языка «интер» обозначает взаимный, «акт» - действовать. Следовательно, интерактивное обучение - это диалоговое обучение, в ходе которого осуществляется взаимодействие обучающихся между собой и с учителем».

Большинство детей лишены возможности приобрести опыт лидерства и работы в команде. С детьми надо общаться с желанием понять их: весело, загадками, парадоксами, предлагая им самим с удовольствием подумать над ответом. И наряду с этим учитель из собственного жизненного опыта должен корректировать правильное понимание и воспитание детей. Почаще предоставлять примеры не только из книг, но и ситуации из жизни детей, взрослых, непосредственно окружающих их или самого учителя. Когда проблема или какая-либо тема близко затрагивает их, дети начинают очень серьезно задумываться над многими вещами и понимать взаимосвязи поступков и результатов каких-либо действий.

Современные дети мало читают, следствием становятся трудности обучения, связанные с невозможностью смыслового анализа текста, трудности развития логического мышления и воображения. «Всякое знание остается мертвым, если в учащихся не развивается инициатива и самодеятельность: учащихся нужно приучать не только к мышлению, но и к хотению». (Н.А.Наумов). Развитие школьника происходит более результативно, если он включен в деятельность. Побудить внутреннее стремление школьника к самостоятельному обучению возможно через грамотное использование учителем на уроках современных стратегий обучения

Каждый учитель сам определяет стратегии обучения. И этот выбор зависит от целей обучения, от времени, от возрастных особенностей, уровня учащихся, от материальной оснащенности заведения, методического мастерства, его личных качеств учителя и т.д.

Р ассмотрим несколько видов стратегии, которые часто используются на уроках русского языка.

Стратегия «Пирамидка» - универсальная стратегия - групповая. Стратегия развивает умение анализировать, обобщать, находить связи, выделять главное, умение аргументировать, вести диалог, слушать собеседника.

Основой сердечника ( центрального остова, оси) пирамиды является тема (либо проблема), и все детали, которые нанизываются на ось, будут взаимосвязаны между собой, неся «рациональное зерно», раскрывая тему. Каждая группа по очереди берёт деталь, где под номером даётся задание.

Выполнив и презентовав их, они надеваются на ось деталь пирамиды. По окончании урока можно разобрать собранную пирамидку и провести обратную связь «Что полезного и интересного узнали по этой теме»?, снова нанизывая фигурки на пирамидку. Приведу варианты использования стратегии «Пирамидка» по теме «Состав слова».

П ервый вариант. С целью формирования умения разбирать слово по составу, запоминанию порядка разбора по составу. Познакомила учащихся со стратегией. Затем разделила класс на пять групп по 3 человека. Подготовила пять колец, соответственно частям слова, на которые поместила с одной стороны кольца задание, с другой название части слова. Задание для группы было следующим: разобрать слова по составу и объяснить первой группе - как они определили окончание, второй группе- основу слова, третьей - выделение корня в словах, четвёртой - определение суффикса, пятой группе объяснить выделение приставки . Каждая группа получила одинаковые слова по 6-8 слов с учётом, что каждый ученик в группе должен разобрать и объяснить два - три слова. Как только закончилось время, отведённое на работу в группе, осуществили проверку. Один ученик от группы объяснял задание, а остальные учащиеся осуществляли самопроверку и самооценку своей работы по критериям. После ответа каждого учащегося от группы, на остов пирамидки размещалось кольцо с названием той части слова, которую объясняли ребята. Так мы учились не только разбору слова по составу, но и закрепили его порядок .

Данную стратегию можно применить при изучении частей речи, виды текстов, склонение имен существительных, прилагательных, спряжение глаголов.

Стратегия «Рыбья кость». Работа в группах. Эта стратегия развивает умения находить причинно- следственные связи, анализировать, сравнивать, обобщать, выделять главное, искать ответы, умение отбирать наиболее оптимальное решение, умение интегрировать знания и опираться на практический опыт, умение слушать, уважать чужое мнение, отстаивать свою позицию, приводить аргументы, вести диалог. Схема Фишбоун может быть составлена заранее. С применением технических средств ее можно сделать в цвете. При их отсутствии используется обычный ватман либо ежедневный инструмент учителя - цветной мел. В зависимости от возрастной категории учащихся, желания и фантазии учителя схема может иметь горизонтальный или вертикальный вид. Суть приема Фишбоун форма схемы не меняет, поэтому особо не имеет значения. Для младшего школьного возраста подойдет более естественная форма рыбы - горизонтальная. По завершению ее заполнения вместе с ребятами можно изобразить фигуру вдоль скелета и загадать желание, чтобы золотая рыбка и в дальнейшем помогала решить любую жизненную проблему.

Схема включает в себя основные четыре блока. Связующим звеном выступает основная кость или хребет рыбы. Голова - проблема, вопрос или тема, которые подлежат анализу.

Верхние косточки (расположенные справа при вертикальной форме схемы или под углом 45 градусов сверху при горизонтальной) - на них фиксируются основные понятия темы, причины, которые привели к проблеме. Нижние косточки (изображаются напротив) - факты, подтверждающие наличие сформулированных причин, или суть понятий, указанных на схеме. Хвост - ответ на поставленный вопрос, выводы, обобщения. Наиболее важные проблемы располагают ближе к голове. Все записи должны быть краткими, точными, лаконичными и отображать лишь суть понятий.

С ледующая стратегия «Грозди». - графический прием систематизации материала. Мысли уже не громоздятся, а «гроздятся», т. е.располагаются в определенном порядке.

Стратегия развивает умения строить таблицы, схемы, иллюстративно выделять главное, умение видеть целиком и по частям, способствует

гибкости мышления.

Использование стратегий на уроках русского языка позволяют посмотреть по - другому на позицию «учитель»- «ученик», изменив стиль обучения, мою профессиональную мотивацию. Другим стал подход к подготовке урока, к составлению поурочного плана.

В результате применяемых современных стратегий на уроках русского языка учащиеся достигают следующих целей:

• появляется высокая мотивация к предмету «Русский язык и литература»;

• сформировывается разносторонние коммуникативные навыки (слушание, говорение, чтение, письмо), готовые к творческому использованию полученных языковых знаний. Прием «Кубик»

Ц ель приёма: реализация и рассмотрение различных фокусов проблемы, темы, задания для создания целостного (многогранного) представления об изучаемом материале.

Технология.

Изготовить кубик на сторонах которого пишутся следующие задания:

1. Опиши это... (Опиши цвет, форму, размеры или другие характеристики)

2. Сравни это... (На что это похоже? Чем отличается?)

3. Проассоциируй это... (Что это напоминает?)

4. Проанализируй это... (Как это сделано? Из чего состоит?)

5. Примени это... (Что с этим можно делать? Как это применяется?)

6. Приведи «за» и «против» (Поддержи или опровергни это)

О бучающиеся делятся на группы. Учитель бросает кубик над каждым столом и таким образом определяется, в каком ракурсе будет группа осмыслять ту или иную тему занятия.

Технологии интерактивного обучения существует огромное количество, а для успешного построения «урока в интерактивной форме» от учителя требуется мастерство, умение совмещать несколько форм обучения. Также придерживаться основных правил организации интерактивного обучения на уроках:

• в работу желательно вовлечь всех учеников и позаботиться о

психологической подготовке участников.

• обучающихся должно быть не более 30 человек, чтобы каждый был услышан.

• помещение должно быть просторным для работы в группах.

• в самом начале занятия обсудить регламент, некоторые вопросы, деление участников на основе добровольности, а где-то по принципу случайного выбора, договориться об уважении к высказываниям участников.

Целью уроков интерактивного типа является эффективное сотрудничество учителя и учеников, а также учеников между собой в процессе обучения, приносящее всем чувство радости и удовлетворения от совместного творческого общения.

Литература.

1.Ермолаева М.Г. Интерактивные методики в современном образовательном процессе. М.: Просвещение, 2014. 42 с.

2.Кажигалиева Г.А., Васенкова М.В. О принципах и методах технологии интерактивного обучения русскому языку в средней школе//Педагогика, 2005, №2.

3.Горлова Л.А. Нетрадиционный урок - урок творчества: из опыта работы школы-гимназии №

12 г. Талдыкоргана. Предлагаются схемы, выводы по итогам / Л.А. Горлова // Открытая школа (РК).- 2005. - № 3. - С. 18-19.

Үш тұғырлы тілді дамыту - заман талабы

Батырханова Б.Е. №13 ОМ

Тіл - қай ұлтта, қай елде болса да қастерлі, құдіретті. Бүгінгі нарық заманы бізден бәсекеге қабілетті болуымызды, дамыған отыз елдің қатарынан көрінуіміз үшін білімді де озық ойлы азаматтарды тәрбиелеуімізді талап етеді.

Әлемдегі жоғары дамыған елдердің санатына енуді көздеген халықтың басты мақсаты да сауатты ұрпақ тәрбиелеу. Сауатты ұрпақ тәрбиелеу дегеніміз өз ана тілінде еркін сөйлей алатын, оны терең меңгерген ұрпақ.

Ал, ана тілін жақсы білмейінше, сауатты

сөйлеп, сауатты жазып, тіл байлығын мол қолданбайынша, шын мәніндегі мәдениетті адам

бола алмайсың.

Мемлекеттік тілді және басқа тілдерді үйрену арқылы балалар мен

жастардың әлем және ұлттық мәдениетті игерулеріне, өз халқы мен басқа халықтардың дәстүрлері мен мәдениетін зерттеуіне және қабылдауына жағдай жасау керек, яғни полимәдениетті тұлға қалыптастыру керек.

«Елу жылда ел жаңа...» демекші, еліміз тәуелсіздікке қол жеткізгеннен бері әлемнің көптеген дамыған елдерімен мәдени, экономикалық, саяси және әлеуметтік жағынан байланыс жасап келеді. Бұл қатынастардың оң нәтижелі болуы, ел мен елдің, халық пен халықтың өзара ынтымақтастығы, өзара түсіністігі, яғни тіл білуінен.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстандағы тілдердің үш тұғырлығы туралы ойды алғаш рет 2006 жылы Қазақстан халқының Ассемблеясында айтқан. 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» жолдауында Елбасы «Тілдердің үштұғырлығы»

«Триединство языков» мәдени жобасын кезендеп іске асыруды ұсынды.Тілдердің үштұғырлығы идеясында Елбасы оған нақты анықтамасын берген, қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық қатынас тілі, ал ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі. Елбасының 2011 жылғы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!» атты жолдауында 2020 жылға дейінгі еліміздің әлеуметтік - экономикалық дамуының нақты жоспарын айқындап берді.Елбасының бұл жоспары Қазақстанның әлемдік дағдарыстың қашан аяқталуын күтпей өзіндік даму стратегиясын алдын ала белгілеуі деп айтар едім. Президентіміз тек экономиканы ғана емес, сонымен қатар ғылым мен білім, денсаулық сақтау салаларын барынша дамытуға көп көңіл бөлгендігін ерекше атап өтті. Осы жолдауда білім мен ғылымның модернизациясын жалғастыру қажеттігін меңзеді.

Үштілділік жөніндегі сөз Елбасымыздың «Тілдердің үштұғырлығы мәдени жобасын кезеңдеп жүзеге асыруды қолға алуды ұсынамын. Қазақстан бүкіл әлемге халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар - қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кіру тілі» деген салиқалы үндеуінен бастау алған болатын. Сонымен қатар Нұрсұлтан Әбішұлы: «Мектептерге ағылшын тілінен шетелдік оқытушыларды тарту қажет. Кез келген ортанқол мектептің балаларға ең жоғары деңгейде шет тілін оқып үйренуіне жағдай жасайтындай дәрежеге қол жеткізуімізміндет» - деп етекше атап көрсеткен.

Білім министрі 2019 жылға дейін елімізде үш тілді білім беруге көшуде еш кедергі болмауы керек деп санайды. 2019 жылға дейін жоғары сыныптарды осы жүйеге көшіретінін айтты. Бір айта кететіні, мектепте жоғары сыныптарға техникалық мамандықтар пәнін ( химия, физика, биология,информатика) ағылшын тілінде өткізе отырып, оқушының әлемдік оқудағы үдерістерге ықпалдасуына жағдай жасайтынын тілге тиек етті.

Бүгінгі таңда ТМД мен Орталық Азияның көшбасшы мемлекетіне айналған Қазақстан үшін үштұғырлы тіл - елдің бәсекеге қабілеттілікке ұмтылуда бірінші баспалдағы. Өйткені, бірнеше тілде еркін сөйлей де, жаза да білетін қазақстандықтар өз елінде де, шетелдерде де бәсекеге қабілетті тұлғаға айналады.Атап айтарлығы, көпұлтты Қазақстанның жағдайында «Үштұғырлы тіл» ұлттық жобасы қоғамдық келісімді нығайтудың негізгі факторы болып саналады. Алайда, еліміздегі негізгі үш тілді дамытуға басымдық беру - басқа халықтардың тілдерін назардан тыс қалдыру деген сөз емес. Мәдениеттер мен тілдердің саналуандығы - бұл біздің ұлттық байлығымыз Ал «Үштұғырлы тіл» идеясының құрамдас бөлігі - ағылшын тілін үйрену. Жасыратыны жоқ, бүгінгі таңда ағылшын тілін меңгеру дегеніміз - ғаламдық ақпараттар мен инновациялардың ағынына ілесу деген сөз. Оған қоса,ағылшынша білсең - әлемдегі ең үздік, ең беделді жоғары оқу орындарында білім алуға мүмкіндігің мол. Тіпті, оқуыңды тәмамдаған соң, біршама уақытқа шетелде қалып, еңбек етуің үшін де бұл қалып, еңбек етуің үшін де бұл тамаша мүмкіндік. Ең бастысы, ағылшын тілін білу - бұл іскерлік қарым-қатынас және әлемнің кез-келген нүктесінде бизнеспен айналысу үшін міндетті талап. Қазақстандағы үштұғырлы тіл саясаты - бұл елімізді, оның әлеуетін одан әрі нығайтуға бағытталған тұтас тұжырымдама. Іс жүзінде тілдердің үштұғырлылығы идеясы бәсекеге қабілетті Қазақстанның ұлттық идеологиясының бір бөлшегі болып табылады. Яғни, мемлекет әрбір қазақстандық үшін үш тілді білу - әркімнің жеке дамуының міндетті шарты екендігін әрдайым есте ұстауды қалап отыр

Ал, еліміздегі орыс мектептеріндегі «Қазақстан тарихы» пәні қазақ тілінде және де қазақ мектептеріндегі «Дүниежүзі тарихы» пәнінің орыс тілінде жүргізілетінін айтып өткен болатын. Бұл Қазақстанның барлық мектептерінде де осылай жүретінін меңзеген болатын. Осылайша еліміздің білім алушы әр перзенті үш тілді еркін меңгеретін болады. «Бұндай ықпалдасу оқушы үшін міндетті. Осылайша, ол жоғары оқу орындарында да ағылшын тілінде оқытылатын техникалық пәндерге бейімделе бастайды», - деген болатын министр Е.Сағадиев. Ағылшын тілі - бүгінгі заманымыздың кілті, ақпараттық технологияның, компьютер технологиясының кілті деуге болады.Бүгінгі әлемде мыңдаған адамдар шетел тілін, соның ішінде ағылшын тілін жұмыста немесе оқуда пайдаланады және ана тілі ретінде меңгереді. Қазіргі заманда ағылшын тілі «21 ғасырдың», халықаралық бизнес, қазіргі ғылым мен технологиялар тілі мәртебесіне ие болды.

Ағылшын тілін оқып - үйренемін деушілердің саны күннен - күнге көбеюде.. Бұл сайып келгенде, шет тілін, соның ішінде ағылшын тілін мектеп қабырғасынан бастап жоғары оқу орындарында оқыту әдістемесінің жаңа бетбұрыстарды қажет екендігін тудырады. Қазіргі уақытта, ағылшын тілін меңгерудің талабы жоғары болғандықтан, ағылшын тілін тереңдетіп үйренуге арналған арнайы мектептер, гимназиялар, колледждер көптеп ашылуда.

Бүгінде осы үштілділікті қолдау, қолдану мақсатында біз, мұғалімдер өз үлесімізді қосуға, оқушыларға аталған жаңа талаптарға сай білім беруге бір кісідей ат салысамыз.

Үштілді оқыту - жас ұрпақтың

білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашылатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз

қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік.

Қарапайым тілмен айтқанда, қазақ тілді дамыту керек, орыс тілін қолданамыз және ағылшын тілін үйренеміз.

«Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа саналы, мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің талабы.Тілдің адам өміріндегі ең шешуші рөль атқаратыны әркімге де түсінікті. Ол танудың, түсінудің, дамудың құралы.Көп тіл білу біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін тұлғааралық және мәдениаралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы болып табылады.Қазақстан Республикасының шетелдермен халық-аралық байланыстары күннен-күнге арта түсуде. Сол байланыстарды дамыту үшін шет тілін білетін мамандар қажет-ақ.

Өзекті мәселелерді жүзеге асыру үшін басты мақсатымызды анықтап алдық. Ол - Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім стандарттары талаптары деңгейінде үш тілде білім меңгерген, көптілді коммуникативтік құзырлылықтары қалыптасқан, көп мәдениетті, рухани-адамгершілік қасиеттері дамыған тұлғаны тәрбиелеу. «Тілі бірдің-тілегі бір», «Тіл тағдырыел тағдыры» екендігін жадымызда ұстай отырып, ел бірлігінің негізі- тіл бірлігіне қол жеткізу жолында қызмет ету парыз. Ендеше жас ұрпақтың қазақ тіліне деген сүйіспеншілігін, өзге тілдерді оқып білуге деген қызығулары мен ұмтылыстарын арттыру арқылы олардың Отанға деген махаббаттарын оятып, өз тағдырын ел тағдырымен мәңгілікке байланыстыратын ұрпақ болып қалыптасуына қол жеткізу- басты міндетіміз.

Қорыта айтатын болсақ, көптілді білім беру бағдарламасы аясында үштілді меңгеру тәжірибесін жинақтап, әлемдік деңгейде көтерілуіміз керек. Бұл оқушылардың халықаралық жобаларға қатысуын кеңейту, шетелдік әріптестермен ғылыми байланыстарын нығайтуға, шетел тілдеріндегі ақпарат көздеріне қол жеткізуіне мүмкіндік береді. Елдің ертеңі өресі биік, дүниетанымы кең, кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой-пікірімен ұштастырған сапалы білім мен тәрбие берілуі қажет. Әдебиеттер.

1.Қ.Р «Білім туралы» Заңы

2.ҚР «Тілдер туралы»Заңы

3.12 жылдық білім. ғылыми-әдістемелік, ақпараттық-сараптамалық журнал, №3 2008ж.

4.12 жылдық көшуге арналған білімді дамыту бағдарламасы.

5.Мектептегі шет тілі. Республикалық әдістемелік-педагогикалық журнал. №4 (22), 2006ж.

6.Мектептегі шет тілі. Республикалық әдістемелік-педагогикалық журнал. №2(44), 2010ж.

Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту жолдары

Тәжен А.Б. №10 ОМ

Қазіргі уақытта елімізде білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Заман ағысына сай технологияларды қолдану ауқымы мен түрлері өзгертіліп, оқыту мазмұны жаңартылуда. Жаңа буын оқулықтарының негізінде жасалған бағдарламалар мектептің жаңа жүйеге көшуін, әрбір мұғалімнен жаңаша жұмыс істеуін, батыл шығармашылық ізденісін, оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығын арттыруды талап етеді Қазіргі жас буын - еліміздің келер күнгі келбеті. Бұл жөнінде Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты - саяси-экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы іскер, өмірге икемделген, жан-жақты жеке тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру»,- деген тұжырым жасады. Мектептегі оқыту үрдісінің негізгі мақсаты- баланың білім беру кезіндегі ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеп дамыту.

Ағылшын тілін оқушыларға нәтижелі үйрету үшін оны оқыту әдістемесін жетілдіру - бүгінгі күннің басты мәселесі. Сол себепті де оқыту процесінде жетістіктерге жету үшін оқушыларға ағылшын тілінің қыр-сырын ауызша сөйлеу тілін де,тіл дамыту жұмыстарын да, жазу мәдениетін де ұғындыруымыз қажет. Сондықтан оқыту технологияларын оқу мазмұнына, оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынаудың маңызы зор. Бүгінгі таңда білім саласының алдында дайын білімді, дағдыларды меңгеретін, қайталайтын ғана емес шығармашылық бағытта жұмыс істейтін тың жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр. Оқу үрдісінде танымдық тапсырмаларды орындау шығармашылықты, ізденім-паздықты талап етеді. Сондықтан мұндай тапсырмаларды орындау кезеңдерімен жүзеге асады. Ол мынадай: өзекті мәселені табу; мақсаты мен міндеттерін айқындау; зерттеу әдіс-тәсілдерін белгілеу; болжам құру; болжамды тексеру; нәтижесі.

Оқушылардың ізденіс және шығармашылық дағдысын дамытудың негізгі мақсаттары:

Баланың білім игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру;

Шығармашылық қабілет деңгейін анықтау;

Қызығушылық және шығармашылықпен таным белсенділігін арттыру;

Оқушы мүмкіншілігіне сай шығармашылық тапсырмаларды әдістемелік тұрғыда жүйелі түрде орындату;

Шығармашылық қабілетті тәрбиелеу барысында кездесетін қиындықтар мен қарама - қайшылықтарды есепке алып зерттеу.

Басты міндеттері:оқу әрекетін қалыптастыру, айналадағы дүниемен белсенді әрекеттестік, этикалық, эстетикалық қарым-қатынасқа дайындау, дара тұлғалық адамгершілік нормаларын меңгерту;оқыту барысында баланың бойындағы ізденушілік қабілетін қалыптастыруды дағдыға айналдыру.сөздік қоры мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл бөлу.

Оқушының сезіміне әсер етіп, логикалық ойын дамыту;.жалпы оқушының жан дүниесін дамыту

Шығармашылықпен істелетін жұмыстың мазмұны: өлең жаттау, аудару, әңгіме жазу, сурет салу, екеуара сөйлеуге мүмкіндік беру, мазмұндама жазу, қосымша оқулықтармен жұмыс, ақпараттық жүйелермен жұмыс істей білу;пәндік олимпиадаларға, Кенгуру - лингвист, Бритиш Булдог, Қазақстан интернет сайыстарына қатыстыру; кәсіптік бағдар беру.

Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту үшін бірнеше шарт орындалуы тиіс: шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу;жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайда болу; шығармашылық іс-әрекет туғызу;оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабаққа және сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. Олар мынадай:

1. Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау.

2. Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру.

3. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсрымаларды шешу (ребус, сөзжұмбақ, құрастырмалы ойындар т.б.).

4. Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс (мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын әңгіме, мәтін құру, т.б.).

5. Әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу.

6. Ұнатқан кейіпкеріне мінездеме беру.

7. Ой шапшандығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын құрастыру.

8. Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.

Міне осындай әдіс-тәсілдерді өз сабағымда қолданамын.

Мәтін құра». Тақырып белгіленіп, сол тақырып бойынша ыдыратылған сөйлемдер беріледі.

Оқушылардан сол сөйлемдерді орын орнына қойып, жүйелеп айтып беруін талап етемін. «Hobbies».

Steve enjoys playing football. He has two brothers. His favourite subject is P.E. He knows a few words of Spanish but he doesn’t like learning foreign languages. He is in the school «Тақырыбын тап». Бір тақырыпқа байланысты белгілі сұрақтар жазып қоямын. Балалар сол сұрақтарға жауап береді және әңгіменің тақырыбын белгілейді. Мұғалім: Which class are you in? What is your teacher’s name? What subject do you like?team. He doesn’t like doing homework. He also likes basketball.

Өзім сабақтын түрін оқушының қызығуына, қабілетіне сәйкес тандаймын. Өзім пайдаланып жүрген оқушының шығармашылық қабілетін дамытудың тәсілдері мынандай: 1. Оқушы білімінің өмірмен байланыстылығы 2. Берілген білімді меңгеруі.

3. Теория мен практикалық әдістердің байланыста болуы.

4. Өзіндік жұмыстарды ғылыми тұрғыда орындауы.

Күтілетін нәтиже:

1. Әр оқушының шығармашылығы артады.

2. Жылдам жұмыс істеуге дағдыланады 3. Оқушының жеке қабілеті анықталады 4. Оқушы топ жаруға ұмтылады.

5. Оқушының ойлау қабілеті дамиды

6. Әр оқушы өз деңгейімен бағаланады

Сонымен қорыта келе оқушыларды шығармашылықка баулу арқылы, олармен жүйелі жумыс жүргізу нәтижесінде бәсекеге қабілетті, мұраты айқын, мақсаты нақты, құнды нәрселерді көздей алатын жеке тұлғаны қалыптастыруға күш жігерімді жұмсаймын.

Әдебиеттер.

1.Ахмедиева А.Т «Шет тілі сабағында оқушыларды шығармашылыққа тәрбиелеу» Ағылшын тілі мектепте 1.2011ж. 32 бет

2.Ахметқалиева Г. «Шығармашылық жұмыстар» Қазақстан мектебі 7.2011ж 24 бет

3.Шарикова. З «Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыта отырып, білім сапасын арттыру.

4.Балалардың дарындылығын диагностикалау.(Әдістемелік құрал)Ү.Б.Жексенбаева.

Диалоговое обучение на уроках английского языка

Бралиева К. С. Актюбинская СШ

Диалог - это понятие, которое может означать беседу двух и более людей, обмен репликами, обмен мнениями, переговоры, а также интервью. Диалог является неотъемлемой частью нашего общения. С помощью диалога мы решаем какие-либо вопросы, делаем определенные выводы, узнаем мнение наших собеседников по той или иной проблеме.

Также можно с уверенностью сказать о том, что диалог занимает важное место на уроке и я, как учитель иностранного языка, довольно часто его применяю. Диалогическое обучение в классе имеет ряд преимуществ, а именно: повышается активность учеников, развивается внимательность, наблюдательность, критическое мышление, происходит саморегуляция учащихся. В процессе диалога ученики также учатся аргументировать свои высказывания, доказывать свою точку зрения, давать объективную, адекватную оценку.

Одним из методов диалогического обучения является групповая работа. Групповая работа - это обучение детей в сотрудничестве. Я использую ее на своих уроках для того чтобы повысить эффективность обучения, заинтересовать детей. В диалоге ученики обмениваются различными идеями, информацией, учатся друг у друга.

Диалог предполагает интерактивное обучение, в ходе которого происходит взаимодействие учителя и ученика. Я считаю, что интерактивное обучение, особенно на уроках иностранного языка, создает условия для развития навыков говорения учащихся. А это, в свою очередь, приводит к взаимодействию, взаимопониманию и к решению общих задач. Также для этих целей можно проводить работу с учениками в парах и малых группах. Это является, на мой взгляд, очень эффективным способом вовлечь в работу не только сильных, но и слабых учеников. Все учащиеся получают возможность работать вместе, практиковать навыки сотрудничества, умение слушать, а впоследствии и приходить к общему мнению. Постепенно, даже самые малоактивные дети проявляют активность при работе в парах и группах.

Еще одним из методов диалогового обучения является наблюдение. Здесь главная роль может отводиться учителю, который не вмешивается в работу групп, однако ни на минуту не теряет контакта с учащимися, наблюдая за работой своих учеников. Результатом наблюдения может стать то, что учитель будет лучше понимать особенности того или иного ученика.

Что касается уроков иностранного языка, хочется отметить положительный результат такого метода развития навыков говорения учащихся, как дебаты. Однако стоит сказать, что этот метод является очень сложным для детей и его следует применять либо в старших классах, либо когда ученики уже имеют опыт работы в группах. Для учителя данный метод является не менее сложным, так как требует правильного выбора темы, ее постановки, распределение ролей между учащимися. И в случае, если дебаты имеют успех, тогда у учеников будут развиваться все четыре вида речевой деятельности: говорение, чтение, письмо и аудирование, к чему так стремятся все учителя иностранного языка. Проводя дебаты, учитель стремится к тому, чтобы учащиеся формировали умение выступления перед аудиторией, умели вести дискуссию. Хочется отметить, что данный метод обучения вызывает у учеников интерес, так как обсуждаемые темы всегда тесно связаны с жизненными проблемами, например «Система образования Великобритании и Казахстана», «Политическое устройство США и Казахстана», «Молодежная субкультура», «Выбор профессии» и другие.

Моя задача как учителя иностранного языка заключается в том, чтобы развить навыки говорения учащихся на своих уроках английского языка. Это - довольно непросто, однако такие формы работы с учащимися, как работа в паре, групповая работа, интервью помогли мне заинтересовать ребят и повысить у них интерес к изучению иностранного языка.

Диалогическое обучение на каждом моем уроке начинается с постановки темы и определения целей и задач урока самими учащимися. Итак, после отработки речевой зарядки, я задаю вопросы ученикам, которые предполагают краткий ответ и развернутый ответ с объяснениями своей точки зрения. Например: «Do you like to eat brown bread? Why? Do you think it is a healthy food?» На следующем этапе урока мною организовывается работа в парах. Для этого я провожу тренинг «Молекула», чтобы объединить учащихся по двое для совместной работы. Ученики обсуждают тему «Foodinmylife» и составляют диалог о том, каким они видят здоровый завтрак, обед и ужин в жизни человека. Диалоги учащихся получились очень интересными, ребята активно отстаивали свою точку зрения и разрабатывали правила здорового образа жизни. В данном классе присутствуют ученики разного уровня знаний, способностей. Для того чтобы все ребята справились с диалогом, я предусмотрительно заготовила фразы-клише для более "слабых" учащихся, которые они могли использовать в своей речи.

Для работы в группах я раздаю ученикам карточки разных цветов и прошу объединиться по цветам. Получаются четыре группы по три человека. Группам необходимо выполнить следующее задание: обсудить и решить, какая еда является полезной, а какая еда является вредной для нашего здоровья, нарисовать тарелки с данной едой и представить эту работу в виде презентации с последующей защитой и аргументами.

В дальнейшем планирую продолжить использовать данный вид обучения. Я убедилась, что когда ученики обсуждают проблему в парах или в группах, такой диалог получается эффективным, так как он способствует повышению мотивации к обучению, учит детей объективно оценивать себя и других учащихся. Работая в группе, ученики проявляют самостоятельность, «сильный» ученик может помочь тому ребенку, который является «слабее» его, дети помогают друг другу, исправляют ошибки в высказывании одноклассников.

Также одним из заданий на уроке может быть сравнение двух грамматических времен - простого настоящего времени и простого прошедшего времени. Это задание ребята выполняют в группах. Я раздаю ученикам карточки с предложениями, которые нужно наклеить в соответствующую колонку. Учащиеся вступают в диалог друг с другом, впоследствии приходят к одному решению. В результате - задание выполнено правильно.

Речевая разминка на уроке выступает, как один из способов улучшить навыки произношения учащихся, подготовить их артикуляционный аппарат к активной речевой деятельности. Так,например, после отработки пословицы, я веду с учениками диалог, задавая «тонкие» и «толстые» вопросы по содержанию речевой разминки. Посредством этого развивается также и критическое мышление учеников при ответах на вопросы типа «Why?», «What do you think?»,

«Explain …», формируется умение рассуждать, анализировать, делать выводы. В данное диалогическое обучение вовлекаются все учащиеся класса. Талантливые и одаренные дети отвечают на вопросы высокого порядка, могут объяснить свое понимание какой-либо проблемы, а «слабые» ученики могут ограничиться ответом на вопросы низкого порядка.

На одном из уроков я использовала такой вид деятельности как интервью. «Сильный» ученик проводил это интервью со своими одноклассниками, задавая им вопросы об их гастрономических предпочтениях. Каждый учащийся отвечал на вопросы, кто-то с кем-то был не согласен, приводил различные примеры, подтверждающие его ответ. Таким образом, все ребята были вовлечены в диалог и в результате совместными усилиями вывели правила на тему «Что нужно делать, чтобы быть здоровым ребенком?»

Диалог в классе может способствовать интеллектуальному развитию учеников и их результативности в обучении (Мерсер и Литлтон 2007). Обучение групповому взаимодействию, а заодно и диалогическому обучению на моих уроках стало не только методом обучения устной речи, а естественным компонентом учебного процесса.

Практически на каждом уроке я стараюсь применять работу в группах. Ученики работают с текстом, составляют предложения из отдельных слов, ведут диалог, проявляют речевую самостоятельность. Данный вид работы благотворно влияет на развитие у учащихся мышления более высокого уровня, развивает саморегуляцию учеников. При проверке рассказа, который получается, у ребят из других групп есть возможность посмотреть, как еще по-другому можно выразить мысли.

Еще более сложным заданием на уроке является обсуждение темы «Здоровый образ жизни». Работа также ведется в группах, ученики работают самостоятельно, без моей помощи, я выступаю лишь в качестве координатора. Ребятам без опоры на какие-либо высказывания, слова или фразы нужно презентовать работу своей группы в качестве советов, как сделать нашу жизнь более здоровой. Учащиеся объясняют каждый данный совет, почему они так считают. Я думаю, что этот вид работы постепенно может научить моих учеников мыслить более глубоко, критически подходить к любой проблеме, анализировать какую-либо ситуацию.

Таким образом, я могу сказать, что диалогическое обучение считаю более эффективным, когда мои ученики работают либо в парах, либо в группах. При количестве детей 14 человек группы получаются по три-четыре ученика. При этом в каждой группе есть сильный, средний и слабый ученики. Группа никогда не работает в постоянном составе. На протяжении всего процесса обучения я смешиваю группы учеников так, чтобы состав детей всегда менялся. Это необходимо для сплоченной и слаженной работы, создания атмосферы сотрудничества, для обмена мнениями. В ходе работы у моих учеников возникает чувство сотрудничества, взаимной поддержки.

После того как я организовала все группы, я сообщаю о цели задания. Например: «Discuss and choose food you like and put them on the orange plate, on the blue plate food you don’t like. Then choose a leader, come to the blackboard and present your plates». При этом «слабый» ученик ведет беседу по заранее заготовленным фразам, «средний» ученик ведет диалог по шаблонам, «сильный» учащийся строит предложения самостоятельно.

При таком виде деятельности можно оценить работу не отдельно взятого ученика, а всей группы. Это будет справедливо по отношению к ученикам, с одной стороны, ведь все они принимали участие и вносили свой посильный вклад в работу, с другой стороны, это будет стимулировать абсолютно всех учеников, и в следующий раз они будут стараться работать еще лучше. Также поскольку после каждого определенного задания учащиеся уже привыкли оценивать работу друг друга в оценочных листах, это будет являться еще одним хорошим стимулом для получения положительной оценки.

Работа в парах предполагает построение диалога по заданной теме с использованием речевых образцов. Я выступаю в роли координатора, прохожу от одной пары к другой, слушаю учеников, записываю имеющиеся ошибки, а затем вместе с детьми исправляем их.

Еще одной формой группового общения, где можно научить учащихся диалогу, является ролевая игра, в ходе которой обсуждаются интересные для учащихся вопросы. Учитель сам, на свое усмотрение, может распределить роли для каждого из своих учеников, учитывая возможности и способности того или иного ребенка. Однако учитель может также предоставить право выбора какой-либо роли самим учащимся. Пусть ученик выберет тот персонаж, который интересует его больше всего или к которому он ближе всего по духу, по своим поступкам или образу мыслей. Таким образом, ученик, увлеченный своей новой ролью, может настолько проникнуться ей и увлечься, что преодолеет чувство страха и будет смело говорить и рассуждать на английском языке, не боясь допустить ту или иную ошибку.

Ролевая игра как форма работы считается сложной, потому что ученикам приходится рассуждать на иностранном языке, а это, в свою очередь будет доставлять некоторые трудности тем учащимся, словарный запас которых находится на недостаточно высоком уровне. Однако я как учитель могу помочь справиться с данной проблемой с помощью специальных упражнений. Я учу ребят задавать вопросы на иностранном языке, пусть даже они при этом будут допускать некоторые ошибки. Неточности мы исправляем вместе с учениками. Самое главное здесь - это дать ученику возможность «раскрепоститься», не молчать, не бояться выразить свое мнение. Постепенно ребенок придет к тому, что он непринужденно сможет общаться на иностранном языке.

В заключение хочется отметить, что мой опыт работы и наблюдения за учащимися показали, что диалогическое обучение в сотрудничестве способствует тому, что повышается мотивация учащихся при изучении английского языка, а также улучшаются результаты ребят.

Однако я считаю, что на уроках английского языка все-таки присутствует недостаточный уровень активной устной речи учащихся. Поэтому для того чтобы повысить эффективность обучения иностранному языку, я буду и дальше использовать диалогическое обучение, а особенно групповую работу учащихся, а также работу в парах на своих уроках. При таких формах работы мои ученики, благодаря сотрудничеству друг с другом, будут добиваться поставленных целей и задач. Это позволит мне вовлечь в работу на уроке всех детей, они будут учиться вести диалог и мыслить критически. Каждый ученик не будет бояться высказать свою точку зрения. Учащиеся будут сотрудничать и сами направлять свои действия, двигаясь к поставленной цели. Все это в совокупности позволит мне научить учеников общаться на иностранном языке.

Литература.

1.Безрукова В.С. Основы духовной культуры (Энциклопедический словарь педагога). М.,2000.

2.Чанчикова Н.В. English For Kids. СПб,1999. 3.Гальскова Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам: Пособие для учителя.

- 2-е изд., перераб. И доп. - М.: АРКТИ, 2003

4.Мильруд Р.П. Организация диалогового обучения на уроке. // Иностранные языки в школе .- 1987 .-№3,с.16

Применение приемов и ИКТ на уроках английского языка в рамках обновленного содержания образования

Гавриш О.С. ОСШ №25

В последние годы все чаще поднимается вопрос о применении новых информационных технологий в школе. Это не только новые технические средства, но и новые формы и методы преподавания, новый подход к процессу обучения.

Основной целью обучения иностранным языкам является формирование и развитие коммуникативной культуры школьников, обучение практическому овладению иностранным языком.На сегодняшний день обновление содержания образования в Республике Казахстан ставит перед собой главную цель: совершенствование педагогического мастерства учителей в контексте обновления образовательной программы и внедрение системы критериального оценивания.

Исходя из идей обновленной программы, я поставила для себя главную педагогическую задачу - стать напарником для моих учеников, чтобы направлять их, проживать каждую малейшую ошибку и каждую великую победу в их еще начинающем жизненном пути. А также главной целью является развитие навыков говорения на уроках английского языка.

Известно, что английский язык входит в число наиболее трудных предметов школьного курса. Поэтому одной из основных задач считается привитие интереса, а также повышение мотивации к данному предмету, стремление разбудить в учениках творческие и интеллектуальные силы.

Знание английского языка в современном мире является своеобразным окном в мир. Владея этим языком международного общения, можно достичь поставленных целей с помощью новых возможностей. Задача учителя состоит в том, чтобы создать условия практического овладения языком для каждого учащегося, выбрать такие методы обучения, которые позволили бы каждому ученику проявить свою активность, своё творчество, а также активизировать познавательную деятельность учащегося в процессе обучения иностранным языкам.С овладением любой новой технологией начинается новое педагогическое мышление учителя: чёткость, структурность, ясность методического языка, появление обоснованной нормы в методике.

Применяя новые педагогические технологии на уроках, я убедилась, что процесс обучения английскому языку можно рассматривать с новой точки зрения и осваивать психологические механизмы формирования личности, добиваясь более качественных результатов.Для повышения эффективности образовательного процесса при проведении уроков английского языка использую такие образовательные технологии, как игровые, метод проектов, пиктограмму, крафтинг, групповую работу, формы диалога, а также мультисенсорное письмо учитывая возрастные особенности детей.

Чтобы воодушевить своих учащихся, каждый урок английского языка стараюсь сделать интересным и разнообразным, используя различные приемы. Считаю, что каждый урок должен быть эффективным, целенаправленным, результативным. Для этого чаще всего на уроках я использую такие лексические игры , как «memorygame», «championgame», «rollandplay» а также

«мышеловка», «цепочка слов», «что пропало?», «что появилось?», «подарки» и многие другие. Каждая игра разнообразна и интересна по своему, детям очень нравится выполнять различные задания с дидактическими карточками, а также играть с кубиками и мячиками.

Лексические игры представляют собой ситуативно-вариативные упражнения, в которых создается возможность для многократного повторения речевого образца в условиях, приближенных к реальному речевому общению с присущими ему признаками - эмоциональностью, спонтанностью и целенаправленностью воздействия.

Лексические игры сосредотачивают внимание учащихся на лексическом материале, имеют целью помочь им в приобретении и расширении словарного запаса, проиллюстрировать и отработать употребление слов в ситуациях общения.Лексически направленные упражнения в форме игры способствуют развитию внимания учащихся, их познавательного интереса, помогают созданию благоприятного психологического климата на уроке.

Также применяю такие игры как: игры с рифмовками служат не только для расширения лексического запаса, столько для тренировки произношения. Многие из них -традиционные английские игры. Игры с песнями и движениями -самый легкий и веселый способ отработать произношение и обогатить словарный запас.Одной из технологий, обеспечивающей личностноориентированное обучение, является метод проектов, как способ развития творчества, познавательной деятельности, самостоятельности. Работа над проектом - это многоуровневый подход к изучению языка, охватывающий чтение, аудирование, говорение и грамматику. Метод проектов способствует развитию активного самостоятельного мышления учащихся и ориентирует их на совместную исследовательскую работу. Метод проектов формирует у учащихся коммуникативные навыки, культуру общения, умения кратко и доступно формулировать мысли, терпимо относиться к мнению партнёров по общению, развивать умение добывать информацию из разных источников, обрабатывать её с помощью современных компьютерных технологий, создает языковую среду,способствующую возникновению естественной потребности в общении на иностранном языке. Проектная форма работы является одной из актуальных технологий, позволяющих школьникам применить накопленные знания по предмету. Учащиеся расширяют свой кругозор, границы владения языком, получая опыт от практического его использования, учатся слушать иноязычную речь, слышать, понимать друг друга при защите проектов.

В своей практике, с моими учениками мы делаем проекты в конце каждого юнита. Например, мы прошли тему семья и в конце юнита ребята рисуют свою семью и рассказывают друг другу в группах про свою семью. Прием «Пиктограмма» -исследование особенностей опосредованного запоминания и его продуктивности, а также характера мыслительной деятельности, уровня сформирования понятийного мышления. Методика может применяться для исследования детей и взрослых в групповом и индивидуальном обследовании. Запоминание с помощью пиктограмм позволяет учить стихотворения легко за счет привлечения образного мышления, которое, как правило, позволяет усваивать информацию в несколько раз эффективнее по сравнению с простой «зубрежкой».Multisensorywriting-прием для запоминания правописания букв. Этот прием использую на уроках после изучения буквы, сначала ребята пишут букву в воздухе, затем в тетрадях. Также я делю учеников на две команды, ученики стоят в ряд спиной друг другу и пишут букву на спине передавая другому ученику, последний ученик пишет букву на доске. Crafting метод крафтинга очень популярен и любим среди учеников, так как ученики делают все своими руками. Например, перед тем как прослушать сказку королева пчел ученики своими руками вырезают и склеивают пчелку, после проделанной работы они уже могут прослушать сказку, после чего работают в парах рассказывая друг другу о своих пчелах.

Использование инновационных методов позволяют осуществлять дифференцированный подход к учащимся, вовлекать каждого школьника в работу, учитывая его интересы, склонность, уровень подготовки по языку. Интерактивные методы обогащают учащихся новыми впечатлениями, активизируют словарь, выполняют развивающую функцию, снимают утомляемость.

Таким образом, подводя итог к выше сказанному можно отметить, что использование новых информационных технологий в школе улучшает мотивацию к изучению иностранного языка. Литература.

1.Handbook for teachers, AEO «Nazarbayev Intellectual Schools» Center of Excellence, 2015

2.Vygotsky, L. (1978) Interaction between learning and development. Mind and Society, Harvard

University 3.Press, Cambridge, MA, reprinted in Gauvain, M., and Cole, M. (1997)

4.Readings on the development of children (2nd Edition), Freeman and Company, New York

Ағылшын тілі сабағында тілдік тіректер арқылы ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру

Дәрібай Ә.Д. №36 ҚОМ

Ағылшын тілін оқытуда ауызекі сөйлеудің рөлі өте зор. Себебі, ауызша сөйлеу арқылы адамдар бір-бірін түсінеді, өз ойларын айтады, дәлелдейді, естіген, айтылған хабарға өз көңіл күй қатынасын білдіреді. Сөйлеудің екі түрі бар. Олар: монологтық, диалогтық. Диалог - екі немесе бірнеше адамның сұрақ - жауап ретінде сөйлесіп, тіл қатысуы. Диалогтық сөйлеу алдын ала жоспарланбайды, сөйлесу кезінде пайда болады. Оқушылар жалпы, арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтінін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру барысында және әр оқушы сөйлегенде кемдегенде екі реплика айтуы қажет . Диалогтық сөйлеуді дамытуда дискуссия-сабақ, экскурсиясабақ, ойын-сабақ, талқылау сабақтарының рөлі зор.

Монологты сөйлеуді дамыту сабақтары - шет тіліне оқытудағы негізгі сабақтардың бірі. Монологтық сөйлеу алдынала әзірленуді талап етеді. Ағылшын тілін оқытуда тілдік тіректер арқылы оқушылардың білім, білік дағдыларын дамыту басты мақсат болып табылады. Егер оқушыларды ағылшын тілінде тілдік тіректер арқылы монолог түрінде сөйлеуге үйретсе, онда олардың сөйлеу қабілеттері, танымдық қызығушылықтары, мәтін мен жұмыс жасау кезінде шығармашылық дағдылары қалыптасып қана қоймай, олар ағылшын тілінде еркін сөйлеуге машықтанады. Оқушыларды монолог түрінде сөйлеуге үйретуде тілдік тіректердің маңызы зор. Шетел тілдерін оқыту әдістемелерінде «тірек» ұғымы әртүрлі түсіндіріледі. Көптеген ғылыми жұмыстарда ол, стимул, әрекет жасауға түрткі ретінде қарастырылады. Мағлұмат түрткі бола алады, ал мұғалімнің міндеті оқушылардың тыңдаған, оқыған, көрген мәліметтерін дұрыс басқара отырып, оларды монолог түрінде сөйлету. Көп жағдайда тілдік тіректер сөз әрекетін ұйымдастырушы болып, олардың белгілі бір бағытта дамуына, оқушылардың сөйлегенде қате жасамауына дәнекер бола алады. Сөйлеудің монолог түрін қолдану үшін, сөйлеушіге белгілі бір мазмұн керек, ол сол мазмұнның негізінде сөйлемдер құра білуі тиіс, монолог сөздің ұйымдасқан түрі, сондықтан мұнда жекелеген сөйлемдер мен айтылымдар ғана емес, бүкіл хабар жоспарланып, бағдарлануы керек. Тілдік тіректер оқушылардың монолог түрінде сөйлеуіне көмегі зор. Көптеген әдіскерлер тілдік тіректердің cөзден мәтінге дейін, мынадай классификациясын ұсынады: 1. материалды көрсету негізінде;

-тілдік-кіші көлемдегі көруге болатын мәтін, жоспар, сызба, мақал-мәтелдер;

-бейнелеуші-кинофильм,диафильм,суреттер,кесте,түрлі бейнефильмдер; 2. cөз әрекетін басқару негізінде;

-мазмұндық тіректер(кім,не,қайда,қашан,қалай т.б.сұрақтар);

-мағыналық тіректер(неге,не мақсатпен,не үшін т.б. сұрақтар).

Енді сөз тіректерінің төмендегідей классификациясын ұсынуға болады:

1.Монологқа тән логикалық сызба. Бұл сызба сөйлемдердің бірізділігін, дәйектілігін көрсетіп, ең бастысы мазмұнды болжауға, айтылуды жоспарлауға және лексикалық, грамматикалық толықтырылуына, стилистикалық өрнектелуіне бағытталады.

2.Логика-мағыналық сызба. Мұнда сұрау сөздердің бірізділігі сақталады.

мысалы: Who? Where? Where?

3.Структуралық сызба. Мұнда айтылатын сөздің логикалық, синтаксистік құрылымына және морфологиялық ерекшеліктеріне назар аударылады.

4.Тезис не сұрақ түріндегі жоспар.

5.Сөзді бастауға және аяқтауға байланысты тілдік тіректер.

Жоғарыда айтылған тілдік тірек түрінің барлығыда айтылмақшы сөздің жалпы бағытын, мазмұнын, жоспарын бағдарлауға мүмкіндік береді.Олар айтылатын сөздің логикалық құрылымын, сапалық және сандық толықтығын қамтамасыз етеді. Белсенді оқыту әдістемесін жақтаушылар тірек-сөйлемдерді үлгі-мәтін болмаған жағдайда, мағыналық жоспар ретінде пайдалануды ұсынады. Ал, структуралық-функционалдық бағыттың өкілдері структуралық сызбаларды ойды бір сөйлем деңгейіеде айтуды, әрі қарай толық мәтіннің композициясын анықтайтын логикалық-мағыналық сызба түрінде пайдалануды ұсынады. Осыған орай алгоритмді де қолдануға болатынын көрсетеді.Олардың мақсаты оқыған мәтін негізінде өз ойын айту, өзгерту, ықшамдау, өмірлік тәжірибесіне байланысты мағұлыматты өңдеу іскерліктерін дамытуға үйрету болып табылады.

Қазіргі кезде ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу біліктілігін дамытуда тіректерді коллаж ретінде пайдалану тиімді болып отыр,себебі ол обьектіге және оның компоненттеріне жанжақты қарауға, бірден зейін аударуға мүмкіндік береді. Коллажды әсіресе елтану мәтіндерімен жұмыс істегенде қолданған қызықты әрі тиімді. Коллаж мазмұны және түрі жағынан көзбен көру көрнекілігіне жатады, ол сызба,сурет,фотоматериал, диаграмма тақырып сөздер және сөйлемдер,ақпарат оқушылардың бойында ассоцация топтаммасын туғызады. Негізгі түйін және оның компонентерінің арасындағы байланыс бағыттаушы сызықтармен,түстермен және сандармен белгіленеді. Коллаж мәтін мазмұнын айтып беруде,болып жатқан оқиғаның даму желісін көрсетуде,қысқаша мазмұндық тірек бола алады, ал мұндағы суреттер,тілдік графикалық сызбалар т.б. оқушылардың тақырыпқа терең үңілуіне,ойдың шығармашылықпен дамуына жағдай жасайды. Коллаждағы түстер мазмұндық компоненттердің маңыздырақ екенін көрсетеді. Бұл әдісті жүзеге асыру барысында, оқушылар түрлі тіректер жасауды үйренеді, соның негізінде алған білімдерін, өз ойларын ұтымды және жүйелі түсіндіре алады, ағылшын тілінде сөйлейді, тілдік тіректер бойынша дидактикалық материалдар жасалады.

Тілдік тіректер оқу процесін дамытып,оқушылардың монолог түрінде сөйлеу іскерліктерін қалыптастырады.Оқушылардың танымдық қызығушылығын тілдерді оқыту үрдісінде қалыптастырудың дидактикалық шарттары:

-тілді оқытуда тың ақпараттарды және қазіргі технологияларды қолдану;

-тілді оқыту барысында белсенді әдістерді пайдалану;

Кез келген сөйлеу біліктілігін дамыту процесінде екі кезеңді,яғни сөйлеуге дайындық және сөйлеу кезеңін ескеру қажет.Сөйлеуге дайындық кезеңінде алдымен фонетикалық және лексика грамматикалық дағдылар қалыптастырылып, оқушылар өз ойларын монолог түрінде айтуға жаттығуы керек. Монологтың структурасын, композициясын және архитектуралық жағын үйретуде үлгі-мәтінді пайдалану керек.

Мәтінмен жұмыс төрт сатыдан тұрады:

1. Мәтінге дейінгі;

2. Тікелей мәтінмен жұмыс;

3. Аналитикалық; 4. Мәтіннен кейінгі.

Мәтінге дейінгі саты оқушыларды үлгі-мәтіндегі кездесетін қиындықтарды шешу жолдарына бағыттайды. Тікелей мәтінмен жұмыс үлгі-мәтінді оқуға және мәтіннен кейінгі берілген тапсырмаларды орындауға бағытталған. Мұнда оқушылардың мәтін мазмұнын қалай түсінгені тексеріледі. Аналитикалық сатының мақсаты-мәтінді, құрылымдық, мазмұндық компоненттеріне қарай топтау болып табылады. Мәтіннен кейінгі сатының мақсаты-оқушылардың үлгі-мәтін айтып беруі. Сөйлеу кезінде оқушылардың сөйлеу біліктіліктері қалыптастырылады. Мұнда оқушылар өз бетінше мәтінде көтерілген мәселеге байланысты өз ойларын айтып жеткізуге тырысады. Бұл жерде үлгі-мәтін афоризмге, мақал-мәтелге, ұранға т.б. байланысты болады.Тақырыпты оқымас бұрын коллажбен танысуы керек. Ол үшін коллаждың фрагментіне кірген негізгі түсініктермен тақырыптың мағыналық белгілерін талдау керек. Коллаж ауызша сөйлеудің тірегі болып саналады яғни негізгі сөзден басқа коллажға түрлі суреттер, жинақталып жүйеленген суреттер т.б. жатады.

Аталған негізгі сөздерден бөлек коллаж фрагментіне тірек сөздер енгізіледі.

Мәтін негізінде монолог түрінде сөйлеуді дамыту жеті жаттығудан тұрады:

1. Жаттығу-мәтінді оқып,сұрақтарға жауап беру;

2. Жаттығу-дұрыс және қате сөйлемдерді табу;

3. Жаттығу-мәтінді абзацтарға бөлу және оларға тақырып беру;

4. Жаттығу-берілген сұрақтардың ішінен 3-4 сөйлеммен айтып беру;

5. Жаттығу-мәтінді қысқаша мазмұндау;

6. Жаттығу-оқушылар мәтін мазмұнын өз сөздерімен толықтыру;

8. Жаттығу-өз қиялымен жазушы ретінде өзгеріс енгізу.

Ауызша сөзді жетілдіру үшін жасалатын жаттығулардың көбісі тіл және сөз жаттығулары түрі беріледі және ондай жаттығуларсыз оқушыларды сабақта сөйлету мүмкін емес. Оқушылардың сөйлеген сөзі жатық болу үшін олар тақырыптарға байланысты емес басқа сөздерді де білуі керек. Ондай сөздер қатарына сәлемдесу, әдептілік ишараттарын , өтініш, т.б.( Good day, May I…, Make up…,). Ауызекі сөйлеу үшін оқушының сөздік қорында зат есімдер мен етістіктердің, есімдіктер мен көмекші сөздердің болуының маңызы зор. Сонымен бірге көмекші сөздердің ішінде жоққа шығаратын сөздер, заттың қайда екенін білдіретін, модальді сөздердің, істің, қимылдың басталуын, аяқталуын, жалғасуын білдіретін сөздердің алатын орны ерекше. Қортындылайтын болсақ ауызекі сөйлеуді қалыптастыру үшін оқушы әр сабақта жаңа білім алып қоюмен шектелмей, өз бетінше ізденіп, талдап, пікір таластыру деңгейіне жетіп,даму біліктілігін жетілдіріп отыруы қажет. Сонда ғана оқушы ауызекі сөйлеу мақсатына жете алады.

Әдебиеттер.

1.Садыкова АК.,Алденгожаева Э.С. Шетел тілінде тілдік тіректер негізінде монолог түрінде сөйлеуге үйрету. ИЯШ. №6, 2007.С.30.

2.«Шетел тілін оқыту әдістемесі» Педагогика.Әдістеме.Алматы, 2,2009.190б

Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы мен ерекшіліктері

Еркунекова А.К. №57 ОМ

Елбасымыз Н.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауының «Қазақстан-2050» Стратегиясында Қазақстан халқының алдына жоғарғы талап қойды. Бұнда Қазақстан халқы бәсекелестікке қабілетті, көптілді ортаны дамыту керек делінген.Ұлттық тілдің құнарлығын сақтай отырып, басқа тілдерді оқытудың озық тәжірибелерін ала отырып көптілді тұлғаны қалыптастыру. Көптілділік дегеніміз бұл полимәдениеттілік ,ал бұл тұлғаны жан-жақты қалыптастырудың негізі болып саналады.

Абай атамыз «Тіл жүректің айтқанына көнсе,жалған шықпайды» деген нақыл сөзіне сүйене отырып ,қазіргі заманға сай айтылған сияқты,тілді меңгергіміз келсе «тіл үйрену үшін тілек те, жүрек те керек» екенін ұғынамыз .

Көптілділіктің негізі ана тілден бастау алу керек. Ата-бабамыз «Баланы -жастан » десе, ана тілі ананың сүтімен сіңеді, өз ана тілін әбден толық меңгермеген балағ ағылшын тілін үйрету оңайға соқпайды. Бұл кезде мұғалімге үлкен жауапкершілік жүктеледі.

Көптілді қоғамдағы білім мақсаты бұл көпұлтты мемлекеттегі ұлттардың сыйластығы, бірбірін түсіне білудің коммуникативті қарым-қатынас жасай білуге үйрету.

«Жеті тілді білген, жеті қат жер астындағын біледі» немесе «Жеті жұрттың тілін біл, жетпіс түрлі білім біл» - деген ата-бабамыз сол ерте заманда көрегенділік көрсетіп, көп тілді білудің маңыздылығын атап көрсетіп, келешек ұрпаққа басқа ұлт тілін, салт-дәстүрін, мәдениетін үйренуге өсиет еткен.

«Өз тілің - бірлік үшін, өзге тіл тірлік үшін» дегендей көптілді азаматтың көп нәрсеге қол жеткізетіндігі, басқаларға қарағанда бәсекеге қабілетті, қалаған жерінде жұмыс істеп, қай елге барса да еркін сөйлеп, өзінің ойын айта алатындығын көрсетеді. Нарықтық экономиканың дамуы, бизнес саласының ауқымының кеңеюі, әртүрлі елдер арасындағы саяси-экономикалық қарым-қатынастың өсуі қазақстандықтардың алдына жаңа талаптар,бағыт-бағдар, жоспарлар қояды және азаматтар көптілді меңгеруі бұл заман талабы екенін түсіне білу керек. Қазір қоғамның қай саласы болмасын көптілді білу өмір талабы, мыс:қазіргі кезде медицина саласында дәрігерлердің ағылшын тілін білуі алғы шарт болып тұр, жаңа мед аспаптармен, аппаратпен жұмыс істеу, дамыған елдердің озық тәжірибесін алуда, коммуникацияға түсуде ең керегі басқа тілдерді білу, түсіну.

Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мынадай міндеттерін атауға болады:

-Оқушының бойына тілдерге деген қызығушылығын, оны үйренуге құштарлығын сіңіру;

-жеке тұлғаның заман талабына сай өмірге икемделуіне бағыттау және оның басқа елдің тілін, мәдениетін, тарихын және әдет-ғұрпын танып білуіне ықпал ету;

• Оқушының сезімтал, шығармашыл, әлеуметтік, танымдық және тілдік қабілеттерінің дамуына жағдай жасай отырып, оның жалпы дамуына едәуір үлес қосу;

-бастауыш сынып оқушыларын шетелдік құрдастар әлемімен, әндермен, тақпақтармен, оқулық және ертегі кейіпкерлерімен таныстыра отырып, тілді тез меңгеруге және өздерін еркін сезінуге көмек тигізу.

• оқушылардың алған теориялық білімін практикалық жұмыспен ұштастыра білуді меңгерту, оларды ұлттық үрдіске тәрбиелеу, баланың білім деңгейін саралап, шығаомашылық жұмысқа тарту;оқушының жұмысына бақылау жасау, баға беру, әр оқушыға жеке әдіс амал қолдану.

Оқыту барысында тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу дағдылары біртіндеп дамиды. Тыңдауға үйрету мүмкіндігінше барлық сабақтарда жүреді, оқушы мұғалімнің, достарының айтқанын тыңдап түсіне алады. Сөйлеу көбіне жұптық, топтық жұмыстар кезінде іске асады.

Бағдарлама бойынша 1 сыныпта ауызша кіріспе курсы жүреді, оған ең негізгі деген тақырыптар таңдалып алынды. Мысалы: Жанұя, түр-түс, 1-10 дейінгі сан, жануарлар, ауа-райы, спорт, дене мүшелері ең жиі кезігетін етістіктер, модалды етістік, «болу» «бар болу» етістіктерін қолдану. Ал 2 сыныптың бірінші жарты жылдығында өткен сынып материалдарын қайталау болып табылса, екінші жарты жылдықта әріптерді танып, жазуға үйренеді, сөздік қорын кеңейтеді. Келесі сыныптарда тақырып ауқымы кеңіп, граматикалық материалдар қосылып білім аумағы кеңейе береді.

Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың қызығушылығын ояту -басты мәселе. Шетел тілін меңгеруде көп қиыншылықтар кездеседі. Бұл қиыншылықтарды жеңу үшін пәнге деген ынтасын әуестігін арттыру керек. Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен өткізуге болады:

1. Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;

2. Сабақты түрлендіріп өткізу;

3. Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер, схемаларды пайдалану;

4. Техникалық құралдарды тиімді қолдану;

5. Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.

Баламен ойнай отырып үйретсе бала сол тілдердің барлығында еркін меңгеріп кетеді -дейді академик,профессор Ш.А.Амонашвили. олай болса ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім -біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолданудың маңызы зор. Ойын - ақыл-ой мен сезім күшін талап ететін ерекше ұйымдастырылатын сабақтар. Ойын әрқашан шешім қабылдауды ұсынады - қалай істеу, не айту, қалай ұту қажет? Осы мәселелерді шешу тілегі ойнаушылардың ойлау әрекетін арттырады. Ал егер оқушы сонымен қатар шетел тілінде сөйлесе, ол оқытудың бай мүмкіндігін ашады. Балалар ол туралы ойланбайды. Ойын олар үшін ең бастысы - еліктіргіш сабақ. Сонысымен ол оқытушыларды, соның ішінде шет тілдер оқытушыларын қызықтырады. Ойын кезінде барлығы тең. Ол тіпті нашар оқушылардың да қолынан келеді.Тіпті тіл даярлығынан нашар оқушы ойында бастаушы болуы да мүмкін: кей кезде бұл жердегі тапқыштық пен түсінгіштік пәнді білуден де маңызды болады. Теңдік сезімі, қуаныш атмосферасы, тапсырманың қолынан келетіндігін сезіну - сөзінде басқа тіл сөздерін еркін қолдануға бөгет жасайтын балалардың ұялшақтық сезімін жеңуге мүмкіндік береді және оқыту нәтижесіне жағымды әсерін тигізеді. Байқаусыз тіл материалы меңгеріледі - «мен басқаларымен бірдей сөйлесе алады екенмін» деген ой оқушы жадына келеді. (Амандықова Г.Н,Мұхтарова Ш.Е, Баймұқанова Б.С «Шет тілін оқыту әдістемесі»). [13]

Сонымен бірге ойынды оған тән белгілермен - сөйлеу ықпалының мақсаттылығымен, күтпегендігімен, әсерлілігімен шынайы сөйлеу арқылы араласуға барынша жақындатылған сөйлеу үлгісінің көп қайталанатын пысықтауы үшін мүмкіндік туатын жағдайдағы түрлі-жағдайлы жаттығу ретінде қаралады. Ойындар маңызды әдістемелік тапсырмалардың орындалуына мүмкіндік туғызады:

1. Балалардың сөйлеу арқылы араласуына психологиялық дайындығын жасауға;

2. Олардың тіл материалын көп қайталауына табиғи қажеттілікті қамтамасыз етуге;

3. Сөйлеудің жалпы алғанда күтпеген жағдайға дайындығы болып табылатын оқушылардың қажетті сөйлеу үлгісін таңдап алуға жаттықтыруға. («Ойын әрекеті арқылы белсенділікке баулу». Петров А.В. 2001.) [6] Міндеттері:

1. Ойын әдістемелерін ағылшын тілі сабағында жасөспірімдердің танымдық белсенділігіне ынталандыру құралдары ретінде пайдалану проблемалары жөніндегі әдебиетті зерделеуге.

2. Ойын әдістемелерін топтастыруға әртүрлі көзқарастарды талдауға.

3.Жасөспірімдердің ағылшын тілін үйренудегі ойын әдістемелерін пайдалану ерекшеліктерін атап көрсетуге. Сабақ үрдісінде оқушыларға ойынның мақсаты мен талаптары, ережесі толық түсінікті болуы өте маңызды рөл атқарады. Ойын әдісі арқылы оқыту олардың, пәнге деген қызығуын арттырамыз, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге, екінші бір адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттығады. Жақсы құрастырылған және де үздік әдіспен ұйымдастырылған ойын практикалық, тәрбиелік және дамытушылық жағынан оқыту тәсілі болып табылады. Ойынға қойылатын әдістемелік талаптар:

1.Ойынның мақсаты нақты болуы керек.

2.Ойын тәртібі әбден түсіндірілуі керек

3.Көрнекіліктер мен материалдар алдын ала таныс болуы керек

4.Оқушылар түгел қамтылуы тиіс. Дұрыс шешім қабылдауға дайын болу керек. . («Бастауыш мектептегі ойын технологиясы арқылы оқыту». Калмыкова Е.В, 2007.) [11]

Оқытушы ойынның жүру барысында оқушылардың түгел қатысуын қадағалаумен қатар оларды ойын үстінде дұрыс шешім қабылдай білуге жетелеуі маңызды болып табылады. Жеке тұлғаны қалыптастыру үстінде оқушы қабілетін зерттеудің тиімділігін де пайдаланған абзал. Біздің мақсатымыз -ақыл -ойын, сезімін, білімін, құзыреттілігін еркін үйлесімділікте ұстай білетін, өнегелі мінез қалыптастырып, адамгершілік қағидаларды меңгерген тұлға тәрбиелеу. Бұл ретте білім мен тәрбиені ұштастыра отырып оқушылардың бойында өзіне сын тұрғысында қарау түсінігін қалыптастыруға күш салуымыз қажет. Ол үшін әңгіме, пікірталас, және басқа әдіс -тәсілдерді, сондай -ақ ролдік, іскерлік ойындарды енгізіп отырған жөн. (Колесникова И.Е. Игры на уроке английского языка. 1999 ж.). [6]

Ағылшын тілін үйрету барысында музыканың ықпалы зор. Ән тілідік қарым-қатынас құралы ретінде жаңа сөздер мен сөз тіркестері құралып оқушының сөздік қорының көбеюіне ықпал етеді. Ән, өлең тыңдау кезінде таныс лексика оқушы есінде тез жатталады. Шет тілінде ән айтып үйрену барысында оқушы дыбыстарды дұрыс атап үйренеді, сөйлемге дұрыс екпін қояды. Әнмен жұмыс барысында оқушының көңіл күйі көтеріліп, тілге деген қызығушылығы арта түседі.Сабақ барысындағы әндер мұқият жас ерекшелігі ескеріліп таңдап алынуы керек. Сонымен қатар электронды оқулықтардың пайдасы өте зор. Сабақта электронды оқулықтарды пайдалану арқылы оқушының шығармашылық қабілетін арттыруға, ізденісін ұлғайтуға, танымдық көзқарасын қалыптастыруға, өзіндік жұмыстарды тез орындауға машықтануына негіз қаланады.

Электрондық оқулықта тәжірибелер мен басты кейіпкерлердің өмірі, анықтамалық сөздік, әр тарау бойынша тестік сұрақтар бар. Бұл мәлімет оқушылардың өзіндік ізденісін тудырады және осы бағытта жұмыс істеуге дағдыландырады.

Қазіргі заманғы жаңа ақпараттық технологияны қолдану арқылы оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейінде пәнаралық байланыстарды тереңдетуге мүмкіндік туады. Бұл оқушының ақпаратты, қоғам жағдайында ойлау қабілетін арттыра түседі. Осындай бағыттағы білім оқушыларды Отанға деген сүйіспеншілікке, достық пен ынтымаққа баулиды.

Оқушылдарының оқу-танымдық құзыреттіліктерін қалыптастыра отырып, танымдық іс-әрекет белсенділіктерін арттыру үшін, көрнекі құралдар, техникалық құралдарды жиі пайдалану қажет.

Мұнда оқушыда кез-келген ақпаратты алғаннан кейін немесе мәтінді алғаннан кейін сол мәліметке қатысты өзіндік көзқарас туындайды. Яғни, адамның ішкі жан дүниесінде сезімдік, эмоционалдық із қалдырады, сол себепті мұғалім берілетін ақпараттарға жағымды қатынас туындатып, білімнің негізін қалайды. Бастауыш сынып барлық білімнің қалануының негізі.Бастауыш сынып оқушыларына нені үйретсең соны санасына сіңіретін нағыз қабылдау жасында болғандықтан, мейлі қандай тіл болмасын өте тез игеріп алуға болады.3 тұғырлы тілді алға ұстаған қазіргі кезде біздің мектебімізде ағылшын тілі бірінші және үшінші сыныптан бастап өтуді негіз етіп отыр. Балдырғандарымыз тіл жағындағы қадамын нық басса, алдағы болашақта нұрлы жолға қадам тастауына негіз қаланар еді. Бастауыш сынып оқушыларының тілі толық дамып жетілмегендіктен әрине, ағылшын тілі басында қиынырақ сезлігенімен, соңына келе біртіндеп қалыптасып, жаттық әрі әдемі ағылшын тілін сөйлеуіне болады. Бастауыш сынып оқушлары ауыр сабақ жүгін алып жүре алмайтындықтан біз балаларды ағылшын тілінен жалқпауы үшін көбінесе жаңаша үйретіу тәсілдерімен тәрбиелеуіміз қажет. Елдің болашағы келешек ұрпақтың қолында, яғни олар мұратты, мөралды, тәртіпті болумен қатар мықты білім иесі болуы тиіс. Бұнымен қоса дүниенің қай бұрышында болмасын өзін алып шығатын қабілетке ие болулары керек емеспе? Бұған қазіргі заманда дүние жүзінің ортақ тіліне айналған ағылшын тілінің қатысы қалай болмасын. Ерте жастан ағылшын тілін үйретудің тиімділігін оқушылардың тілге деген құштарлығынан, жаңа сөздерді жаттау қабілеттерінің ересек оқушыларға қарағанда жоғары болуынан және оқулықтан, жұмыс дәптерінен тапсырмалар орындағанда тиянақты, ұқыпты орындайтындарын байқауға болады. Оқушылардың ағылшын тілін үйренудегі тағы бір жақсы жағы - бастауыш сынып оқушыларында сөз қоры едәуір ұлғаяды. Ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялар мен әдістерді барынша қолдануда.

Қорыта айтқанда шет тілін ерте жастан оқытудың тиімділігі оқушылардың пәнге деген қызығушылығымен бірге олардың сабаққа түгел атсалысатындығы, бәсекеге қабілеттілігі, бірбірінен қалғысы келмейемін-еркін, сөздерді қайта-қайта айтуда бір-біріне ықпалдарының әсер етуі жақсы нәтижелерге жетелейді.Қазақтың қахарманы Б.Момышұлы:: «Қолына қалам ұстаған әр азамат ана тілінің қорын игерумен бірге, басқа тілдердің де асыл қазынасынан сусындауы, оны кәдеге жарата білуі абзал» дегендей қазіргі кезде ағылшын тілін ерте жастан меңгертудің маңызы зор. Әдебиеттер.

1.«Ойын әрекеті арқылы белсенділікке баулу». Петров А.В. 2001.

2.«Бастауыш мектептегі ойын технологиясы арқылы оқыту». Калмыкова Е.В, 2007.

3.Ойын технологиясының ерекшеліктері // Интернет.

4.Креативтілікті дамытудағы ойын технологиясы // Интернет.

5.Колесникова И.Е. Игры на уроке английского языка. 1999 ж.

6.Мектептегі шет тілі, 2006 ж. №2

7.Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері. 2008 ж. №5

8.Қазақстан мектептерінде ағылшын тілін үйрету журналы. - Алматы:

9.Амандықова Г.Н,Мұхтарова Ш.Е, Баймұқанова Б.С «Шет тілін оқыту әдістемесі»

Развитие творческих способностей учащихся на уроках русского языка и литературы

Ерманова И.Т. ЛШГ №24

Современное общество предъявляет своим гражданам требование овладения навыками творческого мышления.

В наше время, с которым связано явление информационного бума, высокими темпами происходит усвоение увеличенного объёма знаний ребёнка. Продуктивность мыслительной и особенно творческой деятельности школьников, к сожалению, остаётся далеко позади их потенциальных возможностей и не в полной мере отвечает задачам современного обучения.

Многие из выпускников, знающих программу, не в состоянии использовать эти знания в нестандартной обстановке, не владеют творческим мышлением, затрудняются в ответах на проблемные вопросы, даже в тех случаях, когда имеют в руках учебники и учебные пособия. Они мало подготовлены к обобщению и творческому анализу.

Поэтому вопрос о развитии творческих способностей школьников в теории и практике стоит сейчас особенно остро.

Я работаю в школе около пяти лет и понимаю, что творчество перестаёт быть уделом единиц, ведь сочинения, изложения с творческим заданием, как на уроках, так и на экзаменах предстоит писать учащимся с разным уровнем развития.

В учебнике часто встречаются задания - написать миниатюру, сочинение-рассуждение, сочинить сказку или рассказ на лингвистическую тему… И это далеко не полный перечень тех творческих заданий, с которыми сталкивается школьник за годы обучения.

Но все ли могут справиться с подобными заданиями? Конечно же, нет! Даже «сильные» учащиеся, с лёгкостью пишущие изложения, тесты, столкнувшись с творческими заданиями, теряются, не находят нужных слов, чтобы выразить свои мысли.

Почему это происходит? Мне кажется, здесь несколько причин.

Во-первых, ребята стали меньше читать, играть в ролевые игры, поэтому у многих нет элементарного воображения и фантазии.

Во-вторых, многие приходят в школу, плохо разговаривая на русском языке, во многих семьях общение происходит на родном языке, а значит, с русским языком ребёнок сталкивается только в школе. Отсюда - плохо развита речь, скуден словарный запас.

Но я уверена, что задатки творческих способностей присущи любому ребёнку, не зависимо от того, какой он национальности и в какой местности живет. Нужно только суметь раскрыть и развить их. Как это сделать?

Вот почему я считаю проблему развития творческих способностей учащихся одной из наиболее актуальных.

Над темой «Развитие творческих способностей учащихся на уроках русского языка и литературы» я работаю в данный момент.

На уроках русского языка и литературы у нас стала традиционной рубрика, которую я назвала «Моя импровизация». Каждый школьник может прочитать собственные стихи, рассказы, сказки, миниатюры. Созданные речевые произведения обсуждаются коллективно. Основной критерий - оригинальность выполнения творческого задания, нешаблонность речевого оформления.

Всё это не могло не привести к активному творческому процессу на уроках.

В этой работе я хочу рассказать лишь о некоторых заданиях творческого характера, которые больше всего понравились моим шестиклассникам, увлекли их.

При изучении темы «Морфемика» я познакомила ребят с оригинальным способом обучения сочинению- развлечению - «биномом фантазии». Его придумал итальянский детский писатель Джанни Родари, автор известной книги «Приключения Чипполино».

«Бином фантазии» - это два слова, между которыми нет ничего общего.

Без предварительной детальной подготовки, только после объяснения сути «бинома фантазии», школьникам даётся задание: написать рассказ, используя «бином», причём одно слово в нём должно быть лингвистическим понятием, а другое - любым, каким угодно. Я прочитала пример рассказа и предложила составить свой.

Суффикс и лисёнок.

Однажды к суффиксу пришёл грустный лисёнок и говорит:

• Суффикс, не хочу я быть маленьким лисёнком, Все меня обижают и считают маленьким.

Суффикс подумал и ответил лисёнку:

• Я тебе помогу. Я суффикс -ёнок- уйду из твоего имени, и получится взрослое имя Лис.

Он так и сделал. У лисёнка теперь хорошее настроение, ведь у него новое взрослое имя. Вот какие творческие работы получились у шестиклассников.

Суффикс и волк.

Идёт однажды суффикс, а на встречу ему волк.

• Куда идёшь, суффикс?- спрашивает волк.

• В гости к приставке,- ответил суффикс.

Волк не отстаёт:

• Для чего ты нужен, суффикс? Я вот, например, чтобы в лесу зверей пугать.

Суффикс ему в ответ:

• Чтобы помогать тебе всех пугать.

• Как это?- спрашивает волк.

Суффикс ему в ответ:

• Без меня ты просто волк, а со мной - волчище.

• И то, правда, - обрадовался волк.- Хорошее дело делаешь!- и не съел суффикса.

Так хитростью суффикс сохранил себе жизнь. Он ведь не сказал хищнику, что может быть разным суффиксом. Он мог бы волка превратить в волчонка.

Суффикс и зайчонок.

Однажды жил в лесу зайчонок. Пришел он к суффиксу в гости и говорит:

Не хочу быть маленьким, меня все обижают, хочу быстрее вырасти Суффикс ответил зайчонку:

-Хорошо я уйду из твоего имени и станешь ты взрослым Зайцем. Ушел суффикс от зайчонка. Заяц остался один, но его продолжали обижать. Он подумал: « Лучше быть зайчонком, чем трусливым зайцем».

Подобные задания учат детей не бояться фантазировать, помогают смотреть на обыденные вещи под новым, непривычным углом зрения, а также запоминать суффиксы.

Очень любят мои ученики составлять синквейны.

СИНКВЕЙН (от франц. «пять»). - очень интересная форма работы, в ходе которой учитель немедленно получает эффективный результат. За один урок ученики создают тексты, которые они сами зачастую считают высокохудожественными.

В методике синквейн является быстрым, эффективным для анализа, синтеза и обобщения понятий и информации.

Синквейн - интересный методический приём, который позволяет отработать навыки анализа текста, развивает внимание учащихся к слову, побуждает ребят анализировать свои ощущения, помогает учителю организовать диалог. Синквейн - средство создания не только обучающей, но и развивающей речевой среды, способствующей индивидуализации обучения и речевого развития учащихся. Как показала практика, данный методический приём помог вовлечь в процесс творчества ребят с разным уровнем подготовки по предмету.

Когда мы проходили тему «Виды глагола» я использовала прием сюжетные картинки. Повесила три картины, на которых были изображены дети, старый учитель и бочка с водой. И предложила составить свой рассказ, это позволило разбудить фантазию, ученики почувствовали себя в роли писателя, после чтения рассказов они его сопоставили с текстом учебника и мы поговорили о том, как они помогают своим родителям, бабушкам и дедушкам. Эта работа позволяет учителю не только будить фантазию, но и воспитывать их в атмосфере взаимопомощи, взаимосотрудничества и взаимоуважения.

Инновационные методы преподавания русского языка и литературы

Есебаева А.Н. СШ №35

Что такое современный урок? Важнее содержание или форма проведения урока? Может ли быть технология в образовании? Что придает современность уроку? Чем сегодняшний урок отличается от урока вчерашнего?

Можно задать ещё много вопросов. Как же быть и что делать?

В последнее время очень многое изменилось в образовании. Я думаю, что нет такого учителя, который бы не задумывался над вопросами: «Как сделать урок интересным, ярким? Как увлечь учеников свои предметом? Как создать на уроке ситуацию успеха для каждого ученика?». Каждый современный учитель мечтает, чтобы на его уроке ребята работали добровольно, с интересом, творчески.

Ведь именно интерес является основным стимулом деятельности ребенка, его обучения, развития.

В современном уроке нет скуки, принуждения и лени, нет пассивности и страха ожидания «палки» -двойки, нет «неуда» на контрольной работе или на экзамене и желания увернуться от нее ; зато есть радость от преодоленной трудности учения. Ученик открывает мир для себя и себя в этом мире, а педагог ведет ребенка по пути субъективного открытия, он управляет проблемно поисковой или исследовательской деятельность учащегося.

Сегодня основная цель обучения - это не только накопление учеником определённой суммы знаний, умений, навыков, но и подготовка школьника как самостоятельного субъекта образовательной деятельности. В основе современного образования лежит активность и учителя, и, что не менее важно, ученика. Именно этой цели - воспитанию творческой, активной личности, умеющей учиться, совершенствоваться самостоятельно, и подчиняются основные задачи современного образования.

Инновационный подход к обучению позволяет так организовать учебный процесс, что ребёнку урок и в радость, и приносит пользу, не превращаясь просто в забаву или игру.

Инновационный подход к обучению позволяет так организовать учебный процесс, что детям урок и в радость, и приносит пользу, не превращаясь просто в игру.

ИННОВА́ ЦИЯ[лат. innovātio обновление, перемена].Нововведение, новшество.

Понятие «инновационная педагогическая технология» включило в себя всё, что касается совершенствования учебного процесса.

Актуальность инновационного обучения состоит в следующем:

• соответствие концепции гуманизации образования;

• преодоление формализма, авторитарного стиля в системе преподавания;

• использование личностно -ориентированного обучения; - поиск условий для раскрытия творческого потенциала ученика; - самостоятельной творческой деятельности.

В основе инновационного обучения лежат следующие технологии: развивающее обучение; проблемное обучение; развитие критического мышления; дифференцированный подход к обучению; создание ситуации успеха на уроке; информационные технологии.

Эффективность инновационного обучения заключается в следующем: соответствие концепции гуманизации образования; преодоление формализма, авторитарного стиля в системе преподавания; использование личностно-ориентированного обучения; поиск условий для раскрытия творческого потенциала ученика; соответствие социокультурной потребности современного общества самостоятельной творческой деятельности.

Использование данных технологий на уроках имеет большие преимущества. Учебный процесс становится для учащихся интересным, что повышает активность учащихся, развивает навыки самостоятельно получать знания в процессе взаимодействия и поиска. Повышается качество и прочность полученных знаний. Развиваются исследовательские навыки и умения, формируются аналитические способности учащихся. Параллельно с процессом обучения идет развитие коммуникативных качеств и формирование лидерских качеств личности.

Инновационные технологии позволяют реализовать одну из основных целей обучения русскому языку и литературе - дать возможность перейти от изучения предмета как системноструктурного образования к изучению его как средства общения и мышления, а учебнопознавательную деятельность перевести на продуктивно-творческий уровень.

При использовании инновационных технологий в обучении русскому языку и литературе я успешно применяю на своих уроках следующие приемы:

мозговая атака; групповая дискуссия; синквейн; эссе; кластер; ключевые термины; дидактическая игры; работа с тестами;

задания поискового характера;

На моих уроках литературы ученики выполняют задания творческого характера (сочинения, статьи, рисунки, фотографии). Например, оформление сборника стихов любимого поэта с использованием технологий обработки информации исследовательского характера, создают проекты, составляют обобщающие таблицы, алгоритмы действий, схемы, выступают в различных ролях (фотографа, режиссёра видеоматериала, художника); на уроках русского языка готовят слайды по следующим разделам: словарно-орфографическая работа; изучение любого раздела языка (фразеология, орфоэпия, словообразование), а также по литературе - обзор творчества поэта, писателя; работа с литературоведческой статьёй.При компьютерной демонстрации мультимедийного урока или отдельной его части моя деятельность заключается в управлении темпом подачи материала, акцентировании внимания ученика на наиболее важных моментах, повторении и разъяснении непонятных положений. Ребята в тетрадях делают пометки, выписки, цитаты, составляют конспект излагаемого материала. У школьников, таким образом, формируются учебно-информационные умения и навыки

При работе над текстом особую сложность представляет для обучающихся умение находить проблемы текста (как правило, их несколько).Поможет в этом составление кластера. Кластер-это способ графической организации материала, позволяющий сделать наглядными те мыслительные процессы, которые происходят при погружении в ту или иную тему. Кластер является отражением нелинейной формы мышления. Иногда такой способ называют «наглядным мозговым штурмом».

Последовательность действий логична и проста:

• посередине чистого листа (или классной доски) написать ключевое слово, которое является

«сердцем» темы, идеи;

• вокруг «накидать» слова или предложения, выражающие идеи,факты,образы, подходящие для данной темы (модель «планета и её спутники»);

• по мере записи, появившиеся слова соединяются прямыми линиями с ключевым понятием.

В итоге получается структура, которая графически отображает наши размышления, определяет информационное поле данной теме.

Приведу пример кластера, который получился на уроке русского языка в 6 классе. Тема урока: «Имя прилагательное как часть речи». Учащимся предлагается вспомнить, что им известно о прилагательном (фронтальная беседа, результаты которой учитель фиксирует на доске). Ученики оформляют полученную информацию в тетрадях в виде кластеров.

Синквейны - превосходный способ контроля. Этот вид письменного задания обычно применяю в конце занятия, чтобы помочь учащимся подытожить свои знания по изученной теме. Составляя синквейн, каждый ученик реализует свои таланты и способности: интеллектуальные, творческие, образные.Ученики также составляют кроссворды.Для развития ассоциативного мышления применяю приёмы «Ассоциативные цепочки». На уроках русского языка в 6 классе при изучении темы «Разряды имён прилагательных» я использую тематическую ассоциативную цепочку. Учащиеся при изучении указанной темы уже знакомы с понятиями «сравнительная степень» и «превосходная степень», выстраивают лесенку ассоциаций по заданной теме, выясняя, что работают они с качеством. Значит прилагательные эти - качественные. Следовательно, все остальные прилагательные, для которых такую лесенку построить нельзя (т.е. они не имеют степени сравнения) не являются качественными. Например, для прилагательного «высокий» дети выстраивают ступенчатую цепочку ассоциаций: высокий, выше. высочайший. Далее каждый ученик предлагает свою ассоциативную цепочку.

Также использую следующие варианты применения ИКТ: создание слайдов с текстовым изображением, компьютерные тесты, электронные учебники и электронные конспекты уроков, снабжённые анимацией, речью диктора, мультимедийными эффектами.

Прием «Верные и неверные утверждения» может быть началом урока. Предлагаю ряд утверждений по определенной теме. Учащиеся выбирают «верные» утверждения, полагаясь на собственный опыт или интуицию. В любом случае они настраиваются на изучение темы, выделяют ключевые моменты, а элемент соревнования позволяет удерживать внимание до конца урока. На стадии рефлексии возвращаемся к этому приему, чтобы выяснить, какие из утверждений были верными.

Информационные технологии значительно расширяют возможности предъявления учебной информации. Применение в презентациях цвета, графики, звука, всех современных средств видеотехники позволяет воссоздавать реальную обстановку деятельности. Компьютер позволяет существенно повысить мотивацию учащихся к обучению. ИКТ вовлекают учащихся в учебный процесс, способствуя наиболее широкому раскрытию их способностей, активизации умственной деятельности.

Я применяю компьютер и средства мультимедиа на уроках, во-первых, для того, чтобы решать специальные практические задачи, записанные в программе по русскому языку и литературе: - формирование прочных орфографических и пунктуационных умений и навыков;

• обогащение словарного запаса;

• овладение нормами литературного языка;

• знание лингвистических и литературоведческих терминов;

Применение информационных технологий позволяет формировать ключевые компетенции учащихся. Помогают решить эти проблемы учебные компьютерные программы по русскому языку и литературе, которых в настоящее время создано достаточно много. Они позволяют повысить интерес учащихся к предмету, успеваемость и качество знаний учащихся, сэкономить время на опрос, дают возможность учащимся самостоятельно заниматься не только на уроках, но и в домашних условиях, помогают и учителю повысить уровень своих знаний.

Применяя различные технологии на уроках, мы добиваемся успеха: результаты обучения становятся выше. Мы чувствуем себя более уверенно, так как владеем современными методиками.

Ағылшын тілі сабағында жаңа ақпараттық технологияны тиімді пайдалану

Ешимбетова А.Е. №16 ОМ

«Еліміздің ертеңі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақ тағдыры ұстаздардың қолында»-деп елбасы Н.Ә.Назарбаев білім беру саласындағы қызметкерлердің жауапкершілігін атап көрсетті. Әрбір ұстаз балаға тиянақты, терең білім беруге, заман талабына сай ақпараттық- коммуникациялық технологияларды меңгерту,оның жетістіктерін сабақ үрдісінде тиімді пайдалана білуі керек.

Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісінде 50-ден астам жаңа технологияның бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес. Сондықтан әр пәнді оқыту технологиясын таңдап іріктеу және оны пайдалану арқылы оқушының білімін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті, технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлу қажет. Өйткені оқытуды технологияландыру қазіргі нарықтық экономика жағдайында өмір талабынан туындап отыр.

ХХІ ғасыр жаңа технология мен ақпараттандыру ғасыры. Тәуелсіз Қазақстан да сол ғасырға нық қадам басты. Қазіргі кезде еліміздің ертеңі болар жас ұрпақты компьтердің қыр-сырын терең меңгерте отырып, жұмыс жасау қабілеттерін арттыруға болады. Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында «Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі» деп атап көрсетті.

Қазіргі мұғалімдердің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі-оқытудың әдістәсілдерін үнемі жетілдіріп және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру. Мұғалім-бұл ақпараттанушы, оқушының жеке тұлғалық және интеллектуалдық дамуын жобалаушы. Ал бұл мұғалімнің жоғары құзіреттілігін, ұйымдастырушылық қабілеттерін, оқушыларды қазіргі заманның түбегейлі өзгерістеріне лайық бейімдей алуды талап етеді. Ізденімпаз, жаңашыл мұғалімнің ерекшелігі-оның сабақты түрлендіре өткізіп, оқушының жүрегіне жол таба білуінде.

Күнделікті ағылшын тілі сабағын әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы өткізу оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыра түседі. Сабақтың мазмұны, түрі, оқыту әдістері,теориялық және практикалық құндылығы жоғары болған сайын, сабақ жоғары деңгейде өтеді. Оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыру-мұғалімнің өз еңбегін ұтымды ұйымдастыра отырып, жаңа сабақ үлгілерімен оқушылардың шығармашылық ізденуін қалыптастыру, оқушыларға сұрақ қою, жұмбақ жасыру, танымдық ойындарды ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Сондықтан да әр сабақты бір-біріне ұқсатпай сайыс, конференция, жоба қорғау сияқты түрлендіріп өткізуге болады.

Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, танымдық іс-әрекеттерін қалыптастыру, шығармашылықпен өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру барысында өз іс-тәжірибемде жаңа технологияларды тиімді пайдаланып отырамын.

Соңғы жылдары заман талабына сай күнделікті сабақта ақпараттық- коммуникациялық технологияларды, компьютерді, электронды оқулықтарды, лингофонды, электрондық байланыс жасау, ақпарат алмасу, интернет желісін пайдалану, электронды пошта, on-line сабақтар өткізу арқылы іске асуда. Ақпараттық технология - ақпараттарды жинау, сақтау және өңдеу үшін бір технологиялық тізбекте біріктірілген әдістер мен өндірістік және бағдарламалық - технологиялық құралдардың жиынтығы. Қазіргі кезде сабақта ақпараттық технологияларды бәріміз кеңінен қолданамыз. Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады. Тіпті нашар оқитын оқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді

Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында ХХІ ғасырда ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу керектігін атап көрсетті: Компьютерлік техникакны, интернет,телекоммуникациялық желі,электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиялық электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көрсету. Сонымен қатар тәуелсіз еліміздің болашағы -жарқын, білімді, парасатты, өз ана тілімен бірге шетел тілі «ағылшын тілінде» еркін сөйлеп, өз елін, халқын, мәдениетін шетелге таныстыра алатын үш тілде еркін сөйлейтін азамат болып шығуы керек деген еді.

Шетел тілін үйрету қиын да, қызықты жұмыс. Қазіргі кезде ұстаздарға қойылып отырған талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып сапалы терең білім беру, оқушылардың ойлау, есте сақтау көру қабілеттерін жетілдіру. Мектептерде жаңа технологиялар арқылы оқыту шет тілін үйренудің сапасы мен маңызын арттырады. Шет тілін оқыту процесінде тілді дұрыс үйрету ауызша сөйлеу, сауатты жазу, мәнерлеп оқыту өте маңызды.

Компьютерлік және ақпараттық технологиялар заман талабы.

Бұл жұмыстың басты мақсаты компьютер желісін және мультимедиялық - электрондық құралдарды шет тілі сабағында тиімді қолдану, нақтылап айтқанда ағылшын тілі сабағында презентацияларды және мультимедиялық - электрондық құралдарды мектеп қабырғасында және білім беру процесінде терең қолдану.

Ағылшын тілі сабағында компьютерді, мультимедиялық және электрондық оқулықтарды және интерактивті тақтаны пайдаланғанда:

• лексиканы оқып үйретеді;

• сөйлеу ырғағын;

• диалог, монолог және рөлдік ойындарды;

• хат жазуға үйретеді;

• грамматикалық құрылымдарды түсіндіріп, оқушылардың есінде сақтауға көмектеседі.

Оқушылардың ағылшын тілі пәніне деген қызығушылығын арттыруда көп ізденіп, жаңа ақпараттық технологияларды меңгеруді, әр - түрлі әдіс-тәсілдерді білуді қажет деп санаймын және мен өз сабақтарымда қолданамын «E-learning» «Messages», «Enjoy English», «Way Ahead», «Move Ahead» т.б электронды оқулықтарын жиі қолданамын.

Жаңа ақпараттық құралдарды ағылшын тілі сабағында қолданғанда күтілетін нәтижелер:

• үлгерімі төмен оқушыларға көмектеседі;

• оқушыларың сабаққа деген қызығушылығын арттырады;

• сабақта пайдаланылатын көрнекіліктердің санын арттырады;

• оқушылардың шығармашылығын арттырады;

• оқушыларды жеке жұмыс істеуге үйретеді;

• грамматикалық құрылымдарды оңай түсінуге көмектеседі;

• оқушылардың есте сақтау, есту, көру, сөйлеу, ойлау қабілеттерін дамытады;

• пікірталас, талдау, анализ жасау мүмкіндіктерін арттырады;

Мен көбіне ағылшын тілі сабағында компьютерді жаңа сабақ түсіндіргенде, грамматикалық құрылымдарды өткенде және қорытынды сабақта қолданамын.

Ағылшын тілін оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың басты мақсаты - оқушыларға шетел тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейде игерту. Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, қажетті жағдайда ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарым-қатынас процессінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптастыруды қамтамасыз ететін тілдік, сөздік, әлеуметтік-мәдени білім, білік дағдылар енеді.

Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады.

Қазақстан Республикасының мемлекетаралық тілі - ағылшын тілін жаңа технологиялар арқылы оқыту ісі күннен - күнге өзекті болып келеді. Тілді ақпараттық - коммуникативтік технология арқылы оқыту - тіл үйренушінің өз бетімен тіл үйрену қабілеттерін жетілдіруіне игі ықпал ететін тиімді жүйе болып табылады.

Сонымен қатар оқушылар интелектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезеңдерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.

Қорыта келгенде ағылшын тілі сабағында компьютер және т.б. жаңа ақпараттық құралдарды пайдалану заман талабы.Жаңа замандағы - Жаңа Қазақстанымыздың дамып келе жатқан қадамында оқу процессіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізілуі де, келешекте компьютер заманы болатынына көз жеткізеді.

Білім саласындағы табыстар мамандардың біліміне, біліктілігіне байланысты екендігін білеміз. Сондықтан біз тек Қазақстанның ішінде ғана емес, әлем деңгейінде бәсекеге қабілетті жастарды дайындай білуіміз керек.

Қазіргі заман сабағы жаңа ақпараттық технологияны меңгерген мұғалімсіз болмайды. Ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин: «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені жақсы мұғалім - мектептің жүрегі» деген екен. Онда «мектептің жүрегі» болумен қатар, жаңа егемен еліміздің ұрпағын жаңа білім нәрін сусындатып, саналы тәрбие, сапалы білім беретін білімді, білікті ұстаз болайық.

Әдебиеттер.

1.Білімзаңы.Алматы,2007ж.

2.А.Иманбаева,Оқу - тәрбие үрдісін ақпараттандыру жолы. Қазақстан мектебі, №2, 2000 3.Ағылшын тілі мектепте. 2009 №5. 2010 №1. 3.

Ағылшын тілі сабағында критериалды бағалау жүйесін қолдану.

Жайшылықова Ж.Қ. №23 ОМЛ

Бүгінгі таңда Қазақстанда білім берудің деңгейі мен сапасына жаңа талаптар қойылып отыр. Қазақстан Республикасында соңғы жылдары білім беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар еліміздегі білім беру сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және бәсекеге қабілетті білім беру болып табылады. Еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев Қазақстандық мұғалімдердің кәсіби даму саласындағы жаңа көзқарасы олардың педагогикалық өміріндегі қосымша оң өзгерістер енгізуге мүмкіндік беруде. Сапалы білім беру - оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз үдерісі. Қазіргі кезде білім берудегі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім өзіндік ой-талғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.

Ұлы педагог Ы.Алтынсарин «Оқытушы бағалағанда олардың іске қатысы жоқ сөздеріне қарап емес, олардың егістерінің бетіне шыққан жемістеріне, яғни оқушыларына қарай бағалау керек» деп, айтқандай, оқушы жетістігін нақты бағалау мәселесі-білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі. Бұрын оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі оқушы өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз керек. Критерийлер-оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі. Критериалдық бағалау - бұл білімнің мақсаты мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың оқу-танымдық біліктілігін қалыптастыруға себепші болатын, айқын анықталған, ұжыммен шығарылған, білім процесінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі критериялармен оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген процесс.

Критериалды бағалаудың маңызы:

Мұғалімдер үшін:

• Сапала нәтижеге әкелетін критерийлер құрастыруға;

• Өз іс-әрекетін саралап және болашаққа жоспарлай алатын мәліметтер алуға;

• Сабақ берудің сапасын арттыруға;

• Оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың әр тұлғаға арналған ауқымын жоспарлауға;

• Бағалаудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;

• Оқу бағдарламасын қолжетімді ету үшін ұсыныстар енгізуге; Оқушылар үшін:

• Танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;

• Табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге;

• Өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге;

• Сыни ойлауына, еркін ойын айтуына, өзінің білімін көрсетуге; Ата-аналар үшін:

• Баласының білім сапасының дәлелдемелерімен танысуға;

• Оның оқуындағы табыстылықты бақылауға;

• Оқуына қолдау көрсету үшін бағыт алуына мүмкіндік туғызады;

• Критериалды бағалау жүйесінің ағылшын сабағында қолдану тиімділігі:

• Мұғалімге оқушының оқу жетістіктерін объективті түрде бағалауға мүмкіндік береді;

• Оқушыларға оқу үдерісі барысында туындаған қиындықтарды түсінуге, бағалауға мүмкіндік береді;

• Ата-аналар оқушының оқу жетістіктер бойынша объективті дәлелдемелермен қамтамасыз етіледі;

Критериалды бағалау технологиясы оқушы бойындағы үрейленуді басады және мұғалімді «төрешілік» қызметінен босатып, оқушы бойында өзін-өзі бағалау, өз іс-әрекетіне баға беру, жауапкершілік қабілетінің дамуына ықпал етеді. Критериалды бағалау жүйесі бұрынғы бағалауға қарағанда қалыптастырушы және жиынтық бағалаумен ерекшеленеді. Қалыптастырушы бағалау оқытуды, әдістерді және осы мүмкіндіктерді іске асыру түрлерін жақсарту мүмкіндіктерін анықтауға бағытталған болса, жиынтық бағалау мақсатты баға қою және сертификаттау немесе оқытудың алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару үшін қажет.

Мен өз сабақтарымда (ағылшын тілі) критериалды бағалауды қолданамын, яғни сабақтың басында оқушылар «нені білуі тиіс?», «не нәрсеге қол жеткізу керек?» деген мақсатпен сабақтың критерийін интерактивті тақтаға жазып көрсетемін немесе әр оқушыға қағазға жазылған күйде сабаққа құрылған критерийлерді таратамын. Жалпы критерийлерді әрдайым өзім құрастырамын. Өйткені, қазіргі таңда біздің қаламызда тек жаңартылған бағдарламамен 1-сыныптар қана оқитын болғандықтан әр сабаққа өзім дайындаламын. Сабақ критерийлері өткен сабақпен байланыстырыла құрылады, өйткені ағылшын тілі сабақтарында кейбір түсінуге қиын грамматикалық құрылымдарды дамыту, жетілдіру мақсатында көбірек жұмыстануды қажет етеді және әр сабақта оқушылардың сабақта ағылшын тілінде сөздік қорларын пайдалануы, сөйлеген кезде немесе оқыған кезде дауыс ырғағына, яғни дауысты көтеріп немесе төмен түсіру мәнеріне көңіл бөле отырып, сабақ критерийлерін құрамын.

18.04.17 ж. күні 1 «Ғ» сыныбына «Food. Consolidation» тақырыбында ашық сабақ өттім. Бұл сабақта мен төмендегідей бағалау түрін қолдандым.

Бағалау парағы.

Оқушының аты-жөні: __________________

1. тапсырма: A song «Hello!»

2. тапсырма: Remember words: names of food and fruits.

3тапсырма: Do some grammar exercises.

4тапсырма: Work with posters - group work.

Оқушылар 1-сынып оқушылары болғандықтан бағалауды жүйелі түрде өзім жүргіземін, тек қана топтық жұмыс барысында әр оқушы өз ойын айтып пікірін білдіре алады. Бағалау барысында кеткен кемшіліктер түзетіліп, сабақ соңында оқушылар әділ бағаланды.

Сонымен қатар, барлық оз сабақтарымды мен Блум таксономиясы бойынша өткізуге тырысамын. Олар мына критерийлар бойынша өткізіледі:

І. Білім - Жалпы тақырып бойынша берілген жаңа сөздерді, терминдерді үйренеді, есте сақтайды, қайталайды, ережені айтады.

ІІ. Түсіну - Сөздерді салыстырады, мысал келтіреді.

ІІІ. Қолдану - Берілген немесе үйренген сөздерін өмірде қолданады.

ІV. Талдау - Берілген тақырыптық сөздерді анықтамаларды қалай жасалатынын ашады, ажыратады.

5. Жинақтау - Үйреніп жатқан сөздерін қолданып сөйлемдер, сөз тіркестерін құрайды.

6. Бағалау - Критерийлерге сүйеніп, тақырыптың маңыздылығын айқындай отырып сабақ соңында 1-сынып оқушыларын өзім бағалаймын.

«Тұжырым жасай білген адам, алдына мақсат та қоя біледі» деген екен белгілі шығыс ойшылы. Олай болса, бағалауға деген көзқарасымызды өзгертсек, сабақтарымызға критерий арқылы бағалауды енгізіп, оқушыларымыздың тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттасақ, тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, нәтижеге жеткізу, ал оқушыларымыз әр сабақта белгілі бір нәтижеге жету барысында еңбектенсе, оқушы да, мұғалім де өз еңбектерінің табысын көре алады деп ойлаймын.

Әдебиеттер.

1.Бешімбаева Қ.Е. Білім алушының тілдік құзыреттілігін жетілдірудегі критериалды бағалау жүйесі . Әдістемелік нұсқау,11-бет.

2.Красноборова А.А. Критериальное оценивание в школе. Учебное пособие

3.Мұғалімге арналған нұсқаулық «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау» , 55-бет, 107-бет Жаңартылған білім бағдарламасы-өзгерістің алғашқы қадамы

Еламанова Г.У., Жанаманова Ж.Қ. №51 гимназия

Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Егеменді елдің, келер ұрпақтыңболашағы, келешегі білімде жатыр, ол үшін білімді, білікті ұстаздар керек...» деген сөздері мектептегі әр ұстазға үлкен жауапкершілік жүктейді. Егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік біілм беру кеңестігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Яғни, мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы-заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама болып табылады.

Сондай-ақ ағылшын тілі пәніне арналған оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен жаңартылған білім жүйесі құзіреттілікке және сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім берудің маңыздылығы- оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасынан құра отырып сын тұрғсынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АҚТ-ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу, функционалды сауаттылықты, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдістәсілдерді (бірлескен оқу, модельдеу, бағалау жүйесі, бағалаудың тиімді стратегиялары) курс барысында ұғындық.

Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді. Яғни, курс барысында бағалау жүйесін жалпылама түрде танысқан болатынбыз. Ал қазіргі таңда бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериялық бағалау жүйесіне өтеді. Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау.

Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады және тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасынның бөлімдерін (ортақ тақырыптарын және белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл және баға қою арқылы өткізіледі.

Біз курстық дайындық барысында білім берудің жаңа бағдарламасының мазмұнымен, ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді жоспарлармен, критериалды бағалаудың дәстүрлі бағалаудан өзгешелігімен танысып, оқушылардың төрт негізгі дағдыларын дамытуда қолдануға болатын тиімді әдіс-тәсілдерімен, белгілі зерттеушілердің тұжырымдамалары, дәлелдемелері туралы үлкен теориямен қанықтық.

Елбасымыз айтқандай, биылғы халыққа арнаған «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты жолдауында Үкіметтің алдына «Тілдердің үш тұғырлылығы» мәдени жобасын іске асыруды жеделдету міндетін қоя отырып, бүкіл қоғамымызды топтастырып отырған мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін оқыту сапасын арттыру қажеттігіне ерекше назар аударды. Сонымен қатар Білім мен ғылымның, экономиканың, бизнестің, саясаттың, жалпы бәсекелестіктің қарыштап дамып отырған бүгінгідей жаһандану кезеңінде Елбасы көрегендік танытып, алдымызға үш тілді білу қажеттігін қойып отыр. Алдымыздағы өскелең ұрпақтың алдында бірнеше тіл білу міндеті тұр.

Біздің мақсатымыз: Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. Өз ана тілін біліп, өзге тілдерді құрметтеуге, қадірлеуге үйрету. Оқушыларды ізденуге дағдыландыру.Мемлекеттік тілді білу - парыз, өзге тілдерді үйрену - құқық. Қазіргі таңда мектептерде жаңартылған бағдарлама бойынша ағылшын тілі 1-ші сыныптарда оқытылуда. Негізінен ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады.

Шет тілін оқытуда мотивацияның басты рөлін түсіну үшін, білім беру мекемелерінде мұғалімдерге оның негізгі әдіс-тәсілдерін, құрылымын жақсы білуі қажет. Мотивация мәселелерін қарастыруда және қалыптастыру жолын іздестіруде оны түсінуге мүмкіндік бола бермейді, себебі, мотивацияның қалыптасуы бұл мұғалімнен оқушыға берілмейтіндігі әр сабақтың үрдісінде көрінеді. Уәждердің қалыптасуы - бұл, біріншіден, сабаққа деген ішкі ынта сезімінің көрінуі және барлығын түсіне отырып, мотивациялық құндылықтар ортасын өз бетінше әрі қарай дамытуы.

Неден бастаған жөн деген сұраққа жақсы оқулық керек дер едім. Өйткені дұрыс таңдалған оқу құралы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қазіргі кезде ағылшын тілінен оқу құралдары өте көп, қазіргі таңда 1-сынып «Smile» оқулығымен оқытылуда. Бұл кітаптың ерекшелігі сөйлеу мен тыңдау дағдыларын дамытуға арналған оқу кітабы мен дискілер, жазу тапсырмалары бар жұмыс кітабы және әр сабақтың жоспары мен әртүрлі әдіс-тәсілдер көрсетілген мұғалімге арналған кітабы, тақырыпқа сай көрнекіліктері берілген.

Жаңартылған оқу бағдарламасының құрылымын, мақсат-міндеттерін меңгерту. Курста жаңартылған оқу бағдарламасы, оқу жоспарлары, тілдік дағдылар, педагогикалық әдіс-тәсілдер және белсенді оқыту технологиялары да қарастырылды.

Қорыта айтқанда, аталмыш бағдарламаның мәні, баланың функционалды сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде қажетке асыра білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған. Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады. Үйренгеніміз де, үйренеріміз де көп. Үнді халқының тарихи тұлғасы Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы өзгерісті байқағың келсе, сол өзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып, оқушы бойындағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеп, жақсы істі бастағалы отырмыз.

Әдебиеттер.

1.Мемлекеттік жалпыға міндетті бастауыш білім беру стандарты. Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы. 24 қаңтар, 2014 ж.

2.Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау боыйнша нұсқаулық. - Оқуәдістемелік құрал, «Назарбаев Зияткерлік мектептері» Дербес беру ұйымы. Астана, 2016

3.Президенттің Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 28

сәуір. - 2007 жыл.

Презентация как средство повышения мотивации к изучению английского языка

Жангазина А.А. ЛШГ №24

Наш век - это век информационных технологий. И поэтому большую роль в обучении обучающихся играет информационная компетенция, т.е. умение найти нужную информацию и передать её содержание. Основная цель общего образования на современном этапе не только усвоение определенной суммы знаний учащимися, но и развитие его личности, познавательных и созидательных способностей.

В настоящее время идет активный процесс информатизации в области образования, поэтому только учебника и преподавателя для формирования самостоятельности мышления, способности к рефлексии (размышлению, самонаблюдению, самооценке) недостаточно. Необходим широкий спектр информации, отражающей разные точки зрения на одну и ту же проблему, предоставляющей учащимся пищу для размышлений, критического анализа, обобщений, самостоятельных выводов и решений. Именно в этом нам помогают информационные технологии, основными целями которых являются:

• повышение мотивации к изучению языка;

• развитие речевой компетенции: умение понимать аутентичные иноязычные тексты, а также умение передавать информацию в связных аргументированных высказываниях;

• увеличение объема лингвистических знаний;

• расширение объема знаний о социокультурной специфике страны изучаемого языка; - развитие способности и готовности к самостоятельному изучению английского языка.

Все хорошо знают, как непросто воспитать у обучащихся потребность изучения иностранного языка, убедить каждого обучающегося в том, что ему нужно знать этот предмет, и поддерживать интерес к нему. И именно использование информационных технологий помогает нам разнообразить формы работы и сделать урок интересным и запоминающимся. Презентация на уроке английского языка позволяет реализовать коммуникативный подход к овладению всеми аспектами иноязычной культуры: познавательным, учебным, развивающим и воспитательным, а внутри учебного аспекта - всеми видами речевой деятельности: чтением, говорением, аудированием, письмом. Создание и использование мультимедийных презентаций в MicrosoftPowerPoint является эффективным способом обучения, который помогает ученику осознавать себя активным субъектом познания. Таким образом, использование компьютерной презентации на уроке позволяет:

• использовать большое количество иллюстративного материала, создавая наглядные эффектные образцы в виде схем, диаграмм, графических композиций и т. п.;

• интенсифицировать урок, исключив время для написания материала на доске;

• вовлечь обучающихся в самостоятельный процесс обучения, что особенно важно для развития их общеучебных навыков;

• акцентировать внимание обучающихся на значимых моментах излагаемой информации;

• воздействовать сразу на несколько видов памяти: зрительную, слуховую, эмоциональную и в некоторых случаях моторную.

Использовать презентацию в учебном процессе можно на различных этапах урока, при этом суть ее как наглядного средства остается неизменной, меняются только ее формы, в зависимости от поставленной цели ее использования.

Важным аспектом использования информационных технологий на занятиях английского языка является проектная деятельность. Мультимедийные презентации активно вошли в процесс обучения. Обучающиеся используют Интернет для сбора материала для своих проектов. Изучение темы или раздела всегда заканчивается повторением, закреплением и обобщением. Все эти элементы можно объединить, предложив учащимся на завершающем каждую тему этапе создать мультимедийный проект. При создании презентации им предоставляется великолепная возможность систематизировать приобретенные знания и навыки. Очень важно дать почувствовать обучающимся интерес к самостоятельной творческой работе, ощутить значимость результатов своей работы, так как презентация - это готовый методический материал для занятия. Необходимо отметить, что с каждым годом обучающиеся выполняют презентации с большим интересом, более качественно, профессионально, чувствуя свою успешность и совершенствуясь в своих навыках и умениях.

Проектная деятельность обучающихся с использованием презентации имеет несколько положительных аспектов:

• Во-первых, самостоятельная творческая работа обучающихся по созданию компьютерных презентаций как нельзя лучше расширяет запас активной лексики иностранного языка;

• Во-вторых, создание презентации повышает уровень практического владения английским языком и компьютером;

• И, главное, этот вид работы формирует у обучающегося навыки самостоятельной деятельности и инициативность, так как он сам определяет, что конкретно будет содержать презентация, в какой форме и как она пройдет.

Таким образом, можно сделать вывод, что презентация - это возможность обучающихся

выразить собственные идеи в творчески продуманной и удобной для них форме.

Профессиональные ценности педагога в поликультурном образовательном пространстве

Жумахметова Э. М. СШ №26

Ни одна область человеческого развития на современном этапе не является постоянной. Так, изменения касаются всех сфер общества - социальной, духовной, экономической, что, в свою очередь, влечет за собой нововведения, которые касаются и образования. Немаловажную роль в образовании занимает формирование личности будущего педагога. На свете не найдется двух абсолютно одинаковых людей. Нас отличают манеры поведения, характер, внешность, жизненная позиция. Невзирая на расу, вероисповедание, постоянно меняющиеся условия жизни требуют поисков смысла существования каждого отдельно взятого человека.

Сегодня, в век технологизации и глобализации, наблюдается активизация процесса поиска эффективных условий, механизмов воспитания молодежи, способной к диалогу с другими культурами. История общества показывает, что процветание общества зависит не только от экономики и техники и даже не от общей культуры, а от культуры слова. И действительно, подготовка разностороннего специалиста, обладающего высоким уровнем культуры (в том числе и культуры слова)- главная проблема образования сегодня. Реалии современного этапа развития общества, языковая ситуация в Казахстане - многонациональном, с многовековой историей, в которой переплелись народы, нации, культуры, в настоящее время диктуют необходимость разработки основных методических принципов и подходов к формированию коммуникабельной языковой личности. По мнению Президента Н.Назарбаева «Казахстан уникален и силен своей многонациональностью. На его земле сформировалось уникальное поликультурное пространство… Поликультурность Казахстана - это прогрессивный фактор развития общества. Евразийские корни народов Казахстана позволяют соединить восточные, азиатские, западные, европейские потоки и создать уникальный казахстанский вариант развития».

Несомненно, основой формирования поликультурной личности является полиязычие. Полиязычие рассматривается как действенный инструмент подготовки молодого поколения в условиях взаимосвязанного и взаимозависимого мира. В этой связи понимание роли языков в современном мире ставит перед нами вопрос обучения языкам и повышение уровня языковой подготовки. Система принципов обучения в системе полиязычия: казахский язык - русский язык - английский язык. Президент страны Н.А.Назарбаев поставил высокую планку перед отечественным образованием. Казахстан, оставаясь полиэтническим и поликонфессиональным государством, переживает на сегодня сложный и противоречивый период своего культурно-языкового развития, о чем свидетельствует сложившаяся языковая ситуация, характеристика которой дана в Концепции языковой политики Республики Казахстан. Следует отметить, что практически во всех документах в области языковой политики стрежневой идеей является необходимость овладения несколькими языками.

Профессионально-личностные качества педагога - это та совокупность социальнопсихологических образований, которая обладает факторным влиянием на профессиональный результат деятельности педагога. При всей их бесконечности и индивидуальной неповторимости, основываясь на потенциальном ценностном отношении к Человеку как таковому, они представляют собою вполне определенную систему активных отношений к ценностям профессиональнопедагогического значения. Эти ценностные отношения, выступая то, как средство, то, как условие признания Человека наивысшей ценностью, составляют картину общей принципиальной готовности педагога к профессиональной работе с детьми на уровне современной гуманистической культуры.Педагогические ценности, функционирующие в масштабе всего общества, являются общественно-педагогическими и сконцентрированы в общественном сознании в форме педагогической морали. Их главной функцией является регламент деятельности в рамках общественных норм.

Присущие определенной профессионально-педагогической группе ценности также регулируют деятельность с позиции концепций, идей и норм. Ценности конкретного педагога являются сложным социально-психологическим образованием, в котором сливаются цели и мотивы каждой личности.

Обучение иностранному языку является одним из основных элементов системы профессиональной подготовки специалистов на всех уровнях в Республики Казахстан, в том числе в учебных заведениях среднего и высшего профессионального образования. Без знания иностранного языка в современном мире не обойтись ни одному человеку. Владение иностранным языком необходимо, чтобы быть конкурентоспособной личностью на рынке труда.

Современное общество предъявляет высокие требования к студентам в овладении иностранными языками. Но ни один преподаватель не сможет научить, если сам студент не захочет учиться, принцип коммуникативности и учета родного языка, принцип дифференциации и интеграции, принцип группового и индивидуального подхода.

Система принципов обучения в системе полиязычия: казахский язык - русский язык - английский язык;

• изучение языков идет параллельно, языки не пересекаются, опорой является родной язык;

• обучение иностранному языку это обучение речевому мышлению, овладение новыми средствами выражения мыслей и миром изучаемого языка;

Развитие полиязыкового сознания личности;

• алгоритм развития речи; мысленная, устная - письменная; коммуникация.

Развитие речи - это и развитие мышления. Речь невозможна без мыслей, без опережающего внутреннего процесса. Речевая среда: слово - словарь - строй языка: развитие речи - коммуникация - риторика: культура речи.

Таким образом, язык - это уровневая система: лексическая - произносительная - грамматическая. Прагматика языка или речь - средство общения, коммуникация, самовыражения: овладение новыми средствами выражения мысли и миром изучаемого языка.

Для успешной реализации требований государственного образовательного стандарта необходим иной подход к изучению иностранного языка. Это объясняется некоторыми причинами, а именно: процесс обучения происходит в искусственной языковой среде; иностранный язык рассматривается как второстепенная дисциплина; недостаточное количество учебников и учебных пособий, имеющих профессиональную направленность. Очень часто интерес к предмету у студентов падает, появляется апатия, безразличие, тревожность, вызываемые трудностями, с которыми студент встречается при изучении предмета. Поэтому одна из главных задач преподавателя иностранного языка поддерживать интерес к предмету, желание работать изо дня в день. Чтобы этот интерес не пропал у студентов, преподаватель не только должен знать свой предмет, но и искать новые методические приемы, которые развивают познавательный интерес к учению.

В такой ситуации основным фактором успешного обучения является мотивация, т. е. положительное отношение студентов к иностранному языку как учебной дисциплине и осознанная потребность овладения знаниями в этой области. Необходимо не только заинтересовать студентов иностранным языком, но и преподнести им его изучение как профессионально значимый предмет. Бесспорно, использование преподавателями инновационных методов, методов формирования интереса к обучению (познавательные игры, учебные дискуссии, создание проблемных ситуаций и др.), методов формирования долга и ответственности в обучении (поощрение, одобрение, порицание и др.); внедрение в образовательный процесс преподавателями и студентами новых технологий (презентаций учебного материала, электронных пособий, аудио- и видеоматериалов и пр.), активизируют процесс языкового обучения и способствуют эффективности усвоения казахского, русского и иностранных языков.

В Казахстане уже сформировались основные тенденции определяющие развитие методики полиязычия. Согласно законодательству об образовании в РК 2007 года все организации образования, независимо от форм собственности должны обеспечить знания обучающимися казахского языка как государственного, а также изучения русского языка и одного из иностранных языков в соответствии с государственным общеобязательным стандартом соответствующего уровня образования. Новое время и новые условия требуют коренной перестройки, переоценки ценности и идеалов, пересмотра целей и задач методов и приемов обучения. Изучение иностранных языков в Казахстане - это обучение языку как реальному и полноценному средству общения на уровне носителей этого языка. Обучение иностранному языку формирует коммуникативное умение, столь необходимые для человека как члена общества, члена коллектива, члена семьи. Оно предполагает умение слушать собеседника, вступать в общение, поддерживать его.

Развитие поликультурной личности, которая знает и уважает культуру и традиции другого народа очень важна для нашей республики. Так как будущее Казахстана в руках нашей молодёжи.

Литература.

1.Джуринский А.Н. Поликультурное воспитание: сущность и перспективы развития // Педагогика. 2002. № 12. С. 93-96.

2.Исаев И.Ф. Профессионально-педагогическая культура преподавателя. М.: Академия, 2004.

3.Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / под ред. В.А. Сластенина. М.: Издательский центр "Академия", 2002.

4.Сыродеева А.А. Поликультурное образование: Учебное - методическое пособие. - М.,2001.

Жаңа әдіс-тәсілдерді ағылшын тілі сабақтарында қолдану ерекшеліктері

Жұбаныш А.Б. №16 ОМ

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Қазақстан халқына жолддауында « Бізге экономикалық және қоғамдық жаңарту қажеттілігіне сай қазіргі заманғы білім жүйесі қажет» дегені мәлім.

Сондықтан да күннен -күнге өсіп келе жатқан халықаралық бәсекелестік,қоғамда болып жатқан өзгерістердің ауқымы мен қарқынының артуы білім беру сапасының мемлекет дамуының басты факторына айналуына себеп болуда.Ол үшін оқыту әдісіне жаңа әдіс-тәсілдер дайындап, тәжірибеге енгізуге тиіспіз. Өйткені мұғалім дамымай,оқушы дамымайды, ақпараттық және білім беру технологияларын пайдаланбай оқушы мен мұғалімнің сапасын арттыру мүмкін емес.

Ұлтымыздың ұлы ұстазы Ахмет Байтұрсынов «Білім біліктілікке жеткізер баспалдақ,ал біліктілік сол білімді іске асыра білу дағдысы»деп білім мен біліктілік жайлы үлкен ой айтқан.

Жас ұрпаққа білім беруде, оларды болашақ еліміздің тұтқасы етіп тәрбиелеу әр ұстаздың, әр мектептің ең басты міндеті. Осы міндеттерді орындау мақсатында білім беру саласында да елеулі, әрі ауқымды өзгерістер өрістеуде.

Үздіксіз жаңалық енгізу білім беру мекемелерінің, соның ішінде жалпы білім беретін мектеп жұмысының дамуының ең басты факторы болып табылады. Бұл міндеттерді орындау үшін мектеп ұжымдарының, әрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерді, жаңа әдіс-тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек.Сабақтарымның сәтті шығуы үшін, алдымен сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру бағытында, сабақтарымды әр түрлі тренингтер арқылы бастаймын, одан әрі оқушыларды түрлі әдістәсілдермен шағын топтарға бөлудің өзі оқушыларымның пәнге деген қызығушылығын арттыратынына көзім жетті. Оқушылар, әсіресе төмен деңгейлі оқушылар да топтық жұмыс кезінде сабаққа қызығушылықпен қатысып, өздеріне деген сенімділіктері орнайтынын байқап жүрмін. Топтық жұмыс барысында олар үнсіз отыруға, қалыс қалуға болмайтынын түсініп, өз-өздерін реттей бастады. Оқушылар жұптасып, топтасып ойланады, ой бөліседі, пікір алмасады, талқылайды. Топтық жұмыстар кейбір сыныптардағы төмен деңгейлі оқушыларыма да жақсы әсер етуде. Олар бұрынғыдай берілген тапсырмаларға енжар қарамай, сабаққа деген ынталары артып, белсене араласатын болды. Сындарлы оқыту теориясындағы жетістікке жетелейтін жеті модульдің бірі «сыни ойлауға үйрету» басқа модульдермен тығыз байланысты. Оқушылар сабақта қалай оқу керектігін үйренеді, яғни метатаным пайда болады,өздері ой қорытады, нәтижеге жетуге ұмтылады.Оқушы өз бетімен білім алуға, ізденуге, терең ойлауға үйренеді. Менің әрбір сабағым диалогтан тұрады. Себебі ағылшын тілі сабағы болғандықтан оқушылардың ауызекі сөйлеу дағдыларын дамытуға көп мән беремін.

Оқушылар өз ойларын ашық айтып,пікірталас туғызады. Жас ұрпаққа білім мен тәрбие беретін, бала жанының бағбаны - мұғалімдер ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына сай, оны сүйетін, беделді, жаңашыл болуы, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін үнемі толықтырып отыруы керек. Қазір өркениетке апаратын құрал тек қана - білім.Білімді ұрпақ қана болашақ иесі болып табылады. Оқушылардың сапалы білім алуы мұғалімдердің білімділік және кәсіби шеберлігін қажет етеді.

Бүгінгі күні білім игеру процесінің ең басты мәселесі мен мақсаты үйренушілердің белсенді іс-әрекетін ұйымдастыру болып табылады.Белсенді әрекеттер арқылы шәкірт білімді өз бетімен меңгереді.

Мұғалімдер өз кезегінде өзінің сабақ беруіне емес, оқушылардың оқу ептілігін дамытуға назар аударуға тиіс. Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдермен теория жүзінде таныса отырып оқушылардың қабілетін жақсартуға мүмкіндік беретін педагогикалық тетіктерді білдім. Іске тартылған педагогикалық тетіктер: оқыту негізін түсіну, өмір бойы өзін-өзі оқытудың қажеттілігін мойындау және оның әдіс-тәсілдерін таңдау,жүйелі ойлауға үйрету, оқушылардың шығармашылық таланттарын және оларды барынша жақсы пайдалану жолдарын зерттеу және анықтау, оқу үдерісі үшін және өзін-өзі тану әдісі ретінде оқуды жақсы көру,тілді, есептеуді жақсы көру,сандық технологиялар саласындағы құзіреттілік.

Қазіргі таңда осындай бағытта, яғни бағдарлама мазмұнына сай жеті модульді өз сабақтарымда ықпалдастыра отырып, жұмыстанудамын. Сабақтарымның сәтті шығуы үшін, алдымен сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру бағытында, сабақтарымды әр түрлі тренингтер арқылы бастаймын, одан әрі оқушыларды түрлі әдіс-тәсілдермен шағын топтарға бөлудің өзі оқушыларымның пәнге деген қызығушылығын арттыратынына көзім жетті. Оқушылар, әсіресе төмен деңгейлі оқушылар да топтық жұмыс кезінде сабаққа қызығушылықпен қатысып, өздеріне деген сенімділіктері орнайтынын байқап жүрмін. Топтық жұмыс барысында олар үнсіз отыруға, қалыс қалуға болмайтынын түсініп, өз-өздерін реттей бастады. Оқушылар жұптасып, топтасып ойланады, ой бөліседі, пікір алмасады, талқылайды. Топтық жұмыстар кейбір сыныптардағы төмен деңгейлі оқушыларыма да жақсы әсер етуде. Олар бұрынғыдай берілген тапсырмаларға енжар қарамай, сабаққа деген ынталары артып, белсене араласатын болды.

Қазіргі біліктілікті арттырудың жаңа жүйесі мұғалімнің ізденушілік -зерттеушілік әрекетін ұйымдастыруды шебер меңгеруді талап етеді.Жаңа сабақты өз беттерімен меңгере алады, төмен деңгейлі оқушылардың өздері де тым болмағанда постермен жұмыс барысында,сызба сызуда көмектескен кездері болды.Оқушылар диалог әдісін қолдану арқылы білімді бірлесіп құру,талқылау,түсіну арқылы білімдерін жетілдіреді Сабақ барысында оқушыларға көптеген сұрақтар қоюға болады.Сұрақ арқылы оқушы мен мұғалім арасында жақсы қарым-қатынас орнайды. Осы арқылы оқушы:

-еркін ойлауға мүмкіндік алады

-ақыл-ойын дамытады

-шығармашылық белсенділігі артады

-ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді

-тіл байлығы жетіледі

-жан-жақты ізденеді

-өз ойын ашық жеткізеді

Мысалы 6-сыныпта өткен «What do you know about the history of the USA»? тақырыбындағы сабағымда сыни ойлаудың «түртіп алу» стратегиясын қолдандым:

Оқушылар өздерінің бұрынғы білімдерін жаңа ақпаратпен толықтырды.Сонымен қатар сабақтарымның ой толғаныс немесе қорытынды кезеңдерінде «эссе» немесе «бес жолды өлең» қолданамын

1. America

2. Independent friendly developed

3. To fight to discover

4. America is a big country

5. The USA

Менің ойымша әрбір мұғалім сабақтан кейін сабақта қолданған стратегия немесе әдістәсілдері оқушылардың белсенді жұмыс жасауына, сабақты меңгеруіне қаншалықты көмектескендігіне ой толғау жасап отыруы тиіс. Егер сабақта кеткен қандай да бір кемшіліктер болса,ойтолғау арқылы сол кемшілікті келесі сабақтарда жібермеуге тырысады. Сабақтан кейін немесе сабақ соңында оқушылармен кері байланыс орнатып отыруға тиіс.

Оқыту барысында жаңа әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, мен оқушыларымды өздігінен білім алуларына, білімдерін күнделікті өмірде қолдана білуге, ізденуге, шығармашылыққа ұмтылуына бағыт-бағдар беріп отырамын. Сабақ бойы оқушы іздену, жұмыстану үстінде болады.Оқушыларым үшін ең басты жаңалық бағалау болды.Еліміздің білім беру жүйесін 2015 жылға дамыту тұжырымдамасында: «Жылдам өзгеріп отыратын заманда алынған білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білетін, өзін - өзі іске асыруға, өзін - өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру» деп нақты көрсетілген. Осы мақсаттың жүзеге асырыла бастауының бірден бір себебі - осы сындарлы оқыту теориясы деуге болады. Сындарлы оқытуды жүзеге асыруда бағдарламада қамтылған жеті модульді сабақтарда ықпалдастырудың маңызы өте зор.

Әдебиеттер.

1.ҚР білім беруді дамыту 2015 тұжырымдамасы.

2.Білім беру бағдарламасы 2010 ж

3.Амандықова.Г.Мұхтарова.Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі-Астана 2010ж, 260 - бет.

4.Мұғалімге арналған нұсқаулық 39-бет

5.Мектептегі шет тілі №4 2011ж,28-бет

6.Малахова.Е. «Басты мәселелер»,2008ж,150-бет

Инновационные технологии на уроках английского языка

Исмагулова Д.Н. СШ №5

Современная социально-экономическая ситуация способствует тому, что многие сферы человеческой деятельности, в том числе и образование, стремительно развиваются за счет внедрения различных инноваций, что привело к смене парадигм образования от традиционной к инновационной,

Все преподаватели должны строить свою работу с учетом реальных потребностей, мотивации и способностей обучающихся. Применение новых информационных технологий в обучении иностранному языку - это не только новые технические средства, но и новые формы и методы преподавания, новый подход к процессу обучения. Основными задачами преподавателя являются создание условий практического овладения языком, выбор методов обучения, которые позволили бы каждому ученику проявить свою активность и свое творчество, а также активизация познавательной деятельности ученика в процессе обучения иностранному языку

В XXI веке возрастает роль интернационального воспитания. Поднимать собственную культуру, развиваться и идти вперёд - это жизненная необходимость нашего столетия и молодого государства.

Такой же жизненной необходимостью является и изучение иностранных языков, чтобы идти в ногу со временем. Сегодня знание английского языка открывает окно в большой глобальный мир с его колоссальным потоком информации и инноваций.

В последние годы все чаще поднимается вопрос о применении новых информационных технологий в школе. Так как основной целью обучения иностранным языкам является формирование и развитие коммуникативной культуры школьников, обучение практическому овладению иностранным языком, то применение компьютерных технологий, интернет- ресурсов является самым лучшим подходом в обучении.

В наше время невозможно представить себе современный урок без использования информационных технологий. ИКТ становится неотъемлемым помощником в повышении интереса учащихся к изучаемым проблемам и развивает наглядно-образное мышление. Все давно поняли, что применение ИКТ в процессе обучения несёт в себе возможность активизировать познавательную, мыслительную и самостоятельную деятельность учащихся. Информационные технологии дают возможность существенным образом изменить формы и методы учебной работы.

Средства ИКТ можно разделить на два типа: аппаратные (компьютер, принтер, сканер, фотоаппарат, видеокамера, аудио- и видеомагнитофон и др.) и программные (электронные учебники, тренажеры, тестовые среды, информационные сайты, поисковые системы Интернета и т. д.) [2].

В нынешнее время использование компьютера в учебном процессе очень актуально. Он является эффективным помощником, позволяющим повысить качество обучения и эффективность контроля

Я хочу остановиться на применении компьютерных презентаций в учебном процессе. Использование презентаций позволяет мне интенсифицировать усвоение учебного материала учащимися и проводить занятия на качественно новом уровне, используя вместо обычной доски проецирование слайд-фильмов с экрана компьютера на большой настенный экран, либо с экрана ноутбука,. Красочно оформленные презентации (с использованием эффектов анимации, в виде текста, диаграммы, графика, рисунка.) решают проблему использования наглядного материала.

Для введения нового материала на уроках я использую следующие образовательные программы: большую помощь при обучении фонетике, формированию артикуляции, ритмикоинтонационных произносительных навыков, для повышения мотивации учащихся к изучению английского языка оказывает программа «Профессор Хиггинс. Английский без акцента» Большую помощь в изучении и закреплении грамматики представляет интерактивный курс «Round-up» (издательство Peаrson Education Limited. Longman), состоящий из нескольких дисков разных уровней. Упражнения расположены по грамматическим темам. Достоинствами курса являются возможность проверки своих ответов и компьютерное подведение результатов выполнения заданий. Интерактивный курс «Way Ahead» (издательство Macmillan).Шесть уровней данного курса включают в себя игры, кроссворды, увлекательные упражнения на закрепление грамматического и лексического материала в игровой форме. Интересно и увлекательно звуковое и графическое оформление программы.

На сегодняшний день новые методики с использованием Интернет - ресурсов противопоставляются традиционному обучению иностранным языкам. Чтобы научить общению на иностранном языке, нужно создать реальные, настоящие жизненные ситуации, которые будут стимулировать изучение материала и вырабатывать адекватное поведение. Сейчас уже все понимают, что Интернет обладает колоссальными информационными возможностями и не менее впечатляющими услугами.

Мною широко используются ресурсы глобальной сети Интернет.

Подготавливая сообщения, ученики «фильтруют» большую информацию, если надо прослушивают музыку, и чаще всего просматривают фотографии. Такие задания для учеников можно использовать подготовительном этапе к уроку, например, в сочетании с методом проекта, позволяя школьникам практически применять свои знания, умения и навыки. Это одна из форм организации исследовательской и познавательной деятельности, при которой успешно реализуется групповая деятельность, позволяющая повысить мотивацию изучения иностранного языка. В центре внимания такого рабочего процесса стоит сам ученик с возможностью свободного выражения своего мнения и практического применения знания иноязычной речи. На своих уроках я использую следующие образовательные Интернет - ресурсы: сказки, рассказы, игры, кроссворды:www.oup.ru, www.onestopenglish.ru, www.babyland.ru При подготовке проектов - www.alleng.ru/englishjet.com/native-english.com.

www.study.ru/online - On-line уроки, коллекции (текстов песен, умных мыслей, субтитров к фильмам), тесты, словари, для формирования или совершенствования грамматических, лексических навыков www.mystudy.ru - Английская грамматика на MyStudy.ru - форум для изучающих английский

язык, репетиторы, курсы, on-line уроки, on-line игры http://englishforkids.ru - Английский для детей - стихи, сказки, песенки, азбука, загадки,

пословицы, договорки, книги, обучающие игры, форум и многое другое www.efmf.ru - English for music fanatics - сайт для тех, кто хочет изучать английский язык с

помощью текстов популярных песен http://spravki.net - Справки.нет - Онлайновые словари и переводчики

www.english-grammar-lessons.com - English International Lyon presents Lessons -интерактивные

упражнения по английской грамматике

Говоря об эффективности использования Интернета, необходимо упомянуть о повышении мотивации к изучению английского языка. в Интернете очень много онлайн флеш-игр имеющих интерфейс различных детских игр, знакомых каждому ученику, что лишь усиливает их притягательность для учеников.

Например, в любых классах возможно проведение турнира по морскому бою с помощью программы «Seabattle». С помощью интерактивной доски ученики с удовольствием топят корабли соперников, отвечая при этом на вопросы по английской лексике и грамматике.

Мною также используются фонетические игры на сайте http://www.lovelylanguage.ru/forkids/online-games. Есть хорошая серия обучающих игр «Учим английские буквы», которая называется «Learning English Letters».

Использование ЦОР в педагогической деятельности дает возможность учителю:

• излагать материал более доходчиво, за меньшее время, с большим пониманием со стороны учеников;

• находить основные и дополнительные материалы для уроков или элективного курса;

• экономить время для речевой практики;

• организовывать индивидуальную, групповую и фронтальную работу с классом, упростить контролирование учебной деятельности учеников;

• заинтересовать учеников, повысить их мотивацию, вовлечь в творческий процесс учения.

Использование ИКТ и Интернет - ресурсов на уроке английского языка позволяет мне более полно реализовать целый комплекс методических, педагогических и психологических принципов. Применение компьютерных образовательных программ на уроках английского языка повышает эффективность решения коммуникативных задач, развивает разные виды речевой деятельности учащихся, формирует устойчивую мотивацию иноязычной деятельности учащихся на уроке.

На мой взгляд, использование ИКТ и Интернет-ресурсов на уроке английского языка актуально на сегодняшний день, т.к. учитель должен быть интересным для своих учеников, идти в ногу со временем, повышать свое педагогическое мастерство и уровень интеллекта.

Литература.

1.Е. А. Изжанов, Инновационные технологии в науке и образовании : материалы IV Междунар. науч.-практ. конф. Чебоксары, 18 дек. 2015 г.

2.Буланов Д. С., Роль инновационных технологий в обучении иностранному языку в средней
школе (Научно-методический электронный журнал «Концепт».)

Роль формативного оценивания на уроках русского языка и литературы

Казыбаева Н.Б. СШ №30

Современная реформа казахстанского образования ориентирует на обеспечение качества образовательного процесса. Одним из возможных способов обеспечения качества образования является изучение и анализ зарубежного педагогического опыта с целью выявления возможностей его трансформации в практику казахстанского образования.

В Послании Президента отмечено: «Чтобы стать развитым конкурентоспособным государством, мы должны стать высокообразованной нацией. Необходимо уделять большое внимание функциональной грамотности наших детей, в целом всего подрастающего поколения. Это важно, чтобы наши дети были адаптированы к современной жизни». В этом, я считаю, заключается актуальность данной темы.

Сегодня очень много говорится об индивидуализации учебного процесса, повышении учебной мотивации и учебной самостоятельности учащихся. Наиболее соответствующим требованиям современного общества механизмом, который учитывает индивидуальные способности учащихся и их возрастные особенности является формативное оценивание, которое можно еще назвать оцениванием для обучения.

Оценка - это не подведение итогов, а «точка» за которой должен следовать новый виток развития, т.е. улучшение, а значит, и повышение качества образования. Иными словами, «главная задача этой процедуры - улучшение качества работы, учебных достижений конкретного ученика и через это достижение более широких целей - улучшение качества учебных программ, в которые вовлечены оцениваемые обучающиеся, и достижение нового качества всего педагогического процесса в целом.

Формативное оценивание - это процесс поиска и интерпретации данных, используемый учениками и их учителями для определения этапа, на котором находятся обучаемые в процессе своего обучения, направления, в котором следует развиваться, и установления, как лучше достигнуть необходимого уровня (Руководство для учителя, страница 163).

Впервые о том, как оценивание повышает эффективность обучения и каким оно должно быть заговорила в 1999 году Группа реформы оценивания (Assessment Reform Group), работа которой опиралась на труды П.Блэка и Д.Уильяма, которые отметили, что улучшение обучения зависит от пяти ключевых условий:

• эффективной обратной связи от учителя к ученикам;

• активного включения учеников в процесс собственного учения;

• учета в преподавании результатов, полученных при оценивании;

• понимание того, как от оценивания зависит мотивация и самооценка учеников; - способности учеников к самооцениванию.

Применение методологии формативного оценивания становится одним из важнейших критериев системы оценки работы учителя. Использование методов формативного оценивания на уроках русского языка и литературы помогло моим учащимся выработать навыки самостоятельной работы, работы в группе, у них появился интерес к учебе, повысилось чувство взаимопомощи, коллективизма.

Если раньше на своих уроках я наблюдала лишь частичное использование огромных возможностей формативного оценивания, то сейчас, когда я знакома с этим видом оценивания, я использую его на каждом этапе урока. Все виды оценивания, а формативное оценивание в особенности, предполагают использование тщательно разработанных критериев для организации работы обучающихся. Использование критериев оценивания послужило хорошим руководством для моих учеников в процессе выполнения заданий. Они научились более объективно оценивать качество своей работы, ведь умение оценивать необходимо им в будущем.Совместно с детьми разрабатываем критерии оценивания по каждому виду заданий. Стараюсь, чтобы критерии были доступными и понятными для детей и не больше трёх-четырех к одному заданию.

Важнейшей целью образования является воспитание ученика, который может учиться самостоятельно. Для развития навыков самостоятельности и совместной деятельности я использую такие методы оценивания, как «Самооценивание и Взаимооценивание», которые дают ученикам возможность оценить собственный успех, свои мысли и учебу, и продумать способы их улучшения. В своей практике я использую различные стратегии, которые способствуют развитию навыков оценивания. В частности, составляем кластеры, таблицы Знаю - Интересуюсь - Умею, диаграммы, карты и многое другое. Такие виды работы любимы многими моими учениками, ведь при составлении карт или схем у детей развивается критическое мышление, навыки саморегуляции, повышается активность и появляется интерес. При оценивании данных видов работ применяю стратегии «Плюс - минус - интересно», «Большой палец», «Две звезды и желание», «Формативный опрос».

Провожу индивидуальные беседы с учащимися, интервью с целью проверки уровня их понимания. В результате таких бесед определяю уровень прогресса обучаемого и предпринимаю определенные шаги для улучшения обучения.

Большое значение придаю упражнениям на проверку усвоения нового материала. Стараюсь проводить такие упражнения в игровой форме, ведь игра вызывает живой интерес порой не только у детей, но и у взрослых. С этой целью я сделала коробку «квадрат» с надписями: «Предсказать», «Обобщить», «Оценить», «Объяснить». После объяснения нового материала я прошу учащихся подбросить квадрат и выбрать тем самым себе тип задания, который ему нужно будет выполнить по изучаемой теме. Например: Если ученик выбрал квадрат «Объяснить», то я могу задать ему следующий вопрос: «Что означает термин степени сравнения?» и т.д.

Меня, как учителя русского языка, интересовало всегда развитие и устной, и письменной речи учащихся. Поэтому чаще всего на стадии рефлексии я применяю небольшие промежуточные работы: тесты, индивидуальные задания, одноминутные/трехминутные эссе, устные журналы.

Данные виды работ помогают мне отслеживать уровень освоения материала в определенном месте конкретной темы, при необходимости предоставление обратной связи учащимся, а на основании полученных результатов соответственно корректировать свою деятельность.

Формативное оценивание требует каждодневного кропотливого труда, определенного опыта.

А опыт приходит с годами.

Оценивание выполняет функцию контроля и повышает эффективность обучения.

Если каждый учитель будет стремиться видеть в учениках развивающуюся личность, а не двоечника или троечника, то и дети по достоинству оценят это стремление, и изменения не заставят ждать.

Современный мир - мир необычайного роста нового знания. Трудно предсказать, какие профессиональные задачи будут решать нынешние школьники, и какие технологии они будут использовать через 10 лет. Задача современной школы - перевести учащегося в режим саморазвития. Ведь «успех приходит к тому, кто делает то, что любит» М.Форбс Литература.

1.Руководство для учителя АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012 .

2.Руководство для учителя. с.163 // АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» 2012г. 3.Загвоздкин, В. К. Традиционные и современные формы оценки учителя и их эффективность.

//http://centrobrrostov.ru 4.Методическое руководство «Оценивание учебных достижений учащихся», Бишкек, 2010.

5.www.nmsa.org/Publications/WebExclusive/Assessment/tabid/1120/Default.aspx

Развитие орфографической зоркости на уроках русского языка

Каиргалива Л.Ж. Гимназия №51

Одной из актуальных проблем современной методики преподавания русского языка является поиск эффективных способов обучения орфографии учащихся начальной школы. От того насколько полно будут сформированы навыки правописания в начальных классах, зависит дальнейшее обучение ребёнка в школе, его орфографическая и речевая грамотность, его способность усваивать родной язык в письменной форме.

Программой начального обучения по русскому языку для каждого класса предусмотрено усвоение орфограмм. Но как научить грамотно писать? Этот вопрос волнует многих учителей. Учебники русского языка для начальных классов учат правописанию чаще всего на текстах с пропущенными буквами. Таким образом, орфографическую задачу ставит перед собой не ученик, а автор учебника. Ученику остаётся лишь решить поставленную перед ним задачу, и он успешно с этим справляется. Такая форма работы становится механической. А при написании диктанта учащиеся допускают ошибки по той причине, что не находят место в слове, где нужно применить правило. Отсюда в диктантах, творческих работах и изложениях у учеников встречается немалое количество ошибок.

Умение обнаруживать и умение распознавать орфограммы являются основополагающими в системе орфографических умений. Вот почему одной из важнейших причин низкой грамотности учащихся является их неумение «видеть» орфограммы.

По мнению Львова М.Р. «эта причина сводит на нет хорошее знание правил и умение их применять: школьник не видит орфограмм в процессе письма».

Развитие орфографической зоркости - это один из приёмов повышения грамотности.

С первого класса на уроках русого языка я ввожу понятие «орфограмма». Объяснение для ученика следует такое: если имеется выбор букв, значит это орфограмма.

Орфограмма - (от греческого opthos - правильный и gramma - буква) правильное написание, которое нужно выбрать из ряда возможных.

После того, как дети усвоили понятие «орфограмма», я начинаю работу над развитием орфографической зоркости. Орфографическая зоркость - это способность (или умение) быстро обнаруживать в тексте орфограммы и определять их типы. Орфографическая зоркость предполагает также умение обнаруживать ошибки, допущенные пишущим.

Отсутствие орфографической зоркости или её слабая сформированность, является одной из главных причин допускаемых ошибок. Эта причина сводит на нет даже хорошее знание правил и умение их применять: школьник не видит орфограмм в процессе письма.

Орфографическая зоркость развивается постепенно, в процессе разнообразных занятий.

Общий способ решения орфографической задачи можно представить в следующем виде:

• произношение слова и распознавание орфограммы,

• определение места орфограммы в слове,

• определение способа проверки,

• проверка,

• запись слова, - контроль.

Для решения этой задачи нужно формировать следующие умения:

• умение находить орфограмму,

• умение выбрать соответствующее орфограмме орфографическое правило, - умение применить это правило.

Встаёт вопрос: «Как же научить ребёнка «видеть» орфограмму?»

Одним из важнейших условий формирования орфографической зоркости учащихся является развитый фонематический слух, на основе которого выполняется другое условие: вооружение детей знаниями тех опознавательных признаков, по которым они могли бы, ещё не владея орфографическими правилами, обнаруживать подавляющее большинство орфограмм.

Существует несколько опознавательных признаков, с которыми знакомятся учащиеся, уже начиная с 1 класса.

Один из опознавательных признаков - это несовпадение буквы и звука, написания и произношения. Выявлению и запоминанию таких совпадений способствует звуко - буквенный анализ и синтез. Это признак применяется успешно в тех случаях, если ребёнок может прочитать слово, т.е. зрительно воспринять. Работа направлена на формирование речевого слуха учащихся.

Второй опознавательный признак орфограмм - это звуки и звукосочетания, буквы и буквосочетания, которые создают опасность ошибок. Стараюсь с первых же дней обращать внимание детей на «опасные» звуки и буквы в словах: гласные а-о, и-е; парные звонкие и глухие согласные; сочетания чк-чн, жи-ши, ча-ща, чу-щу.

Так постепенно в памяти у ребят накапливается набор тех звуков и звукосочетаний, которые могут представлять собой орфограммы и привести к орфографической ошибке. В результате многократных упражнений у детей появляется определённый автоматизм - основа орфографической зоркости. Работа над второй группой признаков направлена на запоминание. В процессе этой работы у детей развивается внимание, своего рода «бдительность» в отношении орфограмм.

Третий опознавательный признак орфограмм - это морфемы в словах. Овладение этим признаком обеспечивается морфемным анализом слов. Зная, какие трудности могут встретиться в приставке, корне, суффиксе, окончании, ученик целенаправленно ищет орфограмму. Работа над третьей группой признаков подготавливает ребят к решению грамматико-орфографических задач.

Путь обучения правописанию через орфограмму, через применение правил правописания - единственный надёжный путь.

Навык грамотного письма формируется в процессе многократных упражнений. При систематической тренировке зоркость автоматизируется и становится частью орфографического навыка.

Использование разных видов работ с одной стороны разнообразит работу на уроке, вызывая активность учащихся, а с другой стороны способствует формированию орфографической зоркости.

Виды работ по развитию орфографической зоркости.

1. Определи в слове ударение. В слове может совсем не быть орфограммы, т.е. ошибку сделать нельзя. Например: шар, ива, крыша, рыба.

2. Один из способов формирования умения обнаруживать орфограммы - диктант «Проверяю себя». Ученик записывает текст с пропуском гласных букв в слабой позиции. Например: Вет-р с сил-й н-л-та-т на д-ревья.

3. В слове на месте гласных в слабой позиции записать набор букв, которыми может быть обозначен звук. Например: убеIиIжал. Таким образом идёт усвоение сущности понятия орфограммы: в слове есть орфограмма, так как есть выбор букв. Аналогично со словами с парными звонкими и глухими согласными. Например: зубIп, берёзIсIка.

4. Работа усложняется: встаёт проблема выбора. Из перечисленных слов выбрать только те, в которых есть орфограмма.

5. Докажи правильность написания букв а, и, о, е в словах: грачи, зима, кормил, лесной.

6. Выборочное письмо. Из текста выписать слова с определённой орфограммой.

7. Проведение орфографических пятиминуток с включением слов на одно правило или в качестве проверки усвоения орфограмм изученных за целый год обучения.

8. Вспомни правило. Прочти слова, вспомни правило проверки выделенных букв в словах:чужой, ранний, ряды, голубь, Анна.

9. Игра с «орфографическими часиками».

10. Письмо по памяти четверостиший с орфограммами.

11. Работа с текстом из художественной литературы. Найти в текстах детской литературы слова с названной орфограммой.

12. Средством развития орфографического навыка являются стихотворные упражнения. Они вызывают интерес к уроку у ребят и помогают им усвоить правило. Например: мыши, ёжики, чижи - только с и всегда пиши.

13. Картинный диктант.

14. Работа с сюжетной картинкой. Задание: найти предмет на картинке в названии которого есть заданная орфограмма.

15. Самодиктанты. Ученик себе сам диктует слова на заданную учителем орфограмму.

16. Приём какографии - умышленно ошибочное письмо. Использование «отрицательного языкового материала» позволяет создать условия для формирования у детей действия самоконтроля.

17. Работа в парах. Учащиеся друг другу диктуют слова с карточки и сами же проверяют у соседа.

18. Использование интегрированных карточек . На них слова сразу на несколько изученных правил.

19. Дифференцированные задания. Серия упражнений различной степени сложности, которая позволяет усвоить разные способы подбора проверочных слов.

20. Использование загадок, пословиц, поговорок. Они являются прекрасным языковым материалом для уроков грамматики, правописания и развития речи, а также носят воспитательный характер.

Критерии оценивания по русскому языку и литературе с нерусским языком обучения

Калиева С.С. СШ №29

Актуальность процесса оценивания отмечалась еще в 30-ые годы прошлого столетия в фундаментальной работе ученого Б.Г.Ананьева «Психология педагогической оценки. В ней определено одно из важных направлений педагогической деятельности - это процессы оценивания в школе. Отметка приобретает не только педагогическое и псиологическое , но и социальное и юридическое значение. Актуальность изучения процесса оценивания определяется многими причинами. Доказано, что без обратной связи управление любым процессом не может быть эффективным. Чем чаще обратная связь, тем эффективнее процесс управления. Контроль является насущной необходимостью. Крите́рий - признак, основание, правило принятия решения по оценке чего-либо на соответствие предъявленным требованиям. Критерии описываются дескрипторами, в которых (для каждой конкретной работы) дается четкое представление о том, как в идеале должен выглядеть результат выполнения учебного задания, а оценивание согласно дескриптору - это определение степени приближения ученика к данной цели.

Можно выделить следующие функции оценивания деятельности учащихся: диагностическая, обучающая, развивающая, воспитывающая, стимулирующая и корректирующая.

1. Диагностическая функция. Одной из функций контроля учебной деятельности является измерение усвоения учащимися учебного материала и глубины понимания.

2. Обучающая функция определяется тем, насколько при контроле наблюдается рост знаний, умений и навыков.

3. Воспитывающая функция определяется тем , насколько реализуется процесс принятия, стабилизации устойчивости изучаемого учебного материала, норм проведения контроля , поведение.

4. Стимулирующая функция. Б.Г.Ананьев писал, что оценка может быть «стимулирующей, воздействующей на интеллектуальную и на аффективно - волевую сферы , т.е. в целом на личность школьника»

5. Корректирующая функция. Процесс оценивания должен исправлять, поправлять поведение ученика и учителя, если оно не соответствует требованиям учебно-воспитательного процесса.

Согласно приказу МОН РК от 21. 01. 2016г.№ 52 говорится:

«Критерии оценивания - утверждения, позволяющие учителям и обучающимся достигнуть цели обучения при формативном оценивании и утверждении, также оценивающие хорошо выполненную работу обучающимися при суммативном оценивании (критерии выставления баллов)» , также прописаны компетенции учащихся в языковых дисциплинах , а именно, казахстанские школьники должны владеть следующими навыками:

1.знание - способность воспроизведения или запоминания конкретных фактов, информации и описания;

2. понимание - способность понимания и интерпретирования освоенного материала через правильное воспроизведение, прогнозирование или объяснение информации;

3. применение - способность использования изученного материала в конкретных условиях и в новых ситуациях для решения проблем. Способами демонстрации применения знаний являются практическая работа, эксперименты, проектная работа, решение проблем и создание новых и/или различных продуктов;

4. анализ - способность деления информационного материала на составные части, изучение информации для получения различных выводов путем определения мотивов или причин, умозаключений, нахождения доказательств для обоснования общих правил;

5. синтез - способность соединения, комбинирования частей (идеи, элементы) в новый контекст, например, сообщение (выступление, доклад), план действий, схемы, приводящие в порядок имеющиеся сведения. Достижение соответствующих ожидаемых результатов обучения предполагает деятельность творческого характера;

6. оценка - способность оценивания значения того или иного материала (утверждений, художественных произведений, исследовательских данных);

7. аудирование - способность понимания основного содержания устных высказываний на различные темы, выделения в них ключевой информации, распознавания мнения говорящего, определение значения слов по контексту, воспринимания и понимания содержания различных типов текстов, соответствующих уровню учащихся, используя разные стратегии;

8. говорение - способность использования слов официального и разговорного стилей речи в беседе на различные темы, выделение более сложных вопросов для получения необходимой информации, выражение собственного мнения, реагирование на неожиданные комментарии, общение со сверстниками в процессе выполнения задания, грамотное применение специфической лексики, пересказ историй и событий;

9. чтение - способность понимания основного содержания художественных и научных текстов на различные темы, выделение ключевой информации, применяя различные стратегии поиска информации, определение значения слов по контексту, распознавание отношения и мнения автора, использование различных бумажных и цифровых источников для проверки значений слов и понимания прочитанного;

10. письмо - способность планирования, написания, редактирования и корректирования письменных работ на разные темы о настоящих и вымышленных событиях, написания критических отзывов на прочитанное, грамотное письмо, не допуская орфографических и грамматических ошибок, придерживаясь определенного стиля, связывая предложения в параграфы, используя различные слова-связки.

В своей педагогической практике , использую следующие критерии оценивания по литературному чтению в среднем звене в классах с нерусским языком обучения. Учитывая специфику предмета , уровень учебных возможностей, степень владения русским (неродным) языком, применяю критерии оценивания , которые служат для объектиного оценивания ЗУН. Благодаря этим требованиям критериям, текущую повседневную контрольно-оценочную и корректирующую работу может выполнять не только учитель, но и сам учащийся , осведомлены и родители. Например , чтобы прочитать на «отлично», нужно:

1. Выполнить норму скорости чтения.

2. Читать правильно с расстановкой ударения.

3. Выразительно, выделяя ключевые слова.

4. Уметь ответить на вопросы по содержанию.

Критерии текста-описания

1. Указан ли автор и название произведения?

2. Сохранен ли порядок описания?

3. Полным и точным ли было описание?

4. Стилевые особенности текста.

5. Передано ли настроение автора?

Критерии чтения наизусть

1. Указать имя и фамилию автора стихотворения (прозаического текста)

2. Безошибочность чтения.

3. Выразительность чтения (соблюдение логического ударения, пауз, правильной интонации

, темпа чтения и силы голоса)

4. Уметь эффективно использовать мимику и жесты.

В заключение своей работы хочется сказать о практической значимости критериального оценивани , которая определяется следующими преимуществами: оценивается только работа учащегося, а не его личность, оценивание происходит по критериям , известных ему заранее, оценки выставляются только за то, что было изучено, учащемуся известен четкий алгоритм выведения оценки, по которому он сам может определить уровень успешности своего обучения и информировать родителей, повышается мотивация обучаемого к самооцениванию.

Литература.

1.«Назарбаев зияткерлік мектептері» Педагогикалық шеберлік орталығы,2016

2.Сергеева В.П., Каскулова Ф.В., Гринченко И.С. Современные средства оценивания результатов обучения: Учебно-методическое пособие / Под общ. ред. В.П. Сергеевой. - М.:

АПКиППРО, 2006.

3.«Критерии оценки знаний обучающихся» Приказ МОН №52, 2016

4.Ананьева Б.Г. «Психология педагогической оценки» , 1984

Новые подходы к обучению русскому языку в казахской школе

Кенжегалиева О.М. СШ №48

Современное казахстанское общество характеризуются общественной модернизацией и включением в мировые интеграционные процессы, где ведущую позицию занимает образование.

Президент страны Н.А. Назарбаев поставил достаточно высокую планку перед национальным образованием. Образование должно стать конкурентоспособным, высококачественным, таким, чтобы выпускники казахстанской школы могли легко продолжить обучение в зарубежных вузах. Внедрение в учебно-воспитательный процесс общеобразовательной школы обучения на трех языках - это, безусловно, значительный шаг вперед - в направлении реализации Государственной программы развития образования Республики Казахстан до 2019 года, одной из базовых компетенций которой являются трехъязычие, евразийская поликультурность, коммуникативность и технократичность.

В концепции 12-летнего среднего общего образования Республики Казахстан определена главная цель - формирование и развитие образованной и творческой, компетентной и конкурентной личности, способной жить в динамично развивающей среде, готовой к самоактуализации как в своих собственных интересах, так и в интересах общества.

Благодаря принятой программе перехода казахстанских школ на 12-летнее обучение и начавшегося эксперимента по коренному обновлению стандарта обучения в скором будущем современная школа будет обновлённой и полиязычной, многофунциональной, конкурентоспособной школой.

В современном мире происходят изменения, которые требуют изменений и от учителя. Поэтому он должен идти в ногу со временем. А для этого учителю надо учиться.На сегодняшний день общество развивается стремительными темпами и предъявляет к учителю высокие требования,требует гибкости, способности воспринимать и принимать инновации, готовности к переменам. Сегодня учитель должен быть не только источником знаний, но и активным участником учебного процесса. Вовлечь каждого ребёнка в процесс обучения, суметь выслушать его, сделать его своим ассистентом, посмотреть глазами ученика на волнующую его проблему - вот задача учителя. Новое время потребовало от учителя владения современными активными технологиями и активного применения их на уроках. Сегодняшний ученик хорошо владеет компьютером, разбирается в технике. А наша задача направить их умения в нужное русло, подсказать, как добыть знания, заинтересовать, добиться, чтобы их глаза загорелись интересом к познанию.

В условиях обновления содержания образования целью учебной программы по предмету «Русский язык» является формирование функционально грамотной личности через развитие практических навыков применения языковых единиц в четырех видах речевой деятельности: говорении, аудировании, чтении, письме.Обновлённая программа предполагает спиральную модель обучения, то есть постепенное расширение и углубление знаний, что ведёт к эффективному преподаванию предмета, целью которого является улучшение языковой компетенции учащихся.

Для достижения поставленной цели на уроках русского языка необходимо решать следующие задачи: учить слушать с пониманием, говорить, читать и писать; формировать лингвистическое отношение к единицам языка.Акцент делается не на полученные знания, а на процесс их применения.

При обучении русскому языку учащиеся развивают навыки говорения, аудирования, чтения и письма, которые им будут необходимы для разрешения жизненно важных проблем в дальнейшем.Особенностьорганизации обучения в контексте «сквозных» тем позволяет интегрировать знания из разных предметных областей и способствует тому, что учащийся, взаимодействуя с миром, познает сам себя, самоопределяется в системе жизненных отношений.Взаимодействие, сотрудничество ребят в процессе выполнения работы, общение, диалог, развитие всех видов речевой деятельности: чтения, аудирования, говорения, письма - играют огромную роль в обучении.

Структура новой модели школьного образования разворачивается в контексте вопроса «Для чего учиться в школе?» вместо традиционного «Чему учить в школе?».Сегодня нужно отходить от традиционных форм работы, где учитель-оратор, а ученики - пассивные слушатели.

В современной школе всегда была и остаётся миссия - воспитание и обучение «Будущего страны» и «Будущего нации». У ребёнка в стенах школы проходят основные этапы жизни: детство, отрочество, юность; можно сказать, что он проходит «школу жизни».И именно на учителе лежит огромная ответственнось, какой она будет, с каким багажом знаний уйдут в «большую жизнь» его ученики.

Как повысить мотивацию учащихся, чтобы детям было интересно учиться, чтобы изучаемый материал был принят ими и усвоен, чтобы пришло понимание, как учиться...Этими и множеством других вопросов озадачен пытливый ум современного учителя.

Учителя, понимая, что на них лежит огромная ответственность за качество продвижения процесса обновления содержания обучения, уже приступили к серьезной работе по освоению новых аспектов предстоящей деятельности.

Современного ученика чрезвычайно трудно мотивировать к познавательной деятельности в условиях обширного информационного пространства современности.

На мой взгляд, это связано с недостаточным уровнем развития мышления и, прежде всего, критического. А это очень важно для человека в современном мире, который входит в новый век с новым обликом познавательной культуры, для которой «человек репродуцирующий» - понятие, в сущности, устаревшее и неинтересное. Кроме воспроизводящей деятельности существует и другой род деятельности, именно деятельность творческая.

Критичность ума - это умение человека объективно оценивать свои и чужие мысли, тщательно и всесторонне проверять все выдвигаемые положения и выводы. Человек с критическим складом ума никогда не расценивает свои высказывания и суждения как абсолютно верные. Критическое мышление, т.е. творческое, помогает человеку определить собственные приоритеты в личной и профессиональной жизни. Предполагает принятие индивидуальной ответственности за сделанный выбор. Повышает уровень индивидуальной культуры работы с информацией. Формирует умение анализировать и делать самостоятельные выводы, прогнозировать последствия своих решений и отвечать за них. Позволяет развивать культуру диалога в совместной деятельности.Таким образом, умение мыслить критически помогает человеку сократить количество поступков, о которых после пришлось бы жалеть, а значит, увеличивает наши шансы на успех.

Именно поэтому, учитывая все современные требования к учителю и к его уроку, учитель новой формации сам должен обладать критическим мышлением и овладеть всеми методами технологии развития критического мышления учащихся.

Практика показывает, что слишком малый процент выпускников школ реально владеют информационной культурой, поэтому привлекательность данной технологии вижу в возможности развивать у учащихся критическое мышление через чтение и письмо, через развитие культуры работы с текстом.

Технология развития критического мышления через чтение и письмо (РКМЧП) представляет собой целостную систему, формирующую навыки работы с информацией в процессе чтения и письма. Она направлена на то, чтобы заинтересовать ученика, то есть пробудить в нем исследовательскую, творческую активность, задействовать уже имеющиеся знания, затем - представить условия для осмысления нового материала и, наконец, помочь ему творчески переработать и обобщить полученные знания. В процессе работы учащиеся овладевают различными способами интегрирования информации, учатся вырабатывать собственное мнение на основе осмысления различного опыта, идей и представлений, строить умозаключения и логические цепочки доказательств, выражать свои мысли ясно, уверенно и корректно по отношению к окружающим.

Технология развития критического мышления через чтение и письмо дает возможность личностного роста школьника, приобщает ребенка к духовному опыту человечества, развивает его ум, индивидуальность. РКМЧП помогает учителю заменить пассивное слушание и пересказ на активное участие учащихся в образовательном процессе, и тем самым повысить эффективность занятий.

И в заключение хочу добавить, что использованиеучителем новых методов обучения, стремление к самообразованию, к постоянному самосовершенствованию продиктованы велением времени, поскольку именно школа должна подготовить граждан, способных стать высококвалифицированными специалистами, способными вывести науку, экономику и промышленность Казахстана на качественно новый уровень.

Литература.

1.Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы 2.С.И.Заир -Бек, И.В.Муштавинская. Развитие критического мышления на уроке: Пособие для учителя. - М.: Просвещение, 2004.

Сущность суммативного оценивания

Ксенофонтова Р.И. СШ №29

В документах ЮНЕСКО одна из фундаментальных целей образования в XXI веке звучит: «Научите жить вместе (учение для совместной жизни)». Обновленная программа образования - это требование современного времени. Задачи нас, педагогов, - развивать основные человеческие нормы и морали, формировать толерантность и уважение к другим культурам, быть напарником для учащихся, развивать критическое мышление и творческие навыки.

Необходимо, чтобы каждый урок, подготовленный учителем, способствовал развитию учащихся, кроме того приносил успех учителю, доставлял чувство радости, удовлетворения. Для учителя урок - это сложная работа, означающая 45 минут концентрации внимания и особого напряжения. Каждый урок требует осмысления и контроля: каким образом лучше установить взаимосвязь между учителем и учащимся, школой и обществом? Как двигаться в направлении конкурентоспособности? Как развивать личностные качества каждого ученика? Как повысить мотивацию в процессе обучения?

Мотивация достигается долгосрочной и краткосрочной постановкой цели, преобразованной в реальные целевые установки учащихся, пробуждающие их интерес, затрагивающие их «внутреннюю позицию», вызывающие радость того, что вскоре можно узнать и суметь больше. При этом важно, чтобы тебя заметили, поддержали, похвалили.

Повышается личностная самооценка, формируется характер, вырабатываются приоритеты. Контроль и оценку следует давать на каждом уроке, так как результаты измеряются в соответствии с целями урока, определенными учебной программой, при этом важно осуществление обратной связи, которая дает возможность далее ставить цели и поэтапно планировать. В целом ученики положительно относятся к оценкам. Но нужно знать, «за что получаешь отметку», и «она должна быть справедливой».

В последнее время от родителей учащихся мы можем услышать, что детей необъективно оценили. Некоторые считают, что оценивать знания очень просто, со стороны так кажется. Ведь есть программа, где все расписано, что в каком объеме должен уметь и знать ученик. Как же определить усвоил ли ученик материал полностью? Научился ли он чему-нибудь? Может именно сегодня у него есть причина, поэтому он не раскроет свои возможности в полном объеме.

Можно сказать, что оценивание - это сложнейшая проблема, над которой работает современная школа.

Критериальное оценивание является новым подходом в обучении школьников.

В чем же заключается сущность процесса оценивания?

Категория «оценивания» в переводе с латинского означает «сидеть рядом», так как характерным признаком оценивания является наблюдение, размышление о знании и понимании. Форма при этом разная: одни - тесты на бумаге, другие - в форме вопроса при обычном общении на уроке. Все виды оценивания предполагают наблюдения, интерпретацию, заключения. Наблюдая за деятельностью в классе, слушая общение детей, я получаю информацию, после чего составляю письменное задание или тест для достижения целей, поставленных ранее. Ответы учеников должны быть интерпретированы учителем. Интерпретацию желательно проводить в отношении того, что вызывает интерес, например, особые точки зрения или виды знания. Такие параметры часто называют критериями, при помощи интерпретации можно объяснить поведение, либо интерпретация следует как логический вывод из поведения. Интерпретацию в этом случае называют логическим выводом. На основе интерпретации данных делается заключение, что и является оцениванием.

Во многом на начальном этапе работы педагоги опираются на руководство по критериальному оцениванию.

Суммативное оценивание - это один из типов оценивания, оценивание обучения. Целью оценивания обучения является суммирование того, что изучил ученик, заключение делается после соотношения достижений ученика с установленными нормами или уровнями. Такие заключения могут формулироваться в форме «соответствуют, не соответствуют» стандарту или могут быть представлены в виде шкалы баллов в соответствии с разработанными критериями, к примеру, оценивания содержания, грамотности, фактической точности речи итогового сочинения по русской литературе. После чего следует шкала перевода баллов в оценку.

Критериальное оценивание, составной частью которого является суммативное оценивание - это процесс, основанный на соответствии достижений учащихся с четко определенными коллективно выработанными критериями, соответствующими целям и содержанию образования и понятными для учащихся, родителей и педагогов.

Оценивание на основе критериев носит более справедливый характер и способствует созданию необходимых условий для повышения качества обучения казахстанских школ.

Целью критериального оценивания является получение объективной информации о результатах обучения на основе критериев оценивания и предоставление ее всем заинтересованным участникам для дальнейшего совершенствования учебного процесса.

Мотивация в обучении будет ярче выражена, если учащийся будет знать критерии оценки.

Слово «критерий» с греческого переводится как способность различения, мерило. (совместно с учителями разрабатываются критерии оценивания различных видов работ.)

Устные ответы

• полнота ответа;

• умение формулировать мысль;

• количество правильных ответов;

• оперирование литературными терминами; - понятность.

Творческие задания

• оригинальность;

• широта мысли и фантазии;

• индивидуальность;

• умение рассказывать без листка;

• содержательность; - рассуждение; - эстетичность.

Письменные работы

• грамотность;

• аккуратность;

• полнота выполнения заданий; - правильное оформление.

Листы самооценивания

В листе самооценивания учащийся ставит себе баллы на каждом из этапов урока. Если это урок обобщения, то учащимся можно предложить поставить себе оценку заранее, по каждой теме целого раздела. В ходе урока по мере выполнения заданий, после проверки ученики заполняют лист реальными отметками. Полученная хорошая оценка стимулирует к улучшению работы, если отметка ниже - это служит сигналом «здоровой» самооценки.

Варианты использования самооценивания могут быть самыми различными и включать в себя также листы взаимооценивания.

Листы оценивания группы

Каждый ученик в процессе демонстрации выполнения задания оценивает свое участие в работе.

Можно организовать на уроке группу оценщиков. Эти ребята смогут оценить весь класс, отметив в своих листах активных в работе одноклассников. После выступления по группам ответы резюмируют, сопровождая краткими комментариями.

Суммативное оценивание - привычный нам вид оценивания.

Суммативное оценивание предполагает навыки более высокого уровня;

мы можем в течение всей четверти хвалить, отмечать недостатки, но в итоге каждый ученик

должен получить свою оценку в табель успеваемости.

Суммативное оценивание, как и формативное необходимо для эффективного использования оценивания для обучения и оценивания обучения (суммативное). Чтобы объективно оценивать, наряду с суммативным надо применять и формативное оценивание, так как троечники нуждаются в поощрении и стимулировании. При этом запас времени позволит закрепить полученные умения и навыки и улучшить показатели при подведении итогов. В процессе оценивания создается благоприятный психологический настрой, дети не испытывают лишнего напряжения, увереннее оценивают других, открыто говорят о своих ошибках, учатся анализировать.

Оценивание дает необходимую информацию об уровне знаний учеников. Оценивание обучения сконцентрировано на том, что учитель и ученики могут предпринять, чтобы развиться дальше.

У.Джеймс:

«Глубочайшим свойством человеческой природы

является страстное стремление людей быть оцененным по достоинствам».

Говоря о специфике cуммативного оценивания, надо напомнить, что суммативное оценивание применяется в конце изучения раздела или в конце четверти с использованием различного вида контрольно-проверочных работ. Проверяют не столько запоминание фактов или пройденного материала, а навыки более высокого уровня. Очевидно, что формативное оценивание при правильном планировании изучаемого материала урока, постепенно подведет учащихся к логическому итогу, к правильным выводам и навыкам, которые будут выявлены при суммативном оценивании. На уровне отдельного ученика, суммативное оценивание используется для определения уровней достижений и последующих уровней задаваемых как цель для дальнейшего развития ученика. Информация может быть использована для обратной связи с учениками. Чтобы улучшить результат, желательно проанализировать и объяснить критерии оценивания. Изменив характер суммативного оценивания, его можно использовать в оценивании для обучения, (то есть формативного).

Суммативная работа предполагает выполнение следующих рекомендаций:

• при проверке и оценивании знаний, сначала реши, что хочешь проверить, оценить и чего достичь;

• проверяй и оценивай тщательно, регулярно. Проверяй все, что задаешь, оценивай полно, ставь оценку строго по критериям.

«Малые формы оценки», в ходе занятий находящие свое выражение в мимике, жестах, модуляции голоса, обращении к ученику, в кратких отклоняющихся исправлениях, критических замечаниях учителя - это формативное оценивание. Оно направляет и корректирует процесс обучения.

Что касается контроля успеваемости, явного для учащегося и связанного с выставлением отметок, применяются следующие методы суммативного оценивания:

• письменный контроль, следующий за рядом объединенных тем, включая письменную работу на 15-20 мин;

• тестовые задания;

• проектная работа - презентация; - устный опрос - зачет.

От большинства людей требуются устные ответы во всех сферах жизни. Поэтому каждому предмету необходим и устный контроль, где возможно проследить умение использовать специальные знания для выражения и доказательства своей точки зрения, ее защиты, для отчета о проделанной работе, оценки различных поступков. Опытные учителя еще при долгосрочном планировании заранее думают о контроле и оценках.

Понимание учащимися эффективности оценки учебы - неотъемлемая часть продвижения в образовании. Педагоги регулярно суммируют то, чему ученики научились. Суммативное оценивание целесообразно в целях составления отчета для родителей по успеваемости ребенка, помощи учащемуся при выборе дополнительных предметов в обучении, предоставлении информации о результатах школы.

Надежность и достоверность - главные принципы суммативного оценивания. Мнение учителя значимо и применяется как аргумент, так как учителя способны оценивать работы учеников более тщательно. Это обеспечивает надежность и достоверность (обеспечивает достаточный диапазон доказательств) оценивания.

Высокая достоверность и оптимальная надежность вместе способствуют гарантированности процедуры оценивания, уверенности в ней.

Качественное суммативное оценивание в классе предполагает:

• вовлечение учащихся в мониторинг своей успеваемости;

• способность учителя четко формулировать перспективы;

• умение использовать разные методы оценивания;

• умение и осуществление отчетных процедур;

• умение учителя находить общий язык с каждым учеником.

Надежность оценивания не принципиальна, если изначально предназначалась для использования внутри класса или школы, также нет необходимости регулирования повседневного суммативного оценивания в классе, если основной целью является создание основы для дальнейшего обучения.

Качество проведения итоговой оценки учителем требует особого умения.

Требования суммативного оценивания не должны искажать формативное оценивание учителей, что является важным моментом.

Без оценивания обучения не возможен качественный процесс усвоения материала. Оно оказывает огромное влияние на учащихся, на их отношение к предмету, учителю, школе и окружающему миру в целом. Поэтому и к процессу оценивания качества знаний учащихся в целом предъявляются достаточно серьезные требования.

Литература.

1.Программа «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012 г. -274 с.

2.Образовательная программа 2016 www.learningforward.ord -62 с.

3.smk.edu kz.

4.Инфоурок Г.М.Цвингер

Ағылшын тілі сабағында жобалап оқыту технологиясы

Көздібаева С.Б., Көпжан С.С. №61 ЖОББМ

Ғылыми-техникалық ілгерілеу, оқудың жаңа мазмұны мен жаңа құрылысы - оқушылардың терең білім алуына жасалған тиімді жағдай, ойлау қабілетін дамытушы, олардың бойында шындық пен өздігінен оқып, өзін-өзі жетілдіру қабілеттерін арттыра алатын танымдық қатынас оқытудың жаңа әдіс-тәсілін енгізілуін талап етеді. Қазіргі кезде ізгілендіру - білімнің жетекші қағидасы болып табылады. Ізгілендіру үшін нақты технологиялар қажет. Бүгінгі күнгі жетекші технология - оқушылардың іс-әрекеттері мен шығармашылықтарын ұйғарушы жобалап оқыту технологиясы болып табылады.

Ағылшын тілін оқытуда біз түрлі оқу пәндерін біріктіретін, үйренушілердің жұмыс қарқынын тиімді пайдаланып, оқу барысында ынтымақтастықты ұйымдастыра отырып аталмыш технологияны пайдаланамыз.

Негізгі идея оқушылардың зерттеу жұмыстарына бағытталады. Олар өздері еркімен таңдап алған жобаны үлкен қызығушылықпен орындайды.

Жобалау технологиясы оқушылардың ізденімпаздығы мен зерттей білуін қамтиды. Жобалау әрекетінің негізінде - оқушының танымдық қызығушылық қызметін дамыту, өз білімін өз бетінше құрастыруға дағдыландыру, ақпарат әлемінде бағдарлама алы, сыни тұрғыдан ойлау жатыр.

Оқытуды өзектендірудің әдістемелік тәсілдері ретінде:

• білім алушыны тақырып бойынша туындаған мәселені шешу жолдарын табуды ұсыну;

• жағдаяттарды әр түрлі позициядан тәсілдері ретінде;

• нақты тапсырмалар ұсыну;

• нақты сұрақтар қою қарастырылады.

Жобалау әдісі - белгілі бір проблеманың шешу жолын табуға бағытталған мұғалім мен оқушының бірлескен әрекеті. Қорытынды сабақта қарастырылатын жоба тақырыптары кіріспе бөлімдегі оқу модулінің құрылымымен танысу барысында ұсынылады.

Жоба тақырыбының бірнеше нұсқаларды ғана таңдауынамүмкіндік туғызады және қандай түрде қорғайтыны оқушылардың өзінің қалауына қалдырылатын болғандықтан, қызығушылығын арттырады.

Оқушыдан тақырып негізінде жоба тақырыбының мақсат-міндетін анықтау, болжамын қоя білу талап етіледі. Бұл оқушылардың ғылыми ізденімпаздық қабілетін арттырады, әрі шығармашылыққа баулиды. Ал жоба қорғау сабағында оқушылардың өз жұмысына және өзгенің жұмысына сараптама жасауы жауапкершіліктерін арттырады. Жобаға сарапшылар төмендегідей өлшемдер бойынша төрелік етіп, сараптама жасайды.

1. Тақырыпты мақсаты мен өзектілігіне сай аша білу.

2. Болжам қоя білуі

3. Ғылыми ізденісі, жаңалығы.

4. Талдай білуі, көрнекілік қолдануы

5. Сөйлеу мәдениеті мен шешендік қабілеті

Әзірленген жоба туралы пікір айтқанда, оқушылардың басшылыққа алынатыны.

1. Әзірленген жобаның маңыздылығы

2. Жобаның күшті жағы

3. Жобаның әлсіз жағы

Жоба қорғау барысында оқушылардың өзара қойған сұрақтары да, мұғалім тарапынан қойылған бағыттаушы сұрақтар да аса маңызды. Жобалау технологиясы негізінде өткізілген сабақтар оқушы тұлғасының әс-әрекет барысында қалыптасуына жағдай жасайды. Жоба қорғау жағдайы негізінде жүзеге асырылады. Жағдаят - белгілі бір уақытта ұйымдастыруға тигізген әсері жоғары бағаланған нақты фактілер жиынтығы. Ситуациялық ойлау арқылы оқушы нақты мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін қажетті әдістер мен тәсілдерде түсіне алады. Оқушылар жоба бойынша дұрыс пікірін айту үшін келесі грамматикалық конструкцияларды, қажетті лексиканы және сөздік клишені қолданады:

As far as I know ... It is sad that ...

To my mind ... It was ... that

There used to be ... It is ... that / who Оқушылар өз ойларын ортаға салғанда келесі конструкцияларды қолданады: In my opinion ... I believe that ... I think that ... I'm sure that ...

Қорытынды дискуссия кезінде оқушылар келіскен және келіспеген жағдайда пайдаланылады: I agree that ... I disagree that ...

Осы клишелерді жаттықтыру үшін мұғалім алдын-ала бір-біріне шағын диалог құрастыруға мүмкіндік береді. Осындай жұмыс түрінде оқушылар жаңа клишені және лексиканы сақтаудан басқа өз ойларын логикалық түрде жеткізе алады және сөйлеу мәдениетін дамытады. Мысалы:

• Do you know this plant? - Of course. It's fern

• What do you know about this plant?

• It's very interest plant. We can't find it everywhere we like. It likes clear air and soil.

Ситуациялық амал жетістіктері зерттеу барысында шешім қабылдау үрдісінде факторлардың дәо анықталуына байланысты. Зерттеу амалы 4 мағынада қолданылады:

1. Зерттеу міндеттері дәрежесінде мәселені қою және шешу тәсілі;

2. Зерттеу процедураларын, олардың кезектілігін, басымдылығын, тиімділігін бағалау тәсілдерінің жиынтығы;

3. Эмпирикалық материалды категория түрінде пайымдау, базалық категорияның синтездеу құралы ретінде;

4. Қөзқарастар, түсіндіру тәсілі, ойлау стилі, тұжырымды идея ретінде түсіндіріледі.

Жобалау әлісінің негізгі жетістігі ретінде оқушылардың жоғары деңгейдегі ізденімпаздығы мен өзбеттілігін айтуға болады. Топтық әрекет негізіндегі оқушылардың әлеуметтік дағдылары дамиды, бала ғылыми зерттеу әрекетіне үйренеді, пәнаралық білім, білік дағдылар кіріктіріледі. Жалпы жобалау әрекеті оқушы тарапынан оқытуды белсендіріледі. Жобалау әрекеті білім берудің басқа облыстары мен әрекет түрлеріне көшуге болатын құзыреттіліктерді қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Оқушылар алған білімдерін өзіндік танымдық, ал келешекте кәсіби қызметінде қолдануға үйренеді

Жоба бойынша жұмыс жеке немесе топтық болуы мүмкін. Топты қалыптастыруда төмендегідей сапаларына назар аудару қажет: интеллектуалдық дамудың белгілі бір деңгейі, пән бойынша белгілі бір құзыреттілік деңгейі, танымдық белсенділігінің деңгейі.

Біріншіден, жобамен жұмыс бастауда жобалау әрекетінің негізі болып табылатын проблеманы анықтау керек. Ол оқушыларға дайын күйінде берілмей, әр түрлі әдістер мен тәсілдер, көрнекі құралдар арқылы балалардың өздерін проблеманы анықтауға және оны шешу болжамдарын ұсынуға әкелу керек. Жоба әрекеті балалардың өз бетінше әрекет етуіне негізделген. Жобамен жұмыс жасаудың маңызды кезеңі оны қорғау. Жобаға қатысушылар өз әрекетінің нәтижелерін эскиз, слайд, баяндама, коллаж т.б. түрінде бере алады. Оқытушы үйлестіруші рөлін атқарады.

Жобалау технологиясы негізінде ұйымдастыру - оқушының өзінің дербес мүмкіндіктерін ескере отырып, зерттеу мәдениетінің артуына, белсенді іс-әрекет жасауына, тұлға ретінде үнемі дамуына маңызды.

Әдебиеттер.

1.Душеина Т.В. «Проектная методика на уроке иностранного языка». Эффективность применения метода проектов на уроках иностранного языка ИЯШ 2003, №5

2.Березина Т.В. Использование метода проектов на уроках английского языка как средства формирования положительного интереса к иноязычной культуре. [Электронный ресурс]

3.Гребенникова О.А. Проектная деятельность как средство развития познавательных интересов старшеклассников: Дис. канд. пед. наук [текст] О.А.Гребенникова - Великий Новгород, 2005, 181с.

4.Кочетурова Н. Метод проектов в обучении языку: теория и практика [Электронный ресурс] 5.Сафонова В.В. Проблемные задания на уроках англ. языка в школе 2011.

Бастауыш сынып оқушыларының білім сапасын критериалды бағалау арқылы жетілдіру

Тлеуова Б.А. М.Арын атынд. ҚҚОМ

Бастауыш мектепте оқыту мазмұнын жаңарту жұмыстары бағдарламаға сай жүргізіліп, оқыту, тәрбиелеу, дамытудың жаңа мүмкіндіктері ашылды. Білім саласындағы түбегейлі өзгерістер ұстаздардан үлкен жауапкершілікті талап етеді. Қоғамның дамуы келешек ұрпаққа білім беруші мұғалімнің біліктілігіне тікелей байланысты.

Қазақстанда білім берудің деңгейі мен сапасына жаңа талаптар қойылып отыр. Соңғы жылдары білім беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар еліміздегі білім беру сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және бәсекеге қабілетті білім беру болып табылады.

Критериалды бағалау оқушының оқу нәтижелерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, білім беру үдерісіне қатысушылардың барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс.

Критериалды бағалауды енгізудің мақсаты:

• Мектепте оқыту сапасын жоғарлату

• Мектеп бітірушілердің білімін халық аралық стандартқа сәйкестендіру.

Критериалды бағалаудың міндеттері:

• Сабақтың әр бөліктеріндегі әр оқушының дайындық деңгейін анықтауға;

• Бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті;

• Жеке оқушының даму жетістігін бақылауға;

• Әртүрлі жұмыс барысындағы алған өз бағасының әділдігіне көзін жеткізуге;

• Оқу бағдарламасының тиімділігінің саралуға;

• Сабақ үдерісі мен білімінің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз етуге; Практикалық маңызы:

• Тек қана оқушы жұмысы бағаланады;

• Орындалған жұмыс алдын ала белгілі үлгі (эталонмен)салыстырылады;

• Оқушы жұмысын бағалауға мүмкіндік беретін нақты бағалау алгоритмін біледі және атаанасына ақпарат бере алады;

• Критериалды бағалау белгілі оқу мақсаты бойынша бағаланады.

Критериалдық бағалау жүйесін қолдану арқылы біз:

• Оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттау;

• Тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге, бағытқа жеткізу;

• Білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез-келген кезеңде анықтау;

• Әртүрлі жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға болады(Өздік жұмысы, күнделікті баға, үй жұмысы т.б);

• Құрылымдық бағалау мен нақтылы бағалаулар арқылы оқушының еңбегін анықтау; - Оқушының бағалау жүйесіне толық қанағаттануын аламыз.

Критериалды бағалау жүйесінің тиімділігі:

• заман талабына сай бәсекеге қабілетті, білімді, іскер, ойлау жүйесі дамыған, логикалық тұжырым жасауға бейім, еркін ойлай алатын жеке тұлғаны қалыптастырады;

• жеке жұмыстар жүргізу арқылы білім дәрежесін, ой-өрісін әрі қарай дамытады;

• оқушылардың білім сапасын арттырады;

• оқушының тұлғалық бағытын белсенді позициясына бағыттауға мүмкіндік беретін бірденбір бағалау жолы;

• тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге, бағытқа жеткізетін, шығармашыл бағалау жүйесі.

А.Байтұрсынов: «Дүниеде өзгермейтін нәрсе жоқ. Ғылым да, тіл де, табиғат та дамиды. Осындай дамуды, өзгерісті басынан өткеретін күрделі құбылыс та - тіл»деп жазған. Жеке тұлға тәрбиелеуде тіл құзыреттілігінің маңызы ерекше. Білім алушының тіл құзыреттілігін жетілдіруге критериалды бағалау жүйесінің ықпалы өте зор. Қазіргі заманда дамытудың нақты, бағытты, жүйеленген әдістемелері жасалып, психологиялық қолайлы жағдайлар тудырып отырса, кез келген ерекше қабілетті оқушы дарынды оқушыға айнала алады. Ал дарынды ұрпақ - елдің ертеңі екенін, оқушы жастан белсенді азаматтық позициясымен ерекшеленетін бала қоғамымыздың ертеңгі интелектуалдық потенциалы, зияткерлік тобы екенін үнемі есімізден шығармағанымыз жөн. Әдебиеттер.

1.http://moodle.nis.edu.kz.

2.Мұғалімге арналған нұсқаулық «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау».

3.Бешімбаева Қ.Е. Білім алушының тілдік құзыреттілігін жетілдірудегі критериалды бағалау

жүйесі.

Особенности формирования функциональной грамотности на раннем этапе обучения английскому языку

Матвиенко Е.Н. СШ №25

Обучение английскому языку младших школьников рассматривается как один из предварительных важных этапов, готовящих ребенка к обучению в школе, закладывающих правильное произношение, накопление лексического запаса, умение понимать иностранную речь на слух и участвовать в несложной беседе. Иначе говоря, происходит постепенное развитие основ коммуникативной компетенции, которая на ранней стадии изучения английского языка включает в себя следующие аспекты:

а) умение правильно с фонетической точки зрения повторить английские слова за преподавателем, носителем языка или диктором (имеется в виду работа с фонозаписью), то есть поэтапное формирование слухового внимания, фонетического слуха и правильного произношения;

б) накопление, закрепление и активизация словаря, без которого невозможно

совершенствование речевого общения;

в) овладение определенным количеством несложных грамматических структур;

г) умение связно высказываться в пределах тематики и ситуаций общения;

д) внимательное отношение к речи собеседника и соответствующая реакция на его вопросы.

При обучении иностранному языку младших школьников особое значение приобретает развивающий аспект обучения, который предусматривает общее совершенствование речемыслительных процессов.

«Обучение младших школьников иностранному языку должно быть коммуникативно направленным» [1, с.95]. Дети должны уметь использовать изученный лексико-грамматический материал в естественных ситуациях общения. Этой цели служат все структуры для понимания и говорения, а также рифмовки и песенки, предназначенные для наиболее продуктивного усвоения изучаемого материала.

На первом этапе обучения основной задачей является динамичное развитие устной речи (говорения и понимания речи на слух). Вместе с тем, как и при обучении родному языку, в этом возрасте очень важно выработать моторные навыки, которые не только помогают лучше усвоить лексико-грамматический материал, но и способствуют успешному развитию речемыслительных процессов. Для наилучшего развития моторики специально разработаны упражнения по раскрашиванию и обводке рисунков, выполненных точками

В зависимости от возраста детей обучение по предлагаемому пособию может вестись устно или с элементами письма. Детей шести лет (т. е. Дошкольного возраста) не следует обучать одновременно чтению и письму, а целесообразно вести занятия в устной форме. Преподаватели произносят слова, сочетания слов, предложения, а дети повторяют их устно. Постепенно от отдельных слов и предложений преподаватели переходят к устному чтению рассказов, которые дети должны понимать со слуха. От устного перевода отдельных предложений с русского языка на английский дети переходят к пересказу текстов на английском языке, а потом и к самостоятельному изложению каких-нибудь несложных мыслей на иностранном языке.

«Основным условием, при котором можно добиться успеха в обучении, является регулярность занятий». [2, с.111] Необходимо заниматься с детьми каждый день, но не утомлять их, особенно на первом этапе обучения.

Рекомендуются также учебные магнитофонные записи, содержащие как учебный материал, так и доступные восприятию ученика песни и рассказы на английском языке. Может случиться так, что привыкая к произношению «учителя», к тембру его голоса, ребенок в то же время плохо понимает английскую речь, услышанную от другого человека, по радио или на пластинке. Именно поэтому нужно по возможности чаще использовать магнитофонные записи с непривычным для ученика голосом и произношением.

Тексты этих записей должны быть короткими, легкими для восприятия на слух, содержать исключительно знакомые слова, сочетания и выражения. Использование магнитофонных записей тем более важно, что они в большой степени помогут научить ребенка правильному ударению и интонации английского языка. Начинать урок надо с чтения текста. Новые слова к уроку даются сразу же после текста в порядке их появления в нем. Начиная со второй части пособия новые слова (в упражнениях) выделяются полужирным шрифтом для того, чтобы научить детей пользоваться словарем. Затем выполняются задания к тексту. Те упражнения, которые имеют параллельный перевод, следует выполнять следующим образом. Сначала делается перевод с английского языка на русский, причем параллельный русский текст закрывается полос кой бумаги. Затем наоборот - английский текст закрывается и делается перевод с русского. Грамматику следует учить на материале текста и упражнений. Родители заранее просматривают все объяснения к уроку и только после этого приступают к чтению текста с детьми. Новое грамматическое явление разбирается попутно с чтением, непосредственно на материале урока, а затем закрепляется упражнениями к уроку. В конце урока, когда ребенок уже втянулся в процесс занятия, можно провести «речевую зарядку». Это - серия вопросов, быстро следующих один за другим. Темп речи на иностранном языке постепенно приближается к темпу речи на родном языке, что достигается запоминанием детьми готовых предложений-образцов в процессе многократных повторений. Цель - полная автоматизация ответов. Для этого могут быть использованы тренировочные упражнения, помещенные в конце ключа к каждому уроку, начиная со второй части пособия. «Речевую зарядку» можно проводить и в начале урока, чтобы психологически подготовить ребенка к занятию и настроить его на рабочий лад. Но в этом случае вопросы должны быть построены так, чтобы можно было требовать только краткой формы утверждения или отрицания (например: Yes, I am или No, I don’t). Очень полезно провести учет типичных фраз на родном языке ребенка и, составив для себя соответствующие подстановочные таблицы на основе материала пособия, применять их в аналогичной ситуации. Для этого в качестве примера в конце первой части дан список так называемых стандартных фраз. Приемы стимулирования к речевому общению весьма разнообразны и именно своей «обыденностью» привлекают детей.

Рассказы предназначаются для детей, только что овладевших английской грамотой в конце 1го года обучения, чтобы дать им возможность наблюдать реальное употребление языка, расширить свой словарный запас, получить удовольствие от чтения на иностранном языке.

«Главная ценность рассказов заключается в их юмористическом содержании, которое является основной движущей силой текста. По сути, это анекдотические ситуации, в которых

«замаскированы» лексика и грамматика». [3, с.31]

Композиция даже самого маленького рассказа завершена, в этом их отличие от длинных историй на английском, которые предлагаются в книгах для домашнего чтения. Рассказы небольшие и емкие по объему, ребенку хватает терпения дочитать их до конца. Темы и ситуации близки детям - они читают о своих сверстниках в других странах, об их приключениях и взаимоотношениях - таким образом, появляется мотивация к чтению на иностранном языке вообще. Ребенок способен самостоятельно осваивать эти тексты, а потом пересказывать их родителям, совершенствуя свои речевые навыки. Многие рассказы интерактивны: они побуждают ребенка участвовать в создании текста, отвечать на вопросы и записывать ответы. К каждому тексту даны занимательные задания, которые помогут ученикам понять прочитанное, запомнить новые слова, конструкции, начать употреблять их в речи.

В курсе «Английский для самых маленьких» мы предлагаем речевые ситуации на русском языке с использованием английских слов и выражений. Во всех ситуациях участвуют одни и те же персонажи - Пэт, Лиз, Тим и Бен. Вместе с ними малыши выполняют различные виды упражнений, не выходя за рамки игры, что является необходимым условием при обучении младших дошкольников.

Мы поставили перед собой задачу дать примерный план занятий, включающий все необходимые лексико-грамматические блоки, оставляя за преподавателем возможность его видоизменения. Например, преподаватель может выбрать, какую часть упражнений-раскрасок выполнять на уроке, сколько ввести рифмовок или игр, когда лучше выделить время на закрепление грамматики и т. д. Материал учебника расположен линейно, то есть новый урок, обязательно включает повторение пройденного.

Почти в каждом занятии вы найдете рифмовки на закрепление пройденного лексикограмматического материала. Мы подробно рассказываем, как нужно с ними работать. Однако если вам покажется, что они трудны для малышей, их можно заучивать выборочно или опустить совсем, опираясь на основную лексику, помещенную в колонке «Лексика».

Литература.

1.«Английский для малышей» И.А. Шишкова, М.Е. Вербовская, Издательство «РосмэнПресс», 2004-2005 год.

2.«Английский для детей» Валентина Скультэ. Издательство «Айрис-Пресс», 2015 год.

3.«50 забавных английских рассказов для тебя и твоих друзей» Ю.Н. Кузнецова. Издательство

«Астрель», 2007 год.

Развитие творческих способностей учащихся

Нугманова З.М. СШ №36

Василий Александрович Сухомлинский когда - то написал такие слова: «В душе каждого ребёнка есть невидимые струны. Если тронуть их умелой рукой, они красиво зазвучат».

Тема моего выступления «Развитие творческих способностей учащихся» выбрана не случайно. Обращение к данной теме вызвано существенными причинами. Дело в том, что современное общество предъявляет к человеку всё более высокие требования. В условиях роста социальной конкуренции молодому человеку необходимо уметь творчески применять те знания и навыки, которыми он обладает, уметь преобразовывать деятельность таким образом, чтобы сделать её как можно более эффективной. Для того, чтобы быть востребованным в современном обществе необходимо привносить в него новое своей деятельностью, то есть быть «независимым». А для этого, что очевидно, деятельность должна носить творческий характер. Современная школа, находясь на пути перемен, ставит перед собой, как и всегда, задачу социализации школьника, при этом необходимо учитывать условия изменяющегося общества. Поэтому я вижу необходимым уделение особого внимания развитию творческих способностей учащихся.

Анализ проблемы развития творческих способностей во многом будет предопределяться тем содержанием, которое мы будем вкладывать в это понятие. Очень часто в обыденном сознании творческие способности отождествляются со способностями к различным видам художественной деятельности, с умением красиво рисовать, сочинять стихи, песни, писать музыку… Что такое творческие способности на самом деле? Очевидно, что рассматриваемое понятие тесным образом связано с понятием «творчество», «творческая деятельность». Под творческой деятельностью мы понимаем такую деятельность человека, в результате которой создаётся нечто новое - будь это предмет внешнего мира или построение мышления, приводящее к новым знаниям о мире, или чувство, отражающее новое отношение к деятельности.

Одним из важнейших факторов творческого развития учащихся является создание условий, способствующих формированию их творческих способностей.

Первым важным условием развития творческих способностей ребёнка является создание обстановки, опережающей развитие детей. Необходимо окружить ученика такой средой и такой системой отношений, которые стимулировали бы его самую разнообразную творческую деятельность.

Второе, чрезвычайно важное, условие эффективного развития творческих способностей вытекает из самого характера творческого процесса, который требует максимального напряжения сил. Дело в том, что способности будут развиваться тем успешнее, чем чаще в своей деятельности человек добирается «до потолка» своих возможностей и постепенно поднимает этот потолок всё выше и выше.

Третье условие успешного развития творческих способностей заключается в предоставлении ученику большой свободы в выборе деятельности, в чередовании дел, в продолжительности занятий одним каким - либо делом. Тогда желание, интерес ребёнка, эмоциональный подъём послужат надёжной гарантией того, что уже большее напряжение ума не приведёт к переутомлению, и пойдёт на пользу.

Но предоставление ученику такой свободы не исключает, а, наоборот, предполагает ненавязчивую, умную, доброжелательную помощь учителя - это и есть четвёртое условие успешного развития творческих способностей.

Давно известно, что для творчества необходимо комфортная психологическая обстановка и наличие свободного времени, поэтому пятое условие успешного развития творческих способностей - тёплая, дружелюбная атмосфера в коллективе. Взрослые должны создать безопасную психологическую базу для возвращения ребёнка из творческого поиска и собственных открытий. Оказывается (и практика доказывает это), если подобрать соответствующие методы обучения, то это будет способствовать более высокому уровню развития творческих способностей учащихся - это шестое условие развития творческих способностей. Оно будет эффективным лишь в том случае, если оно будет представлять собой целенаправленный процесс, в ходе которого решается ряд частных педагогических задач, направленных на достижение конечной цели.

Бесталанных людей нет, а есть люди, занятые не своим делом. Таланты бывают разные: талант управления, талант общения, артистические способности и многие другие, раскрыть которые можно только во внеурочной деятельности. В данном случае цель работы учителя - формирование и раскрытие творческой индивидуальности ученика.Реализация цели подразумевает решение следующих задач:

1. Создание условий для интеллектуально - нравственного, эмоционального самовыражения личности ребёнка, для открытия и развития способностей детей в различных сферах деятельности.

2. Обеспечивать педагогическую поддержку творческих устремлений учащихся.

3. Способствовать повышению роли ученического самоуправления в планировании, организации и анализе жизнедеятельности в классе.

4. Сформировать круг традиционных дел в классе, позволяющий оптимально распределять учеников по способностям.

Детский коллектив - коллектив, нацеленный на творчество. Только в творческом коллективе ребята вырастают не приспособляться к жизни, а преобразуя её вокруг себя. Как же сделать так, чтобы всемирно развить самостоятельность и инициативу каждого ученика? Чтобы, когда проводятся различные мероприятия в классе, большинство ребят на этих мероприятиях были полноправными хозяевами, а не скучающими гостями?

Способы и средства достижения целей в данном случае, должны быть также творческими:

• Нужно уметь находить в каждом ученике что - то хорошее, делиться этим хорошим, вовлекать каждого в поиск того, что можно сделать интересного и полезного для своего класса, для окружающих людей.

• Выработать у детей привычку заботиться об окружающих и думать не только о себе, но и о других, стремиться к тому, чтобы всем было хорошо и интересно.

Организации познавательно - развивающей деятельности учащихся более всего соответствуют формы: викторина, аукцион знаний, заседание клуба любознательных, конкурс проектов, конкурс эрудитов, интеллектуальный марафон, деловые игры, конкурс изобретателей и фантазёров, устный журнал…При осуществлении задач нравственного воспитания и самовоспитания широко применяю такие формы: круглый стол, пресс - конференция. Устный журнал, диспуты, беседы на этические темы о самовоспитании, обзор литературы по различным проблемам, литературно - музыкальные композиции, практические занятия, заочные путешествия, поисковая деятельность.При организации эстетического воспитания широко применяю: экскурсии в музеи и на выставки, прогулки на природу, беседы о музыке, живописи, обзор журналов…При организации физического воспитания широко применяю игры типа «Весёлые старты», походы и эстафеты, беседы о гигиене, здоровье.

Для того, чтобы обучать детей творчеству, учителю необходимо научиться работать творчески самому. Подготовка к мероприятию - процесс, требующий выбора оптимальных методов, средств и форм воспитания. Мероприятия творческого характера - это мероприятия, предполагающие креативность в их реализации и рассчитанные на использование в них творческих возможностей учащихся.

Литература.

1.Борзова В.А., Борзов А.А. Развитие творческих способностей у детей. - Самара, 1994 г.

2.Волков И.И. Учим творчеству.-М. 1988 г.

3.Интернет-ресурсы

Развитие исследовательских навыков на уроках русского языка и литературы

Салихова А.К., Дарина Б.К. Пригородная СШ

Каждый учитель знает, что желание научить своих учеников тому, что знает сам, зависит не от наличия знаний у него, сколько от умения делать эти знания достоянием учеников.

Для этого необходимо развить у учащихся исследовательские навыки, как:

-творческий процесс совместной деятельности двух субъектов в поисках решения неизвестного, в ходе чего осуществляется передача культурных ценностей, результатом которого является формирование мировоззрения (А.С.Обухов) ;

-бескорыстный поиск истины, вызванный любознательностью ребёнка (А.И.Савенков);

-фактор формирования научного мышления (А.В.Леонтович);

-способ освоения действительности (П.Г.Щедровицкий);

-условие учебной активности учащихся (И.Ф.Харламов); -способ реализации потребности в познании (В.А.Энгельгард).

Успех исследовательской деятельности учащихся в основном обеспечивается правильным планированием видов и форм заданий, использованием эффективных систем заданий, а также умелым руководством педагога этой деятельностью.

Современному ученику свойственны такие качества , как ответственность и продуктив-ность. Кроме того, он должен уметь приспосабливаться к изменениям в социальной среде, адаптироваться к ним. Хотя знания и умения как единицы образовательного результата необходимы, но недостаточны для того, чтобы быть успешным в современном информа-ционном обществе. Обществу требуется специалист новой формации- активный, творчески мыслящий, готовый к самостоятельному поиску научной информации и применению науч-ных знаний на практике. Для современного специалиста особенно важным становится умение осмысленно действовать в ситуации выбора, осознанно планировать жизненные цели и достигать их, действовать продуктивно в образовательной, профессиональной и социальной областях. Поэтому исследователь -ученик рассматривается как творец , субъект собственной деятельности, способный максимально реализоваться в различных социаль-ных сферах.

На уроке русского языка и литературы учитель должен уметь:

-планировать урок с использованием всего разнообразия форм и методов учебной работы, и, прежде всего, всех видов самостоятельной работы (групповой и индивидуаль-ной), диалогических и проектно-исследовательских;

-ставить цели и оценивать степень их достижения совместно с учащимися;

-видеть и понимать действительные жизненные интересы своих учеников;

-связывать изучаемый материал с повседневной жизнью и интересами учащихся, характерными для их возраста;

-в совершенстве использовать метод "Создание ситуации успеха";

-демонстрировать ученикам ролевые модели на примере реальных людей, литературных персонажей, а также в ходе выполнения проектов, ролевых игр и психологических тре-нингов, которые позволяют им обнаружить и опробовать новые для них способы мышле-ния, восприятия и поведения, увидеть, а также испытать последствия такого поведения и проверить, это поведение "на пригодность";

-видеть пробелы не только в знаниях, но и в готовности к жизни.

Для этого учитель должен остерегаться:

-по привычке считать себя главным и единственным источником знаний для своих учеников;

-передавать ученикам свой опыт жизни и воспитывать их исходя из того, как был воспитан сам; представлений о том, что существуют раз и навсегда заданные способы " правильного" и "неправильного" решения проблем;

-мелочных правил и инструкций;

-бездоказательно-нормативных высказываний "надо", "должен", "так принято", которые не сопровождаются дальнейшими пояснениями.

Целью развития исследовательских навыков является эффективное интеллектуальное и творческое развитие, социализация обучающихся, духовно-нравственное воспитание.

Организация исследовательской работы становится реальной тогда, когда мы сумеем подгото-вить к этому уровню работы и себя, и обучающимся. Игровые сюжеты позволяют создать высокую мотивацию для самостоятельного изучения сложных проблем по предмету.

Литература.

1.Селевко Г.К." Современные образовательные технологии" Учебное пособие.-М.1998г.

2.Белоусова Л.Е. Формирование положительной мотивации школьников на уроках русского языка через использование методов и приемов педагогических технологий: Презентация педагогического опыта. Боровичи, 2008

3."Сын тұрғысынан ойлау білім үрдісінде" Имжарова З.У. Ақтөбе 2009 ж.

4.Исследовательский подход в образовании: от теории к практике .Научно-методический сборник в двух томах ./Под общей редакцией А.С.Обухова/,2009 г., 448 с. 5.Руководство для учителя. с.168 // АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» 2016 г.

Формативное оценивание на уроках русского языка и литературы

Кусаинова Г.К., Капанова Г. М. Пригородная СШ

В начале XXI века, в условиях стремительных глобальных изменений, общество поставило перед учителями еще более сложную задачу - воспитывать не просто знающего человека, но человека мыслящего, умеющего, развивающегося. В современном мире, по словам Н. А.

Назарбаева, «простой поголовной грамотности уже явно недостаточно», выпускник будущего должен быть конкурентоспособным, функционально грамотным, способным к самообразованию и саморазвитию.

Формативное оценивание

• определяет текущий уровень усвоения знаний и навыков в процессе повседневной работы в классе;

• позволяет учащимся понимать, насколько правильно они выполняют задания в период изучения нового материала;

• позволяет корректировать индивидуальную траекторию обучения учащегося;

• не влияет на итоговые оценки и позволяет снять страх у учащихся перед ошибками.

Существует разрыв, между тем, что дал учитель и тем, чему обучились ученики. Именно поэтому необходимо внедрять в практику формативное оценивание, которое формирует процесс диагностирования процесса обучения на начальной и промежуточной стадии.

Процесс формативного оценивания поможет каждому получить информацию о том, насколько успешно учатся ученики. Наблюдая за учениками в момент обучения, собирая информацию на основе обратной связи и проводя исследования в ходе учебного процесса. Мы узнаем, как ученики воспринимают материал и как они реагируют на приёмы преподавания.

Если раньше на своих уроках мы наблюдали лишь частичное использование огромных возможностей формативного оценивания, то сейчас, когда мы знакомы с этим видом оценивания, мы будем использовать его на каждом этапе урока. Использование критериев оценивания послужит хорошим руководством для учеников в процессе выполнения заданий. Они научатся более объективно оценивать качество своей работы, ведь умение оценивать необходимо им в будущем.

При использовании формативного оценивания учащиеся видят ясно свои пробелы, сами понимают, как улучшить имеющийся результат.

На уроках русского языка и русской литературы эффективны такие формы оценивания, как самооценивание и, листы оценивания для анализарезультатов собственного учения и учения одноклассника,сочинения,анкеты.

Для развития навыков самостоятельности и совместной деятельности я использую такие методы оценивания, как «Самооценивание и Взаимооценивание», которые дают ученикам возможность оценить собственный успех, свои мысли и учебу, и продумать способы их улучшения. На уроках удачней всего получилось самооценивание, когда каждый ребенок комментировал, как он работал на уроке, что у него получилось, а что нет. И многие ребята достаточно объективно ставили себе отметки. Конечно, бывало, что кто-то занижал себе оценку или, наоборот, завышал, тогда я приходила на помощь, комментируя работу ученика на уроке. Я также вовлекала в процесс других детей, тем самым подключая их во взаимооценивание. При взаимооценивании на первых уроках ребята завышали оценки, объясняя это тем, что им не хотелось бы обидеть друга или одноклассника. Тогда мне пришлось прибегнуть к хитрости: вместо обычной оценки ребята должны были ставить баллы, которые соответствовали определенным отметкам. Ребята должны были опираться при оценивании на совместно разработанные нами критерии. В своей практике я использую различные стратегии, которые способствуют развитию навыков оценивания.

В частности, составляем кластеры, таблицы Знаю - Интересуюсь - Умею, диаграммы, карты и многое другое. Такие виды работы любимы многими моими учениками, ведь при составлении карт или схем у детей развивается критическое мышление, навыки саморегуляции, повышается активность и появляется интерес. При оценивании данных видов работ применяю стратегии «Плюсминус-интересно», «Большой палец», «Две звезды и желание». Провожу индивидуаль-ные беседы с учащимися, интервью с целью проверки уровня их понимания. В результате таких бесед определяю уровень прогресса обучаемого и предпринимаю определенные шаги для улуч-шения обучения.

Постеры учащихся

-Каждая группа прокомментировав работы других групп производила взаимооценивание путем стратегии «Светофор», и что интересно, это формативное оценивание сопровождалось и самооцениванием работы группы. Каждая группа должна была оставить себе одну из трех цветных фигур, то есть оценить себя взаимооцениванием.

Светофор

У каждого ученика имеются карточки 3-х цветов светофора. Учитель просит учащихся показывать сигналы карточками, обозначающие их понимание или непонимание материала. По итогам опроса учитель просит учеников ответить на вопросы по пройденной теме. К учащимся, которые подняли зеленые карточки (все поняли): -Что Вы поняли? К учащимся, поднявшим желтые или красные карточки с вопросом: - Что Вам не понятно? По итогам полученных ответов учитель должен принять решение о повторном изучении, закреплении темы или продолжении обучения. На уроках русского языка и русской литературы учащимся особенно нравятся такие стратегии оценивания как «Синквейн»,«Две звезды и одно пожелание». Применение данных технологий способствует развитию критического мышления и сознательного отношения к учебе.

«Синквейн» позволяет учащимся на о основе анализа сделать выводы о различиях и сходствах языкового явления, развивает и творческое мышление.

Стратегия «Двезвезды и одно желание» дает возможность воспитывать критическое оценивание ответов и уважительное отношение к выступающим. Учащиеся учатся слушать, анализировать, оценивать ответы.

Формативное оценивание требует каждодневного кропотливого труда, определенного опыта.

Современный мир - мир необычайного роста нового знания. Трудно предсказать, какие профессиональные задачи будут решать нынешние школьники, и какие технологии они будут использовать через 10 лет. Задача современной школы - перевести учащегося в режим саморазвития. Ведь «успех приходит к тому, кто делает то, что любит» М.Форбс.

Литература.

1.Руководство для учителя. с.163 // АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» 2016 г.

2.Пинская, М.А. Формирующее оценивание: оценивание для обучения. Практическое руководство для учителей.

3.Методы оценивания в классе // http://edugalaxy.intel.ru

4.Теории педагогики. Объективное оценивание - фундаментальная задача образования.

//http://teoria.ru

Формирование коммуникативных умений как средство развития речевой деятельности младших школьников на уроках русского языка

Рыскулова Г.К. ККСШ имени М.Арына

Коммуникативная компетентность не возникает на пустом месте, она формируется. Основу её формирования составляет опыт человеческого общения. Основными источни-ками приобретения коммуникативной компетентности являются опыт народной культуры; знание языков общения; опыт межличностного общения; опыт восприятия искусства.

Приобретения эти осуществляются на уроках русского языка. Коммуникативная компетентность имеет несколько аспектов или составляющих:

• Коммуникативная способность - Коммуникативное знание

• Коммуникативные умения

Коммуникативная способность - природная одарённость человека в общении, с одной стороны, и коммуникативная производительность с другой.

Коммуникативное знание - это знание о том, что такое общение, каковы её виды, фазы, закономерности развития.

Коммуникативные умения - способы выполнения каких - либо речевых действий, от которых зависит готовность индивида к общению (Е. А. Овсянникова).

Она выделяет следующие коммуникативные умения:

• умение слушать;

• умение передавать информацию и принимать ее с нужным смыслом;

• умение понимать другого;

• умение сопереживать, сочувствовать;

• умение адекватно оценивать себя и других;

• умение принимать мнение другого;

• умение решать конфликт;

• умение взаимодействовать с членами коллектива.

Одним из важнейших умений современной личности являются коммуникативные умения. Важно начать формирование коммуникативных умений именно в младшем школьном возрасте для поэтапного развития в дальнейшем. Успешность и интенсивность формирования коммуникативных умений зависят от того, насколько они осознаются школьником, насколько он сам способствует их развитию и насколько целенаправленно участвует в этом процессе.

Проблема эффективной организации процесса формирования коммуникативных умений в ходе учебной деятельности нашла свое отражение в исследованиях отечественных и зарубежных ученых. Вопросы специально организованной речевой деятельности, пробле-мы межличностного взаимодействия рассматривали Л. С.Выготский, В. А.Сухомлинский, С. Л.Рубинштейн, А. А.Леонтьев, М. М.Бахтин. Исследования Г. М.Андреевой, В. А.Канн-Калика, А. А.Кидрона, А. Н.Леонтьева, Б. Ф.Ломова, А. М.Мудрика, В. Н.Панферова, Г. С.Трофимовой, Д. Б.Эльконина доказывают необходи-мость систематической работы по развитию межличностных отношений, обращают внимание на обязательность организации коммуникативной деятельности, специально организованного общения.

Коммуникативное развитие идет по разным линиям. Это количественное накопление (увеличение словарного запаса, объема высказывания) и качественные изменения (произношение, развитие связной речи, понимание обращенной речи). Однако основным критерием интенсивности и успешности коммуникативного формирования личности является умение понимать, ставить и решать различные по характеру коммуникативные задачи, т. е. умение правильно и оптимально использовать свою речемыслительную деятельность в общении с другими людьми, средствами информации и с самим собой.

Диалог, живое общение, тренинги, языковая коммуникация являются тем фундаментом, на котором будут расти и развиваться школьники. Основная характеристика коммуни-кативного подхода в обучении - «учиться общению общаясь».

Основные формы учебной коммуникации получили освещение в работах Г. М. Андреевой, А. А. Бодалева, А. А. Брудного, А. А. Леонтьева, М. И. Лисиной, Б. Ф. Ломова, Е. В. Руденского, В. Н.

Мясищева.

Монологические формы речевой коммуникации

Диалогические формы речевой коммуникации

Выступать с готовой заранее речью

Учебная беседа учителя и ученика

Рассказывать

Учебная беседа в парах

Пересказывать

Учебная беседа в группах

Спрашивать и задавать вопросы

Дискуссия

Сообщать

Ответы на вопросы

Отвечать на вопросы

Ролевая игра

Критиковать

Блиц - турнир

Доказывать и опровергать

Защита проекта

Развитие речевой компетенции учащихся предполагает понимание учителем целей обучения речевому общению. Речевая компетенция формируется:

• через обучение содержанию предмета;

• через развитие прикладных исследовательских умений;

• через развитие социально - коммуникативных умений;

• через личностно - ориентированный аспект учебной коммуникации.

Работа в парах и группах помогает организации общения, т. к. каждый ребёнок имеет возможность говорить с заинтересованным собеседником.

Участие детей в играх и упражнениях обеспечивает возникновение между детьми доброжелательных отношений, а групповая поддержка вызывает чувство защищённости, и даже самые робкие и тревожные дети преодолевают страх.

Одно из главных организаций диалога - это создание атмосферы доверия и доброжелательности, свободы и взаимопонимания, сотворчества равных и разных.

Получить полный текст Подписаться на рассылку!

Для организации диалога с автором художественного произведения необходима организация читательской деятельности, которая включает:

• Эмоциональное вслушивание

• Вычитывание

• Выразительное чтение

• Сочинения, рисование, инсценировки

Результатом организации чтения, как диалога с автором и освоения ребёнком позиции настоящего читателя считается:

• Владение детьми способа понимания художественного произведения - Умения выразительно читать.

• Стремление выразить и грамотно оформить свои суждения о произведении в устной речи.

• Расширение читательского кругозора.

• Развитее «чувства языка» и литературного вкуса.

• Формирование коммуникативных способностей.

Опираясь на исследования доктора педагогических наук В. С.Безруковой, можно использовать вопросно - ответную форму урока, как одно из средств формирования коммуни-кативных способностей учащихся. Наиболее эффективными для развития коммуникатив-ных умений считаются следующие виды вопросов:

Тренинговые вопросы

Учащиеся усваивают алгоритм выполнения учебных задач.

Конструктивные вопросы

Требуют поиска ответа с опорой на имеющий уже опыт, а также самостоятельной формулировки ответа.

Альтернативные вопросы

Используются при тестированном опросе, когда нужно выбрать правильный ответ и доказать его.

Наводящий вопрос

Вопрос - подсказка. С его помощью ученик быстрее ориентируется и формулирует ответ.

Исследование проблемы коммуникативных умений детей младшего школьного возраста получило отражение в целом ряде работ.

Формирование коммуникативных умений у младших школьников происходит в процессе дидактической игры, классификацию которых разработала Д. Р. Мунирова: лексические, грамматические, фонетические, разговорные, творческие.

«Игра - это не только показ, переживание поступка, это ещё и мысль - действие, и мысль - образ. И в этом её воспитывающая сила».

Коммуникативные умения структурно проанализированы А. Е. Дмитриевым:

v Говорить перед классом

v Излагать материал последовательно и не потерять нить рассуждений v Сделать сообщение на основе опорного конспекта или ключевых слов v Отвечать у доски

v Не обращаться к учителю за разъяснением и уточнением v При ответе смотреть на одноклассников, а не на учителя v Сообща работать в группе, в паре v Внимательно слушать длинное выступление, даже если оно не очень важное

Неотъемлемой частью социального бытия людей, формой коммуникации является речь (Т. А.

Ладыженская, Н. В. Ладыженская). Основные функции речи:

Использование речи в процессе совместной трудовой деятельности;

Речь - средство познания;

Речь - средство воздействия на сознание, выработки мировоззрения, норм поведения;

Речь - средство удовлетворения личных потребностей в общении.

Данные функции речи сохранятся и в будущем. Речь будет приобретать все большее и большее значение в жизни общества.

Значение работы по развитию речи детей всегда осознавалось обществом, было и остается предметом особой заботы педагогов в любой цивилизованной стране.

Предположив, что развитию речевой деятельности способствует формирование коммуникативных умений, была разработана модель формирования коммуникативных умений и система заданий для уроков русского языка.

Данная модель обеспечивает выполнение требований к результатам освоения образовательной программы начального обучения по русскому языку:

осознание значимости чтения учащимися для личного развития;

достижение необходимого для продолжения образования уровня читательской компетенции,

общего речевого развития; умение самостоятельно выбирать интересующую литературу, пользоваться справочными

источниками для понимания и получения дополнительной информации.

Имея солидный педагогический стаж преподавания в начальной школе, я работала по различным авторским программам и пришла к выводу, что учащиеся самостоятельно слабо разбираются в смысловом содержании литературного произведения, не умеют выявить основную идею. Обычно проводимая работа по анализу содержания художественного произведения сaма по себе не обеспечивает достаточного проникновения в его глубинные смысловые пласты. Это привело к мысли, что используемые методики работы c литературными произведениями, применяемые на уроках русского языка в начальных классах, недостаточно эффективно способствуют формированию коммуникативных умений.

На уроке русского языка младшие школьники учатся понимать тему, содержание произведения, определять последовательность, причинность, смысл описываемых событий, выражать свое отношение к героям, их поступкам, проявлять эмоциональную отзывчивость к происходящему, пересказывать текст с творческой обработкой.

Имея спрогнозированный результат деятельности на уроке, школьники по окончании работы получают возможность самостоятельно подвести итог урока, оценить свою деятельность и реализовать свои творческие способности.

Диалоговое обучение на уроках английского языка

Сейдазимова Ж.К. СШ №26

Современный этап развития образования характеризуется интенсивным поиском нового в теории и практике. Уже недостаточно владеть багажом из суммы знаний, умений и навыков. Пути повышения эффективности обучения ищут педагоги всех стран мира.

Каждый учитель может внести свой вклад в совершенствование нашего образования, применяя новые приемы и методы обучения. Зачем нужны такие серьезные перемены в обучении? Почему нельзя обойтись прежними, проверенными временем методами? Ответ очевиден: потому что новая ситуация требует новых подходов.

Важнейший принцип работы учителя - ориентация на обновление методов обучения, использование эффективных образовательных технологий. Это выражается в замене монологических методов предъявления учебной информации диалоговыми формами общения педагогов с учениками и учащихся между собой, в повышении уровня самостоятельности обучающихся в своей учебной деятельности, в использовании в образовательном процессе ролевых и учебно-деловых игр, метода моделирования жизненно-практических ситуаций, социальнопсихологических тренингов.

Каждый учитель, знает, как трудно сохранить познавательный интерес у ребёнка, развить в нём желание учиться, трудиться. Становясь партнерами в процессе обучения, ученик и учитель вместе решают эти сложные образовательные и воспитательные задачи.

Процесс обучения осуществляется в условиях постоянного, активного взаимодействия всех учащихся. Ученик и учитель являются равноправными субъектами обучения. Речь является центральным звеном обучения. Диалог - форма речи, состоящая из процесса обмена информацией между участвующими в нем сторонами.

Диалог в обучении, или учебный диалог - своеобразная форма общения. Это взаимодействие между людьми в условиях учебной ситуации, осуществляющееся в форме речи, в ходе, которого происходит информационный обмен между партнерами, и регулируются дела между ними. Специфика учебного диалога определяется целями его участников, условиями и обстоятельствами их взаимодействия.

В деятельности школьника диалог представлен в основном двумя его видами: учитель - ученик и ученик - ученик. Диалог между одним учеником и учителем в классе происходит нечасто: так как в классе нет возможности работать только с одним учащимся. Даже если это наблюдается, то таковой диалог нацелен в основном на класс в целом, для получения коллективного результата. И для учителя, и для ученика диалог является средством деятельности: для учителя - средством обучающей деятельности, для ученика - учебной.

Совместная деятельность учащихся означает, что каждый вносит свой особый индивидуальный вклад, идет обмен знаниями, идеями, способами деятельности. Причем, происходит это в атмосфере доброжелательности и взаимной поддержки, что позволяет не только получать новое знание, но и развивает саму познавательную деятельность, переводит её на более высокие формы сотрудничества. Интерактивная деятельность на уроках предполагает организацию и развитие диалогового общения, которое ведет к взаимопониманию, взаимодействию, к совместному решению общих, но значимых для каждого участника задач. Диалог исключает доминирование как одного выступающего, так и одного мнения над другим.

Что представляют собой формы интерактивного обучения? В настоящее время методистами и учителями-практиками разработано немало форм групповой работы. Наиболее известные из них - «большой круг», «вертушка», «аквариум», «мозговой штурм», «дебаты», «ролевая игра». Эти формы эффективны в том случае, если на уроке обсуждается какая-либо проблема в целом, о которой у школьников имеются первоначальные представления, полученные ранее на занятиях или в житейском опыте. Кроме того, обсуждаемые темы не должны быть закрытыми или очень узкими.

В ходе диалогового обучения учащиеся учатся критически мыслить, решать сложные проблемы на основе анализа обстоятельств и соответствующей информации, взвешивать альтернативные мнения, принимать продуманные решения, участвовать в дискуссиях, общаться с другими людьми. Для этого на уроках организуются индивидуальная, парная и групповая работа, применяются исследовательские проекты, ролевые игры, идет работа с документами и различными источниками информации, используются творческие работы.

Учитель должен быть не просто «энциклопедией» знаний, а живым механизмом, который направляет и обучает детей как учиться. Нужно стремиться быть в тесной взаимосвязи с учащимися, предоставляя им право выбора и становления их как личностей.

Учитель должен не просто давать готовые знания или идеи, а направлять ученика, чтобы эти знания он добывал сам. Чтобы слово сам - было приоритетным словом для него. Сам работал над своим образованием, сам прогрессировал, сам достигал и постигал.

Из этого следует, что диалог дает возможность общаться через знания, а знания получать через общение.

Одно из главных условий организации диалога - это создание атмосферы доверия и доброжелательности, свободы и взаимопонимания, сотворчества равных и разных. Именно поэтому уроки необходимо начинать с тренинга, настраивая учеников таким образом на доброжелательное сотрудничество.

Таким образом, использование диалогового обучения на уроках способствует тому, что учащиеся учатся критически мыслить, анализировать, взвешивать альтернативные мнения, принимать совместные продуманные решения, участвовать в дискуссиях с друг с другом, с учителем.

Мне нравится работать в диалоговом режиме, но самое главное детям нравится работать в диалоге, в интерактиве, что вдохновляет меня на дальнейшую работу в этом направлении.

Необходимо акцентировать внимание и на то, что при примении интерактивных форм на уроках, создаётся благоприятная психологическая атмосфера, учащиеся могут формировать группы по названию любимого цвета, фруктов. Сами дети излагают, рассказывают, выражают собственную точку зрения «за» или «против». Доказано, что обсуждая различные проблемы, участвуя в дискуссиях, проигрывая ситуации, школьники усваивают от 70% до 90% информации. Значительно повышается мотивация, особенно это отражается на слабых учениках. Снижается утомляемость, учащийся не имеет возможности отсидеться, работают все, появляется интерес к изучаемому материалу, создаются новые подходы к оценке своих достижений и личностных качеств. Рефлексия важна как для старших школьников, так и для младших. Для учащихся начальных классов нами выбран принцип: «Играя - учись». Младшие школьники в процессе игры знакомятся с достаточно большим объёмом учебного материала, развивают устную речь и умения работать с текстом. Игра «Пять прилагательных» способствует эффективному запоминанию лексики при изучении тем «My Family», «My Friend» - 4класс. Каждый играющий записывает на карточке пять прилагательных, которые обозначают его личные качества. Все карточки собираются учителем, который зачитывает содержание каждой из них. Играющие должны угадать, кто написал эти прилагательные. «Лото» помогает в изучении структур there is, there are 3 - класс. Участникам игры даётся одна большая карта. Маленькие карточки перемешиваются. Ведущий вынимает одну карточку, показывает её играющим и обращается с вопросом «What is this?» Если получает правильный ответ, то отдаёт карточку. Следует отметить, что c помощью данных игровых упражнений через размышление и презентацию своего мнения, происходит активизация творческих способностей ребёнка.

Итак, результатом интерактивных форм обучения является создание дидактических условий для переживания учащимися ситуации успеха в процессе учебной деятельности и взаимообогащения их мотивационной, интеллектуальной и других сфер. Сотрудничество и активность учителя и учащихся обеспечивает формирование и развитие универсальных умений, определяющих успешность той или иной деятельности школьника. Использование интерактива в процессе урока снимает нервную нагрузку школьников, даёт возможность менять формы их деятельности, переключать внимание на узловые вопросы темы занятий. Литература.

1.Компанеева Л. Г. «Преподавание иностранных языков одаренным детям». - http://pn. pglu.ru.

2.Роджерс К. «Вопросы, которые я бы себе задал, если бы был учителем» - Хрестоматия по педагогической психологии, 1995г.

3.Бонуэл Ч.К., Сазерлент Т.Е. «Непрерывность активного обучения: выбор интерактивных методов деятельности для активизации учебной работы школьников». - БГУ центр проблем развития образования, 2005г.

4.Кавтарадзе Д.Н. «Обучение и игра». Введение в активные методы обучения, 2002г.

5.Коротаева Е.В. «Хочу! Могу! Умею!» Обучение погруженное в общение, 2000г.

6.Гладилина И.П. «Некоторые приемы работы на уроках английского языка в начальной

школе», 2003г. /Гладилина И.П. Иностранные языки в школе, 2005г./

Новое образование- лучшее будущее страны

Самсонова Н.О. СШГ №9

Любовь к отечеству должна исходить из любви к человечеству, как частное из общего. Любить свою родину значит - пламенно желать видеть в ней осуществление идеала человечества и по мере сил своих способствовать этому. И мы, учителя, можем и должны посредством новых образовательных процессов создать гармонического человека, развив все его способности.

В современном Казахстане идет становление новой системы образования, ориентированной на мировое образовательное пространство.

«Современный мир - очень сложный. Информация увеличивается в два раза каждый год. В нашей жизни происходит очень много событий, которые нам нравятся и не очень. И если на каждое такое событие вводить отдельный предмет, то вы представляете, какая будет программа?

Мы говорим о том, что еще в 80-х годах прошлого века продвинутые страны сделали в своем образовании такой ход, они поняли, что бесполезно создавать новые предметы, которые бы отвечали на вызовы и угрозы современного мира. Мир стал слишком быстро меняющимся, непредсказуемым и предусмотреть это все в учебной программе невозможно» (С. Ирсалиев, президент АО «Информационно-аналитический центр»).[6]

Одним из основных критериев оценки деятельности современной школы является успешность её выпускников во взрослой жизни.

Поэтому перед школой стоит задача всестороннего развития личности ученика. При этом обучение должно обеспечивать духовное, интеллектуальное, творческое развитие учащихся. Современная школа ставит своей целью не только обучение детей с разными способностями, но и создание на уроках творческой обстановки, направленной на личностно-ориентированную модель обучения, утверждающую ценность личности ученика, дающую возможность его саморегуляции, что положительно влияет на такой аспект, как самореализация.

Сейчас общество требует от образования не только образованного и грамотного специалиста, но и специалиста, обладающего коммуникативными умениями и навыками, умеющего говорить на трех и более языках и хорошо работать в команде.

В рамках обновления содержания образования мы не один раз сталкиваемся с термином непрерывное обучение в течение всей жизни, когда мы каждый раз познаем что-то новое и неизведанное.

Из числа современных научных подходов, используемых различными системами среднего образования, наиболее популярными и получившими высокое мировое признание, являются подходы, основанные на конструктивистских теориях, которые базируются на утверждении, что развитие мышления учащихся происходит в условиях взаимодействия имеющихся знаний с новыми, либо со знаниями базирующихся в классе из различных источников: от учителя, сверстников, из учебников.

Из всех новых подходов в преподавании и обучении лишь «Обучение тому, как обучаться» и «Обучение через диалог» позицианированы в статусе новых подходов, поскольку находятся в тесной взаимосвязи с идеей социоконструктивистской теории.

«Обучение тому, как обучаться», или процесс формирования метасознания согласуется с вопросами, касающимися того, как учащимся можно помочь понять и взять на себя ответсвенность за собственное обучение таким образом, чтобы они могли продолжить обучение самостоятельно.

Использование «обучения тому, как учиться» заключается в том, что процесс формирования саморегулируемого обучения не происходит изолированно.

«Обучение обучению» дают возможность для создания «учебного сообщества», при котором и ученики и учителя позиционируют себя как обучающиеся. В подобной среде обучающихся поощряется работа сообща, взаимоподдержка и командный дух. Они работают в группах, в которых внимание уделяется жестикуляции, уважительному оппонированию, способности слушать. Эта философия характеризуется взаимоуважением и развитием самоуправления, что необходимо для устойчивости в дальнейшем обучении; в итоге формируется независимая и мыслящая личность, способная обучаться на протяжении всей жизни.

Между учеником и учителем возникает приятное общение, благодаря которому разговаривать на втором языке становится проще. Позитивный эмоциональный настрой, работа в парах и группах, участие в дискуссиях на интересующие темы, игровые элементы позволяют учителям учесть индивидуальные особенности учащихся, усилить их мотивацию, сделать занятия творческими и увлекательными. Таким образом, происходит совместное, иначе коллаборативное обучение.

Любая деятельность, в нашем случае - учебная, происходящая при взаимодействии людей, вступающих в нее как субъекты, осуществляется посредством общения. Для данного процесса необходимы как минимум два человека, каждый из которых выступает как активный субъект общения. Основополагающим фактором, обеспечивающим адекватность общения, является коммуникативность.

Общение реализуется через определенные виды речи. Наиболее простой разновидностью устной речи является диалог, т.е. разговор, поддерживаемый собеседниками для совместного обсуждения и разрешения каких-либо вопросов. Но при этом, обучение диалогической речи - одна из самых сложных задач в процессе преподавания иностранного языка.

Результаты научных исследований показывают, что диалог занимает центральное место на уроке. Мерсер и Литлтон (2007) в своей работе показали, что диалог в классе может способствовать интеллектуальному развитию учеников и их результативности в обучении. В исследовании подчеркивается, что интерактивное общение как со взрослыми, так и совместная работа со сверстниками способствуют обучению детей и их когнитивному развитию. [3, с.144]

При разработке среднесрочного плана и серии последовательных уроков необходимо тщательно прорабатывать учебный материал всей темы и каждого урока в отдельности. Определять соответствующие цели, задачи, содержание, объем и последовательность учебных элементов, указав время, отводимое на каждое из них и вид работы учащихся. Подбирать соответствующий дополнительный материал, наглядные пособия и задания.

На каждом занятии мною внедряется модуль «Новые подходы в преподавании и обучении», где «дети являются активными обучающимися, которые формируют свое мышление на основе личных размышлений и социального взаимодействия». Данный модуль я внедряю уже с начальных классов, где учащиеся выполняют задания в игровой форме. Я считаю, что этот модуль должен внедряться на раннем этапе, чтобы дети уже начинали чувствовать ответственность за свое обучение.

В среднем звене активно используются диалоговое обучение, в основе которого применяются интерактивные методы обучения, поскольку интерактивное обучение - это, прежде всего, диалоговое обучение, в ходе которого осуществляется взаимодействие между учащимися и преподавателем, между самими учащимися.

Для решения воспитательных и учебных задач мною использованы следующие интерактивные формы: незаконченное предложение, групповой рассказ, деловые и ролевые игры, круглый стол, мозговой штурм, проектные работы. В каждом классе используется работу с постером, поскольку она способствует объединению, и каждый учится объективно оценивать свое участие.

Здесь идет внедрение «обучение критическому мышлению», поскольку учащиеся самостоятельно прорабатывают материал, выделяя главное. Особенно данный метод используется практически на каждых уроках в среднем и старшем звене. Поскольку замечен факт, что порой учащимся трудно выражать мысли и на родном языке. Особенно эффективно использование стихотворений, после которых следуют вопросы высокого порядка, где школьники начинают задумываться над проблемами, обсуждать, учиться правильно аргументировать.

Конечно, я выбираю методы и стратегии, адаптируя к их интересам, возрасту, что способствует удовлетворению потребностей всех обучающихся. Также используются дифференцированные задания, рассчитанные на разные уровни учащихся. С обучением талантливых и одаренных тесно связан модуль «преподавание и обучение в соответствии с возрастными особенностями учеников», поскольку происходит дифференцированное обучение, направленное на удовлетворение потребностей учащихся согласно их возрасту.

В итоге у учащихся появляется самонаправленность в процессе работы над заданиями. Они могут самостоятельного определять проблемы и цели, самостоятельного выбирать стратегии для достижения целей и решения проблем. Школьники становятся более восприимчивы к знаниям, любознательны, больше проявлять самостоятельности и инициативы не только к подготовке домашних заданий по темам занятий, но и расширения общего кругозора и самостоятельного проведения уроков. Они умеют находить причины своих неудач и давать оценку поступкам и событиям на основе своих убеждений, выделять главное и второстепенное. Учащиеся больше заинтересованы помочь товарищам, сделать доброе дело для других. Они могут создавать возможные условия передать свои знания и стали активнее участвовать в делах своего коллектива.

Нoвые реалии и вызoвы времени oбуславливают неoбхoдимость системного обновления сoдержания среднего образования. И тогда пoдрастающее поколение сможет адаптироваться к новым производственным технологиям, новым возможностям передачи и использовании информации, функциональным изменениям в трудoвoй и деловой жизни, единству и многooбразию культур, объединении усилий в преодолении межэтнической напряженности и социальных кoнфликтoв.

Преподавание английского языка в 1-ых классах по обновленному с одержанию образования

Танирбергенова А.Б. СШ №22

Необходимость изучения английского языка продиктована реалиями развития современного общества, которое испытывает потребность в специалистах, свободно владеющих английским языком как языком международного общения.

Обучение иностранному языку детей с шести-семи лет стало вновь предметом заинтересованного разговора педагогов, филологов и родителей. Общество не удовлетворено уровнем языковой подготовки учеников средней школы и один из путей смещения данного уровня - сдвиг точки отсчета начала процесса обучения иностранному языку на дошкольное образования или 1 класс средней школы, которые традиционно считаются наиболее благоприятными периодами для овладения вторым языком.

Изучение английского языка с 1 класса общеобразовательной школы способствует формированию полилингвальной и поликультурной личности. Возраст 6-7 лет наиболее благоприятен для начала изучения иностранного языка, так как является одной из важнейших психологических особенностей этого возраста является повышенная восприимчивость к языкам.

При обучении детей иностранному языку необходимо помнить, что «психологопедагогическая концепция на которой строилось обучение иностранным языкам в разных странах, основывалась на существовавшей до недавнего времени теории усвоения ребенком языка. Согласно этой теории ребенок овладевает языком в результате подражания речи взрослых, имитативным путем без целенаправленного обучения. Иными словами, никто не расчленяет для ребенка поток речи на единицы усвоения, не дозирует речевые образцы, не выстраивает их в определенную последовательность, не объясняет правил грамматики - и тем не менее нормально развивающийся ребенок к пяти-шести годам уже настолько овладевает этой сложнейшей грамматикой, что строит самостоятельные высказывания, успешно решая коммуникативные задачи, а к семи-восьми в речи ребенка появляются сложные предложения, тексты значительной длины». И вторым языком согласно этой теории ребенок овладевает так же как первым, - спонтанно, без вычленения правил, благодаря необыкновенной способности к имитации, которая утрачивается с годами. Доказательство - развитие ребенка в двуязычном окружении. Но имитация не является основным механизмом овладения языком в детстве - возможность самостоятельного построения высказывания достигается за счет огромной (разумеется, неосознанной) аналитической работы ребенка, которые не столько имитирует, сколько расчленяет и обобщает все, что видит и слышит и выводит системы правил, которые определяют выражение индивидуальных мыслей, интенций ребенка.

Изучение иностранного языка при грамотной методической организации занятий способствует интеллектуальному и творческому развитию личности младшего школьника.

В чем же заключаются особенности организации учебного процесса по изучению английского языка с 1 класса средней школы? Во-первых, необходимо отметить общие особенности обучения иностранному языку. Педагогу необходимо стремиться, чтобы занятия проходили на основе индивидуального подхода в условиях коллективных форм обучения. Во-вторых, педагог должен предложить такой способ усвоения знаний, который был бы направлен специально на развитие, а не в ущерб ему. А для этого важно, чтобы каждый ребенок был главным действующим лицом на уроке, чувствовал себя свободно и комфортно, принимал активное участие в обсуждении тем урока. Таким образом, важно, чтобы «дети были раскрепощены, вместе с учителем «творили» урок. Не только и не столько знания и владения языковым и речевым материалом определяют эффективность процесса обучения иностранному языку в младшем школьном возрасте, сколько готовность и желание детей участвовать в межкультурном общении на изучаемом языке. Это возможно, если основной формой школьной деятельности будет не слушание, говорение, чтение или письмо на иностранном языке, а живое, активное общение с учителем и друг с другом. Примерный диалог: - Hello!

• Hello! What is your name?

• My name is Jill. What is your name?

• My name is Ann.

• Bye, Jill.

• Bye, Ann.

При обучении английскому языку учитель должен руководствоваться дидактическими принципами, основывающимися на воспитывающем обучении, активности, наглядности, системности и последовательности, прочности усвоения, доступности и индивидуализации.

Для достижения планируемых результатов обучения английскому языку в первом классе важно опираться на методические принципы: коммуникативность обучения, ситуативно тематическую представленность материала, функциональность, комплексность, дифференцированность, концентризм.

При изучении английского языка, в связи с его особой фонетикой, важно то, каким голосом преподаватель произносит слова и фразы и какое при этом выражение его лица. Безусловно, голос преподавателя должен быть добрым, располагающим к общению, а выражение лица должно соответствовать тону, который должен быть интригующим, заговорческо-доверительным, или серьезным, деловым, выражающим радость встречи, вселяющим успех. При изучении английского языка с 1 класса средней школы необходимо особо обратить внимание на взаимоотношение ученика с окружающими, а не являться только объектом контроля сформированности их языковой компетенции. Этому способствует целый ряд упражнений.

Главное, чтобы ученик, вступая в общение на английском языке не испытывал страх за ошибку и стремился всеми имеющимися в его распоряжении средствами реализовать то или иное коммуникативное намерение. «Как считается, ошибки - это средство и условие успешного овладения коммуникативной компетенцией; их наличие не свидетельствует о неуспехе, наоборот, они показывают, что учебный процесс проходит нормально и учащиеся принимают в нем активное участие».

Итак, английский язык должен усваиваться учащимися как средство общения. Дети должны изучать английский язык в процессе заинтересованного общения и взаимодействия с различными персонажами: учителем, куклами. Любое общение (непосредственное или опосредованное) начинается с мотива и цели, то есть с того, почему и зачем что-то говориться, воспринимается на слух, читается и пишется. Ученик должен четко представлять себе цель своего речевого (и неречевого) действия, его конечный результат - что именно будет достигнуто, если он произнесет слово, построит высказывание, прослушает или прочитает текст. Для успешного прохождения процесса обучения английскому языку необходимо создать мотивы каждого речевого и неречевого действия детей как при обучении средствам общения, так и деятельности общения. Дети должны видеть результаты практического применения английского языка.

Для формирования страноведческой мотивации можно помочь ребятам установить переписку, обмен открытками, фотографиями, кассетами со сверстниками из Великобритании. Конечно, для первоклассников эта процедура будет достаточно сложна, хотя сам педагог может использовать как буфер обмена информацией. Ввести ребенка в мир культуры Великобритании, - важнейшая задача учителя, решая которую он будет способствовать формированию у детей общечеловеческого сознания. Поэтому обучение младших школьников английскому языку с самых первых шагов строится как диалог культур: русской и английской. И самое главное, в процессе обучения английскому языку помнить: роль имитационного начала в процессе обучения чрезвычайно низка, дети овладевают материалом осознанно, а не на основе имитации, поэтому нужно организовать деятельность детей по овладению иностранным языком, чтобы они всегда видели смысл в том, что они делают.

При обучении иностранному языку всегда учитывается родной язык учащихся, так как при обучении произношению важен показ общего и различного в произношении русских и английских звуков, при этом особое внимание уделяется английским звукам и их сочетаниям, которые не имеют русских эквивалентов (например, звук, выражаемый на письме сочетанием букв «th» в определенном артикле «the»).

Буквально, с первых уроков учитель должен использовать материал для аудиотрениннга. При обучении детей говорению важно уяснить отличие монологической и диалогической форм речи, исходя из особенностей каждой из них. «В монологичной речи поощряются логичность, развернутость, разноконструктность высказывания, его эмоциональность при обращении к слушателям. В диалогическом обращении дети учатся пользоваться минимальными языковыми средствами, соответствующими нормам современного литературно-разговорного языка, например: «Ты куда?» - «В кино» (а не «Ты куда идешь?» - «Я иду в кино», так как этот вариант не является характерным для реального общения)».⁷ При обучении опосредованной форме общения (через книгу - чтению) необходимо дифференцировать приемы работы овладения чтением с общим пониманием, полным пониманием и поиском необходимой информации. При этом у детей формируется культура чтения (с помощью таких, например, заданий как «Прочитайте заголовок и подумайте о чем может идти речь в тексте?». Обучение английскому языку в 1 классе осуществляется на устной основе, что позволяет сосредоточить внимание школьников на звуковой стороне нового для них языка, дает возможность быстро накапливать языковой и речевой материал, формировать умения осуществлять речевые действия с ним. При изучении английского языка на начальном этапе осуществляется также процесс интеграции, заключающийся в том, что обучение языковым средствам общения происходит не раздельно, а взаимосвязанно: дети овладевают звуками, интонацией, словами, грамматическими формами, выполняя речевые действия с языковым материалом и решая разнообразные задачи общения. «Все формы и виды общения взаимодействуют друг с другом, и обучение им также осуществляется взаимосвзянно: дети читают то, что усвоено в устной речи (слушании и говорении), рассказывают о том, что они читают. Отсюда вытекает следующая рекомендация: обучайте чтению на основе устной речи и устной речи в тесной связи с чтением. Учите детей пользоваться письмом для лучшего усвоения лексики и грамматики и овладения устной речью и чтением».⁸ Чем меньше ребенок, тем больше учебный процесс должен опираться на его практические действия, так как ему недостаточно, только смотреть и размышлять, ему необходимо взять предмет в руки, погладить его, построить что-либо и т.д. Все виды деятельности, типичные для младшего школьника должны быть по возможности включены в общую канву урока английского языка, и чем больше видов восприятия будет задействовано в обучении, тем выше окажется эффективность последнего, поэтому в процессе общения на занятиях по английскому языку можно и нужно включать в деятельность школьников такие элементы, которые характерны для развития способностей детей при освоении названных выше предметов.

Современность, расширение культурных границ, стремление к познанию мира у школьников начальных классов обуславливает им практическую значимость изучения английского языка. Многие дети уже с первых классов школы хотят стать переводчиками, чтобы «путешествовать по различным странам» или «много зарабатывать», а к концу школы эти дети, как правило, хотят стать филологами, чтобы глубже понимать язык;

Семь стратегий формативного оценивания на уроках русского языка и литературы

Тлеубергенова Г.Н. СШГ №9

Формативное оценивание в руках учителей и учащихся - важный инструмент. Современное оценивание класса ближе к тому, что более всего способно обеспечить понятную и точную обратную связь в обучении. Оно направлено на развитие способности учеников контролировать самообучение и адаптироваться к нему.

Многие стратегии формативного оценивания применяют на уроках русского языка и литературы. Они помогают учителю критически оценивать вопросы для хорошего преподавания:

• Кто понял и не понял урок?

• Каковы преимущества и потребности этого ученика?

• На какие недоразумения я должен обратить внимание?

• Какую обратную связь я должна дать ученикам?

• Какие корректировки я должна внести в преподавание?

• Как я должна сгруппировать учащихся?

• Какую дифференциацию я должна осуществить?

Безусловно, благодаря расширенному опросу и методам диалога при формативном оценивании учащиеся лучше понимают новые темы, появляется интерес к изучению предметов.

Три основных вопроса ученика: Куда я иду? Где я сейчас? Как я могу заполнить пробелы?

Ответить на эти вопросы учащийся должен при помощи учителя, который использует семь стратегий формативного оценивания (Стиггинс, 2004 г.).

Таблица 1. Семь стратегий формативного оценивания (Стиггинс, 2004 г.)

Куда я иду?
Стратегия 1	Предоставить учащимся понятное видение цели обучения.
Стратегия 2	Использовать примеры сильной и слабой работ.
Где я сейчас?
Стратегия 3	Проводить регулярную описательную обратную связь.
Стратегия 4	Привить ученикам навыки самооценивания и установления цели.
Как я могу заполнить пробелы?
Стратегия 5	Описывать урок, чтобы сосредоточится на одной из цели обучения.
Стратегия 6	Привить ученикам навык повторения.
Стратегия 7	Вовлекать учеников в самопроверки, предоставить им возможность отслеживать и делиться результатами.

Куда я иду?

Стратегия 1. Предоставить учащимся ясное и понятное видение цели обучения. Мотивация и достижения учащихся увеличиваются, когда преподавание управляется ясно определенной целью. Действия, которые помогают ученикам ответить на вопрос «Что такое обучение?», подготавливают почву для всех дальнейших формативных действий оценивания. Так, на уроках русского языка и литературы, работая на стадии вызова предлагаю учащимся самостоятельно сформулировать тему и цель урока. Обычно ребята бурно обсуждают варианты темы и цели. В конечном счете, получаю ожидаемый результат: ясное и понятное видение цели урока через обучение во взаимодействии.

Стратегия 2. Использовать примеры и модели сильной и слабой работы. Тщательно выбранные примеры диапазона качества могут создать и усовершенствовать у учащихся понимания цели обучения, помогая им ответить на вопросы, «Что определяет качественную работу?» и «Как избежать некоторых проблем?». В этой стратегии часто использую контр примеры, применяем «авторский стул». Учащиеся хорошо справляются при работе в группах: во время оценивания домашних сочинений, упражнений и других письменных работ по критериям. Приобретают навыки разработки критериев для оценивания себя и одноклассников.

Где я сейчас?

Стратегия 3. Проводить регулярную описательную обратную связь. Эффективная обратная связь показывает ученикам, где они находятся на своем пути к достижению намеченного обучения. Оно отвечает на вопросы учеников, «Что является моим преимуществом?» «Над чем я должен продолжать работать?» и «Что я делаю неправильно и что я могу сделать с этим?» Так как предмет «русский язык» является практическим курсом, данная стратегия очень удобна при выполнении упражнений на закрепление темы при наличии рефлексии. Здесь к выполнению упражнений добавляю листы самооценивания. При использовании данного метода, отметила у некоторых учащихся появляется способность к саморегуляции. А некоторых пришлось «подталкивать» к осмыслению темы, так как привыкли выполнять практическую часть без саморефлексии.

Стратегия 4. Привить ученикам навыки самооценивания и установления цели. Информация, предоставленная в эффективной обратной связи, моделирует разновидность оценочного мышления, чтобы ученики делали сами. Стратегия 4 обучает учеников идентифицировать свои достоинства и недостатки и устанавливать цели для дальнейшего обучения. Это помогает им ответить на вопросы, «Что у меня получается?», «Над чем мне нужно поработать?» и «Что мне нужно делать в следующем?», «Как я могу преодолеть пробелы?» Применяя эту стратегию на уроках русского языка и литературы вместе с учащимися проверяем выполненные письменные работы, творческие работы с использованием контр примеров (соответствует критериям, соответствует не в полной мере). Учащиеся при проверке отвечают для себя на вышеуказанные вопросы и ставят для себя дальнейшие цели в обучении.

Стратегия 5. Описывать урок, чтобы сосредоточится на одной из цели обучения. Когда информация об оценке идентифицирует потребность, мы можем приспособить преподавание к цели этой потребности. В этой стратегии мы поддерживаем учащихся, сужая фокусирование на уроке, чтобы помочь ученикам справиться с определенной целью обучения или обратиться определенно на неправильные представления или проблемы. Тезисное описание урока дает учащимся возможность планирования своего рабочего времени. Во время работы с данной стратегией оценивая заметила, что использование формативного оценивания дает свои результаты. Оно помогает учающимся двигаться и развиваться дальше. При этом ученики поняли, что учитель не является единственным оценивающим лицом. Они сами вовлечены в этот процесс.

Стратегия 6. Привить ученикам навык повторения. Это дополнение к Стратегии 5 - когда понятие, умение или компетентность оказывается трудным для учеников, мы можем позволить им практиковать его в меньших сегментах и дать им обратную связь на простых аспектах, которые они практикуют. Эта стратегия позволяет ученикам внимательно пересматривать свою начальную работу с фокусом на управляемое число обучения целей или аспектов качества. Чаще всего на стадии вызова применяется повторение при использовании стратеги для обучения «красная дорожка», «поймай мяч» и т.д. у учащихся вместе с повторением пройденного материала воспитывается социальная и культурная грамотность, креативность, умение общаться, умение работать в команде.

Стратегия 7. Вовлекать учеников в самопроверки, предоставить им возможность отслеживать и делиться результатами. Долговременная память и увеличение мотивации, когда учащиеся отслеживают, размышляют и общаются насчет своего обучения. В этой стратегии ученики оглядываются назад, размышляя над своим учением и разделяя свои успех с другими. Так, на уроке литературы, работая по теме Ф. Достоевского «Преступление и наказание», на этапе рефлексии учащиеся составляли синквейны на темы: судьба, закон, преступление, наказание.

Интересны были все, но понравились следующие варианты:

Наказание.

Суровое. Безжалостное

Подавляет. Мучает. Исправляет

Наказание всегда следует за преступлением. Распад Закон.

Жестокий. Справедливый.

Наказывает. Исправляет. Учит.

Закон - один для всех.

Права.

Эти семь стратегий - не рецепт, который будет сопровождаться шаг за шагом, хотя они действительно основываются друг на друге. Скорее это последовательность действий, которые будут усиливать смысл самоэффективности учеников (вера - та сила, которая приводит к улучшению), их мотивации, чтобы попробовать, в конечном счете, их успех. Они предоставляют информацию об использовании оценивания, которая отличается от традиционного метода. Они нацеливают нас думать более широко: какое это оценивание и что оно способно выполнить.

Ағылшын тілі сабақтарында жаңа әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың таным қабілеттерін арттырудың жолдары

Төребекова Ж.М. №21 ОМГ

Шетел тілі қазіргі кезеңде заман талабына сай көптеген мектептерде 2 - ші сыныптан бастап жүргізілуде. Бұл оқушы бойында ерте кезеңнен бастап ұлтаралық, мәдениетаралық бірлестікке дайындықтың қалыптасуына тікелей ықпал етеді. Шетел тілін бастауыш мектептен бастап оқытудың артықшылығы әрбір балаға психологиялық ойлауына, шет тілі сөзіне көңіл аударуына, түсінуіне оң әсер ететіндігі, содан соң негізігі мектепте білімін берік нығайтуын, білім сапасын арттырып, шетел тілінде қарым-қатынасқа түсіп, ерте мәдениетаралық коммуникацияға мүмкіндік беретіндігінде.

Шет тілін оқып, үйрену, бірден қалыптаса қалмайды. Өз ана тілін әлі толық меңгермеген балаға шетел тілін үйрету оңайға соқпайды. Бастауыш мектептің бастапқы сыныптарында баланы шетел тідіндегі дыбыстарды дұрыс айтуға, буындарды сөз тіркестерін, сөйлемдерді дұрыс меңгеріп, хат жазу, анкеталарды үлгі бойынша толтыру үйретіліп, негізгі грамматикалық категориялардан жалпы мағлұмат беріледі. Осы бастапқы сыныптарда-ақ оқушыларды түрлі тәсілдермен білім алуға үйрету қажет. Жоба әдісін қолдануда оқушылар өз бетімен қажетті хабарды жинауға дағдыланып, өздік шығармашылық қабілеттері артады.

Жалпы жоба жұмысы - белгілі бір өтілген материалдың қорытындысы ғана болмай, танымдық әрекетінің әдістемелік жемісі де болуы керек. Яғни, белгілі мақсатқа жетудің нәтижесін көрсеткен жөн. Жобалау әдісінің негізінде оқушының өз бетімен танымдық қабілеті дамиды, хабар кеңістігінде жаңалықты бағдарлай алу, алған жаңалықты сараптау, шығармашылық зерттеуге дағдыланады.

Жобалау әдісі 21 ғасырдың технологиясына кіріп, басқа елдерде бұрыннан қолданылса да біздің елімізде тек соңғы жылдары әсіресе қазақ мектептерінде сирек, оның өзінде 5-11 сыныптар аралығында ғана қолданылуда. Жоба әдісін қолдана отырып, оқушы өмір талаптарына сай, қоғамдық

жағдайларға байланысты мәселелерге мұқият дайындалады. Олардың лингвистикалық белсенділігі жазу, сөйлеу, оқуда дамиды. Ол үшін шығармашылық хат, газет, журналдар, монологтар, шығармашылық ойын (пьеса) т.б. қолданылады. Жобаны жасауда балаларға әр түрлі бейнефильмдер, мультфильмдер, компьютерленген бағдарламалар ұсынылады. Дене қимыл қозғалысы - ұлттық билер, музыкалық - ритмикалық қимылдар арқылы, ал өлең, тақпақ, хормен немесе жеке ән айтуда дауыс ырғағы, сезім мүшесі дамиды. Түрлі жұмыстар тек ойлау қабілетін ғана дамытып жобамен өз бетімен жұмыс істеуге де үйретеді. Сабақты түрлендіре өткізу оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырады. Бала мұндай сабақтан жалығып, шаршамайды. Ал жобаны әр баланын психологиялык ерекшеліктеріне байланысты беру керек. Жобаны оқу жылынын басында оқьпушы жоспарланған бағдарламадағы тақырыптарға сай етіп алады. Бастауыш мектепті бітірген оқушы бағдарламадағы белгіленген тақырыптар бойынша қарапайым үлгіде өз сыныптастарымен шет тілінде қарым-қатынас жасай алуы керек. Өзі, жанұя мүшелері туралы, мектеп, қала, достары жайлы әңгімелей білу керек.

Шетел тілін оқытып, үйрету мақсаты - оқушылардың қарым-қатынас жасай алуға түсе алатын қабілеттерінің негізін қалау болып табылады. Жаңа тілге үйретуде оқытудың жаңа тәсілі төмендегідей талаптарға сәйкес келуі көзделеді:

• оқушыға колайлы оку ортасын калыптастыру;

• оқушының оқуға деген қызығушылығын арттыру, ой-тілектерін ояту;

• оқушының эмоциялық сезіміне әсер етіп жеке тұлға ретінде қалыптастыру;

• оқытуды түрлендіру үшін түрлі әдісті қолдану;

• ойын түрінде оқыту арқылы оқушының белсенділігін арттыру;

• шет тілін оқушының жеке қызығушылығымен байланыстыру; - оқушы - субьект, оқытушы - кеңесшісі болу; - сатылап өз бетімен жұмыс істеуге үйрету.

Жоба әдісін қолданып оқыту бұл талаптарға жауап бере алады.

«Шетел тілі оқу курсы» - оқушылардың шетел тілінен берілетін білімге деген мемлекеттік стандарттан тыс сұраныстарын қанағаттандыратындай мазмұнын анықтайтын, олардың бойында іргелі білім негіздері мен оның қосымша бөліктерін өз бетімен танып-білу дағдысына ие болуға, тілге деген қызығушылығын жетілдіруге қажетті курс. Шетел тілін оқытудың басты мақсаты - оқушыларға шетел тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейде игерту. Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, яғни шетел тілін қажетті жағдаяттағы ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарым-қатынас процесінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптастыруды қамтамасыз ететін тілдік, сөздік, әлеуметтік-мәдени білім, білік дағдылар енеді.

Осыған орай ғылыми зерттелген білім беру әдістерін іс жүзіне асыруда білім берудің сан алуан жаңа технологиялары пайдаланылып жүр. Солардың бірі - Ұлыбританияның «Кэмбридж» университетінің әдістемесінің басылымындағы «CuttingEdge» оқулығы. Модуль деп оқыту технологиясы негізінде жасалынған оқулық - біріншіден, жасөспірімдерге күнделікті тұрмыс қажетіне, ситуацияларға негізделген коммуникативтік курс. Екіншіден, бұл әдіс ағылшын грамматик асынанық және жанамалап таныстыратын күнделікті сөздерде қолдануға үйрететін структуралық курс. Сондықтан да, бұл әдісте оқушылардың тілге деген қызығушылығын арттыратын тақырыптар мен тапсырмалар көп берілген. Коммуникативтік курс негізінде оқытудың түрлері: тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу тығыз байланыстырылып құрылған.

Жобалау әдісінің жаңа түсінігінің негізін Е .Полат былай деп тұжырымдаған: «Көлемді мәселені зерттеу, өңдеу әдістері шынайы тәжірбиелі қортындыға негізделген, мәселенің қайта өңделуі әртүрлі деректерді қосқанда қолданады .Мұндай нәтижеге жету оқушының өз бетімен ойлауға, мәселені шешуге, болжауға және оның себеп-салдарына байланысты».

Біз осы жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келе, жобалау әдісімен оқыту үнемі жеке тұлғаға негізделіп бағытталған және ол оқушының белсенділік, танымдық, іскерлік, т.б.қабілеттерін қалыптастырушы фактор деп түсінеміз.

Еліміздің шетелдермен қарым -қатынасымыз күшейіп отырған қазіргі кезде оқушылардың шетел тіліне қызығуын, білімге құштарлығын ояту, танымдық белсенділігін арттыру әрбір шетел тілі мұғалімінің міндеті. Шәкірттерінің сабақтағы белсенді іс-әрекеттерін ұйымдастыру, ойлау, шығармашылық, ізденіс қабілеттерін дамыту арқылы білім сапасын көтеруде оқытудың жаңа технологияны пайдаланудың мәні зор.

Жобалау әдісін сабақ барысында қолдану арқылы оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге, сабақт аалған білімдерін іс жүзінде қолдануға көмегін тигізеді.

Жобамен жұмыс істеу барысында оқушылар берілген тақырып бойынша туылған проблемаларды шешуге, өз ойларын дәлелдеуге, пікірлесуге үйренеді.

Сабақты түрлендіріп өткізу үшін, әрине, оқушылардың білім деңгейі жоғарғы дәрежеде болуы шарт, сондықтанда жобалау сабақтарын жоспар бойынша берілген тақырыптарды меңгерген кезде, қортынды сабақ ретінде өткізсе, тиімділігі жоғары болады.

Жобамен жұмыс істейтін оқушылар бірнеше топқа бөлінеді. Әр топқа білім деңгейі жоғары оқушы жетекшісі болып, басқаларға көмек көрсету, түсінбегенін түсіндіру.Топқа бөлуде оқушылардың психологиялық үйлесімділігін де ескеру өте маңызды.

Жобалау әдістемесі бойынша істелетін жұмыс бірнеше кезеңдерден тұрады:

Бірінші кезеңде мұғалімнің көмегімен оқушылар істейтін жұмыстарының мақсатын белгілеп, проблемаларды анықтайды. Әртүрлі сурет, сызба, мәтін т.б. жобаға қажетті материалдар жинастырады.

Екінші кезеңде істейтін жұмыстың жоспары жасалып, топ мүшелері өздеріне нақты тапсырма алады.

Үшінші кезеңде оқушылар әртүрлі лексикалық, граматикалық, ойлау, оқу, сөйлеу т.б.

қабілетттерін дамытатын жаттығулар орындап, білімдерін жетілдіреді, туындалған проблеманы шешуге, жобаны жасауға әдіс, тәсідер мен жұмыс түрлерін анықтайды.

Төртінші кезеңдеәр топ өздері белгіленген жобаны жасап, дайындайды.

Жұмыстың бесінші, қортынды кезеңінде оқушылар дайындаған жобаларын қорғап, пікірлерін дәлелдейді.

Эксперт тобы әр топтың жұмысына талдау жасап, қортындылайды. Сабақ соңында оқушылар сабақ туралы өз пікірлерін айтып, келесі сұрақтарға жауап беріп, қортынды жасайды:

1. Жобалау әдістемесі пайдалынылған сабақтан қандай әсер алдыңдар?

2. Жасаған жұмыстың білімдеріңді кеңейтуге тигізген пайдасы болдыма?

3. Дайындық кезінде қандай ізденіс жұмыстарын жүргіздіңдер?

4. Жұмысты жасауда жіберген кемшіліктерді жою жолдары қандай? Нені ескертіп, неге көңіл аудару қажет?

Мұғалім әр кезеңде әртүрлі роль атқарады, ол - көмекші, бақылаушы, нұсқаушы жұмыстың барлық кезеңінде мұғалім шәкірттерінің іс - әректтерін қолдап, мадақтай келе, олардың ынтасын көтерген жағдайда ғана жақсы нәтижеге жетуге болады.

Жобамен жұмыс істеу әрбір оқушының жұмысқа деген жауапкершілігін арттырады, шығармашылық қабілетін дамытып, оқытудың түпкі мақсаты: білім сапасын жақсартуға үлкен ықпалын жасайды.

Тіл - ол әрбір халықтың мәдинетін, тарихын, тұрмыс - тіршілігін, сол халықтың стеоротипін сипаттайтын зерделі айна.

Тіпті жеке тұлғаны алып қарасақ та оның сөйлеген сөзіне, айтқан әңгімесіне, сөйлеу мәнеріне қарап, біз ол адамның мәдениетін, қандай әлеуметтік топқа жататынын, тіпті оның географиялы қмекенін де анықтай аламыз. Соңғысы ол әрине ол диалектологияға байланысты.

Жастарымыз еліміздің болашағы дейміз, өркениетке жету жолында жастарымызға сенім артамыз. Егер жастарға білім беру, оларды тәрбиелеу жауапкершілігі мына біздерге, ұстаздарға жүктелетін болса, шет тілдердін үйренудегі коммуникативті - танымдық оқыту әдісін ұсынғым келеді.

Бірақ алдымен, осы шет тілдерін оқыту әдістемесінің зерттеулеріне сүйене отырып, өткен ғасырдың соңғы 30 жылында жеткен жетістіктеріне тоқтала кетейін.

1. Шет тілін оқу процесін сипаттайтын әдістемелік білімнің категориялары анықталып, әдістемелік түсініктердің жүйе құрылымы пайда болуы.

2. Даму заңдылықтары бұрынғыдай дәл сапаның жаңа зерттеулерімен, лингвистикасымен, психологиямен, психолингвистикасы және жалпы дидактикамен байланысып жатқан шет тілін оқытудың теориялық және практикалық әдістемелер негіздерін түзету жобасы ұсынылады.

3. Көптеген әдістемелік зерттеулердің арқасында оқу жүйесінде әртүрлі жас ерекшеліктеріне қарай шет тілін үйренуде бір - бірімен тығыз байланысты сөйлесім әрекетінің негізгі түрлерін: тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым әрекеттерін сабақ барысында комплексті түрде пайдаланудың тиімді жолдарын анықтады.

4. Шет тілін оқуда үйренуші тіл және сол тіл елінің мәдениетін зерттеуде айтулы нәтижелерге қол жеткіздік. Дегенмен, тіл және мәдениет арасындағы қатынас мәселесі шет тілін үйренудегі белгілі ережелер ретінде әлі күнге дейін толыққанды ашылмай отыр.

5. Шет тілін үйренудің қай сатысында болсын оны меңгеру процесінде ана тілінің «ерекше маңызы» анықталады.

6. Шет тілін үйрену процесіндегі комунативті бағытталған негізгі ұсынылады, ол дегеніміз шет тілінін үйренуші тұлғаның тілге деген құштарлығы, белсенділік әрекеті ,өз бетінше жұмыс істей алу еркі, яғни осы әректтердің барлығы шет тілін үйренушінің бойынан табылатын болса, онда бұл әрекеттер шет тілін үйрену процесін жеңілдеткен болар еді.

7. Шет тілін оқыту процесінде аудио-видео және электронды техникалық апараттарды пайдаланудың тиімді жақтары көрсетілді.

8. Шет тілін оқытуда, оқытылып жатқан шет тілінде сөйлеу проблемалары көтеріліп, сабақ барысында сөйлеу ортасын туғызу арқылы коммуникативтік жаттығулар орындау, коммуникативтік компетенцияларды дамыту енгізіледі.

9. Шет тілін оқытуда әсіресе жоғарғы оқу орындарына көп көңіл аударылып, шет тілін оқыту жүйесінің қай саласы болсын, білімді стандарттау, реттеу әдістемесі ғылымның актуалды проблемасы ретінде қарастырылып, сараптау, яғни тестілеу арқылы шет тілін үйренушінің нәтижелері қадағаланып, олардың оқу сатылары анықталып отыратын болды.

Дегенмен, жоғарыда шешімі табылғандай көретін проблемаларға үңіле кетсек олардың әлі де болса зерттеулер мен толықтыру қажет ететінін байқаймыз. Қазіргі жаңа әдістемелік зерттеулерге сүйенсек те, бұрынғыларына қарасақ та, коммуникативі оқыту әдісі проблемасының маңызы зор.

Әдебиеттер.

1.Фазылова Р.Л. Проект на кроках немецкого языка. // Иностранный язык в школе. 1999. №3.

2.Зимняя И.А., Сахарова Т.Е. Проектная методика обучения английскому языку. // Иностранный язык в школе. 1991. №3.

3.Бородулина М.К. Шет тілін үйрету. - М. Просвещение, 1975.

4.Кузьмичева Т.Н. Технические средства в обучений английскому языку. - М. Просвещение, 2001.

5.Полат Е.С. Новые педагогические и информационные технологий // Иностранный язык в школе.

2004. №3.

Групповая форма работы как средство активизации учебного процесса на уроках русского языка

Трумова М.Е., Жумагулова Д.А. №61 ЖОББМ

Групповая работа - это форма организации учебно-познавательной деятельности на уроке, предполагающая функционирование разных малых групп, работающих как над общими, так и над специфическими заданиями педагога, стимулирует согласованное взаимодействие между учащимися, отношения взаимной ответственности и сотрудничества.

Главными признаками групповой работы учащихся на уроке являются: -класс на данном уроке делится на группы для решения конкретных учебных задач;

-каждая группа получает определенное задание (либо одинаковое);

-задания в группе выполняются таким способом, который позволяет учитывать и оценивать индивидуальный вклад каждого члена группы;

-состав группы непостоянный, он подбирается с учетом того, чтобы с максимальной эффективностью для коллектива могли реализоваться учебные возможности каждого члена группы (в каждой группе должны присутствовать в равном количестве сильные-средние-слабые ученики).

В модели совместной деятельности в группе можно выделить пять элементов:

1. позитивная взаимозависимость, т.е. понимание учащимся того обстоятельства, что он связан со своими товарищами в такой мере, которая не позволяет достичь успеха одному, если его не достигнут остальные;

2. личное взаимодействие, при котором дети должны общаться между собой, помогать друг другу в решении задач, выполнении заданий, в поиске идей и сюжетов;

3. индивидуальная ответственность, при которой каждый ученик лично отчитывается за свою работу, а оценка дается и персональному вкладу, и коллективному результату.

4. навыки общения, которые прививаются ученикам с тем, чтобы они использовали их в учебном процессе;

5. совместная оценка хода работы, при которой оценщики каждой группы должны регулярно подводить итоги каждого выполненного задания и определять, каким образом каждый из них и группа в целом могут действовать более эффективно. Взаимооценивание деятельности между группами.

Распределение детей в группе

Распределять учеников по группам можно разными способами, используя разные стратегии: «Цветные ленты», «Цветы», «Счеты 1-5 или 1-6», и др. Величина группы может быть различной. Можно организовать группу, состоящую из 4-6 человек. Такая группа называется малой. Деятельность в такой группе эффективная для многих видов групповой работы и для ослабления доминирования одного ученика над группой. Также можно создать группу, состоящую из двух человек - парную группу. Пары могут быть эффективны для выполнения совместных мыслительных задач высокого уровня (например, принятие решений, решение проблем) и для обучения сверстников. Большие группы из 7-10 учащихся могут быть эффективны, когда цель заключается в представлении многих точек зрения при обсуждении проблем, но чем больше группа, тем сложнее планировать и организовывать работу, роли и взаимодействие и вступать в разговор. В малых группах проходит совместное обсуждение хода и результатов работы, обращение за советом друг к другу. При групповой форме работы слабые и сильные учащиеся решают совместно проблему, при этом сильный ученик не осознавая обучает слабого ученика, слабый ученик тоже вносит свою лепту в решении данной проблемы, так как он тоже увлечен этим процессом. При организации групп я стараюсь учитывать то, что в каждой группе должны быть представлены слабо-, средне- и сильно успевающие ученики.

Распределение ролей внутри группы.

После распределения учеников по группам, даю им задание распределить роли в группе.

Ученики обсуждают этот вопрос между собой и докладывают у кого какая роль в группе.

Возможны следующие ролевые функции членов группы:

-«спикер» - после выполнения задании, от имени своей группы, зачитывает выполненное задание (спикеры могут меняться после каждого выполненного задания);

-«секретарь» - записывает задания, возможно в группе присутствие двух секретарей (при выполнении задании на флипчарте);

-«оценщик» - наблюдает работу каждого члена своей группы и оценивает по соответствующим критериям, которые заранее отмечает учитель в карте оценивания. Учитель раздает каждой группе карты оценивания оценщикам каждой группы, после распределения на группы.

-«хронометражист» - засекает время, отведенное для выполнения каждого задания.

Правила работы в группе.

Учащихся необходимо научить соблюдать некоторые правила работы в группе: -говорить по очереди;

-внимательно слушать друг друга;

-не перебивать;

-коллективно обсуждать предложения, идеи и мнения;

-помогать и просить о помощи;

-давать и просить пояснения;

-принимать групповые решения и приходить к единому мнению; -соблюдать регламент;

-соблюдать дисциплину и др.

Важно, перед началом каждого урока напоминать о соблюдении правил работы в группе. Эффективность групповой работы

Успех групповой работы учащихся зависит прежде всего от мастерства учителя, от умения его распределять свое внимание таким образом, чтобы каждая группа и каждый её участник в отдельности ощущал заботу учителя, его заинтересованность в их успехе, в нормальных плодотворных межличностных отношениях.

Всем своим поведением учитель обязан выражать заинтересованность в успехе как сильных так и слабых учащихся, вселять уверенность им в своих успехах, проявлять уважительное отношение к слабым ученикам.

Учительская задача - помочь раскрыться личности ребенка, помочь выработать навыки успешного существования в мире: самостоятельно альтернативно мыслить, уметь быстро адаптироваться, использовать свой творческий потенциал. И эта задача полнее всего реализуется через использование новых педагогических технологий. В данном случае - технологии группового обучения.

Действительно, благодаря групповой технологии обучения решается проблема дефицита общения школьника; формируется умение строить монолог, вести учебный диалог, ставить вопросы и отвечать на них, вступать в речевое общение и участвовать в диалоге (понимать точку зрения собеседника, принимать право на иное мнение). У учеников совершенствуются навыки речевой культуры с точки зрения нормы и правильности, учатся использовать для решения коммуникативных задач различные источники информации.

Обобщенный опыт может быть использован в педагогической практике другими учителями русского языка и литературы. Успешность внедрения данной технологии в практику работы учителя зависит от поставленных целей, желания учителя и использования различных методов и приемов.

Литература.

1.Руководство для учителя. АОО « Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012г.

2.Задания для выполнения в период практики в школе. АОО « Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012г.

3.Образовательный портал www.cpm.kz

4.Программа курсов повышения квалификации педагогических работников Республики Казахстан. Третий ( базовый ) уровень. www. cpm.kz. 5.Методы активного обучения и преподавания для основного уровня.

Диалоговое обучение на уроках русского языка и литературы в казахской школе как способ развития речи у учащихся

Укубаева Ж.Н. СШ №36

Сегодняшнее поколение - это будущее Казахстана. Все завтрашнее в их руках. Чтобы будущее Казахстана было достойным, каждый из нас должен чувствовать ответственность за них. Мы, учителя играем не последнюю роль «в становлении их независимыми, самомотивированными, увлеченными, уверенными, ответственными личностями с развитым критическим мышлением и свободно изъясняющими на трех языках, проявляющими компетентность в цифровых технологиях».

От современного учителя требуется не только дать детям образование в виде системы знанийумений-навыков, но также развивать возможности своих учеников, воспитывать в них личность, а также это касается сформированности учебных действий, обеспечивающих умение учиться.

Всё это обеспечивает диалоговое обучение как один из основных способов введения нового знания, который используется мною на уроках. В основе взаимодействия с классом на занятиях является сотрудничество: диалог учителя и ученика, ученика и ученика, ученика и группы, который направлен на совместное конструирование программной деятельности. При этом обязательно учитываю индивидуальные особенности ребёнка, его возможности восприятия учебного материала, интересы, наклонности. Для меня, как для учителя русского языка и литературы в казахской школе важно научить учеников навыкам аудирования, несмотря на языковой барьер, уметь вести диалог, проследить важность диалога в классе на развитие когнитивного мышления, навыков разговорной речи, свободно высказывать свое мнение, привить учащимся навыки исследовательской беседы. Без диалога невозможно провести ни один урок, и поэтому развивать беседу, вести диалог в классе.

Доказано, что взаимодействие со сверстниками играет для учащегося важную роль в обучении (Мерсер, 2005). Когда учащиеся работают в парах или в группах, они взаимодействуют свободно или «равноправно», абсолютно другие отношения устанавливаются в системе взаимодействия «учитель - ученик», и потому имеют различные возможности в формировании навыков ведения беседы. Известно, что речь является одним из важнейших инструментов в формировании коллективного опыта. Поэтому обучение через диалог, безусловно, является важнейшим средством вовлечения учеников в собственное обучение.

На сегодняшний день существует достаточно доказательств, которые указывают на то, что совместная беседа учеников в классе приносит большую пользу, так как:

• позволяет ученикам выражать свое понимание темы;

• помогает им осознавать, что у людей могут быть разные идеи;

• содействует аргументированию учениками своих идей;

• помогает учителям понять, на какой стадии находятся их ученики в процессе своего обучения.

Наблюдая своих учеников, я могу сказать, что учащиеся чувствовали ответственность, вели кумулятивную и исследовательскую беседу, диалог, умели слушать друг друга. И я поняла, что такая форма работы для учеников более полезна и интересна. Из этого я сделала вывод, если детям комфортно работать вместе, вести беседу, диалог, то есть мотивация к успеху. Совместная беседа учеников в классе приносит большую пользу.

Диалог помогает на любом этапе урока, будь то проверка домашнего задания, или объяснение нового материала, или закрепление. Применяю различные приемы, например: работа в парах - игра «Знатоки», «Взаимоопрос», «Тонкие и толстые вопросы», неожиданный вопрос в начале урока, подводит к осмыслению проблемы, защита постера, стадия рефлексии (письменная, устная) помогает выявить уровень понимания темы.

Итак, чтобы диалог получился и был действенным, в его основе должна быть проблема. В формировании проблемы помогут загадки, открытые и проблемные вопросы, то есть то, что заставит ученика мыслить. Благодаря диалогическому обучению и складывается сотрудничество. Пассивных учащихся с каждым уроком меньше, потому что каждому хочется выразить свое мнение, свои мысли. А когда работа идет в группе, уже происходит и соперничество: каждый старается говорить грамотнее, опираться на текст и факты. После уроков, провожу беседу, с целью узнать мнение об уроке, об одноклассниках, о себе, и узнаю, что им нравится ребенок, который не просто был активным на уроке, но и говорил «красиво». Некоторые даже говорили, что вопросы были такими легкими, но очень важными. Получается, что диалогический подход решает не только образовательные проблемы, но и вызывает интерес детей друг к другу, развивает критическое мышление и самооценку в сравнении с другими.

Диалоговое обучение позволяет по-новому построить структуру урока, где главное место принадлежит не учителю, а ученику, который при правильной организации может продолжить обучение самостоятельно.

Рекомендации для учителя:

1. применять диалог на каждом уроке, помня, что благодаря ему, можно увеличить результативность в обучении;

2. помнить, что в основе диалога должна быть проблема, тогда он будет действенным;

3. ответ ученика - это его мнение и его надо уважать (каждое мнение значимо);

4. организовать работу в парах и группах и создавать благоприятный климат в группе (для сотрудничества) прислушиваться к мнениям учащихся; Учащиеся:

1. учатся «слышать» друг друга;

2. грамотно формулируют вопросы;

3. приобретают навыки обсуждения и высказывания своих идей;

4. совместно решают проблемные вопросы;

5. появляется чувство уверенности в себе, максимальная свобода развития и саморазвития учащихся;

6. от учения - запоминания информации к учению-развитию; 7) вовлечение в работу слабоуспевающих учеников.

В диалогической беседе важны не только вопросы и ответы учеников, но и умения слушать и отвечать ученикам.

Как учитель русского языка и литературы на своих уроках я всегда ставлю цель: увидеть, разглядеть, не оставить без внимания все самое лучшее, тем самым стимулировать внутреннюю мотивацию учащихся, поэтому диалогическое обучение мне в этом очень помогает.

Я думаю, что диалогическое обучение оказывает благоприятное воздействие на учебный процесс, способствует всестороннему развитию учащихся. В результате такого обучения, учащиеся старались высказать свои мнения, у них обогащался словарный запас, расширялся кругозор, поменялся взгляд и отношение к предмету. На уроках они стали увереннее в своих действиях, выводах. Такой подход в обучении во многом изменил и мои взгляды на ведение урока, составление вопросов, а самое главное, я научилась выслушивать мнение учеников, не перебивая их. Я думаю, что на этом не остановлюсь, а буду изучать новые стороны диалогического обучения.

Как сказал Конфуций: «Три пути ведут к знанию: путь размышления - это путь самый благородный, путь подражания - это путь самый легкий и путь опыта - это путь самый горький». Чтобы дойти до результата, пусть выбранный вами путь будет благородным и легким с отсутствием в нем горечи в победе. Литература.

1.Библер В.С. Михаил Михайлович Бахтин, или Поэтика и культура. - М.: Прогресс, 1991. - 176 с.

2.Руководство для учителя (третий базовый уровень).

3.Интернет-ресурсы

Білім беру мазмұнын жаңарту шеңберіндегі ағылшын тілі пәнінің тиімді әдіс-тәсілдері

Урдашева Ж.К. №36 ОМ

Елбасымыз Н.Ә Назарбаевтың халыққа жолдауында айтқанындай «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанда 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін-білім. Қазіргі заманда жастарға ақпаратты техникамен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет »деп атап көрсеткеніндей, инновациялық әдіс-тәсілдерді кеңінен қолдану жаңаша білім берудің бір шарты. Ағылшын тілі пәні мектепте білім, тәрбие берумен қатар жасөспірімдердің жеке бас қасиеттерін тұлға ретінде жетілдіруге қоғамдағы өз орнын табуға ерекше ықпал етеді.

Ағылшын тілін оқыту кезінде кез келген бір әдістемені қолдану әртүрлі шарттарға байланысты болып келеді. Ең басты шарттары: ағылшын тілін оқытудың алдына қойылатын мақсаты, оны оқып-үйренуге бөлінген уақыт, сағат саны жатады. Осы шарттардың ішінде аса маңызды роль атқаратын-оқыту мақсаты болып келеді. Бұл шарт қоғамның дамуы, оның басқа елдермен саяси,шаруашылық және тағы да басқа байланыстары шетел тілін оқытудың мақсаттарын анықтауға тікелей әсер етеді.

• Ағылшын тілі мұғалімі оқушылардың тіліне деген қызығушылығын арттыру үшін тек қана оқулықты ғана емес, басқа да қосымша материалдарды газет, журналдардан, тіпті интернет көзінен де қолдануы тиіс ынталандыру керек, тілді практикада қолдануға деген қажеттілігін туғызу қажет

• Оқушы тұлғасын толығымен оқу процесіне тарту керек,оның эмоциялары, сезімдері оның қажеттіліктерімен байланысты болуы қажет

• Оның тілдік шығармашылық қасиеттерін ынталандыру керек

• Оқушыны оқу процесінде басты тұлғасы ретінде белсенді етіп, басқа оқушылармен тығыз байланыстыру қажет

• Оқушыға өз физиологиялық,интелектуалдық, психологиялық ерекшеліктеріне байланысты өз бетімен жұмыс істей алуына көмектесу керек

• Түрлі жұмыс түрлерін жеке,топпен ,сыныппен жұмыс түрлерін қолдану

• Сабақта түрлі көрнекіліктерді, оның ішінде техникалық (үнтаспаларды, компьютер, бейнефильмдер) техникалық емес құралдар (суреттер, аппликация ,альбомдар, кестелер, сызбалар)қолдану

• Көбіне ойын элементтерін,тіл жаттықтыру тақпақтарын қолдану

• Түрлі жұмыс түрлерін жеке, жұппен, топпен, сыныппен және тағы басқа жұмыс түрлерін қолдану қажет.

Ағылшын тілін оқыту әдістері мыналар: Логикалық ойлау; Грамматикалық-аударма әдісі; Сатылау; Тізбектеу әдісі; Үнсіздік әдісі;Физикалық сезіну әдісі; Рольдік ойындар;Мәдени қарымқатынас; Жобалау ідісі; Проблемалық оқытуәдісі;Анализдеу;Миға шабуыл;Пікір алматыру; Интерактивті әдістер; Коммуникативтік, көру,есту, кинестикалық, Витагендік әдіс, Ойға шолу, Аудиолингвистикалық әдіс; Келесі әдіс; Түсіндіру; Көрнекілік әдісі; Практикалық әдіс және ақпараттық-коммукативтік технология әдісі. Бұл оқыту әдістерінің ішінде бұрыннан қолданып келген әдістер және осы замандық жаңа әдістер қамтылған. Осы ағылшын тілін оқыту әдістерін салыстыра сипаттау аса маңызды. Оқытушының сабақ барысында қай әдісті таңдауы салыстырмалы сипаттауда аса маңызды. Себебі әдістердің түрлері сан алуан және де бұл әдістердің өзгешеліктерін білмей отырып оны таңдау мен қолдану қиынға соғады.

Оқыту әдіс-тәсілдері:Коммуникативтік тәсіл-бірінші кезекте оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын дамытуға, қарастырып отырған мәтін, қатысып отырған әңгіме мазмұнын түсініп, туындаған жағдаятқа сәйкес тілді қолданып үйренуге бағытталған. Жүйелікәрекетті тәсіл - оқу-тәрбие үдерісінде оқушының өз бетінше білім алуына бағытталып, осы мақсатта мұғалімнің тиімді іс-әрекеттің түрлі формаларын қолдануын көздейді.

Интегративтіктәсіл-оқу үдерісін жобалау және өткізу кезінде әр түрлі оқу пәндерінің мазмұнын өзара кіріктіру есебінен оқушыда әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруға жәрдемдеседі.

Зерттеу тәсіліь - зерттеушілік әрекет дағдыларын дамытуға, ғылыми таным әдістерімен танысуға жәрдемдеседі, оқушыларда танымдық қызығушылық қалыптастырады.

Интербелсенді әдіс- үйретушімен үйренушілердің өзара әрекеттесуін оқытудың негізі деп танитын және сондай қатынасқа жағдай жасайтын әдістер. (inter - аралық, бiрнеше, action- әрекетдегендiбiлдiредi) Өзара әрекеттестiк әдетте, белгiлi бiр мәселенi шешу, олшешiмнiң тиiмдiлiгi. Бiзоқытуды және бiлiм берудi, егер сабақ барысында мұғалiм мен оқушы арасында өзара әрекеттестiктiң жоғары деңгейiне қол жеткiзсе, «интерактивтi» депатаймыз. Интерактивтiсөзi - ағылшын тiлiнен аударғанда туралы әңгiмелесу, талқылау түрiнде өтедi.Ең бастысы, мұнда мәселенi шешу процесi жауапқа қарағанда маңызды екендiгiн түсiну қажет. Бұл интерактивтi әдiстiң мақсаты- тек ақпаратты беру ғана емес, оқушыларға жауаптарды өз бетiнше табу дағдысын меңгерту екендiгiмен байланысты.

Оқыту мен оқудың бұл тәсілі оқытудың сындарлы тәсілімен тығыз байланысты, себебі оқушылар бірлесіп жұмыс істей отырып, пәндердің аралығындағы мәселелерді талқылайды, зерттейді. Оған дәлел: Ми неғұрлым белсенді жұмыс істеген сайын, оқу үдерісі соғұрлым қарқынды жүзеге асады деген Хәтти 2014

Интербелсенді әдістер қолданылған сабақтарда сыныпты екі немесе үш, төрт ұялы топтарға бөліп, барлығына бірдей бір тапсырма не әр ұялы топқа бөлек-бөлек тапсырма беруге болады.

Жаңартылған білім бағдарламасының мазмұндық ерекшеліктері оқытудан күтілетін нәтижелерге оңтайлы қол жеткізуге мүмкіндік беретін стратегияларды, әдіс-тәсілдерді жетік білуді және таңдап қолдануды талап етеді. 1.«Суретті әңгімеле» әдісі

Ұйымдастыру: барлық сыныппен, жұппен жұмыс.

Мақсаты: бір бөлігі берілген сурет бойынша әңгімелету, суреттегі оқиғаның басын және соңын болжату арқылы тапқызу.

Қажетті материалдар:сериялысуреттер

Сипаттамасы: оқушыларға сурет көрсетіліп, әңгімелетіледі. Қажет болған жағдайда әңгіменің жаңа сөздерін алдын ала үйретуге болады. Сурет әңгіменің бір бөлігі екені ескертіледі. Оқушыларға суретте бейнеленген сәттің алдында не болғаны және кейін не болатыны болжатылады. Оқушылардың өз әңгімелері тыңдалғаннан кейін әңгіменің толық нұсқасы оқып беріледі.

Оқушылар өздері құраған әңгіме мен әңгіменің шынайы сюжетін салыстырады. Оқушыларға әңгімедегі негізгі ойды табу тапсырылады.

2.»Ыстықорындық» әдісі. Берілген тапсырмаға байланысты қойылған сұрақтарға жылдам жауап беру керек, себебі, орындықыстық.

3.»Автор орындығы» оқушының өзі жазған шығарма, эссесін оқытқанда отырғызып оқытуға болады.

Бұл әдістер үй тапсырмасын сұрауда, өткен сабақты бекітуде тиімді.

4. «Миғашабуыл» стратегиясы

(Мұғалімдерменжұмыс)

Тақырыпқа байланысты идеяларды көбірек жазыңыз.

Уақыт аяқталғанда кезектесіп өз идеяларыңызды оқисыз, идея қайталанбау керек. Қайталанған идеяларды сызып тастап отырыңыз. Мысалы: «оқушылар мектепті тастамас. Жалпы қорыта айтқанда, аталған бағдарламаға сәйкес алынған тәсілдерді сабақта тиімді қолданысқа енгізсеңіз, баланың танымдық белсенділігін арттыруға, өзбетінше білімалуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді, оқушылар оқудың қызықты жеңіл өтетіндігін, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығы артатындығын баяндайды. Яғни, оқушы өз ой-пікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады.

Әдебиеттер.

1.ӨстемеровҚ.,Айтбаева А «Казіргі білім беру технологиялары» 2010, 2.Сақтағанова М. Алиева Н.Қ «Ағылшын тілін оқытудың әдістері «2009.

3.Мектептегі шет тілі «Ағылшын тілі сабағында білім сапасын арттыруда жаңа технологиялық

әдістерді тиімді пайдалану»2011

Тарих пәнін оқытуда инновациялық технологиялардың ықпалы

Бекмамбетова Н.Т. №31 ОМ

Қазіргі таңдағы білім беру ісінің басты мақсаты-балаға тыңғылықты, тиянақты білім беріп, ойлау қабілетін дамытып, өз бетімен жұмыс жасауға дағдыландыру. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында:қазіргі білім берудегі басты мәселе -білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді де жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау екені атап көрсетіледі. ХХІ ғасыр - қатаң бәсеке ғасыры. Еліміздің білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда. Қазақстан Республикасының «Білім заңында» «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтармен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу,білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген.Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының ұстаздарының негізгі мақсаты - қоғам дамуының қазіргі кезеңіне сай жастардың саналы ойлауын қалыптастыру, шығармашыл, өз мамандығын дұрыс таңдаған, ой - өрісі жоғары жеке тұлға дайындау

Қазіргі кезде оқыту үрдісін жоспарлаудың, қолданудың және бағалаудың жүйелі әдісі ретінде жаңа педагогикалық технологиялар түрлері көбее түсуде. В.И.Шепелдің айтуы бойынша: «Технология - өнер, шеберлік, біліктілік, жағдайды зерттеуге бағытталған іс-әрекеттерінің жиынтығы ұғымын білдіреді». Қазіргі таңда инновациялық технологиялардың көптеген түрлері бар. Атап айтсақ модульдік технология, сын тұрғысынан ойлау, тірек - сызба технологиясы, дамыта оқыту, проблемалық оқыту, деңгейлеп - саралап оқыту технологиясы және т.б.

Тарих қызықты әрі оқушыны баурап әкететін пән болуы үшін оны оқытудың түрлі әдістәсілдерін жетілдіріп отырған жөн. Сондықтан да тарих пәнінде оқушылардың құзіреттілігін қалыптастыруда сабақты түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше. Тарих пәні сабағын оқытуда инновациялық технологиялардың элементерін қолдана отырып, дәстүрлі емес сабақтардың түрін көптеп пайдаланған дұрыс. Өзім сабақ беретін сыныптарда өткізген дәстүрлі емес сабақтардың біріне тоқталайын. 9 сыныпта Қазақстан тарихы пәнінен «20-30 жылдардағы Қазақстан мәдениеті» тақырыбындағы сабағым пресс-конференция түрінде өтті.Онда оқушынының өз бетімен жұмыс істеу қабілетін, тақырып бойынша білімін толықтырып, пәнге қызығушылығын арттыру, дүниетаным,ой-өрісін кеңейту, өз ойын еркін жеткізе білу, отаншылдық сезімін дамытуды мақсат тұттым.Сабақ пресс-конференция сөзіне түсінік беруден, оқушыларды әдебиеттанушы, тарихшы ,статистик ,экономист, мәдениеттанушы және тілшілерге бөлуден басталады. Бұл мамандық иелері тілшілердің тақырып бойынша қойған сұрақтарына нақты жауап беріп,мәліметтер ,деректер келтіруі керек..Сабақтың бұл түрі оқушылардың өз ойын еркін жеткізе білуіне септігін тигізіп қана қоймай, олардың болашақ мамандық таңдауға деген қызығушылықтарын да оятады.

Жоғары кластарда проблемалық-ситуациялық әдісті,пікірсайыс тәсілін көбірек пайдаланып, сабақты түрлендіріп өткізу арқылы да оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыруға болады.. Ол үшін ең әуелі сабақта проблеманы дұрыс қою шарт.Сосын мұғалім оқушылардан проблемалық сұрақты шешу үшін өз ұсыныстарын сұрайды. Олар өз пікірлерін,ойларын проблеманы шешудегі көзқарастарын білдіреді. Пікірсайыс-нағыз азат ой қорытындысының нәтижесі.Ал пікірсайыстың оқушыларға білім берудегі ролі,маңызы қандай?Пікірсайыс оқушылар бойында мынадай қасиеттер қалыптастырады:

1. Жан-жақты білімділік

2. Тапқырлық

3. Шешендік

4. Зеректік

5. Сыншыл ой

6. Адамдармен дұрыс сөйлесуге білуге ,яғни,көп алдында еркін сөйлеп үйренуге

7. Өз ойын бүкпесіз ашық айтуға

8. Адамдармен мәдениетті қарым-қатынас жасай білуге үйретеді.

Оқушылардың құзіреттілігін, белсенділігін арттыру үшін - ойын арқылы оқыту технологиясын пайдалануға да болады. Сабақ ойын түрінде жүргізілетін болса оқушылардың белсенділігі артады, бір-бірімен бәсекеге түсу арқылы оқуға, көп білуге ынтасы өседі. Ол тәрбиеге де, оқу ісіне де зор ықпалын тигізеді. «Болашақ қайраткер ең алдымен ойын арқылы тәрбие алады», - деп А.С.Макаренко босқа айтпаған. Ойын арқылы бала адамгершілік қасиеттерді бойына біртіндеп сіңіреді және психологиялық қабілеттері дамиды.

Сабақта тиімді қолданылған ойын түрлері мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, жемісті, сапалы меңгеруіне сенімді көмекші бола алады. Өйткені, кіші жастағы оқушылар жас ерекшеліктеріне байланысты ойынға өте ынталы келеді. Балалар тез сергіп, тапсырмаларды тез, әрі қызығып орындайтын болады. Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін, қызығушылығын арттырудағы басты құрал. Ойын барысында балалардың белсенділігі, шығармашылығы дамиды. Ал мұғалімнің міндеті балаларды ойынға өз қызығушылығымен, ынтасымен қатысуын қамтамасыз ету. Ойын мен адам мәдениетінің өзара байланысы ғылыми түрде анықталды. Олардың тұлғаны дамытудағы маңызы анықталды, оның психологиялық және әлеуметтік факторлармен келісімі жөнінде кең қарастырылуда. Ойын технологиялары әлі де білім беру саласында жаңа инновация болып табылады. Педагогикалық технология ұғымы түрлі педагогикалық ойын түрлерін педагогикалық процесте әдістер мен тәсілдердің кең көлемді топтарын біріктіреді, оның жалпы ойындардан ерекшелігі оқытуда нақты мақсатының қойылуымен және оның оқу танымдық бағыты сипатталған, негізі салынған педагогикалық нәтижесіне сай анықталады. Сабақ процесінде пайдаланатын ойындардың бірнеше түрлерін атап көрсетуге болады. Сабақ үстінде оқушылардың біліктілігі, іскерлігі, дағдысы, дүниетанымы дамиды.Тіпті нашар оқитын оқушының өзі ойын арқылы берілген тапсырмаларды асқан қызығушылықпен, белсенділікпен орындайды. Ойындар оқушылардың ойөрісін дамытып, ойлау қабілетін арттырумен қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен әсер етеді.

Ойын түрлерін қолдана отырып мұғалім оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын, зейінін арттыру мақсатында әртүрлі әдіс - тәсілдерді қолданады..Сабақ барысында ойын тәсілдерін жаңа тақырыпты бекіту , пысықтау, қорытындылау кезеңдерінде де пайдалануға болады.

Барлық жаңа технологияның мақсаты- пәнді оқытуда оқушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін басқарып, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылығын қалыптастырып, пәнге деген қызығушылығын арттыру. Заман талабына сай жаңа инновациялық технологиялардың элементтерін пайдалану тарих пәні үшін маңызы зор.

Әдебиеттер.

1.Н.Ә.Назарбаев 2012 ж14 желтоқсан «Қазақстан - 2050 даму стратегиясы»

2.ҚР 2015 ж. дейінгі Білім беруді дамыту тұжырымдамасы . Егемен Қазақстан 2003 ж. 23 желтоқсан.

3.К.Темірова Дәстүрлі емес сабақтар Қазақ тарихы, № 3,2000 ж. 4.М.Хабатұлы.Пікірсайыс тәсілін қолданғанда Қазақ тарихы, № 1,2002 ж.

Тарих пәнін оқытудағы жаңа оқу бағдарламасының әсері

Байдышев Т.А. №54 НМ

Оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастырудың тәсілі болып саналатын оқытудың әдістері білімді игерудің, сонымен қатар тұлғалық сапалар мен танымдық қабілеттерін дамытудың маңызды факторы болып табылады. Интеллектуалды дарынды оқушыларды оқытуда шығармашылық типтегі жетекші әрі негізгі әдістер - проблемалық, зерттеушілік, эвристикалық, ізденіс, жобалау әдістерін дербес және топтық жұмыс түрлерімен үйлесімде қолдану тиімді. Бұл әдістердің жоғары танымдықынталандырушылық әлеуеті зор және дарынды балалардың танымдық белсенділіктері мен қызығушылықтарының деңгейіне сәйкес келеді. Олар балалардың шығармашылық ойлауы мен көптеген тұлғалық сапаларын (танымдық ынтасы, эмоционалды тұрақтылығы, дербестігі, өзіне сенімділігі және ынтымақтаса жұмыс жасау қабілеті) дамытуда өте тиімді.

Қазіргі замандағы тарих пәнінің міндет - ақыл-ой потенциалы жетілген, өткенді есте сақтай алатын адамды жасау ғана емес, өзінің ұлттық бастауын жақсы білетін, бұл дүниеде өзінің орнын таба алатын тұлғаны қалыптастыру. Кез келген ортада еркін пікір алмаса алатын, өз көзқарасын дәлелдеп, қорғай алатын белсенді азамат тәрбиелеу үшін оқыту үдерісінде жаңа тәсілдерді тиімді пайдалану арқылы іске асыруға болады.

Басқаша айтқанда, жаңа оқу бағдарламасы бойынша жинақталған біліктілікті пайдалана отырып оқу үдерісінде саналы қолдану, оқушыға:

• білім міндеті қоятын талаптарды түсінуге;

• жеке ойлау үдерістерін және олардың жұмыс қағидаттарын зерттеуге; - міндеттерді орындау стратегияларын әзірлеуге және ойластыруға;

• нақты міндет үшін сәйкес келетін стратегияларды таңдауға көмектеседі.

Осы төрт тармақты іске асыру үшін оқушылардан оқуды үйрену талап етіледі. Мұғалімдер, өз кезегінде, өзінің сабақ беруіне емес, оқушылардың оқу ептілігін дамытуға назар аударуы тиіс. Осы мақсатта мұғалім оқыту ортасын құру керек, соның арқасында оқушылар ақпаратты енжар қабылдамай, оқу үдерісіне белсенді қатысатын болады. Әңгімеге арқау болған бөлімнің негізгі идеясы ақпарат беріледі дегенге саяды, бірақ білім мен түсінік оқушы бойында қалыптасады, ал мұғалім - бұл үдерісте көмек көрсететін жан.

Заман талабына сай өзгеріс енгізу әр ұстаздың басты міндеті болуы шарт. Оқытудың бірінші бетпе-бет кезеңінде өз педагогикалық тәжірибемізге өзгерістер енгізу мақсатында әдіс-тәсілдермен жете таныстық. Атап айтсақ, бағдарламаның жеті модулі мектеп тәжірибесінде табысты қолдануға ықпал ететін әдістемелік сипаттағы бірқатар жалпы ұсыныстардан тұрады:

1. Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер;

2. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету;

3. Оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау;

4. Оқытуда ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану;

5. Талантты және дарынды балаларды оқыту;

6. Оқушыларды жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу;

7. Оқытудағы басқару және көшбасшылық;

Бағдарламаға енгізілген жаңа тәсілдердің бірі мұғалімнің өз тәжірибесі туралы жүйелі түрде ойлануы және сынып деңгейінде тізбектелген сабақтар топтамасын жүргізу талабының қойылуы болып табылады.

Жаңа сабақты түсіндіру кезіндегі тапсырмаларды Блум таксономиясының негізінде құрастыру арқылы сыни тұрғыдан ойлауға үйрету модулін ұтымды қолдандым.

Жаңа тақырыпқа шығу барысында ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың мүмкіндіктерін қолданып отырдым. Оқушыларға сәйкесін тап, алған мағлұматтарды жүйеле деген тапсырмаларды пайдаландым. Тұжырымдамалық картаны тарих сабағында бұрын қолданбағанбыз. Бұл енгізілген бір өзгеріс болып табылды. Тұжырымдамалық картаны оқушы өзі ғана емес топ ішінде, бірлесіп орындады. Жаңадан алған мағлұматтарды тұжырымдамалық карта арқылы жүйелеуге жағдай жасалды.

Сабақтың құрылымы өзгергендіктен, оқушылардың сабақ барысындағы іс әрекеті де өзгерді. Себебі, енді оқушылар жеке дара емес, балалар топпен, жұптасып жұмыс атқара бастады. Өздері құрастырған топтың жұмысының алтын ережелерін сақтай отырып, топ жұмысына әр оқушы өз үлесін қосқысы келді. Топтардын арасында бәсекелестік пайда болды. Көшбасшылар өздерін, топ жұмысын реттеп, басқалардың ойын тыңдай білуге дағдыланды. Оқушылар тыңдап қана қоймай, әрқайсысы өз ойын топ ішінде еркін білдірді.

Үлгерімі төмен оқушылардың бойында өзгерістер көрінді. Сабаққа деген қызығушылықтары артты. Сабақтарға белсене қатысып, ойларын жеткізіп, топ жұмысына өз үлесін қосты. Мінезі тұйық кейбір балалар сабақ барысында өз ойын білдіріп, топ жұмысына қатысқаны, «Мұғалім мен айтайыншы», «Мен білемін» деген сөздері мен үшін үлкен қуаныш болды. Бұрынғы сабақтарда осы оқушылар сабаққа қызығушылық көрсетпей, өзімен-өзі отыратын. Енді постер қорғауда белсенділік танытып, ойын еркін және сенімді жеткізді. Үлгерімі төмен оқушылар өз-өзін реттеп, жұптық әңгімеде нақты дәлелдемелер келтіре білді.

Александер ұсынған диалогтық талқылау түрінде ақпаратты тарату және мәселелерді шешу мақсатында ой бөлісу нәтижесінде оқушылар дәлелдеу, салыстыру мен сын айта алуға дағдыланады. Жауап беру барысында нақты дәлелдер келтіріп, өз ой-пікірін қоса білді.

Топтық жұмыс арқылы кейбір оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып, өзіне-өзі сенімді болғанын көрдім. Алғашқы сабақтарда бағалау қиындыққа соқтырса, кейінгі сабақтарда оқушылар әділ, шынайы бағалауға үйренді. Тақырып бойынша әр түрлі сұрақтар, проблемалық ситуациялар беріліп, оқушылар сабақ барысында бес жол өлең шығарды, эссе жазды. Жалпы сабақ үстінде оқушылардың оқу үдерісінде көптеген өзгерістер жүзеге асырылды.

Жаңа форматты сабақтардың құрылымы өзгергендіктен, оқушы сабақтың әр сатысында өз ойын еркін білдіреді, сабақты өзі меңгереді, өзі қорытындылап, ой елегінен өткізеді. Оқушыларым белгілі бір нәтижеге келіп, жоғары деңгейлі тапсырмаларды өздігінен орындайтын дәрежеге жетті. Сабақ үстінде оқушыларға еркіндік беріп, өз тарапымнан бағыт бағдар ғана беріп отырдым. Сабақ берудегі қолданылатын тәсілдер де өзгерді. Жаңа тақырыпты меңгеруде деңгейлік тапсырмаларға негіздеп, жеті модульді ықпалдастырып отырдым. Мен үшін қиындық, оқушыларды тыңдай білуге дағдылану болды. Өйткені, бұрын сабақтарымда басым бөлігін өзім сөйлеп, оқушылардың ойын толық білдіруге мүмкіндік бермеппін. Сұрақтарды қойып, оқушылардан жауаптарын сұрап, ойлауға, ойлануға жағдай жасауды ескермеппін.

Жаңа тәсілдерді енгізу кезінде көптеген қиындықтыр кездесті: оқушылардың ойлауларының баяулығы, жалпыдан нақтысын ажырата алмаулары, жауап беру кезіндегі өздеріне сенімсіздіктері.

Барлық балалар үшін оқытудың басты мақсаты келешекте кәсіби әрекет саласында өздерін көрсете алуы үшін, олардың қабілеттері мен дарындарын ашып дамытуға мүмкіндік беретін шарттармен қамтамасыз ету болып табылады. Осылайша, баланың дербестігін қолдап, дамыту, тоқырауға ұшыратпау, қабілеттерінің дамуына кедергі болмау - дарынды балаларды оқытудың ерекше маңызды міндеттері болып саналады. Яғни, дарынды балаларды оқытудың басым бағыттары ретінде мыналарды бөліп атауға болады:

• дарынды бала тұлғасының рухани-адамгершілік негіздерін, жоғары рухани құндылықтарын дамыту;

• шығармашылық тұлғаны дамыту үшін шарттар туғызу;

• дарынды баланың дербестігін (оның мүмкіндіктерінің өзіндік ерекшелігін анықтау және ашу) амыту;

• оқушылардың дербес қажеттіліктері мен бейімділіктеріне сәйкес білім берудің түрлі саласындағы құзыреттіліктің жоғары деңгейі мен әлемді тұтас түсінуді дамытудың шарты болып табылатын жалпы білімдік дайындықты қамтамасыз ету.

1. Ойлау дербестігін, бастамашылдық пен шығармашылықты дамытуға ықпал ететін әдістәсілдерді таңдау және оларды төмендегі ережелерге сәйкес қолдану:

• ақпаратпен жұмыс (талдау, салыстыру, салғастыру, жіктеу, қорыту); - оқу тапсырмасын жылдам әрі аз уақытта орындау;

• сыныптың әрбір жауабын мақұлдай бермеу, керісінше оларды мұқият тыңдау, бағаламау.

2. Ғылыми жетекшімен бірлесе жұмыс жасау қабілетін жетілдіру мүмкіндігін беру, себебі ғылыми жетекші:

• оқушының таңдаған тақырыбы бойынша мейілінше жоғары деңгейде кеңес береді;

• мақсатқа жетудің әдістерін таңдау мүмкіндігін бере отырып, өзіндік әрекетін ынталандыру;

• оқушылардың тұлғалық ерекшеліктерін ескере отырып, шығармашылық идеяларын іске асыруға жағдай жасайды;

• белгілі бір саладағы нәтижесін ынталандыра отырып, басқа салада да өзін байқап көруге ықпал етеді.

Әдебиеттер.

1."Қазақстан тарихы" журналы, 2009 ж, (25 бет)

2.Мұғалімге арналған нұсқаулық, 69 бет

3.Б.Турмашева, С.берманова «История Казахстана», Астана 2014 (методическая помощь учителю)

4."Қазақстан тарихы" журналы, 2010 ж, (34 бет)

Қазіргі қоғамдағы үштілділік: шындығы мен перспективалары

Бурабаева Ж.Ж. №49 ОМ

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында» «Білім беру жүйесінің басты міндетіұлттық және жалпы адамзаттың құндылықтары, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау: оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген. Бұл міндеттерді шешу үшін әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттілігі туындайды. Сондықтан да тұлға өз ісәрекетінде қажетті өзгерістерді, әртүрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдістәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білу керек. Еліміздің экономикалық саясимәдени дамуына үлес қосатын, әлеуметтік өркениетке көтерілетін, парасатты, денсаулығы мықты азаматты тәрбиелеу-ұстаздар қауымының қазіргі таңдағы басты міндеті. Қазіргі заман талабына сай үш тілділік пән ретінде қажеттілігі күннен күнге артып отыр. Ол қоғамның әлеуметтікэкономикалық, ғылыми-техникалық және жалпы мәдени алға бастауында қозғаушы фактор болуда. Мұның өзі шетел тілін мектептерде пән ретінде оқытудың мәртебесін жоғарылатады. Үш тілді оқытудың басты мақсаты-оқушыларға шет тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейді игерту.Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, яғни шетел тілін қажетті жағдаяттағы ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарымқатынас процесінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптастыруды қамтамасыз ететін тілдік, сөздік, әлеуметтік мәдени білім, білік дағдылары енеді.

Бүкіл өркениет кілті ағылшын тіліндегі оқулықтарда десек, бұл тілді қазақ халқы үшін де жақсы білудің маңызы зор. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қазақтың баласы өркениет игілігіне қол созсын, білімді жұрттың қатарында болсын деген ниетін бәріміз біліп, орындалуына ат салысуымыз керек. Қазақстандағы білікті ұстаз, ғалым, психологтар халықаралық ағылшын, орыс тілдерін балабақшадан бастап оқытудың тиімді екендігін айтады.

Себебі, ақыл-ойы тұнық, атқанды лезде қағып алатын бүлдіршіндер тілді тез игеріп кетеді екен.

Бүгінгі жастар -қабілетті, алдағы болашағына алаңдайтындығымен ерекшеленеді. Олар мектеп, жоғары оқу орындарынан бөлек, ағылшын тілін арнайы курстарда оқып, болашағының баспалдағын өз күшімен қалап жатыр. Яғни көп тіл білу қажеттілік, өзіңе пайдасынан басқа зиян жоқ. [1]

Үш тілді білім беруді іске асыру халықтың барлық топтарын біріктіреді, қазақ тілінде сөйлейтін және орыс тілінде сөйлейтін қауымның ортақ ақпараттық өрісте топтасуына, бірін-бірі неғұрлым жақсырақ түсінуіне, жүректен ұғысуына мүмкіндік береді. Осылайша, Қазақстандықтардың басым көпшілігі мемлекеттік тілде сөйлей бастайды деп ойлаймыз. Үш тілдік жүйе барлық Қазақстандықтар үшін бірдей жағдай жасайды, барлық адамдары ақпаратқа жету жолында тең мүмкіндікпен теңестіреді. Әлемнің озық дамыған елдерінің қатарына енуге ұмтылған Қазақстанның ғылым мен индустриясын дамысту орайында басқа елдерден қалып қоймауы маңызды. Жапония мен Польша ағылшын тілін жоғары дәрежеде білетін елдер қатарына 20 жылда кіріп үлгерді. Біздің халқымыз басқа тілдерді жылдам үйренуге аса бейімді, сондықтан үш тілділікті дұрыс енгізген жағдайда ана тілін сақтау орайда проблемалар туындамаса керек. Мемлекеттік бағдарлама аясында педагогтарды ағылшын тіліне ғаламтор арқылы жаппай оқыту қарастырылған. Біздің мектеп оқушылары шетелдік озық үлгідегі басылымдар бойынша оқитын болады. Көптілділік елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыратыны бұл күнде бәрен аян. Бәсекеге қабілеттің ғаламдық индексіниемденген озық 10 елде көптілділік жақсы дамыған. Солардың сегізінде негізгі тіл ағылшын тіл. Еуропалықтардың 54 пайызы кем дегенде бір шет тілінде, 25 пайызы-2, 10 пайызы-3 шет тілінде сөйлейді. «English First» халықаралық рейтингі бойынша халқы ағылшын тілін жақсы меңгерген елдерде тұрғандардың жан басына шаққандағы табысы жоғары, жастардың жұмысссыздығы аз, адами капитал деңгейі биік, бизнес климаттың жақсы екендігі анықталып отыр

[2].

Үш тілділік оқыту үрдісін енгізудің көптеген артықшылықтары бар. Хаплықаралық қатынас тілі ретінде ағылшын тілін білу бүгінгі таңда қажеттілік болып табылады. Біздің балаларымыз ЖОО-на түскен кезде және басқа ұлттар мен елдердегі құрдастарымен қарым-қатынас жасаған кезде тілдік және психологиялық кедергіні сезінбеуі тиіс. Үш тілділік енгізу білім беру үрдісінен мемлекеттік тілді ығыстырып шығармайды. Ағылшын тілі мен мемлекеттік тіл оқу үрдісіне тепетең жағдайда қатысады.Үш тілділік қазақ тілінің даму көкжиектерін кеңейтеді. Оқысам, білген үстіне біле түссем деп алға ұмтылып тұрған жастарды көргенде сүйсінесіз, тілдесудің өзі жағымды. Өйткені ілтипат пен ізетке толы қазақы құныдылыққа таңданбасқа болмайды.

Білім мен тәрбие тұғыры тіл болғандықтан тілдерді оқыту жайы назардан қалмай келеді. Қазақстан Республикасының Конституциясына «Білім туралы», «Тіл туралы Заңдарына» сонымен қатар, бүкілхалықтық талқылауға түсіп, Қазақстан Республикасының үкіметі мақұлдаған (Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасын) Сәйкес еліміздің жас ұрпағы алдына мемлекеттік тіл-қазақ тілін, орыс тілін және шет тілдерін білу міндеттері қойылған болатын. Жоғары динамикалы, жаҺандану дәуірінде өмір сүру үрдісін, ойлау мен қарым-қатынасты түбегейлі өзгертетін, жетілдіретін байланыс құралы ретінде тілдің қызмет атқаруы табиғи құбылыс. Сондықтан бұлар, үштілді үйренуге деген талап пен көзқарасын жаңа бағыттарды өзгеруі жаһандану процесі мен еліміздің басқа елдермен экономикалық тұрғыда, мәдени тұрғыда қарым-қатынасы кеңеюі салдарына байланысты. Мәдени процестің негізгі бөліктерінің бірі: әлемдік мәдениеттірдің құндылықтарын игеру арқылы немесе басқа елдің тілін меңгеру арқылы ғана қол жеткізуге болады. Бүкіл дүние жүзінде интеграциялық процестер бел алып келе жатқан қазіргі кезде ендігі жаңа буын жас ұрпақтың миемлекеттік тілді, сонымен бірге шетел тілдері мен орыс тілін жақсы білуі -уақыт талабы [3].

Көп тілді білу біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін тұлғалардың және мәдениет аралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы болып табылдаы. Елбасының «Қазақстан -2030» стратегиялық Жолдауында: «жастарды Қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет. Олар қазақ, орыс және ағылшын тілдерін бірдей жақсы меңгеретін болалы. Олдар осы арқылы бейбіт және қарқынды дамыған бүкіл әлемге танымал елінің патриоты болады» деген болатын. Сондықтан көптілділікті заманның зәрулігінен туындаған қажеттілік деп есептеп, оны игеруден қорықпауымыз керек. Президентіміз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауындағы білім беру жүйесінде үш тілдік- мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, ұлтаралық қатынас тілі ретінде орыс тілін, әлемдік экономикаға үйлесімді кіру тілу ретінде, ағылшын тілін меңгерген, бәсекеге қабілетті маман ретінде даярлау міндетін атап көрсеткенін білеміз. Негізгі мақсаты - өмірден өз орнын таңдай алатын өзара қарым-қатынаста өзін емін-еркін ұстап, кез келген ортаға бейімделетін, белгілі бір ғылым саласында білім мен білігін көрсете алатын, көптілді, жеке көп мәдениетті, құзыреттілікті игерген полимәдениетті жеке тұлға қалыптастыру. Қазақстанның болашағы көптілді білім берумен қатар 12 жылдық білім беру саласында осы мақсатты жүзеге асыру мәселесі болып саналады [4].

Қазақстандықтардың үш тілді еркін меңгеруі туралы идеяны тәжірибе жүзінде іске асыру бүгінде отандық мектептен заманның шығармашылық өзін-өзі жетілдіру саласын дамытуға, мемлекеттік тілдің қоғамдық өмірдің барлық саласында қызмет етуге қамтамасыө етуге, оның ұлтаралық келісім мен Қазақстандық патриотизмды нығайту факторлары ретіндегі ролін арттыруға, орыс тілінің лингвистік белсенділігін сақтауға және ағылшын тілін ғылыми ақпарат пен жаһандану экономикасына сәтті кірігу ретінде енгізу бағытталған көп тілді білім беруді талап етеді.

Бүгінгі күн -талантты, жігерлі, өзіне сенетін адамдардың, арманға бай және оларды жүзеге асыруға ерік жігері бар адамдардың уақыты. Біздің әрқайсысымыз - оқушы, мұғалім не ата-ана басшы немесе шенеунік болсын- осы міндеттірді атқарудағы өзіміздің жоғары жауапкершілігімізді нақты сезінуімізі қажет. Сонда ғана бүгінгі білім беру жүйесінде елдің ертеңі, жас ұрпақтың нұрлы болашағы үшін жұмыла атқарылып жатқан жұмыста жоғарғы нәтижеге қол жеткізіп, халықтың игілігіне жарап, ізгілікті іс жасалмақ.

Жалпы ұрпақ тәрбиесінде, білім беру ісінде ұстаздардың ролі ерекше. «Мектептің жанымұғалім» деп ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы айтқандай, тәуелсіз отанымыздың күні ертеңгі тұтқасын ұстайтын ұрпақтың білімді де білікті болып шығуында ұстаздардың орыны бөлек екенің қайталап айтуды өзіме парыз санаймын.

Әдебиеттер.

1.«Егеменді Қазақстан» газеті, 21 сәуір, 2016 ж №75.

2.«Егеменді Қазақстан» газеті, 16 сәуір, 2016 ж №72.

3.«Мектептегі шет тілі» республикалық әдістемелік-педагогикалық журналы, №2, 2008 ж

Приемы технологии развития критического мышления на уроках истории как метод формирования исторического мышления

Горевая Н.В. СОШ №59

Современная школа сегодня - это динамичный, быстро развивающийся во времени и пространстве организм. За последние годы своего развития она стала совсем другой:

если это педагогические технологии, то на первом месте - системно-деятельностный подход;

если это воспитание личности, то личности здоровой, духовной, конкурентоспособной, которая может не только адаптироваться в сложных жизненных ситуациях, но и найти свое место в жизни, стать полезным участником преобразований, новообразований, нововведений; если это современный учитель, то это гарант обеспечения таких условий обучения и воспитания, которые позволят каждому ученику перейти от обучения к самообучению, от воспитания к самовоспитанию, от развития к саморазвитию.

Исходя из этого, главной целью своей педагогической деятельности считаю формирование творчески мыслящей личности, способной к саморазвитию и самовыражению. На уроках и во внеурочной деятельности я пытаюсь формировать и развивать творческие способности учащихся, логическое мышление и умение адаптироваться в жизни, самостоятельно находить решение поставленных задач. Свою роль в процессе образования вижу в том, чтобы быть не просто источником информации, а капитаном, указывающим цель, задающим верный курс в организации познавательной деятельности.

В соответствии с поставленной целью, своими задачами считаю:

• обеспечение условий для личностного роста каждого учащегося;

• активизацию познавательной активности учащихся, через внедрение современных педагогических технологий;

• развитие умений рассуждать и мыслить критически, т.е. смотреть на историческое событие с разных сторон: я - современник, я - участник, я - критик, я - учёный-историк;

• развитие творческих способностей учащихся, через создание индивидуальных и коллективных творческих продуктов: проектов, электронных презентаций, научноисследовательских работ, тематических иллюстраций и т.д.

Эти ориентиры обусловили мою внутреннюю, профессиональную потребность, стремление найти для себя наиболее эффективные подходы к преподаванию истории, продуктивные современные педагогические технологии. В процессе своей пока ещё непродолжительной педагогической деятельности я пришла к убеждению, что именно технология развития критического мышления позволит решить ряд задач, касающихся обновления содержания образования в целом и исторического в частности.

Использование в процессе обучения истории и обществознания технологии развития критического мышления на уроках истории позволяет развивать у учащихся навыки критического анализа, повышать уровень их самостоятельности, обеспечивать учёт индивидуальных особенностей школьников. Использование технологии позволит развивать умения сотрудничать и работать в группе, самостоятельно систематизировать информацию.

Кого-то может напугать название данной технологии, поскольку со словом «критика» мы связываем что-то обидное, болезненное для человека.

На самом деле, несмотря на то, что единого взгляда на понятие «критического мышления» не существует, разработчики данной технологии определяют под этим понятием стратегию поиска разумного, рефлексивного мышления, способ выдвижения новых идей и расширение личностных возможностей.

Поскольку сама технология предполагает организацию процесса обучения в трёхфазной структуре:

фаза вызова; фаза осмысления;

фаза рефлексии, то я первоначально использовала отдельные приёмы данной технологии

на различных этапах урока.

Кластер - некий приём, когда вокруг основной темы, проблемы необходимо выделить некие смысловые единицы. Кластер я рисую на доске - тема в центре, смысловые единицы - вокруг. Данный приём я предпочитаю применять в начале урока при проверке домашнего задания. Хотя, он уместен на любом этапе урока. В виде кружков, овалов вокруг центральной темы ученики располагают смысловые единицы (отдельные слова или словосочетания). Это приводит знания в систему и порядок. В ходе составления кластера могут появиться неправильные смысловые единицы, я намеренно оставляю их на доске. Позже к ним возвращаюсь. В ходе урока вполне возможна ситуация, когда ученики сами замечают ошибку или я обращаю их внимание на неё.

Таким образом, пользуюсь я данным приёмом на стадии вызова или на стадии рефлексии, кластер позволяет систематизировать имеющиеся знания. Я считаю, что поскольку кластер может составляться не только группами, но и индивидуально, то в этом приёме существует реальная возможность ученику выдвинуть собственную смысловую единицу, а не идти за группой. Модель кластера может выглядеть следующим образом:

Чтобы завершить работу с кластером, я, как правило, прибегаю к заданию по выявлению причинно-следственных, логических связей между смысловыми единицами.

На доске при этом отдельные смысловые единицы соединяются стрелочками.

Кроме кластера я использую приём «толстые» и «тонкие» вопросы. Я приведу таблицу

подобных вопросов, которые я традиционно использую.

«толстые» вопросы	«тонкие» вопросы
1. Объясните, почему…?	1. Кто?
2. Как вы считаете …?	2. Что?

3. Чем отличается …? 3. Согласны ли вы…?

4. Почему вы сделали такой вывод …? 4. Будет …?

5. Подумайте, а могло ли быть по- 5. Когда …? другому…?

6. Предположите, что будет, если …? и 6. Верно ли …? и т.д. т.д.

Ответы на эти вопросы требуют Ответы на эти вопросы требуют развёрнутого ответа односложного ответа.

Данный приём может осуществляться на любой фазе урока, он может быть применён для самостоятельной учебной и домашней работы. Систематическое применение данного приёма учит обучающихся грамотно задавать вопросы и осознавать их уровень сложности. Вопросы и ответы могут оформляться в таблицу или задаваться устно.

При изучении новой темы, при чтении текста учебника или исторического документа ученики должны произвести на полях маркировку значками: «V» - если ученик встретил уже известную ему информацию, «+» - если он узнал новое, «-» - если он думал иначе, «?» - не понял, не усвоил информацию. Само название «инсерт» раскрывает самоактивизирующую, маркирующую систему, при которой ученик не просто читает, а осмысливает, размышляет над текстом. Данный приём уместен также на стадии рефлексии, где ученики вносят в таблицу результаты работы над документом, текстом.

«V» - я уже это знал	«+» - для меня эта информация новая	«-» - я думал иначе	«?» - не понял, не усвоил

На стадии рефлексии заполнение подобной таблицы может идти в парах, группах или индивидуально. Индивидуальная работа ценна, на мой взгляд, опять же тем, что ученик не испытывает влияние группы, а значит получает возможность высказать своё отношение к теме, вопросу, какой-либо проблеме.

Таким образом, сама технология и отдельные ее приемы позволяют в ходе урока развить у учащихся критическое, историческое мышление, сформировать познавательный интерес. Применение данных приемов во внеурочной деятельности не только возможно, но и необходимо, поскольку дополняет умения и навыки, полученные на уроке возможностью личностного роста. В условиях применения ТРКМ ребенок не оторван от ученического коллектива, а максимально включен в работу и ориентирован на активное участие в решении проблемы, поставленной мной на уроке.

Литература.

1.Фелтон, М.К. Подходы к аргументации при обучении критическому мышлению / М.К. Фелтон // Перемена. 2005. № 4. С. 6 - 13.

2.Фостер, К.К. Вводные вопросы для активизации критического мышления / К.К. Фостер // Перемена. 2004. № 4. С. 38 - 43.

3.Халперн, Д. Психология критического мышления / Д. Халперн. СПб.: Питер, 2000. 512 с.

4.Дебаты/пособие для учащихся и педагогов/. М.: Наука, 2001.

5.Калинкина Е.Г. Дебаты на уроках истории. - М.:БОНФИ, 2001.

Мәңгілік ел- ұлттық идеяның ұлылығы

Жолдасова А.С. №59 ЖОББМ

Жалпы, көне түркілердің «Мәңгілік Ел» идеясы үш негізден тұрады: оның біріншісі - көне түркі жазба ескерткіштеріндегі «Мәңгілік Ел» идеясы, екіншісі - Әл-Фарабидің «Қайырымды қалада» философиялық шығармасында, және үшіншісі - Жүсіп Баласағұнның осы идеяны негіздеген «Құтты Білік» дастаны.

Әрине, адам - қашанда еркіндікті, бостандықты аңсайды, тек аңсап қана қоймай, сол үшін әдіс-тәсіл іздейді, күреседі.Бостандық, еркіндік, тәуелсіздік - асыл арман. Оған жетудің жолы әрқилы. Негізгісі екеу. Бірі - күрес жолы, екіншісі келісім жолы. Ал тәуелсіздікке қол жеткізген соң оны сақтап қалу, одан да қиын. Тәуелсіздікті сақтап қалу үшін ел ішінде алауыздық болмау керек. Ал, ол үшін халыққа біртұтас идея, алға жұмылдыратын бағыт, мақсат - мұрат керек. Қазақстан Республикасы - тәуелсіз мемлекет бола алатындығын бүкіл әлемге дәлелдеді. Ендігі басты міндет - осы мемлекетімiздің өркендеп өсуі, халықтың әлеуметтік, экономикалық жағдайын көтеру. Қазақстанды Отаным деп таныған әр азаматтың осыған әлі келгенше үлес қосуы - бұның басты шарттарының бірі. Оқушыларға патриоттық тәрбие берудің бағдарлы идеяларын Елбасы Н.Ә. Назарбаев кезекті жолдауында болашақта Қазақстанның ұлттық идеясы «Мәңгілік Ел» болады деп жариялаған болатын. Мәңгілік Ел - жалпы қазақстандық ортақ шаңырағымыздың ұлттық идеясы. Бабаларымыздың арманы. «Мәңгілік Ел» сөзінің терең тарихи тамыры және үлкен мағыналы мәні бар. Түрік шежіресінде «мәңгі» сөзі «Тәңір», «Құдай», «Алла» сөздерімен мағыналас қолданылды. Осыдан кейін, «Мәңгілік Ел» «Алла Тағаланың елі, халқы» дегенді білдіреді және мемлекет пен ұлттың уақытпен шектелмеген тұмары болады деуге толық негіз бар. Мәңгілік Ел ұлттық идеясы дегеніміз - өткенімізден сабақ ала отырып, болашағымызды баянды ету жолындағы хақ мұраттарымыз! Кезекті жолдауында Президент Н.Назарбаев болашақта Қазақстанның ұлттық идеясы «Мәңгілік Ел» болады деп жариялады. Шынында қай ел, қай халық болмасын жер бетінде мәңгі жасауға ұмтылады. Соңғы мың жылдықтың ішінде тарих сахнасына шыққан, басынан талай аумалы-төкпелі замандар өткізген, ақын тілімен айтқанда «мың өліп, мың тірілген» қазақ жұртының мәңгілік жасауға құқығы бар деп ойлаймын. Тәуелсіздік- қасиетті сөз, қастерлі де киелі ұғым. Тәуелсіздіктің туын желбіретіп, жықпай ұстау, біздің қолымызда. Тәуелсіздігіміздің қадіріне жетіп, оның көзіміздің қарашығындай қорғау, баршамыздың борышымыз. Ұлттық санамыз саяси өрісіміз сілкініс жасап, өрлеу жолына түскенде біздің кім екенімізді, ата-бабамыздың қандай болғандығын, ұлан байтақ өлкені қалай қорғағанын, бостандықты қалай аңсап, қалай қастерлегенін, кешегі тектілердің ұрпағы екендігімізді ұғынып, келешекке жеткізу парызымыз. Ғасырдан ғасырға жібек желі болып жалғасып келе жатқан бабалар аманатын орындап жалғастыру біздің еншімізде екеніне мақтанамын.

«Мәңгілік Ел ата-бабамыздың сан мыңдаған жылдар бойғы асыл арманы екені баршамызға белгілі. Ол арман - әлем елдерімен терезесі тең, әлем қатынасынан ойып тұрып орын алатын Тәуелсіз мемлекет атану еді, ол арман - тұрмысы бақуатты, түтіні түзу ұшқан, ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты ел болу еді. Біз бұл армандарды ақиқатқа айналдырдық. Мәңгілік Елдің іргесін қаладық. Ендігі мақсат қазақтың мәңгілік ғұмыры, ұрпақтың мәңгілік болашағын баянды етуге арналады.

«Мәңгілік Ел» болу - ғұмыры шектеусіз, тәуелсіз, тұғыры биік, ғылым-білімі дамыған, алдыңғы қатарлы алпауыт елге айналу. Өз тарихын білу - ұлттық сана-сезімнің ажырамас бөлігі, ол этникалық тұтастықтың сақталуы мен оның келесі буындарда жалғасын табуда маңызды. Қазіргі ұрпақтың өз халқымен бірлігін сезінушілігі және өзін оның күллі тарихи жетістіктерінің тікелей мирасқоры мен нақты сақтаушысы әрі жалғастырушысы ретінде сезінуінің мәні зор болмақ. Қазіргі жаппай жаһандану жағдайында сапалы білімді мамандар ғана мемлекетіміздің дамуын ілгерілетіп, оны өркениет көшінің озық қатарларында көрсете алатыны «Қазақстан-2050» - Ұлттық идея «Мәңгілік Ел» стратегиясының, «Интеллектуалды ұлт - 2020» ұлттық жобасының басым бағыттарының бірі ретінде анықталып отыр. Сондықтан әлемдік өркениет көшіне ілесу ғана емес, ондағы ілгері орындарды иелену үшін жоғары оқу орындарындағы болашақ мамандарды даярлау үдерісіндегі қайшылықтарды айқындап, оларды шешу жолдарын іздестіру жүріп жатыр. «Мәңгілік ел» ұғымын тереңнен түсіндіру, тарихи негіздерін көрсету мәселелері маңызды болып табылады. Түркі тарихын, көне түркі мұраларын зерттеуші филология ғылымдарының докторы, профессор Қаржаубай Сартқожаұлының «MANGI EL» халықаралық ғылыми-көпшілік тарихи журналында: «Мәңгілік ел - түрік жұртының данагөйі, үш бірдей қағанның кеңесшісі болған атақты Тоныкөк (Тұй-ұқық) негізін қалаған идея...» - екендігін жазған [1, 20-21 бб.]. Елтеріс Құтлық қаған екінші Түрік қағанатын құрғаннан кейін Тоныкөк «Мәңгілік ел» идеясын қолға алды. Мәңгілік ел - мақсаты түрік елінің билігі деп осыдан 13 ғасыр бұрын мәңгілік идеясын ұсынған. Елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін геосаяси және ішкі, сыртқы қорғаныс шеңберін жасап, мәңгілік ел саясатын Көк Түріктер іске асырды. Сол идея, сол мұрат бүгінгі қазақ елінің бас ұранына айналуда.«Күл тегін» жазуының қазіргі қазақ тілінің нормасына келтірілген Ғұбайдолла Айдаровтың нұсқасында: «Көктегі түркі тәңірісі, түркінің қасиетті жер-суы былай депті: Түркі халқы жоқ болмасын дейін, халық болсын дейін...» - деген жолдар бар [2, 63 б.]. Бұл жерде елдің тарих сахнасынан кетпей, сақталуын тілейді.

Мәңгілік ел дегеніміз - мемлекеттің ғасырлар тоғысында, ірі державалар арасында бәсекеге төтеп беріп, өзіндік қорғаныс саясатын ұстану деп түсінуге болады. Қазіргі уақытта Мәңгілік Ел болу үшін азаматтарымыз (әсіресе жастар) білім, ғылыммен мықты қаруланған болуы қажет. Себебі, кез келген мемлекеттің басты байлығы ол халқы, адам капиталы. Сондықтан Мәңгілік Ел болу үшін әр азаматымыз осы бағытта жұмыс жасауы керек. Бұл әрине оңай шаруа емес. Тәуелсіздігімізбен бірге халқымыз мәңгілік мұраттарына қол жеткізді. Біз еліміздің жүрегі, тәуелсіздігіміздің тірегі мәңгілік елордамызды тұрғыздық. Қазақтың мәңгілік ғұмыры ұрпақтың мәңгілік болашағын баянды етуге арналады. Ендігі ұрпақ - мәңгілік қазақтың перзенті. Ендеше, қазақ елінің ұлттық идеясы - Мәңгілік ел», - деді Президент.

«Мәңгілік Ел» идеясының философиялық мәдени астарын талдауда ерекше назар аударатын мәселе - ұлттық тәрбие. Тәрбие тал бесіктен басталады десек, ұлттық тәрбие отбасынан бастау алуы керек. Отбасылық тәрбие мәдениетті тұлғаларды қалыптастыруды басты мақсат ретінде ұстануы керек. Бұл жолда үлкенді құрметтеу мен ата-ананы сыйлауды, ар, намыс, ұят сынды құндылықтарды жастар санасына сіңдіруді басты идеологиялық ұстанымға айналдырудың маңызы зор. Қазақ болашағы тектілік пен кісілікті, бірлік пен татулықты, білім мен адамгершілікті ұштастыру негізінде жүруі тиіс. Ұлттық идея этникалық сезімдердің негізінде пайда болады. Ал идеология қоғамдық сананың жоғарғы сатысы болып табылады. Егер ол ұлттық идеяға негізделсе, оның құндылықтарымен толықтырылса, күшке ие болады. Идеялардың маңызды топтастырушысы болып табылатын идеология стихиялы түрде пайда болмайды, оны адамдар қалыптастырады және оның өзіндік мақсаты мен қызметі болады. Қазақстан сияқты тәуелсіздігін жаңа алған жас елге идеология керек және ең алдымен, ол мемлекеттің ұлттық сипатына, тәуелсіздігіне қызмет етуге тиіс. Қазақ халқының өткені мен бүгінін таразыға сала отырып, келешегіне отаншылдық туын арқау еткен асқақ, жандары таза жас ұрпақты тәрбиелеу мен қасиетті отанның қадірін ұғындыру, ар, намыс, ождан сөздерін ұлт, атамекен, халық сияқты киелі түсініктермен байланыстыру арқылы болашаққа бағыт сілтеу әрбір ұстаздың міндеті. Қазіргі ұрпақтың өз халқымен бірлігін сезінушілігі және өзін оның күллі тарихи жетістіктерінің тікелей мирасқоры мен нақты сақтаушысы әрі жалғастырушысы ретінде сезінуінің мәні зор болмақ.

Қазіргі жаппай жаһандану жағдайында сапалы білімді мамандар ғана мемлекетіміздің дамуын ілгерілетіп, оны өркениет көшінің озық қатарларында көрсете алатыны «Қазақстан-2050» - Ұлттық идея «Мәңгілік Ел» стратегиясының, «Интеллектуалды ұлт - 2020» ұлттық жобасының басым бағыттарының бірі ретінде анықталып отыр. Сондықтан әлемдік өркениет көшіне ілесу ғана емес, ондағы ілгері орындарды иелену үшін жоғары оқу орындарындағы болашақ мамандарды даярлау үдерісіндегі қайшылықтарды айқындап, оларды шешу жолдарын іздестіру жүріп жатыр.

Ендеше «Мәңгілік Ел» идеясын зерттеуде, насихаттауда, оқу үдерісіне енгізуде самарқаулыққа жол бермеу керек. Бұл істен барша зиялы қауым, саяси партиялар, қоғамдық бірлестіктер, үкіметтік емес ұйымдар, БАҚ тыс қалмауына Парламент пен Үкімет, Президент Әкімшілігі жағдай жасағаны абзал.

Заманауи ұлттық идеямызды балабақшада тәрбиеленіп жатқан бүлдіршіндерден бастап оқушыларға, студенттерге, жастарға жеткізу үшін бар күшті салған артықтық етпейді. Осылардың санасына, өмір салтына сіңген құндылық пен сенім «Мәңгілік Ел» орнатудың қозғаушы күші болары күмәнсіз.

Қорыта айтқанда тарих сабағында оқушылардың елін, отанын сүю сезімін қалыптастыру, ерлік рухын ояту - тарих пәні мұғалімінің басты борышы. «Мәңгілік ел» идеясы өзінің өміршеңдігін дәлелдеу үшін біріншіден халықта осы сезімдерді тудыру керек, екіншіден, шынайы іс әрекеттермен халықты ұялатқан сезімдерін тек сезімдер дәрежесінде емес, соларды іске асыру керек, тек сонда уақыт сынағына шыдайды. Жалпы ұлттық идеяны халық санасына сіңдіру механизмі қарапайым ол-ұлттық міндетті білу, ұлттық идеяны дұрыс түсіну- ұлттық стратегияны жасау. Қорыта келгенде, бүгінгі таңдағы адамның еркіндігі, бостандығы мен құқының сақталуы мен қауіпсіздігі басты құндылық болып саналады. Қазақстандық қоғам өзінің ерекшеліктеріне қарай, гуманизм, патриотизм, төзімділік, адамгершілік, ұлтаралық сыйластық пен ашықтықты ұстанымдарын алға қояды.

Әдебиеттер.

1.Назарбаев Н. Қазақстан - 2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.

2.Кенжалин Ж. Ұлт рухын ұлықтаған ұрпақпыз. - Алматы, 2005.

Тарих сабағында жаңа технологияларды пайдалану

Гумарова Б.О. №59 ЖОББМ

Мемлекеттің болашағы білімді ұрпақтың қолында. Ал мектеп-ұрпақты қалыптастырып, келешекке жол беретін алтын ұя. Мектеп жөнінде: М.Жұмабаев былай деген: «Қазақтың тағдыры, келешегі, ел болуы да мектептің қандай негізде құрылуына барып тіреледі. Мектебіміз сау, берік, һәм өз жанымызға қабысатын, үйлесетін негізде құра білсек, келешегімізге тайынбай серттесуге болады. Сондай негізде құра алмасақ, келешегіміз күңгірт».

Ендеше, мектептердегі оқу процесінің жаңаруы ұстаздарға үлкен жауапкершілік артып отыр. Ұстаздардың басты міндетті-жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажетті қабілеттерін қалыптастыру, дамыту және өз бетімен білім алуға, өзін-өзі дамытуға жағдай жасау.

Қазіргі таңда оқушылар үшін мультимидиялық-оқулықтар өте тиімді. Электрондық оқулықтарда барлық тақырыптар модуль бойынша берілген. Оқыту процесінің осы міндеттерінің болуы шартты түрде жүргізіліп, өйткені білім беру, тәрбиелеу мен тұлғалықты дамыту процестерінің арасындағы қыры салыстырмалы, және олардың кейбір жай-жапсарлары ортақ болып саналады. Осы міндеттер электрондық оқыту жағдайында тек оқушыға ғана емес, мұғалімге де бағытталған.

Атап айтқанда электрондық оқыту ақпараттық қоғам мұхитында жаңа түрленуді және еркін азаматтың тұлғалығын қалыптастырудың қуатты факторы бола алады. Электрондық оқыту, сондайақ, бүтіндей оқыту процесі сияқты білімдік, тәрбиелік және дамытушы міндеттерді жүзеге асыруға бейімделген.

«АКТ құралдары» дегеніміз - микропроцессорлық және жаңа АКТ негізінде қызмет атқаратын, ақпаратты таратудың жаңа құралдары мен жүйелері, ақпаратты жинақтау мен олардың қорын жасау, сақтау мен өңдеу, оларды жан-жақты таратуды, одан қалды компьютерлік жүйелердің ақпараттар қорына енуді қамтамасыз ете алатын программалық, программалық-аппараттық және техникалық құралдар мен құрылымдарды айтамыз. АКТ-ға жататындар: ЭЕМ, дербес компьютерлер, терминалдық құралдардың жинақтары, жергілікті есептеу жүйелері, мәтіндік және графикалық ақпараттардың құрылымдары, көлемі үлкен мұрағаттық ақпараттарды сақтау құралдары, аудиовизуалдық ақпарттарды бақылайтын құралдар мен құрылымдар, машиналық графика жүйелері, программалық кешендер, жергілікті желілер, әлемдік деңгейде ақпарат алмасуын қамтамасыз ететін қазіргі кездегі байланыс құралдары.

Білім беру саласындағы көп қолданыста жүрген АКТ құралдары:

• Интерактивті тақта;

• Мультимедия;

• Интернет кеңістігі;

• Электронды оқулық

Сол себепті де, өзім арнайы пән оқытушысы болғандықтан күнделікті сабақтарымда осы АКТ арқылы оқыту технологияларын пайдалануды ұстанамын, жүзеге асыруға тырысамын. АКТ технологияларын күнделікті сабақта кең ауқымды түрде қолдануға болады. Өткен сабақты қайталау анимациямен ашылатын сұрақтар көмегімен жүзеге асыруға болады. Карталарды пайдалануға ыңғайлы,кестелер мен тірек сызбаларды сызбаларға да өте тиімді. Жалпы күнделікті сабақта слайтардың көмегімен , анимациялық слайдтармен немесе электронды оқулықтар мен электронды нұсқау карталардың, электронды сызба плакаттардың түсіндіру барысында колдануға тырысамын.Тақырыпқа сай кино, деректі фильм немесе мультфилімдер көрсетемін.

Мысалы: Орта ғасырлар тарихындағы «Ұлы Жібек жолы» тақырыбын өткен кезде,интернет кеңестігі арқылы анимациялық слайд көрсеттім. Мұнда барлығы дайын. Карта, батыс-шығыс қақпалары,экзотикалық жануарлар,асыл тастар,орта ғасырдағы қалалар т.б. АКТ оқыту технологияларын пайдалану өте тиімді. Оқушылардың назарын аулайсын, уақытты үнемдейсін, ең бастысы оқушыларға сабақты түсіндіру жүйелі түрде жеткізіп, түсінікті жеткізуге тиімді және оқушылардың сабаққа, мамандыққа деген қызығушылықтары арта түседі.

Жаңа АКТ - ны сабақта пайдаланудың тиімділігі:

Оқушының еркін ойлауына мүмкіндік береді;

Ақыл - ойын дамытады;

Шығармашылық белсендігін арттырады; Ұжымдық іс -әрекетке тәрбиелейді; Тіл байлығын жетілдіреді.

Жан-жақты ізденушілігін арттырады. АКТ - ның негізгі мақсаты - оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай, өзінің өмірлік іс - әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдаланатын жан-жақты дара тұлға ретінде тәрбиелеу. Білім беруде АКТ-ны пайдалану мен оқушылардың құзіреттілігін қалыптастыру, қазіргі заман талабына сай АКТ-ны, электрондық оқулықтарды және Интернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. АКТ-ны сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсырмалар орындайды. Сонымен қатар АКТ құралдарымен жұмыс істеу барысында мектеп оқушыларының оқуға, білім алуға деген ұмтылысының артуы АКТ құралдарымен жұмыс істей алу жаңалығымен ғана емес, сонымен берілетін оқу тапсырмаларын қиындық деңгейі бойынша реттей алу мүмкіндігінен, тапсырманың дұрыс нәтижесі үшін марапаттай алу қызметінен де байқалады. Заманауи АКТ құралдарымен жұмыс істеу оқушыларды ұқыптылыққа, нақтылыққа, берілген тапсырмалардың нәтижелі орындалуына, басты мәселеге назар аудара білуге баулиды, сондай - ақ, АКТ құралдарымен жұмыс істеу барысында оқушылардың өзінің жеке іс - әрекетін дұрыс жоспарлауға, дұрыс шешім қабылдай алуға тәрбиелейді.

Электрондық оқулықты пайдалану тәжірибемен бөлісу:

1. «Қазақстан тарихы» атты электрондық оқулықты ашамыз.

2. «Қазақстан тарихы» әрекетіне басамыз.

3. Глоссарий әрекетіне кіріп «о»-ны басып, отар, отарлау сөздері туралы түсінік аламыз.

4. Жаңа сабақ. «1867-1868жылғы реформа» тақырыбын ашамыз.

5. Ресей отарлау саясатының мақсатын анимация бөлімінен тыңдаймыз.

6. «1867-1869 жылғы реформа тақырыбындағы гипермәтінді (карта және суреттер бойынша)интерактивті тақтадан тыңдаймыз.

Сабақтың меңгерлуін тексеру:

1.Басты оқиғалар әрекетіне еніп,хронологиялық жылдардағы оқиғаларды талдау.

2.Тапсырмалар

1-деңгей. Үшінші тапсырманы орындайды (картамен жұмыс).

2-деңгей. 1-ші тапсырманы орындайды(есімдерді атаңы.

3-деңгей. 4-ші тапсырманы орындайды(даталарды қойып ұяшықтарды толтыру).

Бекіту.

Тестік тапсырмалар әрекетіне кіріп, 30 сұрақтан тұратын тапсырманы орындау. Өз білімін компьютердің көмегімен бағалау.

Үйге тапсырма беру.

Әдебиеттер.

1.Мұғалімге арналған нұсқаулық Үшінші /негізгі/ деңгей «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2012ж.

2.С.Мирсентова. Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде. Қарағанды 2011 ж.

3.«Ақпараттық технология және қашықтықтан оқыту». С.Т.Мұхамбетжанова

4.«Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту» Тұжырымдамасы.

5.«ҚР Білім туралы» Заңы.

6.Инновациялық педагогикалық технологиялар.Қ.Сарбасова.(2006 ж)

Формирование ценностно-ориентационной компетенции на уроках истории и внеклассных мероприятиях

Бирманова Г.Г. СШГ №9

Современное геополитическое, экономическое и социальное состояние казахстанского общества и интеграция его в мировое образовательное пространство обуславливает необходимость обновления всей системы среднего образования в Казахстане, пересмотра целей, структуры, содержания и сроков обучения. Цель модернизации образования состоит в создании механизма устойчивого развития образования, в обеспечении ее соответствий с социально-экономическими потребностями страны и мирового развития, запросам отдельной личности и общества в целом.

В этой связи меняется парадигма систем образования, которая от знаниевой составляющей переходит к компетентностной.

Ключевые компетенции - это определенные обществом, самой личностью способности, умения, которые помогают человеку в любой ситуации достичь положительных результатов как в личной, так и в профессиональной сферах жизни. Также ключевые компетенции - это требование государства к качеству личности выпускника средней школы в виде результатов образования, заявленные в ГОСО и учебных программах.

Целью же компетентностей является помощь ребенку в его социальной адаптации. Ценностно-ориентационная компетенция среди ключевых компетенций имеет первостепенное значение для развития личности. Это компетенция связана с ценностными ориентирами ученика, его способностью видеть и понимать окружающий его мир, ориентироваться в нем, принимать решения. Ценностно-ориентационная деятельность направлена на рациональное осмысление общечеловеческих и социальных ценностей мира, на осознание личной причастности к миру во всех его проявлениях, поднимающая школьника на уровень субъекта формирующих отношения. Субъект осознает не только сами по себе вещи, их свойства и отношения, но и их значимость для себя. Человеку для его сознательной и свободной деятельности нужно представление о ценностях, которые направляли бы его поведение.

Так складывается ценностно-ориентационная деятельность человеческого сознания, вырабатывающая представления о социально-полезном и должном, о том, к чему следует стремиться, а чего избегать. Сущность же этой деятельности школьников состоит в целенаправленном осмыслении и оценке ими социального значения тех или иных явлений, процессов и объектов окружающей действительности и формирование личностных смыслов.

Наибольшим потенциалом в плане развития ценностно-ориентационной компетенции обладает дисциплины гуманитарного цикла, что связано с личностно-ориентированным характером этих предметов. На уроках истории и обществознания идет процесс формирования компетентностей через разные формы работы с учащимися:

-изучение различных источников и их оценка;

-исследование своей родословной;

-создание презентации на заданные темы, самостоятельный анализ и отбор необходимой информации;

-через работу в группах;

-проектную деятельность аксиологической, т.е. ценностной тематики. Например, темы на определение семейных и общественных ценностей, динамику их развития, выявление различных проблем.

Обществоведческие предметы связаны с решением главной социальной функции образования - передачи опыта, накопленного предыдущими поколениями. Сформированная система ценностей - это единственное условие, удерживающее общество на гуманистических основах.

Процесс этот осуществляется на основе активности самих учащихся и в соответствии с возрастными особенностями. Усвоение учениками идеи любви к семье, к Родине, развитие нравственности является важным этапом формирования гражданственности. Честность, патриотизм, личную ответственность к тому, что происходит в обществе, в родной стране, формирует и добровольный школьный клуб «Адал ұрпақ», который призван воспитывать антикоррупционное чувство, честность и порядочность у учащихся.

Дети очень активно принимают участие в различным мероприятиях антикоррупционного характера, в форме конкурсов и игр. Особый интерес у них вызывает конкурс написания эссе на тему: «Что такое коррупция? Как бороться с коррупцией?», «Возможно ли победить коррупцию?». Ребята писали о социальной значимости деятельности человека, о необходимости сотрудничества, честности, патриотизме. Без доверия к учителю, без диалога ученики не будут искренни и открыты.

Установление диалога между педагогом и воспитанниками в процессе обучения, уважение точки зрения собеседника, это и есть диалогичность обучения. Диалогичность необходима и в общении с миром, при анализе и оценивании поступков, как своих, так и других людей. Таким образом, ценностно-ориентационные компетенции формируют понимание проблем государственного масштаба. Ценности личности должны быть ориентированы на процесс личности, ее саморазвитие и прогресс общества.

Учитель должен ставить перед учениками не только конкретную учебную задачу, но и проблемы жизни, приобщая к сложному искусству «думать о жизни», привычкой и умением размышлять о жизни как таковой.

История, как никакая другая наука, призвана содействовать формированию личности, обладающей независимостью суждений и взглядов, активной жизненной позицией. Ценностносмысловые и гражданские компетенции, предполагающие умение формулировать свои ценностные ориентиры, принимать решения, брать на себя ответственность за свою Родину на основе казахстанского самосознания и культурной идентичности, можно формировать на уроках и вне с помощью дискуссий, пресс-конференций и «круглых столов», внедрения эффективных педагогических технологий (интерактивных, информационно-коммуникативных) и др.

Образование должно быть направлено, прежде всего, на создание условий для раскрытия личности человека, а предметы истории и обществознания помогают человеку найти свою позицию в обществе, определить свое место в жизни, создать позитивное мироощущение. Современный учитель должен быть знающей, инициативной и творческой личностью. Но ценностноориентационные компетенции нельзя механически усвоить или впитать от учителя. Они вырабатываются самой личностью как результат ее творческой активности, и задача педагога создать все необходимые условия для этого. «Люди не хотят, чтобы ими управляли. Они хотят, чтобы их вели вперед!»,-говорили еще древние греки. Литература.

1.Хуторcкой А. Ключевые компетенции как компонент личностно-ориентированного образования. Народное образование, 2003-№2-с.58-64

2.Государственная программа развития образования в Республике Казахстан на 2011-2020 годы. www.edu.gov.kz/ru/zakonodatelstvo

Қазақстан тарихын оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалана отырып, жастарды патриоттыққа баулу

Бекмагамбетова Ж.К. №53 ОМ

«Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасының негізгі міндеттерінің бірі қазақстандық патриотизмге, төзушілікке, биік мәдениетке, адам құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу болып табылады».

Бүгінгі күндегі Еліміздің егемендікке жетуі халықтардың ұлттық дүние танымының өсуіне жағдай жасады.

Әлемдік білім кеңістігінен орын алу үшін міндетті түрде саналы жан-жақты дамыған ұрпақты тәрбиелеуіміз керек . Ұлы данышпан Әбу Насыр әл Фараби « Әрекетіміз дұрыс болу үшін біздің соған баратын жолымыз қандай болу керек екенін анықтап алуға тиіспіз »деп атап көрсеткендей ,оқушы жүрегінен жол табам деген ұстаз мына қағидаттарды естен шығармауы тиіс: оқыту мазмұны мен әдіс икемділігінің маңыздылығы қағидаты Оқушылардың жас ерекшеліктері мен деңгейіне сай оқу мазмұны мен әдісін таңдау болып табылады. Оқушының жаңа тың материалдарды тауып , сұрыптауына мүмкіндік туады .

Оқушылардың танымдық көзқарасын байыту ақыл-ой қабілетін жетілдіру, өзіндік ойлау және өмірлік ұстанымын қалыптастыру мұғалімнің шеберлігіне, шығармашылық қабілетіне байланысты. Сыни тұрғыдан ойлау стратегиясын сабақ үдерісінде қолдану арқылы төмендегідей нәтижеге қол жеткізуге болады :

1. Оқушының белсенділігін арттыру.

2. Шығармашылық қабілетін дамыту.

3. Оқушы дарыны мен талантын анықтау.

ХХІ ғасыр мұғалімі жан-жақты болуы заңды деп ойлаймын. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев айтқандай «Мәңгілік елдің-Мәңгілік жастары даярлауда ең алдымен патриоттық сезімдерін оята білу керек.» Оқушылардың бойынан өткен тарихтына деген мақтаныш сезімдерін ояту. Қазақстан тарихын оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалана отырып, жастарды патриоттыққа баулуда туған жерінің азаматтарының жасаған ерліктерін үлгі ете отырып, жастарға ой салу.

Ғылыми баяндаманың мақсаты мен міндеттері:

1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі Қазақстан тарихының кеңестік және қазақстандық тарихнамада қарастырылуын кешенді талдай отырып, ерліктің сан үлгісін көрсеткен ардагерлеріміздің бірі Ақтөбе обылысының тумасы, Қарғалы округында тұратын Файзуллин Асхат

Ахметұлының батырлығын құрметтеп, оқушыларды патриоттыққа баулу;

Асхат Ахметұлы сұрапыл соғыс жылдарынан сыр шертуі

«Соғыс аяқталғанда, біз алдымен сенген жоқпыз». Неге біз әдетте 9 мамыр күтеміз, біздің ардақты ардагерлер туралы жазу үшін бе? Бұл қорқынышты уақытты көргендердің азы ғана қалды. Біздің бүгінгі батыр Сталинградты, Кеннисбергті, Бресті босатуға қатысқан. Асхат Ахметұлы көбінесе 40- жылдары басынан өткен күндерді айтып отырды. Қазірдің өзінде де ардагерлер бұл күндерді көз жасынсыз есіне түсіре алмайды.Оған осындай ойран соғыстан аман қалуға бұйырған 94 жасқа келсе де, атамыз әлі күнге дейін әр апта сайын өзінің сүйікті газеттерін оқуын жалғастырып жүр: «Менің құлағымның дұрыс естілмеуі, бұл Бресттен сыйлық»

Соғыс болмай тұрып, мен рухани оркестрде музыкант болып жұмыс істедім. Менің соғысқа шақырған уақытта, мен тек қана 18-де болған едім. Оны атқыштар мектебіне қабылдап,миномет взводының командирі етті. Бойы 149 см болды.Әлі күнге дейін командирдің маған айтқаны есімде,ол маған бойым кішкентай болғасын меннен командир шықпайтынын айтты.

1942 жылы біздің батольонды эшелонға орналастырды.Бізді Сталинградқа тастап оған дейін 100 км қалды. Біз күні-түні жүрдік, жиі оқ жаудырып отты . Волга бойынан да өттік, өзен қыпқызыл қан болды. Біз қалаға кірген кезде,қаланы қар түтін басты.Жекпе-жектен кейін 7 адам ғана тірі қалғани еді.Бізді Ростав қаласындағы резервтік полкқа жібереді,онда маған топ жауынгерлердің взводы берілді. Қазіргі таңда революция болып жатқан, Украинаның шығысын өтіп шықтық. Жаудың бақылаушысы біздің жауынгерлерді 30-40 км қашықтықта бақылап отырды. Біз сонда басып кірдік, біздің күшті жауынгерлеріміз бөлімшені босатты. Мені көбінесе тыңшылыққа жіберіп отырды. Шабуылдардың бірінде менің оң жақ белімді жарақаттады, бір неміс маған қолт гранатаны «сыйға берді». Ол меннен 3-4 м қашықтықта жарылды,бірақ әйнектердің сынған бөліктері маған тимеді. Донбастағы ауруханаға жеткізді. Бірнеше күн Госпитальда жаттық, 1943 ж Ереванға жіберді, ол жерде мені емдеп, саптық қызметке жарамды деп жазды. Снарядтың бір бөлігі менің сол қолыма тиді, кеудемнен қағып жіберді. Кительдің қалтасындағы 5 алтын монета, менің өмірімді құтқарып алды. Брестті жау-қолынан босатып алғанымыз үшін, бізді Қызыл Жұлдыз орденімен марапаттады.Осы уақытқа дейін менің ешқандай орденім болмап еді, тек гвардиялық белгі болған еді.

Жеңіске жеткен күн әлі есімде, сол күні далада қатты нөсерлеп жаңбыр жауып тұрған болатын. Даладан жасы 5-6 шамасында жас баланы кездестірдім. Ол «Ағатай, соғыс бітті, біз жеңіске жеттік» деген болатын. Мен ол сөзді қасымдағыларға айттым, бірақ ешкім сене қоймады. Сол жердің уақытмен сағат 12⁰⁰ шамасында командир рота соғыстың біткені туралы хабар берді. Бұл сезімді сөзбен жеткізу қиын, сол кезде бәрі абыр-сабыр болып, соғыс біткенін естіп жатырса да, бір - біріне айтып қуаныштарын жеткізумен болды.

1945ж қыркүйегінде үйде болдым. Мені металл өңдейтін зауытқа жұмысқа қабылдады. Менде білім болмады, өз бетімше білім алып оқуға тырыстым. Көкем хлеб шығаратын жерде жұмыс жасайтын, маған нан жеткізіп тұратын қызмет ұсынды, сөйтіп күндіз-түні жұмыс жасадым. Осылайша ол жерде 1954ж дейін жасадым. Одан кейін жазғы училище мені фотограф қылып жұмысқа алды. Ол жерде де біраз жұмыс жасадым. Сондағы естеліктер болар әлгі күнге дейін суреттер шығару менің сүйікті ісім.

Соғыстан кейін үш қарындасымды өз ұяларына қондырдым, өзім 1959 жылы ғана отбасы құрдым. Қазіргі таңда үш немере қызым, екі шөберем бар.

9 мамыр біздің үйде ерекше тойлап өтеміз, Жоқ дегенде үйге 50-60 адамдай жиналады. Бірнеше рет мейрамда арнайы парадқа Астанаға бардым, биылда шақырды.

Екінші Қызыл төс белгіні 2004 жылы алдым. Мен үшін бұл күтпеген жағдай еді. Оны маған салтанатты түрде тақты. Осыншама уақыт өткеннен кейін екінші төс белгіні алдым деп сөз соңында жылап жіберді.

Тек тұлға ғана өзінің Отанға деген қатынасын ішкі, қастерлі сезім ретінде пайымдауға қабілетті. Сол себепті, патриотизм де тұлғаның биік даму деңгейін сипаттайтын аса маңызды рухани игілік ретінде түсініледі.

Жас ұрпақты патриотизмге тәрбиелеу - бұл тұлғаның, елдің, оның мәдениетінің бірегейлігі, әлеуметтің, халықтың әлеуметтік психологиясының ерекшеліктері толымды көрініс табатын қоғамдық өмірді ұйымдастырудың мәні мен мақсаттарын пайымдау арқылы жүйелі дамуы. Патриотизм міндетті түрде тұлғаның жоғары әлеуметтік белсенділігін көрсетеді, өйткені, оның өзі еңбекте табыстарға жету үшін, қоғамға, ел жұртқа, халыққа қызмет ету үшін биік серпін болып табылады.

Сонымен қорыта айтарымыз, қазақстандық патриотизм - бүкіл қазақстандықтарға тән. Себебі ортақ Отан, ортақ тарих, ортақ салт - дәстүр, ортақ қазақтың тілі. Басқа ұлт өкілдері қазақтың тілін білуі тиіс. Отан - от басынан басталады десек, туған облысымыздың, қаламыздың көрнекі жері, тарихы, атаулы оқиғаларын, айтулы адамдардың өмір жолдарын білгізудің мәні зор. Азаматтардың биік отаншылдық сезімі бүгінге ғана емес, ертеңге керек, болашаққа да керек.

Тарих сабақтарында интерактивті және ақпараттық технологияларды қолдану

Үсенбаева Г.Е. Благодар ОМ

ХХІ ғасыр - қатаң бәсеке ғасыры. Еліміздің білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда. Қазақстан Республикасының «Білім заңында» «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтармен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген. Осыған байланысты, ұстаздардың негізгі мақсаты - қоғам дамуының қазіргі кезеңіне сай жастардың саналы ойлауын қалыптастыру, шығармашыл, өз мамандығын дұрыс таңдаған, ой - өрісі жоғары жеке тұлға дайындау. Қазіргі заман ағымына байланысты оқушылардың білімге қызығуын арттыру үшін мұғалімдерге жаңа талаптар қойылуда. Сол себепті оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енгізілуде. Жан - жақты ізденістің нәтижесінде білім беру аясында жаңа педагогикалық технологиялардың саны да, сапасы да өсіп келеді.

Технология - белгілі бір мақсаттағы адамның әдісі, шеберлігі. Осы шеберлік арқылы мұғалімнің өз сабағын оқушыға жоғары сатыда жеткізуіне мүмкіндік береді. Мұғалім шығармашылықпен, ізденіспен жұмыс жасап отырса, жаңа технологияларды өз сабақтарында үнемі пайдалана білсе, оған өзіндік қолтаңбасын қосып отырса - оқушы тәрбиелеумен білім берудегі жетістігі сол болмақ. Оқыту технологияларының құрылымдық элеметтеріне мыналар жатады: мақсат, мазмұн, әдістер, формалар, құралдар, оқушы, оқытушы, нәтиже. Барлық технологиялардың мақсаты - пәнді оқытуда оқушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру болып табылады.

Тарих мұғалімі ретінде алдыма қойған басты мақсатым: мәдениетті түрде білімді, іскер, жеке тұлғаны дамыту, ұлтымыздың рухын көтеру,осы мақсатқа жететіндей тиімді жол іздеу. Сол себепті сабақты идеялық жағынан ғылыми негізде, өмірмен байланысты ұйымдастыру оқушының қызығуын, білім құмарлығын таныту, әр сабақта оқушыларды ойлануға, өздігінен ізденіс жасауға баулып, ойын ауызша, жазбаша жинақтап баяндай білуге, мәдениетті сөйлеуге үйрету - әрбір ұстаздың абыройлы борышы. Қазіргі кездегі оқытушының басты мақсаты - білім мазмұнын игеруге және оны өзінің жеке білімдік капиталына енгізуге арналған ақпараттық ортадағы берілген мүмкіндіктерді қолдану болып саналады. Тарихты оқыту - өзара байланыста және үнемі қозғалыста болатын құрауыштардың басын біріктіретін өте күрделі үрдіс. Қазір білім беру саласында түрлі технологиялар енгізілуде, бірақ олардың ішінде қажеттілігін таңдап, сабақтың әр кезеңінде тиімді қолдану - басты талап. Бұл ретте өзім тарих сабағымда оқытудың көптеген әдістерінен құралған интерактивті оқыту технологиясының тиімді әдістерін қолданамын. Интерактивті оқыту әдістері тұлғааралық қарым - қатынасқа негізделе отырып, «жеке тұлғаны дамытуға бағытталатын» қазіргі білім беру парадигмасын қанағаттандырады. Сонымен бірге, сапалы білім алудың алғышарттары болып табылатын таным белсенділігі мен ізденіс дербестігін қалыптастырып қана қоймай, ары қарай дамытады. Интерактивті ағылшын тілінен аударғанда inter - аралық, action - әрекет.

Интерактивті әдіс - бұл: Баланың жеке өздігінен ізденуіне мүмкіндік беру; Топтасып оқып үйренуге жағдай жасау; Өздерін - өздеріне бағалату; Іс - әрекет барысында білім алу;

Оқушы өз ойын еркін айту үшін мұғалім мына тәсілдерді қолдануы тиімді. Алғыс сезіміңізді білдіріп, үнемі көтермелеп отыру; Ешқашан «жауабыңыз дұрыс емес» демеңіз, ондай жағдайда тек топпен «келісесіздер ме?» - деп сұрау керек. Зейінсіз, енжар оқушыны анықтау, олардың бойындағы ашылмай жатқан «ғажайыпты» ашу. Бұл әдіс оқытушы мен оқушылар тобы, шағын топ, жеке оқушы арасындағы қатынас арқылы жүзеге асырылады. Мұнда оқытушы хабарлама беруші - модератордың қызметін атқарады. Оқытушы оқушыларға өз көзқарастарын өздері айқындап белгілі бір қорытындыға келуіне мүмкіндік беруі тиіс.

1. Диагностика сәті. - «Миға шабуыл» - жаңа сабақты өтілген тақырыптармен байланыстыру үшін бірнеше сұрақ беру арқылы оқытушы оқушылардың білгендерін ортаға салдыртады.

2. Ізденіс тенденциясы сәті - Мұнда оқушылар жұппен немесе топпен жұмыс істей отырып «миға шабуыл» әдісі арқылы жинақтаған түсініктерін кеңейтіп өз беттерінше оқулықпен немесе басқа қосымша әдебиеттермен жұмыс жасайды.

3. Тұсаукесер - әрбір топ белгілі бір сұрақтар бойынша өз мәліметтерін қорғайды. Осыдан кейін барып оқытушы әлі де жетіспей жатқан жағдайлардан ақпарат береді.

4. Сабақты қорыту - пікірсайыс, рольдік ойын, сөзжұмбақ шешу әдістеріарқылы бекітіледі.

Бұл әдісте мұғалім 5 - 7 минут уақыт алады, қалған уақыттың бәрінде оқушы өздері ізденіп танымдарын арттыруға жағдай туады. Бұл әдіс бойынша оқушы өз білімін өздері бағалайды. Тиімді әдіс - тәсілдердің бірі - СТО технологиясы. Бұл технология элементтерін де сабақта жиі қолданып отырамын. Қазақстан тарихынан «Ұлт - азаттық көтерілістері» тақырыбының қорытынды кезеңінде Венн диаграммасын қолдандым. Бұл студенттердің білімін тереңдетіп қана қоймай, материалды жан - жақты меңгеруге, деректермен дәйектерді салыстыру, жүйелеу, талдау дағдыларын дамытуға негіз болды.

Ақпараттық ортада жұмыс жасау үшін кез келген оқытушы өз ойын жүйелі түрде жеткізе алатындай, коммуникативті және ақпараттық мәдениеті дамыған интерактивтік тақтаны пайдалана білетін болуы тиіс. Тарих сабақтарында ақпараттық технологияны енгізу арқылы сабақтың белсенділігін арттыруға, дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға, сабақты шапшаң жүргізуге, сөздік жұмыстың көлемін көбейтуге болады. Ақпараттық технологиялардың бірі - интерактивті тақта.

Интерактивті тақтаның мүмкіндіктері оқытушыларға баланы оқытуда уақытты тиімді пайдалануға мүмкіндіктер береді. Демонстрациялық материалдар дайындау, топпен кері байланыс жүргізу үшін интерактивті тақтаның мүмкіндігі шексіз. Мен тарих сабақтарында мүмкіндігінше компьютерді, интерактивті тақтаны пайдалануға тырысамын. Тақырыпқа байланысты суреттер, слайдтар, сызбалар, кестелер жасау, термин сөздерді жазу сабақ жүргізудің мазмұнын кеңейтіп, оқушылардың түсінігін тереңдете түседі. Сабақтарда видеофильмдер көрсетіп отырамын. Мысалы: Қазақстан тарихы бойынша «1986 жылғы Алматыдағы желтоқсан оқиғасы» атты тақырыпты өткен кезде, сол оқиға туралы видеофильм көрсетіліп, соңынан оқушылар көргендері негізінде қысқаша эссе жазды. Сабақты қорыту кезеңінде сынақхаттар, сөзжұмбақтар, ойталқы сұрақтарды да компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану арқылы жүргіземін. Барлық бақылау жұмыстарының түрлерін және қорытынды тест жұмыстарын тек қана компьютер арқылы жүргіземін. Себебі бұл әдіс уақытты тиімді пайдалану үшін өте қолайлы. Оқу процесі кезінде компьютерді тиімді пайдалану және қолдану оң тәжірибе беріп отыр. Оқушылардың өзбетімен ізденісі, пәнге деген қызығушылығын арттырып, шығармашылығын дамытуға, оқу қызметінің мәдениетін қалыптастыруға дербес жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше қолайлы жағдай туғызып отыр. Жаңа сабақ барысында оқушылардың әкелген, оқыған, меңгерген материалдары негізінде оқушылардың ақпараттық құзыреттілігі дамиды, пәнге деген қызығушылықтары артады, ақпаратпен жұмыс істеуді меңгереді. Нақты мәліметтер мен деректерге сүйеніп, материалды талдауға, сараптауға, дәлел келтіруге, ақпарат көздерімен ғылыми тұрғыдан жұмыс жүргізе білуге дағдыланады.

«Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» деп Абай атамыз айтқандай, біздің міндетіміз - жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажетті қабілеттерін қалыптастыру, дамыту және өз бетімен білім алуына, өзін - өзі дамытуға қолайлы жағдай жасау. Сондықтан да әрбір мұғалім сапалы білім мен саналы тәрбие берудің тиімді жолдарын талмай ізденуі қажет. Еліміздің болашағы жастардың қолында. Сол жастарды өз мамандығын жақсы меңгерген, теориялық біліммен тереңсусындаған, қазіргі қоғамның талабына сай, нарықтық экономиканың сұранысын қанағаттандыра білетін «сегіз қырлы, бір сырлы» тұлға етіп шығару мына біздің қолымызда.

Әдебиеттер.

1.Н.Ә.Назарбаев. 2012 ж 14 желтоқсан «Қазақстан - 2050 даму стратегиясы»

2.Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы

3.С.Т.Мұхамбетжанова, Ж.Ә.Жартынова «Интерактивті технологиямен жұмыс жасаудың әдіс

- тәсілдері - Алматы, 2008

Критериальное оценивание на уроках истории

Жумагалиева Р.К. СШГ №11

Педагогическое сообщество Казахстана на сегодняшний день уже приняло новые образовательные ценности, поставив в центр образовательного процесса активного и самоорганизующегося ученика, предложив учителю занять позицию тьютора, посредника либо сотрудника в его учебной деятельности. Эти трансформации были укоренены и осмысленны настолько, что язык зафиксировал их, разделив «обучение» на «преподавание» учителя и «учение» учащегося, которому отдан безусловный приоритет. Ведущими векторами образовательной стратегии стали образование в течение всей жизни, инициатором которого является тот, кто учится, компетентностный подход, тесно связанный с активным характером обучения. Наиболее полно новая образовательная стратегия выражается лозунгом, сформулированным английской системой образования: «Возьми в свои руки контроль над своим обучением».

Успешное осуществление педагогической деятельности современным учителем истории невозможно без применения эффективных педагогических технологий обучения и воспитания. Использование педагогических технологий позволяет рационально выстраивать процесс обучения. Важным звеном в процессе обучения является контроль знаний и умений учащихся. Эффективность учебной работы существенно зависит от того, как организован и на что нацелен контроль. Поэтому все учителя уделяют особое внимание способам организации контроля и его содержанию.

В настоящее время основной целью образования является развитие конкурентно - способной личности, готовой к взаимодействию с окружающим миром, к самообразованию и саморазвитию. Особое значение имеет контрольно - оценочная деятельность ученика, то есть готовность и способность контролировать и оценивать свою деятельность, уметь устранять причины возникающих трудностей.

Все мы привыкли оценивать деятельность учащихся традиционно, используя пятибалльную систему оценивания, но при этом не всегда можно объективно оценить работу ученика. Поэтому мы используем на своих уроках современную технологию оценивания учащихся: критериальную.

Критериальное оценивание предполагает наличие механизма, позволяющего производить оценку учащихся более объективно, таковыми являются рубрикаторы. Оценивание деятельности учащихся на уроке становится демократичным, так как ученик является субъектом своего обучения, а учитель не играет роль "судьи" при выставлении оценок.

Система оценивания дает возможность определять, насколько успешно усвоен тот или иной учебный материал, сформирован тот или иной практический навык. При этом целесообразно за точку отсчета брать обязательный минимум.

Критериальная система оценивания совершенно прозрачна в смысле способов выставления текущих и итоговых отметок, а также целей, для достижения которых эти отметки ставятся. Она также является средством диагностики проблем обучения, предусматривая и обеспечивая постоянный контакт между учителем, учеником и родителями.

Для оценивания достижений учащихся по истории, используются следующие виды критериев.

А) Знание и понимание

Учащийся демонстрирует знание и понимание изученного материала, способен применять полученные знания в стандартных и измененных ситуациях.

В) Исследование

Учащийся исследует какой-либо проблемный вопрос, находит закономерности, осуществляет постановку гипотезы, проверку или пересмотр гипотезы, взаимосвязь между ними.

С) Коммуникация

Учащийся способен интерпретировать и презентовать информацию, используя, соответствующую историческую терминологию.

D) Рефлексия

Учащийся размышляет о правильности и рациональности алгоритма действий, принятого решения, гипотезы.

Исследования показали, что улучшение обучения через оценивание зависит от пяти ключевых условий

1. Эффективность обратной связи от преподавателя к ученикам.

2. Активного включения учеников в процесс собственного учения 3. Учета в преподавании результатов, полученных при оценивании.

4. Осознания того, насколько сильно от оценивания зависит мотивация и самооценка учеников, которые существенным образом влияют на обучение.

5. Способности учеников оценивать свой результаты и понимания, как их улучшить. Современное оценивание становится сегодня гибким, понятным, включает в себя формативное оценивание (текущие отметки) и суммативное оценивание (по завершению разделов учебной программы, итоговое оценивание за четверть и год).

Суммативное оценивание предназначено для определения уровня сформированности знаний и учебных навыков при завершении изучения блока учебной темы. Суммативное оценивание проводится по результатам выполнения работ различных видов (тесты, контрольные работы). Отметки, выставленные за работы, являются основой для определения итоговых отметок по курсу истории за четверть, за год.

Суммативная отметка выставляется по критериям. Критерии оценивания доступны для ознакомления всех участников учебного процесса: учащихся, учителя, родителей.

Формативное оценивание предназначено для определения уровня освоения знаний, навыков в процессе повседневной работы в классе или дома. Оно осуществляется в различных формах и позволяет учителю и ученику скорректировать свою работу и устранить возможные пробелы и недочеты до проведения констатирующей работы. Формативные отметки не учитываются при выставлении отметок за работы на суммативное оценивание и итоговых отметок за четверть.

В процессе работы использование разнообразных методов и приемов формативного оценивания с целью внести корректировки в деятельность учащихся, повысить мотивацию к изучаемому предмету, так как это необходимо для улучшения качества образования. Применение формативного оценивания становится одним из важнейших критериев системы работы. Использование методов формативного оценивания на уроках показало, что у учащихся появился интерес к учебе и ответственность, вырабатываются навыки самостоятельной работы, работы в группе, воспитываются чувства толерантности, коллективизма, взаимопомощи, все это является реальной возможностью подготовить социально-адаптированною личность.

Жаңа ақпараттық технологиялармен оқыту

Дурмаханова А.Т. №61 ЖОББМ

Елбасының «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауында: «Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек» десе, ІІІ тарауы, 18-ші бағытының 7-ші тармақшасында: «Ақпараттық технологиялар мен ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр» делінген, сондай - ақ 17-ші бағыттың 3-ші тармақшасында «онлайн тәсілінде оқыту тәжірибесін дамытып, елімізде оқу теледидарын құру қажет» деп көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолдануын қажет етеді.

Осылайша оқу - тәрбие үрдісіндегі жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.

Бәсекеге қабілетті білім кеңістігін құруға бағытталған Қазақстандық білім беру реформасының басты мақсаттарының бірі - инновациялық технологияларға сүйене отырып, баланың бойында шығармашылық ойлауды дамытуға мүмкіндік жасау болып отыр. Мұндай күрделі міндеттерді шешуде мектепте алатын орны ерекше.

Қазіргі кезеңде еліміздің білім беру ұйымдарында оқыту процесін ізгілендіру мақсатында көптеген жұмыстар жасалуда. Оларды ғылыми тілмен айтқанда «инновациялық процесс» немесе «педагогикалық жаңалықтарды енгізу» деп аталады. Инноватика ұғымының мәні латынның «in - novus» деген сөзінен шыққан, «жаңарту, өзгерту, жаңашылдық» деген мағынаны білдіреді. Яғни, педагогика ғылымында жаңа әдістерді, тәсілдерді, құралдарды, бағдарламаларды пайдалану.

Инновациялық білім беру құралдарына: аудио - видео құралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет, компьютер - мультимедиялық құрал, электрондық оқулықтар мен оқу - әдістемелік кешен, инновациялық ақпараттық банк, инновациялық сайт және тағы басқалары жатады. Сондықтан да қазіргі таңда көптеген интерактивтік бағдарламалық бөлімдер, қозғалмалы объектілер құруға мүмкіндік беретін векторлық және графикалық жабдықтар көптеп шығып, қолданыс табуда. Осындай құралдардың бірі - мультимедиялық оқулықтарды мектепте кеңінен пайдалануда. Бұл жағдайда тәрбиеші әр оқу іс - әрекеттерін өткізер алдында жиі - жиі көрнекіліктер ауыстырмаған болар еді. Ал мультимедиялық оқулықтар арқылы тәрбиеші уақытты тиімді және ұтымды пайдаланары айқын.

Мультимедиялық оқулықтар біріншіден балалардың қызығушылығын арттырады, екіншіден зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді, сонымен қатар оқушының білім алу кезеңінде оқу іс-әрекетіне белсенділігін арттыра түседі. Себебі, бұл кезеңдегі балалардың зейіні әдемі түстерге, әдемі ойыншықтарға, әдемі суреттерге, яғни, әдемілікке, әсемдікке әуес болады. Кез келген сабақта әр түрлі әдемі, ұнамды, жағымды суреттер, сызбалар, тәсілдер арқылы графикалық иллюстрациялар негізінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану тәрбиеленушілердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін ақпараттық - коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша көтеру негізгі міндеттердің біріне айналды. Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен Қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай-ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Өз бетімен білім алу - педагогтың кәсіптік шеберлігін көтерудің бірден бір жолы.

Қазіргі заман талабына сай тәрбие саласына енгізілген жаңа бағыттағы тың үдерістерді тәрбиеші меңгеріп қана қоймай, оны тәжірибеде орынды қолдана отырып, өз білімін, іскерлігін үнемі жетілдіріп отыруы тиіс. Бүгінгі таңда төмендегідей ақпараттық бағдарламаларды меңгеріп, іс

- тәжірибемде қолданып жүрмін:

Paint

Power Point

Microsoft Office жиынтығы Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы CyberLink Power Director Windows Movie Maker Activstudi және т. б. С

«Қанша білсең, ізден тағы, тағы да, Білікті адам жетер тілек, бағына» деген ғұлама Баласағұнның сөздері менің өмірлік қағидам.

Қазақстан Республикасының «Білім» туралы Заңының 8 - бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр.

3D модельдеу және анимация ерекшеліктері

Отаров Д. Т. М.Арын атынд. ҚҚОМ

Үш өлшемді графика ғылыми есептеулер, инженерлік жобалау және физикалық объектілерді компьютерде үлгілеу облыстарында кең таралған. Мысал ретінде үш өлшемді үлгілеудің күрделі нұсқасын - физикалық дененің қозғалатын суретін жасауды қарастыру.

• объектінің шынайы формасына сәйкес келетін виртуалды каркасын (қаңқа) жобалау және жасау;

• шынайы физикалық қасиеттері бойынша материалдарға ұқсас виртуалды материалдарды жазу және жобалау;

• объектінің әртүрлі сыртқы бөліктеріне материалдарды меншіктеу;

• объекті әрекет ететін кеңістіктің физикалық параметрлерін баптау - жарық шашу, бет және өзара әрекеттесетін объектілердің қасиеттері;

• объектінің қимылдау жолын беру;

• нәтиже беретін кадрлар қатарын есептеу;

• нәтижесінде шығатын анимациялық рөлге әсерлерді енгізу.

3D max бағдарламасы

3ds Max бағдарламасы кез-келген керекті обьектінің моделін және сплайндік моделін құруды, натюрморттарды визуалдау арқылы түс беруді, берілген объектіні хромдауды және олардың көлеңкесін шығаруды, лазерлік сәуле түсіруді, фрагменттер мен кадрларды қозғалту арқылы анимациялауды, динамикалық эффектілер көмегімен судың толқыны мен желдің бағыттарын жасауды, адамның келбеті мен шаштарын «Hair and Fur» эффектісімен жүзеге асыруды және тағы да басқа да көптеген модельдерді құруға мүмкіндік береді. Міне, сол себепті мен өзімнің баяндамамда осы «3D модельдеу және анимация ерекшеліктері» тарауының бірі «Геометриялық сахна моделдерін құру» және «Үш өлшемді кеңістікті бейнелеу» бөлімдерінің мүмкіншілігі қарастырылған. Геометриялық фигураларды үшөлшемді түрде құрып олардың кескіндерін қалай етіп шығуын көруге болады.

3D MAX интерфейсіне сипаттама:

Проекция терезесі. Мах көрінісінің барлық объектісі аумақты (World) координаталар жүйесінде орналасқан. Шартты түрде бұл жүйенің Z өсі тік жоғары, Х өсі оң жаққа, У өсі бақылауыштан шығатын бағытқа бағытталған деп есептеуге болады. Мах 2.5 проекциясының ортографикалық терезелері - аумақты координаталар жүйесінің қатысына байланысты Тор

(төбесінен қарағандағы түрі), Front (алдынан қарағандағы түрі), Left (сол жағынан қарағандағы түрі)

т.б деп аталған. Мах жүктелгеннен кейін проекция терезелерінде көрінетін координаталар - бұл аумақты координаталар жүйесіне сәйкес келетін жазықтықтың торы.

Аумақты жүйенің координаталық жазықтықтары бастапқы координаталық тордың (home grids) атымен аталады. Мах аумақты координаталар жүйенің жазықтығынан қандай да болсын бұрышпен орналаса алатын қосымша объект - тор (Grid Objects) жасауға мүмкіндік береді. Мұнда Мах объект торлардың координатты жазықтығына параллель болатын, жазықтықтағы объектілер көрінісінің ортографикалық проекциясын құруға мүмкіндік береді.

Мах 5 проекция терезелерінің келесі типін қолдайды:

• Тор (төбесінен қарағандағы түрі), Front (алдынан қарағандағы түрі), Left (сол жағынан қарағандағы түрі), Back (артынан қарағандағы түрі), Right (оң жағынан қарағандағы түрі),Button (астынан қарағандағы түрі) - сәйкес аумақты координаталар жүйесінің жазықтығының параллель болатын, жазықтықтағы объектілердің ортографикалық проекциясының 6 терезесі.

• Perspective- (Перспектива) - орналысуын қолданушы өзгерте алатын нүктеден қарағанда көріністің түрін сипаттайтын, орталық проекция терезесі.

• Белгі қоятын съемкалық камера сызығына параллель болатын, жазықтықтағы көріністің орталық терезесі. Мұндай терезелер көріністі камераның орналасу нүктесінен көруге мүмкіндік береді және камераның атымен сәйкес аталады, яғни үнсіздік бойынша Camera # (камера #) мұнда # - камераның реттік нөмері (01,02 т.с.с).

• Жарықтың көзінің сәулесінің өсіне перпендикуляр болатын жазықтықтағы көріністің орталық проекциясының терезесі. Мұндай терезелер көріністің әр бағытталған жарықтың көзі орналасқан нүктеден көріністі көруге мүмкіндік береді және жарықтың көзіне сәйкес атпен аталады, яғни үнсіздік бойынша Spot # (Прожектор #) немесе Direct # (Бағытталған #) мұнда #- жарықтың көзінің реттік нөмері (01,02, т.с.с).

• User (арнайы түр) - көріністі қолданушы өзгерте алатын бұрышпен көрсететін, аксонометриялық проекция терезесі.

• Grid (Top) (Top(төбесінен қарағандағы тор)), Grid (Front) (Top (алдынан қарағандағы түрі)),Grid (Left) (Top(сол жағынан қарағандағы түрі)), Grid Back (Top (артынан қарағандағы түрі)),Grid Right (Top (оң жағынан қарағандағы түрі)), Grid Button (Top (астынан қарағандағы түрі)),Grid (Display Planes) (Top (жазықтықтарды көрсету))- объект - тор координаталар жүйесінің жазықтықтарына параллель болатын жазықтықтағы объектілер проекциясының 6 ортографикалық терезесі және Display бөлімінде таңдалған объект тор қосымша параметрлерінің жиыны болатын, объект тордың конструкциялық жазықтығын бейнелейтін терезе.

-Shape (Пішін)- ерекшелінген екі өлшемді объект пішіндердің жергілікті координаталық жүйесін Х,У жазығына параллель болатын жазықтықтағы ортографикалық проекцияның терезесі. Blender -3D модельдеу компьютерлік графика бағдарламасы. Blender бағдарламасының көмегімен 3D модельдеу, анимация жасауға, видеоүзінділерді өңдеуге,түрлі ойындарға логикалық объектілерді енгізуге мүмкіндік береді.

Жалпы 3D анимацияның не екенін түсіну үшін көзіңіздің алдында тұрған барлық заттарды кеңістікке (декарттық X, Y, Z кеңістігі) жайғастырыңыз. Сонда әрбір заттың белгілі бір координатасы бар нүктелерден және түрлі өзінен кіші фигуралардан (сызық, эллипс, куб т.б) құралғанын байқаймыз. Міне 3D модельдеу және оны анимациялау негізінде осы принцип жатыр, яғни аса күрделі заттарды қарапайым нүктелер не фигуралар көмегімен кеңістікте құрастыру. Құрастру кезеңдері:

1. Моделлинг

2. Текстуринг

3. Риггинг

4. Анимациялау

5. Рендеринг

3 қатпарлы, яғни 3D, анимация және моделдеу соңғы жылдары тез қарқынмен дамып, кең ауқымды қолданысқа түсті. Бұл, сөзсіз, өнердің жаңа саласы кино, мультипликация, рекламмалық роликтер дайындау, ойын жасау және түрлі презентациялар жасаудан бастап, сәулет өнері мен инженерияда және көптеген т.б салаларда қолданылады. Жалпы 3D анимацияның не екенін түсіну үшін көзіңіздің алдында тұрған барлық заттарды кеңістікке (декарттық X, Y, Z кеңістігі) жайғастырыңыз. Сонда әрбір заттың белгілі бір координатасы бар нүктелерден және түрлі өзінен кіші фигуралардан (сызық, эллипс, куб т.б) құралғанын байқаймыз. Міне 3D модельдеу және оны анимациялау негізінде осы принцип жатыр, яғни аса күрделі заттарды қарапайым нүктелер не фигуралар көмегімен кеңістікте құрастыру. 3 қатпарлы моделдеу мен анимацияны түрлі этаптарға бөліп қарастырамыз. 3 қатпарлы моделдеу мектеп бағдарламасындағы геометрияны еске түсіреді. Декарттық координаттар жүйесін еске алыңыздар (X, Y және Z осьтері ). Ал енді функцияларды және олардың графигтерін еске алайық. Мысалы: сызықтық функция, квадрат функция және т.с.с. (Парабола,гиперболалар). Компьютер мониторының өзі бірнеше сызықтар мен төртбұрыштардан құралған. Ал одан әрі оны кіші бөліктерге бөлсеңіз, оның аса кіші төртбұрыштардан, яғни нүктелерден тұратынын байқайсыз. Бұдан келіп шығатын ой: белгілі координаталарда орналасқан нүктелерге түс беру арқылы, кеңістікте кез-келген фигураны жасап шығуға болады. 3D модельдеу үшін түрлі бағдарламалар пайдаланылады. Олар біздің жұмысымызды жеңілдету үшін, майда жұмыстарды автоматты түрде жасайды, тіпті кейбір бағдарламалар аса қиын функцияларды да іске асыра алады.

Енді сол бағдарламаларда жұмыс қалай жүретінін қарастырайық. Ол жұмысты мынадай бөліктерге бөлуге болады:

1. Моделлинг - бұл ең алғашқы этап және ең негізгі деп айтсақ та болады, себебі мұнда бүкіл фигуралар детальизация жасалады. Қоршаған орта, жер бедері, кейіпкерлер болса солардың бейнесі барлығы осында жасалады. Бұл этапта дайын болған фигуралар „3 қатпарлы модель„ деп аталады. Бұл модельдің әлі түсі, жасайтын қимылдары жоқ. Барлық нәрселер сұр-ақшыл түсте. Модельдерді жасау үшін бізге 3D бағдарламалар кез-келген фигураны бір-біріне қосу, кесу, деформация жасау сынды кең ауқымды мүмкіндіктер береді. Оларды қолданып модель жасау тек жасаушының таланты мен тәжрибесіне және, әрине, оның фантазиясына тәуелді.

2. Текстуринг - бұл этапта 3D модельдер нормалдар картасына бөлініп, яғни барлық модельдің фигуралары жазықталып, керекті түстерге боялады. Бұл процессті мынадай көзге елестетсе болады: „кез-келген фигураның беткі бөлігін (терісін) сылып алып, оны жайып, керекті түске бояп, қайтадан фигураның бетіне жабыстыру„ сынды. Бұл этаптан өткен соң объектілерге реалистичный түр енеді, яғни олардың сыртқы көрінісі шын өмірдегіге қатты жақындайды.

3. Риггинг - бұл процессті былай сипаттаса болады „қимылдайтын фигуралардың сүйектерін жасау„. Яғни, бұл этапта барлық қимылдайтын фигураларға сүйектер енгізіледі. Бұл сүйектер фигураны қимылға келтіру үшін керек, яғни модельдің әрбір бөлігін белгілі бір сүйекке бағынышты етіп қойып, сол сүйекті қимылдатқанда сол сүйекке бағынышты бөлік қимылға келеді.

4. Анимациялау - бұл этапта барлық дайын модельдер қимылға келтіріліп, анимация жасалады. Жоғарыдағы риггингте жасаған сүйектеріміз осында кеңінен қолданылады.

5. Рендеринг - бұл этапты екі түрге бөлуге болады: 1) Сурет рендерлеу 2)Видео рендерлеу. Сурет рендерлеу бұл модельдерді текстуралап болған соң оны белгілі бір ракурстан (бір камерадан) суретке түсіру.

Ал видео рендерлеуде модельдерді бірнеше, не одан да көп камералар көмегімен түрлі қимылдап жатқан кезінде бейне түсірілім жасау. Бұл соңғы этап компьютерге аса үлкен ауырлықтар түсіреді, сондықтан ең ұзақ этап болып естептеледі. Егер рендеринг супер компютерлерде орындалмаса, бұл процесс ондаған жылдарға, тіпті ғасырларға созылуы мүмкін. Мысалға: « Шрек 3» мультфильмінің рендерингі 20 миллион сағатты алған. Ескеретін жайт: мұнда 1000 линуксте істейтін дербес компьютерлер және 3000 мың линукстегі серверлер күші қолданылған.

Сөзімнің соңында бұл өте қызықты программа, мұны игеру тиянақтылық-ты, шыдамдылықты талап етеді. 3D модельдеуге 3 қатпарлы модельдеуді үйренуді Blender 3D бағдарламасында бастау тиімді. Себебі, бұл бағдарла-ма тегін және өзінің мүмкіндіктерінде ақылы бағдарламалардан кем түс-пейтін жалғыз бағдарлама. Оны бағдарламаның ресми сайтынан көшіріп ала аласыз. Оған қоса бағдарламаның ресми сайтында бағдарламаны пайдалануды үйрететін документация және тәжрибелі сайт қолданушы-лары бар.

Әдебиеттер.

1.«Компьютерная графика». Шикин А.В., Боресков А.В. 2001 жыл.

2.«100% Photoshop».Стив Кэплин. 2010 жыл.

3.Информатика 10 класс, Арман-ПВ 2014 жыл.

4.«Компьютерная графика». Петров М.Н. 2014 жыл.

5.«Информатика негіздері» журналы. 2013 жыл.

6.Интернет, Blender.org сайты.

Компетентностный подход в обучении школьников как главный фактор повышения качества образования на уроках информатики

Котова Ю.Б. ОСШ № 25

Умение работать с компьютером становиться обязательный атрибут успешной карьеры в какой-либо отрасли деятельности. При этом компьютер не только является объектом обучения, он также и средство обучения учащихся. В современном процессе обучения используются, как традиционные, так и инновационные технологии обучения. Компетентностный подход в обучении школьников предполагает построение процесса обучения на следующих принципах:

• развитие у обучаемых способности самостоятельно решать проблемы в различных сферах и видах деятельности, на основе социального опыта, элементом которого является и собственный опыт учащихся;

• содержание образования представляет собой дидактически адаптированный социальный опыт решения познавательных, мировоззренческих, нравственных, политических и иных проблем;

• создание условий для формирования у обучаемых опыта самостоятельного решения познавательных, коммуникативных, организационных, нравственных и иных проблем, составляющих содержание образования;

• оценка образовательных результатов основывается на анализе уровней образованности, достигнутых учащимися на определённом этапе обучения.

Обеспечение соответствия образования запросам и возможностям общества, осуществляется всегда - в той или иной мере. Эта мера зависит от способности системы образования к изменениям, а сама эта способность во многом определяется подходом к постановке целей, отбору содержания, организации образовательного процесса, оценке достигнутых результатов. Ускорение темпов развития общества не позволяет школе заблаговременно подготовить учащихся к плодотворной жизнедеятельности. Применение компетентностного подхода позволяет готовить учеников к переменам, развивать у них такие качества, как мобильность, динамизм, конструктивность. Многие идеи компетентностного подхода появились в результате изучения ситуации на рынке труда и в результате определения тех требований, которые складываются на рынке труда по отношению к работнику. В меняющемся мире система образования должна формировать такое качество, как профессиональный универсализм - способность менять сферы и способы деятельности. Исследования в области рынка труда привели к формуле, которую можно определить таким образом: необходим переход от хорошего специалиста - к хорошему сотруднику. Хороший сотрудник - человек, который может работать в команде, может принимать самостоятельные решения, инициативный, способный к инновациям. От хорошего сотрудника сейчас требуются крепкие нервы: психологическая устойчивость, готовность к перегрузкам, готовность к стрессовым ситуациям, умение из них выходить. Для обеспечения вышеуказанных качеств у учащегося необходимо вырабатывать умений делать выбор, эффективно использовать ограниченные ресурсы, сопоставлять теорию с практикой, способности вести переговоры и многие другие способности, необходимые для жизни в быстро меняющемся обществе. Развитие процессов информатизации в обществе привело к созданию условий для неограниченного доступа к информации, в следствие чего образовательные учреждения утратили свои позиции источника общеобразовательных знаний. Складывающаяся обстановка позволяет добиваться больших успехов выпускникам, которые способны оперативно находить необходимую информацию и использовать её для решения своих проблем. Дополнение учебного плана новыми предметами ориентировано на увеличение объема изучаемого учебного материала, при этом современное общество не способно выделить дополнительные временные ресурсы. Изменение характера связей между учебными дисциплинами, соотношение общих целей школьного образования и целей изучения учебных дисциплин позволило бы повысить уровень образованности учащихся не за счет объема знаний, а с позиции компетентностного подхода - за счет способности учащихся решать проблемы различной сложности на основе имеющихся знаний. При компетентностном подходе знания уступают главную роль способности их использования. Иными словами знания, которые невозможно применить отступают на задний план и носят сугубо ознакомительный характер. С позиций компетентностного подхода основным непосредственным результатом образовательной деятельности становится формирование ключевых компетентностей (уровней образованности).

Уровень образованности человека тем выше, чем шире сфера деятельности и выше степень неопределённости ситуаций, в которых он способен действовать самостоятельно, чем более широким спектром возможных способов деятельности он владеет, чем основательнее выбор одного из таких способов. С этой точки зрения способность ученика воспроизвести в учебной ситуации большой объём сложного по своему содержанию материала нельзя рассматривать как признак высокого уровня его образованности. Компетентностный подход предполагает соединение в единое целое образовательного процесса и его осмысление, что способствует выработке привычки у учащегося думать и принимать решение в зависимости от конкретной ситуации. Он формирует способность эффективно действовать не только в учебной, но и в других сферах деятельности, способность действовать в ситуациях, когда требуется самостоятельно принять решение и оценить полученные результаты. С точки зрения компетентностного подхода цели школьного образования заключаются в следующем:

• научить учащихся учиться, определять цели, источники информации, находить оптимальные способы достижения поставленных целей, оценивать полученные результаты; научить учащихся выражать свои мысли, объяснять явления действительности, причины и взаимосвязи; научить ориентироваться в современной жизни, в ее основных проблемах; научить ориентироваться в мире духовных ценностей, многообразии культур и мировоззрений; научить учащегося выполнять свои социальные роли; научить его решать проблемы общие для всех видов деятельности.

Повышение уровня образованности, которое соответствовало бы современным социальным ожиданиям в сфере образования, должно заключаться:

• в расширении круга проблем, к решению которых подготовлены выпускники школы;

• в подготовке к решению проблем в различных сферах деятельности (трудовой, социальнополитической, культурно-досуговой, образовательной, семейно-бытовой и др.);

• в подготовке к решению различных видов проблем (коммуникативных, информационных, организационных и др.);

• в повышении сложности проблем, к решению которых подготовлены выпускники школы, в том числе обусловленной новизной проблем;

• в расширении возможностей выбора эффективных способов решения проблем.

Такое повышение уровня образованности и означает достижение нового качества образования. Новое качество образования заключается в новых возможностях выпускников школы, в их способности решать проблемы, которые предыдущие поколения выпускников не решали. Повысить качество образования и уровень образованности учащихся посредством введения в программу обучения информатики методов компетентностного позволит научить учащихся самостоятельно учиться, ориентироваться в современном мире и обществе, решать поставленные задачи и справляться с возникающими трудностями, критически оценивать свои возможности. Информатика является универсальным учебным предметом. Вычислительная техника и обрабатываемая ей информация используются во всех видах деятельности и науке. Обучение учащихся путем совместного и самостоятельного решения возникающих перед ними задач, а также задач, которые могут с большой вероятностью возникнуть перед ними в процессе изучения информатики позволит не только получить знания по предмету обучения, но и понять порядок их применения на практике. Постановка перед учащимися актуальных для них задач и помощь в их разрешении позволит заинтересовать учащихся в самостоятельном изучении информатики, а также привить уважительное отношение к вычислительной технике - как универсальному инструменту. Создание программы обучения информатики основанной на применении методов компетентностного подхода не может быть осуществлено вне общешкольного поля. Цели и задачи обучения должны быть сформированы на общешкольном уровне, а программы по предметам обучения взаимно дополнять друг друга. Для информатики в рамках компетентностного подхода могут быть определены уровни образованности учащихся, такие как:

1. виды информации и способы их передачи в жизни;

2. умение приводить примеры информации и работы с ней;

3. знать и описать принципы сохранения и обработки информации;

4. уверенное знание различных источников информации, способность определения их достоверности;

5. знать место информации в жизни общества и понимать порядок их взаимодействия.

Вышеприведенные уровни образованности не исчерпывают всех целей обучения по информатике, но являются одними из основных. Суть в том, что этот подход ведёт к построению учебной программы как программы развития познавательной самостоятельности школьников. При этом такой подход предполагает индивидуализацию образовательных маршрутов: на одном и том же этапе обучения при освоении одного и того же содержания разные ученики могут выйти на разные уровни усвоения материала, причём любой из этих уровней имеет практическое значение. Существует и ещё одна особенность компетентностного подхода к составлению учебных программ. С позиций этого подхода надо разрабатывать не программы по курсу информатики, а целые программы образования, поскольку, как уже отмечалось, образовательные результаты в школе достигаются за счёт различных видов деятельности. Если говорить, например, об информатике, как программе образования, то в ней желательно предусмотреть материал из других учебных предметов (сохранение и передача информации в живых организмах, способы сохранения и обработки графической информации, логика в вычислительных машинах и т.д.), в ней надо определить и возможности дополнительного образования, самообразования, социально-творческой деятельности. Можно не «перекраивать» весь учебный процесс, достаточно, изучить содержание «параллельных» предметов, смоделировать задания так, чтобы можно было выполнять их с использованием знаний по информатике и с применением возможностей вычислительной техники. Для любой темы по любому учебному предмету можно подобрать задание по любой теме из информатики. Не следует использовать данный метод ежеурочно. Формы организации такого учебного процесса могут быть следующие:

• разовые задания, выполняемые в течение 5-15 минут; - проекты средней длительности (серия уроков); - долгосрочные проекты (четверть, полугодие).

Механизмы реализации этого метода могут быть следующими:

• деятельность: исследовательская, учебно-познавательная, информационно-аналитическая, социально-коммуникативная и др.;

• проектная мастерская: моделирование рабочих программ, разработка уроков и внеклассных мероприятий, моделирование заданий, упражнений и т.д.;

• консультационный центр: русский язык и литература, физика, география и др.;

• система мониторинга: анкетирование, тестирование, определение качества работ и др.

Суть метода состоит в том, что происходит интеграционное связывание структуры содержаний двух или нескольких предметов. Совместная работа над заданиями на уроках информатики поможет учителям:

• поможет развить профессиональные компетенции; поможет планировать совместные действия с другими учителями и учащимися; учащимся:

• поможет развить и формировать различные ключевые компетенции; поможет формировать функциональную грамотность; поможет развить процесс социализации школьников; даст возможность приложить свои знания, умения и навыки к практически-значимым работам; сэкономит время; даст осознание и осмысление возможностей использования информационных технологий при выполнении различных задач, в том числе заданий по другим дисциплинам; повысит эффективность освоения других учебных предметов.

Ключевой точкой в образовательном процессе становится приобретаемый ребенком опыт. Метод проектов:

• выступает как технология компетентностно-ориентированного образования и подразумевает продуктивную деятельность учащихся;

• способствует формированию информационно-коммуникационной и других

компетентностей, а также способности к деятельности;

• развивает исследовательские умения (выявление проблемы, сбор информации, наблюдение, анализ и т.д.), системное мышление;

• учит школьников моделировать знания из различных областей, действия, проекты, порой неожиданный результат.

Наиболее оптимальным представляется применение информационных, исследовательских, межпредметных и практико-ориентированных проектов.

Успешное внедрение данного метода принесет следующие результаты:

• Электронные продукты: презентации, сайты, таблицы, алгоритмические схемы, электронные учебники, электронные тесты; адаптированные рабочие программы;

• Новые учебные формы: урок-конференция, урок защиты проектов, урок взаимного обучения;

• Новые формы оценивания: совместный контроль (два или более учителей) на урокахконференциях, рейтинговый контроль с помощью портфолио, по уровням компетентности.

В процессе создания информационного продукта происходит формирование следующих уровней компетентности ученика:

• уровень исполнительской компетентности (правильное создание информационного продукта, преобразование его по схеме, разработанной под руководством учителя);

• уровень технологической компетентности (правильное создание информационного продукта по схеме, самостоятельно спланированной учащимися, и понимание возможностей его преобразования);

• уровень экспертной компетентности (умение обоснованно, качественно оценить самостоятельно созданный информационный продукт, указав его достоинства и недостатки).

Компетентностный подход не ограничивает проведение занятий ни по формам, ни по методам, а развитие компетентности - процесс, который не прерывается в течение всей жизни человека.

Литература.

1.Зимняя И.А. Ключевые компетенции - новая парадигма результата образования//Высшее образование сегодня.-2003.-№5.-С.34-42.

2.Иванова Т.В. Компетентностный подход к разработке стандартов для 11-летней школы: анализ, проблемы, выводы//Стандарты и мониторинг в образовании.-2004.-№1.-С.16-20.

3.Лебедев О.Е. Компетентностный подход в образовании//Школьные технологии.-2004.-№5.С.3-12.

4.Фалина И.Н. Компетентностный подход в обучении и стандарт образования по информатике

// Информатика.2006.№7

Критериальное оценивание учащихся на уроках информатики

Лукпанова Ж.Р. СОШ №53

В Государственной программе развития Казахстанского образования в качестве приоритетных направлений обозначен переход к новым образовательным стандартам, которые, в свою очередь, подразумевают вместо простой передачи знаний, умений и навыков от учителя к ученику развитие способности учащегося самостоятельно ставить учебные цели, проектировать пути их реализации, контролировать и оценивать свои достижения, работать с разными источниками информации, оценивать их и на этой основе формулировать собственное мнение, суждение, оценку.

Одной из составляющих образовательного процесса является система оценивания и достижений учащихся на уроках информатики. Система оценивания является основным средством диагностики проблем обучения и осуществления обратной связи между учеником, учителем и родителем.

Традиционно в большинстве школ сохраняется система оценивания, построенная на системе из четырех баллов: 2 ("неудовлетворительно"), 3 ("удовлетворительно"), 4 ("хорошо"), 5 ("отлично") и отношения учителя, потому что учитель при выставлении отметки ориентируется на целый ряд позиций:

• уровень учащегося относительно определенного эталона,

• уровень учащегося относительно класса в целом,

• уровень учащегося относительно его же самого в предшествующий период

При критериальном оценивании

• ученик становится настоящим субъектом своего обучения

• снижается школьная тревожность ученика

• учитель от роли «судьи в последней инстанции» переходит к роли консультанта, специалиста, тьютора

Таким образом, критериальное оценивание несет в себе потенциал сохранения здоровья учеников и учителей.

Что же такое «критериальное оценивание»?

Критериальное оценивание - это оценивание по критериям, т. е. оценка складывается из составляющих (критериев), которые отражают достижения учащихся по разным направлениям развития их учебно-познавательной компетентности.

Так как программа по информатике предполагает создание проекта учащимися, выдается ряд возможностей критериального оценивания учащихся. Работая над системой критериального оценивания пришла к выводу, что с помощью данной системы наиболее проще оценивать ученика при работе с проектами. Главное правильно спроектировать показатели чтобы учащийся мог самостоятельно оценить свою работу, причем каждая работа оценивается по ряду критериев. Общие критерии оценивания достижений учащихся.

Оформление и выполнение проекта	Название критерия оценивания	Баллы (0-2)
	Качество записи: оформление, соответствие стандартным требованиям
	Рубрицирование и структура текста, качество схем
	Наличие фона, сложность, соответствие содержанию, сочетание с текстом
	Наличие колонок, грамотное расположение текста в колонках
	Наличие фигурного текста, буквицы, заголовки, подзаголовки
	Наличие рисунков
	Маскирование
	Общее восприятие страницы
Защита	Качество доклада: композиция, полнота представления работы, подходов, результатов.	Баллы (1-5)
	Представление проекта: культура речи, манера, использование наглядных средств, удержание внимания учащихся
	Ответы на вопросы: полнота аргументированность, убежденность.

Если я даю задание ученику, то сразу описываю требования к заданию, описываю критерии по

которым будет выставлена оценка.

Например: Создание проекта «Праздничный буклет»

Требования к созданию буклета

1.	Ученик планирует свою деятельность, самостоятельно описывает план решения проблемы
2	Ученик находит дополнительную информацию и самостоятельно применяет ее для реализации поставленных перед ним учебных целей
3	Ученик творчески выполняет работу
4	В работе использует 2 или более графических изображений
5	Цветовое решение выполнено эстетически
6	Используется фактическая информация. Правильная грамматика.
7	Идеи полностью раскрыты и описаны

Критерии		Максимальный учащегося	уровень	достижения
В	Исследование	4
D	Планирование	4
Е	Создание продукта	5
Итого:		13

Творческий проект	Критерии	Оценки	Сумма баллов	%
	В -4 баллов D-4 баллов Е-5 баллов	2	0-3	0-49
		3	4-6	50-66
		4	7-10	67-83
		5	11-13	84-100

Исходя из всего вышесказанного учащийся определяет проблему, делает выводы в сфере ИКТ, правильно подбирает необходимую информацию и самостоятельно планирует свою деятельность.

При любой работе конечно же сталкиваешься с плюсами и минусами. В своей работе Критериального оценивания я выделила:

«плюсы»

1. Снижение тревожности.

2. Сравнение собственных достижений с эталоном.

3. Объективность.

4. Прозрачность.

5. Единство требований.

6. Многогранность.

7. Возможность самооценки, самоанализа, самоконтроля

После многократных таких уроков учитель может получить более высокий результат своего труда - учащегося, который может компетентно себя оценить, а учащийся - опыт практической деятельности, необходимый для дальнейшего развития.

То, чему мы учим детей, не должно отличаться от того, чему мы, взрослые, должны продолжать учиться сами. Можно сказать, что «цель обучения ребенка состоит в том, чтобы сделать его способным развиваться дальше без помощи учителя». (Эльберт Грин Хаббард).

Использование мультимедиа технологий

Нигметова А.С. СШ №26

Можно рекомендовать следующие основные методические особенности организации обучения современного школьника1) уроки с применением мультимедийных презентаций проводятся в компьютерных классах с использованием мультимедиа проекторов, резидентных справочников, автоматизированных обучающих систем, видеозаписей работы различных программ и т.д.;2) на практических занятиях за каждым обучаемым должен быть закреплён отдельный компьютер, на котором целесообразно создать его личную папку, названную шифром класса и фамилией обучаемого;3) должен использоваться индивидуальный подход, включающий широкое использование индивидуализированных обучающих программ, банка многоуровневых заданий (на практические занятия и лабораторные работы);4) целесообразно проводить значительную часть занятий в форме деловых игр; в качестве заданий должны выдаваться реальные жизненные многовариантные и непоставленные задачи, особенно те, с которыми выпускники будут встречаться в профессиональной деятельности; 7) должен широко использоваться метод проектов, в рамках которого необходимо соблюдать принципы последовательности и преемственности; это значит, что одно глобальное задание должно последовательно выполняться во всех практических (лабораторных) и расчётно-графических работах, дополняться и расширяться, воплощаясь в стройную завершённую систему;8) должна быть предусмотрена возможность параллельного и концентрического изучения основных разделов программы; это позволяет обучающимся по мере усвоения курса получать все более глубокие знания по каждому из разделов, не теряя при этом целостности изложения всего материала;9) необходимо опираться на следующие взаимосвязанные принципы: мотивации познания; разностороннего восприятия; "пронизывающего" системноинформационного анализа;10) следует шире использовать проблемный метод обучения, предусматривать разработку обучающимися реальных программ (документов, таблиц, баз данных), которые могут быть использованы в процессе обучения.

Применение мультимедиа технологий в образовании обладают следующими достоинствами по сравнению с традиционным обучением:

• допускает использование цветной графики, анимации, звукового сопровождения, гипертекста;

• допускает возможность постоянного обновления;

• имеет небольшие затраты на публикацию и размножение;

• допускает возможность размещения в нем интерактивных веб-элементов, например, тестов или рабочей тетради;

• допускает возможность копирования и переноса частей для цитирования;

• допускает возможность нелинейность прохождения материала благодаря множеству гиперссылок;

• устанавливает гиперсвязь с дополнительной литературой в электронных библиотеках или образовательных сайтах;

Мультимедиа позволяют сочетать вербальную и наглядно-чувственную информацию, что способствует мотивации учащихся, созданию актуальной настройки на учение.

Организация аудиторных занятий с применением мультимедиа технологий дает возможность экономить время, тем самым интенсифицируя изложение учебного материала, за счет использования очень простых, доступных любому ученику средств. В ходе урока самими школьниками может создаваться до предела визуализированная красочная учебно-игровая среда, что производит буквально революционный эффект в восприятии предмета "Информатика" школьниками.

Мультимедийные компьютерные технологии дают учителю возможность оперативно сочетать разнообразные средства, способствующие более глубокому и осознанному усвоению изучаемого материала, экономить время урока, насытить его информацией.

Внедрение в преподавании современного курса информатики мультимедиа технологий выявило ряд положительных сторон и несколько трудных моментов. Так организация занятий с использованием мультимедиа-технологий с применением специального проектора дает возможность наглядно демонстрировать возможности изучаемого программного обеспечения и экономить время, тем самым интенсифицируя изложение учебного материала. В тоже время появляются дополнительные требования к подготовке мультимедийных материалов и организации урока.

Включение информационных мультимедийных технологий делает процесс обучения

технологичнее и результативнее. Да, на этом пути есть трудности, есть ошибки, не избежать их и в будущем. Но есть главный успех- это интерес учеников, их готовность к творчеству, потребность в получении новых знаний и ощущение самостоятельности. Компьютер позволяет делать уроки, не похожими друг на друга. Это чувство постоянной новизны способствует интересу к ученью.

Так при использование мультимедиа на уроке через интерактивность, структуризацию и визуализацию информации происходит усиление мотивации обучающегося, активизация его познавательной деятельности, как на уровне сознания, так и подсознания

Из всех информационных каналов визуальный - самый мощный, поэтому его использование в области образования средствами мультимедиа более разработано. Однако это не отменяет важности и значения других медий. Например, эффективность усвоения материала значительно повышает создание для каждого мультимедийного учебника своей ритмовой доминанты с помощью оптимального подбора музыкального сопровождения. Продуманное взаимодействие клавиатуры и мыши в мультимедийных учебниках в сочетании с другими медиями добавляет ещё одно преимущество данной образовательной технологии. Оно основано на том, что мануальные упражнения существенно развивают память. Не случайно раньше в гимназиях контурные карты рисовали - чтобы «набить» руку и чтобы лучше запомнить. Если в дальнейшем добиваться возрастания нормированности пользования (свести к минимуму случайное нажатие клавиши), то моменты, связанные с мышью и клавиатурой будет легче формализовать. Здесь необходимо опираться на исследования в области инженерной психологии и эргономики.

Отдельные произведения индивидуального авторского сознания (текст, изображения, звуковой ряд, видео) объединяются в новую систему. Взаимодействуя друг с другом уже на стадии разработки сценария (просчёт всех функциональных возможностей, ожидаемых от продукта в соответствии с его целевым назначением), они теряют самостоятельность. Мультимедиа произведение в результате этого взаимодействия получает качества, которых нет у отдельно взятых произведений. Дело в том, что наука (лингвистика, искусствоведение и т. д.) накопила знание об этих отдельно взятых формах информации, а свойства мультимедийной среды только начинают изучаться. В конечном счёте, мультимедиа в образовании эффективны настолько, насколько при их использовании решается конкретная учебная задача - научить чему-то, выработать навык работы с чем-то.

Бесспорно, что мультимедийные технологии обогащают процесс обучения, позволяют сделать обучение более эффективным, вовлекая в процесс восприятия учебной информации большинство чувственных компонент обучаемого. Так согласно, Г. Кирмайеру [4], при использовании интерактивных мультимедийных технологий в процессе обучения, доля усвоенного материала может составить до 75%. Вполне возможно, что это, скорее всего, явно оптимистическая оценка, но о повышении эффективности усвоения учебного материала, когда в процесс восприятия вовлекаются и зрительная и слуховая составляющие, было известно задолго до появления компьютеров.

Опыт использования мультимедийных технологий показывает:

• резко повышается интерес учащихся к работе и их активность;

• развивается алгоритмический стиль мышления, формируется умение принимать оптимальные решения, действовать вариативно;

• учитель освобождается от массы рутинной работы, предоставляется возможность творческой деятельности на основании полученных результатов. Литература.

1.http://www.studfiles.ru/preview/4586859/

2.http://nsportal.ru/shkola/obshchepedagogicheskie-tekhnologii/library/2014/11/25/multimediynyyurok

Информатика пәнін оқытуда инновациялық технологияларды қолдану

Раева Ж.Қ. №13 ОМ

ХХІ ғасыр - бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Ақпараттық технология - экономиканың және бүкіл қоғам мен мемлекеттің «ілгерілеуінің» белгісі. Біздің өркениетті дамуымыздың барлық маңызды өмірлік салалары бүгінде ақпараттық технологиялармен және жасалымдармен тікелей байланысты. Осы заманғы экономикалық өсімнің басты факторлары микроэлектроника, сандық және ақпараттық жүйелер, бағдарламалық қамтамасыз ету, байланыс және коммуникация т. б. салалардағы инновациялық технологиялар болып отырғаны баршаға белгілі. Білім беру үрдісін ақпараттандыру - жаңа инновациялық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу - тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ ғасыр - ақпараттандыру ғасыры» деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми - техникалық прогрестің негізгі белгісі - қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді. Инновациялық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникативтік байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. Жедел дамып отырған ғылыми -техникалық прогресс қоғам өмірінің барлық салаларын ақпараттандырудың ғаламдық процесінің негізіне айналды. Ақпараттық технологиялық дамуға және оның қарқынына экономиканың жағдайы, адамдардың тұрмыс деңгейі, ұлттық қауіпсіздік, бүкіл дүниежүзілік қауымдастықтағы мемлекеттің рөлі тәуелді болады. Заман ағымына қарай ақпараттық технологияларды қолдану айтарлықтай нәтижелер беруде. Кез келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Инновациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.

Инновациялық технологияны пайдалану жөніндегі қызметтің мақсаты:

• үйренушінің шығармашылық әлеуметін дамыту; коммуникативтік әрекеттерге қабілетті болуды қамту; сараптамалық - зерттеу қызметі дағдыларын қалыптастыру; оқу қызметі мәдениетін дамыту;

• оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін жеделдету, оның тиімділігі мен сапасын арттыру;

Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам - ақпараттың қажет кезін сезіну, оны тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек. Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және мәдениетімен анықталады. Сондықтан, білім жүйесін құру, қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау - бүгінгі күннің ең негізгі және өзекті мәселесі. Қазіргі білім жүйесінің ерекшелігі - тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру. Қорытындысында білім беру - адамға үздіксіз оқуға, білім алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек.

ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі - «Білім - бүкіл өміріңе» қағидасынан «Білім бүкіл өмір бойына» қағидасына өте алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу болып табылады. Білім беруді ақпараттандыру - жаңа технологияны пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асырады. Педагогикалық технология - мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарланған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер жиынтығы.

Педагогикалық технологиядағы басты міндет - оқушының оқу-танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдiсiнде технологияны қолдану мұғалім мен оқушы қарым - қатынасының бұрынғы қалыптасқан жүйесiн, олардың iс-әрекеттерiнiң мазмұнын, құрылымын үлкен өзгерістерге ұшыратады. Қалыпты бiлiм беру жүйесінде мұғалім - оқушы - оқулық түрінде құрылған үш жақты байланыс бұзылып, мұғалiм - оқушы - компьютер - оқулық жүйесі пайда болды. Мұндай жүйеде бiлiм беру оқыту процесінде компьютерді қолдану бiлiм мен бiлiктiлiкке қоятын талаптарды қайта қарап, жетiлдiрiп, жүйелеудi талап етедi. Ақпараттандыруда технологияның негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес қоғамды дамытудың жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады. Осыған сәйкес қазіргі білім жүйесінің ерекшеліктеріне - оның іргелілігі, алдын алу сипаты және оларға қол жеткізу мүмкіндіктері жатады.

Оқу процесінде қолданылатын технологиялық құралдарын орналастырудың бірнеше жолдары бар. Ең перспективтісі және мазмұндысы жіктелу критерийі ретінде тағайындау облысы болатын жол құрылымдық элементтері болып табылады. Қазіргі таңда білім саласы қызметкерлерінің алдында тұрған басты мақсат - жана технологиялар арқылы білім мазмұнын жаңарту. Бұл оқыту нысандары көпшілік, топтық және жеке жұмыс түрлері арқылы іске асырылады. Робот техникасы бойынша былай білім беруге болады: математика, физикалық шамаларды өлшеу әдістерімен іске асырылады. Ақпараттық технологияларды пайдалану кезінде бірден бір талап десек те болады ол - ақпараттық мәдениет. Ақпараттық мәдениет дегенiмiз - адамға ақпараттық кеңістіктің қалыптасуына қатыcyғa және ол кeңicтіктe epкін бағдарлай алуға, ақпараттық өзара ic-әрекетке түсуге мүмкiндiк беретiн бiлiм деңгейi.

Э. Л. Семенюктiң пiкiрi бойынша «ақпараттық мәдениет - адамның, қоғамның немесе оның бiр бөлiгiнiң ақпаттармен жұмыс iстеудiң барлық түрлерi - ақпараттарды алу, өңдеу, жинақтау және осының негiзiнде сапалы жаңа ақпаратты құру және практикалық қолдану бойынша жетілу деңгейі»

Білім инновациясында робототехника бағытының даму болашағы зор. Робототехника негіздерін оқып-үйренуде бірқатар жалпы білім беретін пәндерден білімдерін пайдалану қажет. Робототехника оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамытуға және практикалық тапсырмаларды шеше білуге ықпал етеді, сонымен қатар бұл жастарды ғылым, технология, математика арқылы жаңашылдыққа шабыттандыратын, бүгінгі күннің мәселерін шешу үшін өз дағдылырын қолдануға, жағдайды талдауға шығармашылықпен ойлауға мүмкіндік беретін өте тартымды білім ортасы. Бұл технологияның ерекшелігі - оқушының танымдық белсенділігін, ізденімпаздығын қалыптастыра білу. Оқыту үрдісін жаңаша ұйымдастыру мұғалімнің оқушының өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасай отырып, оның шығармашылығының өздігінен іс-әрекет ету даралық қабілеттерінің артуына себін тигізеді. Мұндай жаңа технологияларды пайдаланып оқыту барысында оқытушыға қойылатын негізгі талап оқушының берген жауабын түзету, берілген тапсырманы орындау жолдарын көрсету, оқушыға өз ойын рет-ретімен толық жеткізуді үйрету болып табылады. Балаға өз ойын қысылмастан айтуға мүмкіндік беру, оған пікір еркіндігін сездіру оқушының сол сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар сабақ барысында техникалық жабдықтарға, көрнекіліктерге жүгіну оқытушыға уақытты үнемдеуге, аз уақыттың ішінде бірнеше оқушының білімін бағалауға, бағдарламадағы материалды қай дәрежеде меңгергенін айқындауға мүмкіндік береді, бұл оқушының білім деңгейін қадағалаудың ең тиімді тәсілі. Себебі, оқушының білімін тексеру, оның мүмкіндіктерін айқындау - оқыту кезеңінің ең маңызды бөлігі.

Жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш түрге бөлуге болады. Модификациялық инновация - бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі жэне оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.Комбинаторлық модификация - бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел. Жаңа технология жүйесінде проблемалық және іскерлік ойын арқылы оқытудың да маңызы зор. Оқушылар әр түрлі проблемаларды талдайды, оның шешу жолдарын іздейді. Мұндай сабақтар оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытады, пәнге қызығуын арттырады, өмірде кездесетін түрлі қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді.

Инновация өздігінен пайда болмайды, ол мұғалімнің үзіліссіз еңбегі.

Әдебиеттер.

1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңы». Алматы-2008

2.Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы

3.ҚР Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саясибағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы.

4.Шығармашылықты дамытуда белсенді оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Қарағанды

2004 жыл

Использование информационой технологии в учебном процессе

Сутемгенова Г.С. СШ №5

Информатизация общества - глобальный социальный процесс, состоящий в том, что основным видом деятельности в сфере общественного производства является обработка информации с помощью современных средств микропроцессорной и вычислительной техники.

Информатизация общества позволяет:

• активное использовать постоянно расширяющийся интеллектуальный потенциал мирового сообщества в любых его интерпретациях;

• обеспечить высокий уровень информационного обслуживания любого члена общества; интегрировать информационные технологии с научными, производственными сферами

общественного производства;

• поднять на новый интеллектуальный уровень трудовую деятельность человека;

Применение информационных систем, особенно в образовании, способствуют не только ускорению научно-технического прогресса, но и созданию качественно новой информационной среды социума, обеспечивающей развитие творческого потенциала индивида. Информатизация образования сегодня - это процесс обеспечения сферы образования методологией и практикой разработки и оптимального использования новых информационных технологий (НИТ), ориентированных на реализацию психолого-педагогических целей обучения, воспитания. Информатизация образования сегодня позволяет:

• Совершенствовать механизм управления системой образования на основе использования автоматизированных банков данных научно-педагогической информации, информационнометодических материалов и коммуникационных сетей;

• Совершенствовать методологию и стратегию отбора содержания, методов и организационных форм обучения, воспитания, соответствующих задачам развития личности обучаемого в современных условиях информатизации общества;

• Создавать методические системы обучения, ориентированные на развитие интеллектуального потенциала обучаемого, на формирование умений самостоятельно приобретать знания, осуществлять информационно-учебную, экспериментально-исследовательскую деятельность, разнообразные виды самостоятельной деятельности по обработке информации;

• Создавать и использовать компьютерные тестирующие, диагностирующие методики контроля и оценки уровня знаний обучаемых.

Средства информационных технологий - это программно-аппаратные средства и устройства, функционирующие на базе микропроцессорной, вычислительной техники. Они состоят из комплектов терминального оборудования для ЭВМ всех классов, локальных вычислительных сетей, средства архивного хранения больших объемов информации, современных средств связи; программных комплексов (языков программирования, трансляторов, компиляторов, операционных систем, пакетов прикладных программ и пр.).

Внедрение информационных технологий поставило перед современной педагогической наукой важную задачу - воспитать и подготовить поколение, способное сегодня оперативно включаться в качественно новый этап развития современного общества. быть готовым к восприятию постоянно возрастающего потока информации, в том числе и учебной.

Использование информационных ресурсов в системе образования позволяет активно развивать творческий потенциал индивида, его умение осуществлять прогнозирование результатов своей деятельности, разрабатывать стратегию поиска путей и методов решения задач, как учебных, так и практических.

Определим возможности информационных технологий:

• Оперативная обратная связь между преподавателем и учащимся;

• Компьютерная визуализация учебной информации об объектах или закономерностях процессов, явлений, как реально протекающих, так и "виртуальных";

• Архивное хранение достаточно больших объемов информации с возможностью ее передачи, а также легкого доступа и обращения пользователя к центральному банку данных;

• Автоматизация процессов вычислительной информационно-поисковой деятельности, а также обработка результатов учебного эксперимента с возможностью многократного повторения фрагмента или самого эксперимента;

• Автоматизация процессов информационно-методического обеспечения, организационного управления учебной деятельностью и контроля за результатами усвоения.

Виды деятельности, реализуемые в результате применения информационных технологий:

• Регистрация, сбор, накопление, хранение, обработка информации об изучаемых объектах, явлениях, процессах, в том числе реально протекающих, и передача достаточно больших объемов информации, представленной в различных формах;

• Интерактивный диалог-взаимодействие пользователя с программной (программноаппаратной) системой, характеризующееся реализацией более развитых средств ведения диалога (например, возможность задавать вопросы в произвольной форме, с использованием "ключевого" слова, в форме с ограниченным набором символов); при этом обеспечивается возможность выбора вариантов содержания учебного материала, режима работы;

• Управление реальными объектами (например, учебными роботами, имитирующими промышленные устройства или механизмы);

• Управление отображением на экране моделей различных объектов, явлений, процессов, в том числе и реально протекающих;

• Автоматизированный контроль (самоконтроль) результатов учебной деятельности, коррекция по результатам контроля, тренировка, тестирование.

Использование в процессе обучения информационных технологий позволяет реализовать следующие педагогические цели:

• Развитие мышления, (например, наглядно-действенного, наглядно-образного, интуитивного, творческого, теоретического видов мышления);

• Эстетическое воспитание (например, за счет использования возможностей компьютерной графики, технологии мультимедиа);

Развитие коммуникативных способностей

• Формирование умений принимать оптимальное решение или предлагать варианты решения в сложной ситуации (например, за счет использования компьютерных игр, ориентированных на оптимизацию деятельности по принятию решения);

• Развитие умений осуществлять экспериментально-исследовательскую деятельность (например, за счет реализации возможностей компьютерного моделирования или использования оборудования, сопрягаемого с ЭВМ);

• Формирование информационной культуры, умений осуществлять обработку информации (например, за счет использования интегрированных пользовательских пакетов, различных графических и музыкальных редакторов).

• Подготовка специалистов в области информатики и вычислительной техники; - Подготовка пользователя средствами новых информационных технологий.

• Повышение эффективности и качества процесса обучения за счет реализации возможностей информационных технологий;

• Обеспечение побудительных мотивов (стимулов), обусловливающих активизацию познавательной деятельности (например, за счет компьютерной визуализации учебной информации, вкрапления игровых ситуаций, возможности управления, выбора режима учебной деятельности);

• Углубление межпредметных связей за счет использования современных средств обработки информации, в том числе и аудиовизуальной, при решении задач различных предметных областей.

Направления внедрения информационных технологий в образование:

1. Средства обучения, совершенствующие процесс преподавания, повышающие его эффективность и качество. При этом обеспечивается:

• реализация возможностей программно-методического обеспечения современных ПЭВМ в целях сообщения знаний, моделирования учебных ситуаций. осуществления тренировки, контроля за результатами обучения;

• использование объектно-ориентированных программных средств или систем (например, системы подготовки текстов, электронных таблиц, баз данных) в целях формирования культуры учебной деятельности;

• реализация возможностей систем искусственного интеллекта в процессе применения обучающих интеллектуальных систем.

2. Инструмента познания окружающей действительности и самопознания.

3. Средства развития личности обучаемого.

4. Объекта изучения (например, в рамках освоения курса информатики).

5. Средства информационно-методического обеспечения и управления учебновоспитательным процессом учебного заведениям системой учебных заведений.

6. Средства коммуникаций (например, на базе асинхронной телекоммуникационной связи) в целях распространения передовых педагогических технологий.

7. Средства автоматизации процессов контроля, коррекции результатов учебной деятельности, компьютерного педагогического тестирования и психодиагностики.

8. Средства автоматизации процессов обработки результатов эксперимента (лабораторного, демонстрационного) а управления учебным оборудованием.

9. Средства организации интеллектуального досуга, развивающих игр.

Литература.

1.Автоматизированные информационные технологии в экономике / М. И. Семенов и др. /

Финансы и статистика / 2000;

2.Методологические подходы к формированиюинформационной культуры педагога / Адольф

В.А, 3.Степанова И.Ю. / «Информатика и образование» / № 1, 2006

4.Оптимизация процессов обучения Ю.К. /Бабанский Ю.К. / Педагогика / 1997;

5.Современные информационные технологии в образовании / И. Роберт / Школа-Пресс / 1994

6.Современные образовательные технологии / Селевко Т.К. / М. / 1998;

Использование технологии развития критического мышления учащихся на уроках информатики

Таучанова А.Б. СШ №13

Основной целью образования сегодня является разностороннее и своевременное развитие учащихся, т. е. ученики должны уметь осмыслить, оценить, проанализировать и синтезировать информацию, полученную в результате наблюдения, опыта, размышления или рассуждения. Этой цели можно добиться, систематически используя технологии развития критического мышления.

Критическое мышление - ведущее современное педагогическое понятие, актуальное для развития преподавания и обучения в Казахстане. [1,С.154] Критическое мышление предполагает готовность к воображению или принятию во внимание альтернативных решений, внедрению новых или модифицированных способов мышления и действий; приверженность к организованным общественным действиям и развитию критического мышления у других.

Технологии развития критического мышления дает ученику:

• повышение эффективности восприятия информации;

• повышение интереса как к изучаемому материалу, так и к самому процессу обучения;

-умение критически мыслить;

• умение работать в сотрудничестве с другими; - повышение качества образования учеников.

Технологии развития критического мышления дает учителю:

• умение создать в классе атмосферу открытости и ответственного сотрудничества;

• возможность использовать модель обучения и систему эффективных методик, которые способствуют развитию критического мышления и самостоятельности в процессе обучения; - стать источником ценной профессиональной информации для других учителей.

Мыслительный процесс начинается тогда, когда возникает задача или проблема, у которой нет готового способа решения. Для решения возникающих проблем, необходимо, чтобы учащиеся не просто шаблонно повторяли действия учителя, лишь иногда импровизируя, а мыслили и творчески, подходили к решению любой проблемы или задачи, встающей перед ними. На мой взгляд, целенаправленное развитие критического мышления позволит учащимся избежать репродуктивного уровня осмысления учебного материала, позволит им глубже проникать в суть возникающих перед ними проблем, нестандартно подходить к решению задач.

Технология развития критического мышления - это технология организации учебного и воспитательного процесса, которая применима к любой программе и любому предмету.

Так и на уроках информатики есть возможность применять различные методы и стратегии для развития критического мышления.

Технология развития критического мышления предполагает использование на уроке трех стадий: стадии вызова, стадии осмысления и стадии рефлексии.

1-я стадия - «Вызов» - ученик ставит перед собой вопрос «Что я знаю?» по данной проблеме.

Задачи стадии вызова:

• актуализация имеющихся знаний;

• пробуждение интереса к получению новой информации;

• постановка учеником собственных целей обучения на данном уроке и по данной теме.

2-я стадия - «Осмысление». На данной стадии ученик под руководством учителя отвечает на вопросы, которые сам поставил перед собой на первой стадии - «Что хочу знать?». Учитель может предложить кроме текста учебника альтернативные источники информации. А ученики со временем начинают более вдумчиво читать, слушать, задавать разнообразные вопросы.

Задачи стадии реализации смысла:

• помочь активно воспринимать изучаемый материал, - помочь соотнести старые знания с новыми.

3-я стадия - «Рефлексия» размышление и обобщение того, «что узнал» ученик на уроке. Стадия рефлексии необходима для того, чтобы ученики сами смогли проанализировать, удалось ли им достичь поставленных целей и решить возникшие вопросы.

Задачи стадии рефлексии:

• помочь обучающимся самостоятельно обобщить изученный материал,

помочь самостоятельно определить направления в дальнейшем изучении материала.

На каждой стадии урока используются различные приемы работы, которые помогают включить учащихся в совместную деятельность.

Способы организации работы на стадии «вызова» можно проводить как в форме индивидуальной работы, так и в её сочетание с парной и групповой работой. На этапе «вызова» применение таких методов работы позволяет учащимся не только вспомнить материал, изученный на прошлых уроках, но и учиться работать в группе, слушать и слышать друг друга, анализировать информацию, делать выводы, искать пути решения поставленной задачи. Использование таких методов работы позволяет заметить, что ученики больше общаются друг с другом, интересуются мнением других учеников в группе, медленные ученики не ведут себя обособленно так, как и им достается определенная роль в группе.

На уроках информатики стадия «осмысления» проходит, в основном, в виде практических работ, на которых можно проводить такие формы работы, как: воспользуйся ресурсами Интернет для поиска информации, найди дополнительную информацию, проанализируй как ее применить в работе, как текстовую информацию представить в виде числовой, а затем представь ее графически в виде диаграмм и т. д. Выполняя такие задания, ученики не только отрабатывают практические навыки работы на компьютере, но и учатся осуществлять поиск информации, анализировать, делать выводы и применять ее на практике.

Такие виды работы предполагают организацию работы учащихся вместе: в парах или небольших группах над одной и той же проблемой, в процессе которой выдвигаются новые идеи. Эти идеи и мнения обсуждаются, дискутируются. Тем самым учитель не дает готовый теоретический материал урока, а лишь направляет действия учеников по изучению нового материала. Если ученик сумел освоить сам теоретический материал, то запоминание не будет механическим, а обучение поверхностным. Процесс обучения сообща в большей степени приближен к реальной действительности, чем традиционное обучение: чаще всего мы принимаем решения в процессе общения в небольших группах, временных творческих коллективах. Эти решения принимаются как на основе компромисса, так и на основе выбора наиболее ценного мнения, выдвинутого кем-либо из группы.

Считаю необходимым применения данных форм в системе, так как большинство ребят с удовольствием выполняют задания через новые для них приемы.

При дальнейшем внедрении в свою педагогическую деятельность технологии развития критического мышления, прогнозирую такие результаты: у учеников должны сформироваться такие характерные особенности, как:

• рациональность - стремление найти лучшее объяснение,

• непредубежденность - рассмотрение и признание множества возможных точек зрения и перспектив,

• суждение - признание степени и значения доказательств,

• дисциплина - стремление быть точным и всесторонним,

• самосознание - осознание субъективности собственных предположений. [1,С.150]

Литература.

1.АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы». Руководство для учителя, 2012. 154 с.

2.АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы». Руководство для учителя, 2012. 150с.

Преимущества и недостатки электронного образования

Хамзин Д.М. СШ №26

В последние время все чаще и чаще распространяется термин e-Learning, означающий процесс обучения в электронной форме через глобальную сеть. Переход от традиционной формы обучения к обучению на базе компьютерных технологий развивался очень долго. Сам термин e-Learning впервые появился в 1995 году, и до сих пор нет четкого определения этому термину. В ЮНЕСКО существует определение этому термину "e-Learning - обучение с помощью Интернет и мультимедиа".

С тех пор, как только люди смогли переносить большое количество информации, представленных на машиночитаемых носителях, возникала мысль использовать эту информацию для обучения. В глобальном плане это стало возможно благодаря сети Интернет, в которой можно было свободно пересылать любое количество информации. И благодаря этому и появилась возможность для внедрения и использования электронного образования.

Немало слов было сказано об электронном образовании, их преимущества и не меньше о недостатках подобных систем образования. Целью статьи является узнать каковы причины внедрения электронного образования в нашу жизнь. Рассмотреть вопросы, которые, может быть, никогда не позволят уровнять аудиторную и электронную форму обучения.

Начнем с фактов касающихся электронного образования:

В США более чем 60% компаний применяют в своей работеэлектронное обучение;

Во многих учебных заведениях есть возможность получать образование посредством электронного образования. В то же время зачетв ВУЗах могут проводиться, как в очной, так и электронной форме.

Сравнение эффективности электронного и аудиторного обучения на основе опроса преподавателей США в институтах, предлагающих курсы электронного обучения и там, где такого обучения нет, показало: по мнению 57 % преподавателей, результаты электронного обучения не уступают или даже превосходят результаты традиционных занятий. 33,3 % опрошенных преподавателей считает, что в ближайшие годы результаты электронного обучения превзойдут результаты аудиторного[1].

Я считаю, что главной ценностью применения электронных систем обучения является доступность такого вида образования. Нынешний образ жизни и темп развития общества вынуждают человека пополнять и обновлять свои знания и умения практически всю жизнь. Потому что тех знаний, которые человек получает в школе, ВУЗе и т.д. становится недостаточно. Такая форма обучение может так же использоваться для «поддержки», «углубления» знаний, одновременно с аудиторной формой обучения.

Преимущества:

Прочитав множество материала из различных источников, я попробую разделить преимущество электронного образования на несколько категорий.

• Свобода и гибкость обучения-человек сам может выбирать, что именно ему не обходимо, выбрать продолжительность обучения, курс и одновременно обучаться по нескольким дисциплинам;

• Использование электронных систем обучения предоставляет образовательные услуги широкому кругу людей-что делает образование доступным для всех;

• Такой вид образования дает современному специалисту учиться практически всю жизнь, увеличивая опыт и знания, а так же дает возможность совмещать учебу и работу. - Возможность создания комфортных условий для обучения; - Обучаться может каждый:

• Обучающие системы позволяют совместить достоинство индивидуального обучения (эффективность) и массового (экономичность);

• Адаптация электронной системы обучения к потребностям обучаемых в зависимости от условий обучения;

• Дает возможность развивать навыки самостоятельной работы, что необходимо в условиях современной жизни;

• Обучаемый сам может выбирать темп-скорость обучения, возвращаться к пройденному материалу в зависимости от его желаний;

• Равноправие - у всех равные права надля получения электронного образования не зависимо от места жительства, материальной обеспеченности и состояния здоровья обучающихся;

• Увеличение объема изучаемой информации и повышение эффективности обучения

• Образовательная система может содержатьмножество различных курсов, разделов в той или иной предметной области;

• При эксплуатации одной и той же системы обучения для различных курсов приводит к меньшим затратам времени для изучения правил работы с системой;

• Благодаря обучающим системам есть возможность совместить усвоение знаний с приобретением навыков за счет комбинирования разнообразной информации и использование интерактивного взаимодействия системы;

Использование различных мультимедийных компонентов, таких как диаграммы, презентации, онлайн тесты и т.д. дает возможность сделать изучаемый материал на много наглядней и за счет этого информация лучше «усваивается» и легче запоминается[2];

• В таких системах никогда не устаревает информация, потому что она постоянно обновляется, что важно в процессе обучения;

• Еще одним преимуществом данной формы обучения являются не большие расходы в сравнении с очными формами обучения, это особенно заметно в случае большого количества обучаемых;

• Электронное обучение намного дешевле очного, в таких формах обучения снижаются расходы на организацию самих курсов так как нет необходимости в аренде помещения или найме сотрудников для проведения курсов, затраты на учителей могут быть снижены. В среднем электронная форма обучения на 50% - 60% дешевле традиционных форм обучения[2]. Недостатки

Но у и электронного образования, как и у любого другого образования, есть свои существенные недостатки. Главными недостатками электронного образования как я считаю, является отсутствие реального «людского», «живого» общения между преподавателем и учеником. То есть нету того индивидуального подхода к обучению и воспитанию.

Человеческий фактор

• В электронных системах образования, как правило, не предусматривается личное общение человеком или общение между студентами. Если нет человека, который мог бы эмоционально окрасить знание обучаемогоэто, конечно же значительный минус;

• У человека должна быть сильная мотивация, что и будет являться залогом хорошего прохождения курса. Если обучающийся не может учиться без надзора учителя и не хочет проводить много времени за компьютером тогда такое обучение для него не подходит;

• Еще одним из важнейших факторов является компьютерная не грамотность обучающих или обучаемых, не достаток опыта для использования электронных систем обучения.

К сожалению, в рамках статьи невозможно охватить все аспекты электронного образования. Можно было еще долго рассказывать о плюсах и минусах электронных систем образования. Я думаю, что электронная форма обучения все сильнее входит в нашу жизнь. И нет сомнения, что по мере развития технологии такая форма обучения будет лишь развиваться и давать новые знания и навыки для обучающихся.Но есть и другая проблема-это человек, связанная с отсутствием общения и самостоятельности, но я думаю, что и эта проблема будет решена в будущем благодаря видео чатам и ему подобных систем. Но пока эти проблемы не решены, можно воспользоваться смешенным обучением, что позволит в полной мере использовать положительные стороны двух видов образования. Литература.

1.http://dtraining.web-3.ru/introduction/okandbaddo/

2.http://prs.kz/press/9655/Intel-prinyala-uchastie-v-konferencii-Perspektivi-razvitiya-elektronnogoobrazovaniya-XXI-veka/

3.Карпова И.П. Исследование и разработка подсистемы контроля знаний в распределенных автоматизированных обучающих системах / Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук по специальности 05.13.13 - М.: МГИЭМ, - 2002 г.

Оқушылардың математика пәнінен білім сапасын арттыру жолдары

Қалдығарина Г.Қ. №35 ОМ

Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев «Білім мен ғылымды өз дәрежесінде меңгерген елдер ғана әлемдік дамудың алдында болады. Ендеше біз халыққа білім беру және ғылымды дамыту, оларды реформалау ісін қарқынды жолға қоюымыз керек» деп міндеттейді. Біз осы пікірдің өзінен -ақ білім беру жүйесінің әдіс-тәсілдеріне жаңаша құрылыммен келу керектігін көреміз.

Маңызды мәселелерді шешуде, жас ұрпаққа сапалы да, саналы ой еңбегіне тәрбиелеуде математиканың алатын орны ерекше. Қазіргі заман - математика ғылымының өте кең, жан-жақты тараған кезеңі. Ал,талапқа сай математикалық білім берудің басты шарты - математикалық мәдениеттіліктің деңгейін көтеру болып табылады.

Математика ең алдымен оқушылардың дұрыс ойлау мәдениетін қалыптастырады, дамытады және шыңдай түседі.

Математика әлемде болып жатқан түрлі құбылыстарды, жаңалықтарды дұрыс қабылдап түсінуге көмектеседі.

Математиканың болашақ тұлғаның моральдық эстетикалық және этикалық тұрғыдан да тәрбиелік мәні бар.

Демек, бұл жерде пәнді оқытуда, тәжірибе алмасуда артта қалуға болмайды. Сол себепті, математика пәнін оқытуға ерекше көңіл бөлу қажет. Осы мәселелерді ескере отырып, математика бағдарламасының талаптарын жетік талдап, оны орындауға күш салу керектігі айқын. Қазіргі инновациялық технологиялар - білім сапасын арттырудың кепілі. Оны өз дәрежесінде пайдалану - оқушыны шығармашылыққа төселдіруге ықпалы өте зор.

Жаңа технологиялардың ерекшелігі - оның оқушыға жан - жақты ықпал етуі. Яғни тек білімді немесе оқу бағдарламасын меңгертіп қоймай, жеке тұлғаның танымдық қабілеттерін арттыруға, өзін - өзі өзектендіруге, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға, өз бетімен білім алуға, ізденуге деген ықыласы мен іскерлігін, оқу - танымдық ынтасын жетілдіруге, әрі жеке тұлғаны жан - жақты дамытуға жетелейді. Әр мұғалім өз сабағының - көшбасшысы. Көшті қалай бастап алып жүрем десе де өз еркі. Ал көшті дұрыс бағыттай білу оның шеберлігіне байланысты.

Сыни тұрғысынан ойлау (СТО) - сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл модуль бірнеше стратегиялармен жұмыс істеу арқылы жүзеге асырылады.

Бұл әдісті қолдану арқылы мынандай нәтижелерге қол жеткізуге болады:

• оқушыларды ойландыруға

• өз ойларын ашық айтуға

• пікір таластыруға (дебат)

• дұрыс сөйлей білуге

• өз бетімен ізденіп, жұмыс істеуге

• шығармашылығын дамытуға

Сыни тұрғыдан ойлау модулі бойынша сабақ үш сатыға бөлінеді: І. Қызығушылығын ояту. ІІ. Мағынаны тану.

ІІІ. Ой толғанысы.

І. Қызығушылықты ояту - сатысында бүгінгі қарастырғалы тұрған мәселе туралы оқушы не біледі, не айта алады, бұрыннан білетінін еске түсіру, ой қозғап, әсер ету кезеңі болады.

Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер арқылы оқытуда оқушылар бұрынғыдай тек тыңдап және көшіріп қана қоймай, белсенді әрекеттер атқарады. Белсенді әрекеттерге ойлау, оқу, сөйлеу, талқылау, жазу, пікірлесу, пікір таластыру жатады. Жаңа технология арқылы бала білім алу мен қатар өз бетінше шешім қабылдауға дағдыланады. Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер арқылы оқытуда білім дайын күйінде берілмейді, ол тек белсенді әрекеттер арқылы ғана игеріледі, яғни оқушылармен өзара қоян - қолтық қарым - қатынаста болып, онымен бірлесе әрекет жасау, диалог құру.

ІІ. Мағынаны тану - сатысында нақты тақырыпты мұғалім сұрақ - жауап арқылы, өз беттерімен ойларын айтуға, тапсырмалар орындауға бағыттайды.

Бұл кезеңде оқушы жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс жасайды, тапсырмалар орындайды. Сонымен қатар олар идеяны жеткізіп қана қоймай, шешімін табу үшін топқа сұрақ қояды және басқаларды сұраққа тартады.

ІІІ. Ой толғанысы - сатысында оқушы не үйренгенін қорытып, саралап, оны түсіндіру арқылы білім жинақтайды. Осы кезеңде оқушы не үйренгенін саралап, салмақтап, оны қандай жағдайда қалай қолдану керектігін үйренеді. Мысалы, бұл жерде балалар эссе жазады. Өз ойларын қағаз бетіне түсіріп, түйгендерін анықтайды. Бұл модульдің нәтижесі көп. Атап айтар болсам, ой - пікірін ашық, еркін айтады, бір - бірінің сабақ барысында қателіктерін айтып, жақсы қасиеттерін үйренеді, бір-біріне талап, өтініш, тілектерін білдіре алады. Сондықтан ең басты мақсат - оқу тәрбие үрдісінде бір-бірінен үйренетін ұжымдық оқытуды, яғни топпен, жұппен жұмыс жасауды ұйымдастыру. Білімді ұрпақ - ел болашағы. Оқушы күшпен қуатты да, шабыт пен дарынды да ұстаздан алады. Сондықтан бүгінгі таңда ақпараттық жаңашыл технологиялармен қаруланған педагог өскелең

ұрпақтың толық қанды білім алуына, ізгілік қасиеттерді бойына сіңіруге, ұлтжанды, тәрбиелі жеке тұлға болып қалыптасуына үлкен септігін тигізері сөзсіз.

Сондай жолдардың бірі - деңгейлік оқытудың математика сабағындағы тиімділігі. Оны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыруына көмектеседі. Оқытудың жаңа технологияларын алдымен жете меңгеріп, одан соң оқу мазмұнына, оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне қарай таңдап пайдаланудың маңызы зор. Осы технологияны қолдану негізінде әрбір бала бойындағы дара қабілет анықталады, әр оқушы әр сабақ кезінде жаңа білім қосып қана қоймай, соны өзі игеріп, ізденіп, пікір таластыру деңгейіне жетіп, даму үстінде болады.

Деңгейлік тапсырмаларды енгізгендегі басты мақсат - сынып оқушыларын «қабілетті» және «қабілетсіз» деп жасанды түрде әр түрлі топтарға бөлуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту принциптерімен қатар, барлық оқушыға қатысты ізгілендіру принципі де сақталады.

Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың әр түрлі білім дәрежесіне сай ұсынылады.

Деңгейлік тапсырмаларды орындағанда мұғалім - бақылаушы, кеңесші.

Деңгейлік тапсырмаларды қолдануда оқушылардың ақыл-ой еңбегін жетілдіру талабы қойылады. Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар оны орындау әдістемелік кешенімен ұсынылады

Бұл технологияда жұмыс міндеті үш деңгейлік және қосымша шығармашылық деңгей талаптарынан тұрады.

1-деңгей: міндетті, оқушылық;

2-деңгей: алгоритмдік;

3-деңгей: эвристикалық материалды саналы түрде меңгеру;

4-денгей: шығармашылық - өз бетімен ауқымды оқу материалын меңгеру.

1-деңгейдегі тапсырмаларға:

1. Жаттап алуға лайықталған болуы керек;

2. Алдыңғы сабақта жаңадан меңгерілген білімнің өңін өзгертпей қайталап, пысықтауына мүмкіндік беру тиіс;

3. Тапсырмалар жаңа тақырып үшін тиімді және өмірмен байланысты болуы керек. Мұндай тапсырмаларды құрастырған кезде олардың танымдылығы мен қызығушылық жақтарына көңіл аударған жөн.

2-деңгейлі тапсырмаларға:

1. Өтіп кеткен материалды реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар;

2. Оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіруге берілетін тапсырмалар. Бұлар: логикалық есептер, ребустер мен сөз жұмбақтар.

3-деңгейлік тапсырмаларға:

1. Танымдық - ізденім түрдегі тапсырмаларды орындау барысында оқушылар жаңа тақырып бойынша меңгерген алғашқы қарапайым білімділігін жетілдіріп, тереңдетумен қатар, ол тағы да жаңа білімді меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашуы тиіс.

Эврика! Мұндай жұмыс - анализ бен синтез және салыстыру арқылы негізгісін анықтау, қорытындылау сияқты ой жұмыстарын қажет етеді.

2. Әртүрлі әдіс-тәсілдермен шешілетін есептер.

3. Өздігімен мысалдар мен есептер құрастыру және оны өздігімен шығару, өмірден алынған мәліметтер диаграмма, графиктер салу, жергілікті жағдайда өлшеу жұмыстарын жүргізу, көрнекі құралдар дайындауға берілетін тапсырмалар, ой қорытуға арналған, дағды қалыптастыратын тапсырмалар.

4-деңгей шығармашылық деңгей тапсырмалары:

1. Оқушылардың жинаған өмірлік тәжірибесі мен қалыптастырған ұғым, түсініктердің қиялы мен белсенді ой еңбегінің нәтижесінде жаңаша, бұған дейін болмаған, белгілі бір дәрежеде олардың басының икемділігін байқататын дүние жасап шығуына негізделген (теорема дәлелдеу, заңдылықтарды оқулыққа сүйенбей мұғалімнің көмегінсіз қорытып шығару).

2. Олимпиада есептерін шығару

3. Берілген тақырыпқа өз бетімен реферат, ғылыми жобалар қорғау.

Демек, бұл тапсырмалар - оқушылардың біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру және оны бағалау деңгейі болады.

Барлық оқушылар жұмысын бір мезгілде бастап әрқайсысы білім игерудегі өз қабілетіне қарай өз биігіне жетеді. Әр оқушының әр пәннен 100% үлгеріміне қол жеткізудің кепілі болады және әр оқу пәнінің барлық тақырыбы бойынша ең болмағанда міндетті 1-деңгейді игеруін толық жүзеге асырады. Бұл өз кезегінде, мемлекеттік стандарттың талаптарының орындалуына кепілдік береді.

Қорыта келгенде, әр мұғалім өз іс-тәжірибесіне орай, әдіс-тәсілдеріне қарай түрлі бағытта шаралар, интеллектуалдық ойындар, олимпиада, жарыс түрлерін ұйымдастыра алады. Сонымен бірге, қазіргі техниканың дамыған заманында мұндай шаралар ұйымдастыру тиімді болады және оқушылардың пәнге, жалпы білім алуға деген қызығушылықтарын оятатына кәміл сенемін.

Критериальная система оценивания как инструмент формирования предметной компетенции учителя

Тажгалиева А.С.СШГ № 9

В школьной практике оценивание рассматривается как необходимый компонент образовательного процесса, который представляет собой сбор и анализ информации об успеваемости учащихся на всех ступенях обучения. Цель, задачи, методы, формы и инструменты оценивания должны быть понятны всем участникам образовательного процесса (администрации, учителям, учащимся, родителям). Объективные и своевременные данные качественного анализа мониторинга учебных достижений учащихся, позволяют учителю сделать правильный выбор эффективных стратегий, приемов и средств обучения. В настоящее время вопросам качества образования уделяется большое внимание в системе образования. В связи с этим тема оценки успешности учащихся приобретает все большую актуальность, так как оценивание- это основное средство измерения достижений и диагностики проблем обучения, позволяющее определять качество образования. Оценивание - процесс соотношения реальных результатов обучения и запланированных целей (заданного эталона). Отметка - результат этого процесса, выраженный в количественном показателе.

Анализ методической литературы показал, что в действующей системе образования нет четко разработанных критериев для оценивания учебных достижений учащихся по математике, отвечающих современным требованиям и целям обучения, поэтому оценивание знаний учащихся педагогическая проблема. Школьная отметка - это не только результат работы ученика, но и стиль работы учителя. Без оценивания деятельности учащихся невозможно построить процесс обучения.

При критериальном оценивании меняются установки для учителя:

• оценке посредством отметки подлежит только работа учащегося, а не его личность;

• работа учащегося сравнивается с заранее определенным и известным ему заранее эталоном, а не с отлично выполненными работами других учеников;

• используются различные формы конкретных заданий и имеются четкие и ясные описания идеально выполненных заданий;

• разрабатывается четкий алгоритм выведения отметки, по которому учащийся может сам определить свой уровень достижения и соответствующую ему отметку;

• учащиеся включаются в процесс оценивания, стремясь к переходу на самооценивание;

• оценивается только то, чему учат, поэтому критерий оценивания - конкретное выражение учебных целей;

• общие учебные цели по предмету являются критериями оценивания достижений учащихся по данному предмету и позволяют обобщать результаты, выявленные отдельными работами учащегося.

При использовании критериальной системы оценивания, учителя должны разработать: «критерии», «дескрипторы», «рубрикаторы». Рубрикаторы показывают, зачем ребенок учится, критерии показывают, чему он должен научиться, а дескрипторы показывают, как он это может сделать.

Модель критериального обучения включает следующие этапы:

• точно определяются критерии усвоения темы, что выражается в перечне конкретных результатов обучения (целей обучения с определением уровней усвоения, требуемых программой);

• подготавливаются проверочные работы-тесты;

• учебный материал разбивается на отдельные учебные единицы;

• выбираются методы изучения материала, составляются обучающие задания;

• разрабатываются альтернативные коррекционные и развивающие материалы по каждому из тестовых вопросов.

Ключевым моментом является точное определение и формулировка критериев полного усвоения в соответствии с требованиями программы и ГОСО, основа которых - научно обоснованные учебные цели.

Таким образом, для внедрения критериального оценивания в учебный процесс необходимо:

• знание и понимание учащимися целей обучения;

• знание и понимание учащимися критериев оценивания;

• организация эффективной обратной связи между учителем и учеником; - рефлексия деятельности, эвалюация результатов обучения.

Критерии оценивания должны быть подготовлены учителем заранее, а в целях формирования функциональной грамотности желательно разработать их совместно с учащимися. Например, перед выполнением проверочной работы учащиеся обсуждают (в группах или в парах) критерии, по которым будет оцениваться работа. По итогам озвученных критериев совместно с учащимися педагог выбирает приоритетные критерии. Важно обсудить, объяснить критерии оценивания во избежание непонимания учащимися критериев оценки работы. Содержание критериев должно быть изложено понятным и доступным языком. Они должны быть представлены учащимся наглядно.

При использовании критериального оценивания учитель может быть уверенным, что:

• он получит те же самые результаты, если будет использовать один и тот же инструмент оценивания во второй раз с теми же учениками;

• инструмент оценивания измеряет именно то, что хотел бы оценить - ожидаемые результаты обучения;

• позднее любой может проверить правильность выставления учителем оценки; - при оценивании есть четко прописанный список факторов, влияющих на оценку; - учащиеся осведомлены о критериях оценивания учебных достижений.

Таким образом, под критериальным оцениванием понимается процесс оценивания, основанный на сравнении учебных достижений учащихся с четко определенными, коллективно выработанными, заранее известными всем участникам образовательного процесса критериями, соответствующими целям и содержанию образования, способствующими формированию учебно- познавательной компетентности учащихся.

Оценивание работ учащихся проводится только по озвученным критериям оценивания.

Для совершенствования своего уровня преподавания учитель должен знать о чем думают ученики, что знают, как происходит процесс их обучения. Данную информацию учитель может получить, грамотно осуществляя обратную связь, отслеживая настроение учащихся, степень заинтересованности, своевременно оказывая необходимую помощь ученику в процессе урока.

В итоге, соглашаясь с выводами АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», можно утверждать, что критериальное оценивание позволяет:

Учителям:

1. Разработать критерии, способствующие получению качественных результатов;

2. Иметь оперативную информацию для анализа и планирования своей деятельности;

3. Улучшить качество преподавания;

4. Улучшить качество обучения;

5. Выстраивать индивидуальную траекторию обучения каждого ученика с учетом его индивидуальных способностей и особенностей;

6. Использовать разнообразные подходы и инструменты оценивания;

7. Вносить предложения по совершенствованию содержания учебной программы.

Актуальность применения критериальной системы оценивания в процессе обучения определяется современными стратегическими задачами образования, необходимостью повышения уровня образования с учетом международных стандартов и современных требований к качеству образования, необходимостью разработки единых требований к отметке и оценке учебных достижений учащихся в целях обеспечения объективности результатов обучения и конкурентоспособности выпускников школ Казахстана в мировом образовательном пространстве.

Критериальная система оценивания позволяет учителю делать акценты на успехах ученика,

отмечая зоны роста, выделяя то, чему еще предстоит научиться.

Математика сабағын өткізудегі жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың маңызы

Мукангалиева Г.К. №19 ОМ

Білім саласындағы кез келген пәннің жеке тұлғаны қалыптастыруға өзіндік үлес қосары анық. Ұлы педагог К.Д.Ушинский «Мұғалім білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім,ал оқуды,іздеуді тоқтатса,мұғалімдігі де жойылады» деген екен. Сондықтан әрбір мұғалім заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істейтін, оқытудың озық технологиялары мен инновациялық әдістерді сабақ үрдісінде тиімді пайдалана алатын білігі мен білімі жоғары ұлағатты ұстаз болу керек.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан елінің болашағы да сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстазға жүктелетін міндет өте ауыр» деген болатын. Яғни, қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, теориялық, нормативтік-құқықтық, педагогикалықпсихологиялық, дидактикалық әдістемелік тұрғыдан сауатты және ақпараттық компьютерлік технология құралдарының мүмкіндіктерін жан-жақты игерген ақпаратық құзырлығы қалыптасқан маман болуын талап етілуде.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеті-оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» - деп атап көрсеткендей, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған басты міндеттерінің бірі-оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру. Ал білім беру жүйесінің алдындағы жаңа міндеттерінің бірі - инновациялық педагогикалық оқыту технологияларын пайдаланып білім сапасын арттыру.

Бүгінгі таңда білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап,тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.

Инновациялық білім беру құралдарына:

• аудио-видео құралдар

• компьютер

• интерактивті тақта

• интернет

• компьютер-мультимедиялық құрал

• электрондық оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен инновациялық сайт және тағы басқалары жатады бұны бір сөзбен айтқанда оқу үрдісінде немесе сабақтарда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану деп атауға болады. Ақпараттық-коммуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.

Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. АКТ-ны оқу-тәрбие үрдісінде қолдану оқушының қызығушылығын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап ғылыми көзқарасын қалыптастырады. Сондықтан әр мұғалім сабақ өткізген кезде жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып, сабаққа деген ынтасы оянады, өз бетімен жұмыс істеуге, дебат ұйымдастыруға, проблемалық сұрақтарға жауап беруге, өмірмен байланыстыруға еркін де кең мүмкіндік береді.

Ал оқытушы үшін де маңызы өте зор, ол мына жетістіктермен ерекшеленеді: мұғалім үздіксіз ізденіс үстінде жүреді, жеке тұлғаны қалыптастырудағы жауапкершілігі артады, инновациялық технологияларды қолдану іскерлігі, әдіс-тәсілі артады, жас мамандардың қызығушылығын туындатады, интернетке кіру жүйесі арқылы әлемдік деңгейде іс-тәжірибе алмасуды қалыптастырады және оқытудың түрлі әдіс тәсілдерін игеруге қолы жетеді, сабақты қызықты, жүйелі түрлендіріп өткізуге машықтанады.

Қазіргі таңда адамзат биігін біліммен бағындырудың заманы деп, білім сапасын ең басты мәселеге қойып отырғандықтан, мектептерде әр пән мұғалімі жаңа технологияларды меңгеріп, пәнаралық байланыс, кірістіру сабақтарын кеңінен қолдануы қажет.

Мектептегі математика пәнін басқа пәндерге ұқсамайтын, өзгермелі әлеуметтік және экономикалық жағдайда айналасындағы шынайы өмірге белсенді қатынасып, жақсартуға өз үлесін қоса алатын өнерлі, білімді, парасатты, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ете алатын негізгі пәннің бірі деп есептеймін.

Математика пәнін оқытуда - еңбек етудің алғы шарттарын үйрену арқылы оқушыны жеке тұлға ретінде тәрбиелеу мақсаты көзделеді. Жеке тұлғалардың қалыптасуын қамтамасыз ететін деңгейлеп, саралап оқыту, жобалап оқыту, коммуникативті оқыту, ақпаратты-коммуникациялы оқытудың негізгі қағидалары - балаға өз бетімен ықпал ету, өзіндік пікірлерін анық жүйелі жеткізе алатын жеке тұлға қалыптастыру, оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту. Ақпараттық технология жүйесімен оқытуда көрсетілетін әдістердің барлығы өзара байланыста араласа қолданылады.

Өзім сабақ беретін пәнді оқытуда оқытудың озық технологиялары мен инновациялық әдістерді қолдану өте тиімді деп айтар едім. Инновациялық технологияның бірі - шығармашылық жоба. Шығармашылық жобаның математика пәнінде алатын орны өте зор. Шығармашылық жобабұл мұғалімнің жетекшілігімен орындалатын қорытынды шығармашылық жұмыс,яғни матетатика пәні бойынша алған білімдерін қорытындылайтын бақылау жұмысы. Шығармашылық жоба арқылы оқушы, мұғалім, ата-ана арасында байланыс қалыптасады, оқушының пәнге сүйіспеншілігі, ұлтының салт-дәстүрі туралы дүниетанымы кеңейеді, эстетикалық талғамы дамиды.

Оқушы алған теориялық білімін іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірмен, өзінің іс әрекетімен байланыстыра білгенде ғана өзіне де, қоғамға да пайдасын тигізе алады. Сондықтан сабақты түрлендіріп өткізе отырып, оқушылырдың қызығушылығын арттыру қажет. Бұл деген оқушы сабақта үнемі берілген тапсырмамен ғана айналысып отырады, шет қалмайды деген.

Сабақта АКТ-ны сапалы қолдану үшін мұғалімнің компьютерді қолдануда жеткілікті дайындығы және кабинет жабдықталған болу керек. Математика кабинетінде ондай мүмкіндік болмаған соң, тек қана ашық сабақтар мен сыныптан тыс сабақтарды өткізгенде ғана интерактивті тақтаны қолданамын. Ал былай, күнделікті сабақтарыма компьютердің мүмкіндігін көп пайдаланамын. Тесттік тапсырмалар, кестелер, карточкалық сұрақтар, кроссвордтар, сызба, схемалар, нұсқау карталар дайындап әкеліп сабағыма қолданамын. Сабақта осының арқасында барлық оқушы сабаққа қамтылады, көп оқушыдан сұрап үлгересін, уақытты ұтамыз. Бұрындары көрнекіліктің барлығын қолмен жасайтынбыз. Ал қазір барлығын компьютерде дайындап, оқушыларға жеткілікті таратып беру, сабақтың практикалық бөлімінде оқушының бір орында отырып, сапалы жұмыс жасауына көп көмегі тиеді. Сонымен бірге шығармашылық жоба орындауда интернет желісінен ақпараттар жинау, оны сұрыптау, тұжырымдауда да оқушыға көп пайдасы бар.

Қорыта айтқанда, сабақ барысында ақпараттық технологияларды қолдану оқытушының уақытын үнемдейді, оқу материалының көлемін және деңгейін шығармашылық жоспарлауға, оқыту-тәрбиелеу процесін ұйымдастыру формасының бір түрінен басқа түріне ауысуына немесе өтуіне, барлық оқыту жүйелерін оңтайлы ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Әрине әрбір сабақта АКТ-ны пайдалану мүмкін емес, ол мұғалім мен оқулықты алмастыра алмайды. Мұғалім АКТ-ны басқа оқытудың әдіс-тәсілдерімен қосып пайдаланған жөн.

Жаңа заман мұғалімі міндетті түрде оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолданып жұмыс жасай білу керек. Өйткені, алдымыздағы оқушы - сапалы білім алуға құқылы.

Сондықтан әрбір жаңашыл ұстаздың бүгінгі ұраны Француз жазушысы Эмиль Золяның сөзі: «Өмір сүрудің бақыты-тек алға ұмтылу» болса деймін.

Сөзімнің соңын Ғұлама Баласағұнның сөзімен аяқтағым келеді: «Қанша білсең, ізден тағы,

тағы да, білікті адам жетер тілек, бағына».

Математикалық сауаттылықты дамытудың маңыздылығы

Жалгасова Л.А., Абишова А.К. Пригород ОМ

Бүгінгі жас ұрпақ - қоғамның болашағы, тәуелсіз мемлекетіміздің көсегесін көгертер сенімді тірегі. Оларды елін сүйіп, Отанын асқақтата білетін парасатты азамат деңгейінде тәрбиелей білу ұстаздар үшін абыройлы міндет. Әрбір шәкірт ұстаз алдынан сапалы білім мен саналы тәрбие алып, дүниенің бір тетігіне кірпіш болып қалана білсе, өмірден өз жолын таба білсе, бұл ұстаз еңбегінің жанғаны.

Қазіргі таңдағы еліміздегі өзгерістер, тұрақты дамудың жаңа стратегиялық бағыттары және қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы, қарқындылығы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті. Білім берудің жаңа үлгісін ендіру тұлғаны дамыту үдерісі ретінде тәрбиеге басты назар аударылуда. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Әлеуметтікэкономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауында «Білім жүйесі тек білім ғана емес, сонымен қатар, оны әлеуметтік бейімделуде қолдану білігін беруі тиіс», − деп атап көрсетілген. Жолдауда мектеп оқушыларының сауаттылығын дамыту бойынша нақты міндет қойды. Қазіргі таңда оқушының өзін-өзі дамытуға, алған теориялық білімдерін өмірмен байланыстыруға, оны қолдана білуге бағытталған жұмыстарға көңіл бөлінуде. Елбасының тапсырмасы бойынша оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анық көрсетілген.

Функционалдық сауаттылық дегеніміз - адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсене араласуы, яғни бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына, жасына қарамай ілесіп отыруы, адамның мамандығына , жасына қарамай үнемі білімін жетілдіріп отыруы. Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның әлемде әлеуметтік бейімделуі болып табылады.Мұндағы басшылыққа алынатын сапалар: белсенділік, шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қабылдай алу, өз кәсібін дұрыс таңдай алу, өмір бойы білім алуға дайын тұруы болып табылады.

Бүгінгі күн талабына сай жан-жақты дамыған, белсенді, өмірге талпынысы, қызығушылығы бар адамды мектеп табалдырығынан дайындап шығарудың ең бір тиімді тәсілі ол - оқытудағы математикалық сауаттылық.

Математикалық сауаттылық: математиканың әлемдегі рөлін анықтау және түсіну, әртүрлі формада берілген сандық ақпараттарды оқу, талдау, түсіндіріп беру, дұрыс негізделген математикалық пайымдаулар айту, есептерді шығарудың тиімді тәсілдерін табу, орындау, өзін-өзі тексеру, өмірмен байланыстыру, математикалық білімді өмірлік жағдаяттарда кездесетін түрлі мәселелерді шешуде еркін қолдану.

Оқушылардың математикалық сауаттылығының қалыптасуы «математикалық құзыреттiлiктiң» даму деңгейлерімен (танымдық салалармен) сипатталады: білу (еске түсіру), қолдану (байланыстарды орнату), ойлау (пайымдау). Математикалық құзыреттілік - нәтижелерді түсіндіру, талдау және түрлендіру, математикалық модель құрастыру, қатынастарды анықтау, шынайы өмірде пайда болған мәселелерді шешу үшін математиканы дәлме-дәл қолдану қабілеттілігі.

Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар: Алған білімдері мен біліктерін практикалық қызметтерінде және күнделікті өмірлерінде: қажеттілігіне қарай анықтамалық материалдарды және қарапайым есептеуіш құралдарды пайдаланып, формулалар бойынша тәжірибелік есептеулер жүргізу; ең қарапайым математикалық моделдерді құрастыру және зерттеу; нақты байланыстарды функцияның көмегімен суреттеу және зерттеу, оларды график түрінде беру; нақты үдерістердің графиктерін түсіндіру; геометриялық, физикалық, экономикалық және т.б. мазмұнды қолданбалы есептерді шешу; диаграмма, графиктер, статистикалық сипаттағы ақпараттарды, сандық мәліметтерді танып білу, талдау; оқып игерілген формулалар мен фигуралардың қасиеттері негізінде қарапайым тәжірибелік жағдайларды зерттеу (моделдеу); шынайы объектілердің ұзындықтарын, аудандарын және көлемдерін есептеу.

Математикалық құзыреттіліктің деңгейлері (танымдық салалар): Білу (еске түсіру): Терминдерді, сандарды қасиеттері бойынша суреттеу және есептеу; график пен кестеден мәліметтерді алу; құралдарды қолдану; классификациалау, математикалық объектілерді танып білу.

Қолдану (байланыстарды орнату): Нәтижелі шешу тәсілін таңдау; математикалық ақпаратты талдау және көрсету; модельдеу; тізбекке байланысты тапсырмаларды орындау; стандартты есептерді шешу.

Ойлау (пайымдау, тұжырымдау): Объектілердің арасындағы тәуелділікке талдау жасау; қорытындылау, әртүрлі шешу жолдарын синтездеу; дұрыс/бұрыс айтылғандарды дәлелдеу; стандартты емес есептерді шешу.

Зерттеу тұжырымдамасына сәйкес әрбір тапсырма математиканың мазмұнды бөлімдерінің біріне сәйкес келеді: сандар; кеңістік және форма; өзгерістер мен қатынастар; белгісіздік

Оқушылардың математикалық сауаттылығын арттыруда өмірмен байланысты есептерді қолданудың тиімділігі: математикалық тапсырмалар нақты өмірлік мәселелерге жақын, қоршаған өмірдің түрлі аспектілерімен байланысты және өз шешімдері үшін математикалық талдауды талап ететін, мектептің өмірі, қоғам, оқушының жеке өмірі, кәсіби қызметі, спорт және тағы басқалар туралы мәлімет ұсынады.

Биылғы 2017 жылғы математикалық сауаттылыққа байланысты, өмірге жақын математикалық талдауды қажет ететін берілген есептерге тоқталып өтетін болсақ,

№1.Көк базарда екі қауын үш асқабаққа, ал үш асқабақ бір қарбызға тең болса, онда бір қарбыз неше қауынға тең екенін анықта?

Шешуі: Бұл есепті математикалық талдау арқылы шығарған тиімді, сонда бір қарбыз екі қауынға тең болады.

Жауабы: 2 қауын

№2.Егер тәуліктің қалған бөлігі өткен бөлігінің 60%-ына тең болса, қазір сағат неше болатынын табыңыз?

Шешуі: 1 тәулігіміз 24 сағат болғандықтан өткен уақыттың бөлігін - х десек, онда тәуліктің қалған бөлігі 24-х болады. 60% = 0,6. Сонымен 24-х = 0,6х. Демек, х = 15 Жауабы: 15 сағат

№3. Сымнан қабырғасы 12 см теңқабырғалы үшбұрыш құрастырылды. Егер осы сымды жазып, одан квадрат жасаса, онда оның ауданын табыңыз.

Шешуі: Үшбұрыштың периметрінің формуласын пайдаланып, қабырғасын табамыз. Р = 36.

Квадраттың периметрінен 4а = 36, а = 9см . Онда квадраттыңң ауданы 81см².

Жауабы: 81см²

№4. Мекеме қызметкерлерінің 24-і ағылшын тілін, 15- і неміс тілін және 14-і француз тілін біледі. Олардың 6-ы ағылшын және неміс тілдерін, 5-і ағылшын және француз тілдерін, 4-і неміс және француз тілдерін, ал 3-і үш тілді де біледі. Мекемедегі кез келген қызметкер қандай да бір шетел тілін біледі. Мекемеде бір ғана ағылшын тілін білетін неше қызметкер екенін анықта.

Шешуі: Эйлер-Венн диаграммасын пайдаланып есепті көрнекті түрде шығаруға болады.

Ағылшын тілін білетіні барлығы 24, ағылшын, неміс 6, ағылшын, француз 5, үш тілді білетін 3 болғандықтан 24-(6+3+5) =10

Жауабы: 10

№5.Мектеп асханасында шаршы пішіндес үстелге айнала әр жақтан бір-бірден 4 оқушы отыра алады. Мектеп кешені дәл осындай 4 үстелді бір қатарға қойып, ұзын үстел құрады.

Шешуі: 1үстелге 4 оқушы отырады

Сұрақ 1: Осы ұзын үстелді айнала қанша оқушы отыра алады?

Жауабы: 10 оқушы

№6. Мектеп асханасының еденіне өлшемі 20х20 см болатын 1500 дана плитка төселген.

Асхана еденінің ауданы қанша?

Жауабы:

1500*400= 600000 см² =60 м²

20*20=400 см² =0,4 м²

0,4* 1500 =60 м²

№7.Бір мезгілде 50 оқушы тамақтану үшін асханаға осындай ұзын үстелден неше қатар үстел қою қажет ?

Жауабы: Қатарлар саны: 5

Осындай бағыттағы есептерді сабақ барысында қолдану арқылы ғана біз - алған математикалық білімдерін тиімді пайдалана алатын, өмірдегі кез келген жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдайтын, өзінің математикалық сауатты екенін дәлелдей алатын функционалдық сауатты тұлға тәрбиелеп шығамыз.

Математика сабағындағы негізгі сауаттылыққа мыналар жатады :

1. Математика - ғылым болмысынан балама ұғымдар. Сондықтан да математика барлық ғылымдардың логикалық негізі - күре тамыры ретінде қарастырылады.

2. Математика ең алдымен оқушылардың дұрыс ойлау мәдениетін қалыптастырады, дамытады және оны шыңдай түседі.

3. «Математикалық сауаттылық» ауызша, жазбаша қабілеттерін қалыптастыру арқылы оқушының «математикалық сауаттылықты» меңгере білу қабілетін шыңдайды.

4. Математика әлемде болып жатқан түрлі құбылысты, жаңалықты дұрыс қабылдап, түсінуге көмектеседі.

5. Математиканың болашақ тұлғаны моральдық, эстетикалық және этикалық тұрғыдан қалыптастыруда да тәрбиелік мәні бар.

Математикалық сауаттылықты қалыптастыру үшін:

• теорияны білу , оны логикамен ұштастыру

• есепті шығаруда тиімді жағын көруге баулу

• математикалық сайыс сабақ, пән кеші, апталықтарды математиканың даму тарихымен байланыстыру,

Осы функционалдық математикалық сауаттылықты артыру барысында мұғалімнің қызметі:

• жүйелі тапсырма беруге ұмтылады;

• оқушыны жан-жақты танып біледі;

• қарым қатынас орнатады;

• оқушылардың өзара әрекеттесуіне жол ашады; - оларға шығармашылық еркіндік беріледі.

Біздің заманымыз ғылым мен техниканың ғарыштап дамыған кезеңі, біз ұстаздар сол заманмен бірдей қадам басуға міндеттіміз, себебі біз адам тағдырына, бала тағдырына жауаптымыз.

Әдебиеттер.

1.Н.Ә.Назарбаевтың Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

2.Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан - 2050» Стратегиясы -қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. Астана. Ақорда 2012.

3.TIMSS, PISA халықаралық зерттеуі. Әдістемелік құрал. Ұлттық білім беру және бағалау орталығы. Астана 2013.

4.А.Қ.Әлімов. Оқытуда интербелсенді әдістерді қолдану. Алматы, 2012ж

5.Ұлттық бірыңғай тестілеуге дайындық кітапшалары. Астана, 2017ж

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту арқылы оқушылардың математика пәніне деген қызығушылығын арттыру

Дүйсембай Ә.Т. №13 ОМ

Мектепте математика пәнін оқытудың басты мақсаттарының бірі - қоғамның рухани және материалдық құндылықтары, математика ғылымы мен өндірістік тәжірибе, математика жетістіктерінің мәнін игерген тұлға дайындау.

Бүгінде білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан - жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалды кәсіптік адамгершілігі, рухани азаматтық және көптеген адами қабілетінің қалыптасуына әсерін тигізеді. Өзін - өзі дамытып, оқу тәрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы қазіргі кезде заман талабына сай білім берудің дамуы мен тенденцияларын қамтитын технологиялардың бірі. Бұл жоба сабақ барысында оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын дамытуға ықпал етеді. Бүгінгі мектептерде білім беру тұлға мен тәжірибеге бағытталып, тұлғаның өзін - өзі дамытуына, өзін - өзі жетілдіруіне мүмкіндігінше көңіл бөлу керек.

Қазіргі заманғы білім беруге қойылатын талап - оның сапасын арттыру.

Осы талаптарды орындау үшін төмендегі ұсыныстар қажет.

1. Оқушылар өздігінен танып, іздену іс-әрекеттерінің әдістерін меңгеру қажет. Демек, жаңа мақсат бойынша «оқушы - мұғалім» деген қатынасты қарастырады. Бұл жағдай бірінші орында тұрады және өз бетімен білім алудағы белсенділігіне назар аударылады.

2. Оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйене отырып, өз беделі, қадір - қасиеті сезімін дамыту.

3. Оқу құралдары оқушылардың өздігінен іс - әрекет жүргізе алатындай болуы керек. Мұндай талаптары болса оқушыларға тақырып бойынша заңдар мен ережелерді, тұжырымдарды өздігінен шығаруға жетелейді.

Ең бірінші, оқытудың жалпылай емес, жеке оқушыға бағытталуы. Оқушының ашылуына жағдай жасау, ішкі потенциалының дамуына ықпал ету. Әр оқушыны сабаққа қатыстыруға мүмкіншілік туады, сонымен қатар білімді дайын күйінде бермей, тек оқытуда басшылық жасап, бағдар беруге бағыттайды. Оқушыны бақылауға, жұмысын реттеуге мүмкіншілік туады, өз бетінше білім алуға, өз көзқарастарын білдіруге, ойларын еркін айтуға көмектеседі. Сондықтан осы модульды таңдағаннан кейін сабағымның құрылымын және тапсырмаларды сыни тұрғыдан ойлау технологиясына қарай сәйкестендіре құрдым. Ондағы мақсатым оқушыларда танымдық уәж бен қызығушылығын тудыру, оқушылардың белсенділігін арттыру еді.

Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым үш деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді. Оның қандай стратегиялары болмасын оқушылардың өз ойын еркін айту, пікір талас жүргізу, өз бетінше тұжырым жасау, мәселені шеше білу, басқалармен қандай деңгейде болса да, қарым - қатынас жасап, қажет жерде өз көзқарасын өзгерту, ойын қорғай білу, топ алдында дұрыс мәдениетті сөйлеу, т.с.с. қабілеттерін дамытады.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту сабақтарының негізінде сабақтарда оқушылар арасында мынадай нәтежиеге қол жеткізуге болады:

• бір - бірінің пікірін тыңдау, сыйлауға ынтымақты қарым - қатынастың негізі қаланды;

• өзін жеке дара тұлға ретінде тануға жол ашуға;

• бір - біріне құрметпен қарауға;

• өз ойын ашық, еркін айтуға, пікір алмасуға;

• өзін - өзі, бірін - бірі бағалауға;

• мұғаліммен еркін сөйлесіп, пікір алмастыруға;

• достарының ойын тыңдай отырып, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге көмектесуге;

• белсенді шығармашылық қабілеттері ұштасады.

Көріп отырғанымыздай, сабақтың құрылымы кездейсоқ болмайды, ол оқыту үрдісінің заңдылықтарын жүзеге асырады, жаңа сабақты меңгерту логикасын ішкі психологиялық құбылыс ретінде, оқушының өзіндік ойлау іс - әрекетінің заңын, жеке таным қабілеті сапасында алып, мұғалім қызметінің түрін және оқушыны педагогтік үрдістің субъектісі ретінде алады. Сабақ элементтері, ішінара бөліктердің өзара біртұтастығында аталған заңдар жүзеге асады, өзектілігі анықталып, оқушылардың жаңа ұғымдық түсініктері қалыптасады, сөйтіп, іс-әрекет тәсілдерін меңгеріп оны тәжірибеде қолдануға төселеді. Педагогикалық жүйеде бұлар оқытудың кезеңдері сияқты, негізгісі, өзгертуге болмайтын, әр сабақта дидактикалық бірліктегі міндеттерді жинақтап, сабақтың дидактикалық құрылымының компоненті сапасында келеді. Міне, осы компоненттер сабаққа қажетті шарттар мен бағдарламалық материалдарды меңгеруге жеткілікті біліктілік пен икем, қабілеттерді және оқушылардың ойлау әрекетінің белсенділігін өздігінен қалыптастыру, олардың өмірге бейімделуге және интеллектуалдық қабілетін дамыту - оқушыларды өмірге бейімделуге және еңбек етуге жаттықтыруға тиісті қадам.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасында жұмыс жасауды бастаған мұғалімдер бұл сабақтар баланың танымдық белсендігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға әсер ететіндігін атап өтсе, оқушылар - оқудың (сабақтардың) қызықты, жеңіл өтетіндігін, ұжымды бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі әрі тиянақтылығы артатындығын баяндайды.

Математика сабағында сын тұрғысынан ойлау технологиясының әр түрлі стратегияларын қолдана отырып, өз бетінше жұмыс істеу факторы - есептерді шығара білу, шапшаңдылық дағдыларын ұйымдастыра отырып, оқушылардың құзыреттілігін арттыру арқылы шығармашылықтарын дамыту. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланатын әр ұстаз өз педагогикалық қызметінде, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым - қатынасқа дегенде көзқарасының мүлдем өзгергенін байқайды. Математиканы оқьпудын мазмұнын жүзеге асыру үшін жаңа технологиялар ауадай қажет. Қазіргі акпараттық технологияның озық жетістіктерін математика сабағында қолдану арқылы танымдылық іс - әрекеттерін ұйымдастыра отырып оқушылардын құзіреттілігін дамытуға болады.

Қорытындылай келе, математика сабағында сын тұрғысынан ойлау әр түрлі стратегияларды, жаңа акпараттық технологияларды, (интерактивті тақтаны) қолдана отырып, өз бетінше жұмыс істеу факторы - есептерді шығара білу, шапшаңдылық, шеберлік дағдыларын ұйымдастыра отырып, оқушылардың кұзыреттілігін арттыру арқылы шығармашылықтарын дамыту, математика сабағында оқушылар өз бетінше жұмыс жасау дағыдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

Әдебиеттер.

1.«Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамыту нысандары мен әдістері» С.Мирсеитова, 2011 жыл

2.«Қазіргі кездегі оқытудың педагогикалық технологиялары», Н.Қошқарбаев. - 2015 жыл

3.«Математика тарихынан» А.Собалақов, 2012 жыл

4.«Оқытуда педагогикалық технологияның элементтерін қолдану» - Р.Сагибаева. Алматы,

2012 жыл

Использование интерактивных методов обучения как условие развития мыслительной деятельности учащихся на уроках географии

Мацюта О.В. СШ №29

Объектом изучения предмета география является природа. В природе все взаимосвязано. Поэтому важно, чтобы у учеников складывалось целостное восприятие мира при изучении географии.

Во все времена педагога волновала проблема, как сделать так, чтобы всем было интересно на уроке географии, чтобы все были вовлечены в учебный процесс, чтобы не осталось ни одного равнодушного и чтобы знания полученные на уроке ученик мог применить в жизни.

Как с помощью географии развить личность ученика, его творческое мышление, умение анализировать, делать собственные выводы и иметь на все собственную точку зрения?

Современное общество ставит перед школой задачу подготовки активных выпускников способных:

• ориентироваться в меняющейся жизненной ситуации, самостоятельно приобретая необходимые знания, применяя их на практике для решения разнообразных возникающих проблем, чтобы на протяжении всей жизни иметь возможность найти в ней свое место;

• самостоятельно критически мыслить, видеть возникающие проблемы и искать пути рационального их решения, используя современные технологии; четко осознавать, где и каким образом приобретаемые ими знания могут быть применены, быть способными генерировать новые идеи, творчески мыслить;

• грамотно работать с информацией (собирать необходимые для решения определенной проблемы факты, анализировать их, делать необходимые обобщения, сопоставления с аналогичными или альтернативными вариантами решения, делать аргументированные выводы, применять полученный опыт для выявления и решения новых проблем);

• быть коммуникабельными, контактными в различных социальных группах, уметь работать сообща в различных областях, в различных ситуациях, предотвращая или умело выходя из любых конфликтных ситуаций;

• самостоятельно работать над развитием собственной нравственности, интеллекта, культурного уровня.

Главной задачей современной системы образования является создание условий для формирования личности ученика, который способен к дальнейшему самосовершенствованию, самообразованию, взаимодействию и сотрудничеству, творчеству.

Процесс обучения неразрывно связан с таким понятием, как методика обучения.

Методика - это не то, какими книжками мы пользуемся, а то, как организовано наше обучение. Иными словами методика обучения - это форма взаимодействия учащихся и учителя в процессе обучения.

Методические подходы к обучению можно подразделить на три группы:

1. Пассивные методы.

2. Активные методы.

3. Интерактивные методы.

Основные методические инновации связаны с применением интерактивных методов обучения, позволяющих взаимодействовать или находиться в режиме беседы, диалога с чем-либо (например, компьютером) или кем-либо (например, человеком).

Интерактивное обучение - это специальная форма организации познавательной деятельности. Его суть состоит в такой организации учебного процесса, при которой практически все обучающиеся оказываются вовлеченными в процесс познания, они имеют возможность понимать и рефлексировать по поводу того, что знают и думают. В результате создаются условия, при которых ученик чувствует свою успешность, свою интеллектуальную состоятельность, что делает продуктивным сам процесс обучения.

Таким образом, интерактивное обучение позволяет: развивать коммуникативные умения и навыки, приучать работать в команде, обеспечивать обучающихся необходимой информацией, без которой невозможно реализовать совместную деятельность; развивать общие учебные умения

(анализ, синтез, постановка целей и пр.)

Интерактивное обучение благодаря смене форм деятельности способствует, в известной мере, и релаксации, снятию нервной нагрузки.

Интерактивными технологиями являются такие, в которых ученик выступает в постоянно изменяющихся субъектно-объектных отношениях относительно обучающей системы, периодически становясь её активным элементом .

Самой общей задачей учителя-ведущего в интерактивной технологии является поддержка - направление и помощь процессу обмена информацией.

Учитель выступает в интерактивных технологиях в нескольких основных ролях. В каждой из них он организует взаимодействие участников с той или иной областью информационной среды. Таким образом, в процессе обучения изменяются роли и функции учителя на уроке. Из передатчика информации он превращается в организатора учебной деятельности, помощника, консультанта.

Велика роль коллективной учебной деятельности, так как в процессе сотрудничества у детей формируется чувство коллективизма, ответственности, коммуникабельность, толерантность, «возможности оценивать себя в роли руководителя и подчинённого, что важно не только для школьного возраста, но и сослужит хорошую службу в жизни» .

К интерактивной технологии относится коллективная (групповая) форма организации учебной деятельности, которую я активно использую в своей педагогической деятельности.

«Коллективная форма деятельности школьников опирается на их самостоятельную работу, которую в методике обучения географии рассматривают и как форму организации обучения, и как вид учебной деятельности учащихся».

Содержание этой деятельности сводится, прежде всего, к обучению учащихся умению работать самостоятельно, советоваться с одноклассниками, к созданию системы заданий для отдельных групп учащихся, обучения их умениям распределять эти задания между членами группы, чтобы были учтены темп работы и возможности каждого. Такая форма организации учебной деятельности помогает решать такие задачи воспитания, как воспитание у учащихся самостоятельности, активности, умения сотрудничать с другими при выполнении общего дела, формирование социальных качеств личности.

Вот некоторые правила, которые полезно учесть, приступая к организации интерактивного обучения на уроках истории и обществознания в старших классах:

• В работу должны быть вовлечены в той или иной мере все ученики.

• Надо позаботиться о психологической подготовке учеников. Полезны разминки, постоянные поощрение учеников за активное участие в работе.

• Количество учащихся не должно быть не много (не более 25). Ведь важно, чтобы каждый был услышан, чтобы каждой группе была предоставлена возможность участия в решении по проблеме.

• Помещение должно быть подготовлено с таким расчетом, чтобы всем участникам интерактива было легко пересаживаться для работы в больших и малых группах.

• Вопросы процедуры и регламента надо обсудить в самом начале занятия и постараться не нарушать их. Например, важно договориться о том, что все участники будут терпимы к любой высказываемой точке зрения.

• Деление участников на группы лучше построить на основе добровольности.

Принципиальное отличие интерактивных упражнений и заданий в том, что в ходе их выполнения не только и не столько закрепляется уже изученный материал, сколько изучается новый. И потом интерактивные упражнения и задания рассчитаны на так называемые интерактивные подходы.

В современной педагогике накоплен богатейший арсенал интерактивных подходов, среди которых можно выделить следующие:

• Творческие задания;

• Работа в малых группах;

• Обучающие игры (ролевые игры, имитации, деловые игры и образовательные игры);

• Использование общественных ресурсов (приглашение специалиста, экскурсии);

• Социальные проекты, аудиторные методы обучения (социальные пpoeкты, соревнования, радио и газеты, фильмы, спектакли, выставки, представления, песни и сказки);

• Разминки;

• Изучение и закрепление нового материала;

• Обсуждение сложных и дискуссионных вопросов и проблем;

• Разрешение проблем

Для решения воспитательных и учебных задач преподавателем могут быть использованы следующие интерактивные формы:

• Круглый стол (дискуссия, дебаты)

• Мозговой штурм ( брейнсторм, мозговая атака)

• Контрольный лист или тест

• Игровые упражнения

• Разработка проекта

• Решение ситуационных задач

• Интервью

• Деловые и ролевые игры

• Выступление в роли обучающего.

Принципы работы на интерактивном занятии:

• занятие - не лекция, а общая работа.

• все участники равны независимо от возраста, социального статуса.

• каждый участник имеет право на собственное мнение по любому вопросу.

• нет места прямой критике личности (подвергнуться критике может только идея).

• все сказанное на занятии - не руководство к действию, а информация к размышлению.

Цель моей педагогической деятельности - повысить качество преподавания географии через использование интерактивных форм и методов обучения. Поэтому на своих уроках я стараюсь применить некоторые методы обучения, которые могут реализовываться в разных формах.

Приведу примеры уроков, где можно реализовывать цель моей педагогической деятельности.

1. Урок-презентация, сопровождающийся электронным наглядным материалом для усиления эффекта восприятия учащимися нового материала. Данный метод можно использовать в 6-11 классах и применим он ко всем темам по государственной программе. Наибольшее повышение мотивации обучения благодаря этому методу, происходит на уроках-факультативах, таких как «Природа и человек» и «Краеведение». Можно подобрать материал в виде презентаций к каждой теме данных курсов. Презентации удобны тем, что при подготовке можно отбирать материал именно тот, который нужен для конкретного урока и в нужной последовательности. Большое внимание уделяю созданию презентаций в 11 классе для изучения региональной географии.

2. Урок с элементами самостоятельной работы, в процессе которого используются фрагменты самостоятельного изучения нового материала с использованием интерактивной доски. Демонстрационные возможности интерактивных электронных карт существенно выше, чем печатных. При работе с электронной картой можно: приближать выбранные участки земной поверхности для более детального рассмотрения; снимать часть обозначений, упрощая карту, делая ее более наглядной; делать рисунки. Прием работы с электронной картой актуален и при изучении отраслей хозяйства в 9 классе. Составляя карты «Плотность населения», «Топливно- энергетический комплекс», «Химическая промышленность». В 8 классе при изучении тем: : «Внутренние воды Казахстана», «Природные зоны Казахстана», «Особо охраняемые территории, заповедники, национальные парк, заказники и другие». Ученики выявляют закономерности размещения предприятий и территории нашей страны.

3. Урок-зачет, на котором проводится электронное тестирование и различные творческие задания. Приманим данный метод в каждом классе. Электронное тестирование бережёт время как учителя так и ученика, а творческие задания дают возможность проверить подход ученика к предмету география. Творческие задания могут быть разнообразными. «Логическая задача» логические задачи хорошо известны любителям головоломок.

«Географический диктант» или «Согласен - не согласен»

Учитель зачитывает предложения, а ученики должны определить верно ли это утверждение или нет, согласны или не согласны. И таких приёмов очень много: «Что это?», «Да-нет» и д.т.

4. Урок-практикум, на котором учащимся предлагается выполнить индивидуальные задания на компьютере. Данный метод подходит для работы в 9-11 классах. Этот урок также может иметь разные формы проведения:

• работа с таблицами и статистическим материалом;

• работа с материалам сайтов;

• работа на контурных картах;

Использование контурных карт для проверки знаний учащихся дает хороший эффект. За короткое время можно проверить степень усвоения материала и выставить много оценок. Учащиеся любят работать с контурными картами и такой метод проверки знаний, чаще всего, проходит превосходно. Например: в 6 классе- « Вулканы, горячие источники,, гейзеры», 7 класс- «Исследование Евразии», 8 класс- «Республика Казахстана- независимое государство» и т.д.

5. Урок - мозговой штурм, на котором ребята (всем классом или мини-группами) исследуют проблему и находят пути ее решения. На уроке истории методом мозгового штурма можно рассмотреть тему: «Структура международной торговли, торговый оборот и его географическое расположение. Основные формы международных экономических связей». Учитель формулирует вопрос: «Что такое внешняя политика государства и на что она может быть направлена?».

Дети предполагают: «Это отношения одного государства с другими», «Торговля», «Финансы и кредиты», «Кооперация».

В ходе обсуждения желательно прийти к тому, что все эти направления деятельности имеют важны для жизни государства. И то, какое из них будет предпочтительным - будет зависеть от определенных условий.

5. Урок-обобщение темы, который проводится по завершении изучения очередного раздела. Учащиеся создают с помощью компьютера презентации, видеоролики и т. д. и презентуют их на заключительном уроке. Применимо во всех классах .

Результатом интерактивного взаимодействия всегда бывает ситуация успеха, потому что через совместную деятельность учителя и ученика достигаются цели уроков, исследуются конфликтные ситуации, ученики обогащают свой коммуникативный опыт.

Интерактивные методы обучения являются действенным педагогическим средством, а их использование - важным условием развития самого педагога.

Литература.

1.«Современный выпускник глазами учителей, родителей, учащихся. Модель выпускника школы № 16» Лебедева Светлана Михайловна

2.Статья на тему "Использование интерактивных методов обучения как средство активизации познавательной деятельности учащихся" Сайт «Инфоурок»

3.Интерактивные технологии обучения на уроках географии. Черкашина Любовь Михайловна.

4.https://infourok.ru/user/apahova-lidiya-yurevna

5.http://nsportal.ru/konstantinpetroff

6.https://infourok.ru/user/galieva-aynagul-akizhanovna

7.http://nsportal.ru/magnoliya

География пәні сабағында жаңашыл әдіс-тәсілдерді қолдану

Абдирова З.С. №14 ОМ

Қазіргі таңда әлемдік оқу үрдісінің өзегі - жаңа технологиялар екені баршамызға мәлім. Жаңа технологиялардың бірнеше түрлері бар. Әлемнің бірнеше елінен сынақтан өткізілген жаңаша оқыту 4 бағытты қамтиды. Олар модульдік технология, рейтинг жүйе, дамыта оқыту технологиясы, сын тұрғысынан ойлау. Әрбір технология өзіндік жаңа әдіс - тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс - тәсілдерді мұғалім ізденіс арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне, қарап іріктеп қолданылады. Мұғалім өзіне тиімді, пайдалысын жетілдіре түседі. Демек берілетін білім де, тәрбиелік тәлім де шәкірттің шамасына үйлесімді, таным - түсінігіне сәйкес келсе ғана жүзеге асады. Көрнекті педагог В. А. Сухомлинский «Сабақ жасөспірімдердің интеллектуалды өміріне құр сабақ болып қоймас үшін, ол қызықты болуы шарт. Осыған қол жеткенде ғана мектеп жасөспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына, мұғалім осы ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына айналады» - деп айтқан. Өйткені жай ғана сабақ құнарсыз тағам секілді адам бойына жұқпайды. Қызықты сабақтар мұғалімнің ашқан жаңалығы, әдістемелік ізденісі, қолданған әдіс - тәсілдері арқылы ерекшеленіп, оқушылардың белсенділігін арттырып, олардың жүрегінен орын алады. Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда тапсырмаларды тиімді қолдану керек. Тек қандай тапсырманы сабақтың қай сәтінде енгізу керек екенін мұғалім өзі шешеді. Сабақ барысында әртүрлі суреттер, сызбанұсқалар, карталар, тест, ойындар, деңгейлік тапсырмалар пайдалана отырып - қызықты сабақтар өткізу - оқушының белсенділігін арттырудың тиімді жолдарының бірі. Бұл технологияны сабақта үнемі қолдану барысында бұрын сәтсіздіктен қашып, оқуға талаптанбайтын, ғылымның маңызын төмен санап, білімнің қажетін ескермейтін, құнды ақпараттарды енжар қабылдайтын оқушылар, әсіресе, үлгірімі орташа деңгейдегі балалардың сабаққа қатысы өзгереді. Осы технологиямен өткізілген сабақ үлгілерін ұсынып отырмын.

Қазіргі оқытудың талабына сай компьютерлік технологияны пайдаланып «Оңтүстік Американың халқы және елдері» тақырыбына өткізген ашық сабағымды ұсынамын. Әдеттегі сабақтардан айырмашылығы визуалдық лекциямен, мұғалімнің презентация слайдтары арқылы баяндауынан басталады. Негізгі мақсатым - оқушыларға Оңтүстік Американың халқы мен елдері, олардың саны мен елдегі халықтарының тұрмыс - тіршілігі, шаруашылықтары туралы кең мағлұмат бере отырып, халықтар мен елдердің дамуы мен таралуы ерекшеліктерін, тілдік және ұлттық атаулары арасындағы себеп - салдар байланыстарды анықтай білуге үйрету. І. Қызығушылықты ояту.

Оқушылардың оқитын тақырыбына деген қызығушылығын туғызу. Оқушылардан сұрақтар жиналады. Нені білгісі келетіні туралы себептер айтылады. Немесе белгілі бір алынып отырған тақырып мәселе төңірегінде не білгеніңді жинақтап тізім жасау. Сосын топпен ой алмасу.

Оқушылардың өздері таңдап алған белгілердің түріне қарай оқушылар 4 топқа бөлініп отырады. Ассоциация құрастыру.

Сельвас

Льянос

Пампа

Оңтүстік Америка пуна

Кампос гилея

Ассоциция құру кезінде негізгі ұғымдар мен үй тапсырмасынан да алуға болады.

Мысал. 1. Оңтүстік Американың жазық бөлігінде қандай табиғат зоналары орналасқан? 2 «Сельвас», «льянос», «кампос», «пампа», «гилея», «ламос» ұғымдарын түсіндір 3 Анды тауларындағы биіктік белдеулері қандай жағдайларға тәуелді?

4 Неге Орталық Андының батыс беткейінде орман белдеулері жоқ?

Оқушылар жауабы.

1. Ылғалды экваторлық орман

2. Сельвас - ит тұмсығы батпайтын қалың орман.

3. Льянос - Орионоко саваннасы

4. Кампос - Бразилиа саваннасы

5. Пампа - құнарлы шымды қызғылт «жазық дала»

Оқушы Мұғалім

Әр оқушы өз білетіндерін еркін айтады

Өз лидерін анықтайды

Әр оқушы жеке - жеке белгілеп, лидерге ұсынады

Өздерін - өздері бағалайды. Оқушылардың топқа дұрыс бөлінуін қадағалайды

Бағалау парағын таратады

Еске түсіру үшін оқушыларға сұрақтар береді.

ІІ. Мағынаны ашу. Бұл кезеңде оқушы жаңа ақпараттармен, пікірлермен таныса бастайды. Бұл қадамда әр топ өздеріне берілген мәтінді оқиды. Тақырыпқа байланысты кино көру, лекция тыңдау, тәжірибе немесе эксперимент жасауға болады. Оқушы өз бетімен осы тақырып бойынша жұмыс жасау керек.

Мәтінмен жұмыс. Түртіп алу немесе INSERT

Тақырыбы: «Оңтүстік Америка халқы мен елдері». Мәтіннің жоспары:

1. Оңтүстік Америка халқының құрамы.

2. «Инктер өркениеті»

3. Байырғы және келімсек халықтары

4. Елдері

Мәтінді оқи отырып, бұрыннан білетін және жаңалықтармен таныса отырып, күдікті дәлелдей алмайтын және түсініксіз, әлі де тереңірек білгісі келетін белгілерді қояды. Осыдан кейін әр топ өздерінің ойларын біріктіре отырып талдау жасайды. Бір - біріне сұрақтар қояды. Бұл кездегі оқушы мен мұғалімнің әрекеттері. Оқушы Мұғалім Мәтінді оқиды.

Топта жеке, бәрі бірігіп шартты белгілер қойып, талдау жасайды.

Әр топтан біреуі жауап береді.

Негізгі жауапты таңдауға үйренеді.

Бір - бірін тыңдауға үйренеді. Мәтінді оқуға 10 минут уақыт береді. Ойлануға, пікір айтуға уақыт береді.

Әр топтың тапсырмасын мұқият орындауын қадағалайды.

Жолдастарының жауаптарын тыңдауын, толықтыруын, дұрыс жауап беруін қадағалайды.

ІІІ. Ой толғаныс. Соңғы маңызды бөлім. Алған білімдерін қорытындылайтын кезең. Бұрын не білетінін, қазір не білгенін салыстырады. Өздері қойған сұрақтарына қаншалықты жауап алғанын бағалайды. Алған білімдерінің ұнағанын ортаға салады. Пікір таластырады.

Х. Колумбтың Американы ашуы жақсы болды ма? 3 дәлелмен жауап береді.

Иә Бейтарап Жоқ

1. Жаңа дүниедегі жаңа ашуларға негіз салды.

2. Батыс жарты шарды алып жатқан Америка дүние бөлігі ашылды.

3. Жаңа жерлердің табиғаты, халқы, шаруашылығы жөніндегі деректер белгілі болды. 1. Жақсы себебі - Американың ашылуы жаңа ашылуларға жол салды.

2. Жақсы болмағаны - үндістердің едәуір дамыған өркениеті мен мәдениетінің дамуына нұқсан келтірілді. 1. Еуропалықтар келгеннен кейін жергілікті халықты аяусыз құлдыққа салып, олардың өркениеті мен мәдениетін жойды.

2. Бағынбаған үндістердің көпшілігі қырғынға ұшырады.

3. Байырғы халықтар тіршілікке қолайсыз аудандарға көшірілді.

Бұл кезеңде оқушы мен мұғалімнің әрекеттері.

Оқушы Мұғалім

Өзі белгіні қояды.

Еркін сөйлейді.

3 дәлел келтіріп, сөзін дәлелдеп айтады. Уақыт береді Нақты жауаппен дәлелдеуін талап етеді.

Үйге тапсырма: «Егер мен саяхатшы болсам» (эссе) Мұғалімнің қол жеткен жетістіктері:

• Оқушы қызығушылығы артты

• Бей - жай отырған оқушы жоқ, бәрі топтық, ұжымдық іс - әрекетте - Тіл байлығы артып, ойлау қабілеті дамиды.

• Дүниетанымдық көзқарасы қалыптасады.

• Бір - бірін сыйлауға, құрметтеуге үйренеді.

• Топ алдына шығып, еркін өз ойын айтуға дағдыланады.

Қорыта келе айтарым, «Жаман мұғалім білімді өзі айтып хабарлайды, жариялайды, ал жақсы мұғалім күнделікті сабақта проблемалық ситуация жасап, оқушының өзіндік ізденісіне жол ашады» деп бекер айтпаған. Ал жақсы мұғалім болу үшін басты ұстаным - әдебиет. «Мұғалім - өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады» деп Ушинскийй айтқандай, оқытудың жаңа технологиясын игеру үшін үздіксіз теориялық және әдістемелік білімін жетілдіріп отырған ұстаз, тиімді бағдарлама, сапалы күнтізбе жоспарын жасап, құнды сабақ өткізіп, үлкен нәтижеге қол жеткізері қақ.

Әдебиеттер.

1.Назарбев Н. "Қазақстан - 2030" Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы, Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы: Білім, 1997ж. 2.Демеуова Ләззат. Ғаламдық ойлауға бейімдеу. "Қазақстан мектебі" №12 Алматы, 2003ж.

Химия пәнін оқытуда жаңа технологияның тиімді әдіс-тәсілдерін қолдану

Рахметова Г.Т. №35 ОМ

Қазіргі уақытта оқыту үрдісі жаңа әдіс - тәсілдерді, жаңаша идеяларды қолдануды талап етеді. Әр мұғалім өзінің іс - тәжірибесінде көптеген қиындықтармен , кедергілермен кездеседі. Ол заман көшіне ілеспес үшін өз білімін жетілдіріп отыруы қажет.

ХХІ ғасырда әлемдік өркениет төрінен орын алып, Қазақстанның жан-жақты дамуының бірден-бір жолы білім мен ғылымды әр қырынан меңгеру қажет болып отырғаны белгілі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Білім мен ғылым қызметкерлерінің ІІІ съезінде «Құрылымдық өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып, дамыту мен қамтамасыз етілуі тиіс»-деп, атап көрсетті.

Жаңа педагогикалық технологиялардың жиынтығы болатын білім берудегі жаңа формат тәсілінің теориялық негіздеріне сүйене отырып практикаға енгізіліп жатырған жеті модульден құралған бағдарламаның оқу мен тәрбиеде алатын орны ерекше. Әлемдік тәжірибеге негізделе отырып жасақталған бұл бағдарлама оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесінде еркін өзіндік дәлелін нанымды жеткізе алатындай, сенімді, сыни пікір көзқарастары жүйелі дамыған, танымдық қызығушылығы мен мүмкіндігі жоғары оқушы қалыптастыруды мақсат етеді.Бұл бағдарлама құзырлы мұғалімнің алдына оқушының жан дүниесін жақсы түсіне білу жөнінде нақты міндеттеме қойып отыр.Құзырлы оқытудың маңызды факторы-мұғалімнің оқушының тақырыптың мәнін өз бетімен меңгеруін түсінуі мен бағалай алуы болып табылады. Мүндай тәсіл бұл үдеріске оқушының өзінің де қатысуын талап етеді . Осылайша , оқушы да өзінің оқуы үшін жауапты болады. Оқушы мүндай жауапкершілікті көбіне сабақ беру барысында мұғалім қалыптастыратын ортада сезініп , қабылдайды.

Мен үшін осы бағдарлама мазмұнындағы жеті модульдің алатын ерекше болды. Бұл модульдердің кейбірін бұрыннан сабағымызда пайдаланып жүрсек те , тереңіне үңіліп, олардың өзіндік мағынасын түсініп көрмеппін.Әрине , бұрынғы дәстүрлі әдістерді де жоққа шығаруға болмайды, әр тәсілдің өзіндік артықшылықтары болады.

Негізінен , өздеріне сыныпта оқушы ретінде қарайтын мұғалімдер өз оқушыларын дамытуда көбіне табыстарға қол жеткізеді, өйткені олардың өзі оқиды. Олардың жаңа идеяларды немесе жұмыстың жаңа жолдарын зерттеу бойынша өз ізденісі туралы ойлану нәтижесінде қол жеткізетін тәжірибесі олардың жеке практикасына ықпал етеді. Сонымен , егер біз дамытқыз келген жаңа тәсілдерді зерттесек , өзіміздің де оқып жатқанымыз туралы ұмытпағанымыз жөн.

Осындай әдіс- тәсілдерді пайдалана отырып, мен сабақ барысында оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне, ынтасына қарай топқа бөліп, өз бетімен еңбектенуге, ізденуге, шығармашылыққа баулып, қорытынды жасауға машықтандырамын, оқушының ақыл-ойын дамытып, өзіндік дүниетанымын қалыптастырамын, сабаққа ынтасынарттырып, тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер мен кемшіліктерді уақытында анықтап түзетуге мүмкіндік беремін. «Спирттер» тақырыбын сын тұрғысынан ойлау арқылы оқыту тақырыбында өткізген сабағымның қысқа мерзімді жоспарын ұсынып отырмын.

Сабақ тақырыбы: «Спирттер» тақырыбын сын тұрғысынан ойлау арқылы оқыту.

Сабақтың мақсаты:

а) оқушыларға спирттердің номенклатурасын,маңызды өкілдерін айта отырып, физикалық және химиялық қасиеттері, қосылыстары туралы түсіндіре отырып, білімдерін тереңдету және сын тұрғысынан ойлауға үйрету;

ә) оқушылар өз бетімен,топпен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру, олардың есте сақтау

қабілетін,ой-өрісін дамыту және химия тілімен сөйлей білуге баулу;

б)салауатты өмір салтын ұстануға үйрету.

Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер: «Сөздер банкісі», «Аяқталмаған сөйлем», «Конвертсұрақ»әдісімен үй тапсырмасын сұрау, Де Бононың қалпақтары: оқуға ықпал етудің 6 тәсілі, ашық сұрақтар,миға шабуыл, топтық жұмыс.

Күтілетін нәтиже:оқушылар спирттердің қасиеттерін, алыну жолдарын,зиянды әсерін біледі,тақырыпты оқи отырып,өз ойларын жинақтай алады.

Қолданылатын модульдер:СТО,оқытудың жаңа әдіс-тәсілдері,оқыту үшін бағалау,ОЖЕ сәйкес оқыту,АКТ,дарынды және талантты оқуш.оқыту.

Ресурстар:сұрақтар тапсырмалары,түрлі-түсті қалпақтар,желі мәліметтері,оқулық,кері байланыс парақтары,көрсетілім,спирттер,химиялық реактивтер.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі. Сәлемдесу,түгелдеу.Оқушыларды Қазақстанға белгілі әншілер мен спортшылар бойынша топқа бөлу.(3 мин)

Оқушылар мұғаліммен сәлемдеседі,топқа бөлінеді.

II.Үй тапсырмасын сұрау.10 минут.Әр топқа бөлек тапсырмалар беру.

«Мұнайдың құрамы,өңдеу және өнімдері» тақырыбын еске түсіру.

І топқа тапсырма. «Тақырыптық түйінді сөздер» әдісі бойынша оқушылар тақырып бойынша негізгі сөздерді бөлек жинайды.

Оқушыларға мына сөздер беріледі: мұнайға серік газдар, көмір, отындар, палеонтология, морфология, кокс, пропан, ацетилен, катализдік крекинг, бензол, детонация, октан саны, газойль, қоспа, айдау, табиғат, кеңістік, шланг, жұмсақ, өсімдіктер, ихтиология, монолог, тез-тез, ұшқыш, арендер, риформинг, пропилбензол.

ІІ топқа тапсырма.10 мин.

«Аяқталмаған сөйлем» әдісі бойынша оқушыларға мына сөйлемдер беріледі.Оқушылар сөйлемдерді аяқтайды.

1.Мұнай өнімдері:

2.Көмірсутектердің галогентуындылары:

3.Қатты отындарды өңдеудің мынадай химиялық әдістері бар:

4.Тас көмірді кокстеу дегеніміз- 5.Қазақстандағы тас көмір алаптары:

6.Мұнай-қара-қоңыр түсті,

7.Мұнайды айдауға арналған пеш 2 бөліктен тұрады: 8.Мұнайды мұнай өңдейтін зауыттарға жеткізу үшін ІІІ топқа тапсырма. «Конверт-сұрақ» әдісі.

«Конверт-сұрақ» әдісі бойынша оқушыларға 2-3 сұрақ жазылған конверттер беріледі.Оқушылар стикерлерге жауаптарын, аты-жөнін жазады.Осылайша топқа берілген 3 конверттегі сұрақтарға оқушылар тез жауап береді.Өткенді қайталау сұрақтары беріледі.

1-конверт.

1.Тас көмірді кокстеу дегеніміз не?

2.Кокс пешінің құрылысы қандай?

3.Қазақстандағы тас көмір өндіру туралы не білесің?

2-конверт.

1.Мұнай өнімдерін ата.

2.Крекинг дегеніміз не?

3.Мұнайдың физикалық қасиеттері.

3-конверт.

1.Мұнайға серік газдарды ата.

2.Табиғи газдың құрамы қандай?

3.Құрғақ газ дегеніміз не?

III.Жаңа тақырып мазмұнымен таныстыру. «Спирттер».5 мин.

Жаңа сабақты түсіндіру үшін миға шабуыл сұрауларын қоя отырып,оқушыларға мәліметтер беру.Оларға спирттердің жалпы формуласын айта отырып, мысалдар келтіру.Қасиеттері,алыну жолдары туралы қысқаша түсіндіріп өту.Тірек-сызбалар бойынша бағыт-бағдар беру.

IV.Бекіту.20 мин.Дайындалып талдауға 10 минут,қорғауға 10 минут.Оқушылар жаңа тақырыпты толық түсіну үшін оларға оқулықпен жұмыс жасау тапсырмалары беріледі.3-4 оқушыға бір қалпақтан беріледі,түсіндіріледі.

«Ақ қалпақ» киген оқушы оқулық бойынша спирттер туралы білетін ақпаратын айтады.Ол спиртердің формуласын,қасиеттерін айтады.

«Сары қалпақ» киген оқушы спирттердің пайдасы туралы айтады.Этил спиртінің қолданылуын түсіндіреді.

«Қызыл қалпақ» киген оқушы спирттердің адам ағзасына зиянын,әсерін рольдік ойын арқылы көрсетеді,яғни эмоцияны көрсетеді. Ролге кіре отырып,мас адамның образын көрсетеді.

«Жасыл қалпақ» киген оқушы спирттер туралы қандай қосымша мәліметтер білетінін айтады.Оқушылар желі мәліметтеріне сүйенуге болады.

«Қара қалпақ» киген оқушы спирттердің барлық жағымсыз әсерлерін,яғни зиянын түсіндіріп береді. Жасөспірімдерге алкогольдің әсерлерін түсіндіреді.

«Көк қалпақ» киген оқушы барлық айтылған ойларды қорытындылайды, яғни барлық қалпақтарды кие алды ма деген сауалға жауап береді.Әр қалпақтың айтқан пікірлерін сараптап,өз ойын айтады,қалдырып кеткен жерін айтады.

V.Сабақты қорытындылау. Өзара бағалау.Топтар бір-біріне өз пікірлерін айтады(5 минут).Мұғалім өз бағасын үй тапсырмасы бойынша жазбаша тапсырмаларды және жаңа сабақты бекіту тапсырмасын қорытынды жасай отырып,бағалайды.

Кері байланыс (2 мин). Оқушыларға сабақ туралы сұрақтарын жазып,салуға қорап беріледі.Олардың пікірлері келесі сабақта талқыланады.

Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептеймін. Егемен еліміздің болашағы жас ұрпақтын қолында десек, неге оларды заман талабына сай тәрбиелеп, білім нәрімен сусындатпасқа. Оқытушы қауым химияны оқыту әдістерінде жаңа ақпараттық технологияның тиімді жағын пайдаланады деген оймен сөзімді аяқтаймын.

Әдебиеттер.

1.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына жолдауы. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»

2.Химия анықтамалығы 2015ж

3.Химия мектепте журналы №1-3, 2015ж

4.Қазақстан мектебі 2014/2015ж

5.Нұрахметов Н.Н. Химия. Әдістемелік нұсқау.6. Исабек. Н. «Компьютерлік технологияны пайдаланудың оңтайлы өлшемдері»

Биология пәнін оқытуда критериалды бағалау жүйесін қолдану

Тәжіғалиева.Ж.М. №35 ОМ

Сапалы білім беру - оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз үдерісі. Қазіргі кезде білім берудегі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім өзіндік ой- талғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.

Бұрын оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі оқушы өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.

Бүгінгі білім беруде оқушыны білімділік, іскерлік, шығармашылық әдістерге баулудың жолдарын іздестіре отырып, мұғалім-шәкірт арасында рухани және сезім бірлестігін айқындайды.

Қазіргі кезде оған жететін жаңа педагогикалық технологияларда баршылық. Соның бірі - критериалды бағалау жолдары.

Критериалды бағалау - оқушының оқу нәтижелерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, білім беру үдерісіне қатысушылардың (оқушы, мектеп әкімшілігі, ата-аналар, заңды тұлғалар және т.б.) барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушының оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс.

Критериалды бағалау жүйесі оқушының белсенділігін арттыруды, оқу үдерісінде жарыса, бәсекелесе білім алуға қол жеткізеді. Осы мақсатта көптеген тақырыптарға сабақ өткізілді.Соның ішінде «Буынаяқтылар типі» тақырыбына өткізілген сабағыма тоқталсам.

Бұл сабақты өткізуде алға қойған мақсатым - буынаяқтылар типіне жататын кластарды ажырата білу және осы кластардың өздеріне тән ерекшеліктерін білу арқылы білімдерін бекіту.

Сабақты жоспарлағанда оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілеттері ескеріліп, сабақтың әр кезеңінде қызығушылығын ояту, өзіндік ойлау қабілеттерін дамыту көзделді.

Сабағымыздың түрі - өткен сабақты бекіту сабағы болғандықтан, «Буынаятылар типіне саяхат» жасадық. Оқушылар өткен тақрыптардан түйгендерін, тапсырмалар орындау арқылы жеткізу. Оқушыларды жалықтырмас үшін сабақтың әр кезеңінде әр түрлі - әдіс тәсілдермен өткіздім. Мысалы, 1-ші аялдамада «Үй тапсырмасын тексеру» болса, келесі аялдамалар «Венн диаграммасы», «Құпия сан», «Оқулықпен жұмыс», «Салыстыру кестесі», «Ой қозғау» стратегиясы сияқты әр түрлі тәсілдермен өтті.Әр аялдама бойынша топ басшылары, өз тобындағы оқушыларды қатысымына қарай балл бойынша бағалап отырды.

Сабақтың әрбір кезеңдерінен өткен сайын оқушылар тапсырмаларға тез, дұрыс жауап беруге тырысып ұйымшылдыққа тәрбиеленді, белсенділіктері, қызығушылықтары артты.Сабақ бойы оқушылар берілген тапсырманы орындауда белсенділік көрсетті.

Мұндай бағалау жүйесінде біз балаларды оқытуда жеке жұмыс, топтық жұмыс, ой қозғау, топтастыру, рефлексия сияқты бірнеше әдістерді қолдана аламыз. Осы әдістерді қолдана отырып оқушылардың оқуға деген ынтасының, қызығушылығының арта түскенін байқауға болады. Критериалды бағалау жүйесін әрбір сабақта тиімді пайдалануға болады.

Рефлекция "Жетістік" баспалдағы

Сабақ соңында қатысушылар баспалдақтың қай тұсында тұрғанын белгіледі, түсініктеме берді.7 «Ә» класында 26 оқушы,төменгідей нәтижие көрсетті.

мен барлығын түсінгеніме сенімдімін. 20 оқушы мен барлығын түсінгеніме жартылай сенімдімін. 4 оқушы мен қайталауды қажет етемін. 1 оқушы мен ештеңе түсінбедім. Тәжірибелік маңыздылығы:

• жеке тұлға емес, оқушының жұмысы бағаланады;

• оқушы жұмысы алдын- ала белгілі критерийлер бойынша бағаланады;

• бағалау критерийлері нақты оқыту мақсаттарын айқындайды, сондықтан оқушыларға баға оқып- зерделенген материал бойынша ғана қойылады.

• өзінің оқу жетістіктерінің деңгейін анықтау үшін және ата- аналарына осы ақпараттарды жеткізу үшін оқушыға нақты бағалау алгоритмі белгілі.

• оқушының оқуға және өзін-өзі бағалауға ынтасы артады. Критериалды бағалау Мұғалімдерге:

1. Сапалы нәтиже алуға бағытталған критерийлер әзірлеуге;

2. Өзінің іс-әрекетін жоспарлауға және талдауға жедел түрде ақпарат алуға;

3. Білім беру сапасын арттыруға;

4. Оқытудың сапасын жақсартуға;

5. Әр оқушының жеке ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, жеке оқыту траекториясын құруға; Оқушыларға:

1. Өзінің түсінігі мен қабілетін көрсету үшін оқытудың түрлі стильдерін және ойлау әрекетінің типтерін қолдануға;

2. Өз нәтижелерін болжау арқылы табысқа жету үшін бағалау критерийлерін білуге және түсінуге;

3. Өзінің және өз құрдастарының жетістіктерін бағалап, рефлексияға қатысуға;

4. Шынайы міндеттерді шешу үшін өз білімдерін қолдануға, түрлі көзқарастарды білдіруге, сын тұрғысынан ойлауға мүмкіндік береді.

Ата-аналарға:

1. Өз баласының оқытылу деңгейі туралы объективті дәлелдер алуға;

2. Баланың оқудағы прогресін қадағалауға;

3. Оқу үдерісінде оқушыға қолдау көрсетуге;

4. Мектеп әкімшілігімен, мұғалімдермен кері байланыс орнатуға;

Бүгінгі заман талабы - жан-жақты дамыған, өзіндік «мені» қалыптасқан тұлға тәрбиелеу. Оқушы тұлға болып қалыптасуы үшін оның бойында түрлі жағдаяттағы проблеманы анықтауға, өзіндік тұжырым жасай білуге, өзіндік бағалауға, сыни ақпараттарды өз бетімен табуға, талдауға, логикалық операцияларды қолдана отырып дәлелдеуге, жалпы алғанда жеке адамның құзыреттіліктері қалыптасуы қажет.

Қорыта айтқанда, критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттаймыз, тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұлғалы нәтижеге, бағытқа жеткіземіз, білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез келген кезеңде анықтаймыз, әртүрлі жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға қол жеткіземіз. Бүгінгі оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы жетілдіруге болатынына күнделікті оқу үдерісінде қолдануымыздың тигізері мол.

Әдебиеттер.

1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. Екінші (негізгі) деңгей. 2014 ж.

2.www.cpm.kz Педагогикалық шеберлік орталығы NIS.

3.http://www.google.kz Жаңа білім беру технологиясы мен әдіс тәсілдері

4.К.С.Құдайбергенова «Құзырлық табиғаты тұлғаның өздік дамуында»- А: «Принт АСС»

5.А.А.Жайтапова, Г.А.Рудик, Е.В.Белошниченко, А.С.Сатывалдиева 6.«ХХІ ғасыр педагогикасы мектеп табалдырығында». Ақпараттық әдістемелік дайджест. Алматы, 2009 ж.

7.Көкіжанова Г.К. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім сапасын басқарудағы негізгі критерий - Педагогика, 2009 ж.

Химия сабақтарында оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру

Абдуллина А.Т. №36 ОМ

Қазақстан Республикасы өзінің ғылыми техникалық, экономикалық, ресурстық және рухани дамуының жаңа деңгейіне бағытталуда. Республика өміріндегі бұл өзгерістер, сөз жоқ, білім беру саласына, соның ішінде мектепте оқушыларды дара тұлға етіп тәрбиелеу ісіне де әсерін тигізуде. Сондықтан мектеп оқушыларын ғылыми білімінің қоғамдық қажетті деңгейімен қамтамасыз ету, оларды отандық, ұлттық және әлемдік мәдениет арналарынан сусындату - басты міндет болып қала береді. Өйткені егеменді елдің ертеңі оқу-білімнің тереңдігімен өлшенеді. Толассыз, үздіксіз өзгеріп тұрған әлем адамнан да қабілет пен қажеттіліктерді толассыз дамытуды талап етеді. Осыған байланысты мектептегі оқушыларды дара тұлға етіп тәрбиелеу үшін жүргізілетін жұмыстардың мақсаты мынадай болуы тиіс:

• оқушыларды өзгермелі өмірде қорықпай, еркін өмір сүруге бағыттау.

• білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде тәрбиелеу.

• өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту.

• аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.

Жеке адамның қалыптасуына табиғи және әлеуметтік орта ықпал жасайтынын ескерсек, берілетін білімді ізгілендіру, әсіресе химия мазмұнын осы бағытта жүзеге асыруда мүмкіндіктері молдығын байқаймыз. Себебі, адам, табиғат, қоғам бір-бірімен тығыз байланысты. Адамның дамып жетілуіне мүмкіндік туғызатын орта болса, сол қоршаған ортаның табиғат байлықтарын, табиғи жағдайларын мектепте оқытып үйрететін пән - химия.

Мұғалім өз сабағында әңгіме, лекция, бақылау, өз бетінше оқулықпен жұмыс істеу, үлестірмелі материалдарды, әсер етуші көрнекі құралдарды тиімді пайдаланып, оқушылардың танымдық әрекетіне басшылық жасайды, сұрақтарға жауап іздестіруге бағыттайды.

Өз бетінше жұмыс істеу қабілеттерін дамыту үшін сабақтарда проблемалық сұрақтар қойып, өз бетінше жұмыс түрлерін ұйымдастыру қажет. Осындай жұмыс арқылы оқушыларда мынадай қасиеттер қалыптасады.

• Өз бетінше ойлану біліктері мен ізденімпаздығы. - Оқуға деген қабілетінің артуы.

• Басқа оқушылардың жауабына сын көзбен қарау.

• Өз ойының дербестігі.

Білім, икемділік, дағды тек өз бетінше жұмыстың нәтжиесінде қалыптасады. Өздігінен жұмыс істегенде оқушы өз қабілетін, мүмкіндігін біліп еңбегіне қанағаттанады. Еңбектену барысында ой - өрісі, сезімдері тереңдейді, шыдамды, еңбексүйгіш болуға үйренеді.

Мектеп оқушысының танымдық дербестігін, шығармашылық ойлау дағдыларын үнемі қалыптастыру үшін, ең алдымен салыстыру, талдау, синтез жасау, абстракциялау үшін, жалпылау, нақтылау, классификациялау жүйелеу ой қорытындысы сияқты ойлау операцияларының дағдыларын қалыптастыру керек. Міне, мұндай оқушылардың шығармашылық ойлау іс-әрекеттері нақтылы тақырыптарды өткенде қалыптастыруға болады.

Мысалы, «Қаныққан, қанықпаған көмірсутегі» тақырыбында негізгі мәселе болып саналатын, ол көміртегі атомдарындағы химиялық байланыстың бағыттасу ерекшеліктері, соған байланысты гибридтенудегі механизмі. Ал, қосымша мәселе болып, бұл тақырыптарда көміртегі атомдардың кеңістіктегі орналасу ерекшеліктері саналады. Барлық сабақтар мәселелік болуы мүмкін емес, дегенмен де тақырыптың мазмұны алдыңғы сабақтарда жасалған мәселелік ситуацияларға негізделіп құрылуы тиіс.

Қаныққан, қанықпаған көмірсутектер тақырыбында этилен көмірсутектерінен гөрі қанықпаған көмірсутектерінің болуы мүмкін бе деген мәселелік ситуацияны айқындаймыз. Жалпы формуласы СnH2n-2 бойынша қатардың бастапқы үш мүшесінің C3H4, C4H6, C5H8 формулаларын жазамыз. Бұлардың құрамының тым қанықпағандығын көмірсутектерінде тағы да бір π - байланыстың болуымен байланыстырамыз. Көмірсутектердің изомериясы туралы оқушыларға мағлұматтар диен көмірсутектері тізбегіндегі қос байланыстардың өзара түрліше орналасуынан туатын изомерияның жаңа түрімен толықтырылатынын атап айтамыз. Класқа диен көмірсутектерінің химиялық қасиеттері жөнінде жорамал жасауды ұсынамыз. Одан кейін мына мәселені шешеміз: Осы қатар көмірсутектердің қасиеттеріне еселік байланыстар санының өсуі әсер ете ме? 1:1 қатынасында галогенді қосып алу реакциясын талқылаймыз. Нәтижесінде галогендер атомдары ең шеткі көміртегі атомдарына қосылатынын, қос байланыстың 3 - жағдайға орын ауыстыратынын анықтаймыз:

H2C = CH - CH = CH2 + Br2 → H2C - CH = CH - CH2Br Br

Галогендер мөлшері жеткілікті болса, реакцияның екінші сатысы жүруі мүмкіндігіне назар аударамыз. Дивинилдің полимерлену реакциясын талдау құрамында π - байланысы сақталатын полимердің қарапайым буындары құрылысының ерекшеліктеріне назар аударуға мүмкіндік береді.

Мәселелік оқытудың жағымды да, жағымсыз да жақтары бар екенін атап өтуге тиіспіз. Бұл технологияның артықшылығына - оқушылардың өзіндік шығармашылық іс-әрекеті негізінде білімді өз бетімен меңгеру мүмкіндіктері, соның нәтижесінде оқу еңбегіне деген жоғары қызығушылығының, жемісті ойлау қабілеттерінің дамуы жатады. Ал, кемшілігі жағына - кей кездерде процеске қатысушылардың танымдық іс-әрекетінің әлсіз басқарылуын, жоспарлаған мақсатқа қол жеткізуде уақыттың шамадан тыс көп шығындалуын атап көрсетуге болады.

Нәтижесінде, оқу үрдісінде - оқушының алған білімі мен дағдыларын күнделікті өмірде теориялық және тәжірибелік мәселелерді шешу үшін қолдана алу мүмкіндігі арқылы жүзеге асады. Оқушы бойында пәндік құзіреттіліктерді қалыптастыру арқылы өзін өзі дамытуға, алған білімдерін өмірде қолдана алуына, өзінің іс әрекетін ой елегінен өткізуге жағдай жасайды.

2. Оқушының пәннен алған білімдерін өмірде қолдана білуі қиыншылықтан шыға білуінің бірден бір жолы. Мұндай бейімделулерді химия сабақтарынан айқын көруге болады. Ең басты мақсат - оқушыға білімді өздігінен игеру амалдары мен тәсілдерін үйретіп, оның өзіндік дүниетанымын қалыптастыруына жағдай жасау, бағыт - бағдар беру. Кембридж тәсілінің жеті модуль ішінен «Сыни тұрғыдан ойлау», «Диалогті оқыту» тәсілдерін қолдану тиімді.

Бұл жаңа тәсіл оқушылардың ойын ашық, еркін айтуға, белсенділігін арттыруға, бір-бірінің пікірін тыңдай білуге өте қолайлы. Сабақтың іс-әрекет кезеңінде оқушылар орындаған тапсырмаларды өзара тексеру кезінде, бір-бірімен ақылдасып, постер жасаған кезде, өмірмен байланысты сұрақтарға жауап беру кезінде оқушы мен оқушы, оқушы мен мұғалім арасында диалог орнатылады. Нәтижесінде оқушылар тақырып бойынша өз ойларын, өз идеяларын дәлелдей алады. Мысалы, «Мұнай, құрамы, өңдеу әдістері және өнімдері» деген тақырыптағы сабақта әр жұп өздерінің тақырыптарының маңыздылығын бір-біріне дәлелдегенде, түрлі аргументтер келтіргенде әңгіме-дебатты қолданған дұрыс. Жоғары дәрежелі сұрақтар арқылы оқушылар ақпаратты кеңейтуге және талдауға тиіс болады. Сонымен қатар осындай сабақтар арқылы оқушылардың өз бетімен жұмыстануына ықпал тигіземіз және бір-бірінің арасында белсенді қарым-қатынасты орната аламыз.

Сыни тұрғыдан ойлау элементтерін пайдаланғанда сабақтардың қызықты, жеңіл өтетіндігіне, ұжымда бірлесіп жұмыс істеуге үйренетініне, білімінің терең, тиянақты болатындығы баланың белсенділіктерін арттырып, өз бетінше білім алуға дағдыландырады. Өз бетінше жұмыс істеуге дағдыланған оқушы кездескен қиындықтарды жеңе алады, өз ісіне тыңғылықты болады, алға қойған мақсатына жетеді.

Оқушыға өз бетімен жұмыс істеп дағды беру ұзақ, жүйелі жүргізілетін жұмыстардың нәтижесінде қалыптасады. Атап айтқанда, бастапқыда жеңіл, кейін біртіндеп күрделі тапсырмаларды орындау барысында салыстыру, қорытынды жасау, түрлі жағдайда өздігінен ойлау үрдістерінен өтеді.

Оқушылардың сабақта өздігінен орындайтын жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін пән кабинеттерінде дидактикалық материалды, үлестірмелі материалдар, баспа негіздегі дәптерлер, тағы басқа оқу құралдары жинастырылуы қажет. Дегенмен оқушыларға оқулықпен жұмыс істеуді үйретудің орны ерекше. Барлық ғылыми-техникалық білімнің көзі - кітапқа, оның ішінде оқулыққа оқушылардың сүйіспеншілігі мен құрметін арттыру, олармен өздігінен жұмыс істеуді үйрету мұғалімнің басты міндетінің бірі. Әр сынып оқулықтары қажетіне орай орындалуға тиісті жаттығулармен, есептермен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен қамтамассыз етілген. Өз бетінше жұмыс істеуді оқушылардың сабақ үстіндегі қызметіне енгізу сабақтың құрылымына да, элементтеріне де әсерін тигізеді. Мектеп оқушыларының өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырудың басты формасы - жұмыстарды орындау, ептілік, іскерлік, шеберлік дағдысын дамыту. Бұл үшін төмендегідей тиісті талаптарды орындауға тура келеді:

Өз бетінше істелетін кез-келген жұмыстың нақты мақсаты болу керек; әрбір оқушы жұмыстың орындалу тәртібін жетік білу керек;

Өз бетінше жұмыс оқушылардың бойындағы танымдық қабілетін, шығармашылық ойлау жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Сабақ барысында оқушылардың өздік орындайтын жұмыстардың негізгі мазмұны оқушылардың ой белсенділігін арттыру, мұғалім оқу кітабындағы материалды толық оқып шығып, оның қандай бөлігіне басшылық керек, ал қандай бөлігіне балалардың өздіктерінен орындауларына беруге болатынын анықтайды.

Өздік орындайтын тапсырманың түрлерін, оның сабақтағы орнын белгілейді, мақсатын түсіндіреді, орындалу барысын тексереді. Тапсырманы ауызша да беруге болады, бірақ егер жұмыс бірнеше этаптан тұратын болса, онда ол жұмыстың орындалу тәртібін көрсетіп, тақтаға жазады.

Оқушылардың өзіндік жұмыс істеу дағдыларын сабақ үстінде қалай жүзеге асыруға болады, мұны оқулық бойынша жүргізілетін жұмыстардан бастаймыз. Оқушылар білімді сабақ үстінде меңгеріп, іскерлік пен дағдыны да сабақ үстінде алуы тиіс.

Егер, сабақ үстінде олар тек әрекетсіз тыңдаушы ғана болып отырса, бұл міндет жүзеге аспай қалады.Демек, сабақ үстінде оқушылардың өзіндік істейтін жұмысына елеулі уақыт бөлу керек. Сынып жоғарылаған сайын, сабақта оқушылардың бұл жұмысына берілетін уақытта артуы тиіс.

Мұнымен бірге ол жұмыстың сапасы да жақсара білуі қажет.

3. Өзге құралдардан компьютердің ерекшелігі - оның қатысымдық құрал бола біруі.Бұлмәтіндерді оқу,сұхбат жасау,жазу,тыңдау әрекеттері.

Мысалы 8 сыныпта «Металдар қасиеттері» тақырыбында, материал жинақтап,өте құнды презентация жасап,толық мәлімет берілді. Бейне фильм көрсетілді, электронды оқулықтан мәліметтер берілді.Осындай жұмыс түрлерін қолдану оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, олардың осы пәнге деген қызығушылығын оятуға, дарынды тұлғаны қалыптастыруға әбден болады.

10 сынып оқушылары химия пәні сабақтарында презентациялар жасап тақырыпты қорғауға жаттыққан.

«Химия пәнінен есеп шығару» тақырыбын өткен кезде слайдтар жасалды,мәліметтер берілді, тексеру жұмыстары орындалды. Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы және оларда өзін-өзі тексеру жүйесі бар.Осы электрондық оқулықтың артықшылығы болып табылады. Сондықтан,өзін-өзі тексеру жүйесі оқушы мен оқытушының арасындағы байланысын алмастырады.

Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Сонымен,электронды оқулық мынандай жағдайда тиімді: талапқа сай құрылған, кері байланыспен лезде қамтамасыз ете алады, белгілі бір бөлім бойынша білімді тексереді; қысқа мәтінмен көрсете, айта және модельдей алады.Электронды оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Әр оқушы қажет жағдайда үйде де өз бетінше жұмыстана алады және анимацияларды көре отырып меңгерілуі қиын тапсырмаларды есте сақтай алады.

Өз сабақтарымда электронды оқулықтарды жиі пайдаланамын.Химия пәні бойынша барлық сыныптарға арналған электронды оқулықтар бар. 10 сыныпта "Д.И.Менделеев кестесі» тақырыбын өткен кезде мәліметтер берген кезде электронды оқулықтан үзінді алынып, анықтама берілді. «Алғашқы химиялық ұғымдар» тақырыпшасы бойынша берілген мәлімет, анықтамалар оқушылардың таным дағдысын қалыптастыруға ықпал етті.

Қорыта келгенде, бұл оқыту тәсілдерімен өткен сабағымда оқушылар тапсырмаларды орындауға өте қызығып кірісті, белсенділігі артты. Олар тапсырмаларды орындау мәнін білді және алдында алған білімдерімен байланыстыра отырып, өзіне қорытынды жасауды үйренді. Сабақ кезінде әр оқушы пән мұғалімімен бірге сабақта берілетін материалдарды бірлесіп талқылап, тұжырымдап, қорытындылап, негізгі ойды әрі қарай жалғастырып отыратын күйге жеткенде ғана тақырыптың негізгі мазмұны ашылады.

Еңбек сіңіріп меңгерген оқытудағы жаңа әдіс-тәсілдерімізді тәжірибе барысында толықтай пайдалану үшін мектебімізде заман талабына сай оқытуда АКТ-ды толықтай пайдалана алсақ, ғаламтор желісіне қосылу мүмкіндік барлық оқу кабинеттерінде қолжетімді болса, интербелсенді тақталарды, дербес компьютерлерді қолдансақ талай мақсаттар орындалатыны сөзсіз.

Осылайша бағдарламаның жеті модулін қолдана отырып өткізген сабағымнан негізінде оқытуға қызығушылығым арта түсті. Ұстаздың қолданған әдіс-тәсілі де, Көптен күткен серпіліс енгізіп отырған оқытудағы Кембридж тәсілдерінің теориялық негіздері де уақыт талабына сай қажеттілік екеніне көзім жетті. Сондықтан құзырлылығымды арттыру мақсатында, бұл жаңа әдістәсілді өзім үшін әлі де болса тереңірек меңгеріп, тәжірибеме енгізуді көздеп отырмын. Өсіп келе жатқан еліміздің болашақ қалаушыларына жоғары деңгейлі білім беруді негізгі мақсат етіп алдым, себебі біздің алдымызда қызықты да қиынды үлкен міндеттер тұр. Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуына ықпал ететін бүгінгі ұрпақты білім шыңына бағыттау - мен үшін өмірлік ұстанымым. Оқытудағы басқару мен көшбасшылығым - өз білімімді жетілдіріп, кәсіби біліктілігімді арттыру деп түсінемін.

Әдебиеттер.

1.Қасенова К. «Оқушылардың белсенді ойлау қабілетін дамыту» Шымкент. 1989

2.Краевскии В.В. «Проблема научного образования обучения» Химия в школе. М., Просвещение, 1989. 8-28 беттер.

3.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 2012ж

Lesson study - зерттеу әдісі

Абдрахманова А.М. №49 ОМ

«Мұғалімдер бір-бірінің ашық сабағына жиналғанда маған «Коммандос» фильмінде бандиттер кепілдікке алып, кішкене аралға апарып тастаған қызын құтқаруға аттанған Арнольд Шварценеггерге қатты ұқсап кететін сияқты болып көрінеді...», деп «Интербелсенді әдістемені мектепте қолдану» атты өз оқу құралында Асхат Әлімов.

Ашық сабақтарды талқылау да бұрынғыдай қырып-жою емес, ақылдасу, бірлесе сабақта туындаған проблемалар мен қиыншылықтарлы талдап, оларды түзету, сабақты бұдан да бетер жақсарту тұрғысынан өтетін болады. Осы тұрғыдан алғанда елімізде деңгейлік бағдарламалармен байланысты соңғы кезде көп тарай бастаған әйгілі Lesson Study педагогикалық жұртышылыққа беретіні мол.

Біз сабақтарымызды қалай дамытамыз, жақсарта аламыз? Олардың қай жағын жақсартамыз? Бұл сұрақтарға жауапты Lesson Study әдісі бойынша біз екі түрлі тұрғыдан ала аламыз:

1. Басқа мұғалімдермен бірлесу арқылы: сабақтарымызды а) жоспарлау, ә) бақылау, б) талқылау мен қорытынды жасаудың негізінде.

2. Оқушы пікірін ескеру арқылы: а) оқушылармен сұхбаттасу, олардың мүдделерін, ойпікірін, қалау-сұраныстарын білу, ә) сабақта оқушылардың үйрену және қарым-қатынас әрекеттерін бақылау арқылы.

Мұғалімнің кәсіби білімін жетілдірудің ең бір тиімді әдісі бұл Lesson Study. Lesson Study- мұғалімдер тәжірибесі саласындағы білім жетілдіруге бағытталған ынтымақтастық педагогикалық тәсіл. Lesson Study- ге жоспарлау, оқыту, қадағалау, оқыту мен оқуды талдау, өз қорытындыларын тұжырымдап, құжаттарды бірлесіп жүзеге асыратын мұғалімдер тобы қатысады. Lesson Study -дің циклін өткізген соң мұғалімдер педагогикалық тәсілдерді түрлендіріп немесе жетілдіріп, кейіннен ашық Lesson study, таныстырылым өткізу, баспада жариялау арқылы әріптестеріне таратады.

Біз өз мектебімізде Lesson Study циклін өткізу үшін зерттеу жұмыстарын жоспарлап, ұйымдастыратын мектеп әдіскерін қосқанда барлығы 14 мұғалімнен құралған топ құрдық. Бұл мұғалімдердің Lesson Study тәсілін жүзеге асыру үшін топ мүшелерімен ақылдаса келе, І оқу тоқсанында 9 «Ә» сыныбында Lesson Study жүргізуді жоспарладық. Бұндағы мақсат: өткен оқу жылында төмен сапа көрсеткен кластармен бірлескен жұмыстар атқару. Аталған класта- 21 оқушы. Eр бала 9, қыз бала 12. Класта оқу озаты - 3, оқу екпіндісі - 4. Жалпы сыныптың білім көрсеткіші- 33%. Класты білім деңгейі мен сыныптың белсенділігі мен бәсекелесе, жарыса оқу деңгейі орташа. Lesson Study тобы зерттеудің басты мақсаты мен міндеттерін анықтап алғаннан соң әр пән мұғаліміне негізгі нысандарды анықтау міндеттелді. Айталық,

• осы сыныптағы зерттелетін үш оқушыны анықтау;

• Lesson Study бағытында жұмыс істейтін әрбір оқушының деңгейін анықтау;

• Lesson Study-дің аяғында әр оқушыдан қандай нәтиже күтілетіні туралы қысқа да нұсқа жазу.

Осы класта мен «Генетикалық ақпарат. Н.К. Кольцов еңбегі», «Гендік және жасушалық инженерия», «Генетикалық код. Генетикалық кодтың қасиеттері. Транскрипция» атты үш сабақтан тұратын тізбектелген сабақтар топтамасын өкіздім. Тізбектелген сабақтарды өткізу барысында «С» деңгейлі Мансур атты оқушы өзінің деңгейінен салысырмалы түрде жоғары екендігін топ алдында өз тапсырмасын қорғауы, үй тапсырмасында ізденгендігімен, рефлексия барысында шынайы жауап бергендігімен көрсете білді. Сонымен қатар «В» деңгейлі Жасұлан атты оқушы қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен де, биология пәнінен де өз деңгейінде болды. «А» деңгейлі Ақмарал алғашқы сабақтарда өз деңгейінен сәл төмендеу болды. Сабақ соңында алған сұхбатта ол оқушы сабақтың барлық тұстары ұнағанын, дегенмен де топ ішінде кейбір түсініспеушіліктердің болатынын атап айтты. Бұл бізге, яғни сабақты ұйымдастырып отырған топқа алдағы сабақтарда топпен жұмыстардың түрлерін өзгерту керек деген белгі болатын. Бақылауда болған оқушылар күтілген нәтижеге сай жұмыстанғандары байқалды. I оқу тоқсанының қорытындысы бойынша кластың білім сапасы 43%-ға көтерілді. Өткізген зерттеу сабағының тиімдігі біздер үшін бірлесіп құрған жоспарлау, оқушылардың шынайы деңгейлерін анықтауға, жалпы алғанда «Бірлесіп пішкен тон- келте болмас» дегеннің қыр-сырын ұққандаймыз.

Сонымен қатар 2017 жылдың сәуір айында ІІ оқу тоқсанында төмен сапа көрсеткен 10 «А» класымен де тізбектелген сабақтар топтамасынан зерттеу сабақтары өткізілді. Бұл класта 7 ер, 8 қыз бала, барлығы 15 оқушы. Оқу озаты-1, екпінділер саны- 4. Жалпы сапа 33%. Бұл класқа бірлескен топтың шешімі бойынша биология, география және информатика пәндерінен тізбектелген сабақтар топтамасы өткізілді. Үш пәннен А, В,С деңгейлі оқушылар ретінде барлығы 9 оқушы таңдалып алынды. Биология пәнінен «Адамның шығу тегі және адам нәсілдері туралы генетикалық мәліметтер», «Адамның белгілерінің тұқым қуалау сипаты. Денсаулықтың генетикалық негіздері», «Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Генетикалық аурулар. Генотип және адамның денсаулығы» атты тақырыптар бойынша сбақтар өткізілді. Қолданылған әдістердің ішінде «6 ойлау шляпасы» тапсырмасында «С» деңгейлі Алтынбек отты оқушы «қара шляпаны» киіп генетикалық аурулардың негативті жақтарын түгел баяндады. Бұған дейін ол оқушы топ алдында өз ойын ашық жеткізуге қымсынатын. Жұмыс барысында кейбір оқушылардың тиісті білім-білік дағдысы толық болғанмен, топ алдында дәлелдеу, сөйлеу дағдылары жетпей жатқаны байқалды. Оқушылардың зерттеу жұмысына төселмегені, бұл әдіс оларға күрделі болғаны байқалды.

Оқушылардың таным белсенділігін арттыруда, сұрақты түрлендіре қою арқылы белсенділік оятуда, оқушылардың жауап берудегі бәсекелестігін тудыруда сындарлы оқыту бағдарламасы Lesson Study-ді тиімді әдіс ретінде дәлелдеп отыр.

Бұрынғы тәжірибемізде сабақ жоспарларын бірігіп құру, сабақты бірігіп зерттеу, бақылау, проблемаларды бірігіп шешу деген бұрын болмаған еді, Lesson Study мұғалімдердің кәсіби біліктілігін көтерудің, білім жетілдірудің, тәжірибе алмасудың оңтайлы әдісі екендігіне көзіміз жетті. Оқушы тақырыпты жақсы меңгеруі үшін бірнеше сабақ бойы түрлі әдістерді қолданып, бақылап, зерттеп, соңында тиімді тәсілді анықтау арқылы жетістікке жетуге болады.

Қорыта келгенде, қай кезде де мұғалім мектептегі негізі тұлға болып қала бермек, себебі оқушы білімді өз бетімен меңгеруі үшін оған жетекшілік қызмет атқаратын мұғалім. Lesson Study- оқушыға саналы білім беруді көздеген бір мақсатқа жұмылған ұстаздар шеберханасы десек артық айтқандық емес.

Н.Ә.Назарбаев ««Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жолдауында атап көрсеткендей инновациялық технологияларды меңгеру қажымас еңбекті қажет етеді. Жаңа технологиялық толқын жалына жармасып, теңдессіз инновациялар жасау барлық елдің қолынан келе бермейді. Біз осыны жете түсінуге тиіспіз.

Жаңа форматтағы біліктілікті арттыру курсынан өткен мұғалімдер жаңа форматтағы мұғалімдер қатарына жатқызуға болады, ал жаңа форматтағы мұғалім деген атқа ие ұстаз үнемі алдыңғы қатарда болуы керек, үздіксіз білім алуды, тәжірибе алмасуды мақсатқа айналдыруы тиіс.

Әдебиеттер.

1.«Интербелсенді әдістемені мектепте қолдану», -Алматы, 2015. А.Әлімов.

2.Қазақстан Республикасының Президенті Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 3.«Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты».

4.«Мұғалімге арналған нұсқаулық», ІІІ деңгей. Баспаға «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығының Әдістемелік кеңесі ұсынған, 2012 ж.

5.Ғаламтор материалдары. http://www.zkoipk.kz/ru/confnis3s/642-confnis.html

Формирование функциональной грамотности у учащихся на уроках химии через активные формы и методы обучения

Ахметова Л.Г. Частная школа «Шанырак»

В рамках образовательной области «Естествознание» в учебной программе для общеобразовательных школ РК сформулированы цели и задачи в преподавании естественнонаучных предметов ( физики, химии, биологии, географии, математики), на основе которых реализуются требования ГОСО к результатам образования.

Если в концентрированном виде обобщить эти цели, то их можно определить как формирование естественно-научной функциональной грамотности учащихся. Функциональная грамотность (англ. functional literacy) - результат образования, который обеспечивает навыки и знания, необходимые для развития личности, получения новых знаний и достижений культуры, овладения новой техникой, успешного выполнения профессиональных обязанностей, организации семейной жизни, в т. ч. воспитания детей; решения различных жизненных проблем. Естественнонаучная грамотность - это не только образовательная, но и гражданская характеристика, которая в большой мере отражает уровень культуры общества, включая его способность к поддержке научной и инновационной деятельности. Можно утверждать, что для осуществления социальноэкономической модернизации казахстанского общества естественнонаучная грамотность населения необходима в той же мере, в какой нужны и сами профессионалы - учѐные, исследователи, конструкторы, инженеры, педагоги, врачи. Результатом формирования естественно-научной функциональной грамотности в образовании является в овладении учащимися системнодеятельностного подхода к овладению основ наук и сферам применения научных достижений, что в дальнейшем необходимо для развития прогресса человеческого социального общества.

Проблемы преподавания в учении возникают по каждому школьному предмету. С ней сталкиваются и учителя, преподающие предметы естественнонаучного цикла, такие как химия. Особенно остро это ощущается, если школа специализируется на углубленном изучении гуманитарных предметов (в частности иностранных языков)(из моего личного опыта). При этом примечательно, что до момента изучения колоссального объема теоретического, понятийного материала, в самом начале у учащихся, как правило, высокая мотивация. Почти у всех есть желание владеть предметом, объяснять процессы, происходящие в окружающем мире. Но как только начинается процесс овладения терминологией, изучение законов, формул, решение задач, и отношение учащихся меняется, многие разочаровываются. Ведь этот процесс предполагает период накопления «строительного материала», необходимых для решения теоретических и практических задач. Для организации активной учебно-познавательной деятельности учащихся требуются глубокие психологические, педагогические, методические знания и опыт учителя. Одна из первостепенных задач учителя на уроке - формирование мотивации в учении. Сформированная мотивация в учении приводит к развитию познавательного интереса к изучению предмета, в конечном итоге к формированию функциональной грамотности учащихся, к умению применять свои знания на деле. Это, прежде всего, создание условий для появления внутренних побуждений к учению, а не «перекладывание учителем в голову учеников уже готовых, извне задаваемых мотивов и целей учения». Согласно характеристикам мотивации учения школьников (по Н.В. Немовой), у учащихся 8-9 классов, когда закладываются базовые знания предмета химия, очень важно развить стойкий интерес к предмету. Для школьников характерны: желание иметь высокую отметку, даже если оно не подкрепляется знаниями и мотивация, вызванная подростковыми установками (подсказки, списывание, и др.). Значимость отметки как мотиватора снижается, отметка выступает не стимулом, а критерием качества знаний. Единственное, что может помочь учителю на этом этапе - это высоко- развитый познавательный интерес учащихся. Получается, чтобы развивать положительные мотивы учащихся нужно действовать через более раннюю стадию деятельности - познавательную потребность.

Ни для кого не секрет, что школьники часто ждут начала изучения химии: таинственный мир превращений, опытов, взрывов привлекает многих. Но уже с момента изучения языка химии - химических знаков, формул, уравнений, свойств веществ - интерес угасает. Ведь это все абстрактно, они не видят реальной связи с окружающим миром, не понимают, зачем необходимо все это, как им кажется, «вызубривать». Как результат, для многих школьников по окончанию обучения - химия - один из самых сложных, абсолютно ненужных в повседневной жизни учебных предметов. Поэтому основная задача - связать предметное содержание с реальной жизнью. Для этого особенно важно, чтобы мотивированными были изучение каждой отдельно взятой темы, введение каждого понятия, овладение каждым умением, приобретение каждого навыка, это так называемая локальная мотивация.

Существует много различных активных формы и методов обучения для устранения проблем преподавания предметов естественного цикла в современном школьном образовании, поддержания познавательного интереса к предметному содержанию и как следствие формирование функциональной грамотности. Но, нельзя отрицать тот факт, что сегодня ничто не может так заинтересовать школьника - как компьютер и использование информационных технологий. Использование ИКТ на уроках, это не только дань моде, но и эффективный фактор для развития мотивации учащихся. И именно грамотное использование информационных коммуникационных технологий, в сочетании с другими методическими приемами, позволяет учителю существенно повысить интерес, а, следовательно, и мотивацию, к изучению предмета, устранению проблем в преподавании. При этом особенно важно ребята усвоили главное - компьютер - это всего лишь средство получения информации.

Целесообразно использование изобразительных возможностей ИКТ (анимация, видеофрагмент) и звука, которые позволяют сделать содержание учебного материала более наглядным, понятным, занимательным. Существенно повышается мотивация, если при этом обращать внимание учащихся на хорошо знакомые ситуации, понимание сути которых возможно лишь при условии изучения предлагаемого материала. Например, всем хорошо известно, что лед плавает по поверхности воды. Объяснить суть данного явления можно с помощью представлений о кристаллической решетке, о типах химических связей в молекуле воды и т.п. Дает положительные результаты использование компьютерных технологий для сопровождения учебного материала динамическими рисунками и моделями, это позволяет ученикам экспериментировать, рассматривать изучаемое явление с разных сторон. Преподавание химии невозможно без включения в отдельные темы занимательных сюжетов. Занимательность (но не развлекательность!) - это сильный прием. И здесь на помощь также может прийти компьютер, позволяя демонстрировать то, что невозможно показать в силу различных обстоятельств (необходимость использовать взрывчатые или ядовитые вещества, уникальные или дорогостоящие реактивы, быстро или медленно протекающие процессы). Моделирование сильно привлекает школьников, достаточно вспомнить с какой увлеченностью они собирают модели машин, самолетов и прочего. И это тоже нужно и можно использовать! Хотелось бы, чтобы в арсенале учителя были компьютерные технологии для моделирования виртуальной научной реальности и исследование тех закономерностей, которые в обычных условиях невозможно воспроизвести. При проведении химического эксперимента эффективно работает программный продукт «Виртуальная химическая лаборатория 8-11 класс». Одним из разделов этой программы является раздел «Лаборатория». В данный раздел включены более 150 химических опытов, предусмотренных для проведения и демонстрации в программе школьного химического образования. Организация виртуальной лабораторной работы в компьютерном классе всегда вызывает интерес у учащихся и в результате большинство успешно справляются с решением практической задач по химии. Детям в этом случае предоставляется большая свобода действий, и некоторые из них могут «блеснуть» своими познаниями в сфере технологий. Но не все учителя могут приобрести этот программный продукт.

Важно постоянно напоминать ученикам, что приобретаемое сегодня знание понадобится при изучении какого-то последующего материала, важность овладения которым у них сомнения не вызывает. Обычно ребята понимают, что необходимо научиться составлять формулы органических соединений, узнавать вещества по названию. Для этого надо освоить целый ряд правил, необходима тренировка. Но однообразная работа по составлению формул в тетрадях или на доске быстро утомляет ребят, как следствие - снижается качество выполняемой работы, появляются ошибки или пробелы в знаниях. Совсем другой результат можно получить если использовать для этой работы серии видеоуроков (серии уроков https://videouroki.net/ ).

Для устранения проблем в обучении возможно использовать различные электронные пособия при обучении решению типовых задач, методическое пособие «Сборник задач по подготовке учащихся к международным исследованиям Timss и Pisa», метод создания кроссвордов. Составление кроссворда на заданную тему позволяет в частности, закрепить необходимые понятия. Главной особенностью информационных технологий является то, что они пригодны как для коллективной, так и для индивидуальной работы. Это лишь некоторые приемы, которые хорошо реализуются с помощью компьютера и программного обеспечения и поддерживаются возможностями современных ИКТ-технологий.

При проведении внеклассной работы используются различные химические игры, которые существенно повышают мотивацию к изучению предмета.

Сегодня особую роль отводят приему создания проблемных ситуаций. Преодолевая проблему, ученик осваивает те знания, умения и навыки, которые ему и надлежит усвоить согласно программе курса. Но все дело в том, что ученик должен хотеть решать поставленную перед ним проблему, она должна быть ему интересна. Доказано, что школьники с увлечением собирают информацию, обрабатывают её, создают электронные презентации к своим выступлениям.

Можно сочетать приведенный выше прием с ролевым подходом. В этом случае ученику (или группе учащихся) предлагается выступить в роли того или иного действующего лица, например, исследователей разрабатывающих способ промышленного получения серной кислоты. Исполнение роли заставляет сосредоточиться именно на тех существенных условиях, усвоение которых и является учебной целью. Ребята должны учесть все условия протекания реакций, смоделировать аппараты, учесть побочные продукты и т.п. Создание презентации к публичному выступлению один из способов показать свои способности.

Очень важен интегрированный подход в обучении. Опыт работы по предлагаемой системе позволяет сделать выводы о результатах и значении интегрированного обучения, которые сводятся к следующему:

• способствует развитию научного стиля мышления исследователя;

-даѐт возможность широкого применения учащимися естественнонаучного метода познания;

• формирует комплексный подход к учебным предметам, единый с точки зрения естественных наук взгляд на ту или иную проблему, отражающую объективные связи в окружающем мире;

• повышает качество знаний учащихся посредством исследовательской деятельности;

• расширяет кругозор учащихся, способствует развитию творческих возможностей учащихся, помогает более глубокому осознанию и усвоению программного материала по всем взаимосвязанным предметам;

Интеграция уроков химии с историей, астрономией, географией, экономикой, музыкой, биологией, физикой и другими учебными предметами позволяет многогранно рассмотреть многие важные физические и химические явления в окружающей природе, связать уроки химии с жизнью, показать богатство и сложность окружающего мира, дать детям заряд любознательности, творческой энергии. У учащихся появляется возможность создать не только собственную модель мира, но и выработать свой способ взаимодействия с ним.

Диагностика уровня мотивации учащихся позволяет сделать вывод об их высокой эффективности.

Общее среднее образование обеспечивает освоение обучающимися целостной, относительно завершенной системы знаний о природе, обществе и человеке, развитие функциональной грамотности, дальнейшее интеллектуальное, нравственно-духовное и физическое развитие личности, условия выбора направления будущей профессии на основе дифференциации, интеграции и профилизации содержания образования. На современном этапе в изучении естественно-математических дисциплин существует два направления: естественно-математическое направление(2 ч химии и биологии в неделю) и общественно-гуманитарное ( 1ч). Важно, чтобы учащиеся правильно сделали выбор своего профильного образования. Изучение химии и биологии 1ч в неделю не рекомендован для поступающих на биологические и химические факультеты в высшие учебные заведения.

Литература.

1.Химия. Учебная программа для 8-9классов уровня основного среднего образования- Астана:

НАО им. И. Алтынсарина, 2013г-14с

2.Химия. Учебная программа для 10-11 классов общественно-гуманитарного направления.

3.Об особенностях организации образовательного процесса в общеобразовательных школах республики Казахстан в 2016-2017 учебном году. Инструктивно-методическое письмо. Астана: НАО им. И. Алтынсарина, 2016г

4.«Сборник задач по подготовке учащихся к международным исследованиям Timss и Pisa», Астана НАО им И. Алтынсарина, 2016г.

5.https://videouroki.net/ ).

География пәнін оқытудағы жаңаша әдіс-тәсілдердің тиімділігі

Нұрымбетова Г.К. М.Арын атынд. ҚҚОМ

Қазіргі кезеңде Республикасызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі - оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар жаңа технологиялар және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.

Бұл тығырықтан шығудың бірден - бір жолы оқу - тәрбие процесінде жаңа технолгиялардың әдіс - тәсілдерін енгізу, әрбір білім алушылардың білімге деген қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу. Жаңа технологиялық процестің негізі - жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Қазіргі қоғамда педагогика теориясы елеулі өзгерістерге ұшырап, білім беру мазмұнында жаңа көзқарастардың пайда болуы білім беру құрылымында жаңарту керек екеніне көз жеткізді. Білім беруді жетілдіру, ақпараттандыру, білім алушылардың танымдық, шығармашылық қабілетін арттыру, оқу дағдысын жетілдіру мәселелері көтерілуде. Сондықтан мұғалімдер оқыту барысында білім берудің жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалануы шарт Қазақстандағы оқу жүйесіндегі басты жаңалық - мұғалімдердің жаңаша форматта білімін жетілдіруі болып отыр. Бұл -өркениет үрдісі. Ал қазіргі өркениетке ілесетін адам өмір бойы білімге ұмтылуы тиіс. Мұғалімдік тәжірибемдегі ендігі мақсат - оқу мен оқыту процесінде түрлі кедергілерді жеңе отырып,осы алған білімімді саралап, зерделеп, одан әрі толықтырып, нәтижелі білім беруге бағытталған әдіс-тәсілдерді тиімді пайдалану жолдарын іздестіру. Ал осы әдіс-тәсілдерді сабақ үдерісінде тиімді пайдалану үшін сабақ мақсаты нақты болуы керек.Өйткені сабақтағы ең маңыздысы қойылған дұрыс мақсат пен күтілетін нәтижелер. Дұрыс қойылған мақсат күтілетін нәтижелерге жету жолында нақты іс- әрекетке жетелейді .География сабағын әңгіме, баяндау, тек түсіндіру арқылы оқыту айтарлықтай нәтиже бермейді. Баланы таң қалдыруды ұмытпа: «Даналыққа ұмтылу таң қалудан басталады» дегендей, оқушылардың оқу материалын оқып-үйрену кезінде таным белсенділігі жоғары болатын сабақтар білім мен біліктілікті сапалы түрде меңгеруді қамтамасыз ете алады. Тиянақты білім беру, оқу үрдісін жандандыру түрлі әдіс-тәсілді таңдай білуге, қолда бар көрнекілікке, құрал-жабдыққа, т. б. көптеген себептерге байланысты. Көрнекілік сабақтың танымдық құндылығын арттырады. Сондықтан бүгінгі таңда оқушыны қолдағы сурет пен үлестірме қағаздар қызықтыра қоймайды.

Кез келген сабақ өз мақсатына толық жету үшін оған белгілі бір әдіс- тәсілдерді таңдап, саралап қолдану керектігін тәжірибе көрсетіп отыр. Сол себепті сабақтарымда мен курс барысында игерген әдіс-тәсілдерімді кеңінен қолдану арқылы, оқушыларымның өз бетімен білім алуға дағдыландыра отырып, шығармашылық қабілеттерін дамытуды көздедім. Осы мақсатымды жүзеге асыру үшін, жаңаша әдіс -тәсілдерді пайдалана бастадым. Жаңашыл, іздемпаз ұcтaздың мiндeтi - сынып оқушыларының бұрын білмеген басқа қырларынан танытуы мен ортақ белгісін табуға мүмкіндік туғызатын ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру. Сондықтан өз сабақтарымда сапалы білім беру мақсатында қолданған бірнеше әдіс-тәсілдердің тиімділігі жөнінде ой бөліспекпін.

«Оқу мен оқытудағы жаңа әдіс-тәсілдер» модуліндегі «Сынған вагон», «Тікелей радио эфир» әдісінің жаңа тақырыпты бекіту , үй тапсырмасын сұрау мақсатында тиімді екендігіне көз жеткіздім. Себебі, біріншіден, жадыны дамытады. Оқушы үй тапсырмасы бойынша түсінгенін жеткізеді,ал дайындалмай келген оқушыны мұғалім «ой сен сынып қалыпсың ғой»деген ескерту арқылы тақта алдына ұрысып емес,ойын барысында шығарып , «енді қалғандарын мұқият тыңдап тұрсаң,жөнделуге мүмкіндік аласың»деп оқушының сабаққа деген ықыласын арттырып қою керек.Бұл әрекетті ойын ретінде қабылдап тұрған оқушының көңіліне кірбің түспейді.

«Кино түсіру» әдісі. Бұл -көлемі ауқымды тақырыптарды өткенде қолданған тиімді. Үй тапсырмасын тексеруде «Бүгінгі киноның тарихында кімдердің есімі жазылып қалар екен?» деген сөздермен оқушылардың қызығушылықтарын арттырып қойған жөн.Кезекті бірінші топ өз бөліктерінің мазмұнына сәйкес қойған тақырыптарын (Бұл киноның атауы болып есептеледі)кезекпен тоқталып ,басқа топтың оқушылары тыңдап отырады.Егер бір оқушы мәтін желісін үзіп айтса, «лента үзілді»деп ескерту жасайды.Осылай келесі топтың оқушысы жалғастыра береді.Соңында әр топтың «актерлары»анықталып ,есімдері тарихта қалу үшін дәптерге жазылады.Ал лентаны үзіп алған оқушыларды ынталарын арттыру үшін «Оскар сыйлығына» лайықты деп марапаттауға болады.Бұл әдістің тиімділігі :оқушылар киноға түскендей әсер алады және есімдері шынында да тарихта қалып қойғандай әсер етіп мақтаныш сезімге бөленеді. Сонымен қатар, бұл әдіс сыныптағы ынтымақтастық атмосферасын орнатуға да мүмкіндік береді. Осы жерде сынып оқушыларының арасында сыйластық қалыптасып,бір- бірінің сөзін тыңдауға бейімделе бастайды. «Екі жақты күнделік, 5 минуттық эссе, автор орындығы, Джигсо, Т кестесі, Детальдарды қосу,Лездеме » т.б. секілді әдіс -тәсілдері оқушының ойлануына, олардың көшбасшылық,шығармашылық қасиеттерін анықтауға, талдау мен бағалай білуге, щешімдер шығара алуға,нақты дәлелдер келтіруге үйретуге мүмкіндік береді. Оқушыны дұрыс сұрақ қоюға үйрету шарт. Егер оқушы өзі қойған сұрақтың маңыздылығын, қай дәрежелі сұрақ қойғанын анықтап, саралай алатын болса,яғни ол өзіне- өзі сыни көзқараспен қарайды деген сөз. 5- сыныпта оқулықты пайдалана отырып, «Веен диаграммасы» арқылы өзен мен көлдің ерекшелігін көрсетіп салыстыруға тапсырма бердім.Бұл тапсырманы орындау барысында оқушылардың іс-әрекетке ынтасы оянып, берілген тапсырмаға қызығушылық білдіріп,ортақ шешім табуға тырысты. Кейбір оқушылардың көшбасшылық қасиеттері де байқалды

Жай мұғалім хабарлайды,

Жақсы мұғалім түсіндіреді,

Керемет мұғалім көрсетеді,

Ұлы мұғалім шабыттандырады, - деп Уильм Уорд айтқандай, әрбір жаңашыл мұғалім өзінің шығармашылық әрекетінде дәстүрлі стильден алшақтап, үнемі жаңашыл идеялар жетегінде жүрсе,білім сапасының жақсара түсетіні сөзсіз. Мысалы, 8 - сынып «Табиғат зоналары» 1. Қызығушылығын ояту:

Білім турнирі /сұрақ - жауап/

1. Қазақстанның ең жақсы игерілген табиғат зонасы?/ орманды дала /

2. Дала зонасының топырағы?/ қара және қызыл қоңыр/

3. Егін шаруашылығы үшін шамалы пайдаланылатын табиғат зонасы? /шөлейт/

4. Үстірт, Бетпақдала, Сырдария өзендерінің оңтүстік жағалауында орналасқан сазды зона?/шөл/

2. «Кім тез» ойыны Сөзжұмбақ шешу.

3. А/ Географиялық диктант

1. Өзендері түгелдей дерлік ... суымен толығады .., .., ... өзендерінің суы халықтың тұрмыс қажеті үшін ғана емес, өнеркәсіп мақсаты үшін де пайдаланылады.

2. Қазақстандағы ... дала топырағының ... жазығындағы ... дала топырағынан айырмасы - ... сортаң болып келеді.

3. Дала зонасының өзендерінің деңгейі ... Зонаны ..., ...., ..., ..., ..., ..., ..., ... және бірнеше шағын өзендер кесіп өтеді.

4. Шөлейтте ... және ... шаруашылығы басым дамыған. Ойдым - ойдым суармалы жерлерде ...,

... өсіріледі.

Әрбір сабақтың қалай өткенін мұғалім кері байланыс арқылы білуге болады.

6. Кері байланыс

1. Мен бүгін істей алдым

2. Маған қ и ы н болды

3. Мені таң қалдырды

4. Қызықты болды

5. Мен енді істей аламын

Көптеген сыныптарда тақырыптар мазмұнына сәйкес білім бекіту мақсатында кері байланыс әдістерінің бірі «Тазалықты», «Алма ағашын» пайдалануға болады. Соңында, қорыта айтатын болсақ, «Айтушы ақылды болса, тыңдаушысы дана болады» дегендей, сөзімді қорыта келе, сабақтарымда жаңа технология әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай тиімді жақтары бар екеніне көз жеткіздім: Оқушының оқуға деген ынтасы артады; Әр оқушының жеке қабілеті айқындалады; Үлгерімі нашар оқушыға көңіл бөліп, оларға көмектесу мүмкіндігі туады; Жақсы оқитын оқушының тереңірек білім алуына жағдай туады; Әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады; Оқушы өз білімін бағалай білуіне бағыттауға мүмкіндік береді. Қорыта айтқанда, оқушыларды шығармашылыққа, өз бетімен іс-әрекет етуге бағытталған тапсырмалар саны көбейгенде ғана, өз пікірін айта алатын, оны дәлелдей білетін, өмірге деген өзіндік көзқарасы қалыптасқан, үнемі ізденіс үстінде болатын, қоғам дамуына үлес қоса алатын, жан-жақты жетілген жас ұрпақ өкілдерін дайындай аламыз. Демек, жаңа әдіс - тәсілдерді пайдалану білім сапасын арттырудың бірден - бір жолы. Оқыту үрдісінде оқушылардың білім қорын молайтуға, белсенділігін арттыруға, шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге көмегі бар. География пәнін оқытуда жаңа әдіс-тәсілдерді қолданудың маңызы өте зор. Сондықтан, ізденген ұстаздан ғана шығармашыл, дарынды шәкірттің шығары анық. Әдебиеттер.

1.«Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың

2.Қазақстан халқына жолдауы.- Астана,2007 2-7б

3.Қазақстан Республикасы «Білім туралы» заңы

4.Сабырова М. «География сабақтарында жаңа технологияларды қолдану» //Қазақстан географиясы және экология мектепте және ЖОО-да оқыту. - 2004.-3наурыз.-65-78б.

Жұмаділова Р. «Оқытудың жаңа технологиялары» //Биология, география және химия. -2002.-2 акпан 33-39 бет

5.Ошанова Н. Т. Білім беру жүйесіндегі технологиялардың көмегімен оқушылардың дүние танымдық көзқарастарын қалыптастыру. Алматы - 2012ж

6.Мұғалімге арналған нұсқаулық. (ІІІ деңгей)

7.И.Қазымбек «Жаңашылдық, жаңа әдіс- оң нәтиже» Қазақ тілі мен әдебиеті журналы№

11.2015ж

8.«Әдіскер мұғалім» журналы № 3-4 2014ж.

Жаратылыстану пәндерінен білім сапасын арттыруда арнаулы курстың тиімділігі

Сулейменова Р.Т. №21 ОМГ

Ел президенті Н.Ә. Назарбаев халыққа жолдауында: «Біздің жас мемлекетіміз өсіп-жетіліп кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз сонымен бірге ер жетеді. Олар бейбіт, абат, жылдам өркендеу үстіндегі бүкіл әлемге әйгілі, әр сыйлы өз елдерінің патриоттары болады» деген болатын. Өскелең ұрпақты білім нәрімен сусындата отырып, саналы да сапалы азамат тәрбиелеу мақсатында жұмыс жасау әрбір ұстаздың міндетіне айналып отыр.

Бүкіл дүниежүзілік білім кеңістігіне ену мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс оқыту теориясы мен оқу - тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытуды, мұғалімнің іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Жаңару жолында Қазақстанға жаңаша ойлайтын өмірге көзқарастың, ақыл-ой және шығармашылық әлеуеті қалыптасқан, рухани адамгершілік мәдениеті жоғары шығармашыл мұғалім керек. Сонау ХХ ғасырдың басында Жүсіпбек Аймауытов: Сабақ беру-үйреншікті жай ғана шеберлік емес, олжаңадан жаңаны табатын өнер деген екен. Сондықтан қазіргі кезеңде білім берудегі негізгі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік талғамы бар, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыруымен қатар уақыт талабына сай оқыту процесін жетілдіру. Сабақ сапасы мен білімділігін арттыру - әр мұғалімнің басты міндеті. Құзырлы мұғалім оқушыларға, ортаға және ресурстарға лайықтап, нақты кезеңде қолданылуы тиімді оқыту тәсілдерін реттеп отырады. Расында, оқытудың сапалы және табысты болуы белгілі бір деңгейде мұғалімнің қалыптасып отырған жағдайларға бейімделе алуына да тығыз байланысты. [МАН 9 бет]. Осы бірлікті оқу процесінде жүзеге асырудың ең ұтымды, ең тиімді жолы арнаулы курстар мен факультатив сабақтарда кешенді жұмыс жүргізу.

Факультативті курс немесе факультативті сабақ (фр. facultatif - лат. facultas - «мүмкіндік») - оқушының таңдауымен мектепте өткізілетін міндетті емес оқу курсы. Факультативтік сабақтар - оқушылардың білімін олардың қажеттіліктеріне, қабілеттеріне, сұраныстарына сәйкес белгілі бір оқу пәндері бойынша тереңдету, дамыту мақсатында сабақтан тыс оқу сабақтарын ұйымдастыру формасы. Факультативтік сабақтар оқушылардың ой-санасының дамуына, пәнге деген белсенді танымдық қызығушылығының қалыптасуына, оқушылардың зерттеу қызметіне деген қызығушылығын арттыруға ықпалын тигізеді. Ұйымдастыру құрылымы - жеке және ұжымдық субьекттердің жиынтығы, олардың арасында факультативтік сабақтарды ұйымдастыру мен өткізу жауапкершілігі мен міндеттері анықталған.

«Мұғалім өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, оқуды, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады» деген К.Д.Ушинскийдің сөзін басшылыққа ала отырып, «Жануарлар физиологиясы» арнаулы курс бағдарламасын 7-класс оқушыларына құрастырдым. Бұл бағдарлама екінші жыл қолданылуда. 2016-2017 оқу жылында «Үздік авторлық бағдарлама» республикалық конкурсынан жүлделі ІІІ орынға иеленген бағдарлама.

Бағдарламаның негізгі мақсаты - оқушылардың бойында жануар туралы біртұтас көзқарастарын , табиғатпен қоғамның өзара жүйелі байланысын, жүйелі кешенді ойлау мен функционалдық сауаттылықтарын дамытуды қалыптастыра отырып, биологиялық сауатты тұлға дайындау.

Міндеттері:

• оқушылардың ғылыми дүниетанымын, оларды тірі жүйелерге және адамға ең жоғарғы құндылық, мінсіз әсемдік ретінде қатынас жасаудың және этикалық, эстетикалық нышандарын қалыптастыружәне биологияны мәдениет құбылысы ретінде таныстыру.

• Биологияның негізгі идеялары мен деректерін,ұғымдары мен теорияларын, олардың өзара байланысын, қалыптасып дамуын, алмасуын саналы түрде меңгеру.

• Қазақстанның жануарлары, экожүйелері, фаунасындағы сирек кездесетін және жойылып бар жатқан түрлерді қорғау туралы білім-біліктерін дамыту.

• Жетілген қоғамда дені сау, сауатты тұлға болып өсуіне және қоғамға сүбелі үлес қоса алатындай деңгейдегі білімді ұрпақ тәрбиелеу.

Өзектілігі: Бағдарламада оқушылардың өздігінен зерттеу және шығармашылық жұмыстарды жүргізу, биологиялық мәселелермен теорияларды меңгеру арқылы, функционалдық сауаттылығын дамыту жоспарланды. Яғни, оқушылардың бойында жануар туралы біртұтас көзқарастарын , табиғатпен қоғамның өзара жүйелі байланысын, жүйелі кешенді ойлау мен функционалдық сауаттылықтарын дамытуды қалыптастыра отырып, биологиялық сауатты тұлға дайындау.

Бағдарлама VІІ тараудан тұрады, бағдарламада өздігінен зерттеу және шығармашылық жұмыстарды жүргізу, биологиялық мәселелермен теорияларды меңгеру арқылы, функционалдық сауаттылығын дамыту жоспарланды.

Сондықтан білім беру мен оқытудың бүгінгі таңдағы әдістері мұғалімнің күнделікті тәжірибесі мен кәсіби шеберлігімен өзара байланысты қарастырылғанын түсіне отырып, 7-класс «Жануарлар физиологиясы» арнаулы курсына арналған тапсырмалар атты жұмыс дәптерін жасап шығардым. Жұмыс дәптерінде 6-практикалық жұмыстар, 6- тарау бойынша өз беттерінше жасайтын жұмыстар мен тапсырмалар құрастырылған. Берілен тапсырмалар сыни тұрғыдан ойлату негізінде жаңа тақырыпты таныстыру, жеке жұмыс арқылы жануарлар денелерінің құрылысы, орналасуы, түрлері, қызметтері туралы түсіну және маңыздылығын дамыту, сыни ойлау дағдысын, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру, негізгі мақсаты болды. Оқушылар ұсынылған тапсырмалар бойынша өз білімдерін актуалдандыра отырып, проблемалық сұрақтар талдауға қатысып, бір сұрақ және басқа сұрақ төңірегінде өз бағытымен өзге оқушылардың бағытын салыстырады, зерттеушілік қабілеттері артады, оқылып жатқан проблема бойынша білімді өзектендіріп, ақпаратты қысқа да нұсқа жазбаша түрде тұжырымдай алады. Бұл қабілеттер мен дағдылар оқу үдерісіндегі белгілі бір дәлелдерді талқылап, қарастыруды қажет ететін тапсырмаларды орындау барысында көрініс береді (мұғалімге арналған нұсқаулық)53-бет. «Мұғалім-зерттеуші» түсінігінде емес, «мұғалім-дамыту жұмысының көшбасшысы» (87 бет). Өтілген факультативтік сабақтар оқушылардың өмірге, болашаққа деген сенімін оятып, биология пәнінен әр түрлі жарыстарда, олимпиада, ғылыми жоба, интелектуальдық сайыстарда биік шыңдардан көрінуіне көп көмегін беріп жүргендігіне көзім жетіп жүр. Мысалы 2015-2016ж оқу жылында оқушым «Ақтөбе-Дарын» ғылыми орталық жоба қорғауға облыстық кезеңдерінде «Ақтөбе өңіріндегі жылқы шаруашылығы» тақырыбында жоба қорғауға қатысып, ІІІ орынға ие болды. Жас зерттеуші өзінің ғылыми жобасында «Ақтөбе өңіріндегі жылқы шаруашылығы» атты тақырыбы бойынша қазіргі таңдағы Ақтөбе өңіріндегі жылқы шаруашылығының маңызын ашу мақсатында алынып отырғандығы туралы баяндайды. Жылқы өнімдерінің адам денсаулығына әсерін анықтау мақсатында жұмыстары жүргізіліп, облыстағы жылқы шаруашылығының деңгейін зерттей отырып, жылқы малының тек көлік ретінде ғана емес, дәмді еті, шипалы қымызы үшінде өсірілегені, сонымен қатар бие сүтінен жасалған крем, лосьон, сабын сияқты косметикалық заттар, қымыз қосылған дәрумендер мен балмұздақ және балаларға арналған құрғақ сүт өнімдерін шығаратындығы туралы мәліметтер жинап анықтаған, жылқы шаруашылығы туралы көптеген тың деректер жинап, ғылыми жұмысқа қызығушылығын арттырып, белсене жұмыс жасады. Оқушының жұмысы жас ерекшелігіне сай, теориялық зерттеу жұмыстары жеткілікті.

2016-2017 ж. оқушым КҒА 21-ші облыстық және республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясында өзінің «Ақтөбе өңіріндегі түйе шаруашылығы» атты ғылыми шығармашылық жобасын қорғап, ІІ орынға иеленді. Жас зерттеуші өзінің ғылыми жобасында «Түйе шаруашылығы» атты тақырыбы бойынша қазіргі таңдағы түйе шаруашылығының маңызын ашу мақсатында алынып отырғандығы туралы баяндайды. Түйе өнімдерінің адам денсаулығына әсерін анықтау мақсатында жұмыстары жүргізіліп, түйе шаруашылығының деңгейін зерттей отырып, түйе малының тек көлік ретінде ғана емес, дәмді еті, шипалы шұбаты, жүні үшін де өсірілгені, сонымен қатар дәрі-дәрмектер, сабын, құрғақ сүт өнімдерін шығаратындығы туралы мәліметтер жинап анықтаған, түйе шаруашылығы туралы көптеген тың деректер жинап, анықтап жазған.Зерттеу жұмысы ауқымды, күрделі, біршама суреттермен ізденістері мен жүйелі түрде келтірілген. Зерттеушінің бұл жұмысы оның білімін тереңдетіп қана қоймай, биология ғылымының зерттеу салаларына деген ынта, құштарлығы бұдан әрі өрбіп, келешекте өз саласының білікті де білімді маман иесі болатындығына сенімім мол.

Оқушылар сапалы білім алып , жаңа көзқарастағы тұлға ретінде танылып , биікке самғап , жетістік пен табысқа кенеліп , жан-жақты ізденіп , болашаққа нық қадам жасай алатын дәрежеге жетеді . " Жас ұрпақ - келешектің қожасы " деп В.Г.Белинский айтқандай , қалай оқу керектігін үйреніп, еркін, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни көзқарасы дамыған сандық әдістерді меңгерген құзырлы тұлға елге өз үлесін қосатын болады.Әр оқушының жүрегінің кілтін таба білу - мұғалімге оңай емес, әйтсе де өз ойын еркін, бүкпесіз жеткізе алатын, сандық технологияның қыр-сырын меңгерген, жаратылыстану пәнін қызыға оқитын, шығармашыл, саналы тұлға қалыптастыруға негіз бола білсем болғаны деймін. Бүгінгі заман талабына сай менің және менің оқушыларымның бойындағы өзгерістер осымен тоқтап қалмайды, әрі қарай жалғасын табады деп ойлаймын. Қорыта келе, болашаққа көз жібере отырып, өткеніңді жадыңда тұт деп дана бабаларымыз айтқандай шәкірттерімізді жан-жақты, қандай қиындық кездессе де мойымайтын, өз ойын ашық жеткізе алатын, сыни ойлай алатын, өз- өзіне, бір- біріне баға бере алатын, бәсекеге қабілетті, құзыретті жеке тұлға тәрбиелеуге өз үлесімді қосамын дегім келеді.

Әдебиеттер.

1.Мұғалімге арналған нұсқаулық. Үшінші (негізгі) деңгей

2.«Жануарлар физиологиясы» А.Г. Хрипкова, А.Б Коган, А.П. Костин

3.«Даналардан шыққан сөз» Құрастырған : Ұ. Асылов «Мектеп» баспасынан 1987 ж

4.«Сыни тұрғысынан ойлау білім үрдісінде» З.У. Имжарова

Использование информационно-коммуникативных технологий на уроках географии

Тимошина А.Г. Пригородная СШ

В современном мире, в котором информационный поток, обрушивающийся на человека, настолько велик, людям волей не волей приходится прибегать к помощи разнообразной техники.

Использование современных образовательных технологий является необходимым условием достижения нового качества образования. Современная школа должна не только сформировать у учащихся определенный набор знаний и умений, но и пробудить их стремление к самообразованию, реализации своих способностей. Необходимым условием развития этих процессов является активизация учебно-познавательной деятельности. Важная роль в решении этой задачи отводится новым информационным технологиям. Современная школа должна не только сформировать у учащихся определенный набор знаний и умений, но и пробудить их стремление к самообразованию, реализации своих способностей. Необходимым условием развития этих процессов является активизация учебно-познавательной деятельности. Важная роль в решении этой задачи отводится новым информационным технологиям.

Сейчас трудно представить человека, не пользующегося телевизором, мобильным телефоном, компьютером. Вся наша жизнь зависит от созданных нами вещей. Мы являемся свидетелями того, как компьютеры, уже занявшие прочные позиции во многих областях современной жизни, быстро проникают в дома и школы. В современную эпоху стремительных перемен приходится отказываться от привычных представлений о том деле, которым ты занимаешься.

Меняется общество, в котором мы живём, меняются приоритеты, а вместе с ними и цели географического образования. Наступивший 21 век требует от преподавателя географии не сколько «наполнения» головы школьника разнообразной информацией, сколько обучения тому, как самостоятельно получать важные географические материалы, систематизировать и анализировать их.

В начале 20 века немецкий педагог Альфред Дистервейг сказал, что обучать надо соответственно уровню развития культуры. В средние века обучение велось с помощью лектора, стоящего за кафедрой, в наши дни для обучения этого далеко не достаточно. Нельзя не учитывать современных возможностей обучения: компьютеры, средства мультимедиа и в целом уровень культуры, в том числе и экономической. От нас требуется подготовка такой личности, которой придётся работать в условиях рыночной экономики с её современной формулой: знать, уметь, хотеть, успевать.

В стратегии модернизации образования подчёркивается необходимость изменения методов и технологий обучения, повышение веса тех из них, которые формируют практические навыки анализа информации, самообучения, стимулируют самостоятельную работу учащихся, формируют опыт ответственного выбора и ответственной деятельности. В наши дни на смену традиционным средствам обучения приходят новые, создаваемые на основе новейших технологий. Использование современных образовательных технологий является необходимым условием достижения нового качества образования. Именно поэтому возникает новая модель образования, построенная на основе современных информационных технологий, реализующая принципы личностноориентированного обучения. Использование информационных технологий достаточно успешно позволяет формировать у школьников ключевые компетенции.

Используя ИКТ на уроках, мы готовим новое поколение к жизни в информационном мире. Задача учителя несколько изменилась, сейчас выигрывает тот учитель, который не только может дать базовые знания учащимся, но и может направить их действия на самостоятельную работу. Не просто определённый объём знаний должен выносить ученик из школы, а умение учиться. Знания, добытые самостоятельно, намного более ценны и значимы для ученика, нежели усвоенные пассивно, поэтому использование ИКТ позволяет достаточно эффективно решать многие учебные и воспитательные задачи, такие как:

• Обучение восприятию и переработке информации, развитие коммуникативных способностей;

• Развитие критического мышления;

• Формирование умений находить, готовить, передавать и принимать информацию с использованием компьютера, модема, сканера, принтера, мультимедиасредств и др.

• Формирование исследовательских умений, умений принимать оптимальные решения.

Именно поэтому, использование информационно-коммуникативных технологий в учебном процессе является актуальной проблемой современного школьного образования.

Применение компьютерной техники, мультимедийных средств, интерактивных обучающих программ даёт положительный эффект при изучении географии. Учитель, применяющий новые технологии, может сделать урок исключительно интересным, процесс учения увлекательным, наглядным, динамичным. Информационно-коммуникативные технологии направлены не только на формирование знаний и умений, но и на вырабтку опыта самостоятельной творческой работы школьников. В преподавании географии можно выделить несколько основных направлений использования новых информационных технологий.

Демонстрация учебных материалов.

Как правило, главными наглядными пособиями на уроках географии являются настенные демонстрационные плакаты, схемы, географические карты. Эти средства обучения не могут в полной мере удовлетворить требований к современному уроку, и при обучении географии в школе преподаватель сталкивается с некоторыми трудностями:

• Учащиеся не могут представить некоторых явлений, например явлений микромира или мира с астрономическими размерами;

• При изучении явления в школе не может использоваться какое-либо оборудование, по причине дороговизны, больших размеров или небезопасности;

• Некоторые процессы вообще нельзя наблюдать (например, движение литосферных плит, образование складчатости и др.)

Подобные вещи изучаются на низком научном уровне, либо объясняются «на пальцах», либо не изучаются вовсе, и это сказывается на уровне подготовки учеников.

Применение информационных компьютерных технологий на уроках географии позволило мне, не только облегчает усвоение учебного материала, но и дало новые возможности для развития творческих способностей учащихся:

• повысить мотивацию учащихся к обучению;

• активизировать познавательную деятельность;

• развивать мышление и творческие способности учащихся;

• формировать активную жизненную позицию,

• индивидуализировать учебный процесс за счет предоставления возможности учащимся как углубленно изучать предмет, так и отрабатывать элементарные навыки и умения;- развивать самостоятельность учащихся путем выполнения заданий осознанно, а не списывая с доски;

• повысить качество наглядности в учебном процессе (презентации, фрагменты видеофильмов, редкие фотографии, графики и т. д.);

• реализовать межпредметные связи географии с другими учебными предметами. Широкое применение ИКТ при изучении большинства предметов даст возможность реализовать принцип «учение с увлечением», и тогда любой предмет будет иметь равные шансы стать любимым детьми.

Самостоятельная работа школьников.

Метод проектов составляет основу технологии проектного обучения, смысл которого заключается в самостоятельном освоении ребятами учебного географического материала и создании конкретного продукта, что позволяет школьникам пережить ситуацию успеха, самореализации. Внедрение учебных проектов в образовательный процесс способствует решению проблем развития у детей самостоятельности, творческого отношения к делу, привычки учиться на протяжении всей жизни.

Ученикам предлагается самим выбрать тему и идею проекта по наиболее актуальным и интересным вопросам изучаемых разделов географии. Для защиты проекта дети создают презентации с использованием программы «MS Power Point».

Работа над созданием презентаций - длительный процесс, где используются не только сведения из учебника. Это своеобразный синтез с другими науками, то есть происходит непосредственная предметная интеграция. Привлечение детей к созданию презентаций - это реализация творческих способностей и возможностей учеников. Защищая презентацию, ученик приобретает опыт публичного выступления, что важно для современного человека. Работы учащихся используются в дальнейшем для проведения уроков и внеклассной работы. Наиболее удачные проекты ребята защищают на научно практических конференциях в школе и в районе. Обобщение и систематизация знаний

Анализируя возможности использования ИКТ для обобщения и систематизации знаний можно выделить три возможных направления их использования в изучении географии:

• Компьютер как моделирующая среда в деловых играх. Например, во время проведения уроков-игр, уроков дискуссий, уроков-путешествий используются различные электронные справочники, энциклопедии, а также тренажерные программы. Так, например, на уроках географии в средней школе можно широко использовать интерактивные обучающие и развивающие программы с игровым сценарием (игровые тренажеры), ориентированные на школьников 6 - 9 классов. Под тренажерной программой понимается такая компьютерная программа, которая предназначена для формирования практических навыков. С помощью тренажерной программы организуется и предъявление учебного материала, и его систематизация, и его обобщение. Обучающая стратегия игрового тренажера - это облечение учебной задачи в игровую ситуацию. Для активизации работы ученика здесь привлекаются элементы состязательности. Сюжетные мотивы, составляющие основу игровых тренажеров, весьма разнообразны. Они удачно сочетают в себе увлекательную игру и географическую энциклопедию. Так, например, при изучении темы «Африка» можно использовать одноимённую программу. На первых занятиях учащиеся знакомятся с основным содержанием программы, куда входят сведения о географическом положении, рельефе и тектонике, климате, природных особенностях животного и растительного мира, а также практические задания, которые предлагается выполнить после просмотра тем. Всё это сопровождается словами диктора и красочными, яркими рисунками и фотографиями. Выполняя задания, дети получают не только теоретические знания, но и развивают фантазию, пространственное воображение, память, мышление, слух, получают дополнительные навыки (работа с компьютером - ключ к компьютерной грамотности).

• Компьютер, как инструмент для обработки статистической информации. Для решения задач по экономической географии, для статистической обработки и систематизации данных, ученики используют возможности программы «MS Excel».

• Компьютер, как источник информации, средство для выхода в Интернет. Во внеурочное время учащиеся используют компьютер для получения информации через Интернет при подготовке докладов, сообщений, рефератов и учебных проектов, могут участвовать в дистанционных олимпиадах (КИО)

Подводя итог, следует отметить, что компьютеры и информационные технологии вообще - удобный инструмент, который при разумном использовании способен привнести в школьный урок элемент новизны, повысить интерес учащихся к приобретению знаний, создать особую увлекательную среду учебного познания. Наверное, поэтому к учителю, использующему на уроках информационные технологии, наблюдается больший интерес школьников. Такой учитель идёт в ногу не только со временем, но и с ребятами. Безусловно, такое движение даёт плоды, которые благоприятно сказываются на результатах обучения. В своей педагогической деятельности я использую ИКТ. Использование ИКТ на уроках, мне позволяет повысить качество обучения, сделать его динамичным, интересным, привлекательным для учащихся разного возраста. Внедрение в учебный процесс современных информационных компьютерных технологий обеспечивает единство образовательных, воспитывающих развивающих функций обучения. Используя ИКТ на своих уроках, я ставлю перед собой следующие цели:

Расширить кругозор учащихся, используя материал из разных источников информации. Учащиеся могут работать по группам, всем классом или индивидуально.

Дифференцировать урок, давая возможность детям с различными интересами и способностями выбрать нужный материал.

Активизировать познавательную деятельность учащихся - получить как можно больше информации за меньшее время.

Литература.

1.Апатова Н.В. «Информационные технологии в школьном образовании.», Москва, Школапресс, 2004.

2.Гоц Н.А. «Применение информационных технологий на уроках. Материалы конференции». Школа и компьютер, Москва, 2004.

3.Гузеев В.В. «Образовательная технология ХХI века: деятельность, ценности, успех», Москва, Центр «Педагогический поиск», 2005.

4.«Новые педагогические и информационные технологии в системе образования», Под ред. Е.С. Полат. М.: Академия, 2000.

5.Леванина Н.Н. «В новый век - с новыми технологиями», Информатизация учебного процесса, 2007, №7.

6.Баранов А.С., Суслов В.С., Шейнин А.И. «Компьютерные технологии в школьной

географии», Москва, издательский дом «Генжер»,2004

Критическое мышление, как способ повышения эффективности уроков географии

Каленова З.С. СШЛ №23

Для большинства людей главным, если не единственным, источником географических знаний является средняя школа. От школьной общеобразовательной подготовки зависит уровень географической культуры населения, что предполагает элементарные навыки географического мышления. Начиная изучение географии в 6 классах, учащиеся понимают, для чего изучают географию, знакомятся с именами великих первооткрывателей и путешественников, расширяют представления о стране, в которой они живут, и о мире в целом и им очень интересен предмет география. Но в старших классах интересы у учащихся на уроках географии пропадают, ухудшается качество знаний, и ведут себя они пассивно. И я решила выяснить: Почему этот интерес к учебе в старших классах куда-то исчезает? Причина этого в недостаточно высоком уровне развития мышления, прежде всего критического. Столкнувшись с трудностями, которые возникают у обучающихся при изучении географии, а именно, недостаточное умение работать самостоятельно с учебной и научной информацией, недостаточное умение самостоятельно добывать знания и применять их на практике. Я решила, что надо найти такой подход, который обеспечил бы эффективное использование учебного времени и плодородную работу на уроке. И удачной технологией в преподавании предмета географии может стать стратегия развития критического мышления.

Целью исследования работы является эффективность применение стратегии критического мышления, как средства для развития мыслительной деятельности учащихся.

В связи с определенной целью поставила следующие задачи: исследовать вопросы теории критического мышления; сформировать критическое мышление у школьников;

научить учащихся самостоятельно работать с учебными текстами, понимать информацию,

применять умения на практике.

Критическое мышление- дисциплинарный подход к осмыслению, оценке, анализу и синтезу информации, полученный в результате наблюдения, опыта, размышления или рассуждения, что может в дальнейшем послужить основанием к действиям. Критическое мышление зачастую предполагает готовность к воображению или принятию во внимание альтернативных решений, внедрению новых или модифицированных способов мышления и действий; приверженности к организационным общественным действиям и развитию критического мышления у других. Критическое мышление - это самонаправляемое, самодисциплинируемое, самооценивающее мышление. Это способность самостоятельно решать образовательные задачи.

В чем же специфика образовательной технологии развития критического мышления?

• Технология развития критического мышления предполагает равные партнерские отношения, как в плане общения, так и в плане конструирования знания, рождающегося в процессе обучения. Работая в режиме технологии критического мышления, учитель перестает быть главным источником информации, и, используя приемы технологии, превращает обучение в совместный и интересный поиск.

• Учебный процесс строится на научно-обоснованных закономерностях взаимодействия личности и информации.

• Фазы этой технологии (вызов, осмысление, рефлексия) инструментально обеспечены таким образом, что преподаватель может быть максимально гибким и аутентичным каждой учебной ситуации в каждый момент времени: речь идет о разнообразных визуальных формах и стратегиях работы с текстом, организации дискуссий и процесса реализации проектов.

• Стратегии технологии позволяют все обучение проводить на основе принципов сотрудничества, совместного планирования и осмысленности.

Технология дает ученику:

• повышение эффективности восприятия информации;

• повышение интереса как к изучаемому материалу, так и к самому процессу обучения; - умение критически мыслить;

• умение ответственно относиться к собственному образованию;

• умение работать в сотрудничестве с другими;

• повышение качества образования учеников;

• желание и умение стать человеком, который учится в течение всей жизни.

Технология дает учителю:

• умение создать в классе атмосферу открытости и ответственного сотрудничества;

• возможность использовать модель обучения и систему эффективных методик, которые способствуют развитию критического мышления и самостоятельности в процессе обучения; - стать практиками, которые умеют грамотно анализировать свою деятельность; - стать источником ценной профессиональной информации для других учителей.

Для развития критического мышления необходимо создание и применение специальных методических инструментов. Структура технологии РКМ, разработанная американскими педагогами Куртис Мередит, Чарльз Темпл и Джинни Стилл, стройна и логична, так как ее этапы соответствуют закономерным этапам когнитивной деятельности личности.

Грамотно организованный урок - это не только технология, но и позитивный психологический климат. Современные технологии обучения помогают построить урок так, что у ребенка уходит чувство страха, стимулируется успех, оптимизм и вера в свои силы и способности.

Создание психологического климата в группе является одной из наиболее важных и наиболее сложных задач педагога с детьми. Это атмосфера раскрепощенности, взаимного уважения, дружелюбия, деликатности, создает комфорт и условия для работы, раскрывает возможности личности. Неблагоприятный климат препятствует личностному развитию, ввергая человека в состояние незащищенности, нервозности, боязни и отчаяния.

Планируя урок в 7 классе по теме «Климат Евразии», я старалась использовать основные закономерности возрастного развития учащихся, мне надо было, максимально используя реальные возможности организма, так построить свои уроки, чтобы с одной стороны достичь наибольшего эффекта в усвоении учащимися программного материала, а с другой стороны облегчить адаптацию молодого организма к изменяющимся условиям обучения.

При планировании урока были учтены возрастные особенности учащихся, где были продуманы все этапы урока и задания. Важным моментом при проведении своего урока стало в классе создание коллаборативной среды деления на группы. Деление на группы происходило следующим образом, так как все темы в серии последовательных уроков связаны с темой «Евразия» я на своем уроке класс поделила по климатическим поясам. Это способствует созданию в классе благоприятной атмосферы, доброжелательности. При этом усваивая информацию, ученики помогают друг другу, оказывают поддержку. Данное взаимодействие дает возможность рассуждать, высказываться. Здесь необходима поддержка учителя, чтобы правильно направить, объяснить, помочь.

Ученики активно участвуют в беседе, хотя затруднялись в формулировании своих правильных ответов. Если я буду систематически проводить такие уроки, то ученики четко правильно будут выражать свои мысли. Так как обучение и преподавание строилось с учетом возрастных особенностей учащихся, то этот модуль связан с модулем «Оценивание для обучения и оценивание обучения». Наиболее эффективными методами оценивания на уроке являются самооценка и взаимооценка. Ученики с большой радостью оценивали друг друга и себя, я заметила, что данный вид работы им понравился. На данном уроке ученики разрабатывали основные критерии оценивания. Проводила это после каждого этапа урока. Кроме оценивания по критериям я использовала такое оценивание как «Светофор», «Две звезды одно пожелание». Учителя оценивают, выставляя оценки в письменной или в устной форме. За любой используемой ими формой оценивания значатся не только объективные или недостаточно объективные нормы и стандарты, но и понятия о развитии, обучении и мотивации ученика, а также ценности, касающиеся таких категорий, как самооценка, способности и усилия».

На уроке с помощью критического мышления проводила такие стратегии как «Семантическая карта», «Венн диаграмма», «Джигсо». С помощью стратегии «Семантическая карта» ученики сравнивали ранее освоенные объекты, развивали свои навыки самостоятельной работы с текстом. В стратегии «Венн диаграмма» учащиеся актуализировали свои знания по изучаемой проблеме, выявляли и фиксировали общее и различия в сравниваемых объектах и понятиях, а также фиксировали свои собственные мысли в кругах. Ученики выполняли эти стратегии с легкостью, так как это им было уже знакомо. Работа с кластером не составило проблем у ребят, они наглядно представляли схему по изучаемой теме, устанавливали взаимосвязи между подтемами, полноценно резюмировали свои ответы. При такой работе я постоянно координировала, направляла работу учеников. Каждый раз ребята работая в группе обсуждали свои идеи, задавали друг другу вопросы. Составление синквейна у ребят вызвал интерес. Эта стратегия реализовывает в процессе познавательной деятельности коммуникативные умения.

В атмосфере добра и творчества меняются и сами дети. Ученики учатся свободно высказывать свое мнение, выступать публично, задавать вопросы. Это показатель включенности ученика в обсуждаемую проблему. Такие уроки носят творческий характер. Литература.

1.Гин А. Приемы педагогической технологии http://www.trizway.com/art/book/42_7.html

2.Загашев И. «Новые педагогические технологии в школьной библиотеке: образовательная технология развития критического мышления средствами чтения и письма» http://lib.1september.ru/2004/17/15.htm

3.Современные педагогические технологии. http://www.ref.by/refs/62/30006/1.html

4.Критическое мышление в образлвательном процессе. Учебно - методическое пособие. Под редакцией З.У. Имжаровой. Г. Актобе- 2010г.

5.Сборник по развитию критического мышления: из опыта учителей Назарбаев Интеллектуальных школ. Астана -2015. 6.Руководство для учителя. Третий (базовый) уровень (2012).

Оқытуда критериалды бағалау жүйесін қолдану

Аюпова А.Р. №47 ОМ

Бүгінгі таңда Қазақстанда білім берудің деңгейі мен сапасына жаңа талаптар қойылып отыр. Қазақстан Республикасында соңғы жылдары білім беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар еліміздегі білім беру сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және бәсекеге қабілетті білім беру болып табылады. Еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев қазақстандық мұғалімдердің кәсіби даму саласындағы жаңа көзқарасы олардың педагогикалық өміріндегі қосымша оң өзгерістер енгізуге мүмкіндік беруде.

Сапалы білім беру - оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз үдерісі. Қазіргі кезде білім берудегі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім өзіндік ой- талғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.

Бұрын оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі оқушы өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.

Бүгінгі білім беруде оқушыны білімділік, іскерлік, шығармашылық әдістерге баулудың жолдарын іздестіре отырып, мұғалім-шәкірт арасында рухани және сезім бірлестігін айқындайды.

Қазіргі кезде оған жететін жаңа педагогикалық технологияларда баршылық. Соның бірі - критериалды бағалау жолдары.

Критериалды бағалау - оқушының оқу нәтижелерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, білім беру үдерісіне қатысушылардың (оқушы, мектеп әкімшілігі, ата-аналар, заңды тұлғалар және т.б.) барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушының оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс.

Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою арқылы бағалайды. Олар қолданатын кез келген нысананың артында тек қана объективті немесе жеткілікті дәрежеде объективті емес нормалар мен стандарттар ғана емес, сондай-ақ баланың дамуы, оқуы және ынтасы туралы түсінік, сонымен қатар өзін өзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатыр. (Александер, 2001)

Бағалау - оқу дәлелдері жоспарлы және жүйелі жинақталатын және де оқу сапасы туралы қорытынды қабылдау үшін қолданылатын кез келген қызметті сипаттайтын ұғым. Бұл ұғым екі аспектіні көздейді: оқуды бағалау және оқу үшін бағалау. Бағалаудың түрлі нысандары олардың оқуды жақсарту әлеуеті тұрғысынан сипатталған және бағытталған. Оқуды критериалды бағалауды зерделеуге бағытталған. «Бағалау» термині «жақын отыру» деген сөзді білдіреді. Бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін, тәртібін мұқият бақылауы болып табылады. Бұл ресми тестілер, емтихандардан бастап, мұғалімдер күніне жүз рет өткізетін бейресми бағалауға дейінгі бүкіл бағалау түрлерін қамтиды. Бір тестілер қолдағы қарындаш пен қаламның көмегімен жүргізілсе, басқалары сыныптағы әдеттегі сөйлесу кезінде сұрақ қоюға негізделеді. Бағалаудың барлық түрлеріне жалпы сипаттамалар тән және олар төмендегілерді қамтиды:

• қадағалау;

• алынған мәліметтер интерпритациясы;

• бұдан арғы іс-әрекеттерді анықтауға бағытталған қорытынды.

Мұғалімнің бағалаудағы ролі:

• Мұғалім тәлімгер ретінде - кері байланысты және әр оқушыға қолдау көрсетуді қамтамасыз етеді;

• Мұғалім жетекші ретінде - топтағы ағымдағы жұмыс үдерісіне алып жүру үшін диагностикалық ақпарат жинастырушы;

• Мұғалім есепке алу маманы ретінде - оқушылардың өсуі мен жетістіктері туралы жазу;

• Мұғалім баяндамашы ретінде - оқушылардың өсуіне қатысты ата-аналарына, оқушыларға және мектеп әкімшілігіне баяндау.

Оқу үшін бағалаудың негізгі сипаттамалары:

1. Оқыту мақсатымен бөлісу.

2. Алда не күтіп тұрғанын оқушылардың білуіне көмектесу.

3. Өзін-өзі және құрбыларын бағалау.

4. Оқушылардың жақсарту үшін не қажет екендігіне көмек беретін пікірлермен қамтамасыз ету.

5. Оқушылардың өздерін жетілдіре алатынына сенімділігін дамыту.

6. Өзара бірлесіп бағалау туралы ақпаратты талдау және ойластыру.

Қадағалауды өткізу үшін оқушылардың нені білетіндігін және не істей алатындығын, сонымен қатар олардың қандай қиындықпен кездесуі мүмкін екендігін анықтау қажет. Сыныптағы әдеттегі іс-әрекетті, балалардың өзара әңгімесін тыңдап, тапсырманы орындап отырған оқушыларды қадағалау. Оқушының сұрақтарға берген жауаптары бақылануы керек. Бағалайтын тұлға алынған мәліметтердің мәнін анықтай білуі қажет.

Интерпретация қызығушылық тудыратын мәселелерге, ерекше дағдылар, көзқарастар немесе оқыту түрлеріне қатысты жүргізіледі. Мұндай өлшемдерді көбінесе критерий деп атап, оларды оқу мақсаттарына немесе міндеттеріне жатқызады. Мұғалім жоспарланбаған өзара әрекеттесушілікті, нәтижелерді бағалайды және өткенге шолу өлшемдерін қолданады. Интерпритацияның көмегімен мінез-құлықты сипаттауға немесе түсіндіруге талпындыруға болады, логикалық қорытынды шығарылады. Мысалы, бала айтқан нәрсе оның миында болып жатқан құбылыстың нәтижесі болып табылады. Мәліметтерді интерпретациялау негізінді қорытынды жасалады, ол бағалауды көздейді. Бұл кезеңде бағалау үдерісі туралы мақсаттарға және алынған ақпарат қолданылатын міндеттерге байланысты әр түрлі нысанда жүруі мүмкін.

Оқу үшін бағалауға қарағанды, оқуды бағалаудың мақсаты, керісінше, оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады. Оқуды бағалау кезінде бір оқушының жетістіктерінің белгіленген нормаларымен немесе бірдей жастағы оқушылардың қол жеткізген деңгеймен арақатынасы салыстырылған соң қорытынды жасалады. Мұндай қорытындылар стандартқа немесе деңгей түрінде келтірілген межелікке сәйкес немесе сәйкес емес деген нысанда жасалады.

Оқу үшін бағалау кезінде қолданылатын қадағалау, интерпретация және өлшемдер оқуды бағалау кезінде қолданылатын өлшемдерге ұқсас болуы мүмкін, бірақ олардан туатын қорытынды мен шешім басқа сипатта болады.

Оқу үшін бағалау - бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар мен олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі.

[Мұғалімдерге арналған нұсқаулық]

Критерийлер - оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі.

Оқушы жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі төменде қарастырылған міндеттерді шешеді:

• Әрбір оқушының сабақ үдерісіндегі әр кезеңіндегі дайындық деңгейін анықтау;

• Білімді меңгерудің жыл аяғындағы ғана емес, күнделікті білім алудың даму динамикасын айқындауы;

• Оқушының сабаққа қызығушылығын, белсенділігін арттыруы. Бағаға қарсы теріс көзқарастың болмауы;

• Оқушы білімінің жүйеленуі,тереңдеуі,есте сақтауы. Оқушыны табандылық пен шыдамдылыққа тәрбиелеуі;

• Білім алу барысындағы қиындықты, қателікті, білім олқылықтарын және оның себептерін дер кезінде анықтауы;

• Оқушының білім алу үдерісін қадағалап, дәл және жедел түрде сапалы білім алғаны жөнінде кері байланыс ақпаратын алуы;

• Оқушының барлық жұмыс түрлерін бағалауы. (өзіндік жұмыс, ағымдағы бағалау, қорытынды бақылау, тренинг,үй жұмысы, шығармашылық т.б) - Оқушының білімін ағымдық және қорытыныды бағалау; - Баға сапасын арттыру.

Критериалды бағалау жүйесі оқушының белсенділігін арттыруды, оқу үдерісінде жарыса, бәсекелесе білім алуға қол жеткізеді.

Тәжірибелік маңыздылығы:

• жеке тұлға емес, оқушының жұмысы бағаланады;

• оқушы жұмысы алдын- ала белгілі критерийлер бойынша бағаланады;

• бағалау критерийлері нақты оқыту мақсаттарын айқындайды, сондықтан оқушыларға баға оқып- зерделенген материал бойынша ғана қойылады.

• өзінің оқу жетістіктерінің деңгейін анықтау үшін және ата- аналарына осы ақпараттарды жеткізу үшін оқушыға нақты бағалау алгоритмі белгілі.

• оқушының оқуға және өзін-өзі бағалауға ынтасы артады.

Критериалды бағалау Мұғалімдерге:

1. Сапалы нәтиже алуға бағытталған критерийлер әзірлеуге;

2. Өзінің іс-әрекетін жоспарлауға және талдауға жедел түрде ақпарат алуға;

3. Білім беру сапасын арттыруға;

4. Оқытудың сапасын жақсартуға;

5. Әр оқушының жеке ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, жеке оқыту траекториясын құруға;

6. Бағалаудың түрлі тәсілдері мен құралдарын қолдануға;

7. Оқу бағдарламасын жетілдіруге ұсыныстар енгізуге мүмкіндік береді Оқушыларға:

1. Өзінің түсінігі мен қабілетін көрсету үшін оқытудың түрлі стильдерін және ойлау әрекетінің типтерін қолдануға;

2. Өз нәтижелерін болжау арқылы табысқа жету үшін бағалау критерийлерін білуге және түсінуге;

3. Өзінің және өз құрдастарының жетістіктерін бағалап, рефлексияға қатысуға;

4. Шынайы міндеттерді шешу үшін өз білімдерін қолдануға, түрлі көзқарастарды білдіруге, сын тұрғысынан ойлауға мүмкіндік береді.

Ата-аналарға:

1. Өз баласының оқытылу деңгейі туралы объективті дәлелдер алуға;

2. Баланың оқудағы прогресін қадағалауға;

3. Оқу үдерісінде оқушыға қолдау көрсетуге;

4. Мектеп әкімшілігімен, мұғалімдермен кері байланыс орнатуға;

5. Баласының мектепте және сыныпта жайлы сезінуіне сенімді болуына мүмкіндік береді.

Мұндай бағалау жүйесінде біз балаларды оқытуда жеке жұмыс, топтық жұмыс, ой қозғау, ББҮ кестесі (INSERT), топтастыру, рефлексия сияқты бірнеше әдістерді қолдана аламыз. Осы әдістерді қолдана отырып оқушылардың оқуға деген ынтасының, қызығушылығының арта түскенін байқауға болады. Критериалды бағалау жүйесін әрбір сабақта тиімді пайдалануға болады.

Сабақтың соңында ББҮ кестесін толтырту. (INSERT) картасы беріледі

Білемін	Нені білдім?	Білгім келеді

Қосу-алу қызықта

Қатысушылар төмендегі кестені толтыру арқылы бүгінгі сабаққа кері байланыс жүргізеді.

+	-	Қызықты

+ не білдің? қандай ақпарат алдың?

- не түсініксіз? қандай ақпарат алу қиын болды?

Қызықты-бүгін саған ұнады?қандай ақпарат қызық болды?не білгіңіз келеді?

Топтарды сабақтың барысына қарай мынадай бағалау парағы арқылы қорытынды баға қоя аламыз

Тапсырмалар Топтардың аты
1-топ
2-топ
3-топ
4-топ

Рефлексия

«Жетістік» баспалдағы

Сабақ соңында қатысушылар баспалдақтың қай тұсында тұрғанын белгілейді, түсініктеме береді.

мен барлығын түсінгеніме сенімдімін. мен барлығын түсінгеніме жартылай сенімдімін.

мен қайталауды қажет етемін. мен ештеңе түсінбедім.

Сауалнама

Қатысушылар төмендегі сауалнамаға жауап беру арқылы бүгінгі сабаққа рефлекися береді.

Мен сабақта жұмыс жасай білді- белсенді/белсенді емес

Өз жұмысымды мен - қысқа/ұзақ

Маған сабақ - түсінікті/түсініксіз

Мен сабақта- шаршадым/шаршамадым

Сабақтағы материал- қызық/қызықсыз

Үй тапсырмасы маған- қиын/жеңіл

Мен сабаққа- қажет/қажетсіз

Критериалдық бағалау жүйесінің қызметі:

• балаға оқытудың әр сатысындағы дайындық (меңгеру) деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

• көп балды шкаланы пайдалануда үлкен саралау мүмкіндігімен ерекшеленеді және мұғалімге бағаның кейбір айырмашылығын көрсетуге мүмкіндік береді;

• оқушының тек оқу жылындағы ғана емес сонымен қатар оқу барысы кезіндегі білімді қабылдауының объективті динамикасын алуға мүмкіндік береді;

• ағымдағы және қорытынды бағалар қоры арқылы оқушы еңбегінің нәтижесін көрсетуге болады;

• білімді бағалаудың объективтілігін жоғарылатуға мүмкіндік береді;

• оқушының әртүрлі жұмысты орындағаны үшін алған бағаларының мәнін түсініп, жіберген қателіктерін анықтап, қатемен жұмыс жасауға мүмкіндік береді;

• ата-ана - мектеп - оқушы арасындағы байланысты нығайта түседі.

Бүгінгі заман талабы - жан-жақты дамыған, өзіндік «мені» қалыптасқан тұлға тәрбиелеу. Оқушы тұлға болып қалыптасуы үшін оның бойында түрлі жағдаяттағы проблеманы анықтауға, өзіндік тұжырым жасай білуге, өзіндік бағалауға, сыни ақпараттарды өз бетімен табуға, талдауға, логикалық операцияларды қолдана отырып дәлелдеуге, жалпы алғанда жеке адамның құзыреттіліктері қалыптасуы қажет.

Қорыта айтқанда, критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттаймыз, тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұлғалы нәтижеге, бағытқа жеткіземіз, білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез келген кезеңде анықтаймыз, әртүрлі жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға қол жеткіземіз. Бүгінгі оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы жетілдіруге болатынына күнделікті оқу үдерісінде қолдануымыздан көз жеткізуге болады. Әдебиеттер.

1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. Екінші (негізгі) деңгей. 2014 ж.

2.www.cpm.kz Педагогикалық шеберлік орталығы NIS.

3.http://www.google.kz Жаңа білім беру технологиясы мен әдіс тәсілдері

4.К.С.Құдайбергенова «Құзырлық табиғаты тұлғаның өздік дамуында»- А: «Принт АСС» У.Б.Жексенбаева «Компетентностно ориентированное образование в современной школе» - Алматы; 2009 г.

5.А.А.Жайтапова, Г.А.Рудик, Е.В.Белошниченко, А.С.Сатывалдиева «ХХІ ғасыр педагогикасы мектеп табалдырығында». Ақпараттық әдістемелік дайджест. Алматы, 2009 ж.

6.Көкіжанова Г.К. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім сапасын басқарудағы негізгі критерий - Педагогика, 2009 ж.

Аспаптық үйірме жұмыстары арқылы оқушылардың музыкалық қабілетін дамыту

Есенова З.Е. №10 ОМ

Музыка өнері - әр ұлттың ертеден келе жатқан мәдени талғамының бір арнаға құйылып, атақты күйімен дамып отыратын көптеген ғасырлар үнінің жемісі. Қарапайым және күрделі қабілеттер дамуының белгілі бір деңгейінсіз адам бірде-бір адамзатқа тән іс-әрекетке араласа алмайды.

Бұл жөнінде зерттеуші композитор А.Қ.Жұбанов: «Музыка жас жеткіншектің ішкі дүниесін байытып, әр дәуірдегі қоғамдық өмірдің түрлі құбылыстарын дұрыс түсінуге көмектеседі», -деген болатын.

Демек, мектепте музыкалық аспаптық үйірме жұмыстары арқылы оқушылардың музыкалық қабілетін дамыту мәселесінің жүйелі жүргізілмеуімен оның тәжірибе жүзінде толық іске асырылмауы арасындағы қайшылықтар анық байқалады.

Қазіргі таңда мектептерде сыныптан тыс ұйымдастырылған аспаптық үйірмелер арқылы оқушылардың музыкалық қабілетін дамыту, аспапта ойнау шеберлігін жетілдіру мәселесі басты міндет ретінде қарастырылады.

Халқымыздың мұңы мен зары, қуаныш-күйініші, қайғысы мен қасіреті, аңсаған арманы, іздеген мұраты сол киелі домбыраның қос ішегінен күй болып төгіледі. Сол асыл мұраларымыздың бірі-күй қазынасы. Оны өшірмей, бар нәрімен, бар сөлімен бүгінгі күнге жеткізген екі құдіретті күш бар. Бірі-киелі домбыра, екіншісі-сол домбыраны сөйлетіп қана қоймай, уақыт шежіресін күй үнімен жеткізген, сол арқылы халқына рухани қуат берген композиторларымыз. Олар-Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Абыл, Түркеш, Махамбет, Мәмен, Баламайсан, Дайрабай, Байсерке, Сейтек, Тоқа, Қазанғап, Сүгір, Байжігіт және тағы басқалар.

Міне, өнердегі ұрпақ жалғастығы, өнердегі игі дәстүр сабақтастығы осылай қалыптасып, осылай дамыса керек. Өнер өрісі қалай дамып, қалай өсіп отырса, ұлттық аспаптар да солай жетілдіріліп отырылған. Домбырашылар пернелерін өз ыңғайына қарай тағып, құлақ күйін ырғағына қарай келтіретін. Ішектің де табылғаны тағылатын. Ал, қазіргі домбыра формалық жағынан болсын, түр-пішіні жағынан болсын белгілі бір қалыпқа келтірілген. Перенелері хроматикалық дыбыс жүйесіне лайықталып, тұрақты бұрауға түсірілді. Домбыраның бір емес, бірнеше түрін жасауға мүмкіндік бар. Олар арнаулы фабрикалар мен ғылыми-зерттеу шеберханаларында жасалды, ұлттық аспаптың табиғатымен жете таныс ісмер қолдар, білікті мамандардың қолынан шығады.

Музыкалық аспаптарда ойнаудың өзіндік екі немесе үш дауысты аккордтар трельдерін, форшлагаттар, күрделі ырғақтар үлгісі пайда бола бастайды, ал бұларды адам даусымен келтіру көбінесе өте қиынға соғады, тіпті адам даусына мүлде келмейді десе де болады. Міне, осы себепті вокальдық және аспаптық музыка арасында айтарлықтай айырмашылықтар байқалуда, ал мүның өзі, түптеп келгенде, күйдің пайда болуына әкеліп соқты. Халық аспаптарын одан әрі жетілдіру- белгілі бір дәстүрлі жанрдың дамытылуына байланысты жүргізілетін іс. Аспатық музыканы көбірек дамытуға себі тиетін аспап, әлбетте анағұрлым жетілдіре түсетін болады.

Домбырада перне санына шек қойылмаған. Оған дәлел көне домбыралар күні бүгінге дейін сақталған. Аспапта ойнаушылардың домбыраларына қарағанда эншілердің домбырасында перне саны аз келеді. Сонау өткен орта ғасырларда түркі тілді халықтарда ежелгі түріктердің музыкалық аспаптардың көптеген түрі сақталынып, пайдаланылған болатын. Отырар қаласының орнын қазу кезінде Әл-Фараби мекенінен яғни ғүлама ғалымның отаны болған жерден көне аспап саз сырнай табылған еді. Сол саз сырнайды кейін басқа көне аспаптарымен бірге ансамбльде пайдаланғанымызда осы ансамбльді «Отырар сазы» атауы берілді.

Аспаптық үйірмеге қатысушылардың ұйымдастыру жұмысы. Аспаптық үйірмеге қатысушыларды ойдағыдай ұйымдастыру, оларды үйірме жұмысына қызықтыру, сол үйірменің жетекшісіне байланысты. Ол үшін үйірме жетекшісі алдымен өзі дайындалып, жұмыс жоспарын жасауы тиіс. Аспаптық үйірменің сапалы, мәнді, нәтижелі жұмыс жүргізуі үшін үйірменің жұмыс жоспарын құрудың айрықша мәні бар. Сондықтан болашақ оркестрдің шығармашылық қабілеті ең алдымен осы үйірмеден бастау алары анық. Сол үшін басқарушы, үйірме жетекшісі үйірмеге қатысамын деп тілек білдірушілерді әуелі олардан «сынақ» алады. Ол «сынақ» төмендегідей талап деңгейінде өткізіледі.

Бірінші - есіту мүшесі (слух) жақсы дамыған ба?

Екінші - ырғақтық с е з і м і қалай?

Үшінші - музыкалық еске сақтау қабілеті (музыкалық память)

Төртінші - дене қ ұ р ы л ы с ы

Міне бұл қойылатын талаптар - қандай оқушы болса да, музыкант боламын деушілерге қойылатын негізгі талаптар. Егер осы шарттардың біреуі жетпесе де, ол адамға музыка аспаптарының бірінде ойнаймын, музыкант боламын деп талпыну аса қиынға соғады. Мұны олар жақсы түсінуі тиіс.

Аспапта үйреніп, ойнаймын дегендердің дене құрылысын байқағанда, басқарушы, не алдымен, олардың қолын, саусақтарын қарау керек. Музыкант болу үшін, саусақтардың салалы, түзу болуы негізгі шарт, кист (қоспа) қатыңқы болмай, нәзік, бос болуы кажет. Қолдары қатып кеткен, саусақтары жөнсіз кішкентай болып кездесетін адамның өз аспабын игере алмайтыны, саусақтары пернеге жетпей шығатыны өзінен - өзі белгілі. Міне үйірмеге қатысамын деушілер осы талаптарға сай болулары тиіс. Егер бұл тұрғыдан олардың қабілеттері үйірме жетекшісін қанағаттандырарлықтай болса, ойнайтын аспаптарын тез игеріп, бірсыпыра уақыттан кейін нотаны меңгерсе, келешекте көрнекті музыканттар болып кетуі сөзсіз

Аспаптық үйірмеге қатысушыларды нотаға үйреткенде, оны оқытып ойнатқанда ноталарды бормен тақтаға жазып, олардың бәрі бірдей жаттығуын талап ету керек. Ол үшін, біздің төменде келтіріп отырған жаттығуымызды жетекшінің ешбір көмегінсіз олардың әрқайсысы біртіндеп тақтаға жазулары тиіс. Бұдан кейін әр жаттығуды олардың орнына, атына және дыбыс үндестігіне қарай нешеге есептелетіндігін айтып, оқып шығу талап етіледі. Сөйтіп әр жаттығуды дұрыс ойнау керек екенін біліп алып, асықпай, жайымен домбырада, ойнап шығу керек.

Ал жазылған тиісті ноталарды ойнау үшін, оларды аспаптан табу үшін:

1. Нота басқышында жазылған нотаның атын және оның қайсы октава екенін білу керек.

2. Бұл ноталардың аттарын және октаваны табу үшін... беттегі көрсетілген таблицадан қараңыздар.

3. Таблица бойынша тиісті пернені тауып алғаннан кейін, оны керек дыбысқа қарай басып ойнаңыздар. Бірақ кілт түбіндегі қозғау белгілерін (диез, бемоль) естен шығармау керек. Тәсілін қарастыру қажет. Ал, ол оқушылар сыннан қорытынды шығарып, өзіндік дайындықтарды күшейтіп, үйірмеге қосылып ойнап кетуге тиіс. Яғни, ол үйірме мүшелерімен санаса отырып, дайындық стилін соған икемдеп өзгертеді, үйреніп, еріп қосылып кетеді.

1.Назарбаев Н. «Жаңа әлемдегі - Жаңа Қазақстан» (Қазақстан халқына жолдауы, 2007ж. 28ақпан.-Б.17

2. Мұхамбетова А.И., Омарова Г.Н. Музыкадағы этномәдени дәстүрлер. «Дайк-пресс» баспаханасы. -Алматы: 2000.- 325 б. -Б. 23.

3. Хамиди Л., Ғизатов Б. Домбыра үйрену мектебі. -Алматы, 1996.-79б.-Б.8.

білім беру әдістемесі. -Алматы, 2002.-120 6.-Б.35.

Жаңа оқу бағдарламасы музыка пәнін оқытудың тиімді жолы

Байдышева Ұ.Д. №54 НМ

Бүгінгі таңда қоғамымыздың жаңа қарқынмен дамуы, ғылыми-техникалық прогрестердің жетістіктері, еліміздің өркениетті елдер қатарынан көрінуі білім беру жүйесіне де ықпал етпей қойған жоқ. Оқу жұмысын ұйымдастырудың негізгі түрі - сыныптық сабақ жүйесі екені бәрімізге мәлім. Осыған орай сабақтың қалыптасқан дәстүрлі түрінен басқа, дәстүрлі емес сабақтар түрлері де пайда болуда. Олар көбінесе оқытудың жаңаша әдістеріне негізделіп құрылады. Ондағы мақсат - әрбір сабақтың оқу - тәрбиелік мүмкіншіліктерін ескере отырып, оны жаңа сапалық сатыға көтеру. Бүгінде оқыту жұмысын осылай ұйымдастыру мен әдістің жаңалығы басқа ұстаздардың жаңа жағдайға байланысты оқу-тәрбие процесін шығармашылықпен пайдаланудың негізгі өлшеміне айналатыны хақ. Оқытудың жаңа инновациялық әдістерімен пәнге байланысты жаңа технологиялар пайдаланылады.

Инновация деген ұғым латын тілінде жаңарту, жаңалық, өзгеріс енгізу деген түсінікті білдіреді. Оның мәні - білім беруге және өздігінен білім алуға негізделген қабілетті дамытады. Қазіргі таңда оқушы- ақпаратпен қаруланған, жан-жақты дамыған тұлға. Оның білімдік қабілеттерін дамыту үшін біздер, мұғалімдер жан-жақты қаруланған болуымыз керек. «Балаға білім бергенде, алыстан жақынға, таныстан жатқа көшіп, жаңа білімді ескі білімге байлап беру керек»-деп Мағжан Жұмабаев айтқандай, оқыту процесіне жаңа көзқараспен қарау керек. Осы бағыттарда мектептерде музыкадан теориялық және тәжірибелік білім беру жүйесінен біраз тәжірибелер жинақталған, солай бола тұрса да, музыка сабағын жүйелі оқыту, әсіресе қазақ мектептерінде ұлттық бай музыкалық мұрамызды молынан пайдаланудың жолдары әлі де көрсетіле берсе артық етпейді. Басты міндетоқыту мен тәрбиелеу. Өз пікірінде көрнекті педагог В.Сухомлинский «Өнер- өнегілі , ақылды адамдарды тәрбиелейтін құрал» деп тәрбие үрдісінде өнерге аса көңіл аудару қажеттілігін қысқа да түсінікті түрде атап көрсетті. Сырлы да сазды әуендерді бүгінгі күн әуендерімен, классикалық музыкамен ұштастыра, шығармашылықпен тақырыпты аша түсіп, оқушыларды музыка әлеміне қызықтыра білу музыка мұғалімінің өз ісінде шеберлігін талап етеді. Оқуға ынтасы барды да, ынтасыздарды да, тәртіптілер мен тәртіпсіздерді де музыка әлеміне қызықтырып, оқушылардың рухани бейнесі, танымын қалыптастыра отырып, қоғамның саналы азаматы етіп шығару - ұстаздардың басты мақсаты. Олай болса жаңа оқу бағдарламасының енгізілуі әрі қолданылуы ұстаздардың мақсатына жетудегі тиімді жолы ретінде қабылдасақ қателеспесіміз анық.

Музыка пәнінің басақа пәндерге қарағанда көптеген ерекшеліктері бар. Мұнда негізінен оқушының қабілеті, бейімділігі баса назарда болуы керек. Дегенмен де оқушыларды бейімдеу, қабілетін дамыту, музыкаға деген қызығушылығын арттру, жақсы ұйымдастрылған сабаққа байланысты. Сондықтан оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру мақсатында сабақта тақырыпқа байланысты, музыка түрлерінің шығу тарихы, музыка түрлері дамыған елдерде, музыка әр саласындағы белгілі компазиторлар өмірімен Қазақстандағы әлем елдеріндегі компазиторлармен музыка жұлдыздары тағы басқа, музыка туралы толық мәліметтер беріп отыру. Сонымен бірге оқушыларға бұқаралық ақпарат құралдары, журналдардың тағы басқа, әлем елдеріндегі атақты компазиторлар және мәдени жаңалықтарға шолу жасап отыру қажет. Осы тұрғыда оқушылар атақты компазиторлардың жетістіктерге жетудегі еңбектерімен таныса отырып, өздеріде, сабақта әр тапсырманы ыждағаттылықпен, белсенділікпен орындауға жұмыстанады.

Оқушылардың қызығушылығы белсенділігі артқасын сабақта білім сапасының арттатыны сөзсіз. Ұлы неміс педагогы А. Дейстербергтің «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойға үйретеді» - дегенді. Содықтан да оқушы белсенділігін арттырып, білім сапасын көтеретін, ойлауға үйрететін ол жаңа инновациялық әдіс тәсілдері болып табылады. Бұл-мұғаліммен оқушыға арасындағы қарым-қатынас, сабақты жақсы оқитын, музыкаға деген бейім оқушылармен белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық баланың дамуы үшін қолайлы жақсы ойлар, туғызып қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуін ойластыру. Барлық оқушы өз қызыметін ең төменгі жеңіл тапсармалады орындаудан бастайды да, оларды міндетті түрде толық орындап болғаннан кейін ғана, келесі күрделі деңгейдегі тапсырмаларды орындауға көшіп отырады. Бұл оқушылар арсында бәсекелестікті және әр оқушының өз қабілетіне, қызыметіне сәйкес жоғары деңгейге көтерілуіне толық жағдай жасалады. Осылай ойын элементерін әдістерін деңгейлеп орындату арқылы оқушылардың тапсырмаларды орындауда жинаған ұпайларын «Даму мониторингі» кестесіне белгілей отырып, оқушы біліміне талдау жасап отыруы қажет. Өтілетін тақырыптарға байланысты қызықты сергіту ойындарын ойнатудың да сабақ сапасын арттыруға ықпалы көп.

Атап айтсам: Кім шапшаң?, Әуенді тап, Сөз жұмбақтар т.б сонымен қатар ұлттық музыка әлеміне байланысты сабақты түрлендіріп өткізуге жаңа инновациялық технологияларды қолдану да орыны орасан зор.Жаңа инновациялық әдістерді пайдалана отырып, білім сапасын арттыру өмір талабы.

Әдебиеттер.

1.Апраксина О.А «О праве учителя на эксперимент»

2.Джердемалиева Р.Р «Научно-педагогическое основы методической подготовки учителя музыки»

3.Бордовская Н.В. «Методология научного поиска педагога-исследователя»

Музыка пәнінің ұлттық тәрбиелік мәні

Шуақбай Э.Д. Ақтөбе ОМ

Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Көп ұлтты жастардың өздерін Қазақстан тарихына, өткен буынның маңызды өмірлік құндылықтарымен сәйкестендіруіне үйрету керек, жастарға нақты өмірлік бағыт беру керек» деген. Бұл сөз бізге тікелей қатысты деп білеміз. Иә, халқымыздың барлық топтарының әлеуметтік жағдайлары және қажеттіліктері өзгеріп жатқан шақтарда жастарды музыка өнеріне тәрбиелеуге ден қойып, болашақ еліміздің өнер майталмандары етіп тәрбиелеу, ойлаған асыл армандарына жеткізу - ол біздің тікелей міндетіміз. Осы арада жастар өз ұлтының патриоты болуы, халқының мәдениеті мен тарихына жанашыр бола отырып, үздік оқу басты арманға айналуы керектігін ұмытпауы қажет. Сондықтанда мектеп қабырғасында бүгінгі таңда өнерге деген тәрбиені қай бағытта жүзеге асыру керектігі бұрынғыдан да маңызды мәселе болуы тиіс.

Өнер арқылы адам өзінің шын мәніндегі өз ішкі көңіл-күйін білдіреді. Олай болса, қазіргі таңда оқу орындарында өнердің басты бір мақсаты - ол адам баласының барлық әрекетіндегі өнер арқылы патриоттық сезімталдыққа жастарды тәрбиелеу.

Әуенді сөзбен жеткізу мүмкін емес, оны тек музыканы жан дүниесімен түсінетін адам ғана әуен ырғағымен қабылдайды. Өйткені «музыка-жүрек тілі», яғни сезім, қобалжу, көңіл-күйдің тілі деп ұққан жөн.

Жалпы білім беретін мектептегі тәрбие салаларының бірі - музыкалық тәрбие. Оқушылардың өнерге құштарлығы мен қаблетін дамытуда музыкалық тәрбиенің жүйелі жолға қойылып, дұрыс ұйымдастыруынының маңызы айырықша. Өнерде тәрбие құралдары (музыка-дыбыс, суретте-бояу, әдебиетте-сөз) жасалған көркем бейне арқылы оқушылардың, өмір шындығын, әсемдікті сезіне білу қаблетін дамытуға жағдай жасайды.

Музыка пәнінің негізгі мақсаты шәкіртке ұлттық өнердің құндылығын таныту. Оқушыларды музыкалық-эстетикалық тұрғыдан тәрбиелеу, оларды көркем шығармашылық, әлеуметтік маңызды және қоршаған әлемді игеруге, тануға бағытталған істерге тарту арқылы өткізу керек. Тек өнер ғана адамның шындыққа тарихи қалыптасқан эстетикалық қарым-қатынас тәжірибесін ашады, қорытындылайды. Өнердің эстетикалық тәрбие беруге қатысуы, оның міндетті қызметтерінің бірі болып табылады.

Әр халықтың эстетикалық дүние танымы, көркемдік өзіне тән өнер туындыларымен ерекшеленетіні өмір шындығы. Ұрпақ тәрбиесінде, туған халқымыздың ұлттық өнерін, оның нәзік те көркем сырын ұғындыру мектепке дейінгі тәрбиеде баланы әсемдікті сүйсіне білуге баулу құралы екені сөзсіз. Сондықтан, мектепте өнерге деген қызығушылықты қалыптастыруда халық өнері мен мәдениетінің сан-алуан түрлері жайында қарапайым түсініктер беру көзделеді.

Бүгінгі таңда, мектепте жас ұрпаққа көркемдік білім мен тәрбие беру жүйесінде көркем әдебиет, музыка өнері, бейнелеу өнері, ұлттық қолөнер сияқты эстетикалық мәндегі пәндер арқылы оның ішінде, халықтық дәстүрлі өнерін игерте отырып, оқушының бойындағы әсемдікті қабылдау, сезіну, өнер шығармаларын әсемдік заңдылықтарына сәйкес бағалай білу қаблеттерін, көркемдік талғам деңгейінде қалыптастыру қажеттігі маңызды мәселенің бірі. Музыкалық тәрбие өмірдегі, табиғат пен өнердің әсемдікті қабылдап, бағалауға және түсінуге қаблетті адамды пәрменді түрде қалыптастырудың нысаналы жүйесі.

Әл - Фараби өзінің «Музыка туралы үлкен трактатында» музыка ғылымының мәселелерін зерттейді (музыкалық дыбыстардың құрылысынан музыка мен поэзияның байланысына дейін). Музыканың жақсы жақтары мен оның тәрбиелік мәнін жан-жақты ашып көрсетеді. Музыканың әр түрлі жанрын жетілдіруде пайда болатын адам дарындылығының дәрежелерін талдайды. Әлеуметтік өмірдің шындығына тән кереметтілік тұрмыстық құбылыстардың шындығын көрсете білуде екенін дәлелдейді. Қазақстан мәдениетінің бірінші өзіне тән ерекшілігі халықтың қолданбалы өнерде, той-думандарда, қолөнер кәсіпшілігінде және т.б. өз көрінісін тапты.

Музыкалық тәрбие - эстетикалық тәрбие көзі. Музыка-адамның өмір бойы серігі. Музыканы жат көретін адамдарда бола қоймас, ол әркімге де керек дүние. Музыка тіліне әрбір тыңдаушы қанығады. Мектеп оқушыларына музыкалы-эстетикалық тәрбие беруде, сонымен қатар олардың музыкалық қаблетін арттыруда ән айту мен оны ұйымдастыру жұмысын дұрыс жолға қоя білу аса маңызды.

Мектепте музыкалық тәрбие берудің басты міндеті - оқушыларды музыканы дұрыс тыңдап, түсінуге және оны әсерлі орындай білуге баулу. Орындаушылық шеберлікті шыңдау ән-хор дағдыларын жүйелі түрде жолға қоя білумен тығыз байланысты. Сабақта ән салу дағдыларын негізінен жаттығулар айтқандай үйренеміз де, ал ән үйрену кезінде оларды пысықтап қайталау арқылы есте қалдыруды көздейміз. Мектепте барлық пәндер сияқты, музыка пәні де

оқушыларды азаматтық рухта тәрбиелеп, олардың дүниетанымын дамытып, ой-өрісін кеңейтуді, сонымен қатар музыка саласында білімін жетілдіруді мақсат етеді. Алайда музыка жай пән емес, өнер пәні болғандықтан оның өзіндік ерекшеліктері және атқаратын міндеттері өте көп. Атап айтқанда оқушылардың дүниетанымы, өмірге деген көз қарасы, музыкалық шығармаларды тыңдау немесе орындау кезінде алған әсерлену сезімі деген ұғым әр сабақтың ең өзекті мәселесі болып отыруы шарт. Олай болса, оқытушының сабақта қолданылған барлық әдістері осы түйінді мәселені ашуға бағытталуы тиіс. Ал ән айту, музыка тыңдау дағдыларын үйрену музыканың сұлулығын, әсем сазын терең түсініп, одан эстетикалық әсер, нәр алу жолдарын жеңілдетеді.

Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептердің оқулықтарының тәжірибесіне, әдетғұрыптарына, салт-дәстүріне, рухани қазынасына, саяси-әлеуметтік, экономикалық ерекшеліктеріне ыңғайланып жасалуда. Бұны біз ұрпақтарымызға, қасиеттерімізді сіңірудің қажеттілігінен туындаған жағдай деп түсінуіміз керек. Яғни, ұрпағымызға ұлттық тәрбие беру қажет. М.Жұмабаев бұл мәселе жөнінде былай деп ой түйеді: «Әрбір ұлттың балаға тәрбие беру туралы ескіден келе жатқан жеке-жеке жылдары бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп қолданылып келе жатқан болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиісті. Және әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында, өз ұлты үшін қызмет атқаратын болғандықтан, тәрбиеленетін баланы сол ұлттық тәрбиесімен тәрбиелеуге міндетті».

Мектепте музыка сабағы оқушыларды әсемдік әлемінің таңғажайып сырын терең түсініп, көркемдік атаулыны шынайы сезінуге, одан рухани ләззат, әсер алуға, өмір жайлы ой толғауға, ізгілікті мұрат - мақсаттарға жетелеп, өнегелі істерге баулиды. Осы маңызды міндеттерді орындау үшін баланың бойындағы қаблетті дамыту керек.Ал жалпы музыкалық қаблетті дамыту үшін музыка пәнінің мұғалімі «сегіз қырлы, бір сырлы» болуы қажет. Ол - әнші, музыкант, актер, әдебиетші, тарихшы - қысқасы ғылымның әр саласынан хабардар болғанда ғана, бүгінгі күн талабына сай ұстаз бола алады.

Қазақ мәдениетіндегі маңызды салаларының бірі-музыка. Музыка-ой мен сезім бірлігі арқылы әлемнің тұтастай көрінісін жасайтын адам әрекетінің бір түрі. Халық өз салты мен дәстүрін, мәдениетін қазірге дейін жеткізе білген. Осы ғасырлар бойы жиған-тергенін асыл рухани қазыныларын, жас ұрпақтың бойына сіңіріп, дүниетанымын қалыптастыруда музыкалық өнер арқылы тәрбиелеу өзекті мәселелрдің бірі. Музыканы сүйген қауым адам баласына тән ізгі қасиетті, шынайы достық пен махабатты, әсем мінез-қылықты қастерлейді. Қазақтың әні мен күйін естіп өскен адамды биік мұраттарға жетелейді. Оның көп жақты сырын игеру, түсіну, қабылдау тым ерте, яғни сәби шағынан басталуы тиіс. Сонау Эллада дәуірінде ақылмен Аристотель адамның жанжақты мәдени және рухани дамуына ерекше мән беріп, әсіресе, өнер, соның ішінде музыка адамдарды тәрбиелеудің негізгі құралы деп таныған.

«Біз қазір музыка саласында өзіміздің халқымыздың дәстүрінен, дүниежүзілік классикалық үлгіден айырылмай, ілгерілей беруіміз қажет,-дейді ғалымдар Ә.Нысанбаев пен Т.Әбжановтар, - өйткені музыка халқымыздың адамгершілік пен парасаттылық қасиетке жетудің жолы дейді». Өте тура да әділ айтылған пікір. Ендеше осы халқымыздың дәстүріндегі әсем ән мен тәтті күйіміз, бізді адамгершілік пен парасаттылыққа жетелейтін жол. Осы бір аса бай рухани қазыналардың бүгінгі таңда жастарға тәрбие берудегі ролі де айырықша. Сол үшін де өнер сүйген қауым тәтті ізгі қасиетті қастерлейді.

Әл-Фараби бабамыз музыканың адам психологиясына әсері жөнінде «Музыка денені шынықтыратын гимнастика тәріздес, ол адамның жанын жетілдіреді. Алдымен ләззатқа бөлейді, одан соң құмарлықты оятады, қиялға жетелейді», - деп пікір айтқан. Ал ұлы грек ойшылы Платон: «Музыка-адам жан дүниесін еріксіз еліктіріп, тұрмыс-тіршіліктің қандайда болсын мұң-заласын ұмыттыратын қасиетті күш»,-деп, ой түйіндеген. Халқымыздың бірнеше ғасырлар көлемінде жинақталып қалыптасқан бай музыкалық фольклоры бар. Атап айтар болсақ: тарихи әуендер, эпикалық жырлар, тұрмыс-салт жырлары, лирикалық әндер т.б. Міне, осы фольклорымызбен-ақ ұлттық-тәрбиемізді, болмысымызды қалыптастыратын тәлім-тәрбие беріп отырған тарихи шындық.

Ата-бабаларымыз ғасырлар бойы армандаған тәуелсіздікке қолы жеткен еліміздің білім, тәрбие беру ісіндегі басты мақсат-рухани жан дүниесі биік, жеке тұлға қалыптастыру. Ал тұлғаны музыкаға тәрбиелеу дегеніміз-ол баланың бойында белгілі бір қызығушылықты ояту, қажетті құндылық бағдарын, соның ішінде пайдалы іс-әрекеттерді қалыптастыру, дарындылық көзін ашу деген сөз.

Қорыта келе сынып оқушыларын тәрбиелеу үрдісінде, музыка өнері арқылы музы-калық мәдениеттілікке баулу, музыкалық жалпы білімдерін қалыптастыру мен тәрбиелеу, қәзіргі музыкалық білім беру саласының өзекті бағыты болып табылады.

Мектеп оқушыларының алғашқы музыкалық білімі төменгі сынып оқушыларында қалыптасады. Музыка сабағының талапқа сай өткізілуінің арқасында, еліміздегі мектептерде төменгі сынып оқушыларының музыкалық тәрбиесі кешенді түрде жүргізілетінін зерттеу жұмыстары арқылы анықталған.

Қазіргі кезде музыка сабақтарының іс - әрекеттер негізінде төменгі сынып оқушы-лары жалпы музыкалық мәдениеттілікке, ән орындау мәдениетіне, музыкалық шығарманы тыңдау мәдениетіне тәрбиеленеді. Бұл кешенді үрдісті ғылыми - әдістемелік тұрғыда, дұрыс жүргізіп, оқушыларға сауатты музыкалық білім беретін музыка пәні маманы болып табы-лады.

Музыка сабақтарындағы музыкалық іс-әрекеттері бір-бірімен тығыз байланыстыра білгенде ғана, оқушылардың музыкалық материалды игеру мүмкіндігі арта түседі. Музыка тілі-басқа өнерсаласымен салыстырғанда күрделі тіл екендігін мектептегі музыка сабағында түсіндіре білу қажет. Нәтижесінде музыка ойды, мақсатты, көңіл күйді көтереді.

Негізгі музыкалық іс - әрекеттер ән орындау мен музыкалық шығарманы тыңдату арқылы оқушыға музыкалық тәрбие беру үрдісі зерттеліп, әдістемелік тұжырымдамалар жасалынады.

Сынып оқушыларының музыка сабақтарын әдістемелік тұрғыда өткізу арқылы, мек-теп оқушыларын музыкаға тәрбиелеу үрдісі Жаңа заманның, жаңа оқушысын ұлттық музыка мәдениетін меңгерген, әлемдік музыка өнері туралы музыкалық білімі қалыптасқан жеке тұлға етіп тәрбиелеу жүйесін қалыптастырады.

Мектепте музыка сабағы оқушыларды әсемдік әлемінің таңғажайып сырын терең түсініп, көркемдік атаулыны шынайы сезінуге, одан рухани ләззат, әсер алуға, өмір жайлы ой толғауға, ізгілікті мұрат - мақсаттарға жетелеп, өнегелі істерге баулиды. Осы маңызды міндеттерді орындау үшін баланың бойындағы қаблетті дамыту керек.Ал жалпы музыкалық қаблетті дамыту үшін музыка пәнінің мұғалімі «сегіз қырлы, бір сырлы» болуы қажет. Ол - әнші, музыкант, актер, әдебиетші, тарихшы - қысқасы ғылымның әр саласынан хабардар болғанда ғана, бүгінгі күн талабына сай ұстаз бола алады.

Бейнелеу өнері пәні сабағында оқушылардың ұлттық өнерге деген құндылықтарын қалыптастыру.

Баянов Мұрат. М. Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің бейнелеу және сызу пәнінің мұғалімі.

Тәрбие мен оқытудың бірлігін сақтай отырып, сабақты шәкірт жанының ішкі қуатының оянуына ықпал жасайтындай етіп ұйымдастыру, оқу процесінде әрбір оқушының бойындағы жалпыадамзаттық құндылықтарды қарым-қатынасқа түсіру арқылы дамыту және оларды білім, білік дағдылары негізінде қалыптастыру.

Гуманист - педагог Я. Корчактың сөзімен айтқанда, "оқушыны ең алдымен көруге, түсінуге және сүюге үйрету қажет, оқуға үйрету одан кейін келеді" деген.

Бала мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастағы сезім байланысын орнатып, үйлесімділікке қол жеткізуде Ш. Амонашвилидің мұғалімдерге берген кеңесін басшылыққа алуға болады. Ол: " педагогикалық процесте баламен тіл таба білу, яғни балаға өз ойын, талғамын, көңілдегісін айтуға мұрсат беру ұстаздан көп шеберлікті талап етеді. Осынау қарым - қатынаста бала жанының қозғалысы ұстаз жанының қозғалысымен үйлесім тапқан кезде бала өз бойындағы табиғи дарынын ашады, ал мұғалім өзінің шығармашылық жігер-қуатының жемісін көруге мүмкіндік алады. Басқаша айтқанда бала шығармашылығы мұғалім шығармашылығымен ұласып кетеді. Мұндай жағдайда рухани тұтастық пайда болады", - дейді.

Жеке тұлғаның рухани - адамгершілігін дамыта оқытуда көрнекілік ұстанымы басты рөл атқарады. Оқыту процесінде сөз бен іс, теория мен тәжірибе өзара байланыста болатыны баршамызға мәлім. жеке тұлғаның бойындағы адамгершілік қасиеттерінің қатынасқа түсуіне көрнекіліктің ықпалы зор. Олар былай топталады:

а) түрлі тақырыптағы картиналар, мазмұнды суреттер;

ә) оқушыларды өздері салған суреттері бойынша сөйлету;

в) түрлі персонаждарға енгізу;

г) техникалық түрлі құралдарды қолдану.

Мысалы, ұлттық киім үлгілерін өткенде, оқушылар киім үлгілерін салып, ұлттық киім үлгілері туралы айтады. Сабақты ұйымдастыру кезеңінен бастап, оқушылардың назары тақырып мазмұнында болады. Оқушылармен әңгімелесу мынадай сұрақтар төңірегінде өрбиді.

• Қазақтың ұлттық киім үлгілері.

• Қазақта қандай киім үлгілері қастерленген?

• Олар қалай безендіріледі?

• Оларды салтанатты киім үлгілеріне жатқызуға бола ма?

• Қазақтың ұлттық киімдерін суреттеген қандай шығармаларды білесіңдер?

• Оқиғаны суретпен бейнеле.

Қазақы киімді қастерлеу әрі құрмет тұту елдің есейгенін, оның өскелең өмірін танытады. Қазақ киім - кешегі - ұрпақтан ұрпаққа алмасып келе жатқан, елдің ғасырлар бойы қалыптасқан сезімталдық талғамын, сәндікк, үйлесім бірлігіне, көркемдікке ұмтылған жасампаздығы ме шығармашылығының жетістіктерін бойына сіңірген құбылыс.

Қазақта, әсіресе, бас киім ерекше қастерленген. Оны осы кезге дейін аса құрметті қонаққа ат мінгізіп, шапан жауып, бөрік кигізетін дәстүрден де аңғаруға болады. Соның ішінде сәукелеге тоқталайық. Сәукеле - бұрын киелі деп есептелген, ерте заманнан бері келе жатқан қалыңдықтың бас киімі.

Сәукеле көбіне күрең немесе шымқай қызыл барқытпен тысталған жұқа киізден арт жағы биіктеу етіп тігілетін де, төбесі күміс зермен кестеленген шашақты табақшамен жабылып, алтын жалатқан күміс шытырлармен, екі жағына бірдей төгілетін маржан, інжу моншақтарынан тізілген жақтамалармен безендірілген.

Қазақта салтанатты киім мен күнделікті киім-кешектің пішінінде айырмашылықтар бола бермейді . Салтанатты киімнің бітімі сыпайылау, тігісі жатық, зерлі, алқа, шолпы, оңды, кестелі, басына киетіндері көтеріңкі, аяқ киімдері тоңқима, биік өкшелі, қайқы тұмсықты, түрлі түсті қайыспен, таспамен өрнектелген, зерлі жіптермен кестеленген болып келеді. Оның үстіне салтанатты киім - кешекте алтын, күміс жалатқан, ширатпалы қапсырма, белдік, алқа, шолпы, сақина, білезік болған.

Сонымен мынадай қорытынды жасауға болады:

• Оқушылардың өз шығармаларын талдату арқылы өзін-өзі тануына, өзіндік қабілетін ашуына мүмкіндік туады.

• Кез келген сурет, картина, аудио - бейне материалдары бойынша әңгімелеген кезде әр оқушының пікірі түрліше болғандықтан, оларға өзіндік ой-тұжырымын жасауға мүмкіндік туғызу қажет.

Оқытудың тиімді әдіс- тәсілдерін өз орындарында қолдану арқылы жеке тұлғаның бойындағы

қабілеттерін аша отырып, рухани құндылықтарын байыта түсуге толық мүмкіндік туғызуға болады.

Қадағалаусыздық және панасыздық - ол педагогикалық қадағалау мен қамқорлықтан айрылған балалардың денсаулығы мен қоғамға зияны

Абдрахманова Г.Б. №14 ОМ

Қадағалаусыздық және панасыздық - ол педагогикалық қадағалау мен қамқорлықтан айрылған балалардың денсаулығы мен қоғамға зияны, ата-аналар тарапынан қатыгездік көрсету, эмоционалдық зорлық жасау, күш жұмсау, сексуалды мәжбүрлеу қазіргі қоғамдағы өзекті мәселелердің бірі. Аморальдық өмір салтын ұстанатын ата-аналар бала тәрбиесінен қашу, ұрыскеріс, жезөкшелік, баланың көзінше ішімдік ішу сынды мәселелерден қорғау мақсатында Ақтөбе қаласында кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығы ҚР білім министрінің 2011 жылғы 10 қаңтардағы №1 бұйрығымен «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу» туралы Заңын жүзеге асыру мақсатында ашылып, 2011 жылдан жұмыс істеп келеді.

Өз проблемаларының шырмауында жүрген отбасы, балаға деген ықпалын жоғалтып, оны біртіндеп ығыстырады. Балаға түсіністік пен мейірімділік жетіспей, өзін отбасына керек еместей сезініп, көп уақытын үйінен басқа жерлерде өткізетін болады. Қадағалаусыздық пен панасыздықтың салдары балалардың әртүрлі жолға түсуіне себепші болады. Балалар қадағалаусыздығы, панасыздығы және әлеуметтік жетімдіктің проблемалары: жалпыұлттық қауіп, қылмыстың өсуі, нашақорлық, қоғамның өнегелі бастауларын кері тарту.

Бұл орталықта кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделері, қадағалаусыз және қамқорсыз қалған балалар, ата-ананың немесе заңды тұлғалардың қамқорлығынсыз қалған балалар, арнаулы білім беру ұйымдарына жолданған балалар қорғалады, қатыгездік салдарынан әлеуметтік бейімсіздік пен әлеуметтік депривацияға әкеліп соғатын өмірлік қиын жағдайға тап болған балаларды қабылдайды, уақытша күтіп-бағады, бейімдейді және одан әрі орналастыруды жүзеге асырады. Қадағалаусыздық және панасыздық - ол педагогикалық қадағалау мен қамқорлықтан айрылған және олардың денсаулығы мен қоғамға зиянды көріністер беретін жағдайда өмір сүріп жатқан кәмелетке толмағандар. Әлеуметтік жетімдер - ол ата -аналарының құқықтарынан айрылу себептерінен, ата -ананың қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандар. Егер үйдегі психологиялық жағдайдың өзгергені сонша, балаға үйден гөрі уақытының көбін көшеде өткізген жақсы болса, бұл сәтсіз отбасылар.Отбасын сәтсіз ететін екі жағдай: маскүнемдік және кедейлік. Өз проблемаларының шырмауында жүрген отбасы, балаға деген ықпалын жоғалтып, оны біртіндеп ығыстырады. Балаға түсіністік пен мейірімділік жетіспей, өзін отбасына керек еместей сезініп, көп уақытын үйінен басқа жерлерде өткізетін болады. Орталықтың негізгі міндеттері:

1. Өмiрде қиын жағдайға тап болған кәмелетке толмағандарға және олардың ата-аналарына немесе басқа заңды өкілдеріне осы жағдайдан шығу үшін әлеуметтік және психологиялық көмек көрсету;

2. Кәмелетке толмағандардың әлеуметтік мәртебесін қалыпқа келтіру;

3. Орталықтағы кәмелетке толмағандарға медициналық қызмет көрсетуді және білім беруді ұйымдастыру;

4. Орталықтағы кәмелетке толмағандарды бұдан әрі орналастыру бойынша қамқоршылық және қорғаншылық органдарымен өзара әрекеттесу;

5. Орталықтағы кәмелетке толмағандарды отбасыларына қайтаруға қолғабыс ету;

6. Кәмелетке толмағандардың арасында қадағалаусыздықты және панасыздықты ескерту бойынша профилактикалық жұмыс жүргізу;

7. Орталықтағы кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету.

Осындай жағдайда қиын өмір жағдайындағы балалардың ата - аналарына отбасы қолайсыздығының профилактикасы бойынша әлеуметтік және психологиялық көмек қажет етеді.

«Кәмелетке толмағандарға қатысты виктимологиялық алдын алу мәлелерінің негізгі мақсаты:

1. қадағалаусыздық пен панасыздықтың, кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, әлеуметтік жетімдіктің алдын алу;

2. балаларды ғаламтордағы ойындар мен қауіпі сайдтардан қорғау;

3. кәмелетке толмаған балаларды жыныстық зәбірлеудің алдын алу;

4. «Сенім» телефондары мен «сенім» жәшіктерінің не үшін қажеттігін түсіндіріп, қызметіне жүгінуді үйрету.

Психологиялық қызметтің мақсаты:

Баланың отбасына қайта оралуына ықпал ету, ата -анасының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандарды отбасылық орналастыру түрін қарастыруға ықпал ету, әлеуметтік, психологиялық және өзге де көмек көрсету, сонымен қатар бала үйге оралғаннан кейін патронаттық сүйемелдеу жасау, қолдау көрсету, профилактикалық жұмысты ұйымдастыру.

«Бала ұяда не көрсе , ұшқанда соны іледі» атадан қалған сөз, «Бала әкеден ақыл, Анадан мейір алады», «Балаларға қамқорлық жасаумен салыстырғанда өзгенің барлығы түкке тұрғысыз» халық даналығы, Мұхаммед пайғамбардың өсиеті :

« Әке - ананың баласына беретін ең үлкен сыйлығы - үлгілі , жақсы тәрбиесі « демекші балаларымызды қиын өмір жағдайынан қорғайық.

Әдебиеттер.

1.Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарының 2017 жылы мектептерде ата-аналармен жүргізілген кездесуде оқыған баяндама үзінді.

2.Ғ.Сапарғалиев «Қазақстан мемлекеті мен құқық негіздері». Алматы, 1998ж.

3.Ананьев В.А. Введение в психологию здоровья СПб, 1998.

4.Никифоров Г.С. Психическое здоровье СПб, 1998.

Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін анықтау жолдары

Шманова Д.Т. №5 ОМ

Қазіргі кезеңде арнайы білім беру саласындағы әлемдік білім кеңістігіне ұмтылуға байланысты жасалынып жатқан талпыныстар жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыруды талап етеді. Сондықтан оқушылардың дербестігін және танымдық қабілеттерін дамытып,өмірдің жаңа жағдайларында пайдалана білуге үйретудің қажеттілігі туындайды. Соңғы жылдары психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін дамыту - түзету (коррекциялық) жұмыстарының , сондай - ақ арнайы мамандарды дайындаудың өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.

Проблеманы зерттеумен айналысқан ғалымдар: М.С.Певзнер, Т.А.Власова, К.С.Лебединская, В.В.Ковалев, П.Е.Сухарева, В.И.Лубовский т.б. бала дамуы ерекшеліктеріне қарай өз пікірлерін ұсынды.

Балалардың ақыл-ой дамуындағы жеңіл ауытқулар «психикалық дамудың тоқтап қалуы» деп аталатын терминмен сипатталады. Бұл жағдайдың негізгі себебі бала миының әлсіз түрдегі органикалық зақымдануы немесе іштен туа біткен, туылы кезінде және өмірінің бастапқы кезеңдерінде болған жағдайлар болып табылады. Сонымен қатар, дамудың тоқтап қалуы жоғарғы жүйке жүйесінің ауруларымен, созылмалы соматикалық жағдайлармен, бас мидың жарақаттануымен, эндокриндік жүйенің бұзылуымен байланысты болуы ықтимал.

Психикалық дамуы кешеуілдеген балалар тұлғасын зерттеу мәселесі қазіргі әлеуеметік жағдайда маңызды орын алады. Арнайы педагогикада, сондай - ақ дефектология ғылымында психикалық дамуы кешеуілдеген балалар тобын зерттеу негізінен ХХ ғасырдың ортасынан бастап бастау алды. Біздің қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі, қоғамның барлық саласындағы қозғайтын істерін қайта құрумен әлеуметтік-саяси және экономикалық қарым-қатынастардың өзгеруімен сипатталады. Жалпы психикалық педогогикада психалық дамудың тежелуі деген ұғымы психологиялық-педогогикалық болып табылады. Зерттеушілердің пікірі бойынша,мұндай кешеуілдеудің негізгі себептері бас миының оганикалық зақымдалуы болып саналады.Кейбір жағдайларда орталық жүйке жүйесінің жетіспеушілігі мен генетикалық тұрғыдан да болуы мүмкін. Л.В.Занков пен И.М.Соловьевтың басшылығымен зертхананың жас қызметкерлері (Г.М.Дульнев, М.С.Левитан, М.М.Нудельман және т.б.) ақыл-ойы артта қалған оқушылардың жеке түлғасы мен оқудағы танымдық іс-әрекеттеріне тәжірибелік зерттеулер жүргізді. Бүл зерттеулер балалардың кемістіктерін ғана емес, сондай-ақ, олардың дамуының мүмкіндіктерін анықтауды ұсынды. Оқушылардың вербалды және бейнелік есте сақтаулары, олардың сөйлеу ерекшеліктері, мотивациялық сфералары, психикалық процестердің етуіне тигізетін әсері зерттелінді.

Психикалық функционалдық құрылымы күрделі кешенді болғандықтан және бірнеше жүйелердің байланыстарына негізделгендіктен, олардың қалыптасуы психикалық дамуы тежелген балаларда баяу болады. Психикалық дамуы тежелген балалардың қабылдауы қалыпты балалармен салыстырғанда,төмен деңгейде болады. Бұл сенсорлық ақпаратты қабылдауға ұзақ уақыт қажет еткендіктен,баланың қоршаған орта туралы білімнің шектеулігінен,сондай-ақ таяздығынан анық байқалады.Осы категориядағы балаларда кеңістікті қабылдау жеткіліксіз дамыған. Бұл балаларда бас миының итегативті әрекеті бұзылады.Осының нәтижесінде қабылдаудың жүйелік механикалық бұзылысына әкеледі. Балалардың қабылдау процестерін реттестіруге көмектесуге және затты қабылдауға үйрету дефектолог маманының негізгі міндеті болып табылады. Психикалық дамуы тежелген балалардың зейіндері олардың тұрақсыздығымен, шашырақылығымен сипатталады.

Психикалық дамуы тежелген балалардың есте сақтау қабілетіндегі ауытқулар, яғни есте сақтау көлемінің және дәлдігінің жетіспеушілігі, берілген ақпаратты тез ұмытуымен сипатталады. Бұл балалардың таным әрекеттерінің дамуында кешеуілдеу мен өзгешеліктер байқалады. Әсіресе, ойдың бастапқы формалары көрнекі-әрекеттік ойлауы ауытқыса,көрнекі-бейнелік ойлаудың ауытқуы да байқалады.

Психикалық дамудың кешеуілдеуінің негізгі ерекшелігі - баланың психикалық әрекетінің қалыптасуының бірқалыпты болмауы. Инфантильді балалар өзінің құрдастарынан жас, олардың ойлары да тұрақсыз болады. Оларды ми қабілеті де тәулік бойына өзгереді. Кейде сабақтың аяғына таман немесе шаршаған уақыттарда болады. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың негізгі айырмашылығы мынада: бұл балалардың сабаққа деген үлгермеушілігі, сондай - ақ дағдылары мен танымдық процестеріндегі өзара ауытқушылықтарымен сипатталады. Кейбір балаларда іс - әрекеттің басында зейіндері жоғары болады да, ал кейін төмендей бастайды. Ұзақ мерзімді есте сақтауы мен қысқа мерзімді еске сақтауының төмендеуі, есте сақтауының беріктілігінің жетіспеуі, сондай - ақ интеллектуальдық белсенділігінің төмендеуі - осы категориялардағы балаларға тән ерекшеліктер.

«Психикалық дамудың кешеуілдеуі» деген ұғым-балалардың минимальдық - органикалық жетіспеушілігі, сондай-ақ орталық нерв жүйелерінің зақымдалуы деген мағынаны береді. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың эмоционалдық - ерік сфераларының тұрақсыздығы, соның ішінде ойлау деңгейлерінің әлсіздігі, есте сақтаудың төмендігі, қабылдаудың тұтастығының болмауы, зейіннің шашыранқылығы сияқты белгілері анықталды. Кейбір аспектілері бойынша алғанда балалардың эмоционалдық ерік сфералары жас деңгейлеріне байланысты өзгеріп те отырады.

Оқу процесі мен әдістемені өткізу барысында, балалардың зейіндерінің шашыраңқы болатыны анықталды. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін тексеруге ең алдымен олардың эмоциясына назар аударылды. Себебі, бұл топқа жататын балалардың эмоциясы көп жағдайда өзгеріске ұшырап отырады.

Әдебиеттер.

1.Н.Ә.Назарбаев. Мүмкіндігі шектеулі балалардың құқықтары және оларды қамтамасыз ету заңы. Астана - 11 шілде. -2002.

2.Мустаева Л.Г.Коррекционная падегогика и социолого психологические аспекты сопровождения детей с задержкой психического развития. 2005. 146С

4.Никуленко. Коррекционная педагогика высшие образования. Растовка Дону: Феникс. 2006.-

456С

5.Мишина Г.А. Моргачева Е.Н. Коррекционная педагогика. Москва. 2007.-257C

Духовно - нравственное воспитание детей на уроках самопознания

Абдия А.К. СШЛ №23

В Послании Президента Республики Казахстан в числе приоритетных задач определен вопрос качественного роста человеческого капитала в стране.

«Патриотизм, нормы морали и нравственности, межнациональное согласие и толерантность, физическое и духовное развитие, законопослушание. Эти ценности должны прививаться во всех учебных заведениях, независимо от формы собственности» - призывает Н.А.Назарбаев нас, казахстанцев.

Вопросы нравственного развития, воспитания, совершенствования человека волновали общество всегда и во все времена. Сегодня весь мир находится в поиске новых образовательных программ по развитию общечеловеческих ценностей.

В Конвенции о правах ребенка обозначено «право на полноценное нравственное развитие».

Перед общеобразовательной школой ставится задача подготовки ответственного гражданина, способного самостоятельно оценивать происходящее и строить свою деятельность в соответствии с интересами окружающих его людей. Решение этой задачи связано с формированием устойчивых духовно-нравственных свойств личности школьника.

В 21 веке духовность человека, его творческий интеллект, открытость инновациям расцениваются как основной капитал общества. В соответствии с Государственной программой развития образования в Республике

Что же такое нравственность? - Это нормы, принципы поведения, мотивы поступков. Еще в древней Греции в трудах Аристотеля о нравственном человеке говорилось: «Нравственно прекрасным называют человека совершенного достоинства… Ведь о нравственной красоте говорят по поводу добродетели: нравственно прекрасным зовут справедливого, мужественного, благоразумного и вообще обладающего всеми добродетелями человека».

В современной педагогической литературе понятие нравственность рассматривается, как показатель общей культуры человека, его достоинств, приверженности общечеловеческим ценностям; внутренние, духовные качества, которыми руководствуется человек.

Что подразумевается под понятием духовность? Это устремлённость личности к избранным целям, ценностная характеристика сознания; определение человеческого способа жизни, выраженное в стремлении к познанию мира и, прежде всего, самого себя - в поисках и открытии самоценного, самосовершенствования; в стремлении найти ответы на «извечные вопросы бытия» - об устройстве мира, истине, о добре и зле. В педагогике под понятием духовность подразумевается вдохновенно - чувственная сторона жизни человека и человечества, особый образ мышления и жизнедеятельности людей, основанный на приоритете нематериальных, гуманных ценностей.

Нравственное воспитание - процесс, направленный на формирование и развитие целостной личности ребенка, и предполагает становление его отношения к Родине, обществу, коллективу, людям, к труду, своим обязанностям и к самому себе. Задача нравственного воспитания состоит в том, чтобы социально необходимые требования общества педагоги превратили во внутренние стимулы личности каждого ребенка, такие, как долг, честь, совесть, достоинство.

Национальная система образования ориентирована на развитии личностного потенциала подрастающего поколения, формировании у детей и молодежи гуманных убеждений и опыта нравственного поведения через постижение таких общечеловеческих ценностей, как любовь, добро, истина, красота, нравственность, духовность.

Практическим решением этой задачи стала реализация проекта нравственно-духовного образования «Самопознание», автором которого является первая леди Республики Казахстан Сара Алпыскызы.

«Самопознание» - это уникальный предмет, обладающий бесценными духовными сокровищами, приобщение к которым делают каждого человека духовным и нравственным, счастливым и радостным, добрым и мудрым. В основе программы - развитие нравственных и духовных качеств детей с учетом их индивидуальных особенностей. Подобного проекта нет в мировой практике. Он направлен на обучение детей ценностям, формирования навыков конструктивного общения, самораскрытие личностного потенциала, на поиск себя в многогранном мире человеческих взаимоотношений, на позитивное выстраивание личной судьбы. Основа авторской идеи проекта «Самопознание» автор видит в том, чтобы любить и быть любимым. Быть самим собой. Развивать свои собственные возможности, таланты, различать что такое «хорошо» и что такое «плохо». Учит ответственности за свои слова и поступки. Жить в гармонии с собой и окружающим миром, по совести, не придавая своего я. Созидать, творить на благо общества, постоянно самосовершенствоваться.

Почему так важен предмет самопознания? Разве недостаточно просто любить детей, окружать их атмосферой любви, полагаясь на интуитивное решение ситуаций, в которых востребованы ценностные критерии. Можно ли воспитать счастливого ребенка, если сам педагог или семья ребенка несчастливы? И какова тогда миссия педагога? Мы уверены, наша миссия - ставить педагогические задачи с верой, оптимизмом и знанием.

Именно знание о том, что мы уроком самопознания создаем альтернативный мир, альтернативу агрессии, бездуховности, вульгарности, позволяет нам не опускать руки и верить в то, что именно ребенок привнесет в общество модель счастливой жизни, концепцию деятельной любви. Ребенок наш волонтер, он изменяет мир вместе с нами уже сейчас. Великий мыслитель Абай Кунанбаев утверждал: «Качества духовные - вот что главное в человеческой жизни. Живая душа и отзывчивое сердце должны вести человека, тогда и труд его, и достаток обретают смысл жизни.

На уроках самопознания через игру, анализ ситуаций взятых из жизни, самовыражения через проявления своих творческих способностей, извлечение морали из изречений великих ученых, философов, писателей, учитель ведет диалог с учащимся, в котором он познает себя, познает мир.

На уроках самопознания учитель предоставляет возможность учащемуся посмотреть на себя со стороны как на совершенно постороннего человека. В других обычно очень ясно видны недостатки и слабости их и несоответствие слов с делами. Увидеть все это в себе очень полезно для познания самого себя. Самопознание человека включает не только изучение человеческой природы в других людях, но и в равной степени в себе. В других нам неприятны и даже отталкивающие некоторые свойства или особенности поведения. В себе они кажутся приемлемыми и простительными. И только отойдя от себя и смотря на себя со стороны, можно определить и увидеть недопустимость тех или иных свойств характера или поведения.

Главная идея самопознания звучит так: «Откройтесь миру, и мир откроется для вас». Самопознание это ключ к преображению. Духовность, составляющая основы предмета «Самопознание», выражается в единстве трех основных измерений - интеллектуальном, этическом и эстетическом.

Уроки опираются на лучшие образцы духовного наследия человечества. Их часто называют уроками народной мудрости. Учащиеся проводят анализ своего внутреннего мира и дают оценку собственной деятельности, ищут выходы за пределы собственного «я», осмысливают, изучают, анализируют свои мысли, слова и поступки. Вместе с тем они совершенствуют свои положительные качества и преодолевают отрицательные. Также учащиеся творчески подходят к своей личности: эти уроки ориентированы на получение достоверных знаний о самом себе в целях дальнейшего саморазвития и самореализации. В конечном итоге ученики получают такие человеческие ценности, как добро, красота, свобода, смысл жизни, истина, самоценность человека, достойный образ жизни, нравственность в целом.

Особенностью уроков «Самопознания» является то, что на занятиях ведется откровенный диалог с учителем, в социально-ролевых играх и тренингах исследуется мир человеческих взаимоотношений, происходит обмен жизненными наблюдениями, развиваются навыки практического служения Родине, обществу.

Сара Алпысовна Назарбаева считает, что самопознание нужно преподавать с самого детства - языком любви, рассказывая притчи, поучительные истории. Такие уроки-игры, как показывает практика, очень нравятся нашим детям и крайне важны для их родителей.

В своей педагогической практике учитель проводит уроки, используя тренинговые формы, уроки-шоу, где учащиеся проявляют свои театральные способности. Это дает мне возможность приобщить ребят к природе, искусству, раскрыть ораторские и организаторские способности. Большую роль в воспитании нравственных качеств играют чтение и разбор статей, рассказов, стихотворений, сказок помогает детям понять и оценить нравственные поступки людей.

Урок, на котором дети испытывают удовлетворение и радость от успешно выполненной общей работы, который заставляет самостоятельно мыслить и вызывает совместные переживания учащихся, способствует их нравственному воспитанию.

Знание уровня нравственной воспитанности учащихся помогает учителю правильно определить воспитательные задачи, которые отражают конкретные результаты нравственного формирования личности школьника. При составлении плана воспитательной работы учитывает: результаты диагностики нравственной воспитанности учащихся; целостность всех структурных и содержательных компонентов нравственных качеств; интегративный характер формирования нравственных качеств личности младшего школьника; взаимосвязь учебной и внеучебной деятельности при организации нравственного воспитания учащихся; совместную работу учителя и родителей по нравственному воспитанию младших школьников.

Итак, в условиях постоянно изменяющегося мира такая дисциплина как «Самопознание», безусловно, поможет каждому казахстанскому школьнику освоить четкие ценностные ориентиры и широкий диапазон поведенческих стратегий для определения и реализации успешной жизненной и образовательной траектории.

В заключение хочу привести слова С.А.Назарбаевой: «Дети, их настоящее и будущее - это наша общая забота. Мы все и каждый из нас в отдельности несем ответственность за то, какой выбор сделают наши сыновья и дочери - пойдут ли они дорогою добра, будут ли они приносить пользу людям, помогать слабым, жить в гармонии с окружающим миром, созидать и творить, или же встанут на путь разрушения. Правильный выбор помогут им сделать уроки самопознания, уроки Любви».

Литература.

1.http://www.akorda.kz Официальный сайт Президента Республики Казахстан. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана. 27.01.2012 г.

2.Государственный общеобязательный стандарт среднего образования Республики Казахстан по предмету «Самопознание». ГОСО РК 2.004.043.-2010»

3.Бабанский Ю.К. Педагогика. Курс лекций. - М.: Просвещение, 1983.

4.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Том 2, - 69 с.

5.Сухомлинский В.А. Избранные педагогические сочинения -М: 1980, т.2.

6.http://bobek.kz Национальный научно-практический, образовательный и оздоровительный центр «Бөбек»

7.Методическое пособие по предмету «Самопознание»

Тәлімгер - мектеп өмірінің айнасы

Рсалиева М.М. Ақтөбе ОМ

Тәлімгер менің түсінігімше, мектептің тәрбие жұмысына үнемі атсалысып, балаларға қамқор боп жүретін, тәрбие мен өнерді үйретуші, үйлестіруші жан. Өйткені тәлімгер балалардың ортасында жүріп, олардың қоғамдық жұмыстарға араласуына, жан-жақты болып өсуіне бірден-бір септігін тигізетін жан.

Баланы жеке тұлға етіп тәрбиелеу үшін әрине, алдымен тәлімгердің өзінің жеке басы соған сай болуы тиіс. Бұл тұрғыда белгілі орыс педагогы К.Ушинский былай деген екен: «Тәрбиенің қайнар көзі тек адамның жеке басының өнегесіне негізделген. Ешқандай жарғы да, бағдарлама да оның орнын баса алмайды». Шынтуайтына келгенде, тәлімгердің өзі өзгеге үлгі боларлықтай болуы қажет деген сөз. Яғни оның бойынан барлық адамгершілік қасиеттер: мейірімділік, қарапайымдылық, әділдік, т.б. табылуы тиіс. Сондықтан тәрбиешінің жеке басына ерекше талаптар жүктеледі. Ерік-қайраты күшті, мінезге бай жасөспірімдерді қалыптастыру үшін мұғалімнің жеке басы сол талаптарға сай болуы керек. Тәлімгер мұғалімнің жеке басында, сөз бен ісінің арасында алшақтық болмау керек деп ойлаймын.

Бүгінгі таңда мұғалім болу, тәрбиеші, тәлімгер болу оңай жұмыс емес. Басқа ешбір мамандық адамға дәл мұғалімге қойылғандай талаптар қоймайды. Педагогтық қызметтің жетістігін бағалау да өте қиын. Оның сапасы сызғышпен өлшеп, әрбір мысқалына дейін таразыға тартатын дүние емес. Қиыны мен қызығы, талабы мен жемісі қатар жүретін өз мамандығымызды бағалағанымыз жөн. Өйткені, бұл мамандық біздің жүрек қалауымыз. Менің ойымша тәлімгер мұғалімдерге қарағанда оқушыларға жақын деп ойлаймын. Себебі түрлі тәрбиелік шараларды өткізе жүріп, олардың бойындағы қасиеттерін танып-біліп, бағалап-ескеріп, жан-дүниесін түсінуге тырысамыз. Әр оқушының бойындағы көрінбей жүрген талантын жарыққа шығарып, жеке тұлға болып қалыптасуына көмектесеміз.Сондай-ақ белгілі педагог Я.А.Коменскийдің өзі балаларға тәлімтәрбие беріп ұстаздық көрсететін мұғалімді өте жоғары бағалаған: «Мұғалім - мәңгі нұрдың қызметшісі. Ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі. Оларға тамаша қызмет тапсырылған, күн астында одан жоғары ешнәрсе болмақ емес».

Тәлімгер - ол кім? Жоғарыда айтып кеткенімдей, тәлімгер - балаға жан-жақты тәлім беруші.

Тәлім жайындағы белгілі мәліметтер адам баласының тәрбиесіне сүйенеді. С.А.Назарбаеваның «Ұстаздан ұлағат» атты кітабында: «Тәрбие дегеніміздің өзі, ең алдымен, баланың сезімін оятып, әсершілдігін дамыту, сезімді тәрбиелеу - баланы қоғамдық мәні бар, адамдарға жақсылық әкелетін қылық-қасиеттерден рахат, қуаныш табуға баулу деген сөз. Парасаттылық дегеніміз - адамзатқа қызмет ету», - деп жазылған.

Бала тәрбиесі ең алдымен, аға ұрпақтың жас жеткіншекке деген сүйіспеншілігі мен қамқорлығынан, ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан адамгершілік ізгі қасиеттердің жиынтығынан туындайды. Атадан балаға ұласатын ұлттық құндылықтар үлкендердің әңгімесінен, іс-қимылынан танылып, сезім арқылы жүректен жүрекке беріліп отырған. Сондықтан егеменді ел жастарының санасына осы ұлттық ұлағатты қасиеттерді сіңіре білудің мәні зор. Адамның адам болып қалыптасуында ата-аналармен қатар, тәрбиеші мен мұғалімнің ролі зор. Яғни, мұғалім мамандығының иелеріне болашақ ұрпақты тәрбиелеуде үлкен жауапкершілік жүктелген. «Өзіңнен өзіңді ізде, өзіңе өзің бағын, өзіңді өзің тани біл», - дегеніндей, әр мұғалім өзінің бала болғанын, өзінің ата-ана екендігін, өзінің оқытушы болып қалыптасып келе жатқанын ой елегінен жиі-жиі өткізіп отырса, өзге алдындағы жауапкершіліктің сыры бірден айқындала бастайды. Мұғалім өзіне шәкірттердің қаншалықты жоғары бағалап қарайтынын есінде сақтаса, оның балаларға тигізетін ықпалы соншалықты күшті болады, соншалықты оның әрбір мақтауы балаларды шаттандырады, оның әрбір ескертуі баланың жүрегіне терең орнығады, демек, баламен кездескен сәттен бастап, оның үйіне қайтатын уақытына дейінгі кезеңде баламен тікелей қарым-қатынаста екенін,онымен ішкі сезімі байланыста болатынын бір сәт естен шығармағаны абзал. Сонда ғана ел білікті, парасатты, жан-жақты жетілген жеке тұлғаны тәрбиелеу ісінде едәуір табыстарға қол жеткізе алады демекпін.

Қазақ ағартушысы М.Жұмабаев «...Әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті» деген. Жас ұрпаққа саналы тәрбие және сапалы білім беру деңгейі ең алдымен, мұғалімнің даярлығына, оның іс-тәжірибесінің қалыптасып шыңдалуына байланысты. Тәлімгер мұғалімбаланың жеке тұлғасын қалыптастырушы, маңызды тәлім-тәрбие өнегесінің бастаушысы, жарқын үлгісі, бала қиялын самғатып, арманын көкке ұсындырушы басты тұлға. Бүгінгі жас өркеннің ертеңгі әлеуметтік -саяси қоғам мүшесі ретінде қалыптасуында тәлім-тәрбиенің маңызы зор екендігі белгілі. Ендеше қоғамдағы қол жеткен тәрбиелік жақсы дәстүр атаулыны пайдаланып,биік адамгершілік қасиеттерге баулу, тәрбиелеу-тәлімгердің басты міндеті.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Жолдауында: «Біз Қазақстанның барлық азаматтарының отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуға тиіспіз және оны қалыптастыру басты міндетіміздің бірі» деген. Ендеше, тәлімгерлердің басты міндеті - оқушы бойында отаншылдық сезімін ояту болып табылады. Өйткені, біздің елімізге болашықта да адами құндылықтардың барлық саласын бойына сіңірген, таза, елжанды азамат керек. Самалы бол Отанның салқындаған,

Сандуғаш бол, сайратсын алтын далаң.

Семсері бол Отанның қынабы

Сертке ұстаса, селт етпей жалтылдаған - деп, Мұқағали Мақатаев айтқандай қорыта келгенде айтарым, қазіргі заман тәлімгері - заман талабына сай, жан-жақты, білім мен тәрбиені ұштастыра білген, жаңа технологиялармен қаруланған бала жанының бағбаны.

Адамгершілік - адамның асыл қасиеті

Айткалиева Ж.С. №53 ОМ

Қазіргі таңда білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа адамгершілік - рухани тәрбие беру. Рухани - адамгершілік құндылық - адамдық қасиетінің өлшемі - оның жақсылыққа талпынуы, өзге адамдарға қайырымды, өмір сүруге ұмтылысы, өмір сүру мәселелері жайында іздену, өзін - өзі танып сол арқылы дүниені - әлемді тануы. Рухани - адамгершілік құндылық: өмір сүру, рухани өсу, іздену. Рухани - адамгершілік құндылық - белгілі бір бағытты, ұлттық көзқарасты тәртіп пен рухани дағдыны қалыптастыратын жүйе.Руханилық және адамгершілік түсініктері өзара тығыз байланысты: жақсылық пен жамандық мұраттары руханилықтың категориясы болып табылады.

Халқымыз қайырымды - мейірімді жанды «адамгершілігі мол адам» деп дәріптеген. Қайырымды, мейірімді жан - өзгелерді ойлап, соларға қол ұшын беруші жан. Өйткені адам баласы қоғамда өзінің жақсы іс-әрекеттерімен, адамгершілік қасиетімен, адалдығымен, қайырымдылығымен ардақталады. Осы балаларымызды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың арұятын, намысын оятып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Баланы үлкенді сыйлай білуге, кішіге ізет көрсетуге, иманды,намысшыл болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік тәрбиесінің жемісі. Балаларды адамгершіліке тәрбиелеуде ұлттық педагогика қашанда халық тәрбиесін үлгі ұстайды. Ал, адамгершілік тәрбиелеудің бірден-бір жолы осы іске көзін жеткізу.Егер де осы қасиеттерді бала бойына жастайынан сіңіре білсек, онда адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын қалағанымыз.

Ұлы жазушы Лев Толстой: «Өткенді жақсы білмейінше, келешекке сапар шегу - айсыз қараңғыда сүрлеу соқпақ іздеумен пара - пар - деген екен. Иә, ұрпақ тәрбиесіндегі ежелден келе жатқан халықтық салт - дәстүрлер талғамынан тиісті өнеге үйренбейінше, ұлттық рухты бойына сіңірген ұл - қыздарды өсіру мүмкін емес.

Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Сара Алпысқызының «Өзін-өзі тану» пәні - баланы жастайынан отаншылдыққа, кешірімді бола білуге, әдептілікке, достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, мейірімділіккетабиғатты сүюге,отбасын сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретеді. Солардың ішінде ең негізгісі - балаға деген жүрек жылуы. Ол қашан да адамға қажет және ешқашан артық болмайды.Бұл пәннің негізгі мақсаты - адамның қоршаған ортаны танып, өзінің ішкі жан дүниесіне үңіліп, өзін-өзі тану негізінде, адамгершілік-рухани әлеуетін көтере білу.

Сара Алпысқызының: «Алланың алдында бәріміз бірдейміз. Әрқайсысымыздың жолымыз, өмірлік міндетіміз бар, бірақ бәрімізге ортақ міндет - жан дүниеміздегі махаббаттың сөнбейтін шырағын жаға отырып, адам боп қалу!» деп адамшылықты бірінші орынға қояды.

«Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың»- дегендей, баланың бойына жастайынан мейірімділік, қайырымдылық, адамгершілік сынды құнды қасиеттерді сіңіріп, өз- өзіне деген сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен ұстаздардың атқаратын рольі зор.Баланың жүрегіне нұр құятын, риясыз сүйіспеншілікпен рухани бастауға жетелейтін, ол - ұстаз. Құнарлы жерде өскен мәуелі ағаш тамыры секілді ұлтық тәрбие мен білімнің сөлі мен нәрін бойына сіңіріп, қуат алып өскен баланың өмірге деген бейімділігі де, зерделілігі де анағұрлым жоғары тұрмақ.Ал баланы оқыту мен тәрбиелеу ұзақ жылдарға созылатын, инемен құдық қазғандай, бейнетті ауыр еңбек.

«Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне опат әкеледі» деген Әл -Фараби. Адамгершілік құндылықтар үлкендер мен кішінің арасындағы шынайы қарымқатынас кезінде бала бойына дариды. Осы орайда мұғалімнің басты мақсаты - өзіндік адамгершілік құндылықтарын оқушы бойына дарыта отырып, оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір баланы жеке тұлға ретінде жетілдіре отырып, бала бойындағы бар құндылықтарды дамыта білу. Мектеп қабырғасында жақсы тәрбиеленген, саналы білім алған шәкірт өмірде өз орнын табады. Ол үшін ең әуелі ұрпағымызды бала кезінен ұлттық тәлім-тәрбиеге, адамгершілік әдетке, рухани мәдениетке баулу керек. Сонда жас ұрпақ елі үшін елең қағар азамат, имандылық қасиеттерді жақсы білетін азамат болып қалыптасады.Мұғалім оқушыға материалдық жағдай жасамағанмен, оның өміріне азық болар ең қымбат асыл қасиеттер - адамгершілік құндылықтармен қамтамасыз етеді.

Бала мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастағы рухани-адамгершілік байланысын орнатып, ынтымақтастыққа қол жеткізуде Ш.Амоношвили ұстаздарға мынадай кеңес береді:

«Педагогикалық үрдісте баламен тіл табыса білу, яғни балаға өз ойын , талғамын, көңілдегісін айтуға рұқсат беру ұстаздан көп шеберлікті талап етеді. Осынау қарым-қатынаста бала жанының қозғалысы ұстаз жанының қозғалысымен ынтымақтастық тапқан кезде бала өз бойындағы табиғи дарынын аша алады.

Ұстаз - жас ұрпақтың рухани сәулеткері, қоғам, халық өзінің үміті мол болашағын тапсырытын сенімді өкілі. Олар сол сенімді ақтай отырып, зеделі де зерек, мейірімді, адал, еңбекқор, парасатты, ұлттық және адамзаттық құндылықтарды бойына дарытқан тұлғаларды тәрбиелеуде. Ұстаз білгенін үйретуші ғана емес, тұла бойы тұнған өнеге, ақ тілеулі ана тәрізді барлық адамның бойынан жақсылық іздейтін ізгі ниет иесі. Шәкірті өзінен озған ұстаз - еңбегі ақталған ұстаз. Өйткені, өмірдің заңы даму, ілгерілеу, озу.

Осындай ұстазға тән мінез-құлық ізгілікпен ұштасып, бала жүрегінің төрінен орын алған жағдайда жас ұрпақтың рухани бай, адамгершілігі мол, жан-жақты үйлесімді дамыған, сыпайы, мейірімді, еңбекқор, қайырымды, елін сүйер абзал азамат болары сөзсіз.»

Жазу дағдысы мен оқу дағдысы бұзылған оқушылармен түзету дамыту жұмыстары

Оразымбет Б.Қ. Елек ОМ

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстанда бәсекеге қабілетті шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру арқылы дамыған 30 елдің қатарына қосылуға дайындық барысында білім беру саласында да көп реформалар жасалу қажеттігін атап көрсетті.

Баланың мектепке баруы-бала өміріндегі маңызды оқиға.Мектептегі оқыту үрдісі сауат ашудан басталатыны белгілі.Сауат ашу жұмысының негізгі мақсаты-балаға хат таныту,яғни оқу мен жазуды үйрету.

Осы уақытқа дейін жазбаша тілді меңгерудің,яғни оқушының жазу дағдысын қалыптастырудың бастауышта үш кезеңі (элементтік кезең,әріптік кезең,әріптерді жалғастырып жазу кезеңі) бары, сол кезеңдерге қойылатын талаптарды орындауға төселдіру қажеттігі және мұның бәрі өте күрделі процесс болып табылатындығы айтылып және басшылыққа алынып келді.Шын мәнісінде,әдебиеттерді зерттей келе,осы кезеңдер арқылы ғана баланы жазба тілге үйретуге болмайды.Қандай бала болмасын еш уақытта бірден дұрыс жазып және оқып кете алмайды.Балалардың барлығы оқу мен жазудың алғашқы сатысында азды-көпті қателерді жібереді.Міне,осы кезеңдерде балаға бірден бір көмек қолын соза алатын -мұғалім-логопед.

Жазуындағы,оқуындағы кемістіктерді жою жұмысы барлық оқу жылы бойы жүргізіледі.Олардың қажетті шарттарының нәтижелілігі ауызекі сөйлеу тілі мен жазуын жетілдіру болып табылады.

Жазба тілді дамыту маңызды, әрі күрделі мәселе. Жазба сөз ауыз сөзге қарағанда өзгеше психологиялық негізі бар, айырықша тіл функциясы. Ол өте қиын, саналы, әдейі бір мақсатпен жұмсалатын тіл формасы.

Ауызекі сөйлеу тілінің патологиясынан басқа жазу тілдің бұзылуы болады. Қандай бала болмасын еш уақытта бірден дұрыс жазып және оқып кете алмайды. Балалардың барлығы оқу мен жазуды үйренудің алғашқы сатысында азды - көпті қателерді жібереді.

Сөйлеу тілі дұрыс жетілмеген балалар мектепке дейінгі жастарында қажетті сөздік қорларын игереді, сөйлеу тілінің грамматикалық түрлерін меңгереді, сөздерге дыбыстық талдау жасай алады.

Ал, сөйлеу тілдерінің түрлі патологиялары бар балаларда бұлардың даму барысы кешеуілдеп артта қалып қояды.

Жазуының кемістігі бар балалардың айтылған сөздердің мағыналарын дұрыс түсінбеулерінің салдарынан жазған жазуларын түсіну өте қиын.

Оқу мен жазу бір - бірімен тығыз байланыста болғандықтан, жазуындағы кемістіктер оқуында да қатар жүреді.

Жазудың патологиялары аграфия, дисграфия деген термин сөздермен аталады.Аграфия - жазуды толық меңгеруге қабілеті жетпейді, ал дисграфия- жазу процесінің жартылай бұзылуын білдіреді. Сол сияқты оқудың кемістіктері де алексия, дислексия деген термин сөздермен аталады.

Қазіргі уақытта балалардың оқуы мен жазуындағы кемістіктер сөйлеу тілінің фонетико - фонематикалық және лексико - грамматикасының барлық сыңарларының жалпы толық дамымауы салдарынан жиі болатындығы анықталады. Дисграфия мен дислексия жалпы сөйлеу кемістігінің 3 - деңгейінде балаларда пайда болады, ал жалпы сөйлеу кемістігінің ауыр түрлерінде (1 - 2 деңгей) оқуы мен жазуды меңгеру мүлде мүмкін емес. Бұндай балаларды жазуға үйрету үшін бірнеше жыл бойы олардың ауызекі сөйлеу тілін қалыптастырумен айналысу керек.

Оқу мен жазу дағдыларын қалпына келтіруге фонематикалық есту қабілеті мен сөйлеу тілінің дамуымен қатар, көру түйсігі және кеңістікті бағдарлауы, қимылы, жазуға үйрету кезінде, ең алдымен, қолдың ұсақ бұлшық еттерінің қимылдары дамуының маңызы бар.

Оқу мен жазу дыбыстық талдау, жинақтау әдісі арқылы жүргізілетіні баршаға мәлім. Сондықтан, ең бірінші талап - балалардың дыбыс есту қабілетін дамытып, тіліміздегі түрлі дыбыстарды ажырата білуге, дыбыстық талдауға үйрету. Ол үшін әр түрлі ойын түрлері пайдаланылады. Мысалы : «Еденге не түсті?», «Қай аспапта ойнадым?», «Кім атыңды атады?», «Қай жануар үн шығарды?».

Келесі тапсырма - суреттермен жұмыс.

Суреттегі затты атап, оған дыбыстық талдау жасау.

1. Сөздегі бірінші дыбысты ата.

2. Сөздегі соңғы дыбысты ата.

3. Сөздегі дауысты дыбысты ата.

4. Сөздегі дауыссыз дыбысты ата.

5. Дыбыстарды ретімен атап шық.

Дыбыстық жинақтау дағдыларын қалыптастыру. Жеке кеспе әріптерден сөз шығару.

Л, қ, а, р, ш, а

Жазу процесін түзету үшін саусақтық бұлшық ет қимылдарын дамыту қажет. Ол үшін сурет, еңбек, жазу сабақтарында міндетті түрде арнайы жаттығулар өткізілуі қажет.

Менің логопедиялық жұмысымның бір бөлігі - қолдың ұсақ моторикасын дамыту. Жаттығуларды орындау барысында балалардың жазу дағдылары қалыптасады, есте сақтау қабілеті дамиды. Логопедиялық жұмыс барысында осы әдістерді көп пайдаланамын:

1. Қолдың ұсақ бұлшықеттерін жетілдіруге арналған жаттығулар.

( Саусақтарға арналған жаттығулар- «Алақан», «Алақанды қыздыру», «Саусақтар амандасады» т.б.).

Оқу мен жазуды үйрету - аса жауапты да күрделі жұмыс. Өйткені сауат ашу кезеңінде оқушылар дыбысты әріппен таңбалай білуге үйретіліп қоймайды, сонымен графикалық талапқа сай жазуға дағдылануы тиіс. Демек, сауат ашудың міндеті әріпті таңбалай білуге үйрету, оның әрбір элементін дұрыс асқтауға, дәптерге қалай болса солай жазбай, оңға қарай біркелкі көлбеу, таза, анық жазуға машықтандыру міндеті де тұр. Осы талаптарды орындау негізінде оқушының көркем жазу дағдысы қалыптасады. Осы бағытта мынандай жұмыстар жүргізіледі:

1. Трафарет, контурлармен жұмыс жасау, берілген нүктелерді қосу арқылы геометриялық фигураларды сызу, фигуралардың ішін штрихтау.

2. Дәптер жолынан шықпай түзу, сынық сызықтардан тұратын оюлар салу.

3. Әріп белгілеріне ұқсас заттар салу.

4. Әріп элеметтерін сызу.

Сонымен қатар, әр түрлі дидактикалық арнайы ойындарды қолданған жөн.

Мысалы: «Кім пирамиданы тез жинайды?», «Сиқырлы дорба», «Кім жылдам?», (шашылған ұсақ заттарды жинау), «Кесілген суреттерді құрастыру». Бұл ойын барысында балалар саусақтарын жаттықтырумен қатар, ойлау, сөйлеу қабілетін де дамытады.

Тілі толық дамымаған балалардың көру түйсігі мен кеңістікті бағдарлау қабілетін дамыту қажет. Өйткені, көру түйсігі негізінде балалар ұсақ әріп белгілерін ажырата білуге, оқуға, жазуға үйренеді.

Аталған жұмыс түрі мынандай бағытта жүргізіледі:

1. Заттың ұқсастықтарын, ерекшеліктерін табуға дағдыландыру;

2. Бірден көріп, дұрыс қабылдауға үйрету;

3. Бүтінді бөлшектерге бөліп, бөлшектерден бүтін зат құрастыруға үйрету;

4. Солдан оңға қарай жылжи отырып, бір жолдан екінші жолға көшуге дағдыландыру;

5. Көру қабілетін күшейту.

Сонымен қатар, осы бағытта Мария Монтессори әдістерінің бірін пайдалану тиімді.

Қазіргі білім беру жүйесі оқу үрдісінде оқытудың интербелсенді әдістерін кең қолдануды талап етеді. Сондай әдістердің бірі - Мария Монтессори педагогикасы өзіне көптеген мамандардың назарын аударуда.

Мария Монтессори - мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеудің қазіргі заманда да маңызы жойылмаған әдістемесін жасаған итальяндық педагог.

М.Монтессори педагогикасының тиімділігі, өзектілігі қазіргі уақытта да өз нәтижесін беруде.

Ойын: «Золушкаға жәрдем берейік».

Пайдаланатын құралдар: күріш, лобия.

Ойын барысында балалар күрішті, лобияны ажырату керек. «Бисермен ойын»

Ойын алдында моншақтарды араластырады. Балалар түс, көлемі бойынша ажырату керек, бөлек қораптарға салады.

Ойын барысында балалардың көру түйсігі қалыптасады, саусақтарының қимылы бір қалыптан екінші қалыпқа ауысуы дұрысталады.

М. Монтессоридің зерттеуі бойынша, бала алдымен жазуды үйрену керек, содан соң оқуды. Жазуға қарағанда оқу процесі қиын соғады. Жазуды үйрену алдында бала сөздегі дыбысты ажырата білу керек, әр дыбыс қандай әріппен таңбаланатынын, жеке әріптерден сөз шығару, сосын сөзді жазып шығу.

Осы бағытта жүргізілетін жұмыс түрлерінің бірі - қатты қағаздан қиылған әріптер. Бұл М. Монтессоридің әдісі - «Шероховатые буквы».

Бала дыбыстық талдауды меңгерген соң, ол сол дыбыстардың таңбасын білу керек. Осы тапсырма беріледі. Баланың көру түйсігімен қатар, саусақтардың сезім қабылдауы дамиды. Саусақтарымен әріптің үстінен жүрген кезде, бала көзбен саусақтардың жүру бағытын қайталайды. Әріптер жазба түрінде беріледі.

Сонымен қатар, жазу процесіне ықпал ететін саусақтарға жасалатын массаж болып табылады. Массажды қарандаш арқылы жасауға болады.

Логопедияның жұмысының негізгі бағытының бірі: сөздік қорларын байыту және оларды іс жүзінде пайдалана білуге жетілдіру.

Балалар жаңа сөздердің әр түрлі жасалу жолдарымен танысады.

Әр түрлі жұрнақтармен бірнеше жаңа сөз жасайды.: ән - әнші, ...

Жазу процесін түзету үшін грамматикалық дағдыларын түзету қажет. Бұл кезеңнің ең негізгі мақсаты - жалғаулықтарды түсіндіру және қолдану, жалғаспалы көп бейнелі суреттер бойынша сөйлемдер құрастыру, сөйлемдерді кеңейту және қысқарту болып табылады (графикалық схемалар бойынша жұмыс).

• Апам келді.

• Апам қайдан келді?

• Апам ауылдан келді.

• Апам ауылдан қашан келді?

• Апам ауылдан кеше келді.

Жазуындағы, оқуындағы кемістіктерді жою жұмысы бар оқу жылы бойы жүргізіледі. Олардың қажетті шарттарының нәтижелілігі ауызекі сөйлеу тілі мен жазуындағы кемістіктерді түзету әрдайым тоқтаусыз жұмыс істеуді қажет етеді. Соның нәтижесінде оқуда жалпы үлгерімі төмендеп кетуі де мүмкін.

Сондықтан оларды алдын ала сақтандыру жеңілірек және тиімді болады.

Әдебиетттер.

1. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология А, 1982.

2. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. А., 1991

3.Тілашар.Логопед № 1.2012

4.Өмірбекова Қ.,Серкебаев Қ. Логопедия (Оқу құралы)

5.Левина Д.И. Нарушение письма у детей с недоразвитием речи 1961.

6.Андреев О.А.Хромов Л.Н. Учитесь быстро читать -М.:Просвещение,1991

Духовно-нравственное воспитание личности на уроках самопознания в условиях обновленного содержания образования

Рахметалина Г.К. СШ №53

В одном из высказываний Сары Алпысовны Назарбаевой прозвучали такие слова: «Именно через образование мы хотим возродить в нашем обществе духовно-нравственные ценности, чтобы каждый человек мог в полной мере реализовать заложенные в нем от рождения способности и тем самым принести пользу не только нашему государству, но и всем людям на Земле».

В нашей стране благодаря введению предмета «Самопознание» идёт целенаправленная работа по возрождению нравственных основ человеческого бытия на благо будущего. Об этом мечтали все философы во все времена и века. Великий Шакарим говорил, что в процессе воспитания человека необходимо ввести науку Совести. Об этом должны позаботиться учёные головы. Они должны разработать данное учение как предмет, обязательный для всех… И вот науку Совести ввели в педагогический процесс школы.

«Самопознание» является образованием для сердца, оно призвано дополнить внутренним, нравственно - духовным смыслом образовательный процесс. Через предмет «Самопознание» важно раскрыть внутреннюю природу ребенка, раскрыть всем и каждому потенциал добра, гуманизма, любви. Это и есть те благодатные зерна, которые нужно взращивать всем миром, т.е универсальные способности, благодаря которым человек становится человеком любящим и любимым, милосердным и сострадательным, ласковым и терпеливым, общительным и дружелюбным, готовым к взаимопониманию и толерантности, к уважению не совпадающих взглядов и культурных традиций, а значит - счастливым, испытывающим радость от каждого мгновения благого дела.

Духовно-нравственное воспитание является ведущим компонентом системы всестороннего развития личности. В современных условиях необходимо воспитание у молодого поколения потребности к освоению ценностей общечеловеческой и национальной культуры, к осознанию общечеловеческих норм гуманизма. Мы должны воспитывать молодежь в духе солидарности, национального согласия, уважения и почитания культуры, традиций и языка своего народа и других этносов. Для этого необходимо осуществить переход от «человека знающего» к «человеку, подготовленному к жизнедеятельности».

Ключевую роль в создании условий для становления нравственных основ личности, ее духовного совершенствования и самореализации выполняет учебный предмет«Самопознание».

В одном из высказываний Сары Алпысовны Назарбаевой прозвучали такие слова: «Именно через образование мы хотим возродить в нашем обществе духовно-нравственные ценности, чтобы каждый человек мог в полной мере реализовать заложенные в нем от рождения способности и тем самым принести пользу не только нашему государству, но и всем людям на Земле».

В современном мире маленький человек живет и развивается, окруженный множеством разнообразных источников сильного воздействия на него, как позитивного, так и негативного характера. Во все века люди высоко ценили духовно-нравственную воспитанность. Глубокие социально-экономические преобразования, происходящие в современном обществе, заставляют нас размышлять о будущем подрастающего поколения.

К.Д. Ушинский писал: «Влияние нравственное составляет главную задачу воспитания».

Вооружение нравственными знаниями важно и потому, что они не только информируют учащегося о нормах поведения, утверждаемых в современном обществе, но и дают представления о последствиях нарушения норм или последствиях данного поступка для окружающих людей.

В нашей стране благодаря введению предмета «Самопознание» идёт целенаправленная работа по возрождению нравственных основ человеческого бытия на благо будущего. Об этом мечтали все философы во все времена и века. Великий Шакарим говорил, что в процессе воспитания человека необходимо ввести науку Совести. Об этом должны позаботиться учёные головы. Они должны разработать данное учение как предмет, обязательный для всех… И вот науку Совести ввели в педагогический процесс школы.

Главная цель предмета «Самопознание»: способствовать нравственно - духовному образованию, гармоничному становлению человека посредством развития следующих ключевых компетенций:

• определять свою жизненную позицию;

• конструктивно решать разные вопросы соответственно нравственным нормам;

• Выстраивать позитивное отношение к себе, к людям и окружающему миру;

• Оказывать посильную помощь людям, проявлять заботу о родных и близких;

• жить в ладу с самим собой; быть искренним в мыслях, словах и действиях;

• проявлять созидательную активность, гражданственность, патриотизм и толерантность;

• проявлять готовность к нравственному выбору и ответственность за свои мысли, слова и поступки;

• развивать на практике навыки служения обществу.

Главные задачи предмета «Самопознание»:

• Развитие потребности учащихся в самопознании и творческой самореализации;

• Содействие в формировании гармоничной картины мира, понимании сути гуманистических ценностей;

• Формирование опыта нравственного поведения в учебных и жизненных ситуациях.

Познание человеком самого себя предусматривает изучение ценностей: «самопознание», «нравственность», «человек», «жизнь», «духовность», «красота», «мудрость», «истина», «здоровье», «гармония», «служение», «труд», «дружба», «любовь», «общение».

«Самопознание» является образованием для сердца, оно призвано дополнить внутренним, нравственно - духовным смыслом образовательный процесс. Предмет «Самопознание» помогает раскрыть внутреннюю природу ребенка, раскрыть всем и каждому потенциал добра, гуманизма, любви. Это и есть те благодатные зерна, которые нужно взращивать всем миром. То есть универсальные способности, благодаря которым человек становится человеком любящим и любимым, милосердным и сострадательным, ласковым и терпеливым, общительным и дружелюбным, готовым к взаимопониманию и толерантности, к уважению не совпадающих взглядов и культурных традиций, а значит - счастливым, испытывающим радость от каждого мгновения благого дела.

Итак, основными критериями нравственности человека - гражданина являются его убеждения, моральные принципы, ценностные ориентации, а также поступки по отношению к близким и незнакомым людям. Отсюда следует, что нравственным следует считать такого человека, для которого нормы, правила и требования морали выступают как его собственные взгляды и убеждения (мотивы), как привычные формы поведения. И воспитание лучших качеств человека - гражданина - основная цель работы учителя самопознания.

Взаимоотношения с детьми важно выстраивать в соответствии с личностно - ориентированной моделью общения, цель которой - содействовать становлению личности ребенка. Занятия по самопознанию способствуют установлению дружеских, толерантных взаимоотношений детей друг с другом, создают комфортный морально - психологический климат, в котором дети чувствуют себя легко и свободно.

Опираясь на индивидуальные способности обучающихся, я содействую развитию их общеучебных умений и жизненных навыков. Для этого на своих занятиях использую определенные общепринятые формы работы: провожу занятия в малых группах, индивидуальную работу с учащимися; работаю с одаренными и неорганизованными детьми, стараюсь создать условия для выражения своего мнения, научить доказывать правильность своей позиции, отстаивать свою точку зрения. А также использую совокупность методов и приемов обучения, отражающих особенности организации занятий: «Позитивный настрой», , «Подарок от учителя.Работа с текстом», «Беседа», «Игра», «Упражнение», «Творческая деятельность», «Исполнение песни» и др. Все они занимают определенное место в структуре занятия и направлены на создание благоприятной, психологически комфортной среды. В зависимости от темы занятия последовательность указанных приемов варьируется и используется на разных этапах. Важно помнить, что методические приемы, рекомендуемые для использования на занятиях, способствуют возникновению желания у детей активно участвовать в речевом и коммуникативном общении. На занятиях стараюсь постоянно поощрять детей.

Занятия по предмету позволяют достичь конкретных воспитательных результатов, а именно:

1. осознания учащимися значимости и содержания понятий: свобода, независимость, толерантность, ненасилие, разум, воля, любовь, честь, достоинство, творчество, культура, искусство;

2. расширения представления о позитивных и негативных качествах, эмоциях и чувствах человека;

3. осознания неповторимости своей индивидуальности, умения с уважением относиться к проявлениям индивидуальности другого человека;

4. умения поддерживать дружеские отношения дома, в сфере ближайшего окружения, в совместной деятельности на основе принципов нравственности и норм духовности; осознания негативности ссор, конфликтов, умения преодолевать их и взаимодействовать на основе сотрудничества и согласия;

5. умения свободно выражать свои мысли и чувства, объективно оценивать себя;

6. умения ценить дружбу и общение, быть терпеливым, прощать обиды, непонимание, выслушать и понять другого человека;

7. умения достойно и ответственно вести себя в разных ситуациях, управлять своим эмоциональным состоянием, сдерживать негативные эмоции, побуждения;

8)понимания значимости взаимопомощи в жизни;

9) стремления к осознанию гражданской принадлежности; проявление уважительного отношения к казахскому и другим языкам, к казахским национальным традициям и традициям других народов.

«Воспитание детей - это огромные инвестиции в будущее», подчеркнул лидер нации Н.А. Назарбаев в своем Послании народу Казахстана «Стратегия «Казахстан-2050»: Новый политический курс состоявшегося государства». Будущее нашей страны напрямую зависит от воспитания наших детей, от ценностей, которые мы им прививаем сегодня.

И завершить своё выступление мне хотелось бы справедливыми словами великого философа Востока аль-Фараби, который еще тысячу лет назад писал, что «знания без воспитания рушат судьбу человечества».

Нравственное воспитание как фактор, обеспечивающий психологическое здоровье личности школьника в рамках обновленного содержания образования

Хаванская Е.С. СШГ №17

Нравственное воспитание является основой обеспечения психологической безопасности образовательной среды школы, должно быть приоритетным направлением в образовательной практике сегодня и на качественном уровне интегрированным в единый процесс обучения и развития учащихся.

Прогресс в обществе не мыслим без права на автономию и выбор, каким обладает духовно богатый, интеллектуально и нравственно развитый человек. Морально здоровая личность понимает, на что направлены ее активность и трудоспособность, инициатива и пристрастность. Без стабильности, самодостаточности, субъективного ощущения социально-психологической безопасности и своего благополучия в мире других людей человек не может влиять на прогресс общества. Психологическое здоровье человека представляет собой богатство нации, от него зависит стабильность общества и государства. Безопасность человека в ее психологическом аспекте, его психологическое здоровье напрямую связано и определяются целостностью процесса воспитания, в основу которого положена духовно-нравственная культура.

Воспитание подрастающего поколения представляет собой отдельную, особо сложную проблему, которая становится национальным делом любого государства., целью которого является развитие у школьников нравственности и культуры, гражданской ответственности и правового самосознания, инициативности, самостоятельности, толерантности, способности к успешной социализации в различных социальных средах, активной адаптации на рынке труда.

В условиях обновления содержания образования должны быть значительно актуализированы его воспитательные функции.

Зачастую в образовательных учреждениях наблюдается доминирование «мероприятийной» педагогики, исходящей негласно из положения: качество результата воспитания определяется количеством проводимых мероприятий. Такой подход к воспитанию характеризуется преобладанием мероприятий, проводимых взрослыми для детей, над делами, совместно организованными взрослыми и детьми. Наблюдается усиление объективно существующей в современной культуре тенденции к изоляции детской и молодежной субкультур от мира взрослых. Практически отсутствует учет психологических механизмов личностного развития и возрастных особенностей детей и подростков.

Совершенно очевидным является то, что сегодня подростка нужно защищать от агрессивной пропаганды вседозволенности и насилия, примитивизма и цинизма, учит достойно жить в меняющемся социуме, создавая «островки безопасности» в различных детских (молодежных) общественных объединениях и проектировать дружественную социальную среду. С другой стороны, взрослеющего ребенка необходимо активно вводить в практику личностного самоопределения, формирования собственных взглядов и позиций, основанных на ненасильственном и толерантном взаимодействии с окружающими его людьми.

Эти обстоятельства являются серьезной угрозой для обеспечения психологической безопасности образовательной среды, учебно-воспитательного процесса, свидетельствуют о наличии проблем в деле обеспечения психологической безопасности воспитания и развития личности, сохранения и укрепления психологического здоровья детей.

Известно, что отношение к чему-либо закрепляется в поведении ребенка и становится его привычкой в том случае, если у него есть опыт соответствующей деятельности. А.С. Макаренко отмечал, что ребенок должен правильно поступать не потому что он сел и подумал, а потому, что у него сформированы привычки нравственного поведения. Поэтому определяющей в системе воспитания является организация разнообразной деятельности ребенка, закрепляющей нравственные навыки.

Важно подчеркнуть: каким бы ни был воспитательный шаг (пусть он всего лишь реплика), он будет тогда эффективным, если воздействует одновременно на разум и чувства, на поведение и деятельность ребенка. Знание нравственных норм не делает человека лучше. Один использует это знание, чтобы подняться нравственно выше, а другой - чтобы занять повыше положение в свете. «Научить ребенка считать очень просто. Методическая наука достигла в этом совершенства. Главное, чтобы с этим умением считать, - говорил известный педагог С.Т. Шацкий, - ребенок не стал… обсчитывать».

Специально организованные психолого-педагогические условия воспитания духовнонравственных качеств личности и создаваемые в образовательном учреждении возможности их проявления в общении и взаимодействии участников учебно-воспитательного процесса «порождают» феномен психологической безопасности в образовательной среде школы, исключающей «значительно минимизируя) угрозы (риски) проявления психологического насилия. При этом под психологическим насилием А.И. Баева понимает такое физическое, психическое, духовное воздействие на человека, которое понижает его нравственный, психический и жизненный статус, причиняя ему физические, душевные и духовные страдания, а также угрозу такого воздействия.

Рассматривая проблему психологического здоровья ребенка, И.В. Дубровина подчеркивает: «Забота о психологическом здоровье предполагает внимание к внутреннему миру ребенка, к его чувствам и переживаниям, увлечениям и интересам, способностям и знаниям, его отношению к себе, сверстникам, взрослым, к окружающему миру, происходящим семейным и общественным событиям, к жизни как таковой. Психологическое здоровье позволяет личности стать постепенно самодостаточной, когда она все больше ориентируется в своем поведении и отношениях не только на извне задаваемые нормы но и на внутренне осознанные ориентиры.

Задача взрослых - педагогов, психологов, родителей - помочь ребенку в соответствии с его возрастом овладеть средствами самопонимания, самопринятия и саморазвития в контексте гуманистического взаимодействия с окружающими его людьми и в условиях культурных, социальных, политических, экономических и экологических реальностей окружающего мира.

Высокая духовность предполагает высокую нравственность и отсутствие угрозы проявлять насилие по отношению к другим. Низкий уровень нравственности, эгоистичность и антигуманность целей, которые преследует человек, означают низкий уровень духовности, высокую вероятность проявления насилия, является угрозой психологической безопасности и психологического здоровья окружающих его людей.

Литература.

1.Избранные пед. сочинения: В 2 т. /под ред. Н.П. Кузина, М.Н., Скаткина, В.Н. Шацкой. М.:

Педагогика, 1980.

2.Баева И.А. Психологическая безопасность в образовании. СПб.: «Союз», 2002. 3.Практическая психология образования / под ред. И. В. Дубровиной. М., 2007.

Әлеуметтік педагогтың ата-анамен жүргізілетін жұмыстары

Төлеген Н.С. Ақжар БМ

Әлеуметтік педагогтың қызметі балалардың дамуы мен оны қорғауды қамтамасыз ету заңына негізделген. Әлеуметтік педагог сонымен қатар өз қызметінде Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңын, басқа да нормативтік актілермен құжаттарды, басшылыққа алады. Қоғам мен отбасы, бала тұлғасы жүйесіндегі аралық келістіруші бола отырып, тәрбиеленушінің қалыптасуына, балалар мен ересектер арасындағы гуманистік, рухани-адамгершілік қарым-қатынастарға ықпал етеді.

Әлеуметтік - педагогикалық қызметтің құрылымы Бұлардың бірлескен қызметі төмендегідей:

1. Отбасына әлеуметтік -психологиялық көмек көрсету;

2. Отбасы мен балаларға дәрігерлік, психологиялық, педагогикалық кеңес беру;

3. Балаларды күйзелтетін даулы мәселелерді шешуге көмектеседі;

4. Мінезінде ауытқушылығы бар адамдарға психологиялық және диагностикалық коррекция жасау;

5. Профилактикалық шаралар ұйымдастыру

Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жұмысына тоқталар болсам, отбасы - жасөспірімдерді әлеуметтендірудегі өте маңызды институт. Бұл баланың дамуы мен жеке өмір сүру ортасы. Ол мынадай өлшемдермен анықталады: әлеуметтік -мәдени, әлеуметтік -экономикалық. Осыған орай әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жүргізілетін жұмысы аса маңызды болып саналады. Ол отбасындағы жағдайлар туралы толық мәлімет ала отырып, бала тәрбиесіне байланысты атааналармен ынтымақтаса, оларға кәсіби педагогикалық көмек көрсетеді. Педагог пен ата-ананың үнемі ынтымақтаса отырып, әр кезеңде атқаратын міндетінің бірі қалыптастыру болып табылады.

Әлеуметтік педагог отбасы тәрбиесінің үлгісі, ондағы тәжірибесіне сүйенеді; оны жан-жақты зерттеп, жинақтап таратады; оңды ой-пікірлерді күшейтеді, Сондықтан:

1)тәрбиешілер мен ата-аналардың өзара сенімділік қарым-қатынастары оңды бағытталған, бірігіп ықпал етудің шешуші және алғашқы шарты болып табылады. Ата-аналардың тәрбиеге көзқарасын жандандырып, табысқа жетуге қажеттілік және өз күшіне сенімділік тудыру үшін дұрыс байланыс орнатудың маңызы зор.

2) Әлеуметтік педагогтың неғұрлым маңызды міндетінің бірі ата-аналарды педагогикалық білім дағдыға, оның теориялық және практикалық ықылымдарын меңгеруіне, әсіресе тәрбиені ұйымдастыру шеберлігіне жетілдіру болып табылады. Жұмыла педагогикалық әрекет етудің мұндай нәтижесі ата-аналардың өз баласына ғана емес, сонымен қатар біртұтас сынып оқушыларын тәрбиелеу белсенділігіне әкеледі. Әлеуметтік педагог пен ата-ана әріптестер ретінде бірін-бірі толықтырады.

Әлеуметтік педагогтың отбасымен бірлесе әрекет етуін ұйымдастыруы мына мүмкіндіктерді тудырады:

Өз балалары мен сынып оқушыларын тәрбиелеуде этнопедагогикалық потенциалын анықтау мақсатында отбасы мен туысқандарын зерттеу;

Өз балалары мен сынып оқушыларын тәрбиелеуге қажетті ата-аналардың адамгершілік, әлеуеттік мүмкіндіктері принципіне қарай отбасыларын топтарға бөлу;

Халықтық педагогика дәстүрлері негізінде әлеуметтік педагог пен ата-аналардың бірлесе әрекет ету бағдарламасын жасау;

Өзара тәрбие қызметіндегі ағымдағы және ақырғы нәтижелерді зерттеу; Отбасыларды 5 топқа бөлуге болады:

1. Жоғары адамгершілік этномәдени қарым-қатынастағы отбасылар. Салауатты өмір салты, моральдық, атмосфера қалыптасқан, балалар өз қабілеттерін дамытуға толық мүмкіндік алатын отбасылар

2. Ата-аналардың қалыптасқан ережеге сәйкес қарым-қатынаста болуымен сипатталатын отбасылар. Бірақ олар тәрбиенің оңды бағытын қамтамасыз ете алмағандықтан педагогтың көңіл аударуына мәжбүр.

3. Дау жанжалмен өз қарым-қатынастарын реттей алмайтын, балаларына көңіл аудармайтын отбасылар. Мұндай отбасының дау-жанжалы көп уақытқа созылып, баланың азғындығына, мінез ауытқушылығына апарып, отбасын тастап шығуға мәжбүр етеді. Оқу үлгерімі нашар болып, сабақтан қашады.

4. Сырттай сау көрінетін отбасы. Бірақ іштей рухани азғындық жайлаған шынайы адамгершілік құндылықтары жоқ, ұрпақтың сезімталдық қасиеті бұзылған. Бұл отбасыларынан шыққан кейбір жасөспірімдер өз отбасының сыртқы « бейнесін» жақсы көрсете білетіндіктен, мұндай балалармен тәрбие жұмысын жүргізу аса қиындыққа түседі.

5. Қалыптаспаған (жағдайы нашар) отбасылар, дау-жанжалды, бейморальді мінез-құлықта, сотқарлық, қатыгездік орын алған. Баланы қорғау үшін әлеуметтік педагогтың мұндай отбасына үнемі көңіл аударып отыруы, қоғамдық ықпал көрсетуді немесе белсенді араласуы қажет.

Сонымен қатар, қорғаншылыққа, қамқоршылыққа алынған балалардың ата-аналарына аз қамтылған, көпбалалы жанұя статусына жатқызылған ата-аналарға түрлі профилактикалық, ағарту жұмыстарын өткізуге жоспар құрылды. Ондай ата-аналарды ауыл әкімшілігімен анықтап, бекітіп, ондай отбасыларды әлеуметтік қорғау құқықтарымен таныстырылады

Ата-анамен жұмыстың мақсаты қойылғанмен, одан күтілетін нәтиже:

1. Ата-ананың бала тәрбиесінде жауапкершілігін арттыру;

2. Ата-ана бала құқығын, өз құқықтарын қорғауды пайдалануда кәсіби сауаттануы;

3. Ата-ананың психологиялық, педагогикалық тұрғыдан сауаттылық деңгейінің жоғарылауы;

4. Ата-ананың мектеппен , сыныппен қарым-қатынасының жақсаруы;

5. Баланың зиянды әдеттерден аулақ болуына жауапкершілігі жоғарылауы, яғни ата-ана

баласына салауатты өмір салтын үнемі насихаттауы

Сәндік-қолданбалы қолөнер арқылы оқушыларғаға эстетикалық тәрбие беру

Избасарова Г.М. Ақтөбе ОМ

Бүгінгі таңда ұрпақтан-ұрпаққа тәрбие беру сабақтасып келе жатқандықтан жас ұрпаққа білім беру-бүгінгі күннің басты талабы.

Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030»стратегиясында болашақты жасайтын азаматтарды сол ғасыр талабына сай тәрбиелеу қажеттілігіне тоқтала келе:»2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында»жоғары оқу орындағы оқу-тәрбие үрдісін оқушылардың шығармашылығын дамытуға,білім беру қызметіндегі қажеттілікті қалыптастыруға бағытталуы тиіс делінген.

Оқушыларды ұлттық колөнер арқылы кәсіби шеберліктерін қалыптастырудың маңызды тұжырымдамалық бағыты болып білім, ғылым, өнер, өндіріс және өнеркәсіптің байланысы саналады. Бұл бағыттың жүзеге асуын ғалымдар қазіргі кезде технологиялық білім беру тұжырымдамасында: мамандарды қоғамдык өндірістегі қайта құрылған іске даярлау, олардың танымында ұлттык қолөнердің әлемдік көріністерін қалыптастыру, ой-өрісі мен кәсіби- шығармашылық кабілеттерін жетілдіру, білім және еңбек қабілеттерінің бірнеше түріне қатысу үрдісінде мамандарды даярлауға жағдайлар жасау мақсаттары қойылып отыр. Мұның бәрі жалпы кәсіби шеберлік және қолөнерлік білім беруде жоғары мазмұнды даярлықты талап етеді. Балаларды жастайынан сәндік-қолданбалы өнерге үйрету бүгінгі күнге дейін өзінің маңызын жоғалтпаған өнердің бір түрі кілем тоқу, киіз басу, киім тігу, ши тоқу, сырмак сыру өнері. Қазақстанда кілем және кілем бұйымдары көшпенді қазақтың тұрмысында ерекше орын алды, әсіресе, киіз үй жиһазы ретінде ағаш бұйымдары маңызды болды. Жасалу әдістеріне байланысты киіз үйдің жылулығы және сәнділігі үшін кілемдердің түрлері, киіз үйдің алаша мен киізін тартып бекітуге арналған бау, басқұрлар; үй-ішілік сәндік бұйымдар: есік шымылдықтары. кереге басына ілінетін бұйымдар, сандыққап, теңқап, қоржын, түрлі тоқыма дорбалар мен заттар салып сақтау үшін қажетті бұйымдар, атқа салатын қоржындар және тағы баска тоқыма бұйымдары дайындалды.

Мектеп оқушыларының кәсіби шеберлігін қалыптастыруда ұлттық қол өнер дәстүрін меңгеруін, сақтауы мен жалғастыруын қамтамасыз етеді, еңбекке баулу мазмұнын кеңейтуге, халық өнерінің негізгі түрлері туралы білімдерін (сәндік-бейнелеу, салттық-ойындық, сөздік-поэтикалық) пәнаралық деңгейде қорытындылауға мүмкіндіктер береді. Қысқасы, сәндік-қолданбалы өнер туындыларын бейнелеу өнері, технология пәндерінде тиімді пайдалану, пәнаралық байланыста жүзеге асыру, мектеп мұражайын ұйымдастыру, қоршаған ортасын безендіру жұмыстарына қатысу, халық шеберлерімен кездесулер ұйымдастыру, олармен бірлесіп бұйымдар жасау және т.б. жұмыс формалары оқушының сәндік іс-әрекетіне ыкпал ете отырып оған жаңа мүмкіндіктер береді, сәндікколданбалы өнер саласынан білімдерін кеңейтеді, кәсіби шеберлігінің жетілуіне септігін тигізеді.

Эстетика зерттейтін обьектісі кең, әрі терең философиялық, методикалық ғылым болып табылады. Жалпы эстетика - сұлулық пен адам парасаттылығын зерттейтін ғылым.»Эстетика»гректің «’эстетиз»денген сөзінен алынған,ол «сезімдік», «сезімнен қабылдайтын дарындылық»деген ұғымды білдіреді.Тұңғыш рет «эстетика» ғылыми термин ретінде 1750 жылы неміс философы Баумгартеннің аттас кітабында сәйкес қолданылды. Айналамыздағы дүние эстетикалық көзқарас өте ертеде біздің дәуірімізге дейінгі кезде пайда болған. Ибалық,жеке бастың мәдениеті,бала тәрбиелеу,жар сүйе білу,қонақ күту,тіпті сөйлесе білу,сұхбаттаса алу тек адамгершілік нормаға ғана сай болып қоймай,олардан сұлулықпен сымбат,сән мен салтанат бой көрсетеді.

Әсемдік-өте биік эстетикалық құндылық. Ғылым үшін ақиқат қандай маңызды болса,эстетика үшін әсемдік сондай маңызды.Әсемдікке қызықпайтын,оған сүйсінбейтін бірде-бір адам жоқ.

Сәндік-қолданбалы өнерге негізделген көркем-шығармашылық сабақтар мектеп оқушыларына белсенділік береді, бейнелі ойлауын, қиялдауын да-мытуға ықпал етеді,. Мәселен, халықтың сәндікқолданбалы өнер туындыларындағы бейнелер мен ою-өрнектерде берілген оюлар, түйсіктер мен түсініктер, тұжырымдар, халықтың дүниетанымы жеке тұлғаның эстетикалык сапаларын жетілдіре түседі. Бояу түстері мен материалдың, бұйым формасы мен нақыштарының үйлесімділігі, олардың әсемдігі мен жарасымдылығы адамның ой ұшқырына әсер етіп, оның рухани жан дүниесін байытады. Саналуан, қиын да күрделі өрнектерді жүзеге асыру шығармашылықты шыңдайды, сәндік-қолданбалы өнер сабақтарында ырғақ, бояу түстері, сызбалардың икемділігі туралы негізгі үғымдарды меңгереді. Олардың әртүрлі материалдар мен құралдарды пайдалану тәсілдері туралы түсініктері қалыптасады.

Сонымен мектеп оқушылары сәндік-қолданбалы өнер шығармашылығымен етене танысуы негізінде қызығушылыққа бөленіп, сұлулық пен әсемдікке тәрбиеленеді, олардың талғампаздығы жетіледі. Сондай-ақ аталған өнер туындыларының мазмұнын жете меңгеруі мен ондағы оюөрнектердің мәнін ұғынуы аркылы ақыл-ойлары өседі, адами саналары толыса түседі, сол туындыларды өз қолдарымен жеке және сынып боп жасауы барысында рухани-адамгершілік сапалары артады, шеберлігі шыңдалады, еңбекке, еңбек адамдарына құрметі қалыптасады, өз еңбегін және өзгелер еңбегін бағалай білуге тәрбиеленеді. Осы тұлғалық сапалардың қалыптасуы барысында де шеберлік дағдылары да үлкен мәнге ие болады.

Қорта айтқанда мектеп оқушыларына ұлттық сәндік-қолданбалы өнерді қалыптастыру кұралы деп санауға мүмкіндік береді. Қазіргі білім беру жүйесіндегі жетекші бағыттар қатарынан сәндік-қодданбалы өнері мыса-лында қарастырылған мектеп оқушыларына сәндік-қолданбалы өнерді қалыптастыру мүмкіндіктерінің табылуы игілікті іс болмақ деп ойлаймын.

Әдебиеттер.

1. Н.Назарбаев. "Қазақстан - 2030: барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі. қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы". Алматы. 2001.

2. С.Қасиманов. Қазақ халқының қолөнері. Алматы. "Казакстан", 1995.

3. Кішібеков Д. Қазақ менталитеті: Кеше,бүгін,ертең.Алматы,2006

4. Қазақ педагогикалық энциклопедиялық сөздік.Алматы 1995-1856

Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру сабағында ойындар ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері

Султанова А.М. № 14 ОМ

Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру сабағында ойынды қызықты етіп ұйымдастырудың маңызы зор, өйткені ойын - халықтың баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын құралдың бірі. адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып нәрсе. Оқушылардың ұйымшылдық қабілетін дамыту, ізденіске жетелеу, белсенділіктерін ояту, оқушыларды салауатты өмір салтына тәрбиелеу, оқушылардың ептілік, жылдамдық, иілгіштік, шапшаңдық дағдыларын қалыптастыруда эстафеталық ойын сабағын ұйымдастыру - белгілі бір дәрежеде нәтиже беріп жүр.

Сабақтың көрнекілігіне доп, эстафеталық таяқ, жалауша, «Дені саудың жаны сау», «Шынықсаң, шымыр боласың», «Дені сау адам - табиғаттың ең қымбат жемісі», «Ұл тәрбиелеп отырып, жер иесін тәрбиелейміз, қыз тәрбиелеп отырып, ұлтты тәрбиелейміз» (Платон) т.б. нақыл сөздерді плакатқа жазып, іліп қоюға болады.

Дене шынықтыру сабағының басқа сабақтардан үлкен айырмашылығы бар. Барлық пәндерге тән сабақ барысы бірінші, ұйымдастыру кезеңі, екінші, үй тапсырмасы деп екіге бөлінсе, денешынықтыру сабағында ұйымдастыру кезеңі бірнеше кезеңге бөлінеді. Себебі, оқушылар үй тапсырмасын айтпастан бұрын мұғалім оқушыларға сәлем бермейді. Керісінше оқушылар сыныпты қабылдап алу туралы мұғалімге сынып секторы рапорт береді. Сонан кейін ғана пән мұғалімі оқушылармен сәлемдесіп, мәліметін қабылдайды. Сонымен бірге сабақтың негізгі бөлімінде «Допты бастан асырып беру», «Өз орныңды тап», «Кім шапшаң?», «Нысанаға дәл тигіз», «Әркім өз жалаушасына» деген сияқты ойын түрлерін бір сабақ көлемінде жүргізуге да болады. Бірақ бұл оқушылардың қабілет қарымына қарап жүргізіледі. Біз осы ойын түрлерінің ішінен «Әркім өз жалаушасына» деген ойынның әдіс-тәсілдерін ғана көрсетпекпіз. Сондықтан да сабақтың негізгі ұйымдастыру бөлімдерін ғана көрсетіп отырмын.

Сабақтың кіріспе бөлімі: Мұнда саптағы жаттығулар оңға бұрыл, солға бұрыл, кері бұрыл, алға қадам бас т.б. Жүру, аяқтың ұшымен, өкшемен, ішкі және сыртқы қырымен жүру. Жүгіру, оң жақ, сол жақ жанымен, артымен бір бағытымен жылдамдықты өзгерте жүгіру.

Дайындық бөлімі: Жалпы дене қимыл жаттығуларын қатарда және шеңберде жасату.

Сабақтың тақырыбына жасайтын жаттығулар.

Негізгі бөлім: «Әркім өз жалаушасына» деген ойын түрі бойынша.

Баршамызға белгілі ойын арқылы баланың дене құрылысы жетіліп, өзі жасаған қимылына сенім артып, оның бойында ойлау, тапқырлық, шешімділік, шыдамдылық пен ұстамдылық, ұйымдастырушылық, жан-жағын пайымдаушылық секілді қабілет-қасиеттері қалыптасады. Сондықтан қандай бір қозғалыс ойынын ұйымдастырсақ та оны әуелі ой таразысынан өткізіп алған жөн. Ол сонда ғана бала көңіліне ізгі әсер етіп, есінде ұзақ сақталады. Әуелі ойынды ұйымдастырмас бұрын, оған ең алдымен ойын өтетін орынды, керекті құралдарды даярлап алу керек. Егер ойын сабақ үстінде ұйымдастырылатын болса, оған сынып кезекшісі, денешынықтыру жұмыстарын ұйымдастырушы, сондай-ақ арнайы бөлінген оқушылар жәрдем етеді. Мысалы, дене тәрбие сабағы басталмас бұрын үзіліс кезінде-ақ дене тәрбиесі пәнінің мұғаліміне сынып кезекшісі, спорт секторы және жәрдемші оқушылар келіп, болатын сабаққа не керек екендігін алдын-ала біліп алады.

Екіншіден, ойынды түсіндіргенде оқушыларға өте нанымды, жеңіл тілмен ұғынықты, тұжырымды етіп қызықтырып жеткізсе, қатысушылардың кезекті ойынға деген қызығушылығы, ықыласы мен ынтасы арта түседі.

Мысалы: Балалар, сендердің бүгінгі үйренетін ойындарыңның аты «Әркім өз жалаушасына» деп аталады. Ол үшін 4 командаға бөлінеміз.

Тұрыңдар. (Егер, барлық балалар отырған болса) Сапқа түзеліңдер.

Тік тұр!

Бірден төртке дейін санал! Бірінші нөмір орнында, екінші нөмір бір қадам, үшінші нөмір екі қадам, төртінші нөмір үш қадам, кәне жаса! - деп бұйрық беріп, командаға бөлеміз.

Әр команда өзінше шеңбер жасау керек. Команда да бір-бір оқушы қолына жалауша ұстап, шеңбердің ішінде тұрады. Шеңбердің ішіне кірген оқушыға әр түсті жалауша беріледі.

- Енді тыңдаңдар! Ойын қалай ойналады, - деп қысқаша оның ережесін түсіндіреміз. Бірінші берген белгі бойынша біріңді-бірің ұстап, оң жаққа қозғаласыңдар! Ал екінші белгі берілгенде қолдарыңды жіберсеңдер де алаңда жүгіріп, секіріп ойнап жүресіңдер. Ал үшінші берілген белгіде әрқайсың өз орныңда қандай қимыл жасап жатсаңдар, сол күйлеріңде қозғалмастан, көзді жұмып тұрып қалуларың керек.

Мысалы, тағы да белгі естігенде жүгіріп бара жатса, бір аяғын алға, екінші аяғы артта жерге тимей тұрып қалады. Қол да қалай қимылдап бара жатса, сол қалпында қалады, - деп өзіміз де бір қимылда қалай тоқтайтынын көрсетеміз. Сондай-ақ, осындай жансыз, көз жұмулы тұрған мезгілде әр команданың жалауша ұстаған ойыншысы білдірмей орындарын ауыстырып, тұра қалуы керек. Тағы да белгі берген кезде көзді жұмып жансыз тұрғандарға жан бітіп, өз жалаушасын тауып алуға қайтадан шеңбер жасауға асығулары керек. Егер қай команда соны тез тауып, тез шеңбер жасап тұрса, сол команданың жеңіске жеткендігін түсіндіреміз. Міне, содан кейін барып, ойын басталады. Мұғалімнің міндеті ойынға барлық сынып оқушыларын қатыстыру. Сынып ішіндегі жүгіруге, секіруге жарамайтын, денсаулығы нашар балалар болса, оларды төрешілікке, жәрдемшілікке тағайындайды. Сонда ойынға денсаулығына байланысты қатыса алмаған оқушылардың бойында «сынып қажетін өтедім» деген жақсы сенім туады. Сөйтіп көңілдері көтеріліп қалады. Ойынды қызықты және тартымды өткізу үшін команданың ішіндегі бір оқушыға жалауша беріп, ойын басқарушысын сайлап қою керек. Осындай жауапкершілікті сезінген оқушы ойынды қызықты етіп өткізуге, әрбір ісіне есеп беруге ұмтылады. Егер ойын бұрыннан таныс болса, онда оны аздап қана ойға түсіргеннің артықшылығы жоқ. Тіпті «Қалай ойналатын еді?», - деп балалармен бірігіп қайталап қойса, ол қызықты да, тартымды болуы мүмкін. Кейде оқушылардың өздеріне осындай ойынды «Өздерің ойнап көріңдерші» деп сенім артуға болады. Ол үшін оқушылардың ішінен жауапкершілігі күшті біреуін басшы етіп сайлап қою керек. Ол жәрдемшілерін өзі таңдап алады да, солардың көмегімен ойынды өткізуге дайындалады. Сонымен қатар, төреші ойын басқарушысын, оқушыларды алаңға орналастыруды және ойынға керекті құралдарды да даярлап алады. Содан кейін жауапты оқушы мұғалімге келіп ойын өткізуге бәрінің дайын екендігін баяндайды. Мұғалім барлығын көзімен көріп, байқағаннан кейін ойнауға рұқсат етеді. Оқушыларға баға ойынды дұрыс ұйымдастырғанына қарап қояды. Ойын өте қызықты өту үшін әр команда оқушылары күш жағынан қимыл-қабілеті жағынан тепе-тең болғаны жөн. Ойын бастамас бұрын командаға бөлінгенде осы жағын дұрыс қадағалау керек. Сондай-ақ команда капитандарын мұғалім оқушылармен келісіп отырып сайлап алады. Командалық ойындар барлық командаға қойылатын талап бірдей болуы керек. Олар қолданатын құралға және де алаңда орын ауыстыру кезінде мерзіміне сәйкес көптеген ойындарға жетекші сайланады. Мұндай жағдайда олардың тез түсінгіш, айтқанды тез қабылдаған қолынан бәрі келетін қабілеттілігі ескеріледі. Егер жаңадан үйреніп жатқан болса, ондай жағдайда басқарушылық қабілеті бар баланы сайлаған дұрыс. Ойынның қызықты өтуі ойын басқарушыға тікелей байланысты екенін естен шығармауымыз керек. Ал ойын сабақ сайын ойналып жүрген болса, онда ойын жетекшілігі балалардың кез-келгенін сайлай беруге болады. Мысалы, «Табан балық және шортан балық» деген ойында шортан болып кім көп уақыт ойында ұстатпаса соны сайлай беруге болады.

Көп жағдайда мұғалім ойынға тек басшылық жасап қана бақылайды. Кейде ойынды қызықтыра түсу үшін өзі де қатысып кетуі мүмкін. Ал ойынға басшылық жасағанда оның ережесіне лайық өте әділ шешім беруі керек. Ойын тәртібінің түсініксіздеу жері болса, оны қайталап айту жіберу де оқытушының тікелей міндеті. Ойын барысында ойыншылардың бірін-бірі көре алмаушылығын болдырмаған дұрыс. Балалардың жақсы ойнауына мұғалім жәрдем етіп жіберем деп тікелей араласпай, тек қана олардың сәтті қимылдарын көтермелеп отырған жөн.. Міне, осылардың барлығын өз көзімен көріп, ақыл-ой таразысына салып тұруы керек. Тіпті керек болған жағдайда кейбір ойыншы өз қимылын ойын ережесіне сай етіп, орындаған болса, оны мақтап, мадақтап қойған дұрыс. Ал ойын ережесін қасақана бұзып, тәртіпсіздік көрсеткен ойыншыға да дер кезінде тежеу салу қажет. Кей жағдайда осындай теріс қылық байқағанда төрешілік етіп жүрген оқушының да пайдасының көп тиетіндігін бағалауымыз керек. Ойын бітісімен қорытындылаған дұрыс. Оны қорытындылағанда ойынға кім қалай қатысты, жеңімпаз болуға кімдердің септігі көбірек тиді немесе керісінше жеңіліп қалуға кімдер кінәлі, ойынның ережесі қалай сақталды? Міне, осының бәріне талдау жасап, ондағы орын алған кемшіліктерді келесі ойында болдырмауына баса назар аудару керек. Кейде ойынды қорытындылауға оқушылардың өздерін де қатыстырып талдау жасап қоюға болады. Талдау жасау арқылы оқушылардың өздері-ақ не себептен жеңілгендерін, қандай мүмкіндікпен кімдердің арқасында жеңіске жеткендеріне көздерін жеткізіп, толық талдау жасаса, олар барлығын дұрыс түсініп алады. Егер мұғалім ойынды сабақ үстінде қызықты етіп өткізсе, балалар сол ойын арқылы-ақ жақсы тәрбиелі өмірге қажетті қимылдарды тез үйреніп, ақыл-ой парасаты дами түсінуіне толық мүмкіндік туады.Ойнау арқылы балалар бірімен-бірі достасады. Сөйтіп ойын баланың ойлау қабілетін дамытып, оны ізгілікке, адамгершілікке, абзал қасиеттерге тәрбиелейді.

Қорытынды бөлім: Сабақтың бұл кезеңі төмендегідей бөліктерден тұрады:

1. Организмді бастапқы қалпына түсіруге арналған және тыныс жолдарына әсер ететін жаттығулар жасату.

2. Сабақты қорытындылау.

3. Үйге тапсырма.

4. Оқушылардың білімін бағалау.

5. Қоштасу.

Қорыта айтқанда, ойын араласқан сабақ тартымды өтеді, балалардың білуге деген құштарлығын арттырады, түсініктерін тереңдетеді. Әдебиеттер.

1.Қазақстан Республикасының 12 жылдық білім беру тұжырымдамасы. Астана, 2015

2.Дене шынықтыру пәнін оқыту әдістемесі Ұ.Ж. Мұхамеджанова

3.Бастауыш мектептегі дене тәрбиесі. Б.Төтенай

4.Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. З. Исмағанбетов

Травматизм на уроках физкультуры

Атшибаев Б.Е. СШ №19

Актуальность теᴍы статьᴎ. Несмотря на меры предосторожности, предпринимаемые большинством учителей, тренеров и воспитателей, на уроках физической культуры, тренировочных занятиях, спортивных соревнованиях еще нередки случаи травматизма. В общей структуре детского травматизма этот вид стоит на четвертом месте после бытового, уличного и школьного.

Исходя ᴎз актуальности, задачей данной статьᴎ явᴎлось рассᴍотреть ᴎ проаналᴎзᴎровать травматизм на уроках физкультуры.

Статистика травмированных детей на уроках физкультуры

По частоте случаев среди различных возрастных групп наибольший процент падает на детей

12-14 лет, на втором месте учащиеся младших классов (7-11 лет), на третьем - 15-16-летние подростки. У мальчиков повреждения, полученные на занятиях физической культурой, наблюдаются в два раза чаще, чем у девочек.

Эта печальная статистика красноречиво говорит о том, что проведение целенаправленной работы по профилактике спортивного травматизма среди школьников является важнейшей задачей, которую должны решать не только учителя физической культуры и тренеры, но и администрация школ, медицинские работники, родители учащихся.

Для того чтобы борьба с травматизмом была успешной, учителя, тренеры, воспитатели должны иметь четкое представление о степени травмоопасности каждого вида, входящего в учебную программу по физической культуре, держать под неусыпным контролем причины, могущие привести к опасным последствиям.

Причины травматизма на уроках физкультуры

При всем многообразии этих причин все же можно выделить такие, которые чаще всего приводят к травматизму. Это - недостаточный врачебный контроль за состоянием здоровья, физической подготовленностью учащихся, нарушение дисциплины и установленных правил во время тренировок и соревнований, неудовлетворительное состояние мест занятий, пользование неисправным или не соответствующим антропометрическим данным занимающихся оборудованием, отсутствие строгого контроля за рациональной одеждой, обувью учащихся, неблагоприятные для проведения занятий или соревнований санитарно-гигиенические и метеорологические условия, не соответствующие физической подготовленности детей, нарушение методики проведения занятий, тренировок, соревнований и, наконец, недостаточная квалификация учителя (тренера).

А теперь вновь обратимся к статистике; по данным НИИ травматологии,

55,1 % травм, полученных учащимися, приходятся на занятия по спортивной гимнастике, 23 % - по легкой атлетике, лыжной подготовке и на коньках, 8,2 % - по спортивным играм, на другие виды травматизма падает 13,7 % повреждений.

Гимнастика как наиболее травма опасный вид программного материала

Итак, как следует из приведенных данных, наибольший процент травм среди школьников зафиксирован на занятиях гимнастикой, которая является наиболее травма опасным видом учебной программы. К самым распространенным специфическим причинам детского травматизма при занятиях этим видом относятся неудовлетворительное состояние спортивных снарядов, использование матов плохого качества или с поврежденным покрытием, неправильная их укладка, плохая организация урока (отсутствие учителя или тренера при выполнении учащимися упражнений на снарядах, скопление их у одного из снарядов, отсутствие контроля учителя за выполнением детьми упражнений), неправильная методика проведения занятий (форсированные нагрузки, отсутствие полноценной страховки, плохое владение приемами самостраховки). Очень частая причина травм - азарт и завышенная самооценка учеников, что в большой степени присуще мальчикам 10-14 лет, и потому они требуют особого внимания учителя.

Окрашенные в светлые и теплые тона стены зала увеличивают световой поток отражения. Определенное значение имеет и окраска спортивных снарядов. Известны примеры, когда учащиеся опасались выполнять упражнения с широкой амплитудой поперек разновысоких брусьев, боясь нарушить их равновесие, хотя брусья стояли на месте устойчиво, и уверенно делали упражнение лишь после того, как станина брусьев была выкрашена в черный цвет. При этом у них исчезало ощущение психологической опасности, и создавалась уверенность в незыблемости опоры снаряда. Исходя из этого, на занятиях физической культурой необходимо создавать психологически обоснованную, целесообразную, располагающую к двигательной активности цветовую гамму. (Во время занятий легкой атлетикой, лыжным и конькобежным спортом травмируются в основном нижние конечности, чаще - суставно-связочный аппарат коленного сустава, и в частности мениск. При резких толчках, падениях возможны разрывы отдельных мышечных волокон и всей мышцы, отрыв костной пластинки в месте прикрепления мышцы.

Причинами подобных травм служат, в основном, неудовлетворительное состояние мест проведения занятий, отсутствие специальных ограждений, установка финиша возле каких-либо препятствий (стен, дверей, дерева, забора и т. д.). К травмам приводят и занятия в зале со скользким полом, а также при неблагоприятных метеорологических условиях на плохо убранной площадке. Понятно, что не каждой школе доступны беговые дорожки со специальными покрытиями, однако необходимо проявлять постоянную заботу о местах проведения занятий.

Профилактика травматизма при прохождении раздела «лыжная подготовка»

Одним из условии предотвращения травматизма при прохождении раздела «Лыжная подготовка» опять-таки является качественная подготовка мест занятий. На учебной площадке (хорошо, если она прямоугольной формы) прокладываются две лыжни: внутренняя предназначается для начинающих лыжников, наружная - для подготовленных.

Участок для площадки готовится заблаговременно; еще осенью его очищают от посторонних предметов (больших камней, пней, коряг и т. п.), более или менее значительные неровности почвы заравнивают, промеряют дистанцию. С особенным тщанием следует подойти к подготовке участков, где школьники будут обучаться спускам и подъемам: пологие склоны (их крутизна должна быть не более 15-20°) освобождают от деревьев и кустарников. В конце склона делают ровный выкат. Нельзя использовать участки с выкатом на проезжую часть дороги, водоем, болото. Если местность ровная, учебные трассы возле школы надо подготовить искусственным способом; в этом случае неровности местности имитируют с помощью сборных деревянных конструкций. При этом необходимо следить, чтобы на деревянных щитах не было выступающих гвоздей, петель проволоки и т. п.

Если занятия проводятся в парке (лесу), перед каждым уроком учитель должен тщательно осмотреть всю трассу, подготовить лыжню и места для упора палок (если снег рыхлый). Трасса не должна пересекать шоссейных и грунтовых дорог, плохо замерзших водоемов и других препятствий, создающих опасность для лыжников. На трассе, проходящей среди деревьев, убирают свисающие ветки, через канавки, ручейки прокладывают мостки и насыпают на них снег. Ширина трассы на спусках должна быть не менее 5 м. На поворотах по ходу трассы устанавливаются отметки.

Профилактика травматизма при подготовке катка.

Особое внимание должно быть уделено подготовке катка. Для качественной его заливки необходимо иметь специальное оборудование: шланг, лопаты (деревянные и железные), скребки, лейки. Площадку для будущего катка готовят с осени. По периметру участка насыпают земляной валик 15X15 см, чтобы не стекала вода. Заливку начинают после того, как грунт промерзнет не менее чем на 5 см: тогда не будут образовываться выбоины, на которых легко получить травму. Предварительно уплотненный снег заливают с помощью распылителя до получения ледяной корки не менее 6 см толщиной. Ежедневно с поверхности катка убирают наледь; большие трещины заделывают снегом и с помощью распылителя заливают водой.

Во избежание столкновений и падений, которые могут закончиться травмой, нельзя одновременно выпускать на ледяную площадку хорошо катающихся на коньках детей и тех, кто только начинает овладевать этим навыком, нельзя разрешать детям кататься на беговых коньках. Если школьный каток используется в вечернее время для неорганизованных занятий, необходимо установить на нем освещение и организовать дежурство.

Наиболее распространенными травмами на занятиях игровыми видами спорта являются повреждения верхних и особенно нижних конечностей. Необходимо иметь в виду, что переломы конечности могут возникнуть как при прямой травме, так и при падении на подвернутую руку или нижнюю конечность. При прямом ударе мяча нередки вывихи и переломы в области мелких суставов кисти. Главная причина их возникновения - плохой пол, скользкая обувь.

Типичными травмами для таких видов спорта, как борьба, являются вывихи костей предплечья, ушибы шейного и грудного отдела позвоночника, переломы хирургической шейки плеча. Частой причиной такого рода повреждений является несоответствие весовых категорий на тренировках.

В связи с повышением требований к профилактической работе по борьбе с травматизмом в школах необходимо обратить внимание учителей, тренеров на анализ и своевременное устранение причин, ведущих к возникновению травма опасных ситуаций. Одной из форм профилактической работы являются систематические беседы со школьниками и юными спортсменами по предупреждению несчастных случаев. Нельзя допускать к занятиям, тренировкам, соревнованиям детей, перенесших травму и не прошедших врачебный контроль после соответствующего лечения.

Чрезвычайно важным звеном работы по профилактике травматизма является обучение детей приемам самостраховки при падении, так как большинство спортивных, да и бытовых травм,- результат падений.

Навыки безопасного падения, развитые в детстве, сохраняются на всю жизнь. Наблюдения показывают, что дети, не прошедшие предварительного обучения элементам самостраховки, падают, как правило, опасно. Зато даже после кратковременного обучения у них вырабатывается устойчивый навык.

Обучение школьников самостраховке при падениях целесообразно начинать после предварительной общефизической подготовки. При имитации падения с высоты роста используют вначале мягкую поверхность - маты. Технику выполнения всех приемов следует доводить до полного автоматизма. Детям первых классов элементы безопасного падения желательно преподнести в игровой форме.

Первичная регистрация травмы осуществляется медицинским работником в специальном журнале, который должен быть в каждой школе. В журнал заносятся следующие сведения: фамилия, имя и отчество пострадавшего, его пол, возраст, класс, время получения травмы, дата (день и час), характер травмы, место, где произошел несчастный случай, фамилия! преподавателя, проводившего занятия, сведения о знакомстве пострадавшего с правилами техники безопасности, подробное описание обстоятельств, при которых произошел несчастный случай, причины его возникновения, перечень мероприятий по устранению причин несчастного случая с указанием сроков исполнения, фамилии исполнителей, отметка о выполнении, время составления записи (час, число, месяц, год).

В заключение следует отметить, что четкая организация труда учителя, тренера, соблюдение установленных правил и норм позволяет полностью исключить возможность возникновения несчастных случаев на уроках физкультуры и занятиях спортивных секций. Сознательное отношение к четкой организации труда, усвоение безопасных методов и приемов работы - залог полноценной профилактики детского травматизма. Литература.

1. Барчукова Г.В. Теория и методика настольного тенниса. - М.: Академия, 2013.

2.Боген М.М. Тактическая подготовка - основа многолетнего спортивного совершенствования. - М.: Физическая культура, 2011.

3.Туманян Г.С. Здоровый образ жизни и физическое совершенствование. - М.: Академия, 2010.

Дене тәрбиесі сабағында оқытудың жаңа технологияларын енгізудің тиімді жақтары

Баймукиров К.Т. №54 НМ

Елбасы Н.Ә. Назарбаев әрбір жылғы халқына арнаған жолдауында: «жедел дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті; ұлттық тілді, тарихты жетік меңгерген, отандық мәдениетті бойында қалыптастырған; шығармашылығы дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру» деп атап өткен болатын.

Бүгінде білім - қоғамның әлеуметтік-экономикалық, интеллектуалдық және рухани дамуының стратегиялық бағдары ғана емес, сонымен қатар біздің қоғамымыздың қауіпсіздігінің кепілі.

Оқытудағы жаңа технология аса қажетті педагогикалық мәселелердің шешімдерін табуға, ой еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Жаңа технологияларды оқыту үрдісінде қолданудың негізгі ерекшелігі ол оқытушылар мен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және оны педагогикалық мақсатта пайдалану оқушылардың зердесіне, сезіміне, көзқарасына әсер ете отырып оның интеллектуалдық мүмкіншіліктерін арттыруға көмектеседі.

Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен құрылымын танып, білудің қажеттілігі білім мен тәрбие талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз ету үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес, ол сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі екенін ескерсек, қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға бойындағы биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің жан-жақты жетілуіне, өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді. Мұндай маңызды әдістеме ғылыми және оқу пәні ретінде жетекші рөл атқаратын, дене тәрбиесі саласындағы кәсіптік бағытта болашақ мұғалімдерді дайындауды жүзеге асыратын жоғары оқу орындарындағы оқыту жүйесіне тікелей байланысты. Қазіргі кезеңде жалпы орта мектептердегі оқу бағдарламаларын құрастыру бағыт-бағдары өзгерді. Алайда, бұлардың бәрінде мектеп оқушыларын қайда оқитындығы ескерілмейді, олардың меңгеруі тиіс негізгі дағдылар мен қабілеттер, оқу нормасын тапсыруға арналған шарттар көрсетілген. Денені шынықтыру жаттығуларының орындалуы қозғалыс дайындығының деңгейі туралы мәлімет береді. Дегенмен, бұл бағдарламалар базалық, үлгілік сипатқа ие, сондықтан оларды әрбір педагог жергілікті жағдай мен салтдәстүрлерге орай өзгертулер мен толықтырулар енгізіп, өзгерте алады. Дене тәрбиесі мәселелерін шығармашылық тұрғыда шешуге, өзгермелі өмір жағдайында инновациялық процестер мен жаңашыл бағыттарды дер кезінде меңгере отырып, тәжірибеге сын көзбен қарап, дене тәрбиесі міндеттерін жүзеге асыруға белсенді, салауаттылық пен дене мәдениетін меңгерген маман даярлаудың маңыздылығы артуда.

Дене тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені ұлттық және жалпыадамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастыра зерттеу - бүгінгі күн талабынан туындап отырған педагогика ғылымының міндеттерінің бірі. Дене тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына сәйкес қарастыру - бұл адамды өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене мәдениеті, адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге түсуі, адамның мақсат-мұраттарына, тұрмыс-тіршілігі мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің жеке басына да субъект ретінде өзгеріс енгізуде. Оның үстіне қоғамдағы салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу тегі және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеу, оқушылардың дене тәрбиесін салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен байланыста қарастыру қажеттігі біздің тақырыбымыздың өзектілігін айқындай түседі.

Елімізде бәсекеге қабілетті білім - білім беру саласының ең басты міндеті болып отыр. Дамудың алдыңғы қатарындағы елдердің білім дәрежесімен теңесу - еліміздің біліми саясатының негізгі көздегені. Дамыған елу елдің қатарына енудің алғышарттарының бірі де осы сапалы да бәсекеге қабілетті білім. Сондықтан да еліміздегі мектептердегі білім берудің басты ұстанымдары мен міндеттері, әрекеттері, жолдары осы мақсатқа орай ұйымдастырылады.

Мақсатқа жетудің түрлі жолдары бар. Солардың бірі де бірегейі оқытудың жаңа технологияларын пайдалану. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының (Астана, 2000 жыл) 18-бабының 8-тармағында: «Оқытудың жаңа технологияларын сынақтан өткізу, білім берудің жаңа мазмұнын енгізу үшін білім беру ұйымдарында эксперимент тәртібімен іске асырылатын білім беру бағдарламалары әзірлену мүмкіндігі», - атап көрсетілген [1]. Осыған орай қазір еліміздегі көптеген мектептерде білім берудің жаңа жүйесі енгізіліп, әлемдік білім беру кеңістігіне бет алуда. Білімі мен ғылымы өз дәрежесінде дамыған елдер көш бастап, қашан да елдік дамудың кез келген саласында озық тұрары сөзсіз. Бізде осы көштен қалмаудың қамын жасап бағудамыз.

Жалпы орта мектептердегі «Дене тәрбиесі» пәнінің мақсаты әлі күнге дейін толықтыруды қажет етеді, осыған орай оның ғылыми негізделген бағыт-бағдарын жасау қажеттілігі туындайды. Осы бағыттағы ізденістердің тиімдісі дене тәрбиесі сабағында дәстүрлі емес оқыту құралдарын қолдануды зерттеу болып табылады. Дене тәрбиесі өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру саласының бір тармағы болып табылады және ол жеке тұлғаның жан-жақты дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ уақыт шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет етеді.

Республикамыздағы білім беру саласында және әртүрлі қолдану салаларына байланысты жаңа бағыттағы спорт, дене тәрбиесі жүйесі бойынша мамандарға деген сұраныстардың артуы, оларды дайындаудағы білімділігі мен қабілеттілігі, біліктіліктің қазіргі талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды жұмыстарды атқаруды талап етеді және болашақ педагогтардың кәсіби даярлығын, білім стандартына, мазмұнына сай жетілдіру мәселелері көкейкесті мәселе болып отыр. Көрсетілген міндеттерді толық жүзеге асыру дене тәрбиесі жүйесіне тікелей байланысты. Дене тәрбиесін жүзеге асыру - денсаулықты нығайту, білім беру, дамыту, тәрбиелеу міндеттерін шешуге арналған педагогикалық жұмыстардың бірі бола отырып, жеке тұлғаның денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш-қуатын нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене- қозғалыс қабілеті мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын орындап, өзін- өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды. Болашақ ұрпағымыздың денсаулығының мықтылығы, салауатты өмір сүруі мектеп мұғалімінің жеке басымен оның жоғары оқу орнындағы теориялық жеке тәжірибелік дайындығының дәрежесіне тікелей байланысты. Осыған орай оқушылардың дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыру жұмыстарын ұйымдастыруға болашақ мұғалімдерді даярлау ісін кәсіби дайындықтың ажырамас бөлігі ретінде қарастыру керек. Дене тәрбиесі және спорт мамандары күрделі әлеуметтік міндеттерді шешуге араласумен бірге оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне сай, оқу-тәрбие міндеттерін шешуде олардың рухани жетекшісі де болуы тиіс.

Оқушыларға дене шынықтыру сабақтарында жаңа технологияны пайдалану оқыту мен тәрбиелеудің жалпы заңдылықтарына бағынған. Сондықтан оны іске асыру барысында дене тәрбиесінің жас және жыныстық ерекшеліктерін ескере отырып, осы заңдылықтарды көрсететін жалпы педагогикалық ұстанымдарды басшылыққа алу қажет. Ол ұстанымдарға жататындар: жан- жақтылық, саналылық пен белсенділік, бірте-бірте жасалатын әрекет, қайталамалық, көрнекілік, жеке даралық.

Оқу үдерісінің үздіксіздігі негізгі үш қағидаларда көрініс тапқан:

а) оқу-тәрбие үдерісі көп жылғы және жыл бойындағы сипатқа ие болуы тиіс;

ә) сабақ барысында әрбір келесі сабақтың әсері алдыңғы сабақтың ізінше қатпарлы әсер қалдыруы тиіс, себебі жас оқушының ағзасында алдыңғы сабақтардың әсерінен пайда болған жағымды өзгерістер беки түсуі және жетіле түсуі қажет;

б) демалыс жұмыс қабілетін қалпына келтірудің арта түсуі үшін жеткілікті болуы тиіс.

Дене жүктемелерін бірте-бірте және жоғары деңгейге арттыру ұстанымы олардың көлемі мен қарқындылығының, оқушыны дайындауға қойылатын талаптардың бірте-бірте күрделенуінің үздіксіз арта түсуімен байланысты болып келеді.

Сабақтарды бір-бірте күрделендіру оқушыны дайындаудың мүмкіндіктері мен деңгейлеріне сәйкес келіп, олардың спорттық жетістіктерінің үздіксіз арта түсуін қамтамасыз етуі тиіс. Дене жүктемелерінің толқынды түрде өзгеру ұстанымы олардың динамикасының толқынды сипатын көрсетеді, себебі ол салыстырмалы алғанда оқу - тәрбие үдерісінің кіші-гірім үзіндісіне, немесе сабақтардың кезеңдері мен тұтас бір дәуіріне де тән болуы мүмкін.

Спорттық техника мен оны жаңа тұрғыда жетілдіруге үйрету әдістерінің кез-келген түрінің жағымды жақтары бар, бірақ ол жеке қалпында шапшаң әрі тиімді үйретуді толық қамтамасыз ете алмайды, сондықтан спорттық техниканы меңгеру барысында барлық әдістер бірін-бірі толықтыратын түрде қолданылады. Олар жиірек бір уақытта пайдаланылады.

Қимыл-қозғалыстарды белгілі реттілікте игеру. Атап айтқанда: дайындалып жүрген оқушылардың оқуға деген жағымды ынтасын қалыптастыру; қозғалыс қимылының мәні туралы білімді қалыптастыру; әрбір спорт түрлері бойынша үйренетін қозғалыстар туралы толық түсінікті қалыптастыру; үйренетін қозғалыс қимылын тұтастай игеру. Сөйтіп, қимылға үйрету дегеніміз - бұл білім алу, қозғалыс икемділігін қалыптастыру және тиісті дене жағынан қалыптасудың қасиеттерін тәрбиелеу.

Талдау, жалпы білім беру мектептерінде оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру мен басқаруға білім беру мен спорттық мекемелерге тән құрылымдар - мақсат, жалпы және арнайы (арнайылық) міндеттер, әдістер мен қағидалар, оқу кеңістігінде жүзеге асатын, нақты бағыттылығы бар, оқу материалының теориялық және тәжірибелік мазмұны кіретінін көрсетті. Оқушы-спортшының осы білім беру кеңістігіндегі таңдаған жолының басы, мектептегі оқу мерзіміндегі бастапқы кезеңнің де нақты құрылымы немесе мазмұны болады.

Дене тәрбиесі сабағында оқытудың дәстүрлі емес құралдарын қолдану барсында оқушылардың дене тәрбиесін дамыту технологияларын жетілдіруге; дене тәрбиесі сабақтарында оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеуге, дене тәрбиесі арқылы жеке тұлғаның психофизиологиясын өзгеруге: өзін-өзі реттеуін қалыптастыру; дене тәрбиесі сабақтарын пәнаралық байланыс арқылы жетілдіру; дене қабілетін рухани құндылықтар арқылы дамыту; релаксация арқылы жеке тұлғаның психофизиологиялық қабілеттерін дамыту; психикалық қуат мүмкіндіктері мен дене тәрбиесін сабақтастырып дамытуға т.б. қол жеткізуге болады Әдебиеттер.

1.Дене тәрбиесі 8-класс алматы «мектеп»2004 ж. Авторы: С.Тайжанов, С.Қасымбекова

2.Волейбол бағдарламасы: Алматы қаласы,2011ж авторы:А Қарақов, С.Тайжанов, С.Қарақов

3. Дене шынықтыру оқыту әдістемесі Алматы «Атамұра» 2000 ж. Авторы: Төтенайдың Базарбегі, Қасымбекова Сәуле.

Совершенствование методики формирования двигательных навыков и развития двигательных качеств на уроках легкой атлетики

Утенов Б.Ф. СШ №16

Можно смело утверждать , что для большинства учащихся самым интересным является урок физической культуры . На мой взгляд, урок по своему содержанию, организации, методике проведения можно считать одним из самых трудных в школе. Важнейшая задача, стоящая перед учителем-создать условия, при которых дети смогут заниматься физическими упражнениями, развивать двигательные качества, учиться технике разных видов спорта, при этом учить их преодолевать большие физические нагрузки-и все это на хорошем эмоциональном уровне

Одной из основных задач учителя физической культуры остается обучение новым, более сложным двигательным действиям, а также совершенствование уже освоенных упражнений, относящихся к спортивной деятельности.

Чтобы достичь лучших результатов в процессе обучения учащихся, перед учителем всегда стоит вопрос «Какой метод сделать ведущим? Какие методические приемы использовать?»

В целом применительно к нашему предмету основными надо называть группу практических методов: строго регламентированных упражнений (разучивание по частям, в целом и принудительно-облегчающие) и частично регламентированных (игровой и соревновательный ). Но единственного, основного или универсального для всех уроков, пригодного для всех участников, метода нет. Так как на выбор методических приемов, средств обучения влияют многие факторы: задачи и цели обучения, уровень обученности учащихся в конкретном двигательном действии, половые особенности ( число которых с возрастом увеличивается ), содержание усвоенного материала, возможности учителя, наличие ТСО, состояние материальной базы в целом. Поэтому на каждом конкретном уроке учитель сам определяет какой метод использовать, какие в каком объеме применять те или иные средства обучения. Обучение и развитие двигательных навыков осуществляется более эффективно, если строится при помощи активизации мыслительных процессов учащихся: наблюдения, анализа двигательных действий, сделанных правильных выводов и обобщений, использования межпредметных связей (физика: механика, электричество; биология, биохимия и др.). Наряду с хорошо известными словесными и наглядными методами, стараюсь использовать проблемно-поисковые методы, учебные беседы, дискуссии, познавательные игры, самостоятельные работу и др. Воспитанию самостоятельности учащихся я уделяю достаточно много внимания, т.к. это залог того, что в будущем, во взрослой жизни, наши ученики не растеряют знаний и навыков полученных в школе. Большое значение придаю игровым и соревновательным методам, которые в принципе можно применять на разных этапах обучения и развития двигательных и интеллектуальных способностей, варьируя задачи и условия выполнения.

Из опыта своей работы хочу поделиться методическими приёмами, которые способствуют успешному проведению уроков легкой атлетики.

1.Развитие скоростно-силовых качеств.

Скоростно-силовые качества, на мой взгляд, в наибольшей мере определяют уровень физической подготовленности учащихся. Их развитию уделяю особое внимание, особенно в начальных классах. Используя соревновательный метод, прежде всего, добиваюсь качественного выполнения упражнений - «Кто лучше?». На первом уроке лучших исполнителей называют сам, не скуплюсь на «пятерки», на последующих уроках лучших называют учащиеся. Затем начинаются командные соревнования. Например: многоскоки, беговые упражнения, тройной прыжок (для юношей - пятикратный), прыжки толчком двумя ногами и другие выполняют, соревнуясь по одному представителю от каждой из 4-7 команд по сигналу (хлопку, свистку). Жестом на пальцах показываю номер команды, чьи представители получили очко за правильное выполнение задания. Члены команд громко в слух ведут счет своим очкам, иногда это делают освобожденные или записывают на доске. В дальнейшем называю штрафников (обычно командный штраф они не несут),но сами получают «штрафные» приседания, отжимания или круг «почета». Штраф больше носит символический характер, но мобилизует волю учащегося, стимулирует качественное выполнение. Упражнение в соревновании на количественный результат ( на скорость, дальность, количество повторений ) провожу при условии овладения техникой выполненного движения.

Большое место в уроке со скоростно-силовой направленностью занимает челночный бег, проводимый поточно и в виде эстафет. Условия варьирую в зависимости от возраста и в степени подготовленности учащихся. Ориентирами обычно служат линии волейбольной и баскетбольной площадок в спортзале.

Очень важно дозировать не только нагрузку, но и отдых.

2.Метание малого мяча.

Подготовку учащихся в метании малого мяча начинаю с освоения техники броска. Наряду с распространенными специальными упражнениями, использую броски воланов для игры в бадминтон (а сейчас и специальные мячи для этой же игры). Одновременно в ходу может быть 100200 воланов. Броски выполняются вместе с учителем, по сигналам свистком. Подряд 3-5 бросков фронтально, затем сбор снарядов, замечания учителя, выявление лучших исполнителей и повтор.

Полезными считаю броски двумя руками из-за головы (начальные классы-среднего и большого резинового, средние и старшие классы - басктебольного мячей) в стену и в парах. Расстояние варьируется. Используя соревновательный метод, постепенно перехожу от качественных показателей к количественным.

Упражнения для метания в стену:

• Кто меньше уронит мяч с отскока от стены:

• Кто больше попадет в круг: 1)за определенное количество бросков;2) за определенное время;3) то же другой рукой;

• Кто больше поймает мяч с отскока от стены без падения его на пол (правой+ левой с более близкого расстояния);

• Сначала соревнования провожу лично, затем командами (от 2-х до 6 человек);

• У кого дальше отскочит мяч от стены. Первый бросок пробный, затем, три на результат. Партнер становится на место отскока. Победителями определяются как в парах (тройках), так и лучшие по группам мальчиков и девочек.

Довольно часто применяю на уроках подвижную игру «Перестрелка»- любимую с 3-го по 11ый класс. Одновременно играет весь класс, в ходу 4 волейбольных или резиновых средних или больших мячей. Наряду с совершенствованием навыков метания, игра способствуют развитию ловкости, быстроты, координации движений; формированию морально-волевых качеств.

3.Прыжки в высоту

Прыжкам в высоту способом «перешагивание» начинаю обучать в третьем классе при групповом способе организации урока. Дети повторяют показ перешагивания через скакалку, которую держат освобожденные учащиеся, при выполнении поддерживаю под мышки, контролируя и подсказывая движения, одобряя старательных учеников. Вскоре девочки, наблюдая за мальчиками. Определяют лучших исполнителей техники прыжка, затем судьями становятся мальчики. Выполняя прыжок с одного, двух, трех шагов и с произвольного разбега учащиеся в первую очередь оцениваются ха технику прыжка, и лишь на последних(4-6) уроках награждаются аплодисментами своих товарищей. На этих уроках использую 3-4 сектора, для слабыхдополнительные задания (как развивающие упражнения, так и игры, упражнения для удовольствия«конфетку»).

Вывод:

Профессионально освоенные и разработанные учителем физической культуры методические приемы применительно к конкретной школе, классу и поиск оптимального отбора содержания учебного материала позволяют успешно решить задачи уроков физкультуры.

Дене тәрбиесі- қоғамдағы жалпы мәдениеттің бір бөлігі

Дюсенов Е.Е. №13 ОМ

Дене тәрбиесі - қоғамдағы жалпы мәдениеттің бөлігі, адамның дене қабілеттерін дамыту мен денсаулығын нығайтуға бағытталған әлеуметтік қызметтің бір саласы. Жастардың жан-жақты дамуын дене тәрбиесінсіз елестету мүмкін емес. Денесі жақсы дамыған деп күн режиміне спортпен жүйелі айналысуды енгізген, ағзаның шынығуы үшін табиғи факторларды тұрақты пайдаланатын, жұмысты белсенді демалыспен кезектестіріп отыратын жас адамды айтамыз.

Біздің елімізде кәсіподақтардың бірыңғай ерікті дене шынықтыру- спорт қоғамдары құрылған. Оның негізгі міндеттерінің бірі балалар мен жеткіншектердің арасында дене шынықтыру- сауықтыру және спорт жұмыстарын ұйымдастыру болып табылады, өйткені дене тәрбиесінің негізі балалық және жеткіншектік жаста қаланады. Тек қана осы кезеңде дене жаттығуларымен айналысу қажеттілігі қалыптасады, дағдылар мен іскерліктер жинақталады, спортқа қызығушылық қалыптасады.

Гимнастика -дене тәрбиесі жүйесінің негізі. Дене тәрбиесі жүйесінде қандай жаттығу болсын, барлығы гимнастикалық жаттығулардың негізін құрайды. Айталық, жалпы дамыту жаттығулары - спорттың барлық түрінде, ең әуелі денені қыздыру үшін, арнаулы жаттығуды орындау үшін дайындықтан басталады. Мысалы, таңертеңгілік бой жазу жаттығуларының жиынтығы- гимнастикалық жалпы дамыту жаттығулар жиынтығынан тұрады. Міне, сондықтан да гимнастикалық жаттығулар бүкіл спорттың негізін қалайды. Гимнастика адамның дұрыс қозғалысының, күш-қаутының, сымбаттылығының, т.б. адам бойындағы барлық қабілет қасиетінің дұрыс қалыптасуының негізгі көзі, денсаулығының дұрыс қалыптасуы.

Гимнастикамен шұғылдану, негізінен екі бағытта жүреді. Біріншісі- гимнастиканың негізін қалайтын жалпы дамыту жаттығулары. Сондықтан, негізгі гимнастика деп аталады. Негізгі гимнастика барлық жаттығулардың негізгі жиынтығы болып табылады. Гигиеналық гимнастика - денсаулықты қалыптастыратын, таңертеңгілік бой жазу жаттығуларының жиынтығы, сондай-ақ өндірістік гимнастика және арнаулы емдеу гимнастикасы.

Ырғақты гимнастика- негізгі мақсаты әр адамның дене жағынан дамуына байланысты және жалпы денсаулығына байланысты шұғылданады.

Атлетикалық гимнастика- жалпы дамыту жаттығуларының арнаулы мақсатты түрде дене құрылысын жетілдіру үшін қолданылады.

Екіншісі -спорттық гимнастика. Спорттық гимнастика бірнеше жекелеген спорт жаттығуларынан тұрады. Бұл жаттығулар жекеленген спорт түрі болып есептеледі. Ерлердің жабдықтары-керме, шығыршық, қоссырық, кіші және үлкен ағаш ат және еркін жаттығу.

Әйелдердің жабдықтары-бөрене, үлкен ағаш ат, әр түрлі биіктегі қоссырық және еркін жаттығу.

Спорттық акробатика- жұптасып және топтасып орындалатын акробатикалық жаттығулар.

Көркем гимнастикамен әйелдер шұғылданады.

Жеңіл атлетика -бүгінгі таңда тек біздің елде ғана емес, дүние жүзінде кең таралған спорт түрі. Жеңіл атлетиканың негізгі жаттығулары-тегіс жерде жүгіру, бедерлі жерде жүгіру, жүру, кедергілермен жүгіру, ұзындыққа және биіктікке секіру, лаұтыру, жеңіл атлетикалық көпсайыс.

Жүгіру -қысқа, орташа және ұзақ қашықтық болып үшке бөлінеді. Қысқа қашықтыққа- 100, 200, 400 м және 110 м кедергілі қашықтық жатады. Орташа қашықтыққа- 800, 1000, 1500, 2000, 3000 м жүгіру және 3000 м кедергілі қашықтыққа жүгіру жатады. Ұзақ қашықтыққа-5000, 10000, 20000, 42 шықырым 192 м марафондық қашықтық және 50 шақырым кросс (дала жарысы) жатады.

Жүру- 20 шақырым спорттық жүріс. Лақтыру- диск, найза, граната, балға, доп және ядро. Секіру- орында тұрып және жүгіріп келіп ұзындыққа секіру, биіктікке және сырықпен секіру, үш аттап секіру.

Жеңіл атлетикалық көпсайыс- көпсайыс құрамына жеңіл атлетиканың жаттығуыннан 10 жаттығуға дейін кіреді. Олар- жүгіру, секіру, лақтыру және кедергілерден өту.

Жеңіл атлетиканың негізгі жаттығуы- жүгіру. Ол жеңіл атлетиканың барлық жаттығуларында қолданады. Сондықтан, кім болсын, жеңіл атлетикамен шұғалданғанда, ең алдымен жүгірудің айлатәсілін меңгеру керек.

Жүру. Адам баласының табиғи жүруі бар. Екінші-жүрудің спорттық түрі бар. Әрине, екеунің айырмашылығы жер мен көктей. Спорттық жүрістің негізгі ережесі, әрбір аттаған сайын, яғни, алдыға аттаған аяқтың өкшесі жерге тимейінше итерілетін аяқты жерден көтеруге болмайды.

Демек, адамның екі аяғы да жерге тимейтіндей көтеріліп кететін фазасы болмауы керек.

Биіктікке секіру.

Биіктіктен секіру үшін спортшы ең әуелі сілтейтін және итерілетін аяқты анықтап алады. Шамамен 7-9 м жүгіретін жерін белгілейді. Әдетте, биіктікке секәретін спортшы кермеден секіруге жүгірген кезде аса жоғары жылдамдықпен бастағанымен, кермеге жақындаған кезде жылдамдық төмендейді. Себебі, спортшы секіруге дайындалады.

Бүгінде биіктікке секірудің бүкіл әлемге тараған үш түрлі жаттығуы бар. Біріншісі- «аттап» секіру, екіншісі-алдыға қарай «аунап» секіру, үшіншісі- «шалқадан жатып өту». Қазір әлем бойынша ең жоғарғы көрсеткішті- «шалқадан жатып өту» әдісімен орындап отыр. Оқу процесінде қолданылатын секірудің ең қарапайым түрі «аттап» секіру. Сабақта биіктікке секіруді осы «аттап» секіруден бастайды.

Дала жарысы.

Қазақстан ауа райының жағдайына байланысты екі өңірден тұрады. Қысы жоө, жылы өңірде шаңғы тебудің орнына дала жарысы өткізіледі.

Дала жарысының негізгі мақсаты- табиғи жағдайда кездесетін кедергілерден өту.

Жүзу.

Жанды, жансыз денелердің тіршілік ететін негізгі факторлары-су, ауа күн сәулесі. Міне, сусыз тіршілік жоқ. Сондықтан суға түсу адам денсаулығын сақтаудың негізгі құралы болғандықтан, міндетті түрде дене тәрбиесі пәнінің бағдарламасына кіреді.

Дене тәрбиесі сабағында суға түсуді оқытудың негізгі мақсаты жас ұрпақты суда жүзуге үйрету.

Суда жүзу негізгі үш жаттығудан тұрады. Құлаштап жүзу, етпеттеп және шалқалап жатып орындалады. Екінші- брасс, тек етпеттеп жатып орындалады.

Қозғалмалы ойындар.

Спорттың ойындардың бір түрі- баскетбол. Бүкіл әлемге тараған ойындардың бірі. Осы ойын түрінен бүгінде құрлық және әлем біріншілігі өткізіліп тұрады.

Баскетбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс пен дене мүшелерінің қимылынан тұрады- жүгіру, жүру, секіру және лақтыру. Сондықтан да баскетбол дене тәрбиесі пәні жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді және ағзаға пайдалы болып табылады. Баскетбол ойыны адамның көңілін шаттандырып, іскерлігін арттырады. Ойын барысында, нақты қозғалыс нәтижесінде ең бастысы адамның кординациясы қалыптасады.

Демек, адамның барлық қабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бірі.

Волейбол - спорттың кең тараған ойындардың бір түрі. Тіпті, су бойында жағажайда да жарыстар өткізіледі. Бүгінде волейболдан әлем және құрлық біріншілігі өткізіліп тұрады.

Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру, т.б. жаттығулардан тұрады. Ойыншының қозғалысы, жүгіру жылдамдығы, секіруі, лақтыруы, кілт тоқтауы, міне мұның барлығы жалпы ойынның жылдамдығын, ойыншылардың дайындығының деңгейін көрсетеді. Қандай жаттығу болмасын, қозғалыс барысында нақтылы орындалады. Айталық, шабуылдау кезінде допты қарсыласының алаңға дәл түсіру, болмаса допты әріптесіне дәл бере білу, болмаса допты қарсыласының алақанына алдап тастау, т.б. Демек, адамның барлық кабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бірі.

Арқан тартыс. Бұл ойынды жаздыгүны көгалда ойнауға болады. Ойыншылардың саны10 баладан аспағаны жөн. Ойынға ұзындығы 8-10 м екі ұшы түйілген арқан пайдаланылады. Арқанның тең ортасына белгі ретінде қызыл мата байлайды. Ойынға қатысушылар бойларына қатарға тұрады да, ойын жүргізушінің берген бұйрығы бойынша «бір, екі» деп санап шығады. Содан кейін «бір» дегендері бір жаққа, «екі» дегендері екінші жаққа бөлінеді.

Ойынның мақсаты қарсылыстың бір не бірнеше ойыншысын ортадағы сызықтан өз жағына тартып өткізу.

Әдебиеттер.

1.Қ.Р. үздіксіз білім беру жүйесінде «Салауатты, денсаулықты сақтау бағдарламасы боынша салауатты өмір салтын қалыптастыру» тұжырымдамасы. -Валеология, дене тәрбиесі. 2003.№1

2.Бастауыш мектеп бағдарламасы.- Алматы, 2003

3.Бабаев С.Б. Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика, ЖШС «Нұр -пресс», 2005

4.Базарбегі Т. Бастауыш мектептегі дене тәрбиесі-Алматы Рауан 1994

5.Брусиловский М.В. Қазақстандағы дене тәрбиесі және спорт очерктері. Алматы, «Кітап»,

2001

6.Газимова Х. Шынықсаң -шымыр боласың- Бастауыш мектеп, 2005 ж.

7.Дене мәдениеті-оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу жүйесінде. Ізденіс-Поиск 2009, №2

8.Дене тәрбие жүйесінің мазмұны мен негіздері Ұлт тағылымы №4 Алматы 2005 ж

9.Дене шынықтыру және спорт психологиясы пәні бойынша тестік тапсырмалар жинағы. Оқу

-әдістемелік құралы. Кентау , 2007

10.Жеке тұлғаның рухани дамуындағы дене мәдениетінің рөлі «Шоқан тағлымы 14»

11.Қуаныш Т.Ш. Дене тәрбиесінің ілімі. Алматы, 2005

12.Мухтаров С.М. Дене тәрбиесі сабағында «Қазақстан мектебі», 2001 №6

13.Танекеев М.Т. Қазақстандағы дене тәрбиесі. Алматы, 2001

14.Уанбаева Е. Дене тәрбиесінің негіздері. Алматы, 2001

Дене шынықтыру сабағында ұлттық ойындардың алатын орны

Кушербаев Д.М. №24 ЛМГ

Қазақтың ұлттық ойындары - атадан балаға, үлкеннен кішіге мұра болып жалғасып келе жатқан асыл қазына. Ұлттық ойындар қазақ халқының ежелгі мәдениеті мен өнерінің ешкімнен кем болмағанын байқатады. Қазақтың ұлттық ойындарының қоғамдық және әлеуметтік маңызы аса зор. Ата-бабаларымыз ұлттық ойындар арқылы ұрпақтың мықты әрі жігерлі болып өсуіне ықпал етіп, олардың береке-бірлігі мен ынтымағын жарастырып отырған. Ұлттық ойындар баланың дене тәрбиесі пәнінде бір-бірімен қарым-қатынасы мен ойлау қабілеттерін арттырады және баланы шымыр, епті, зерек, алғыр, шапшаң болуға тәрбиелейді.

Ұлы Абайдың: «Адамда әрбір нәрсеге қызығушылық, білмекке құмарлық» - деген сөзі бар. Өзіне ұнағанын күнделікті өміріне пайдалануға болады. Не нәрсені болса да білгеннің зияны жоқ дегендей осы дәстүрлеріміздің бірі ұлттық ойындар қазіргі таңда дене шынықтыру сабағында үлкен орын алатыны белгілі.

Мектептегі дене шынықтыру пәнінің жоспарлау жұмысын ұйымдастыру жас ұрпақтың жалпы дене қуатын дамыту үшін, үлкен өмірге, еңбек етуге, Отанын қорғауға дайындау үшін, салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін зиянды әдеттерден бас тарту қажет. Зиянды әдеттерге темекі, ішімдік, есірткі және уытты заттар жатады. Бұл заттарды ұзақ уақыт, ал кейде тіпті аз ғана уақыт пайдаланғанда организмде психикалық және тәндік тәуелділік дамиды. Зиянды заттарға әуестенудің барлық түрі ақырында ауыр науқасқа шалдықтырады. Бұл аурулар ұзақ әрі арнайы емдеуді қажет етеді. Адам баласының салауатты өмір сүруі оның қоршаған орта мен әлеуметтік-экономикалық жағдайларымен ғана шектеліп қоймайды. Қазақ деген халықтың қанында бар тазалық жүйесін сақтай білуіміз қажет. Салауатты өмір сүрудің негізгі шарттары бұдан гөрі кеңірек.

Оқушыларды мектепте оқытқан кезеңдерінде мынадай негізгі міндеттерді орындауымыз керек:

- денсаулықтарын нығайту, мүсін түзілігін қалыптастыру, ағзаларын дамыту және шынықтыру, негізгі қозғалыс ептілігі мен дағдысын қалыптастыру, жігер күш, дене қуат қасиеттерін дамыту, жеке және қоғамдық гигиена дағдыларына үйрету.

Ұлттық ойындарды оқу және тәрбие үрдісінде пайдаланудың өзектілігі қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жастарға үлгілі, өнегелі тәрбие беру - қазіргі міндеттердің бірі. Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған. Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой-өрісін жетілдірумен бірге, өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы.

Оқушыда жалпы адамзаттық құндылықтар мен адамның айналадағы дүниемен жеке тұлғалық қатынасын тәрбиелеу мақсатын халқымыздың мәдени мұрасының салт -дәстүрінің озық үлгілерін оның бойына дарыту арқылы жүзеге асыруға болады. Осымен байланысты бағдарлама халқымызға тән қонақжайлылық, мейірімділік т.б. сияқты қасиеттер халыққа тән ерекшеліктер. Жас ұрпақ өз халқының мәдениетімен асыл мұраларымен ұлттық әдебиеттер арқылы танысып келеді. Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған. Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой- өрісін жетілдірумен бірге өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы.

Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Оқушыларды әсіресе «Көкпар», «Асық», «Теңге алу» секілді ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек деген пікір бар. Ұлттық ойындар қатарындағы мазмұнды, бейнелік, еліктеу сияқты ойындарға ақсүйек, алтыбақан, жасырынбақ жатады. Ой ойындарына тоғызқұмалақ, дойбы, жұмбақ, мақал-мәтел, асық ойындары кіреді.Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол баланы зеректікке, білгірлікке баулиды. Бабаларымыздың асыл қазыналарына деген көзқарасын құрметтеуге, сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа, өжеттікке тәрбиелейді. Қазақтың ұлттық ойындарын дене тәрбиесі сабағында жоспарға енгізу арқылы өткізу жас буынды тәрбиелеуде теңдесі жоқ құрал.

Ұлттық ойындарды мектептегі дене тәрбиесі сабағында қолданудың заманға сай әдістерін ойлап табу әрине қиын. Әрбір баланың санасына ойынды сіңістіріп енгізу үшін біз қызықты да дұрыс әдістерді қолдануымыз керек. Ұлттық ойындар өзінің табиғатында, жаратылысында ұлттық өнегені бойына сіңіріп, бүкіл ұлтқа тән қасиеттерді өз бойына дарытып, толығып, жетілу арқылы, өзінің жан жақты тәрбиелік қасиетін шыңдай түседі. Ұлт ойындары өте күрделі дүние, ол адам баласының табиғи әрекеті. Сабақтың барысында сол табиғилығын сақтай отырып, оның элементтерін ретті пайдалану сабақтың әр кезеңінде оқушылардың көңіл-күйіне психологиялық жағынан барлау жасай отырып, білгірлікке әрекет жасауды талап етеді.

Терең ойды талап ететін, ойнасаң қызығына ешбір қанбайтын, халық даналығынан шыққан ойындардың бірі - «тоғызқұмалақ» ойыны. Тоғызқұмалақ - қазақ халқының ертеден келе жатқан есеп ойыны.

Асық ойыны - баланың ұсақ моторикасын дамытады, бұлшық ет қозғалысын жақсартады. Дәлдікті, мергендікті, зейінін арттыруға ықпал етеді. Көпшілдікке, сыйластыққа, әділдікке тәрбиелейді.

«Бес тас» ойынында баланың ұсақ моторикасы дамиды, математикалық ой-өрісін арттырады, логикалық ойлауы жетіледі, қимыл-қозғалыста болады.

«Бәйге» ойын - бұл ойын барысында жылдамдық, ептілік, шапшаңдық секілді дене сапалары дамиды, көпшілдікке тәрбиелейді.

Ұлттық ойындар дене тәрбиесі сабақтарын дамытудағы негізгі құралы болып табылады. Бұл ойындарда көптеген тәсілдер жүйесі,үйрету мен тәрбиелеу әдістері жинақталған. Олар ұрпақтанұрпаққа таралып,әдет-ғұрып,салт-сана білімдерінің жиынтығы ретінде халық өмірін жан-жақты түрлендіруде. Арнайы спорт жабдықтары мен құрал-саймандарды көп қажет етпейтін қазақтың ұлттық ойындарының дене тәрбиесі сабағын жоғары әдістемелік деңгейде сапалы өткізудегі пайдасы мол.

Қазақтың ұлттық ойындарының дамымаған түрлерін тауып, дене тәрбиесі сабағына көптеп қолдануға шақырамын. Бұл ойындар адамның ой-өрісінің, өмірге көзқарасының дамуына,санасезімнің өсуіне мол мүмкіндіктер туғызуымен қатар адамның дене дамуына және рухын көтеруіне көмектеседі. Ойынға қатысушылардың ойын ережесін қалай түсінетіне байланысты, олар ойынның адамгершілік нормасының қоғамға, ал керісінше қоғамның ойынға бағытталуында. Бұл ойындардың құндылығы - ойын кезінде адамгершілік мінез-құлық, өзара сыйласу, татулық, ұжымда бір-бірімен тіл табысу сияқты мінездер қалыптасады. Арнайы спорт жабдықтары мен құралсаймандарды көп қажет етпейтін қазақтың ұлттық ойындарының дене тәрбиесі сабағын жоғары әдістемелік деңгейде сапалы өткізудегі пайдасы мол.

Сабақта және тәрбиеде, бастауыш мектептерде ұлттық ойынды ұтымды пайдалансақ дене шынықтыру пәнінде оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру шарттары теориялық тұрғыдан негізделсе, онда оқушылардың білімге деген құштарлығын арттыруға және халықтың асыл мұрасын бойына сіңіріп, ұлттық сананы қалыптастыруға болады. Әрбір бала өзін қазақпын деп есептесе өзінің ұлтының дәстүрін, ойындарын жатқа біліп, соны пайдаланып өсуге тиіс. Сонда ғана біз оларды патриот ете аламыз.

Дене тәрбиесі - салауатты өмір негізі.

Орынбаев А.К. №24 ЛМГ

Спорттың адам өмірінде алатын орны зор екендігін бәріміз білеміз. Спортпен айналысқан адамның денсаулығы мықты, өзі шыдамды болады. Біздің ата - бабаларымыз «тәні саудың - жаны сау» - деп бекер айтпаған. Спорттың қай түрімен айналысу адамның қабілетіне байланысты болады.

Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасында халықты салауатты өмір салтына ынталандыруды басым бағыттың бірі ретінде атап көрсетті. Сондай - ақ Президентіміздің қолдауымен 2003 жыл - денсаулық жылы болып жарияланған. Расында да, бүгінгі таңда еліміздің ақсақалдарынан кішкентай баласына дейін дене тәрбиесіне ерекше мән беруде.

Жастар арасында салауатты өмір салтын дене тәрбиесінің тәсілдері арқылы қалыптастыру.

Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес, ол сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі. Қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға бойындағы биологиялықпсихологиялық қажеттіліктердің жан-жақты жетілуіне, өмірге деген белсенділігі мен ізгілікті қатынастарын дамытуға бағытталған.

Дене тәрбиесі-өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру саласының бір тармағы болып табылады. Жеке тұлғаның жан-жақты дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ уақыт шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет етеді.

Дене тәрбиесін ұйымдастыру түрлері оқушының өз бетінше ұйымдастырылған жұмыстарымен толықтырылған жағдайда нәтижелі болады.

Оқушының күнделікті қозғалыс тәртібін толықтыруға арналған жұмыс түрлері дене тәрбиесі жүйесінің элементтері есебінде болды:

• Таңертеңгі гимнастикалық жаттығулар. Күнде таңертеңгілік 9-10 жаттығудан тұратын кешен. Бұл оқушылардың орталық нерв жүйесін қалыпқа келтіріп, оқушы ағзасын сергітеді.

• Мектепке дейінгі және үйге қайтар жолдағы серуен. Таза ауада жаяу жүрудің өзі шынығу, сауықтыру әсерін тигізеді.

• Оқу сабақтарына дейінгі жаттығу. Сабақтағы нәтижелі іс-әрекет пен оқу күнін белсенді бастауға мүмкіндік туғызады. /2/

• Дене тәрбиесі сабақтары. Бұл сабақтар мазмұны мемлекеттік талап пен оқу бағдарламасына сәйкес белгіленіп, оқушылардың күші мен жылдамдығын, ептілігі мен шыдамдылығын, ерік-жігерін, батылдық пен табандылықты және тез шешім қабылдау секілді тәрбиелік қасиеттерді дамытады.

• Сабақ үстінде сергіту минуттары. Ой еңбегі барысында ағзаның тынығуына әсерін тигізеді.

• Үлкен үзіліс кезіндегі дене жаттығулары мен қозғалмалы ойындар. Оқу күні ортасында оқушылардың белсенді демалысын қамтамасыз етеді.

• Спорттық үйірмелер, ұйымдар мен топтардағы жұмыс. Белгіленген спорт саласы бойынша оқушының жалпы және арнайы дайындығын көрсетіп, дене жаттығуларымен жүйелі айналысуды қамтамасыз етеді.

• Жалпы мектепішілік спорттық бұқаралық шаралар. Бұл жұмыс түріне денсаулық және спорт айлықтары, спорттық мерекелер, жалпы мектепішілік сайыстар жатады.

Бұл шаралар барлық оқушының спорт пен дене тәрбиесі жаттығуларына қызығушылығын туғызып, салауатты өмір салтының негізін қалайды. Өз бетінше дене жаттығуларымен айналысу. Бұл жұмыс түрі қозғалыс тәртібінің маңызды бөлігі. Кей жағдайда ең тиімді әдіс болып есептелінеді, себебі оқушының жеке тұлғалық қызығушылықтары мен қабілетіне, сұранысына сәйкес ұйымдастырылған жұмыс өз нәтижесін береді.

Сабақтың негізгі бөлігіне оқу бағдарламасындағы дене жаттығуларының түрлері енгізіледі. Жаттығулар, әр қилы ойындар оқушылардың көтеріңкі көңіл-күйін туғызады. Осы көтеріңкі ілікті басып, оқушыларды келесі сабақтарға даярлау сабақтың үшінші, қорытынды бөлігінің міндеті. Сабақ жалпы сап түзеумеи, қорытынды жасаумен аяқталады. Дене шынықтыру сабақтары процесінде білім беру, тәрбиелеу, сауықтыру міндеттері шешіледі. Дене шынықтыру сабағының маңызды тәрбиелік міндеті оқушылардың дене шынықтырумен үнемі шүғылдануға ынта-ықыласын дарыту. Бастауыш сыныптағы дене шынықтыру сабақтары жаттығуларының және ойындарының сан алуандылығымен ерекшеленеді.

Дене тәрбиесі бойынша сыныптан тыс жұмыстардың міндеттері: баланың денсаулығын нығайтуға көмектесу; ағзаны шынықтыру, оқушылардың жан-жақты өсіп жетілуіне, дене шынықтырудық оқу бағдарламасын ойдағыдай меңгеруге көмектесу; балаларды дене шынықтыру және спортпен үнемі шұғылдануға әдеттендіру; қозғалыс дағдысын тәрбиелеу.

Дене шынықтыру мен спорт жөніндегі сыныптан тыс жұмыстың негізгі формалары: секциялары мен үйірмелердегі сабақтар спорт жарыстары, серуендер, туристік жорықтар, дене шынықтыру және спорт мейрамдары. Серуендер мен жорықтарды балалардың табиғат туралы білімдерін толықтыра алатындай тамаша адамдардық әңгімелерін ести алатындай жерде белгіленген жөн. Оқушыларды жүйелі түрде дене жаттығуларына үйретудің тиімді жолдарының бірі - олардың өз еркімен дайындалуы. Осыған байланысты оқу бағдарламасына дене тәрбиесінен үйге тапсырма беруді міндетті түрде енгізу керек.

«Салауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша, біз қуатты мемлекет пен қарулы күштер құра алмаймыз, демографиялық, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді шеше алмаймыз, әрбір адамның жеке басының қадір-қасиеті мен әл-ауқатын арттыра алмаймыз», -деген болатын. Елбасымыздың осы тұжырымы арқылы, мұғалімдер ұжымы өз алдымыздағы қоғамдық міндеттің жауаптылығын сезінуіміз қажет. Қоғамның болашағы - оқушы-жастарға ұжымдық тәрбие беруде дене тәрбиесі сабағында дене шынықтыру жаттығуларын, спорттық ойындарды өткізудің рөлі зор. Шәкәрім атамыз «адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар барлығынан басым болатын - адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек»,- деген еді. Көзге көрінбейтін нәзік сезімді, аса құнды қасиеттерді жүректен жүрекке жеткізу шебер тәлімгердің ғана қолынан келеді. Біздің тәрбие бастамамыздың негізі салауатты өмірге жас жеткіншектерді баулу, оны қалыптастыру. Жастарымыздың жүзінен күлкі, жүрегінен жалын, саналы сезім төгілсе онда ұрпағымыздың денінің саулығы. Еңселі егеменді еліміздің ертеңінен үлкен үміт күтеміз. Жастардың денсаулығы, жігері, қайраты, білімі егемендігіміздің беделі, еліміздің мақтанышы болмақ.

Салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін оқушыларды спортқа баулу

Сейлова А.Ж. Красносельск НМ.

Өмір салты адамның өз денсаулығына деген көзқарасын да, сондай ақ қоршаған ортадағы өз қауіпсіздігін қамтамасыз етуге деген көзқарасын да анықтайды. Егер өмір салты адамның денсаулығын сақтау мен нығайтуға көмектесетін болса, ондай өмір салтын салауатты өмір салты деп атаймыз.

Қазіргі уақытта денсаулық туралы түсінікі ағзада әйтеуір бір аурудың, зақымданудың болмағанын ғана білдіріп қоймайды, сонымен бірге организм дамуының жақсы деңгейін, дене дамуының үйлесімділігін де білдіреді.

Зиянды әдеттердің кең таралуы жекелеген адамдарға ғана емес, сондай ақ тұтас қоғамға да орасан зор зиян әкеледі. Ол ұлттық тектілікте жағымсыз көрініс беретіндіктен де мемлекеттің қауіпсіздігіне кері әсерін тигізеді, емделу үшін қосымша шығындар шығартады және шамадан тыс, әсіресе арақ шарап пен есірткіні теріс пайдалану жеке тұлғаның азғындауына, отбасының ажырауына және өзге де жағымсыз зардаптарға әкеп соқтырады.

Есірткіні пайдалана бастағандардың әрқайсысы оған тәуелді болып, болашақта есірткіге құмартушылар қатарында болатындығын түсіне білуі қажет. Осы бір қауіпті әдет көп жағдайда ауыр және қатерлі ауруға ауысады. Есірткіні ұзақ уақыт пайдаланғанда, есірткіге құмартушы қоршаған ортаға деген ықыласын жоғалтады, оның барлық ойы есірткіні тағы қайдан табуға болатындығына ауады.

Әуестік, есірткіні пайдаланғанда әдеттен тыс сезімді бастан өткізуге ұмтылыс, есірткіге құмарлықтың көп жағдайдағы себебі болып табылады. Көптеген есірткі құмарлар осыдан бастаған. Сондықтан да жастар арасында кез келген темекі шегушілікті және әсіресе есірткіні пайдалануды болдырмайтындай тұрақты жұмыс жүргізілуі қажет.

Осы мақсатта дене тәрбиесі мен спорттық құндылықтарына жастардың көзқарасын өзгертуге, салауатты өмір салтына деген басым көзқарасты қалыптастыруға, дене шынықтыру сауықтыру қызметінің аясын кеңейтуге бағытталған бірінші кезектегі шараларды жүзеге асыру жолымен жетуге мүмкіндік болмақ:

• -оқушы жастардың әлеуметтік жағынан қамтылмау себептерін зерттеу;

• Психикалық тұрғыдан қатты әсер ететін заттарды қабылдауға бейімдеу оқушылардың дене және психикалық қасиеттерін анықтау.

• Қауіптілеу топтағы жастардың жеке, морфофункциалдық және дене ерекшеліктерін сипаттайтын көрсеткіштерді бағалау өлшемдерін дайындау.

• Есірткіні қолдануға бейім жеткіншектермен жүргізілетін түзету сауықтыру жұмыстары бойынша әдістемелік құралдар мен ұсыныстарды дайындау.

• Оқушы жастардың жеке тұлғалық ерекшеліктерін, дене психикалық және функционалдық жағдайын үнемі анықтап отыруды қамтамасыз ету міндеттерін шешу қажет.

Қазақстан қоғамында қылмыс және есірткімен айналысудың жоғарғы өсу қарқыны елдің ұлттық қауіпсіздігіне нақты қауіпті бірі ретінде қарастырылуда. Қалыптасқан жағдайда есірткімен күресуден басым бағыты жүйеге белсенді әсер ететін заттарды қабылдау зардаптарына ғана емес, өзін өзі бағалай білуді, мақсаткерлікті, азаматтық жауапкершілікті, өзін өзі сыйлай білуге тәрбиелеуге, салауатты өмір салтын, есірткіге балама болатын нәрселерді қалыптастыруға бағытталатын жүйені құру болып табылады.

Соңғы онжылдықтарда балалар арасында ауруды көбеюі, денсаулықтарының нашарлауы секілді қоғамды алаңдатып отырған жағдай қалыптасты, балалар арасында қылмыс жасау мен есірткіні пайдалану көбейді.

Бай тәжірибе және дене шынықтыру спорттық қызметтің жарқын үлгілері есірткі мен маскүнемдікке қарсы тұрақты жағымсыз көзқарасты балалар мен жеткіншектерді тәрбиелеудің кең мүмкіндіктері бар екендігін дәлелдейді.

Денсаулық- жеке адамның ғана байлығы емес, қоғамның да байлығы. Бүгінгі күні ұлттық саулығы бұл оның қауіпсіздігі, ал оның өз мәнінде болмауы халықтың өзінен өзі соқтыратын әлеуметтік қауіп қатер. Осыған орай денсаулық және салауатты өмір салтын кез келген жеке адамның бойында қалыптастыру мәселесі барлық оқу орындарының, оның ішінде спорт мектептерінің тәрбие жоспарларына енгізілді. Салауатты өмір салтына бағытталған жұмыс іскерлік, құзіреттілік және зияткерлік іспен ұштаса, жасөспірімнің жалпы және психологиялық дамуының қызметін анықтап, бұл істегі спорттың алатын орнын барынша анықтауы қажет. Бұл басымдылықтың өзгеріске түсуі жастарды спортқа баулудың мазмұнына елеулі ықпал етіп, оны әлеуметтік сұранысқа сай анықтап құруға мүмкіндік береді.

Оқушылар денсаулығының нашарлауына әкеліп соқтыратын факторларға мыналарды жатқызуға болады: Олардың физикалық белсендігінің төмендігі; Стресстік педагогикалық әдістер; Шектен тыс білім процесінің интенсивтігі. Оқушылардың жас мөлшері мен функционалдық мүмкіндіктерінің оқу әдістері мен технологияларына сәйкессіздігі; Мектепке дейінгі жүйелік оқудың ерте басталуы. Оқу процесінің ұйымдастырудағы физиологиялық және гигиеналық талаптардың элементарлы түрде сақталмауы; Денсаулықты сақтау мен нығайту мәселелері жөніндегі педагогикалық функционалдық сауатсыздығы;

Балалар денсаулығын сақтаудағы ата аналардың көбісінің сауатсыздығы. Мектепке дәрігерлік бақылау қызметінің ара тұра бұзылуы. Дене тәрбиесі жүйесіндегі олқылықтар. Тамақтану сапасының төмендігі.

Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтары, оның қызметі мен құрылымын танып, білудің қажеттілігі білім мен тәрбие талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз ету үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес, ол сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі екенін ескерсек, қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға бойындағы биологиялық- психологиялық қажеттіліктерін жан жақты жетілуіне, өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді.

Республикамыздағы білім беру саласында және әртүрлі қолдану салаларына байланысты жаңа бағыттағы спорт, дене тәрбиесі жүйесі бойынша мамандарға деген сұраныстардың артуы, оларды дайындаудағы білімділігі мен қабілеттілігі, біліктіліктің қазіргі талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды жұмыстарды атқаруды талап етеді және болашақ педагогикалық кәсіби даярлығын, білім стандартына, мазмұнына сай жетілдіру мәселелері көкейкесті мәселе болып отыр.

Көрсетілген міндеттерді толық жүзеге асыру дене тәрбиесі жүйесіне тікелей байланысты. Дене тәрбиесін жүзеге асыру- денсаулықты нығайту, білім беру, дамыту, тәрбиелеу міндеттерін шешуге арналған педагогикалық жұмыстардың бірі бола отырып, жеке тұлғаның денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш қуатын нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене қозғалыс қабілеті мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл қозғалыс жаттығуларын орындап, өзін өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды.

Спорттық техника мен оны жаңа тұрғыда жетілдіруге үйрету әдістерінің кез келген түрінің жағымды жақтары бар, бірақ ол жеке қалпында шапшаң әрі тиімді үйретуді толық қамтамасыз ете алмайды, сондықтан спорттық техниканы меңгеру барысында барлық әдістер бірін бірі толықтыратын түрде қолданылады.

Таксономия Бенджамина Блума

Жумагалиева Б.С. СШ №25

Обучение - это не работа зрителя, пассивного наблюдателя. Цель обучения - развивать потребность обучающихся думать, стимулировать обдумывание и анализ того, как они учатся; развивать ответственность самих учащихся за собственное образование.

Люди не учатся, просто сидя в аудитории и слушая лектора, вспоминая подготовленные задания и выдавая готовые ответы. Они должны говорить о том, что они изучают и чему научились, писать об этом, связывать это с прошлым опытом и применять изученное в повседневной жизни.

И, хотя эта мысль не нова, на каждом новом этапе развития общества она вновь выходит на первый план.

Еще в середине 50-х годов ХХ века американский ученый Бенджамин Блум наиболее интересное открытие сделал в результате интервью с известными музыкантами, математиками, пловцами-олимпийцами. Оно заключалось в весьма активной помощи и поддержке семьи. Он утверждает, что никто из них не добился бы выдающихся результатов самостоятельно. Блум писал: «Вопрос о том, кто из них гений, можно долго обсуждать, но выражение «гений себя проявит независимо от обстоятельств» не нашел подтверждения в данном конкретном исследовании».

Блум обследовал выдающихся людей и на основе данных, полученных в результате этой работы, он описал модель воспитательных и образовательных приемов, которые помогли полному развитию их талантов.

Модель Блума ориентирована на сферу познавательных функций и названа была «Таксономия уровней познания Бенджамина Блума».

Таксономия (от греч. taxis - расположение, строй, порядок и nomos - закон) - теория классификации и систематизации сложно организованных областей действительности, обычно имеющих иерархическое строение (органический мир, объекты географии, геологии, языкознания, этнографии, математических процессов и т.д.).

Термин «таксономия» впервые был предложен в 1813 годуОгюстеном Декандолем, занимавшимся классификацией растений, и изначально применялся только в биологии. Позже этот термин стал использоваться для обозначения общей теории классификации и систематизации сложных систем как в биологии, так и в других областях знаний, в лингвистике, географии, геологии и с 1956 года в педагогике.

В 1956 г. группа американских ученых Блум, Энгельхарт, Фурст и Картволь предложили несколько вариантов использования «Таксономии целей обучения» в работе педагога.

Эти ученые утверждают, что при составлении учебного плана преподавателям следует наметить широкий диапазон возможных целей или результатов в познавательной сфере.

Сравнивая цели, заложенные в учебных планах, с принципиально возможными результатами, учителя могут определить типы заданий и дополнительные цели для включения в свой учебный план.

Блум и его коллеги считают, что таксономия может оказать значительно помощь в определении целей, что в конечном итоге облегчает планирование учебного процесса и способствует выработке методики и процедур оценки.

Таксономия является эффективным инструментом для анализа влияния обучения на развитие у обучаемых способностей к запоминанию, осмыслению и решению задач.

Выдвинутые Блумом идеи и методы подробно изложены им в руководстве «Таксономия целей обучения».

ТаксономияБлума предлагает классификацию задач, устанавливаемых педагогамиобучаемым, и, соответственно, целей обучения.

Она делит образовательные цели на три сферы: когнитивную, аффективную и психомоторную. Эти сферы можно приблизительно описать словами "знаю", "чувствую" и "творю" соответственно. Внутри каждой отдельной сферы для перехода на более высокий уровень необходим опыт предыдущих уровней, различаемых в данной сфере. Цель таксономии Блума - мотивировать педагогов фокусироваться на всех трёх сферах, предлагая, таким образом, наиболее полную форму обучения. Таксономия Блума считается базовой и существенной темой в сфере образования. Существует множество заблуждений по поводу неё, возможно, потому что информация о ней искажается, когда люди узнают о ней друг от друга. Сам Блум считал свою книгу «одной из наиболее цитируемых, но наименее читаемых книг в педагогике США». Когнитивная область

Умения и навыки в когнитивной области касаются знания, понимания и критического мышления. Здесь выделяются шесть уровней.

Уровни учебных целей Конкретные действия обучаемых, свидетельствующие о достижении данного уровня

1. Знание

Эта категория обозначает запоминание и воспроизведение изученного материала - от конкретных фактов до целостной теории. - воспроизводит термины, конкретные факты, методы и процедуры, основные понятия, правила и принципы.

2. Понимание

Показателем понимания может быть преобразование материала из одной формы выражения - в другую, интерпретация материала, предположение о дальнейшем ходе явлений, событий. - объясняет факты, правила, принципы;

• преобразует словесный материал в математические выражения;

• предположительно описывает будущие последствия, вытекающие из имеющихся данных.

3. Применение

Эта категория обозначает умение использовать изученный материал в конкретных условиях и новых ситуациях. - применяет законы, теории в конкретных практических ситуациях; - использует понятия и принципы в новых ситуациях.

3. Анализ

Эта категория обозначает умение разбить материал на составляющие так, чтобы ясно выступала структура - вычленяет части целого;

• выявляет взаимосвязи между ними;

• определяет принципы организации целого;

• видит ошибки и упущения в логике рассуждения; - проводит различие между фактами и следствиями; - оценивает значимость данных.

5. Синтез

Эта категория обозначает умение комбинировать элементы, чтобы получить целое, обладающее новизной. - пишет сочинение, выступление, доклад, реферат; - предлагает план проведения эксперимента или других действий; - составляет схемы задачи. 6. Оценка

Эта категория обозначает умение оценивать значение того или иного материала. - оценивает логику построения письменного текста;

Аффективная область

Умения в этой области отражают то, как человек реагирует эмоционально, насколько он способен чувствовать чужую радость или боль. Аффективные цели связаны с человеческими отношениями, эмоциями, чувствами.

Психомоторная область

Умения в этой области описывают способность к манипуляциям с орудиями или инструментами. Психомоторные цели обычно связывают с изменением или развитием практических навыков.

Следует подчеркнуть, однако, что таксономия Блума требует серьезного и тщательного изучения, а ее применение в педагогической практике - специальной подготовки.

Однако элементы этой системы можно использовать в нашей повседневной работе.

Знание Понимание Применение Анализ Синтез Сравнительная оценка

Определение Запоминание специфической информации Понимание заданного материала независимо от другого материала Использование методов, концепций, принципов и теорий в новых ситуациях Расчленение информации на составляющие элементы Составление целого из отдельных частей Определение ценности материалов и методов, когда заданы цели, стандарты и критерии

Что делает ученик Реагирует, воспринимает, вспоминает, узнает Объясняет, переводит, показывает, интерпретирует Решает новые проблемы, демонстрирует использование знаний, конструирует Обдумывает, раскрывает, перечисляет, рассуждает, сравнивает Комбинирует, составляет, придумывает, творит Оценивает, обсуждает

Построение вопросов и заданий

Назови

Перечисли

Вспомни

Найди

Опиши Расскажи кому-то другому…

Перечисли основных персонажей…

Назови как можно больше…

Что является наиболее важным в…

Составь список… Переформулируй

Объясни

Приведи примеры

Нарисуй схему

Структурируй Что, по твоему мнению, происходит в… Что это может означать?

Сократи предложенный текст, стараясь сохранить его основную мысль

Перечисли 5 основных идей текста и объясни, что они значат Покажи

Основываясь на том, что ты знаешь…

Создай модель Спланируй доклад по теме…

Какие детали являются наиболее важными для группы…

Как наилучшим образом показать твое понимание… Изучи

Раздели на группы

Классифицируй Найди сходства и различия

Собери разные мнения Какая еще информация необходима, где можно найти такую информацию?

Приведи аргументы за и против

Раздели данные категории в зависимости от… Создай

Составь

Разработай Предскажи

Предложи определение для…

Представь, что… Собери доказательства в пользу…

Напиши сочинение в стиле…

Разработай эффективный прибор для…

На основе анализа представленных данных, предложи решение…

Используя данные и свою интуицию, предскажи, какова вероятность…

Как может выглядеть несуществующий… Оцени, насколько… Проранжирую факты на основе критерия

Предложи критерии для оценки

Используя твои критические замечания по поводу…, что из… является наилучшим…

Какой из вариантов является наилучшим для… Почему? Приведи доводы

Ключевые слова Отступая на минуту от…

Способ

Я хочу…

Связующей идеей является…

Это напомнило мне о…

Потому что

Если бы это было… я бы … или…

По-моему, это имеет отношение к…

Означает ли это… По сравнению с …, по большей части…, с другой стороны…, интересен вопрос о …, отсюда логически следует…, является оборотной стороной…, подобным образом…, в отличие от… Предположим, составим, вероятно, представь себе, наоборот (напротив), что если…, я предвижу…, что касается…хотелось бы знать… Как бы…

Почему…

Представляется неуместным

Согласно одной из точек зрения

Самое лучшее Хуже всего

Если…то…иначе

Как задавать хорошие вопросы (некоторые подсказки)

• Когда вы задаете вопрос, подумайте - зачем вы его задаете?

• Какой ответ вы ожидаете получить на этот вопрос?

• Получу ли я такой ответ, который хочу, задав этот вопрос?

• Убедитесь в том, что вопросы построены поэтапно.

• Начинайте с вопросов на понимание, и двигайтесь к вопросам, заставляющим обучаемых анализировать, синтезировать.

• Убедитесь в том, что есть поэтапность в развитии графических навыков.

• Не начинайте с самого сложного вопроса!

• Будьте точными и конкретными в ваших вопросах.

• ФОКУСИРУЙТЕСЬ на тех данных, которые вы предоставили.

• Не задавайте вопросы, которые не связаны с данными, которые вы предоставили. Это можно делать только в том случае, если вы тестируете творческие способности обучаемых! - Не задавайте вопросы, основанные на общих знаниях обучаемых - это нечестно!

• Задавайте вопросы, которые поощряют обучаемых находить личное применение данным, поиск конкретных действий.

• Убедитесь в том, что у обучаемого есть время, чтобы ответить на вопросы.

• Будьте осторожны с «закрытыми вопросами».

• У вас должны быть вопросы, на которые обучаемые должны ответить индивидуально, в микрогруппах, в парах, всей группой. Литература.

1.А.Н. Перре-Клермон «Роль социальных взаимодействий в развитии интеллекта детей» Москва, Педагогика, 1991 г.

2.»Одаренные дети» Перевод с английского Под общей редакцией Г.В. Бурменской, В.М, Слуцкого Москва, Прогресс, 1991 г.

Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологияларын қолдану

Қазтаева Ж.Т. №36 ОМ

«Адам ұрпағымен мың жасайды» - дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз - оқу. Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында тұрған басты міндет - оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру. Шәкәрім Құдайбердіұлы «Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар барлығынан басым болатын адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек.

Бұл сапалар адамды дүниеге келген күннен бастап тәрбиелейді» деп есептейді: Ұрпақ тәрбиесі - бұл болашақ тірегі, мемлекеттік маңызды іс. Міне, өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат болып өсуі үшін халық педагогикасының негізгі мақсатын шығармашылықпен оқу - тәрбие үрдісіне тиімді пайдалану әрбір ұстаздың міндеті болып табылады. Сондықтан, ұстаз - мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі - жаңа технология негіздері болып табылады.

Қазіргі кезде білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашылуда. Осы тұрғыдан алғанда, ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік - педагогикалық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл үшін мұғалімдердің инновациялық іс - әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілігін көтеру мен шығармашылық, педагогикалық әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің маңызы зор. Оқытудың жаңа технологиясы дегенде, ең алдымен, педагогикалық технология деген ұғымды түсіну керек. Оқыту, білім беру тәжірибесі педагогикалық үрдістің сапасын үнемі арттырып отыруды талап етеді. Осыған байланысты ғылым мен тәжірибеде педагогикалық үрдістің сапасын көтерудің бай тәжірибесі жинақталған. Педагогикалық технология терминінің анықтамаларын көптеген авторлар өз түсінігі мен өз санасында қалыптасқан көзқарастарын қалыптастырған:

• «Технология» - қалыпты өзгерту, өңдеу әдістері, өнері, шеберлігі, іскерлігі жөніндегі ғылым жиынтығы. (В. М. Шепель)

• «Педагогикалық технология» - жоспарланған оқыту нәтижелеріне жету процесін сипаттау болып табылады. (И. П. Волков)

• Педагогикалық технологиялардың даму сатыларын жан - жақты қарастырып зерттеген ресейлік ғалымдар - Ф.А.Фрадкин, Е. Ю. Рогачева, Л.И.Богомолова, Педагогикалық технологияның тиімділігі:

1. Оқушы өздігінен жұмыс істеуге мүмкіндік алады, соған дағдыланады;

2. Оқушының жеке қабілеті анықталады;

3. Іштей бір - бірінен қалмауға тырысып, талпынады;

4. Тапсырмалық күрделену деңгейіне сәйкес оқушының ойлау, орындау қабілеті артады.

Бастауыш білім - үздіксіз білім берудің баспалдағы. Мұғалімнің негізгі ұстанған мақсаты - білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім мен білік дағдыларын меңгерту, оқу мен тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі жаңа әдіс - тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды сабаққа тиімді пайдалана білуі, бір сөзбен айтқанда - оқу үрдісін дамыту. Бұған Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында айтылған «ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелетіні анық» деген пікірі нақты дәлел. Бүгінгі білім беру ісінің мақсаты - тек білім, білік дағдыларын меңгерту ғана емес, өзін - өзі дамытуға ұмтылатын, ақылды, алғыр, ой - өрісі кең, ақпарат көздерін өз бетімен қолдана алатын, қабілетті де талантты, жастарды тәрбиелеу. Үнемі дамып, өзгеріп отыратын баланың ішкі болмысы мен табиғатын қалыптастыруда мұғалімнің ықпалы ерекше.

Жаңа технологияны жүзеге асыру, тиімділігіне қарай пайдалану үшін, әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалық мақсат - мүддесіне байланысты, өзінің шеберлігіне байланысты таңдап алады..

Оқушы тұлғасының дамуына, қабілетінің артуына жаңа технологиялар айтарлықтай ықпал жасайтыны сөзсіз және бұл қазіргі таңдағы білім беру жүйесінің дамуындағы елеулі бағыт. Сондықтан да болар қазіргі кезде біздің ұстаздар да осы жаңа технологиялар элементтерін өздерінің тәжірибелерінде пайдаланып жүр.

Модульдік оқыту технологиясы

Модуль - белгілі бір жүйенің өзіндік бөлшегі (С. И. Ожегов). Модульдік оқыту технологиясының ерекшелігі - тұлғаның танымдық қабілеттерін және танымдық процестерді арнайы жасалған оқу және танымдық жағдайлар арқылы дамытуға, тұлғаның қажеттілігін қанағыттандыруға белсенді сөздік қорын дамытуға бағытталуы. Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Мектеп өміріне еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан -жақты дамыту. Соның ішінде мүмкіндігі шектеулі оқушылардың дамуына да жаңа технология элементтерін пайдалану өз әсерін тигізуде. Бастауыш мектеп- оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезең.Сондықтан бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы баспалдағы, қиын да жауапты іс.

Әр педагогтың міндеті-оқушының шығармашылық ойына бағыт беру, шығармашылық ізденісті қолдау, жағдаяттар туғызып, оның шешімін табуға бағыттау, жаңаны іздеуге, жүйелі зерттеулерге талдау жасауға талпыныс беру.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы:

• Кез келген ұстазға сапалы сабақ беруге мүмкіндік беретіндігімен.

• Оқыту мен ұйымдастырудың тиімді әдістерінің /стратегияларының/ көптігімен.

• Оқу мотивацияларын өзгертуге пайдалы екендігімен.

• «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының өзге технологиялардан ерекшеліктері:

• Сын тұрғысынан ойлау сабақтарының құрылымы /қызығышылықты ояту, мағынаны ажырату, ой толғаныс/ .

• Негізгі үш кезеңінің маңыздылығы.

• Стратегиялардың психологиялық астары мен ерекшеліктері.

Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлануға үйретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс- әрекеттің жүйелі дамып отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді.

«Сын тұрғысынан ойлау» бағдарламасының модулдерін ұтымды пайдалану оқушылардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды.

Бұл бағдарламаның мақсаты - барлық жастағы, соның ішінде бастауыш сынып оқушыларының кез келген мазмұн түсінікке сыни тұрғыдан қарап, ең керекті пікір, ұйғарым таңдауға, шешім қабылдауға үйрету. Оқушылардың білім деңгейін көтеруге, шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға жетелеу.

Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда «Сын тұрғысынан ойлау» барысындағы әдіс-тәсілдер білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.

Әр оқушыда өзін - өзі дамыта, жетілдіре бақылай алатын дағды қалыптастыру, соған сәйкес өз бетінше білім алуға үйрету, дамудың ең биік шыңына жету болып табылады. Яғни, ең алдымен, шығармашылық ойлау нәтижесінде жаңалық ашылады, тұлғаның дамуы жеделдейді. Оқушы ойын осылайша шыңдауға мүмкіндік туады.

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына шараларды білу қажет:

1.Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін уақыт керек. 2.Оқушыларға ойланып, толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру. 3.Әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау.

Сын тұрғысынан ойлау технологияларын пайдалану нәтижесінде қазіргі оқушының:

• Сабаққа қызығушылығы артады;

• Нақты өз деңгейінде бағаланады;

• Өз бетімен жұмыс істеуге үйренеді;

Сын тұрғысынан ойлау сабақтарының алғы шарттары:

• Сабақты белсенді өткізіп, әр баладан еркін жауап алуға жағдай жасау;

• Сенімділікке тәрбиелеу үшін баланың жауабын санмен бағалау;

• Қиялын дамыту үшін «Менің ойымша» деген жауапқа дағдыландыру;

• Әр түрлі жауапқа бірдей қарау, жақсысын мадақтап, жаманын сынамау;

• Тіл байлығын дамыту үшін қалайда жауабын соңына дейін тыңдау; - Жауап беруге тілек білдірмеген баланың өз еркінсіз, қинап сұрамау; - Жеке тұлға ретінде «Мен» деген рөлін көтеру, өз пікірін қалыптастыру.

Өз іс-тәжірибемде жаңа технология арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырып, шығармашылыққа баулуға көп көңіл бөлемін. Оқушыларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты талабы.

Әдебиеттер.

1. Иманбекова Б., Әбдіреймова К, «Сабақ - оқытудың негізгі формасы». Алматы, 2003 жыл.

2. №4-2008 жыл Ж. Садыбекова «Оқу-тәрби үрдісінде ақпараттық-коммуникациялы технологияны қолдану қажеттілігі»

3. «Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы инновациялық технологиялардың ролі мен маңызы» Республикалық ғылыми - практикалық конференция материалдары (30 сәуір 2008 жыл)

4. Ералиева М. Оқытудың қазіргі технологиялары / М. Ералиева // Бастауыш мектеп. - 2006. - №5.

5. Абдрахманова К. Төменгі жастағыларды оқыту ерекшеліктері / К.Абдрахманова // Бастауыш мектеп. - 1989. - №9.

Ойын арқылы баланың ұсақ саусақ моторикасын дамыта отырып ой-өрісін қалыптастыру

Кенеханова Г.Ұ. №36 ОМ

«Бала қабілетті мен дарындылығы- саусақ ұштарынан бастау алады. Саусақтардан басталатын нәзік салалар-шығармашылық ойларды нәрлендіретін қайнар көзі» В.А.Сухомлинский. Ұрпақтанұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық -саусақ ойыны. Саусақ ойыны ойлай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды жанжануарларды, құстарды, ағаштарды т.б көптеген бейнелерді бейнелей алады. Балалардың сөздік қорын молайтуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше соның ішінде ойын-баланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі,өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол өзін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз-барлық дамудың баспалдығы,бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы.Баланың білімге деген құштарлығы , сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.Халық даналығында «Ойнай білмеген,ойлайда білмейді», «Ойында озған,өмірде де озады» деген аталы сөздер сырына жүгінсек,мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы,қарымқатынасы,мінез-құлық көріністері олар өсіп-есейгенде жалғаса береді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі ақпараттар алады. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік дағдыларын күнделікті іс-әрекетте қолдана білу мүмкіндіктері қарастырылады.

Психологиялық ойын-жаттығулар баланың жан дүниесінің рухани жай-күйінің үйлесімді дамуына ықпал етеді. Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін,сөздік қорын,байқампаздығын, есте сақтау қабілетін дамытуға,өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін қалыптастыру. Қазіргі кезде «ұсақ моторика» деген тіркесті жиі естейміз.Ұсақ моторика дегеніміз не? Физиологиялық тұрғыдан айтқанда қолдың ұсақ бұлшықеттерінің қозғалысы. Сонымен қатар « қол мен көздің» тепе-теңдігін де ұмытпауымы керек,себебі қолдың .Ұсақ қозғалысы көздің бақылауымен жүзеге асады.Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын ерте сәбилік кезден бастаған дұрыс.Омыраудағы баланың өзіне саусақтағы бас миымен байланысқан активті нүктелеріне әсер ете отырып массаж жасау керек. Бала қозғалысы қоршаған ортадағы заттарды танып білу барысында қалыптасады. Баланың ұсақ моторикасын дамытуымыз керек.Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемділігі бас миының құрлымының даму деңгейін көрсетеді.Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Ұсақ моторика дамытудың баланың жалпы дамуында да алатын орны ерекше.В.А. Сухомлинский бала қабілетінің қайнар көзі оның саусақтарының ұшында екенін жазған. Бала қолының қозғалысы қаншалықты епті болса соншалықты ойлауға сөйлеуі жақсы дамиды.Бала қолымен көбірек жұмыс істесе, ақылы да сонша өседі.Саусақтарға жаттығу жасап,түрлі дақылдармен сурет салу, мозайкаларды жинау,саусақпен сурет салу, ермексаз,моншақ тізу бұйымдар жасау.Ұсақ саусақ моторикасының балалардың жас кезеңдеріне байланысты дамуына келсек.: Туғаннан 2- жасқа дейін . Жармасу-бала заттарды ұстауға үйренеді ,мақсатты түрде қимылдайды. 2-4дасқа дейін дағдылар дами түседі,саусақтар белсенді қимылдайды. Қимылдарын басқара алады,жазықтықта бағдарлауы артады. 4-8 жасқа дейін .Меңгерген ұсақ саусақ моторикасының дағдыларын қолдануды үйренеді, қол, қолдың білезік бөлігі,саусақ қимылдары бағдарлы.Ұсақ моторика дамуының 5-6 жастағы ерекшелігі. 5-6 жас-суреттерді жиктеп қия алады. Әріптер мен сандарды жаза алады. Балғамен шегені ұра алады. Пассивті жаттығу -ұсақ моторикасын дамытудың алғашқы сатысы. «Саусақ ойыны» да тақпақтан отырып санауға, саусақтарымен отбасын айта білуге ,сөйлеу тілін дамытуға да әсер етеді. Ұсақ моторика-саусақ жаттығулары, ойындар,сурет салу, қағазбен жұмыс. Қағазбен жұмыс-жай қағаз үлкен мүмкіндіктерге ие. Қағазды кішкентай бөлшектерге жыртып, бөлшектерден сурет салуға болады.Адамның он екі мүшесінің тіршілікте атқарар міндеті зор. Соның ішінде екі қолға бес бестен біткен он саусақты күнделікті қажетті жұмыстарды атқаруға пайдаланатынымыз белгілі.Сонымен қатар ертеден бізге жеткен «Қуырмаш»ойынынан саусақ атаулары бала тәрбиелеуге,оның тілін жетілдіруге,ойын ұштауға әдемі пайдаланғанын білеміз. Егер сіз бірінші сынып оқушысында жазуда қиындық болмасын десеңіз немесе үш жастағы баланың тілінің дамуында ақау болмасын десеңіз дамыту ойын-жаттығуларын бала туылған соң екі айдан кейін бастаңыз.Ұсақ моториканы дамыту әдістемесі мұндай жағдайда өте тиімді.Ойын арқылы балалардың сөздік қорын дамып,ауызша сөйлеп машығын игереді,таным белсенділіктері қалыптаса түсіп,ақыл-ойы өсіп жетіледі,әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңеді.Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын ерте сәбилік кезден бастаған дұрыс.Ұсақ моториканы дамытудың маңыздылығы неде? Адамның бас миында саусақ қимылына және сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан.Ұсақ моториканы әсер ете және оны белсендіре отырып,көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты да дамыта аламыз.Педогогтар мен балалар психологының мақсаты- атааналарға ұсақ моториканы дамыту ойындарының маңыздылығын ұғындыру.Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемділігі бас миының құрлымының даму деңгейін көрсетеді.Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Жалпы моторика дамуының аздығынан ,соның ішінде қол қимылының аздығынан баланың жазуға деген дайын еместігі,тілінің дамуында бір ақау бар екені анықталады. Осыдан келе мынадай қорытынды шығаруға болады: егер тілінің дамуында ақау болса,онда бұл ұсақ моторикасының даму деңгейінің төмендігін тек мектепке барарда ғана байқайды.Ұсақ моторика дамыта отырып ой -өрісін қалыптастыру.Ұсақ моториканы дамыту әдістемесі мұндай жағдайда өте тиімді.Мысалы, баланың бас бармағын жаймен сипап Отырып,оған былай деңіз: «Саусақ -бала сен қайда болдың?» Содан соң бас бармақты.Балан үйрекпен түйістіре отырып, «мына саусақпен орманға бардым», ортан түйрекпен түйістіре отырып, « мына саусақпен ши пісірдім» Ұсақ саусақ моторикасын дамытатын ойындар мен жаттығулар өте көп.Баланың қол моторикасын дамытуға арналған ойындар.1.Кішкентай қысқышпен тапсырма.Сол ойыншықтарға кішкентай қысқышпен моншақтарды салуға болады. 2.Моншақты жіпке тізу ұсақ моториканы жақсы дамытады. 3.Үрме бұршақтан сурет.Картон бетіне бала сурет салады.Мысалы үй суреті.Одан кейін желімді қарындашпен бояған жерін желімдейді де үрме бұршақты жабыстырады.Үрме бұршақ сияқты кішкентай затпен жұмыс жасау қолдың білегі мен бұлшық етін дамытады. Ұсақ моторика баланың өсе келе киініп шешінуіне ,сурет салуына ,жазуына көмектеседі.Ұсақ моториканы дамытудың баланың жалпы дамуында да алатын орны ерекше.Бала қолының қозғалысы қаншалықты епті болса соншалықты ойлауы,сөйлеуі жақсы дамиды. Егер бала қандай да бір саусақ ойынын жетік меңгерсе,онда ол міндетті түрде бір көрініске не өлеңге жаңа бір сахналау ойлап табуға тырысады.Бір жастан екі жасқа дейінгі балалар бір қолмен ойналатын саусақ ойндарын жақсы қабылдайды.Үш жастағы балалар екі қолымен ойналатын саусақ ойындарын игере алады.Мысалы,бір қол үйшік те,екінші қол үйге жүгіріп келе жатқан күшік болуы мүмкін.4-5 жастағы балалар белгілі бір көріністі саусақ арқылы сахналай алады. Өз тәжірибемде тәрбиешілерге саусақ ойындарын сергіту жаттығуларына ,барлық ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері үстінде үнемі пайдалануды қсындым.Нәтижесінде балалардың тілі,қимыл, қозғалысы мен икемділігі айтарлықтай дамыды.Ұсақ саусақ ойындарының нәтижесінде : баланың сөйлеу тілі жетіледі, икемділігі артады,танымдық деңгейі артады, логикалық ойлауы дамиды,қимыл-қозғалысы артады.

Әдебиеттер.

1.«Отбасы және балабақша» 2002 ж №5

2.«Дошкольное воспитание» 2003 №1

3.«Дошкольное воспитание» 2003 №1

4.«Отбасы және балабақша»2010ж №5

Мектепалды даярлық топтарында инновациялық жаңа технологияларды тиімді пайдалану

Бижанова Т.Е. №37 ОМ

Білім берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі мектепке ойшыл, зерттеуші, тәжірибелік қызметте педагогикалық үйлестіруді шебер меңгерген іскер мұғалім қажет екендігі аз айтылып жүрген жоқ. Қазіргі уақыттағы білім беру қызметкерлерінің алдында тұрған басты мақсат - еліміздегі білім беруде халықаралық деңгейге көтеру және білім сапасын көтеру, жеке тұлғаны қалыптастыру, қоғам қажеттілігін өтеу, оны әлемдік білім кеңістігіне кіріктіру болмақ. Біріккен Ұлттар Ұйымының шешімімен «XXI ғасыр- ақпараттандыру ғасыры» деп аталады.

Заман талабына сай көштен қалмай қазіргі таңда педагогтан өз пәнінің терең білгірі ғана болу емес, теориялық, нормативтік - құқықтық, психологиялық - педагогикалық, дидактикалық әдістемелік тұрғыдан сауатты және ақпараттық компьютерлік технология құралдарының мүмкіндіктерін жан - жақты игерген ақпараттық құзырлығы қалыптасқан маман болуын талап етуде.

Бүгінгі басты мәселеміз - білім сапасы десек, осы білім сапасын арттырудың тиімді жолы - білім беру жүйесінде түрлі ақпараттық технологияларды қолдану. Келешек қоғамымыздың мүшелері - жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты міндет.

«Технология» гректің «teche» - өнер, шеберлік және «logos» - ғылым деген сөзінен шыққан, яғни «шеберлік туралы ғылым» деген мағнаны білдіреді.

Оқыту технологиясы мен әдістеме ғылымы бір-бірімен тығыз байланысты. Әдістеме ғылымы «Нені оқыту керек?», «Не үшін оқыту керек?», «Қалай оқыту керек?» деген сұрақтарға жауап іздесе, оқыту технологиясы «Қалай нәтижелі оқытуға болады?» деген мәселенің шешімін іздейді. Олардың мақсаты бір, яғни, оқытудың тиімді жолдарын қарастыру. Оқытудың тиімді жолдары оқытудың әр түрлі әдістері арқылы анықталады.

Жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз - білім беру ісінде ақпараттарды даярлап, оны білім алушыға беру процесі. Бұл процесті іске асырудың негізгі құралы компьютер болып табылады, сол себепті қазіргі мектепке шығармашылық ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгерген, мамандық шеберлігі қалыптасқан, жаңа ақпараттық технологиялардың тілін білетін мұғалім қажет.

Енді, осы ақпараттық технологияларды жүзеге асырудағы жұмыс түрлеріне тоқталып өтейік:

Ақпараттық технологиялардың бірі - интерактивтік тақта, мультимедиялық және он-лайн сабақтары.

Өзім қызмет жасайтын мектепте де жаңа ақпараттық технологияларды қолдану қарастырылған. Мектеп кабинеттерінде интернеттелген компьютер орнатылған. Сондықтан әр сабақты қызықты өткізуді ойластырып, жоспарлаймын, себебі қолда бар мүмкіндіктерді пайдалану арқылы оқушыларды жаңа заман технологиясымен жұмыс жасауға үйретеміз.

Қорыта айтқанда, жаңа ақпараттық технологияларды сабақта қолдану келесі нәтижелерге жеткізеді:

1. Оқушыларға еркін ойлауға мүмкіндік береді;

2. Тіл байлығын дамытады;

3. Өз ойын жеткізуге, жан-жақты ізденуге үйретеді;

4. Шығармашылық белсенділігін арттырып, ұжымда бірігіп жұмыс істеуге тәрбиелейді.

5. Өз бетімен білім алатын, ақпараттық технологияларды жақсы меңгерген, білімді жеке тұлғаны қалыптастырады.

«Қанша білсең, ізден тағы, тағы да, білікті адам жетер тілек, бағына» деген ғұлама Баласағұнның сөздері менің өмірлік қағидам. Ұлы педагог Ушинский: «Мұғалім білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды, іздеуді тоқтатса, мұғалімдігі де жойылады» деген болатын. Сондықтан әр бір мұғалім күнделікті сабағына өмір талабына сай дайындалып ақпараттық - коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалануы тиіс. Ол заман талабы. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында «Білім беру жүйесінің басты - міндеті ұлттық және азаматтық құндылықтар мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желіге шығу делінген.

Бүгінгі таңда білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибесіне сынап қараудың маңызы зор.

Инновациялық білім беру құралдарына: аудио-видео құралдар компьютер интерактивті тақта

интернет компьютер - мультимедaялық құрал

электрондық оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен инновациялық сайт және тағы басқалары жатады бұны бір сөзбен айтқанда оқу үрдісінде немесе сабақтарда ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану деп атауға болады.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр. Сондықтан оқытудың ақпараттық-коммуникациялық технологиясы-білімді жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау, білімді қабылдау, білім сапасын бағалауы, оқу тәрбиесі үрдісінде оқушының жеке тұлғасын жан-жақты қалыптастыру үшін бойында ақпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың қажет кезін сезіну, оны табу, бағалау және тиімді қолдану қабілетін арттыру керек. Осыған орай ақпараттық заманда өмір сүретін адам өзін-өзі шектей білетін негізгі нормалар мен ережелерді игеруі тиіс.

Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. Мультимедиялық оқулықтар біріншіден оқушылардың қызығушылығын арттырады, екіншіден зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді, сонымен қатар оқушының білім алу кезеңінде оқу іс-әрекетіне белсенділігін арттыра түседі. Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша көтеру негізгі міндеттердің біріне айналды.

Қазақстан Республикасының «Білім» туралы Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр.

Ақпараттық технологияларды пайдаланудың педагогикалық әдістемелік негіздері қалыптасу үстінде. Оқу процесінде оқытудың ақпараттық-коммуникациялық технологияларын тиімді пайдалану және қолдану айтарлықтай оң тәжірибе беріп отыр. Атап айтсақ, оқушылардың өз бетімен ізденісі, пәнге деген қызығушылығын арттырып, шығармашылығын дамытуға, оқу қызметінің мәдениетін қалыптастыруға, дербес жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше қолайлы жағдай туғызып отыр.

Білім - болашақ бағдары, кез-келген оқу орынның басты міндеттерінің бірі - жеке тұлғаның құзіреттілігін дамыту. Ақпараттық құзыреттілік - бұл жеке тұлғаның әртүрлі ақпаратты қабылдау, табу, сақтау, оны жүзеге асыру және ақпараттық - коммуникациялық технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдану қабілеті. Ол - оқу нәтижесінде өзгермелі жағдайда меңгерген білім, білік, дағдыны тәжірибеде қолдана алу қабілеті болып табылатын жаңа сапа.

Білім беру жүйесін ақпараттандыру мен ақпараттық- коммуникациялық технологияны оқутәрбие үрдісінде пайдалану оқушының өз мамандығына қызығушылығы мен мамандық сапасын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, еңбек нарығындағы бәсекеге қабілетті мамандар даярлауда қоғамның даму жолдарын анықтайтыны сөзсіз.

АКТ-ны оқу-тәрбие үрдісінде қолдану оқушының қызығушылығын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырады. Өз сабақтарымда АКТ пайдалану арқылы оқушылардың жаңа ойларын, әсерлі идеяларын тартымды етіп көрсететіндігін аңғардым. Жаңа материалдарды бірігіп талдауда да маңызы зор болды. Бұл оқушы және оқытушы жаңа ақпараттарды жеңіл түрлендіреді, жаңа нысандарды жасауға және жылжыту тиімділігіне жетеді. Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы арта түсері анық.

Ақпараттық технологияларды педагогикалық тұрғыдан дұрыс пайдалана білу оқушының сабаққа деген қызығушылығы артып, сабаққа деген ынтасы оянады, өз бетімен жұмыс істеуге, дебат ұйымдатыруға, проблемалық сұрақтарға жауап беруге, өмірмен байланыстыруға еркін де кең мүмкіндік береді.

Ал, оқытушы үшін де маңызы өте зор, ол мына жетістіктермен ерекшеленді: мұғалім үздіксіз ізденіс үстінде жүреді, жеке тұлғаны қалыптастырудағы жауапкершілігі артады, инновациялық технологияларды қолдану іскерлігі, әдіс- тәсілі артады, жас мамандардың қызығушылығын туындатады, интернетке кіру жүйесі арқылы әлемдік деңгейде іс - тәжірибе алмасуды қалыптастырады және оқытудың түрлі әдіс тәсілдерін игеруге қолы жетеді, оқытушының сабақты қызықты, жүйелі түрлендіріп өткізуге машықтанады.

Ақпараттық ортада жұмыс жасау үшін кез келген педагог өз ойын жүйелі түрде жеткізе алатындай, коммуникативті және ақпараттық мәдениеті дамыған, интерактивтік тақтаны пайдалана алатын, Он-лайн режимінде жұмыс жасау әдістерін меңгерген мұғалім болуы тиіс.

Ұлы педагог Ушинский: «Бала балқытылған алтын, оны қандай қалыпқа салып құям десе де мұғалімнің қолында» дегені әр ұстазға қойылар үлкен сын деп ұғамын, ал ақпараттық- коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы білім беру оң ықпалын беріп отыр.

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп, Елбасы атап көрсеткендей, жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор деп білемін.

Өз тәжирбиемде мен сауат сашу сабағында интернеттергі материалдарды көп колданам, мысалы әріптерге байланысты әндер бар,балалар әнді айта отырып әріптерді жаттап алады. Сонымен қатар сол әріпке байланысты сөздерді де жаттап алды. Электронды оқулықтарды да қолданамын онда қарапайым математика сабағына арналған есептермен, санамақтар, тапсырмалары өте қызықты әрі оңай. Балалар қуана ойнап тапсырмаларды шешуге жарысады. Қазіргі кезде көпдеген кітаптар дискыларымен де болады, оларды да жиі колданамын. Ертегілер еліне саяхат сабағында ертегілердің мултьфилмдерін табуға болады компьютерге түрлі бейнелер салып оныған балаларды сөйлетіп ойдан ертегі құрастыруға болады, және ертегі кітаптарда сөйлейтин болып шығып жатыр, оны да қолданамын. Элетронды плакатар да қолданыста оны біз тіл дамыту, қоршаған орта, сауат ашу сабағында қолданамын. Осы казіргі заман талабына сай көптеген материалдарды қолдану арқылы балалардың тілдерін жаттықтырамын, ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамытамын.

Мысалы сурет, еңбек сабағында геометриялық фигуралардан үй, құстың ұясы т.б. тапсырмаларды орындау керек болса, бала оны сызып жатпай дайын түрде фигураларды ақ қағаз бетіне түсіріп алуына мүмкіндік туғызады. Компьютер арқылы ақ қағазға дайындап шығарып келеді де, бояу,қию жұмыстарын аяқтап тиісті бағасын алады. АКТ мектепалды даярлық тобында үнемі пайдалана бермейді бала үшін зиянды жақтарында мұғалімнің ескергені жөн. Сабақтан сон біз көзімізге жаттығулар жасаймыз. Заман талабына сай ашық сабақтар беру барысында көрнекіліктерді интерактивті тақтамен көрсетуге тиімді.Мұғаліммен оқушының арасындағы жұмысын жеңілдетіп, баланың ойлануына, көзбен көріп, қолмен ұстап нәтижеге жетеді. Баланың сауатты жазуына көмегін береді. Жіберген қатесін көзбен көріп,қолмен жазып түзете білуге үйретеді. Мен өз сыныбымда АКТ тиімді пайдалана отырып, көптеген нәтижеге, жетістіктерге қол жеткіздім.

Қазіргі заманның талабы сол. Сондықтан ұстаздар үнемі ізденіп, шығармашалықпен жұмыс істеп білім деңгейін үнемі жоғарылатып отыруы қажет. Сонда ғана оқушылар әрбір пәннің мазмұнын жүйелі меңгеріп, олардың пәнге деген қызығушылығы арта түседі, өз бетінше оқып үйренуге дағдыланады.

«Алдына ұлы мақсат қойсаң ұлылыққа жетесің» деп данышпан ақындарымыз айтпақшы, барлығымыз бірге күш жұмсап, ел ертеңіне сеніммен қарасақ ғана алдымызда тұрған көптеген қиыншылықтардан қиналмай өтеміз деген ойдамын.

«Ұстаздан шәкірт озар» - деген дана халқым. Мен жектістігім - менің өркіндеп жатқан шәкірттерім! Маған деген алғыс, шәкірттерімнің биіктен көрінуі!

Әдебиеттер.

1.Иманбекова Б., Әбдіреймова К, Мазаржанова Қ. «Сабақ - оқытудың негізгі формасы».

Алматы, 2003 жыл.

2.Информатика негіздері журналы, 2008 жыл, №6

3.Информатика негіздері журналы, 2010 жыл, №2

4.«12 жылдық білім» Республикалық ғылыми-әдістемелік және ақпараттық-сараптамалық журналы, 2006, №2.

5.Республикалық педагогикалық журнал «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Интернет материалдары

Жаңартылған білім беру-заман талабы

Сейлхан Г.А. №37 ОМ

Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама. Аталған білім беру бағдарламасы туралы түсінгенім мен ұғынғаным мол. Кәсіби тұрғыда жаңа сатыға қадам басқан кезімде, білім жүйесіне енген жаңалықтың арнайы курсына бардым. 18.07-09.08.2016ж. аралығында Ақтөбе қаласындағы «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы ұйымдастырған «Жаңартылған бастауыш білім беру бағдарламасы» атты үш апталық курста толық нұсқасын меңгерудің сәті түсті. Елбасымыздың жолдауында айтқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін, заман талабына сай білім қажет». Жаңа білім берудің негізгі мақсаты- білім мазмұнының жаңаруымен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.Ғылым мен техниканың күн санап өсуіне байланысты педагогика ғылымының теориясы мен оқыту үрдісі де түбегейлі өзгерістерге ұшырауда.Соған орай оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр.

Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.

Бастауыш сынып пәндеріне арналған оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен жаңартылған білім жүйесі құзыреттілікке және сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім берудің маңыздылығы - оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АҚТ -ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу, функционалды сауаттылықты, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді (бірлескен оқу, модельдеу, бағалау жүйесі, бағалаудың тиімді стратегиялары) курс барысында ұғындық. Жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшелігі спиральді қағидатпен берілуі. Оған оқу мақсаттары зерделей отыра тапсырмаларды ықшам сабақтарды құрастыру барысында көз жеткіздік.

Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериалдық бағалау жүйесіне өтеді. Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Ең жоғары балл 60 ұпай, орташа балл 48 ұпай деп белгіленеді. Баланың жан-жақты ізденуіне ынталандырады. Критериалдық бағалау жүйесі Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция, Финляндия сынды дамыған елдерде пайдаланылады. Бұл бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен айналысуына ықыласын туғызады. Кеңестік заманнан қалған бес балдық бағалау жүйесі жойылады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады және тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасынның бөлімдерін (ортақ тақырыптарын және белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл және баға қою арқылы өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша қолданылады.

Бағдарлама бойынша төрт тілдік дағды оқушыда қалыптасады: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым жетілдіруге бағытталған. Бұл төрт дағды оқу жоспарында «Шиыршық әдісімен» орналастырылған және бір -бірімен тығыз байланысты. Яғни, жыл бойына бірнеше рет қайталанып отырады және сынып өскен сайын тілдік мақсат та күрделене түседі.

Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Оқушыларды заманауи әдіс тәсілдермен оқытып, ой -өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр. Оның үстіне білім берудің жүйесін қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім беретін мектептерге де енгізіле бастауы көңілді қуантады.Сабақ беру барысында басты назар көрнекілікте болып отыр. Мен сабақтарымда 3д форматтағы ресурстарды қолдандым.Сынып ішін, бос кеңістікті ресурс алаңына айналдыра отырып оқушылардың қызығушылығын туғыздым. Курстың маңыздылығы да міне, осында.

Жаңартылған оқу бағдарламасының құрылымын, мақсат-міндеттерін меңгерту. Курста жаңартылған оқу бағдарламасы, оқу жоспарлары, тілдік дағдылар, педагогикалық әдіс-тәсілдер және белсенді оқыту технологиялары да қарастырылды.

Қорыта айтқанда, аталмыш бағдарламаның мәні, баланың функционалды сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде қажетке асыра білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған. Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады. Бала оқыту жүйесінде мұғалімдерге үлкен міндет жүктелетіні айдай анық. Сол міндетті абыроймен атқару үшін күні-түні іздену, әлемдегі озық әдіс-тәсілдерді барынша мектеп өміріне ендіру - ұстаздар үшін парыз. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру - бүгінгі күннің басты талабы.

Бастауыш сыныптарда ойын технологиясын пайдалану

Наурызбаева А.Б. №41 ОМ

Ойын - балалардың шынайы ойлап тапқан шындығына тез, еркін енуіне, өзіндік «Менін»қалыптастыруға және шығармашылыққа, белсенділікке,өзін - өзі дамытуға мүмкіндік береді.

Ойын - әрқашан білім бола отырып, баланы білім алуға, еңбекке дайындайды.

Бастауыш сыныптарда ойын технологиясын пайдалану.

Қазіргі өркениетке ұмтылған қоғам талабына сәйкес, Қазақстан Республикасының дамыған елдерімен иық тіресіп тұру үшін, еліміздің болашағы мен қазіргі кезеңі үшін білімді, зерделі, өз бетімен іс - әрекет ете алатын, қоғамнан өз орнын таба алатын шәкірттерді дайындау ұстаздың міндеті.

Мектептегі оқушы өмірінің көп бөлігі 45 минуттық сабақ кезінде өтеді. Міне, осы кезде оқушы тек білім алып қана қоймай шығармашылықпен зерттей білуге үйренуі керек. Білімді алуда іс - әрекетке үйренген баланың бойында алған білімі ұзақ уақыт сақталады және ол жұмыс істеуге, ізденуге, таңдауға, т. б. үйренеді. Сол үшін ескі дәстүрлі сабақтан қашып, ең озық, тәжірибеден өткен технологиялардың бірінің тиімділігін сәйкес таңдау қажеттілігі туады. Біркелкі сабақ оқушыны зерігу мен жайбарақаттылыққа алып келеді. Ал зерігу болған жерде шығармашылыққа жол жоқ. Мен сол себепті «Ойын технологиясын қолдану арқылы бастауыш мектептің қазақ тілі сабақтарында ауызекі сөйлеу дағдысын дамыту» деп өзімнің проблемалық тақырыбыма сүйенемін.

Әрбір ұстаздың мақсаты - сабақ сапасын көтеру, түрлерін жетілдіру, сабаққа оқушының қызығушылығын арттыру. Сондай - ақ бүгінгі таңда елімізде оқыту мазмұны жаңартылып, сабақтарда озық технологияларды қолданудамыз. Сондай технологияның бір түрі - «Ойын арқылы оқыту» технологиясы..«Егеменді еліміздің тірегі - білімді ұрпақ» десек, білімнің негізі бастауышта қаланатыны белгілі. Бастауыш сыныптағы әртүрлі пәндер оқушы білімін дамытып, танымдық қабілетін сомдауға үлкен үлес қосады. Балаларды оқытуда және тәрбиелеуде ойынның ролі педагогикада бұрын да, қазір де қарастырылып келеді.

Алдыңғы қатарлы педагогтардың бәрі де ойынды нағыз керекті және маңызды іс - әрекет деп түсінеді.Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те болып табылады. Ойын - айналадағы дүниені тану тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңудің жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады. А. С. Мокаренко: «Ойын - балалар өмірінде өте маңызы зор нәрсе, үлкендердің қайраткерлігі, жұмысы, қызметі қандай маңызды болса, балалардың ойыны да сондай маңызды. Ойында бала қандай болса, өскен кезде жұмыста да, көбінесе, сондай болады. Сондықтан болашақ қайраткер, ең алдымен, тәрбиені ойын арқылы алады,»- деп балалар ойынын жоғары бағалаған.

Тиімді қолданылған ойын мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың зор ынтамен тыңдап, берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені төменгі сыныптағы оқушылардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап тұрады. Қызықты ойын түрінен кейін олар тез серігіп, тапсырманы ықыластана әрі сапалы орындайтын болады.

Сабақта және сабақтан тыс уақытта қолданылатын ойындарды төмендегідей топтастыруға болады. Әрбір ойынның бала үшін білімділік мақсаты ғана емес, тәрбиелік, танымдық мақсаты зор.

Ойын

Ұлттық Дидактикалық Логикалық

«Ақсүйек»

«Көкпар»

«Қанталапай»

«Арқан тартым»

«Көксерек - мөксерек» «Мың бір мақал»

«Ғажайып алаң»

«Сергіту сәті»

«Сөз құрау»

«Жұмбақ есеп»

«Әріпті кубиктер»

Ойынға қойылатын әдістемелік талаптар:

• Ойынның мақсаты нақты және керекті көрнекіліктер мен материалдар күн ілгері дайындалып, оңтайлы жерге қою.

• Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібін оқушыларға әбден түсіндіру.

• Ойынға сыныптағы оқушылардың түгел қатысуын қамтамасыз ету.

• Ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеу.

• Ойын түрлерін бағдарламаға сай іріктеп алу.

• Ойынды баланың жас ерекшелігіне қарай түрлендіріп пайдалану.

• Қарапайым ойыннан қиын ойынға көшу.

• Міндетті түрде ойынның қорытындысын жариялау қажет.

Ұлттық ойын ойнау баланың салт - дәстүріне, әдет - ғұрпына деген сүйіспеншілігін арттырады және адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады. Мәселен, ұнамды әдеттер - өзара қарым - қатынастар, адамгершілік сезімдері дамиды. Еңбек ету барысында ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздық сезімдер сияқты қасиеттер қалыптасады.

Оқушының бәрі жақсы оқығысы келеді. Бірақ олардың ақыл - ой қабілеті бағдарламадағы берілген материалды ұғуға бірдей емес. Оқушылардың кейбіреулері мұғалімнің түсіндірген сабағын тез ұғады, кейбіреулері керісінше. Сондықтан барлық оқушыны білімге бірдей жетелеу үшін өз мүмкіндігіне сәйкес сабақты меңгерту, тілін, ой ұшқырлығын дамыту, өзіндік пікір айтуға жағдай жасау еркін шығармашылыққа жетелейтін, пәнге қызығушылығын арттыратын әдістің бірі - грамматикалық ойынның түрлері.

Грамматикалық ойындар арқылы сабақтарда оқушылар әртүрлі жағдайды түсінеді, оны шешу жолдарын қарастырады. Жақсы ойынға бала бар ынтасымен беріліп, оны білуге, меңгеруге талпынып, алуан түрлі дағды, мәліметтерді алып, шеберліктерін шыңдайды. Мен өз сабағымда грамматикалық ойын түрлерін жиі пайдаланамын. Сабақта оқушылардың алған білімдерін одан әрі дамыту, тереңдету, олардың ізденімпаздығын арттыру, ой - өрісін кеңейту, шығармашылық қабілетін дамыту, оқуға белсенділігін арттыру мақсатын көздеймін.

Қазақ тілі пәнінің фонетика, лексика, морфология, синтаксис салаларын оқытқанда тақырыпқа орай әртүрлі әдіс - тәсілдермен, шеберлікпен грамматикалық ойындарды енгізуге болады.

Фонетика саласы бойынша «Кім жылдам?» ойынын ойнатуға болады.

1. Қ әрпінен басталатын қалалардың атын жаз. Мысалы: Қарағанды, Қызылорда, Қостанай.

2. Тек қана е, ы, і дауысты дыбысы бар сөздер ойлап жазыңдар. Мысалы: ы - ыдыс, Ыдырыс, ыстық

І - ілгіш, ірімшік, тіршілік. е - береке, текемет, ертең.

3. Қай жағынан оқыса да мағынасы өзгермейтін сөздер ойлап жаз. Мысалы: нан, қазақ, қырық

«Дыбыс таңдау ойыны»Ойынның шарты бойынша таңдаған дыбыстан ғана басталатын сөйлем жазу. Мысалы: Қойдан қалып қойған қозыны Қанат қораға қамап қойды.

«Адасқан әріптер»ойыны дыбыстарды тиісінше тіркестіріп сөз жаса.

1. р, о, б.- бор

2. а, ш, а, ғ.- шаға

Лексика бойынша

«жалғасын тап» ойыны. Тақтаға белгілі мақалдардан екіден сөз жазылады. Оларды қалған оқушылар тауып, қосып айтулары тиіс.

1.Ұяда....

Ұшқанда

2.Көп...

Терең...

«Кім білгір»ойыны. Тақтаға заттардың, жан - жануарлардың суреті ілінеді. Суретке байланысты мақал - мәтелдерді кім біледі?

«Жылдам жауап»ойыны. Оқушыларға әзіл аралас сұрақтар беріледі. Сұраққа толық тұрақты сөз тіркестерімен және мақал - мәтелдермен дұрыс әрі жылдам жауап берілуі керек. Морфология саласы бойынша.

«Ойлан тап»ойыны.

1. Біріккен сөздің бірінші түбірі тағам сөзімен синонимдес, екінші түбірі - тағам ыдыстың аты.

Ол қай сөз? Асқазан

2. Бір сөз сын есім мен зат есімнен бірігіп келіп, бір аңның атын білдіреді? Ақбөкен

3. Республикамыздағы қандай қала, өзен аттары біріккен сөз түрінде айтылады? Жетісу, Талдықорған

«Ойна да ойлан»ойыны.

1. адамның туыстық атауларын білдіретін зат есімдерді жаз.

2. қолмен ұстауға, көзбен көруге болатын зат есімдерді жаз.

«Кім тез тауып, оқи алады?» ойыны.

Мына сөйлемдерде сөздердің орын тәртібі ауысып жазылған. Оны тиісті тәртібіне келтіріп, кім тез тауып оқи алады?

Абай жайында баяндама біз өмірбаяны тыңдадық.

«Ұйқасын тап ойыны» Өзінше ноян, Қорқақ кім?.. қоян."Бата алмас түлкі, Үсті тікен.. кірпі «жалғасын тап ойыны»

Атаңның баласы болма,

/адамның баласы бол/

«Сөз қуаласпақ ойыны»

Ойынның шарты: 1 - қатардағы оқушыларға «бастауыш», 2 - қатарға «баяндауыш»деп ат қойылады. «Бастауыштар»сөйлемде бастауыш болатын сөздерді айтады, «Баяндауыштар» оған қимылды білдіретін сөздерді қосып, сөйлем құрайды.

Әр ойынды ойнар кезде сол ойынға сәйкес өлең оқу арқылы қызығушылығын арттыруға болады. Сабаққа ынтасын, ықыласын бірден аудару мақсатында өлең есепте қолданудың маңызы зор. мысалы:

Бізде қызық ойын бар Ал, ықылас қойыңдар. Қане, тәртіп сақтайық,

Баспалдақтан аттайық,

Есептеуден қашпайық,

Жүлделі болып қайтайық.- балалар зейіндерін аударып, тақтаға екі жағынан жарыстыра сатылап, мысалдарды шығарту. Балалар төменгі сатыдан жоғарғы сатыға шығып мәредегі ойыншықты алады. Бұл ойынды «қоянға көмектесейік» немесе «балапанды құтқарайық» деп атауға болады.

Әр сабақта ойын түрлерін орынды қолданып, оны қызықты етіп өткізу арқылы бүлдіршіндердің оқуға деген ынта - ықыласын, пәнге қызығушылығын арттыруға болады. Ойын баласы сабақта зерігіп, шаршаған кезде қолданылатын ойынның бір түрі «сергіту сәті» Сабақта сергіту сәтін оқушының шаршағанын басу үшін ғана емес, оның тәрбиелік мәніне де назар аудару қажет. Мысалы: « Ұзын құлақ, сұр қоян». Немесе, дене қимылдарына қатысты сергіту ойындары: «Әй, шымыжық, шымыжық»

Сондай - ақ, меңгерілген тақырыпты иә болмаса, жаңа сөзді бекіту мақсатында әуенмен ауаға жазу арқылы да байланыстыра аламыз. Түрлі би қимылдары арқылы да сергіту сәтін жандандыруға болады. Мысалы:«Шөжелерім», «Әйгөлөк». «Қаражорға»

Бастауыш сынып оқушыларын ойната отырып, ойландырып, балаға тәрбиелік мәні зор ойындар арқылы дамытуға болады. Бұл кезде жақсы оқушы дамып, нашар оқушы қалып қоймайды. Жақсы оқушы мүмкіндігіне дейін дамып, нашар оқитын оқушы өз мүмкіндігінше іс - шараларға араласып, өз үлесін қосып отырады.

Қорыта айтқанда, кез - келген ойын түрлерін сабақта ойнатқанда оқушыларда әрекет пайда болады, дүниетанымы кеңейеді. Сөйтіп оқушы ой - өрісін ойын арқылы дамытады.

Соңғы нәтижеде ойнай отырып, білім көрсеткішіне өз үлесін қосады. Артта қалған, жасық мектептен қорқатын, оқуға енжер, күшпен оқитын оқушы болмайды. Керісінше, баланың өмірі, қоршаған ортаны танып білу, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады.

Ойындар - оқушылардың сабаққа белсенділігін, қызығушылығын арттырады, шығармашылық қабілетін ұштайды.

В. А. Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда: «Ойынсыз ақыл - ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімін, өзін қоршаған дүние туралы ұштастырады. Білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты»,- деген екен. Ендеше, сыныпта және сыныптан тыс уақытта ойын технологиясын пайдаланудың нәтижесі қандай?

Олай болса жас бүлдіршіндерді оқытуда Оқы да біл, Ойын - еңбек.

Ойна да күл,

Ойын - оқу,- деп сөзімді аяқтағым келеді.

Әдебиеттер.

1.А. Ысқақов. «Қазіргі қазақ тілі». «Ана тілі»: 1991ж

2.С. Исаев «Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты». - Алматы: 1997ж

3.журнал «Педагогика жаршысы»№4 2010,№3 2010ж,

4.журнал 12 жылдық білім №4, 2006ж

5 журнал «Қазақ тілі мен әдебиеті»№2, 2005,№11, 2007,№1, 10 2008,№4, 9 - 2009ж

Жаңартылған білім мазмұны аясында «Мәңгілік ел» идеясын жүзеге асыру

Утепбергенова Г.М. №41 ОМ

Бүгінгі күн жаңа технологиялық жетістіктер мен инновацияларды енгізу, ITтехнологиялардың қарқынды даму заманы білім және ғылымның заманауи өзгерістерге сай қарқынды дамуын қажет етеді. Қазақстандық білім беру жүйесін жаңғыртудың қазіргі заманғы кезеңі әрбір адамның сапалы мектепке дейінгі тәрбие мен мектептегі білімге қолжетімділігін, колледж бен университетте жаңа кәсіби дағдыларды алу, зерттеу және шығармашылық құзырлылығын дамыту мүмкіндіктерін көздейді. Әлем тәжірибесі көрсеткендей, кез-келген мемлекеттің экономикалық даму жетістігі сол елдің білім жүйесі мен азаматтарының білім дәрежесіне, біліктілігіне, кәсіби құзіреттілігіне байланысты. Өйткені білім арқылы ғана қоғамның интеллектуалдық капиталы мен инновациялық әлеуеті қалыптасады. Білім - қозғаушы күш. Қазақстан Республикасында білім беру жүйесіндегі модернизациялау білім мазмұнын жаңарту мен сапасын арттыру, білім берудің ұлттық моделін жетілдіру, ақпараттық технологияларды меңгерту сынды кешенді шараларды жүзеге асыруда.

Заманның қарқынды дамуына орай мұғалімдердің де ғаламдық көштің ағымына қарай білімдерін жетілдіріп отыруы олардың кәсіби міндеті. Бұл туралы орта ғасырларда-ақ Әл-Фараби «Адам мақсатына өзін-өзін жетілдіру арқылы жетеді» десе, Жүсіп Баласағұн «Біліктінің ісі байыпты, білік бағасын білікті білер», ал Ахмет Игунеки «Білікті - баға жетпес алтын, біліксіз қара бақыр» деген.

Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңестігіне кіріктірумен сипатталады. Қазіргі таңда қазақ тілі-мемлекеттік тіл, қарым-қатынас тілі - орыс тілі және ағылшын тілі - әлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы болып отыр. Оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама.Қай елдін болсын өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім берубүгінгі күннің басты талабы.Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек. Жаңа, тез өзгермелі, білімді де білікті, тың серпіліске, өзгеруге дайын және жаңа талап межесінен көріне алатын шығармашыл да кәсіби шебер мұғалімдерді қажет етіп отырғанына көзіміз жетті. Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзыреттілігіне байланысты екенін терең түсіндік. Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім беретін адам ғана емес, сондай-ақ олардың оқудағы еңбегін қызықты, тиімді ұйымдастыра алатын, оларға үлгі болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-қатынас барысында әрбір жағдаят үстінде ерекше білім деңгейін көрсетуді және шығармашыл шешім қабылдай алуын талап етіп отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заманның мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды меңгерген болуы керек.

Соңғы жылдары педагогикалық теорияда және оқу-тәрбие үдерісінде айтарлықтай өзгерістер болып жатыр. Білім берудегі жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Солай бола тұра «кәсіби шебер» түсінігіне пәндік, дидактикалық, әдістемелік, психология-педагогикалық білім мен дағды ғана емес, педогогтің жеке тұлғалық потенциалы, кәсіби құндылықтары да жатады. ҚР-ның педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыруға арналған үш айлық курс бағдарламалары, білім беру жүйесінде педагогтар алдына жаңа міндеттер қойып, оларға үн тастады десек те болады. Білім мазмұнын жаңарту тікелей шығармашылық ізденістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты. «Мұғалім көп әдісті білуге тырысуы керек. Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдануы керек»,-деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, қазіргі заман талабына сай білім беру мәселесі сол қоғам мүддесіне сай болуы керек. Өз ісінің шебері ғана жоғары жетістіктерге жетеді. Қазіргі таңда пәнді жақсы, терең білетін, күнделікті сабақтағы тақырыпты толық қамтитын, оны оқушыға жеткізе алатын, әр түрлі деңгейдегі тапсырмаларды білу іскерлігі, оқытудың дәстүрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс-амалдарын, құралдарын еркін меңгеретін, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыра отырып дарындылығын дамытудағы іздену-зерттеу бағытындағы тапсырмалар жүйесін ұсыну өмір талабы. Ал оның негізі бастауыш сыныптарда қаланбақ. Сондықтан да бастауыш сыныпта әр сабаққа әр түрлі тиімді әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттыру ең басты мәселе. Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.

Бастауыш сынып пәндеріне арналған оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен жаңартылған білім жүйесі құзыреттілікке және сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім берудің маңыздылығы - оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АҚТ -ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу. Жаңа білім беру бағдарламасы сыни тұрғыдан ойлауға, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді (бірлескен оқу, модельдеу, бағалау жүйесі, бағалаудың тиімді стратегиялары)үйретеді. [1] Жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшелігі спиральді қағидатпен берілуі. [2] Оған оқу мақсаттарын зерделей отыра тапсырмаларды. ықшам сабақтарды құрастыру барысында көз жеткіздік.Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериялық бағалау жүйесіне өтеді.Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Бұл бағалау түрлері баланың жанжақты ізденуіне ынталандырады. Критериялық бағалау жүйесі Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция, Финляндия сынды дамыған елдерде пайдаланылады. [3] Бұл бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен айналысуына ықыласын туғызады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады және тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасынның бөлімдерін (ортақ тақырыптарын және белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл және баға қою арқылы өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша қолданылады.

Кіріктірілген білім беру бағдарламасында қазақ тілі пәнінің берілу жайы да өзгеше. Бағдарлама оқушының төрт тілдік дағдысын: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым жетілдіруге бағытталған. Бұл төрт дағды оқу жоспарында «Шиыршық әдісімен» орналастырылған және бір бірімен тығыз байланысты. Яғни, жыл бойына бірнеше рет қайталанып отырады және сынып өскен сайын тілдік мақсат та күрделене түседі. Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Оқушыларды заманауи әдіс -тәсілдермен оқытып, ой -өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр. Оның үстіне білім берудің жүйесін қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім беретін мектептерге де енгізіле бастауы көңілді қуантады.

Қорыта айтқанда, жаңа бағдарламаның мәні, баланың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған.Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек.

Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады. Үйренгеніміз де, үйренеріміз де көп Үнді халқының тарихи тұлғасы Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы өзгерісті байқағың келсе, сол өзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып, оқушы бойындағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеп, жақсы істі бастағалы отырмыз. Жаңартылған білім - болашақтың кепілі.

Электрондық оқулықтарды пайдаланудың тиімділігі

Мұқанова А.Б. №49 ОМ

Жас ұрпақ тәрбиелеудегі ұстаздар ұсынатын бұлжымас қағиданың бірі - білімділікпен қоса өзіндік ой - пікірі бар шәкірттер легін даярлау. Қазіргі заманғы ғылыми - техникалық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына мүлдем жаңа міндеттер қойып отыр. Ол - өз жұмыс орнында және бүкіл техникалық тізбекте технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының тұлғасын қалыптастыру. Осыған орай елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Сондықтан педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты білім берудің мазмұны жаңарып, тың көзқарас қалыптасуда.

Нәтижеде білім беру мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде. Ақпараттың дәстүрлі әдістері ауызша және жазбаша, телефон және радио байланыс - қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде.

Бүгінгі білім беру жүйесіндегі оқытудың мазмұны аспектісі- оқушылардың терең, жан- жақты әрі ғылым мен тәжірибе талаптарына сай келетін біліммен қаруландыру мақсатын көздейді.

«Көп білген кемеңгер емес, білімін пайдалана білген кемеңгер» демекші, адам үнемі біле түсуге ұмтылып, білімін молайтуы қажет. Оның үстіне мектепте оқылатын пәндердің мазмұны да заман талабына сай күрделеніп келеді. Ең бастысы оқушы аз уақыт ішінде жалпыға бірдей оқу көлемін меңгеруі тиіс. Ал оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бойында қисынды (логикалық) ойлау операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі - қазіргі таңда ұстаз алдында тұрған негізгі міндет.

Оқушылардың қисынды ойлауын дамыту мәселесін шешу ұстазға ауыр жүк артатыны белгілі. Өйткені оқушылардың ойлауындағы қателікті байқап, сол қатенің мән- мағынасын түсіндіріп, ойлау жүйесіндегі тізбектілікті дұрыс қалыптастыру ұстазға логика саласынан қажетті білімді талап етеді.

Қисынды ойлау жүйесін дамыту үшін біріншіден, логикалық ойлау өнерін қалыптастыру (талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау); екіншіден, ойлау белсенділігін, өз беттілігін дамыту (әр түрлі болжам, пікір айта білу, мәселені шешудің бірнеше тәсілдерін ұсыну); үшіншіден, трансформация әрекетін жетілдіру (заттарды бөліктері арқылы құрастыру, объектілер топтарының арасындағы қатынастарды анықтай білу) керек.

Логикалық ойлау операцияларын қалыптастыру жолдары:

• заттардың, сөздердің, сандардың қасиеттерін сипаттау;

• берілген қасиеттерге сай немесе басқа нәрселердің ұқсас және өзгеше қасиеттерін анықтау; - заттардың мәнді қасиеттерін белгілеу, осыған байланысты: «Заттарды салыстыру», «Сөздерді анықтау», «Артық сөзді табу».

Ойлау белсенділігі, өз беттілігін дамыту жолдары:

• мәселелік жағдай туғызу;

• мәселелік сұрақ қою;

• шағын пікірталас өткізу;

• өркем шығармалар кейіпкерлерінің ісіне баға беру: «Қалай пайдалануға болады?», «Кері сөйле», т.б.

Трансформация әрекетін жетілдіру бағытында арнайы жаттығулар ұсынуға болады. «Бірдейін тап», «Қажеттісін таңдап ал», т.с.с. Осы мақсатта электрондық оқулықтарды пайдалану тиімді. Қазіргі заманғы жаңа технологияларды, оның ішінде электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың ақпаратпен жұмыс істей білуін қалыптастырады.

Электрондық оқулықтармен оқыту жүйесінің пән сапасын арттырумен қатар бірқатар пайдалы жақтары бар. Біріншіден, сыныптағы барлық оқушыны жұмыспен қамтамасыз етеді, әрбір оқушының белсенді қатысуын қадағалайды, белсенділігін оятуға түрткі болады. Екіншіден,әр оқушы өзіне тән қарқынмен өз білімінің деңгейінде жұмыс жүргізеді. Қойылған мақсатқа жету үшін қажетті төзімділікті қалыптастырады. Үшіншіден, оқушы өз еңбегінің нәтижесін көріп, өзінөзі бағалайды. Өз бетімен жұмыс істеу оқушылардың біліміне әсер етпей, мінез- құлқына да зор ықпалын тигізеді.

Оқушыларды тиянақтылыққа, бастаған ісін жемісті аяқтауға тәрбиелейді. Жауапкершілігін оятады. Бұл өз ретінде оқушының ізденімпаздығын, шығармашылық қабілетін дамытады. Электрондық оқулықтардың тиімділігі мынада:

• Оқушы арнайы бағдарламамен жұмыс істейді;

• Оқушы білімі компьютерлік жүйе арқылы бағаланады;

• Иллюстрациялық әдіс көп қолданылады;

• Қисынды ойлау жүйесінің дамуына түрткі болады;

• Берілген тапсырмаға деген қызығушылығын арттырады;

Электрондық оқулықтар бойынша оқушы тапсырманы қызыға орындайды. Сонымен қатар өз қатесін өзі табады. Өзін- өзі бағалауға үйренеді. Арнайы бағдарламамен жұмыс істеу оқушылардың қисынды ойлауының бірізділігі мен тізбектілігін, жүйелілігін дамытады. Оқушының жас ерекшелігіне сай және әркімнің шамасына, мүмкіндігіне қарай тапсырма беруге қолайлы.

Сонымен қатар электронды оқулықтар - ізгілендіру құралы болып табылады.

Білім жүйесін ақпараттандыру үрдісін дамыту отандық оқытуға бағытталған бағдарламалық құралдар дайындамайынша мүмкін емес. Олардың ауқымы кең болып табылады. Бұлар- бақылау және тестілеу бағдарламалары, компьютерлік ойындар, ақпараттық анықтама жүйелері, оқыту орталары, электронды оқулықтар және мультимедиалық бағдарламалар. Педагогика және техника ғылымдарының қол жеткен табыстары негізінде оқытуға арналған бағдарламалық құралдардың әр түрлерін жасау және дайындау Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің Республикалық білімді ақпараттандыру ғылыми- әдістемелік орталығының негізгі қызметі болып табылады.

Қазіргі кезде РБАО көбіне электронды оқулықтар шығарумен айналысады.

Электронды оқулықтар жасаудың педагогикалық технологиясының құрылымы оқыту үрдісінің заңдылықтарына негізделіп, бір- бірімен байланысты 4 бөліктен тұрады: мотивациялық- мақсатты, мазмұндық, операциялық және бағалы- нәтижелік.

Электронды оқулықтың мотивациялық- мақсатты бөлігі модульдер мен шағын модульдерді құрастырудан тұрады. Модуль- пән саласындағы жүйелілік және қызметтік білімдердің жиынтығы. Ол электронды оқулық арқылы оқытуды ұйымдастырудың «қызметтік түйіні» болып табылады.

Электронды оқулықтың мазмұндық бөлігі гипермәтін арқылы жүзеге асады. Бұл мәліметтер жиынтығы ретіндегі ақпараттық - оқу ортасы. Ол білім беру міндетті білім деңгейі талаптарына сай электронды оқулықты жасаушы автордың көзқарасымен іріктеледі. Гипермәтіндер сол пән саласы бойынша бейнематериалдармен толықтырылған. Мәтін қазақ, орыс және кейбір кітаптарда ағылшын тілінде дыбысталған.

Электронды оқулықтың операциялық бөлігі интерактивті режимдегі тапсырмаларды орындауға негізделген. Бұл әдістің жүзеге асуы, негізінен, оқыту әдістемесіндегі педагогикалық мәселенің дайындалу деңгейіне және сонымен қатар қашықтан оқыту әдістемесіне байланысты.

Электронды оқулықтың бағалы- нәтижелік бөлігі тесттер арқылы жүзеге асады. Тест сұрақтарына жауап бергеннен кейін оқушы диаграмма түрінде өзінің білім деңгейін көре алады.

Оқушылар үшін электронды оқулық - ол өзінің мектеп қабырғасында жүрген жылдарында өздігінен білімін толықтырып отыруға және мақсатты түрде бітіру емтихандарына дайындалуға мұмкіндік беретін ақпарат көзі. Ал мұғалім үшін ол өзінің педагогикалық тәжірибесі арқылы толықтырып және дамытып отыруға болатын ашық әдістемелік жүйе. Неғұрлым ұсыныстар мен толықтырулар көп болса, соғұрлым РБАО- ның электронды оқулықты қажетті білімдермен қамтамасыз етудегі жұмысы сапалы болмақ.

Бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа баулу

Киыкова А. №49 ОМ

Шығармашылық бүкіл болмыстың, қозғалыстың, дамудың яғни бүкіл тіршілік көзі.

Мектептегі үздік бітірген мыңдаған оқушының өмірмен бетпе-бет келгенде икемсіз, дәрменсіз болып шығатын кездері аз болмайды. Сондықтан оқушының шығармашылық мүмкіндігін ашуды, оған бағыт-бағдар берудің қыр-сырын, оқыту жүйесіндегі мәнін, орнын, заңдылықтарын, жолдарын сөз етпекпіз.

Шығармашылықтың түрлері көп. Алайда біздің нысанамыз сөз өнері адамның шексіз мүмкіндігін ашу қасиетімен құдіретті.

Қазіргі таңда мамандық атаулының барлығы бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, ерекше ой қызметін, мол шығармашылық мүмкіндікті, өзін-өзі қоршаған түрлі жағдайларға тез икемделіп қоймай, оларды керекті бағытына шығармашылықпен бұра білу қабілеттілігін қажет етеді. Ендеше ертеңгі күні қазақ мектебін бітірген жас ұлан қоғам алдында дәрменсіздік көрсетпеу үшін мамандықтың кез-келген саласына қажетті білік дағдыны мектептен алып шығуы керек. Ал білім негізі бастауыштан қаланады.

Шығармашылық процестің 3 сатысы бар.

• Бірінші сатысы жаңаны, өзгеше тың дүниені сезе білу, шығармашылық ой талдауға бейімділік, танымдық қызығушылық.

• Екінші сатысы интуиция, шығармашылық қиял, әдемілікті сезіне білу, сөз ұшқырлығы, батылдық.

• Үшінші сатысы өзіндік сын, бастаған ісін аяғына дейін жеткізу, дәлелдеме дәйектемелер ұсына білу, оның формаларын табу.

Міне осыған байланысты қазіргі таңда ғалымдар мен психологтар мұғалімдерге баланың білімін ғана көтеріп қоймай жеке шығармашылық баулуға өзек болардай өзіндік ерекше қабілет, бейімділік бар екенін айтады:

• төменгі сынып оқушылары небір дүниені қиялында қиыстыра алғанымен олардың қиялы тұрақтап, бір образды сюжетті ұстап тұра алмайды, алдын ала ой, идея, мақсат тумайды. Ой-қиял тұрақсыз болғандықтан, оны әрбір тапсырма міндет төңірегінде тұрақтандыру өте қиын. Мұғалімнің міндеті баланың қиялын, ойын белгілі мақсатқа бағыттай білу. Сонда ғана керемет образ тууы мүмкін;

• төменгі сынып оқушылары шығармашылыққа өте белсенділік көрсеткенмен, оны тек ойын ретінде қабылдайды. Сондықтан әдеби жаттығу, тапсырмалар ойын үлгісінде берілуі керек

• төменгі сынып оқушылары бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге шыдамсыз. Сондықтан педагог міндеті баланы баланы үздік создық фантазия элементтерін емес, көлемі шағын, мазмұны жеңіл болса да, тұтас композициялық туынды әкелуге жетектеу;

• төменгі сынып оқушыларында өзіндік сын мүлдем жоқтың қасы. Олар үлкендік сын ой пікіріне қатты сүйенеді. Міне осы жағдай ситуацияларда педагогтік көреген көз бен қабілет керек. Оқушының қателескен жерін дәл тауып айта білуі және оқушының көзін жеткізе білуі керек. Осы орайда шығармашылыққа баулудың, өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыруда сыннан өткен мынадай түрлерін алуға болады:

• тақырыпты маөмұнына сай жинақтау;

• белгілі бір тақырыпта пікір талас тудыру;

• сөзжұмбақ құрау, шешу;

• шығарма, шағын әңгіме, мәтін құрау;

• әңгіменің ұқсастығы мен айырмашылығын салыстыру, бөліктерге бөлгізу, тақырып қойғызу;

• қиялдау арқылы суретін салдыру, рөлге бөліп оқыту;

• ұнатқан кейіпкеріне мазмұнына кері әңгіме құрату; - мазмұндама түрлерін жазу;

• адасқан сөзді орнына қойдыру.

Еліміздің білім саласында оқытудың жаңа технологияларының бірнеше түрлері қолданылуда.

Ұстаздардың шығармашылығын, іскерлігін жетілдіру мақсатында ұйымдастырылған шығармашылық топтар бар. Олар:

1. Вариативті (стандарттан тыс жұмыс істейтін мұғалімдер);

2. Тұрақты күнтізбелік жоспармен жан-жақты жұмыс істейтін мұғалімдер;

3. Репродуктивті (кітаптағы білімді қайталау); 4. Проблемамен (зерттеу мақсаты);

5. Инновация (жаңашылдық).

Осылардың инновация (жаңашылдық) бағытымен жұмыс істейтін мұғалімдерден бізде топ құрылған. Олар М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту», Қараевтың «Деңгейлеп-саралап оқыту», «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау», «Интерактивтік оқыту», «Тәй-тәй» бағдарламасының «Орталыққа бөліп оқыту» әдісі т.б.

Дамыта оқытуда оқытудың белсенді әдістерінің бірі болып еселеніп отырған «Сорос - Қазақстан» қорының ұйымдастыруымен өткізіліп отырған «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасын оқып үйреніп, оны өз жұмыстарында қолданып жүрген мұалімдеріміз көп. Бұл бағдарламаның ерекшелігі сол, егер адам бойында шын талант болса, оның көрінуіне бірден бір жол болады. Мен өз тәжірибемде «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасына сүйене отырып сабақ жүргіземін. «Тәй-тәй» бағдарламасының «Орталыққа бөліп оқыту» әдістерін таңдауыма себеп болған оқушыларымның жас ерекшелігі мен жергілікті тұрған мекеніміздің ауыл өміріне сәйкес келуіне байланысты. Мәселен, мәтінмен жұмыс істеу және ана тілі сабақтарында оқушының сөйлеу мен жазу тіл байлығын қалыптастыру мақсаттарына байланысты осы әдіс-тәсілдерді таңдап алдым.

Қазіргі таңда білім берудің негізгі талаптарының бірі білімді үздіксіз жетілдіру және оқыту үрдісін интенсивтендіру болып табылады. Мұның нәтижесі білімдерді терең және жоғары мәдениетті, ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін игерген азаматтарды тәрбиелеумен тығыз байланысты. Мектеп тек белгілі бір білім қорына ие азаматты тәрбиелеп қана қоймай, еңбек сүйгіш, білім негіздерін терең меңгерген зиятты азаматты тәрбиелеп шығаруы тиіс деп ойлаймын. Мұның барлығы білім беру мен тәрбиелеудің сапасын көтеруді, әрбір пәнді оқытудың ғылыми деңгейін жоғарылатуды талап етеді. Осы деңгейлерді жоғарылатудың бір түрі ретінде мектеп тәжірибесіндегі топтық, ұжымдық оқыту түрлеріне кеңінен тоқталмақпын. Көптеген әдіскерлердің еңбектерінде оқу сабақтарын ұйымдастыруды жетілдірудің қажеттігі айтылған. Әрине, мектеп оқушыларының білімдерін бір жүйеге түсіруде оқу сабақтарының әр түрлі түр-пішіндерін ұйымдастыру аса қажет. Оқыту әдістері мен оқу сабақтарының түр-пішіндері бірімен-бірі арқылы жүзеге асады. Оқыту әдістері сабақтың мазмұнының баяндау тәсіліне байланысты болса, оқу сабақтарын ұйымдастыру түр-пішіндері оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастыруға тікелей қатысты болып келеді. Оқу сабақтары түр-пішіндерінің әртүрлілігінің қажеттілігі білім беру мен тәрбиелеу міндеттерінің сан алуандығымен сипатталады: -оқушылардың ғылым негізі білімдерін жүйелі баяндауға және өз бетімен білім алуға, оларды тәжірибеде қолдана білуге дағдыландыру; оқушыларда дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру; -өз білімдерін жалпылауға және жүйелеуге дағдыландыру. Білім беру және тәрбиелеу міндеттерінің бұл түрлерін тек бір сабақтың көлемінде шешу мүмкін емес. Әдіскерлердің еңбектеріне сүйене отырып оқу сабақтарын ұйымдастырудың түр-пішіндерінің екі түрін бөліп қарастыруға болады: -жалпы түр-пішін; -нақты түр-пішін. Оқу сабақтарын ұйымдастырудың жалпы түр-пішінінің бір-бірінен айырмашылығы мұғалімнің оқушыларға орындауға беретін тапсырмаларына байланысты анықталады: 1) сыныптың барлық оқушыларына; 2) жеке топ оқушыларына; 3) әрбір оқушыға беріледі. Оқу сабақтарын ұйымдастырудың нақты түр-пішіндерінің бір-бірінен айырмашылығы оқушылардың алатын білім көздеріне байланысты анықталады. Мысалы, сабақта негізгі білім көзі мұғалімнің сөзі мен оқулық болса, қазір оқушының жеке ойы мен көзқарасы құнды болып отыр. Топтық жұмыстарды ұйымдастыруда ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің әртүрлі формаларын мен түрлері жүйесінде топтық жұмыс және оның әртүрлілігі маңызды орын алады. Топтық жұмыс өзінің барлық белгілері көрініс табатын оқу ынтымақтастығының идеалды моделі болып табылады. Топтық жұмыстардың пайдасы мен оның тиімділігі бойынша зерттеулерді әртүрлі бағытта жүргізуге болады. Психологтар тұлғаның жетілуі үшін топтық жұмыстар қолайлы жағдай туғызатынын ашып көрсетеді. Олар:оқушылардың тақырып бойынша өз ойларын білдіруіне мүмкндік береді; басқа адамдарда түрлі идеялардың болатындығын оқушылардың түсінулеріне көмектеседі; оқушылардың өз идеяларын дәлелдеуіне көмектеседі; мұғалімдерге оқушыларға білім беру барысында олардың оқушылары қандай деңгейде екендігін түсінуге көмектеседі. Көп жағдайда сыныптағы талқылау мұғалімнің басқаруымен тақырып төңірегінде оқушының дұрыстап және орнымен нені, қашан және қалай айту қажеттігі сипатында болады. Мұғалім сұхбатты бақылап, маңызды сұрақтар қойып, оқушылардың жауаптарын қайталап және мадақтап отыратын сыныптағы қалыпты әңгіме стилі оқушылардың ойлау деңгейлерін де, сөйлеу дағдыларын да дамытпайды.Пікір алмасу оқушылармен диалог құру арқылы іске асады, дегенмен оны оқушылар бірлескен зерттеу барысында да анықтай алады. Оқытуда қолданылатын әңгімелесу түрлері: Әңгіме-дебат барысында: ой-пікірлерде үлкен алшақтық болады және әрқайсысы өз шешімдерінде қалады; ресурстарды біріктіруге бағытталған аздаған талпыныс жасалады; Оқушылармен жұмыс жасауда жеке дара, топтық, ұжымдық топтарға бөлудің психотерапиялық мүмкіндігінің зор екені де белгілі болып отыр. Адамша ойлау, ізденімпаздық - табиғаттың адамзатқа берген тамаша сыйы. Бұл қабілет барлық адам бойынан табылатыны сөзсіз, бірақ біреуге аз, біреуге көп дегендей. Н.Ә. Назарбаев білім және ғылым қызметкерлерінің ІІ съезінде: «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстаздарға жүктелетін міндет өте ауыр», - деген. Сондықтан қазіргі заман мұғалімі өз пәнінен білімді ғана емес, тарихи танымы мол, педагогикалық-психологиялық сауатты, озық педагогикалық технологияларды меңгерген ұстаз болуы қажет. Белгілі педагог К.Ушинский «Мұғалім өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім. Оқуды, ізденуді тоқтатысымен мұғалімдігі де жойылады» дегеніндей, оқыту мен білім берудің жаңашыл әдісіне көшкен мектептер үшін іскер мұғалімдер қажет, деген ойдамын.

Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік шығармашылық ізденістерін дамыту

Калжанова Г.К. №13 ОМ

Қазіргі заманғы білім беру тұжырымдамасының бағыты-ізгілікті жеке тұлғаны қалыптастыру. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты мақсаты-ұлттық жеке адамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасай отырып, оның шығармашылық қабілетін дамыту» деп атап көрсетілген. Осыған орай мектеп мұғалімдерінің алдында оқушыға білім-білік дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, ерік-жігерін,яғни оқушыны жан-жақты дамыту міндеттері тұр.

Шығармашылық қабілетті тәрбиелеудің алғы шарттарына мына нәрселерді жатқызуға болады.

• Оқушылардың шығармашылық қабілет деңгейін анықтау.

• Қызығушылық пен таным белсенділігін арттыру.

• Оқушы мүмкіндігіне сай шығармашылық тапсырмаларды жүйелі орындату.

• Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуды кезең бойынша сатылап дамыту.

• Мұғалім өз ісіне шығармашылықпен қарап, сабақты шығармашылықпен өткізу.

Осы мәселелер өз шешімін тапса, жан-жақты дамыған,шығармашыл жеке тұлғаны тәрбиелеу ісі өз мақсатына жетеді.

Ұстаз еңбегі - оқушы білімімен өлшенеді десек, ұстаз еңбегінің күрделілігі - әрбір оқушы жүрегіне жол таба білуінде. Әрбір баланың бойындағы қабілетті.

Дамыту арқылы өзін, өмірді, әлемді танып білуге, қоғам алдындағы жауапкершілік қасиеттерін сезіндіре білуінде жатыр.

Оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен-күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, сыныптан-сыныпқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық.

Оқушылардың білімін бақылаудың әр түрлі формаларын пайдалану үлгермеушіліктің алдын алу, әр оқушының жеке белсенді жұмыс жасауын қамтамасыз етеді. Әр оқушының білімін жеке бақылауда келесі мынандай жұмыстар атқарамын:

1. Ауызша бақылау жұмыстарын жүргізу - бұл оқушылардың ойлау қабілетін, зейінін, жеделдетіп есептеу білігін дамытуға ықпал етеді. Ауызша жұмыс жүргізудің көбінесе мынандай түрін қолданамын: 4-5 оқушыны тақтаға шығарамын да оларға тапсырма беремін. Дайындалғаннан кейін әр оқушы жеке - жеке өз сұрақтарына жауап береді, ал басқа оқушылар осы жұмыс процесіне қатысады, жауаптарын өз мүмкіндіктерінше толықтырып отырады. Осындай жұмыс барысында көптеген оқушылардың білімі тексеріліп, бағаланады.

2. Математикалық диктант - қайталауға берілген тақырып бойынша сұрақтар, бұнда ережелерді, формулаларды, алгоритімдерді, қасиеттерді, яғни теориялық білімді қаншалықты меңгергенін және оларды пайдалану білігі мен дағдысын тексеруге болады. Диктантқа енгізілген сұрақ, тапсырмалар қысқа және анық болу керек.

3. Жазбаша бақылау жұмыстарын жүргізу оқушылардың математикадан білім, білік, дағдысын ағымды және қорытындылап тексеру үшін аса маңызды. Математика сабағында қызықты, ойын есептер шығаруға көп көңіл бөлемін. Қызықты есептер оқу материалының меңгерілуін және ойлау процесінің тиімділігін анықтайды. Мұндай есептер оқушының ойлау операцияларын дамытуға, математикалық түсініктерін қалыптастыруға жағдай жасайды. Қызықты есептер шығару көбінесе байқап көріп іздену процесімен жүреді. Ойша болжай білу әр жеке тұлғаның бойындағы тапқырлық пен аңғарымпаздықты байқатады. Тапқырлық - шығармашылықтың ерекше көрінісі, оны талдау, салыстыру, байланыстарды анықтау, тұжырымдау, ой қорыту нәтижесінде байқауға болады.

4. Өз бетімен жұмыс. Өз бетімен оқушының білім, білікті меңгеруі, оларды қабылдау тәсілдерін игеруі үшін мұғалімнің қатысуынсыз ұйымдастырылатын іс-әрекет. Өз бетімен жұмыс істей алатын оқушы, тек білім дағдысы ғана емес, сонымен бірге ойлау қабілеті, еркін сөйлеу мәдениеті, саяси сауаттылығы өзіне деген сенімділігі, пәнге деген қызығушылығы, шығармашылық қабілеті оянады. Сондықтан өз бетімен жұмыстың мақсаты айқын, оқушыға түсінікті болуы қажет. Өз бетімен жұмыс тапсырылғанда оның ауыр-жеңілдігі, қанша уақыт орындалатындығына назар аударған жөн. Өз бетімен жұмысты сабақтың кез келген уақытында беруге болады.

Қорытындылай келе, осы жаңа технологиядан жеткен жетістігім- оқушылар өздігінен білім алуға, шығармашылық жұмыс істеу қабілетін дамытуға бағыт ала алады. Сөздік қорларын молайтуға ойын, сөзін тиянақты жеткізуге, жинақы, дұрыс сөйлеуге, берілген сұрақтарға нақты, толық жауап беруге дағдыланады. Мұғалім сабаққа дейін жұмыс жасаса, ал сабақ кезінде оқушыларға тек бағыт- бағдар беруші ғана бола алады.

Жаңа технологияның тиімділігі осында деп түсінемін. Бүгінгі қоғамға, мектепке керегі де осылар деп ойлаймын.

Математика мамандарының іскерлігі, білім мен біліктілігі, ой ұшқырлығы өте қажет. Оның ішінде оқушының шығармашылық қабілетін дамыту орны ерекше. Баланы шығармашылыққа дамыту үшін психологиялық, педагогикалық алғы шарттарды негізге алған жөн:

• Сенің қолыңнан бәрі де келеді. Сен қабілеттісің -деп балаға сенім білдіру;

• Оқушының кішкентай жетістігін мадақтау;

• Белгілі адамдар, ұлы адамдар өмірінен қызықты оқиғаларды әңгімелеп қызықтыру;

• Мұғалімнің қолдап оқытуы, сезім күйлері;

• Шығармашылықпен айналысу үшін сабақ үстінде, мектепте жағдай туғызу;

• Білім дағдыларын жүйелеу;

• Оқушының өзін-өзі дамыту; - Өзіне сын тұлғасынан қарау;

• Қабілетін жетілдіруге бағыттау;

• Пікір шектелмейтін еркін шығармашылыққа қалыптастыру.

Мұғалім әрқашан баланың жетістігін мадақтап, көтермелеп, құптап отырса, оның өз-өзіне деген сенімі оянады, өзін еркін ұстайтын болады. Сонымен қатар, өтілетін сабақтың оқу материалын терең ұғына біледі, оқуға, білімге деген құштарлығы дами түседі. Осы психологиялық әсер оқушыны шығармашылыққа құлшындырады. Өз идеясын жүзеге асыруға бағытталған жаңа әдіс-тәсілдер іздейді, өз мүмкіндігін дамытады. Шығармашылық әрекеттерде баланың іздену жұмысы басты нысана болуы қажет. Оқу әрекеті баланың жалпы қабілетін дамытса, шығармашылық әрекет нақты жағдайды шешу барысында нәтижеге жеткізетін қабілеттерін дамытады. Оқушы бойында шығармашылықты дамытудағы үздіксіз құлшыныс, оқуға, білімге деген ұмтылыс өшпей, күннен-күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып,оқушы дүниетанымы арта түсері анық.

Елдің ертеңі білімнің тереңдігімен өлшенеді демекші. Үздіксіз өзгеріп тұрған әлем адамнан да қабілет пен қажеттіліктерді үздіксіз дамытуды талап етеді.Сондықтан білім беру саласының басты мақсаты оқушыларды өзгермелі өмірде қорықпай, еркін өмір сүруге, білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеге, өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға, аналитикалық ойлау қабілеттерін дамыту және олардың шынайы өмірде дара тұлға етіп қалыптасуына ықпал ету.

«Шәкірт - нығырлай беретін ыдыс емес, керісінше тұтандыруды талап ететін шырақ» демекші оқушылардың жеке шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту және оларды шынайы өмірдегі дара тұлға етіп дайындау мектептің басты мақсаттарының бірі.

Әдебиеттер.

1.Қосанов Б.М., Сағымбекова П. Тлеубаева Э.Ы., Математика курсындағы шығармашылық жаттығулар: орындау технологиясы.

2.Сағымбекова П., Тортаева А.С., Тлеубаева Э.Ы. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың теориясы мен технологиясы: практикалық және зертханалық сабақтар.

3.Сағымбекова П., Тортаева А.С., Тлеубаева Э.Ы. Бастауыш сынып оқушыларын есеп шығаруға даярлау әдістемесі.

4.Сағымбекова П.С., Тлеубаева Э.Ы., Тортаева А.С. Бастауыш сыныптардың математика сабақтарына дайындалу мен оны жоспарлаудың әдістемесі.

Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологияларын қолдану

Сабекова А.М. №31 ОМ

«Адам ұрпағымен мың жасайды» - дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз - оқу. «Надан жұрттың күні - қараң, келешегі тұман» - деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі білімді ұрпақ. Сусыз, құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды тәрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында тұрған басты міндет - оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру. Шәкәрім Құдайбердіұлы «Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар барлығынан басым болатын адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек. Бұл сапалар адамды дүниеге келген күннен бастап тәрбиелейді» - деп есептейді. Ұрпақ тәрбиесі - бұл болашақ тірегі мемлекеттік маңызды іс. Адамзат ұрпағымен мың жасайды дегендей ұрпақ тәрбиесі қай кезде де халықтық мәселе болған.

Міне, өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат болып өсуі үшін халық педагогикасының негізгі мақсатын шығармашылықпен оқу-тәрбие үрдісіне тиімді пайдалану әрбір ұстаздың міндеті болып табылады. Сондықтан, ұстаз - мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі - жаңа технология негіздері болып табылады. Қазіргі кезде білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашылуда. Осы тұрғыдан алғанда, ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік - педагогикалық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл үшін мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің маңызы зор. Оқытудың жаңа технологиясы дегенде, ең алдымен, педагогикалық технология деген ұғымды түсіну керек. Оқыту, білім беру тәжірибесі педагогикалық үрдістің сапасын үнемі арттырып отыруды талап етеді. Осыған байланысты ғылым мен тәжірибеде педагогикалық үрдістің сапасын көтерудің бай тәжірибесі жинақталған. Технология сөзі (techne - өнер, шығармашылық, logos - ілім). Педагогикалық технология терминінің анықтамаларын көптеген авторлар өз түсінігі мен өз санасында қалыптасқан көзқарастарын қалыптастырған:

• «Технология» - қалыпты өзгерту, өңдеу әдістері, өнері, шеберлігі, іскерлігі жөніндегі ғылыми жиынтығы.

• «Педагогикалық технолгия» - оқыту, тәрбиелеу құралдары түрлерін, әдістері, тәсілдерін үйлестіретін, әрі анықтайтын арнайы жинақ, психологиялық -педагогикалық ұстанымдар жиынтығы;

• «Педагогикалық технология» жоспарланған оқыту нәтижелеріне жету процесін сипаттау болып табылады.

• Педагогикалық технологиялардың даму сатыларын жан-жақты қарастырып зерттеген ресейлік ғылымдар - Ф.А. Фрадкин, Е.Ю.Рогачева, Л.И.Богомолова, С.И.Мезенцева,

Г.Н.Осухова, Л.А.Кирсакова және т.б. педагогикалық технология-педагогикалық мақсатқа

жету үшін пайдаланатын барлық дара инструменталдық және методологиялық құралдардың қолдану ретімен жиынтық жүйесін білдіреді.

Педагогикалық технологияның тиімділігі:

1. Оқушы өздігінен жұмыс істеуге мүмкіндік алады, соған дағдыланады.

2. Оқушының жеке қабілеті анықталады.

3. Іштей бір -бірінен қалмауға тырысып, талпынады.

4. Тапсырмалар күрделену деңгейіне сәйкес оқушының ойлау, орындау қабілеті артады.

5. Өзін-өзі тексеруге дағдыланады.

6. Мұғалім жекелеген оқушыларға көмектесуге мүмкіндік алады.

7. Орындау қабілетіне қарай бағаланды.

Бастауыш білім - үздіксіз білім берудің баспалдағы. Мұғалімнің негізгі ұстанған мақсаты - білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім мен білік дағдыларын меңгерту, оқу мен тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі жаңа әдіс-тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды сабаққа тиімді пайдалана білуі, бір сөзбен айтқанда - оқу үрдісін дамыту. Бұған Елбасының Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында айтылған «XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелетіні анық» деген пікірі нақты дәлел. Бүгінгі білім беру ісінің мақсаты - тек білім, білік дағдыларын меңгерту ғана емес, өзін-өзі дамытуға ұмтылатын, ақылды, алғыр, ой-өрісі кең, ақпарат көздерін өз бетімен қолдана алатын қабілетті де талантты, жастарды тәрбиелеу. Үнемі дамып, өзгеріп отыратын баланың ішкі болмысы мен табиғатын қалыптастыруда мұғалімнің ықпалы ерекше. Жаңа технологияны жүзеге асыру үшін, әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалық мақсат - мүддесіне байланысты, өзінің шеберлігіне байланысты таңдап алады. Жаңа технологияны жүзеге асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісу өз мамандығына деген сүйіспеншілігі, алдындағы шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады.

Жалпы алғанда, жаңа технологиялардың 40-тан астам түрлері бар. Оқушы тұлғасының дамуына, қабілетінің артуына жаңа технологиялар айтарлықтай ықпал жасайтыны сөзсіз және бұл қазіргі таңдағы білім беру жүйесінің дамуындағы елеулі бағыт.

Сондықтан да болар қазіргі кезде біздің ұстаздарда жаңа технологиялар элементтерін өздерінің тәжірибелерінде пайдаланып жүр. Қысқаша осы технологияларға шолу жасайық. Модульдік оқыту технологиясы. Модуль-белгілі бір жүйенің өзіндік бөлшегі. Модульдік оқыту технологиясының ерекшелігі - тұлғаның танымдық қабілеттерін және танымдық процестерді арнайы жасалған оқу және танымдық жағдайлар арқылы дамтуға, тұлғаның қажеттілігін қанағаттандыруға белсенді сөздік қорын дамытуға бағытталды. Бұл технология тұлғаның даму ерекшеліктері туралы психологиялық ғылым мәліметтеріне, тұлғаның қызығушылық аясын дамытуға, тұлғаның танымдық құрылымын дамыту ерекшеліктеріне негізделген.

Әдебиеттер.

1.Тұрғынбаева Б.А. Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту. Алматы, 1999.

2.Қарабаева Қ.Ә. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту. Ақтөбе, 2003.

3.Бастауыш мектеп. Республикалық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал. №3, Алматы, 2009.

Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш мектепте білім беру үрдісін ұйымдастыру ерекшеліктері

Жайжигитова Н.Ж. №48 ОМ

Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр», -дегені белгілі. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи, танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саясиэкономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етіледі. Ол жаңалыққа жаны құштар болып, шығармашылықпен жұмыс істесе, оқу мен тәрбие ісіне етене еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгергенде ғана білімі мен білігі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.

Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш білім берудің мақсаты: кең ауқымды дағдылардың негіздерін меңгерген оқушы тұлғасының үйлесімді қалыптасып дамуына қолайлы білім беру ортасын құру.

Осы мақсатқа сай қазіргі заман оқушыларынан кең ауқымды дағдылыр талап етіліп отыр:

-білімді функционалдықпен және шығармашылықпен қолдану;

-сын тұрғысынан ойлау;

-зерттеу жұмысын жүргізу;

-ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану;

-коммуникативті қарым-қатынас тәсілдерін, оның ішінде тілдік дағдыларды пайдалану; -топпен және жеке жұмыс жасай білу.

Елімізде оқыту мазмұны жаңартылып 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу мақсатында жаңа буын оқулықтарының негізінде жасалған бағдарламалар бастауыш мектептің жаңа жүйеге көшуін, әрбір мұғалімнен жаңаша жұмыс істеуін, батыл шығармашылық ізденісін, оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығын арттыруды талап етеді. Сондықтан, мұғалім өз білімін жан-жақты жетілдіре отырып, оқушыны қызықтырып оқыту керек екені сөзсіз.

Президентіміз Н.Ә.Назарбаев айтқандай, сапалы білім беру Қазақстанның индустрия- ландыруының негізіне айналуы тиіс. Бұл мәселе мектептерге байланысты айтылып тұрғандығы белгілі. Еліміздің болашағы орта мектептен толық қанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық меңгерген баладан, яғни оқушыдан шығары анық, өйткені, ертеңгі ел тізгінін ұстар азаматтар бүгінгі мектеп оқушысы.

Мектепте жұмыс атқаратын әрбір мұғалімнің алдына қазіргі таңда қойылатын талап өте үлкен болып отыр. Мұғалім өзінің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырып, оны меңгеріп, сол жаңа педагогикалық техналогияларды меңгерген, өз практикасында қолданған әрбір мұғалім өз сабағын нәтижелі даму жағынан көре алады.

Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық техналогияларды оқып үйренеді, меңгереді, тәжірибеде қолданады, оны дамытып нәтижесін тексереді.

Жаңа педагогикалық техналогиялар педагогика ғылымының жаңа саласы. Инновациялық үрдістің негізі-жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай жасайды. Оны «жаңалық», «жаңа әдіс», «өзгеріс», «жаңашылдық» яғни «жаңа әдістеме құралы» деп атауға болады. Инновацияны қолдану арқылы мұғалім өз-іс тәжірибесін байытып, еңбегін жеңілдетіп, белгілі бір нәтижеге жету-педагогиканың ең асыл заты негізгі ойды түсіну болып табылады. Негізгі ойды түсініп шығармашылық көзқараспен қараған мұғалім техналогия бойынша жұмыс атқара алады.

Оқу үрдісіндегі болып жатқан жаңалықтың өзі мұғалім қауымынан талап етіп отырған бетбұрыс, ол сындарлы оқытуға негіздеу болып табылады. Орта білім беру жүйесінде әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал оқыту әдістемелері арасында сындарлы (конструктивті) теориялық оқытуға негізделген тәсіл кең тараған.

Бастауыш сынып оқушыларын көбірек ойынға, бірлескен жұмысқа бағыттағанда ғана балада креативті ойлау дағдысы дамып, шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыланады. Шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа үлгіні жасауда ықпалы зор. Шығармашылық тапсырмалар оқушыларға зақым келмейтіндей және мәжбүрлемей, оқушының шынайы білімінің тереңдігін көрсетеді. Олар оқушының креативті ой-санасын дамытып ойлануды үйретеді. Сондықтан сабақ барысында «ойлап табыңыз», «құрастырыңыз», «салыстырыңыз», «түзетіңіз», «дәлелдеңіз», «жинақтаңыз», «мағынасына қарай бөліңіз» деген тапсырмаларды ұсынуды қажет етеді.

Бағдарламаның басым бөлігі сындарлы оқыту теориясы негіздерін қамтиды. Бұл теория оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан және достарынан алған білімдерімен өзара әрекеттесуі жағдайында жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді.

Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш мектепте білім беру үрдісін ұйымдастыру үшін білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш мектепте білім беру үрдісін ұйымдастыру үшін жаңартылған оқу бағдарламаларының ерекшеліктерін білу қажет:

• біріншіден, пән мазмұнының спиралді қағидатпен берілуі маңызды. Брунер адамның танымдық қабілеті шартты түрде бөлінген үш сатыдан тұрады деп тұжырымдайды: белсенді; бейнелік; таңбалық. Бұл спиральді білім беру бағдарламасы тұжырымының дамуына себеп болған.

Брунердің жұмысына негізделген спиральді білім беру бағдарламасының негізгі ерекшеліктері:

• оқушы мектепте оқыған кезде тақырыпты немесе пәнді бірнеше рет қайталап оқиды;

• әрбір қайталап оқыған сайын тақырыптың немесе пәннің күрделілігі арта түседі;

• жаңа білім алдыңғы біліммен тығыз байланысты және бұған дейін алынған ақпарат тұрғысынан қарастырылады.

Оқушы пәнді қайталап оқыған сайын ақпарат толықтырылып бекітіліп отырады, спиральді білім беру бағдарламасы жеңіл идеялардан анағұрлым күрделі идеяларға қисынды жолмен ауысуға мүмкіндік береді, оқушыларды соңғы оқу мақсаттарына қол жеткізу үшін бұрын алған білімдерін қолдануға жетелеу спиральді білім беру бағдарламасының басымдықтарына жатады.

• екіншіден, Блум таксономиясы бойынша оқу мақсаттарының иерархиясы қолданылады, білім, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау, бағалау деңгейлері бойынша бағалау критерийлері бойынша сабақ мақсаттары анықталады.

• үшіншіден, бір білім беру аясындағы және пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру мақсатында «ортақ тақырыптар» беріледі. Әр пәнді жеке оқыту маңызды болып табылатынына қарамастан, пәнаралық байланыс жаттығулары пәндерді анағұрлым сапалы зерделеуге мүмкіндік береді. Каррдың пайымдауынша, пәнаралық байланыс тәсілі білім өзара байланысты құбылыс деп санаған Джон Дьюидің еңбектеріне негізделеді. Оқыту мен оқудың бұл тәсілі оқытудың сындарлы тәсілімен тығыз байланысты, себебі оқушылар бірлесіп жұмыс істей отырып, пәндердің араларындағы мәселелерді талқылап пікірталас жүргізеді. Оқушылар бір пәннің аясында үйренген мәселелерін екінші пәнге пайдалана алады немесе бір пәннің негізінде басқа пәнді оқуды жақсарта алады. Білімдерді ықпалдастыру оқушы үшін оқу үдесірін анағұрлым байланысқан және маңызды етуге бағытталған. Бастауыш мектептің 1-2 сынып оқушылары жаттығуларды белгілі бір пәнге жатқызбайды, сондықтан пәнаралық байланыс тәсілі олардың оқу түрін анағұрлым нақты көрсетеді.

• төртіншіден, оқу үдерісін ұзақ мерзімді, орта мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлар арқылы ұйымдастырылады.

Бастауыш сынып мұғалімі бастауыш сынып пәндерінің оқу мақсаттарында белгілі бір сыныпта оқушылар үйренеді деп күтілетін тақырыптар, мазмұн және дағдылар сипатталған. Дәл осы оқу мақсаттарын оқу бағдарламасынан, оқу жоспарынан және критериалды бағалау жөніндегі әдістемелік нұсқаулықтан таба алады. Осы арқылы жоғарыда аталған үш құжатты біріктіруге болады. Бастауыш сынып сабағын жоспарлау кезінде бұл үш құжаттың үшеуі де қолданылуы керек, міне, осы жағынан ерекшеленіп отыр.

Оқу жоспары көптеген орта мерзімді жоспарлардан, бөлімдерден тұрады, олардың әрқайсысы оқу кезеңінің бірнеше аптасына дейін қамтуы мүмкін. Осылайша бірнеше аптаны топтастырып бірден жоспарлаған тиімді болмақ. Бұл мұғалімге оқушылардың осы уақыт ішінде, тақырып немесе мәнмәтін арқылы байланыстырылған тізбектелген сабақтар топтамасы аясында қалыптастырып, дамытуы тиісті білім мен түсінік, дағдыларды толық қамтуға мүмкіндік береді.

Орта мерзімді жоспарды әзірлеп болған соң, мұғалім әрбір жеке сабақтың жоспарын (қысқа мерзімді жоспар) дайындайды. Сабақты жоспарлауды бастағанда мұғалім бұл сабақтың мақсаты қандай болатынын шешеді. Сабақтың мақсаты оқу бағдарламасында баяндалған оқу мақсатына сәйкес келуі керек, бірақ оқу мақсаттарының барлық тармақтарын қамтымауы мүмкін. Сабақ мақсаттарын тұжырымдау барысында олар оқушылардың сабақ соңында не істей алу керектігі тұрғысынан белгілі бір нәтижелерді сипаттауы керек екенін есте ұстау қажет. Осы қысқа мерзімді жоспарлау барысында сабақта мұғалімнің не істейтініне емес, оқушылардың немен айналысатынына назар аударылады, сабақты жоспарлауды жеңілдетеді, оқуды бағалауды, оқыту мен оқуды бағамдауды жеңілдетуге көмектеседі.

• бесіншіден, оқытудың тәрбиелік әлеуетін арттыру, оқушының адамгершілік рухани қасиеттері қалыптастырылады. Мектеп оқушыларының бойында «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық идеясының рухани-адамгершілік құндылықтарын және салауатты өмір салты мәдениетін қалыптастыру. Адамгершілігі жоғары азаматты және өз Отанының патриотын тәрбиелеу «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық идеясының құндылықтарын ескере отырып жүзеге асырылатын болады.

Тұлғаның шығармашылық құзыреттіліктегі, үздіксіз білім мен тәрбиедегі, өзін-өзі кәсіби тұрғыдан айқындауындағы бәсекелі басымдықтарын қалыптастыру мақсатында балаларға қосымша білім берудің мазмұны мынадай негізгі бағыттар бойынша жаңартылатын болады: көркемэстетикалық, ғылыми-техникалық, экологиялық-биологиялық, туристік-өлкетану, әскерипатриоттық, әлеуметтік-педагогикалық, білім беру-сауықтыру және т.б.

«Мәңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық идеясының құндылықтарын ескере отырып, жаңа бастауыш, негізгі және жоғары мектептің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары бойынша білім берудің оқу бағдарламалары әзірленетін болады.

• алтыншыдан, білім беру деңгейлері аралығында пән бойынша сабақтастықты ескеруге мүмкіндік беретін толық оқу курсы бойынша педагогикалық мақсат қойылады.

• жетіншіден, бөлімдердің мазмұны мен ұсынылған тақырыптардың уақыт талабына сәйкес келуі, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға көп септігін тигізеді. Түрлі мәдениет пен көзқарастарға деген құрмет - жеке тұлғалық, тұлғааралық және мәдениетаралық құзыреттіліктердің бөлігі болып табылады. Мінез-құлықтың сәйкес нормаларына баулу оқушыларға қазіргі кезде барынша көпмәдениетті қоғамға айналып келе жатқан қоғамның әлеуметтік және еңбек өміріне тиімді әрі конструктивті қатысуына мүмкіндік береді.

• сегізіншіден, оқытудағы жүйелі-әрекеттік ұстаным (оқушының білім алу үдерісіне белсенді қатысу). Бастауыш сынып оқушыларын көбірек ойынға, бірлескен жұмысқа бағыттағанда ғана балада креативті ойлау дағдысы дамып, шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыланады. Шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа үлгіні жасауда ықпалы зор. Шығармашылық тапсырмалар оқушыларға зақым келмейтіндей және мәжбүрлемей, оқушының шынайы білімінің тереңдігін көрсетеді. Олар оқушының креативті ой-санасын дамытып ойлануды үйретеді. Сондықтан сабақ барысында «ойлап табыңыз», «құрастырыңыз», «салыстырыңыз», «түзетіңіз», «дәлелдеңіз», «жинақтаңыз», «мағынасына қарай бөліңіз» деген тапсырмаларды ұсынуды қажет болады.

Бағдарламаның басым бөлігі сындарлы оқыту теориясы негіздерін қамтиды. Бұл теория оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан және достарынан алған білімдерімен өзара әрекеттесуі жағдайында жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді.

Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш мектепте білім беру үрдісін ұйымдастыру барысында осы көрсетілген ерекшеліктерді ескеру қажет. Сонда, бастауыш сынып мұғаліміне жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша сабақты өткізу үшін өзін қайтадан «сындырып», қайтадан құрастыру қажет.

Ертегінің тәрбиелік мәні

Нұржан А.Н. №49 ОМ

Қазақ халқының бай рухани мұраларының бірі - халықтық тәрбие. Халық көптеген тәрбиелік дүниелер туғыза отырып, олар арқылы баланың «жеті қырлы, бір сырлы» болып қалыптасуын қамтамасыз еткен.

Бала санасына жастай тәрбиелік ерекше ықпал етуде ерегілер үлкен орын алады.

Қазақ ертегілерін ең алғаш зерттеп, жинақтаған Ш.Уәлиханов, Г.Н.Потанин, Н.Березин,

В.В.Радлов, А.Е.Алекторов, А.Ивановский,Л.Искаков, Н.Крафт, О.Әлжанов, Р.Дүйсенбаев,

М.Көпеевтер болса кейін Ә.Диваев, Н.Пантусов, А.Мелков, М.Әуезов, С.Сейфуллин,

М.Ғабдуллиндер зерттеп жинақтай бастады.

Бұл зерттеулершілердің барлығы да ертегілерді адам баласының арман-мүддесі, болашақтан күтетін үмітінен, қиялынан туған деп қарастырады. Бірақ, ертегілердің тәрбиелік жақтарын, адамның не бір сапалық жақтарын қалыптастырудағы оның ерекше ықпалы туралы пікір кездесе бермейді.

Ертегілерге үлкен мән беріп зерттеген М.Горький: «Ертегі деген нәрсе маған басқа бір өмірдің сәулесін ашқандай, сондай жақсы өмірді ойлаған, сол үшін қорықпай, еркін күресетін бір күш барлығын көрсеткендей болды»,- дейді. («О сказке», 1929 г.І том).

Бірақ, М.Горький әрі қарай бір күштің не екенін түсіндірмейді. Біздің түсінігімізше, бала ертегіні тыңдай отырып, өмірді түрлендіре алатын күш адаммен ғана байланысты, адамның өзінде екенін сезе алады. Адам ғана - құдіретті күштің иесі.

Ұшқыш кілемді де, өлген адамды тірілтіп алатын суды да, бір түнде көркем сарайлар салғызатын да сол күш, небір зұлымдықтарға қарсы қорықпай күресетін, кедергі болатын, оларды жойып жіберіп отыратын да осы күш.

Сонымен қатар, қазақ ертегілерінің адамды тәрбиелеуге қатынасты ерекшеліктерін, соның ішінде, өмір мұратын, оған жетудің жолдарын көрсететін жақтарын алып қарастырып көрейік.

Ата-бабаларымыз үшін өмір мұраты не? Адамдық идеал қандай еді? Бала бойына қандай сапаларды қалыптастыруды мақсат етті? Дейтін болсақ, оны ертегілердің өзінен айқын көруімізге болады. Ертегілер өз кейіпкерлерін өмір мұратына,адам бақытының ең биік шыңына жетуімен аяқталады.

Олар: «ақ киізге салып,хан көтерілуі «Аяз би!», «бай болып, хан болып, дүниеден өту («Қарамерген»), «Хан қызына қосылу» («Тұмарбас батыр»), «уәзір болу» («Ақылды етікші»), баланың патша болуы («Алтын айдары») т.б,

Демек, бай, уәзір, хан болу, хан қызына үйлену - өмір мұраты, ең жоғарғы адамдық идеал. Бірақ, байлық, хандық деген не? Оның адам үшін мәні неде? Ертегіде оған түсінік берілмейді. Керісінше ертегідегі ең басты орын, сол өмір мұратына қалай жетуге болады, оған керекті адамдық қасиеттері қандай деген сауалға жауап беруге ең үлкен орын беріледі.

Ертегінің құрылымын, негізгі мазмұнының бағытын қарайтын болсақ, оның басты мақсатының өзі өмір мұратына жетудің жолдарын, ол үшін қажет адамдық сапаларды көрсету екенін айқын көруге болады. Ең алдымен өмір мұратына жетуге қазақтың даналықта бірінші кезекте келетін, ең басты сапа- ақылдылық.

Ақылдылық ертегілерде адамдық қасиетте ең жоғарғы идеялық дәрежеге дейін көрінеді. «Аяз би» ертегісінде ақылдылықтың басты көрінісі - тапқырлық болып көрінеді. Ертегідегі Жаман өзінің тапқырлығының арқасында хан қызына үйленеді, хан болады. Ханның қызы Жаманға жеңгесінен гауһар тас, пышақ, тәрелке және қайрақ тас беріп жібереді. Жаман балға мен төсті алған соң, қайрақты төске қойып, балғамен ортасынан бөліп, тәрелкені уатып, пышақты жетесінен сындырып, гауһар тасты қақ жарып қызға беріп жібереді. Мұндағы хан қызының сыры: «Қайрақтай болып үгітілгенше, тәрелкедей болып уатылғанша, пышақтай болып басы кесілгенше сыр айтпайтын кісі мына гауһар тастай қақ жарып мені алады», - дегені еді, сол сырды: «Пышақтай болып басым кесілгенше айтпаспын!» - деп пышақты сындырып, «қайрақтай үгілгенше» - деп қайрақты уатып, «тәрелкедей уатылғанша» - деп тәрелкені қиратып, сыр шашпаймын, гауһар тастай қақ жарып сені аламын» , - деп гауһар тасты қақ бөліп, уәде беріп едім деп Жаман жауап береді.

Немесе «Ақылды етікші» ертегісінде қарапайым етікші өзінің тапқырлығының арқасында патша сұрақтарына жауап беріп, ханға уәзір болады.

Хан былай деп сұрақ қойды: «Мен күніне төрт сом пайда, төрт сом зиян да қыламын. Сол пайда мен зиян не?» бұл сұраққа етікші былай жауап береді: «Тақсыр мен етік тігіп әр күні төрт сом пайда, төрт сом зиян да қыламын. Ол былай: бір сомды қарызға беремін, бір сомды ескі қарызыма беремін, бір сомды құдыққа тастаймын, бір сомды әйелім екеумізге жұмсаймын». Сонда патша: «Әйеліңмен екеуіңе жұмсалған ақшаны бәріміз де түсінеміз, қалған үш сомның жұмсалған орнын анықтап түсіндір», - дейді. Патшаның бұл сұрағына етікші: «Бір сомды қарызға беремін дегенім, қартайғанда өзімді асырар деп балама беремін, бір сомды ескі қарызыма беремін дегенім, өзімді жасымда асыраған әке-шешеме беремін, енді бір сомды құдыққа тастаймын дегенім оны қызыма беремін»,-деп жауап қайырады.

Екінші қазақ ертегілеріндегі ақылдылықтың тағы бір көрінісі - көрегендік, алдын ала болжай білу.

Мысалы, «Ертөстік» ертегісіндегі Кенжекейді алуымызға болады. Кенжекей Ертөстікке қосылып, елінен аттанарда әкесіне кісі жібереді де, еншісіне Шалқұйрықты, Құба інгенді, ақсырмалы сауытты сұратады. Бірақ, әкесі қызының бұл өтінішін орындамайды. Сонда Кенжекей орынды дәлелдеп айтып, «Шалқұйрықты сұрағаным ер мінсін деп едім», «Құба інгенді сұрағанымер қосын артсын деп едім», «ақсырмалы сауытты сұрағыным Ертөстік ер еді, ер кисін деп дім»,-деп жауап қайырады. Көшіп келе жатқанда Кенжекей тағы да өзінің қайын атасы Ерназарға сарқұдықтың басына көшін қалдырмасын дейді. Бірақ, мұны Ерназар қабыл алмай Сарқұдыққа келіп қонады. Кенжекейдің айтқанын тыңдамаған Ерназар кейіннен қайғылы жағдайға тап болады. Неліктен Ертөстікке әкесі жалмауыз кемпірге бермек болғанын, екеуінің қайда қалғанын айтушы да Кенжекей. Әкесінің жалмауызға қалдырған егеуін іздеуге аттанарда, жылқыдан алты аяқты ала атты, жеті аяқты жирен атты таңдайды. Бірақ Кенжекей алдын ала болжап, бұл ауыр жағдайларда Ертөстікке Шалқұйрықтың жақсы жолдас бола алатындығына сеніп, бүкіл құрал саймандарымен Шалқұйрықты мінуді ұсынады. Кенжекейдің баптап тарту еткен Шалқұйрығы кейіннен Ертөстікке көмектесіп, батырдың сенімді серігі болады.

Ертегіде адамды мұратқа жеткізетін ең басты адамдық қасиеттердің бірі ақылдылық болатын болса, енді сол «ақылдылықтың өзі неге байланысты, ақылды болу үшін не істеу керек?- деген сұраққа жауап іздеп көрсе, оған жауапты да сол ертегінің өзінен табуға болатын сияқты.

Мысалы «Аяз би» ертегісіндегі Жаманды ақылды еткен қандай жағдай, ол ненің арқасында ақылды болды?»-десек, ол ертегідегі Жаманның : «Мен 50 жасқа келгеннен кейін Жаман болған жоқпын, жасымнан-ақ жаманмын. Өмірде отын,су тасып өткенім кісінің құлшылығы болды. Сол уақытта шеңгелді әкеліп отқа жақсам, кешке жаққан отым ертеңге дейін сексеуілдің шоғындай жайнап жататын еді, сол уақытта «киім жыртып, мал жемейтін шеңгел отын ретінде пайдаға асады екен-ау» деп ойлаған едім. Ал, енді қара қоғаны алып отқа жақсам, отқа жанбайтын еді, үрлесем жалыны мен шоғы бірге сөніп, күлі бұрқырап, үйдің ішін алып кетеді. Отқа жанбаған соң апарып, малға салсам, мал жаманы сиыр да мұрнын шүйіріп жемейді. Сонан соң: қара қоға тіпті пайдаға аспайтын шөп қой» деп ойлаушы едім. Қара қоғаның жамандығын содан білдім.

Ал, сауысқанның жаман екенін сауысқанның жүні ала болғаны сияқты өзі де ала, бірлігі жоқ. Екеуі бірігіп ұшпаған, екеуі бірігіп қонбаған, адам пайдасына аспайтын арам құс еді. Сондықтан да құс жаманы сауысқан дедім», - деген сөздерінен көрінеді.

Сонымен қатар «Тазшаның қырық ауыз өтірігі» ертегісінде ханның: «Қызымды мүдірместен қырық ауыз өтірік айтқан өтірікшіге беремін»,-деген хабарын естіп, талай байдың ханның қызынан дәмелі көптеген мырзаалар келеді, бірде-бірі қойылған шартты орындай алмайды. Мұны тек тазша бала орындай алмайды. Мұны тек тазша бала орындайды. Ол өзінің әңгімесін: «Мен анамның құрсағында жатқанда, тумаған атамның жылқысын бақтым» деп бастайды да, адамға таныс жандыжансыз табиғат дүниесінің барлығын қосады. Барлық әңгімесінде бір ауыз шындық қоспай, бір оқиғадан екіншісін тудыра отырып, барлық өтірік әңгімелерін тапқырлықпен айтып береді. «Бұл әңгімелерді әдейі даярлап келген екен, мен оны мүдіртейін», - деп оқыс сұрақтар қояды». Ханның бәйтерегі қысқа шығар» деген сұрағына: «Болса болар, түбінен ұшқын күйкентай басына кешке жетіп, қонушы еді» деп жауап қайырады.

Сол сияқты «Кедей қызы мен хан баласы» атты ертегіде де хан баласы өзіне жар таңдап, елдегі қыздардың барлығына мынадай үш жұмбақ айтады: біріншісі, күннің батысы мен шығысының арасы қанша жер, екіншісі, жер мен көктің арасы қанша жер, үшіншісі өтірік пен шынның арасы қанша жер соны табыңдар», - дейді. Хан баласының қойған жұмбақтарына сол елдегі қойшының жас қызы ғана дұрыс жауап береді.

Бұл ертегілерде ақылды неге байдың, ханның, уәзірдің өздері емес, не олардың балалары емес, неге ақылды етіп жаманды, тазша баланы, етікшіні, кедейдің қызын алып отыр дейді. Мысалы, Жаманды алатын болсақ, ол барлығын ақылмен шешеді, оның даналығы өмір тәжірибесінің көп көргенін көңілге, ақылға тоқуының жемісі. Жаман қарапайым ғана далада алба-жұлба киініп, қой бағып жүрген адам болғанымен, кейін ақылдылығының арқасында ел басқарған хан дәрежесіне көтеріледі.

Жаман қоршаған ортаның сырлары мен сан алуан құбылыстары жайлы терең біліммен басқалардан биік тұрады.

Жаманның сыртқы тұрқы ұсқынсыз болғанымен 50 жыл ішіне көрген-білгені көп, ақылмен не істі болса да ойлап шешеді.

Немесе тазшаның «тазша» деген аты болмаса, оның халық арасынан шыққан алғыр, ақылды, тапқыр, бала екендігін көруімізге болады. Ол өзінің ақыл-өнері арқасында көптеген қиын жағдайлардан, ауыр халдерден аман-есен құтылып, сан алуан сындардан мүдірмей өтеді.

Кедей қызы мен етікші де жас кездерінен еңбекке араласып, өздеріне қызмет етеді, яғни бұлардың ақылды, дана болуы қандай да болмасын ауыр, қиын жұмыстарды атқара жүріп, өмірді терең танып білуге қол жетуі.

Ертегілердің тазша бала, жаман, кедейдің қызы, етікші арқылы, адамды ақылды жасайтын еңбек екенін көрсетуімізге болады.

Ертегіде өмір мұратына жету үшін ең керек нәрсе адам үшін ақылдылық екені айтылса да, сол ақылдылыққа жетудің жолы еңбек деген түсінікті аз сөзбен ғана беріп отырады.

Сонда ертегіні жасаушының басты мақсаты - өмір мұратына жеткізетін ақылдылықты толық дәлелді көрсете білуі ме, әлде соның негізінде келіп, өмірдің мәні сайып келгенде, еңбекпен ғана байланысты екенін ұғындыру ма?

Қазақ ертегілерінің ішкі мазмұнына қарай отырып, бұл сұраққа, менің ойымша, екі түрлі жауап беруге болатын сияқты.

Біріншіден, ертегіні жасаушы - халық даналығы өмір мұратына жетудің басты жолы ақылдылық екенін бірінші кезекте, толық көлемді берумен қатар, сол ақылдылықтың өзі еңбекпен байланысты екенін қысқа болса да ертегіде дәлелді міндетті түрде берілуі, ертегінің сол кездегі өмір жағдайын толық көрсете білуі.

Екіншіден, ертегіде өмір мұратына жетудегі еңбектің мәнінің жеткілікті, толық көрінбеуі, керісінше, ақылдылыққа үлкен орын берілуі, ертегі жасаушының өзі, бұл мәселеге толық жауап беруге әзір емес сияқты.

Критериальное оценивание как одно из успешных форм обучения

Кваша О.Н. СШ №53

«Мир быстро становится другим в связи с глобализацией и модернизацией, которые влекут за собой огромные проблемы для людей и общества. Школы должны подготовить учеников жить и работать в мире, в котором большинству людей необходимо сотрудничать с людьми разных культурных слоев, принимать во внимание различные идеи, перспективы и ценности; в мире, в котором люди должны решать, как доверять и сотрудничать, несмотря на наличие различий, часто преодолевая при этом пространство и время с помощью технологий; и в мире, в котором их жизнь будет зависеть от вопросов, которые выходят за пределы национальных границ. Школы XXI века должны помогать ученикам развивать самостоятельность и самобытность, которая осознает реальность национального и глобального плюрализма, подготавливая их к тому, чтобы они могли присоединиться к другим в жизни, работе и гражданской позиции».

В Казахстане уже ведется работа по развитию системы среднего образования в соответствии с глобальными вызовами. Ключевые ценности и цели образования, сформулированные в Государственном стандарте общего среднего образования Республики Казахстан нацелены на повышение общего уровня образованности выпускников школ, формирование навыков необходимых для реализации инноваций и лидерства, развитие национальной идентичности сквозь призму содержания школьного образования c учётом международного опыта. Реализация обновленной образовательной программы и системы критериального оценивания является одним из мероприятий по достижению поставленных целей.

В результате обзора среднего образования рекомендовала ввести критериальное оценивание результатов обучения во всех средних школах, чтобы сделать процесс оценивания более объективным и конструктивным для самих учащихся . При критериальном оценивании успеваемость ученика оценивается в соответствии с набором заранее определенных критериев оценивания). Такое оценивание отличается от нормативного оценивания, при котором успеваемость ученика устанавливается относительно оцениваемой группы. Успеваемость учащихся оценивается двумя основными способами: формативное оценивание и суммативное оценивание .Формативное оценивание является неотъемлемой частью ежедневного процесса преподавания и обучения и проводится регулярно в течение всей четверти. Формативное оценивание проводится непрерывно, обеспечивает обратную связь между обучающимся и учителем и позволяет своевременно корректировать учебный процесс без выставления баллов и оценок и применяется учителями для измерения обучения и для помощи в планировании урока. Суммативное оценивание проводится для того, чтобы предоставить учителям и учащимся информацию об успеваемости учащихся по завершении разделов/сквозных тем учебных программ и определенного учебного периода (четверть, триместр, учебный год, уровень среднего образования) с выставлением баллов и оценок. Формативное и суммативное оценивание применяются по всем предметам. Однако подходы к оцениванию могут отличаться в зависимости от их содержания и вида. Подходы к суммативному оцениванию более подробно представлены в методических рекомендациях по суммативному оцениванию по предметам и классам. Учителя используют результаты формативного и суммативного оценивания для предоставления обратной связи обучающимся и информирования родителей во время учебного процесса. Критериальное оценивание разработано на принципе взаимосвязи между преподаванием, оцениванием и обучением. Основными принципами критериального оценивания являются следующие:

• Оценивание основывается на задачах системы образования1. Оценивание не является самоцелью. Это один из механизмов совершенствования как образования в целом, так и эффективная практика улучшения учебных достижений каждого обучающегося. Задачи системы образования определяют не только то, что следует оценить, но и как должно проводиться оценивание.

• Оценивание является объективным, валидным, надежным и прозрачным. Это обеспечивает точность и достоверность информации, используемой в процессе оценивания, а также уверенность в том, что задания и соответствующие критерии оценивают достижение обучающимися целей обучения.

• Оценивание является неотъемлемой частью содержания образования и непосредственно связано с целями программы и ожидаемыми результатами. Это обеспечивает ясность целей и соответствие всех видов (формативного, суммативного) и процедур оценивания содержанию учебной программы.

• Оценивание является доступным, понятным и открытым. Это позволяет предоставлять своевременную и полезную информацию, развивать саморегулируемое поведение у обучающихся и повышать ответственность всех участников процесса.

• Оценивание является непрерывным, совершенствующимся процессом, позволяющим отслеживать прогресс учебных достижений обучающихся и формировать индивидуальную траекторию развития.

• Оценивание инициирует и определяет направление развития школы, педагогического коллектива и обучающихся. Это позволит формировать и повышать компетентность в реализации своих функций и обязанностей каждым участником. Для сбора данных об успеваемости и прогрессе в обучении в течение учебного года осуществляются два вида оценивания: формативное оценивание и суммативное оценивание .

Задания для формативного оценивания и суммативного оценивания должны быть разработаны таким образом, чтобы предоставлять равные возможности оценивания для всех обучающихся. Процессы выставления баллов и модерации при суммативном оценивании за четверть, описанные в данном руководстве, обеспечивают надежность результатов оценивания и могут предоставить учителю и обучающимся полезную информацию о процессе преподавания и обучения. Критериальное оценивание нацелено на поддержку работы учителя в классе и предназначено для того, чтобы положительно влиять на его деятельность. Результаты позволят учителю проводить рефлексию своего преподавания и помогут планировать дальнейшую деятельность.

Мектепалды даярлық- бастауыш буын арасындағы сабақтастық

Айжарық З.С. №35 ОМ

Білім беру және ғылым саласына елеулі өзгерістер енгізіп жатқан қазіргі кезеңде мектепке дейінгі ұйымдар мен бастауыш білім беру ісін жаңа сапалық деңгейге көтеру міндеті бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі. Осы өзгерістер білім саласының алғашқы сатысы болып саналатын мектепке дейінгі ұйымдарда болашақ ұрпақтың дүниетанымын дамытуға, жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, сәбилік шақтан бастап толық жағдай жасауды, тәрбиелеумен білім беруге аса жауапты қарауды басты міндет етіп қойып отыр. Аталған міндетті шешуде кезек күттірмейтін мәселелердің бірі ретінде мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш білім берудің сабақтастығын қамтамасыз етудің жолдарын айқындаудың маңызы зор. Өйткені сабақтастық туралы мәселе өткір қойылып отыр. Бұл мәселені ғалымдар, білім беру мекемелерінің жетекшілері, мұғалімдер, атааналар да көтеріп отыр. Олардың дабыл қағуына толық негіз бар.

Сабақтастық дегеніміз, біріншіден, екі буын арасындағы ортақ мақсат міндеттер, ортақ мазмұндық жүйе, баланы жүйелі сатылы дамыту, бір буыннан екінші буынға неғұрлым сәтті өтуге бағыттау, екіншіден білім берудің әдістемелік жүйесінің әрбір компонентінің үйлесімділігі.

Ә.Бидосов былай деген «Сабақтастық дегеніміз - мектеп жасына дейінгілер мен бастауыш мектептегі пәндерді оқытудың әр түрлі сатысында балалардың білімдерінің арасында қажетті байланыстар мен қатынастар орнату».

Балалар білім икемдігі мен машықтарын пайдалану және одан әрі дамыту кезінде олардың оқу ісінде әр алуан байланыстар орнату, жаңа білім мен бұрынғы білімді өзара байланыстыру. Сонымен бірге, білімді кеңейту мен тереңдету, оқығандарды жаңа, жоғары деңгейде байыптау».

Балабақша мен мектеп арасындағы байланыс формаларының сабақтастығын екі өзара байланысты аспектіге бөлуге болады: ақпараттық - ағартушылық және практикалық.

Бірінші аспект, мұғалімдер мен тәрбиешілердің оқу - тәрбие жұмысының міндеттерімен өзара танысуын, балабақшаның жоғарғы топтары мен мектептің бірінші сыныбы бағдарламалар мазмұнын зерттеуді болжайды. Осы мақсатқа байланысты мынадай формалары мұғалімдер мен тәрбиешілердің біріккен педагогикалық кеңестерінде балалардың мектепке дайындығы мәселесі бойынша қатысуы, дәрістермен өзара алмасуы және т. б. жұмыстарды жүзеге асыру керек.

Екінші, тәжірибелік аспект - бір жағынан мұғалімдердің балабақшада өздерінің болашақ оқушыларымен алдын ала танысу, екінші жағынан, тәрбиешілердің бұрынғы тәрбиеленушілерді бақылап отыруымен бейнеленеді. Берілген мазмұнды жүзеге асыру формалары: мұғалімдердің болашақ оқушылармен танысу үшін балабақшадағы дайындық топтарға жүйелі қатысуы, олардың іс-әрекетін бақылау, балалардың диагностикаларының нәтижелерімен және мінездемелерімен танысу.

Қазіргі оқу тәжірибесінде мектепке дейінгі және бастауыш мектеп оқуындағы сабақтастықты жүзеге асыруда негізгі екі бағыттарын белгілеуге болады. Олардың біріншісі, балалар дамуының темптерін көбейту және мектепке дейінгі мекемелердің мектептегі оқудың талаптары мен ерекшеліктеріне жету міндеттерінен тұратын тәжірибеге сүйенеді. Екінші, бастауыш мектепке дейінгі білімдер, іскерлік және дағдыларды дамыту тактикасына негізделеді. Мұнда В. В. Давыдовтың белгілеуі бойынша, бастауыш мектеп оларды жүйелейді және жалпылайды, оқуға, жазуға, санауға және т. б. үйретеді. Біздің көзқарасымызша, бұл бағыт жан - жақты емес, бірақ біріншісіне қарағанда көп қаланады.

Сабақтастықтың жағымсыз жақтарын тереңдететін негізгі фактор болып біздің пікірімізше, бірінші сыныптың бағдарламаларының күрделену тенденциясы жалпы білім беретін мектептерде практикаға, оқытудың альтернативті формалары мен жаңа педагогикалық технологияларды енгізу, бірінші сынып оқушысына өте жоғары талаптар қою. Бұл тенденциялардың бірі - көптеген арнайы мектептерде балаларды қатал таңдау. Бірінші сыныпқа баратын балалардың оқи білу, санау операцияларын игеру, санның құрамын ұғыну және т. б. талап етеді. Бұл өзінің баласының «жақсы» мектепке түсуін қалайтын ата - аналар жағының балабақшаға сәйкес талап қоюын тудырады.

Сөйтіп, сабақтастық байланысының негізгі философия тұрғысынан дамудың объективті заңдылығы ретінде қарастырылады. Сабақтастық дамудың заңдылығы ретінде ескіні толықтай жоққа шығару жолымен емес, сақтау және одан әрі дамыту мақсатымен өткен кезеңнің жаңа кезеңге ауысуы жолымен үздіксіздікті қамтамасыз етеді. Диалектикалық жоққа шығару әрқашан қарама - қарсы сәттер, яғни ескіні жою (үзіліс) және оң ықпалдың негізінде жаңаның пайда болуының (үздіксіз) бірлігі болып табылады. Бұл заңдылық тәрбиешілер мен мұғалімдерді баланың шығармашылық мүмкіндіктерді дамыту жұмысында сабақтастық байланысына ұмтылдырады.

Жалпы алғанда оқытудағы сабақтастық ұғымы педагогикалық әдебиеттерде жүйелілік принципінің тармағы ретінде қарастырылады. Әдіснамалық тұрғыдан алғанда сабақтастық оқу - тәрбие процесіндегі өзіндік көрінісін сипаттайды, яғни ескінің жаңамен алмасуын, жаңаның құрамында ескінің қолданыс табуын және оның жақсы жақтарын сақтай отырып үйлесімді дамуынан, ілесе жалғасуын білдіреді. Сондықтан да оқытудағы сабақтастық оқыту процесінің құмаларының бәріне тән атап айтқанда, оқытудың мақсаттары мен міндеттерінің, мазмұны мен әдістерінің, құралдары мен ұйымдастыру формаларының арасындағы қажетті байланыстарды білдіреді.

Сонымен бірге сабақтастық байланыстардың түрлері де ажыратылады. Олардың қатарында:

мектепке дейінгі тәрбие мекемелері мен бірінші сынып арасындағы байланыстар, бастауыш және орта буындардағы пәндерді оқытудағы сабақтастық байланыстар.

Оқытудағы сабақтастық жүзеге асырудың бастауы нормативті-құқықтық және ресми құжаттарда (білім стандарты және оқу бағдарламалары), оқыту құралдарында (оқулықтар, дидактикалық материалдар, оқу - әдістемелік құралдар) жоспарланған байланыстар жобасынан алады. Сонда тәжірибеде іске асырылатын қажетті және тиісті сабақтастық байланыстардың объективті алғы шарттары тізіледі. Осы тұрғыдан алғанда бастауыш мектепте жалпы және нақты мақсаттары мен міндеттері анықталып, білімдік, тәрбиелік және дамытушылық пен практикалық (қолданбалы) бағыттар бойынша тиянақты тұжырымдалған. Мектепалды даярлық топ (5 - 6 жас)

Мақсаттары: Баланың сезімдік тәжірибесін байыту, ретке келтіру. Барлық психикалық қасиеттерді дамыту. Ойлау операцияларын қалыптастыруға даярлау.

Негізгі әрекеті: ойын әрекеті

Дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты міндетті шешеді. Ойынның мақсаты бағдарламада анықталған білім, білік, дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау және пысықтау немесе тексеру сипатында болып келеді. Ойынның міндеті баланың қызығушылығын оятып, белсенділігін арттыру мақсатында іріктеліп алынған нақты мазмұнмен анықталады. Дидактикалық ойындар - балалар үшін өзіне тән жүру барысы, мақсаты, маңызы бар әрекет.

Сабақта тиімді қолданылған ойын түрлері мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, жемісті меңгеруіне ықпал етеді. Өйткені бастауыш сынып оқушылары жас ерекшеліктеріне байланысты ойынға өте ынталы келеді.

Сабақта дидактикалық ойынды қолдану бастауыш сынып оқушыларының сол пәнге деген қызығушылығын арттырады, белсенділік танытып, бағдарламалық материалды қажетті деңгейде меңгеруіне ықпал етеді.

Мынадай ойын түрлері қолданылады:

«Суретті аяқта», « Көліктер», « Құс бейнесін құрастыр», « Кім жылдам», «Қиялдағы сурет», «

Ұлттық киімдерді ата», «Жылы - суық», «Ғажайып алаң»,

«Өрнектерді құрастыр», «Біздің қаланың көліктері «, «Қуыршақты киіндір»

«Сиқырлы гүл», «Аңдар мектебі», «Суреттей біл», «Өз жұбыңды тап», «Лото» т. б.

1. « Сиқырлы гүл « - ойыны

Мақсаты: Өз ойын жеткізе білуге және топтағы өзге балаларға өзін таныстыруға баулу.

Мазмұны: Балаларға өзін кішкентай гүл өсінділері тәрізді сезіну ұсынылады. Өз қалаулары бойынша гүлдерді таңдап алады. Бұдан әрі саз ырғағымен гүлдің ашылуын көрсетеді.

Әр бала өзі жайлы, кіммен бірге қай жерде өскенін, өзін қалай сезінетінін, нені армандайтынын әңгімелеп береді.

2. « Аңдар мектебі»

Мақсаты: Баланы қайырымдылыққа үйрету.

Мазмұны: Сиқырлы орманға саяхат жасау ұсынылады. Балалар жайланып отырып көздерін жұмады. Мұғалім:

- «Аңдар мектебін» көз алдына елестетіңдер. Айналаға қарап, қандай аңдар оқып жатыр, өздеріңді қандай аңға ұқсатасыңдар, немен шұғылданғандарыңды әңгімелеп беруге дайындалыңдар. Енді көздеріңді ашыңдар. өздеріңе ұнаған аңды ермексаз алып мүсіндеңдер немесе бейнелеп беріңдер - деген тапсырмалар беріледі.

3. « Суреттей біл»

Мақсаты: Балалардың тіл байлығын жетілдіру, елестету қабілеттерін дамыту.

Мазмұны: Бір баланың көзін байлап, алдыға шығарылады. Ал, отырған балаларға көкөністі көрсетеді (сарымсақ ). отырған балалар оған сөзбен сипаттама береді ( пішіні дөңгелек, дәмі ащы, сабағы жасыл ). Көзі жабық бала затты атайды. Егер шешімі дұрыс болса, басқа бала ойынды жалғастырады.

Психикалық ерекшелік: Өзінің іс - әрекетін басқара білуді, өзбетінше, ересек адамдар тәрізді жұмыс істей білуді сезіну. Жеке тұлғадағы өзгеріс: Эмоционалды - жігердік аймақтың қалыптасуы.

«Мен» феномені. Тәрбиеші авторитеті.

Сабақтастықты жүзеге асырудағы мұғалімнің міндеттері:

• кезеңнің маңыздылығын сақтау;

• қоршаған ортамен баланы қарым - қатынасқа даярлау;

• жеке тұлғалық, танымдық қасиеттерін дамыту;

• оқу еңбегін ұйымдастыруға дағдыландыру;

• оқуға қызығушылықтарын қалыптастыру;

• осы бағытта ата - аналармен әңгіме жүргізу;

• психологиялық зерттеулер қорытындысын оқу - тәрбие үрдісінде басшылыққа алу.

Сабақтастықты жүзеге асырудағы мұғалімнің әрекеттері:

• әрбір балаға педагогикалық - психологиялық карта бастау;

• оқыту мен тәрбиелеу үрдісін сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының философиясының негізінде ұйымдастыру;

• бастауыш сынып мұғалімдерін сынып сағаттарына шақыртып, таныстыру;

• бастауыш сыныптардың апталық жиынына қатысу (2 - ші жартыжылдықтан);

• бастауыш буында өтетін шараларға балаларды белсене қатыстыру;

• әрбір балаға, сыныпқа педагогикалық мінездеме жазу;

• әрбір оқушының шығармашылық жұмыстарын жеке папкаларға жинақтау;

• балаларды мектептің бірыңғай тәртіп талабымен таныстырып, талапты орындауға баулу.

Базалық бастауыш білім беру (6 - 10 жас)

Мақсаттары: Білім алуға, оқу мазмұнына тұрақты қызығұшылық тудыру. Болашақта ғылыми білім жүйесін саналы игеруді қамтамасыз ететін ойлау түрлерін дамыту.

Негізгі әрекеті: оқу әрекеті

Психикалық ерекшелік: Рефлексия, іс - әрекетін ішкі жоспарлау, еркін сезіну

Жеке тұлғадағы өзгеріс: Өзін оқу әрекетінің субъектісі ретінде сезіну, ұстаз авторитеті.

Сабақтастықты жүзеге асырудағы мұғалімнің міндеттері:

• даярлық сыныптағы даму деңгейіне, қабілеттеріне сүйену;

• даярлық сыныпта жетік қалыптаспаған қасиеттерді жетілдіру бағытындағы арнайы түзету жұмыстарын ұйымдастыру;

• ойын арқылы оқу әрекетін қалыптастыру;

• психологиялық зерттеулер қорытындысын оқу - тәрбие үрдісінде басшылыққа алу; - осы бағытта ата - аналармен әңгіме жүргізу.

Сабақтастықты жүзеге асырудағы мұғалімнің әрекеттері:

• даярлық сынып сабақтарына қатысып, балаларды сырттай бақылау;

• 1 - сыныпта ойын әрекетін басымырақ қолданып, біртіндеп оқу әрекетіне көшу;

• сабақты 1 - ші ауысымның 2 - ші сағатынан бастап, 35 минуттан өткізу;

• қоңырау үзілістерін 10 - 20 минуттан жылжымалы ойындар түрінде ұйымдастыру;

• әрбір баланың педагогикалық - психологиялық картасын жалғастыру;

• бейімделу жағдайларын үнемі бақылауда ұстап, мектеп психологына хабарлап отыру;

• оқыту мен тәрбиелеу үрдісін сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының философиясы мен әдіс - тәсілдері негізінде ұйымдастыру;

• бастауыш сынып мұғалімдерін сынып сағаттарына шақыртып, таныстыру;

• бастауыш буында өтетін шараларға балаларды белсене қатыстыру;

• бастауыш сыныптардың апталық жиынына қатысу (2 - ші жартыжылдықтан);

• балаларды мектептің бірыңғай тәртіп талабына, бірыңғай орфографиялық, каллиграфиялық талаптарға үйрету;

• әрбір оқушының шығармашылық жұмыстарын жеке папкаларға жинақтауды жалғастыру; - әрбір балаға, сыныпқа жазылған педагогикалық мінездемені зерттеу, толықтыру.

Сөйтіп, балабақша мен мектептің байланысын орнату үшін, балабақша тәрбиеленушілері мен мектеп оқушыларын біреге дамыту жолымен жүргізілуі керек. Мұнда мектеп белгілі бір мектепке дейінгі мекемені өз қарамағына алу, тәрбиелік шараларды бірге өткізу; мектепте 1 - сыныпқа оқушыларды қабылдауда балабақша тәрбиешілерін қатыстыру, мектеп туралы кинофильмдер көрсету, кездесулер ұйымдастыру, еңбек әрекетін бірігіп өткізу қажеттілігі туады.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыра отырып, тәрбие мен оқытуда жаңа технолгияларды қолдану

Алдабергенова.Г.Т. №36 ОМ

«Функционалдық сауаттылық» ұғымы алғаш рет өткен 60- шы жылдары ЮНЕСКО құжаттарында пайда болды және кейіннен зерттеушілердің қолдауына енды. Функционалдық сауаттылық, кеңінен алғанда, білім берудің (бірінші кезекте жалпы білім беруді) көп жоспарлы адамзат 117 қызметімен байланысын біріктіретін тұлғаның әлеуметтік бағдарлану тәсілі ретінде түсіндіріледі. Қазіргі кезде құбылмалы әлемде фунционалдық сауаттылық адамдардың әлеуметтік,мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсенді қатысуына, сондай - ақ өмір бойы білім алуына ықпал ететін Фунционалдық сауаттылық тұжырымдамасына негізделген анағұрлым танымал халықаралық бағалау зерттемелерінің бірі. Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға бағытталған сабақтарда білім мазмұны мен оқу тапсырмалары барынша шынайы қарым - қатынас жағыдайына жақындатылады. Сауаттылық тұлғаның тұрақты қасиеті болып табылатындықтан, функционалдық сауаттылыққа адам нақты білім алу кезеңдерінен өткеннен кейін қол жеткізеді. Бұл орайда білім белгілі бір салауаттылық деңгейін қамтамассыз ететін құрал және нақта іс - әрекеттердің нәтижесі ретінде қарастырылады. Ендеше мемлекеттік тілді оқылуда білімнің түпкі нәтежесі деп саналатын құзіреттілердің біртұтас бірлігі ретіндегі функционалдық сауаттылықтың мәнін, рөлін айқындаудың , оны мектеп функционалдық сауаттылық оқушылардың сыртқы ортамен қары - қатынас жасау қабілеті, оқушылардың өзгермелі өмірге бейімделеуінің шарты, оқушылардың жеке бас қабілеттерін дамытудың тетігі оқушылардың әлеуметтік дағдыларын дамытудың негізі әлеуметтік - мәдени дамуының өлшемі, білім,білік, дағдыларының құзіреттілікке ұласу жолы.

Қазіргі күннің талабы- білімді, өнерлі, өнегелі жас ұрпақ тәрбиелеу. Әлмедік білім беру жүйесі ХХI ғасырда жаңа, тың бағытта қарқынды дами бастады. Білім берудің мазмұны, мақсаты өзгеруге тура келді. Сондықтан да елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің Жолдауларында білі мен өнер, мәдениет салаларына айрықша көңіл бөліп, еліміздің жарқын болашағы білікті де парасатты жастардың қолында назарынан тыс қалдырған емес. «Білімді ұрпақ- болашақтың кепілі», демекші, елдің болашақ азаматтарын қалыптастыру бағытындағы білім беру мәселесі- мемлекетіміздің басты саясатының бірі. Білім мен ғылымның ел дамуына оңтайлы әсер етуі үшін демократияландыру, оқыту жүйесін заман талабына сай үйлестіре алу міндеті туындап, білімге,бүкілі оқу - әдістемелік жүйеге жаңа талаптар қойылуда. Білім саласындағы міндетерді жүзеге асыру үшін, мектеп ұжымында әр мұғалімнің күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтармен өзгерістерді сабақтарында енгізіп отырады. Қазіргі білім беру саласында функционалдық сауаттылықтты арттыра отырып, оқытудың озық жаңа технологиялары жан -жақты, сауатты дамуда. Өзін-өзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Кез - келген оқыту технологиясына мұғалімнен терең теориялық, психологиялық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті талап етеді. Мұғалімнің шеберлігі функционалдық сауаттылықыт арттыра отырып, оқыту материалын игеруде жаңа технологияны сауатты пайдалана білуі. Таразыдан сан рет өткізіп, елеп- екшелеген әдіс сәтті сабақ кепілі. Мұғалімнің әрбір сабағы қызықты да, өміршең болуы керек. Ол үшін мұғалімнің әр күні ізденіске толы болмақ. Мұғалімнің жаңашылдығы, ізденімпаздығы оқушының көзқарасынан тыс қалмайды. Сапалы білімге бағытталған мұғалім әрекеті оқушы жүрегінен жол табады. Оқушылардығ функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда іштей сөйлеу мен сөйлесімнің мәніні назарға алу олар орындайтын жаттығулармен тапсырмаларды іріктеуде маңызды рөл аттқарады. Орыс тілі мектептеріндегі қаза тілі пәнінің мақсаты оқушылардың әлеуметтік - қоғамдық ортада сөйлесім әрекетінің түрлерін өз қажетіне қарай қолдана алуын қамтамассыз ететін функционалдық сауатытықты қалыптастыру болып белгіленеді. Бұл мақсатқа жету үшін жаңа бағыттағы білім мазмұнының макромоделі анықталды. Мұнда лингвомәденитанымдық аспеттілерге ерекше көңіл бөлінді. Онда тіл - мәдениет- білім үшеуі бірлікте ұсынылады. Пәннің білім мазмұны үлкен 3 аяға бөлінеді.: әлеуметтік - тұрмыстық ая,» әлеуметтік - мәдени ая, оқу- еңбек аясы болып анықталды. Әр ая лексикалық тақырыптарға бөлінеді. Ал тақырып өз ішінде: тілдік бөлім, қатысымдық - сөйлемдік бөлім, мәдениетаралық қарым - қатынас бөлімі деп жіктеледі. Бұл функционалдық сауаттылықты қалыптастыру мақсатына сай алынды. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыруда оқу бағдарламасындағы әрбір пәннің рөлі зор. Соның ішінде қазақ тілі мен әдебиет пәнінің алатын орны ерекше. Осы ретте оқушыға халықтың қоғамдық өмірін, арман - мүддесін танытуда, оларға идиялық - саяси, рухани - адамгершілік, этикалық- эстетикалық т.б тәрбие беруде, дүниеге көзқарасын, мінезін, жалпы мәдениетін қалыптастыруда көркем әдебиетті қуатты құралдардың бірі ретінде пайдалау- әдебиет пәнінің басты мақсаты болып 118 есептелсе, тіліміздің өзіндік қалыптасқан нормаларын, жалпы айтқанда грамматикасын үйрету- қазақ тілінің басты міндеті болып табылады. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту - бүгінгі заман талабы, жаңа технологияларды пайдалану болып табылады. Осы ретте, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің дұрыс жүргізе білудің маңызы зор. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыра отырып жаңа технологиялардың тиімді жолдарын пайдаланудың сабақтың әр кезеңінде қолданылатын стратегиялары: қызығушылығын ояту кезеңі, Болжау кестесі, Тірек сөздер, Венн диограмасы, Т кестесі, Блум таксаномиясы, Миға шабуыл; Топтастыру. Мағынаны тану кезеңі, Пікір талас, ДЖИК со әдісі, кубизм, түртіп алу, жұпта талқыдау , бағытталған оқу. Талдау картасы, топтастыру. Ой толғаныс кезеңі,Эссе. Жалпы функционалдық сауаттылық дегеніміз - адамдардың әлеуметтік, мәдени саяси және эканомикалық қызметтерге белсене араласуы, яғни бүгінгі жаhандану дәуіріндегі заман талабына, жасына қарамай ілесіп отыруды, адамның мамандығына , жасына қарамай үнемі білімін жетілдіріп отыруы. Онағы жалпы мақсат білім беретін мектептердегі Қазақстан Ресспубликасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның әлемде әлеуметтік бейімделуі болып табылады. Функционалдық сауаттылықты дамытудың жалпы бағдары 2011- 2020 жылының мемлекеттік бағдарламасында айқын көрсетілген, және Елбасы 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі атқарылатын іс - шаралардың жүйелілігі мен тұтастығы қамтамассыз ету болып табылады. Елбасы Н.Назарбаев оқулық міселесіне де ерекше тоқталған болптын. Оқулықтың мақсаты, міндеті, мазмұны, құрылымы функционалдық сауаттылықтың құзіреттілігіне жазылуы тиіс. Ұлттық жоспарда көрсетілген функционалдық сауаттылықтың екінші миханизімі оқу нәтижелерінің бағалау жүйесін өзгерту. Қазіргі біз қолданып отырған жүйеде 5, 4 және 3 деген бағаларды не үшін қоюға болатыны нақты анықталмаған. Бағалау жүйесі функционалдық сауаттылықта сырттай бағалау және іштей бағалау болып бөлінеді. Іштей бағалау оқу пәні бойынша оқыту сапасын диагностикалау. Ал сырттай бағалау әрбір деңгейдегі аяқтау бойынша білім алушының оқу жетістіктерінің нәтижелері. Білім алушылардың өзін өзі бағалау, өзін - өзі ұйыдастыру және өзін - өзі жетілдіру үшін жеке жетістіктерін бағалау арқылы жүзеге асырылады. Ұлттық жоспарды іске асырудың күтілетін нәтижелері: Ұлттық жоспарды орындаудың нәтижесінде 2017 жылға қарай қазақстандық мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін мынандай жағыдайлар жасалатын болады: 1. Ғылыми зерттеу жағынан қамтамассыз етеді 2. Білім беру мазмұнын жаңартады.

3. Оқу - әдістемілікпен қамтамассыз етеді.

4. Мектеп оқушыларының білім сапасын бағалау және оған маниторнинг жүргізу.

5. Материалдық - техникалық базасы жаңартылып, нығайтылады.

Жалпы алғанда, Ұлттық жоспарды жүйелі және одан әрі іске асыру Қазақстанның ұлттық білім беру жүйесінің бәскеге қабілеттілігін және функциялық сауаттылығын дамуына мүмкіндік береді. Функионалды сауаттылықты қалыптастыру үшін өзге тілді мектептегі «Қазақ тілі » пәнін оқытудың әдістеме негіздері қайта қарастырылып, білім беру жүйесіне өзгерістер енгізілді.

Әдебиеттер.

1.Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс- қимыл жоспары. 2.Мұғалімге арналған нұсқаулық . Үшінші басылым

3.Білім беру мекемесіндегі мұғалім қызметінің ұйымддастырылу бағыттары (әдістемелік нұсқау) Валиева. - Алматы: ОПҚБАЙ, 2012 ж

4.А.Қ. Әлімов. Оқытуда интербелсенді әдістерді қолдану.Алматы, 2012 ж

Үш тілді оқыту жас ұрпақтың білім кеңістігіне жол ашады

Мұхамедиева І.Е. Ғ.Ақтаев атынд.№6 ОМ

Бүгінгідей жаһандану заманында көп тіл білетін адамның қоғамдағы алар орны да ерекше. Өзге тілді үйрену, оны жетік меңгеру - бұл ең алдымен халықаралық қатынастар кезінде айрықша рөл атқаратыны баршамызға аян. Тіл - халықпен бірге өмір сүріп дамиды. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев: «Әрбір Қазақстандық үш тілді жетік меңгеруі керек. 2020 жылға дейін ағылшын тілін білетін тұрғындар саны біршама көбеюі керек» - деп айтқан еді. Мектеп табалдырығынан бастап жоғарғы оқу орындарында ағылшын тілін үйрету айрықша мәртебеге ие. Ағылшын тілінің Қазақстандағы рөлінің арта түсуі қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін іске асыру мәселесін маңызды ете түсуде. Тіл үйренудің ешқандай зияны жоқ, керісінше пайдасы ұшан-теңіз. Туған тіліңді білуге тиісті емессің, міндеттісің дер едім. Ал басқа мемлекеттің алдында өз еліңнің дәрежесінің биік екенін мойындату үшін, жеті тілді жетік меңгеру артық етпейді.

Мәдениетті, жан-жақты, ұлтжанды, рухани дүниесі бай жастар тәрбиелеп шығару басты мақсатымыз. Жаһанданған заман елімізді барлық елдермен бәсекелесе дамуға итермелейді. Тілдің қажеті артқан сайын, сұраныс артқан сайын осы қажетті қамтамасыз ету үшін арнайы шараларда жиі ұйымдастырылып тұрады. Бәсекелестікте тек мықтылар ғана жеңіп шығады, ал бәсекеге шыдай алмайтындар жеңіліске ұшырайды. Қазіргі заман ашықтық пен жан-жақтылықты талап етеді. 2050 жылға дейінгі кезеңге арналған еліміздің даму стратегиясында қазақ тілін өркендету мен шет тілдерді оқыту мәселесіне айрықша мән берілген. Шет тілін білу заман талабы екені белгілі. Туған тіліңді жетік меңгеріп, қастерлей білуге балуымыз керек. Бірақ өскелең ұрпақ бір тілмен ғана шектеліп қоймай, жан-жақты болып, тіл үйрені орынды. Бұл жеке өз болашағының ғана емес, тұтастай ұлтының болашағының жарқын болуының кепілі.

Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарымқатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазір ағылшын тілін білу - уақыт талабы.

Неден бастаған жөн деген сұраққа жақсы оқулық керек дер едім. Өйткені дұрыс таңдалған оқу құралы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қазіргі кезде ағылшын тілінен оқу құралдары өте көп, біздің мектепте әртүрлі баспасының оқулықтары қолданылып келді және қазіргі

1- сынып оқушылары «Экспресс паблишин» баспасының оқулықтарын пайдалануда. 1-сыныптар екі топқа бөлініп, аптасына бір сағаттан оқытылады. Бұл кітаптардың ерекшелігі сөйлеу мен тыңдау дағдыларын дамытуға арналған оқу кітабы мен дискілер, жазу тапсырмалары бар жұмыс кітабы және әр сабақтың жоспары мен әртүрлі әдіс-тәсілдер көрсетілген мұғалімге арналған кітабы, тақырыпқа сай көрнекіліктері берілген.

Тілді үйрену сабақтарында оқушылардың тыңдау, оқу, жазу, сөйлеу дағдыларын дамыту сабақ барысында жүзеге асып отыруы тиіс және жазудан гөрі оқушылардың тыңдап түсінуіне, сөйлеуіне көбірек назар аударылады, өйткені бұл жаста балалардың көбі есту, көру арқылы есте сақтайды. Бастауыш сыныпта ата-аналардың көмегі де өте маңызды. Егер олар бүгін сабақта үйренген сөздерін күнделікті үйде қайталап отырса, келесі сабақта балалар оны ұмытпай еркін қолданатын болады. Бірақ өкінішке орай ата-аналар арасында «ағылшын тілін білмейміз, көмектесе алмаймыз» деушілер көп. Бұндай жағдайда мен интернетті қолдануға, сөздіктерді пайдалануға ақыл-кеңес беремін(мысалы: google-переводчик).

Сонымен қатар оқушылырдың ағылшын тілінде ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту бағытында түрлі іс-әрекет ұйымдастыруға болады. Шет тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады. Мысалы, жаңа сөз бірліктерін енгізуде міндетті түрде суреттермен көрсету, сөздерді қайталау, жатқа айту сияқты тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың есте сақтауы артып отырады. АКТ құралдарын пайдалану арқылы балалардың сабаққа деген қызығушылықтары артады, сабақта белсенділік танытады.

Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім -біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолдану керек. Ұлы педагог В.А.Сухомлинский «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз шығармашылықсыз, толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды» дегендей, әр сабақ барысында әр түрлі ойын элементерін пайдаланамын. Ойын әдісі арқылы оқыту олардың, пәнге деген қызығушылығын арттырады, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге, екінші бір оқушының жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттықтырады. Жақсы құрастырылған және де үздік әдіспен ұйымдастырылған ойын практикалық, тәрбиелік және дамытушылық жағынан оқыту тәсілі болып табылады.

Ағылшын тілін үйрету барысында көбінесе әндерді, рөлдік ойындарды жиі қолдану - тілдік қарым-қатынас құралы ретінде жаңа сөздер мен сөз тіркестерінен құрап үйренуге, оқушының сөздік қорының көбеюіне ықпал етеді. Ән, өлең тыңдау кезінде таныс лексика оқушы есінде тез жатталады. Шет тілінде ән айтып үйрену барысында оқушы дыбыстарды дұрыс атап үйренеді, сөйлемге дұрыс екпін қояды. Әнмен жұмыс барысында, рөлдерге бөліп оқығанда оқушының көңіл күйі көтеріліп, тілге деген қызығушылығы арта түседі.

Қазір қазақстандық мұғалімдердің педагогикалық шеберліктерін арттыруға арналған деңгейлік курстар жүріп жатыр. Сындарлы оқыту ториясына сүйенсек, бүгінгі күні білім дайын күйінде қабылданбай, оқушылар оны өздігімен ізденіп құрастырса, тұлғаның дамитыны, алған білімі ұзақ мерзімде есте сақталатындығы дәлелденіп отыр. Бұл бағдарламаның негізгі қағидаларының бірі: 1) оқытушының негізгі рөлдері: «жетекші», «ұйымдастырушы», «менеджер», 2) сыныпқа кіргеннен бастап жақсы көңіл-күймен сабақты өткізу, т.б. Қазіргі кезеңде пән мұғалімдерінің кеңінен қолданып жүрген тілдік жаттығуларының біріне «Warming up» жаттығуын кіргізуге болады. Тілдік жаттығудың мақсаты - сабаққа деген бетбұрыс туғызу. Тілдік жаттығу барысындағы мұғалімнің жылы дауысы, сұрақтардың алдын ала ойластырылып тапсырмалардың дұрыс жоспарлануы мұғалім мен оқушының арасындағы жақсы қарым - қатынас туғызып, алдағы сабақтың нәтижесін жоғарлата түседі. Бастауыш сыныптың оқушылары тез шаршап кетеді, сондықтан сергіту сәттерін қолданып отыру, оқушыларға қозғалуға, жүруге мүмкіндік беру, әр тапсырманы 6-7 минутта орындап, тапсырмаларды түрлендіріп отыру қажет. Диалогты сөйлеуде - оқушылар сұрақ - жауап, өтініш айту, нұсқау беру және тағы басқа жұмыстары ретінде қарапайым іс - әрекеттерді жасай алуы тиіс. Балалар бөлік элементтерден жаңа, тұтас жағдай құрай алуы керек. Оқушылар жалпы арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр - түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтіндігін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру қажет және әр оқушы сөйлегенде екі репликадан айтуы қажет. Шағын шығарма жазу оқушылардың тек жазу, тілді түсіну, сөйлеу қабілеттерін арттырып қана қоймай әр баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына себеп болады. Бұндай шығармаларды көп уақыт алмай 5 минуттық жазу ретінде өткізу әбден мүмкін. Шығарма тыңдау барысында диалогтағыдай баланың жіберген қателеріне емес, оның идеясына, өмірлік тәжірибесін сипаттай білу қабілетіне көбірек назар аударған жөн.

Жаңартылған білім - болашақтың кепілі

Бижанова Н.Б. №54 НМ

Қазақстан Республикасында орта білім беру мазмұнын жаңарту шеңберінде білім беру үдерісінің құрылымы мен мазмұнына елеулі өзгерістер енгізілуде. Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама.Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру-бүгінгі күннің басты талабы. Мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек.Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзыреттілігіне байланысты екенін терең түсіндік. Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім беретін адам ғана емес, сондай-ақ олардың оқудағы еңбегін қызықты, тиімді ұйымдастыра алатын, оларға үлгі болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-қатынас барысында әрбір жағдаят үстінде ерекше білім деңгейін көрсетуді және шығармашыл шешім қабылдай алуын талап етіп отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заманның мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды меңгерген болуы керек. Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектенуі керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады.

Сонымен қатар, жаңа бағдарламаның мәні, баланың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған. Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді. Ал оның негізі бастауыш сыныптарда қаланбақ. Сондықтан да бастауыш сыныпта әр сабаққа әр түрлі тиімді әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттыру ең басты мәселе.Бастауыш сынып пәндеріне арналған оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен жаңартылған білім жүйесі құзыреттілікке және сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім берудің маңыздылығы - оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу. Жаңа білім беру бағдарламасы сыни тұрғыдан ойлауға, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді үйретеді. Жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшелігі спиральді қағидатпен берілуі. Оған оқу мақсаттарын зерделей отыра тапсырмаларды ықшам сабақтарды құрастыру барысында көз жеткізуге болады..

Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериялық бағалау жүйесіне өтті. Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Бұл бағалау түрлері баланың жан-жақты ізденуіне ынталандырады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады және тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасынның бөлімдерін (ортақ тақырыптарын және белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл және баға қою арқылы өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша қолданылады. Бұл бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен айналысуына ықыласын туғызады.

Қай елдің болсын өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. Соңғы жылдары педагогикалық теорияда және оқу-тәрбие үдерісінде айтарлықтай өзгерістер болып жатыр. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Білім берудегі жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы болып отыр. Шындығында Жаңа, тез өзгермелі, білімді де білікті, тың серпіліске, өзгеруге дайын және жаңа талап межесінен көріне алатын шығармашыл да кәсіби шебер мұғалімдерді қажет етіп отырғанына көзіміз жетті. Үйренгеніміз де, үйренеріміз де көп. Білім берудің жүйесін қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім беретін мектептерге де енгізіле бастауы көңілді қуантады. «Мұғалім көп әдісті білуге тырысуы керек. Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдануы керек»,-деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, қазіргі заман талабына сай оқушыларды заманауи әдіс -тәсілдермен оқытып, ой -өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу біздің міндетіміз және соған лайықты болуымыз керек дегім келеді.

Әдебиеттер.

1.ҚР орта білім мазмұнын жаңарту еңберінде қазақ тілінде оқытатын мектептердегі бастауыш сынып пәндері бойынша педагогика кадрларының біліктілігін арттыру курсының білім беру бағдарламасы. 2016 ж.

2.«Тәжірибедегі рефлексия» жалпы білім беретін мектептердегі педагогика кадрларының кәсіби даму бағдарламасы Тренерге арналған нұсқаулық. 2016 ж.

3.Мұғалімге арналған нұсқаулық Үшінші (негізгі) деңгей. 2012 ж.

Приёмы и методы формативного оценивания.

Таженова.Г.Б. Актюбинская СШ

В Послании Президента отмечено: «Чтобы стать развитым конкурентоспособным государством, мы должны стать высокообразованной нацией. Необходимо уделять большое внимание функциональной грамотности наших детей, в целом всего подрастающего поколения. Это важно, чтобы наши дети были адаптированы к современной жизни». В этом, я считаю, заключается актуальность данной темы.

Сегодня очень много говорится об индивидуализации учебного процесса, повышении учебной мотивации и учебной самостоятельности учащихся. Наиболее соответствующим требованиям современного общества механизмом, который учитывает индивидуальные способности учащихся и их возрастные особенности является формативное оценивание, которое можно еще назвать оцениванием для обучения.

Формативное оценивание - это процесс поиска и интерпретации данных, используемый учениками и их учителями для определения этапа, на котором находятся обучаемые в процессе своего обучения, направления, в котором следует развиваться, и установления, как лучше достигнуть необходимого уровня

Формативное оценивание - вид оценивания, который проводится непрерывно, обеспечивает обратную связь между учителем и обучающимся и позволяет своевременно корректировать учебный процесс. Формативное оценивание является процессом, который оказывает непосредственное влияние на рост и развитие учебных достижений и обеспечивает обратную связь между учителем и обучающимся. Методы формативного оценивания можно использовать на разных этапах организации учебной деятельности как в процессе объяснения темы, выполнения заданий, так и во время предоставления обратной связи обучающимся. Методы формативного оценивания могут использоваться при организации индивидуальной, парной и групповой работы. Особенности техник формативного оценивания заключаются в использовании аналитических инструментов и приемов для измерения уровня усвоения, прогресса учащихся в процессе познания. Результаты такого оценивания можно применять для выработки рекомендаций по улучшению обучения и учения. Техники формативного оценивания можно подразделить на несколько условных групп или видов. Мною применялись следующие техники формативного оценивания на всех уроках:

«Словесная оценка». Это устная обратная связь учителя и ученика, которая эффективна на любом этапе урока. Следующие виды техник используется учителем в процессе объяснения темы, выполнения задания учащимся (учения):

Техника «Сигналы рукой». Учитель останавливает объяснение и просит учащихся показывать ему сигналы рукой, свидетельствующие о понимании или непонимании материала. Для этого учитель предварительно договаривается с учащимися об этих сигналах: ƒ

Я понимаю __________и могу объяснить (большой палец руки направлен вверх)

Я все еще не понимаю _________ (большой палец руки направлен в сторону)

Я не совсем уверен в _______________(помахать рукой)

Посмотрев на сигналы, учитель предлагает некоторым учащимся высказаться:

(1) тем, кто не понял, задает вопрос: «Что именно вам непонятно?»; (2) слово предоставляется тем, кто не очень уверен в правильности ответа;

(3) слово предоставляется тем, кто все понял.

Учитель задает уточняющие вопросы: «Что именно вы поняли?» Обязательно предлагается выслушать несколько ответов. По итогам полученных ответов учитель принимает решение либо о повторном изучении, закреплении темы, либо о продолжении изучения темы. В случае повторного объяснения, закрепления темы учитель должен использовать еще одну проверочную мини-работу. Данный шаг важен для того, чтоб понять, происходят ли изменения в понимании темы у учащихся, испытывающих проблемы, и определить свои шаги по дальнейшей работе.

Техника «20 секунд».

Учитель задает ключевой вопрос и предлагает подумать над ним не менее 20 секунд. (Использование данной техники предоставляет возможность всем ученикам обдумать свой ответ. В текущей практике учитель начинает опрос в первую секунду после того, как прозвучал вопрос, и, как правило, ответ имеется примерно у 4-6 учеников, обладающих наиболее быстрой реакцией, что не позволяет вовлечь всех учеников в процесс обдумывания ответа). Учащихся средних и старших классов целесообразно просить коротко записать свой ответ (отдельные слова, идеи), чтобы во время обсуждения они не блокировали мыслительные процессы друг друга. Другие техники связаны с задаванием уточняющих вопросов: когда по итогам выступления, ответа учащегося учитель задает следующие вопросы: «Почему? Каким образом? Как?…». Важно помнить, что такие вопросы учитель должен задавать как в случае получения неправильного ответа, так и в случае получения правильного ответа. Это делается для того, чтобы определить и оценить глубину понимания темы, проблемы.

Следующая группа техник формативного оценивания связана с проведением небольших промежуточных работ: тестов, заданий, одноминутных/трехминутных эссе, индивидуальных заданий. Целью проведения данного вида промежуточных работ является отслеживание уровня освоения материала в определенном месте конкретной темы, при необходимости предоставление обратной связи учащимся, а также внесение корректировок в свою деятельность.

Например: Учитель предлагает написать «Трехминутное эссе». Учитель записывает или озвучивает один из предложенных ниже вопросов по теме:

1. Что, по вашему мнению, было наиболее важным из того, что вы узнали (выучили) сегодня? (2) Какой вопрос вам запомнился? (3) Что для вас было наиболее трудным, не- понятным сегодня? После того как ученики сделают записи, учитель может предложить озвучить их, для того чтобы увидеть уровень понимания темы, отметить наиболее непонятные моменты, на которые он должен немедленно отреагировать с помощью дополнительных заданий, методов, примеров. В конце урока учитель может предложить учащимся написать ответы на вопросы: (1) Что для вас было наиболее трудным, непонятным сегодня? (2) С каким типом заданий (задач) вы не справляетесь? Как вы сами думаете, почему? Учитель собирает ответы учащихся, знакомится с ними и в случае обнаружения проблемных моментов корректирует свою деятельность на следующем уроке.

2. Учитель готовит «краткие тесты» для проверки промежуточных результатов. На использование данной техники формативного оценивания отводится не более 3-5 минут урока. Опираясь на критерии оценки, предложенные учителем, учащиеся могут проверить свои тесты (самооценка) или работы своих одноклассников (взаимооценка).

Следующие техники формативного оценивания используются, когда учитель предоставляет ученику возможность улучшить свою работу (чаще всего суммативную).

Например: Учитель после проверки письменной работы не выставляет отметку, а делает записи в тетради ученика, использует различные значки, цвета. (Письменная обратная связь). Например, птичкой зеленого цвета отмечает удачно выполненные места работы. (В текущей практике учителя в основном отмечают только недостатки работ учеников и их ошибки). Значком определенного цвета пасты или маркера учитель отмечает места, в которых имеются ошибки, и на полях пишет рекомендации ученику, предлагая конкретные советы по улучшению работы.

При возврате работы на доработку учитель с учащимися определяет срок сдачи усовершенствованной работы. Такой вид формативного оценивания не может применяться при оценивании итоговых проверочных работ.

Учитель должен использовать разнообразные методы и средства для оценивания того, как учащиеся формулируют, анализируют, обобщают информацию, и на основании полученных результатов оценивания соответственно корректировать свое преподавание.

Карточки для обобщения или для вопросов.

Учитель периодически раздает учащимся карточки с заданиями, указанными на обеих сторонах: 1 сторона: Перечислите основные идеи из пройденного материала (раздела, темы) и обобщите их. 2 сторона: Определите, что вы еще не поняли из пройденного материала (раздела, темы), и сформулируйте свои вопросы.

Светофор.

У каждого ученика имеются карточки трех цветов светофора. Учитель просит учащихся показывать карточками сигналы, обозначающие их понимание или непонимание материала, затем он просит учащихся ответить на вопросы: К учащимся, которые подняли зеленые карточки (все поняли): - Что вы поняли? К учащимся, поднявшим желтые или красные карточки: - Что вам не понятно? По итогам полученных ответов учитель принимает решение о повторном изучении, закреплении темы или продолжении изучения материала по программе.

Так же можно оценивать выполнения домашних заданий с помощью цветовых сигналов:

зелёный - я умею, жёлтый - я затрудняюсь, красный - требуется помощь.

Трехминутная пауза.

Учитель предоставляет учащимся трехминутную паузу, которая дает учащимся возможность обдумать понятия, идеи урока, связать с предыдущим материалом, знаниями и опытом, а также выяснить непонятные моменты. ƒ Я изменил свое отношение к………. ƒ Я узнал больше о ………….

Я удивился тому, что…… ƒ

Я почувствовал … ƒ

Я относился к ……

«Незаконченное предложение». Учащиеся должны закончить предложение, например,

На уроке мне было важно и интересно…

Сегодня на уроке я понял…

Хотелось бы узнать…

Этот вид работы часто использую на этапе урока «Рефлексия» как в устной, так и письменной форме. Эту технику можно сделать не только в форме таблицы, но и форме руки, где на каждом «пальце» написано начало предложения, которое необходимо продолжить.

Мини-тест.

Мини-тесты призваны оценивать фактические знания, умения и навыки учащихся, т.е. знания конкретной информации, определенного материала. Это тесты, предполагающие выбор: ƒ из множества предложенных ответов; ƒ из правильного/ неправильного ответа; или предполагающие краткий ответ Элективный (выборочный) тест.

Учитель раздает каждому учащемуся карточки с буквами «A, B, C, D», просит учеников ответить одновременно, т.е. поднять карточку с правильным ответом. Учитель обязательно должен предложить ученикам подумать 20 секунд и только после этого представить ответ. Учитель обсуждает с учащимися разные варианты ответов и просит их объяснить свой выбор. Ответы позволяют учителю определить уровень и качество понимания учащимися изученной темы и принять решение: продолжить объяснение данной темы или двигаться далее.

Формативный тест.

Учитель произвольно делит учеников на малые группы (по 4-5 учащихся в группе). Каждый учащийся получает лист с вопросами теста и лист для ответов. Учащимся предоставляется время на обсуждение вопросов теста в малых группах. После обсуждения учащиеся заполняют лист ответов самостоятельно. Баллы каждого учащегося подсчитываются отдельно. необходимо предупредить учащихся, что они могут быть не согласны с членами группы, и отметить тот ответ, который они считают правильным.

Дневники / журналы по самооценке

Дневники/ журналы по самооценке создаются для того, чтобы учитель и учащийся могли дать оценку приобретенным в течение урока знаниям, умениям и навыкам, компетентностям, а также тому, каким способом приобретены эти знания, умения и навыки, и их объем. Дневники помогают учителю получить представление об уровне прогресса учащегося и предпринять соответствующие шаги для улучшения образовательного процесса.

Волшебная линеечка.

Ученики на полях тетрадей чертят шкалу и отмечают крестиком, на каком уровне, по их мнению, выполнено задание. При проверке учитель, если согласен с оценкой ученика, обводит крестик, если нет, то чертит свой крестик, ниже или выше.

Лесенка.

Ученики на ступеньках лесенки отмечают, как усвоили материал урока: нижняя ступенька - не понял, вторая ступенька- требуется небольшая помощь или коррекция, верхняя ступенька - хорошо усвоил материал и работу может выполнить самостоятельно. Формативный опрос

Это форма проверки, следующая сразу за презентацией материала или за каким-либо видом деятельности на уроке. Учитель задает дополнительные уточняющие вопросы: «Почему? Каким образом? Как?…». - Как, чем _________________ похожи или отличаются от ________ ?

• Каковы характеристики (части) _____________________________ ?

• Каким образом мы можем показать, проиллюстрировать _______ ?

• Какова основная идея, концепция, мораль в _____________________ ?

• Каким образом ______________соотносится с __________________ ?

• Какие идеи, детали вы можете добавить к _____________________ ?

• Приведите пример по (к) _____________________________________ ?

• Что неверно в _______________________________________________ ?

• Какое заключение вы можете сделать _________________________ ?

• На какой вопрос мы пытаемся ответить ______________________ ? - Какую проблему мы пытаемся решить ?

• Что вы предполагаете сделать _______________________________ ?

• Что могло произойти, если бы ________________________________ ?

• Какие критерии вы использовали бы для оценки _________________ ?

• Какие доказательства или подтверждения вы можете привести в поддержку ________________________________________________ ?

• Как можно подтвердить или опровергнуть ____________________ ?

• Как это можно рассматривать с точки зрения ________________ ?

• Какие альтернативы нужно иметь в виду ______________________ ?

• Какие подходы или методы можно использовать в ______________ ?

Упражнение на проверку усвоения нового материала.

Учитель создает таблицу из четырех окошек (квадратов) с надписями: «Предсказать», «Объяснить», «Обобщить» и «Оценить». После объяснения нового материала он просит учащихся выбрать определенный квадрат. При этом учитель поясняет, что таким образом каждый учащийся выбирает себе тип задания, который ему нужно будет выполнить по изучаемой теме. Затем, в зависимости от выбора квадрата, учитель задает вопрос.

Например: (1) если учащиеся выбрали квадрат «Обобщить», то учитель может дать следующее задание: «Перечислите основные идеи из нового материала». (2) если учащиеся выбрали квадрат «Объяснить», то учитель может задать следующий вопрос: «Как вы понимаете изученный термин (понятие)?»

Внутренний и внешний круг

Учащиеся образуют два круга: внутренний и внешний. Дети стоят лицом друг к другу и задают друг другу вопросы по пройденной теме. Учащиеся из внешнего круга передвигаются и создают новые пары. Продолжается та же работа с вопросами.

Обобщение в одном предложении.

Попросите учащихся обобщить изученную тему в одном предложении, которое отвечало бы на вопросы «кто? что? где? когда? почему? и как?».

Обобщение в одном слове.

Учитель дает учащимся задание: "Выберите (подберите) слово, которое наиболее точно обобщает тему».

Письменные коммен тарии (письменная об- ратная связь)

Обязательный элемент оценивания - предоставление обратной связи. Проверяя письменные работы учащихся, учитель делает свои комментарии в соответствии с критериями оценки и уровнем достижения результата. Комментарии должны быть ясными и нести обучающий характер. Проверяя письменную работу, можно выделять правильные (интересные) части одним цветом, а требующие доработки - другим. Комментарии к письменным работам могут включать напоминания (что следует добавить), подсказки или примеры.

Словесная оценка (устная обратная связь).

Самый распространенный вид оценки. Учитель похвалил учащегося за хорошее выполнение упражнения и, таким образом, провел устную обратную связь, соответственно, учащийся может понять, что данный материал или информацию он успешно освоил. Учитель указал учащемуся на ошибки в выполнении упражнения. Он не поставил за работу никакой отметки, но оценил ее. В результате учащийся может судить о том, что ему необходимо сделать для достижения более высоких результатов.

Самооценивание.

Процесс, в ходе которого учащиеся собирают информацию о своем учении, анализируют ее и делают выводы о своем прогрессе. Обязательное условие проведения самооценивания - наличие критериев оценивания работы, с которыми учащиеся должны быть ознакомлены в начале изучения темы и до начала выполнения работы.

Две звезды и желание (взаимооценивание)

Применяется при оценивании творческих работ учащихся, сочинений, эссе. Учитель предлагает проверить работу одноклассника. Когда учащиеся комментируют работы друг друга, они не оценивают работы, а определяют и указывают на два положительных момента - «две звезды» - и на один момент, который заслуживает доработки, - «желание».

«Резюме». Ученики письменно отвечают на серию вопросов, которые помогут выявить их отношение к уроку, предмету, учителю. Подобную технику рекомендуется использовать раз в неделю или в месяц. Некоторые типовые вопросы: 1. Что нравится на уроках? 2. Что не нравится на уроках? 3. Можешь ли ты учиться лучше по предмету? 4. Что мешает учиться лучше? 5. Поставь отметку учителю по десятибалльной системе. Обоснуй ее. Пример 1

Перед знакомством с числом и цифрой «5» учитель читает такую загадку: что стоит в конце страницы, Украшая всю тетрадь? чем вы можете гордиться? ну, конечно, цифрой … (Пять) После того как найдена отгадка, учитель формулирует цели урока: «Ребята, сегодня мы познакомимся с числом и цифрой «5». Вы научитесь писать число «5», различать число и цифру «5». Затем работа над загадкой продолжается. чтобы побудить ребенка к доказательству, следует выяс нить, каким путем он шел, отгадывая загадку: «Как ты догадался/догадалась, что речь идет о цифре 5?», «Почему ты так решил (а)?». Далее учитель, заслушав несколько ответов учеников на поставленные вопросы, опять обращается к ученикам с вопросом: «Что вы должны знать и уметь делать относительно числа и цифры 5?». Заслушивает ответы еще нескольких учеников и пере ходит к следующей части урока. Анализ фрагмента Загадка помогает учителю привлечь внимание учеников, мотивировать их, развивать логиче ское мышление учеников и помочь им лучше осознать цель урока. некоторые загадки могут служить исходным материалом для знакомства с математическими понятиями (цифра, число, отношение, величина и т.д.). Пример 2

Учитель начинает урок с обращения к детям: «Ребята, я вам прочитаю стихотворные строчки, а вы должны догадаться, какую геометрическую фигуру мы сегодня будем изучать» Учитель читает стихотворение: медвежонок по имени Вини нарисовал четырехвершинник, А может быть, четырехсторонник, но точнее ... . Ученики отвечают: «Четырехугольник». Учитель опять обращается к содержанию стихотворения и задает вопрос: «Какие слова из стихотворения нам помогут нарисовать четырехугольник? Что вы на уроке узнаете о четырехугольнике?». Заслушав 35 учеников, учитель обобщает их ответы и дополняет: «Мы сегодня на уроке познакомимся с четырехугольником. Вы узнаете, из каких частей он состоит, научитесь его чертить, отличать от других геометрических фигур, находить такие же фигуры вокруг себя (в окружающей действительности)». Анализ фрагмента Рифмованные строки для изучения геометрических фигур помогают ученикам запомнить на звание и значение данных терминов. Используя их в начале урока, учитель ориентирует детей на тему урока и помогает ученикам определить цели. Работая над содержанием стихотворной строки, учитель постепенно вводит учеников в новую тему и помогает им постепенно усвоить форму этой фигуры, е¸ отличия от других геометрических фигур.

Пример 3. математика. Класс: 4. Тема: луч Обучающая цель урока: 1. Ученики будут знать названия геометрических терминов: луч, отрезок, прямая линия; уметь различать луч, отрезок и прямую линию. 2. Смогут нарисовать прямую линию, отрезок заданной длины, измерять с помощью линейки прямую линию, отрезок. Воспитательная цель урока: 1. При использовании линейки для рисования прямой линии, ученик сможет работать акку ратно, не мешая однокласснику по парте. 2. Ученики при активной работе группы смогут выслушать ответы одноклассников. Учитель начинает урок с вопроса: «Ребята, вы любите сказки? Я вам расскажу одну не простую, а математическую сказку. Если вы внимательно е¸ послушаете, то сразу определите тему сегодняшнего урока и то, что мы сегодня научимся делать». Далее учитель рассказывает дидактическую сказку: «Жили-были две прямые. Поспорили они, кто первый добежит до бесконечности. И побежали. Бегут-бегут, и никак добежать не могут. Вдруг столкнулись, пересеклись и побежали в разные стороны искры-лучи из точек пересечения». После прочтения сказки учитель обращается к ученикам с вопросами: «Кто является главными героями сказки? О чем эта сказка? А что вы уже узнали из сказки? Что мы будем изучать на уроке?» Затем учитель конкретизирует цель урока: «К концу урока мы будем знать, что такое луч, прямая линия, отрезок, и сможем их чертить и отмерять отрезки на заданную длину». Анализ фрагмента на уроках в начальной школе, где есть место сказке, всегда царит хорошее настроение. Сказка - это залог успешной работы. Сказка несет в себе фантазию, творчество, а самое главное, учит детей логически мыслить. Содержание небольшой дидактической сказки помогает ученику сосредоточиться на теме урока и сформулировать его цели, т.е. то, к чему нужно стремиться в процессе обучения на уроке.

Пример 4.

Предмет: математика. Класс: 1 Тема: Сложение Учитель пишет на доске тему урока: «Сложение». Затем спрашивает учащихся о том, где и в какой ситуации необходимо использовать действие сложения в нашей жизни. Дает время на обдумывание ответа (20 секунд), затем заслушивает идеи учащихся. Учитель обобщает идеи учащихся и говорит, что с действиями сложения мы сталкиваемся каждый день, и что сегодня на уроке они будут изучать, как правильно выполнять действия сложения. Затем учитель озвучивает цель урока: «Уметь правильно выполнять действия на сложение чисел». Учитель объясняет, чтобы достичь основной цели, необходимо: 1. Уметь выполнять сложение чисел. 2. Уметь самим составлять простые выражения на сложение (2+3=; 4+7=; и т.д). Затем учитель обращается к ученикам с вопросом, что они сегодня узнают на уроке и чему на учатся. Учащиеся перечисляют, что от них ожидается к концу урока, начав предложения «Я узнаю... Я смогу… Я научусь … » 5. Просить учащихся самим поставить для себя цель урока по названной теме.

При использовании техник формативного оценивания учителю рекомендуется иметь свой личный журнал, где он будет регистрировать достижения учащихся с помощью условных заметок, отметок, значков разных цветов. Они могут помочь учителю определить проблемы в обучении каждого конкретного ученика и класса в целом, отслеживать динамику развития ученика относительно учебных целей, а также составить план работы. Условные обозначения выставляются напротив фамилии учащегося в клетке, соответствующей дате урока. Использование формативного оценивания подразумевает, что по итогам проверки работ, ответов учащихся учитель, вместо отметки, использует либо письменные, либо устные комментарии по качеству выполнения, представления работы. Итоги не просто констатируются, а обсуждаются с учащимся. Информация одинаково важна как для учителя, так и для ученика с целью внесения корректив в процесс обучения и процесс учения.

Мұғалімнің кәсіби дамуының үздіксіздігі: мәселелері мен шешу жолдары

Досумбетова Э.У. Елек ОМ

Бүгінгі Қазақстандық мектептерге қоғамның қарқынды дамуына ілесе алатын, заман талабына сай ойлайтын, ғылыми-әдістемелік білімі жеткілікті, педагогика мен психологияны терең меңгерген ізденімпаз мұғалім қажет. Бұл мұғалімнің кәсіби шеберлігінен көрінеді. Басқаша айтқанда, білім беру үдерісі мұғалімнің дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол мұғалімнің өзін-өзі дамытуына, өзіндік білім алуына және өздігінен шығармашылық түрде қызметтерін іске асыруға мүмкіндік береді. Мұғалім - бүгінгі оқушы - ертеңгі қоғамның, елдің тірегін өмірге дайындаушы. Мұғалім, Педагог мамандығы, зиялылар ішіндегі көп топтасқан мамандықтардың ірі тобына жатады. Білім беру жүйесінде педагогтар мемлекеттік қызметкерлер болып табылады. Педагог өз мамандығының сапасын, біліктілігін арттыруды психологиялық тұрғыдан қамтамасыз етуі үлкен роль атқарады. Педагогтың іс-әрекеті көбінде оның кәсіби шеберлігінің кеңістігіне қатысты, педагогикалық қарым-қатынас механизмдеріне, оқушылардың (студенттердің) психологиялық ерекшеліктерінің табиғатына да байланысты. Педагогикалық ісәрекеттің дамуының жоғары деңгейі мынада - педагог өзін-өзі дамыту механизмдерін қалыптастыруға мақсат қояды және оқушыларға өз қабілет-қарымы бойынша даму бағыттарын ұштайды, кәсіби дамуды көздейді. Кәсіби даму - (лат. profiteor - өз ісімді хабарлаймын) - еңбек әлемінде, соның ішінде жекеленген кәсіби ролдердің, кәсіби мотивацияның, кәсіби білімдер мен дағдылардың әртүрлі аспектілерін игеруге бағытталған адамның онтегенезде болып жатқан әлеуметтену үрдісі. Кәсіби дамудың негізгі қозғаушы күші әлеуметтік топтар мен институттарға идентификациялану негізінде әлеуметтік контекстке интеграциялануға тұлғаның талпынысы болып табылады.Кәсіби даму - нәтижесінде адамның өзінің барлық өмірінің барысында өз кәсіби дағдылары мен іскерліктерінің деңгейін және сапасын сақтауға мүмкіндік алатын үрдіс. Бір рет қана кәсіби маман болу мүмкін емес. Кәсіби маман болып қалу үшін, тұлғаның үнемі кәсіби дамуы қажет.Кәсіби даму іс - әрекеттің барлық саласына қатысты: педагог, менеджер, кеңес беруші, психолог, дәрігер, дизайнер, әртіс және тағы басқа.Кәсіби даму - бұл жүйелі беку, білім саласында жетілу және кеңею, тұлғалық сапалардың дамуы, жаңа кәсіби білімдер мен дағдыларды меңгерудегі қажеттілік, өзінің барлық еңбек жолында белгілі міндеттерді атқара білу.Кәсіби даму міндеттілік немесе жалған емес, ойлаудың, пайдалы әдеттің негізі болуы керек. Қоғамдық қызығушылықтардың көзқарасы бойынша, адамның кәсіби дамуы тек кәсіби әдеп кодексінің бір пункті: өзімен жұмыстанбайтын адам, кәсіби маман деп танылмайды деп те қарауға болады.Кәсіби даму адамнан саналы, бағытталған, белсенді оқуды талап етеді. Мұндай оқу басқа формалардан анық ерекшеленеді. Әрбір адам өзінің қандай бағытта дамуы керек, ақпараттарды қандай әдістермен алатынын, қандай жолмен меңгеретінін өзі шешеді. Кәсіби дамуда педагогтың кәсіби өзіндік даму мен өзіндік білім алу психологиясы ерекше. Әр педагог өзін іштей үнемі оқуға, ізденуге итермелеп, дайындап отыруы керек. [4.58б] К.Д. Ушинский айтқандай, «мұғалім өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, оқуды, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады». Өмірдің өзі педагогтың алдындағы күн тәртібіне педагогикалық білім берудің үздіксіздігі мәселесін қойып отыр.Педагогтың кәсіби дамуының психологиялық теориясының басты идеясы мынадай негізгі жағдайларда қалыптасады:егер оқу - танымдық үрдіс орын алса, онда оның даму үрдісі де орын алады. Сондықтан білім мен түрткілер тұлғаның кәсіби дамуының негізі болады. Әр тұлға өзінің білімін жетілдіріп, түрлі түрткілерден қуаттанып, әрекетке көшетіні анық дүние. Кәсіби тұрғыдан үнемі дамып отырған педагог психологиясы айқын сезіліп, жұмыстануға, өзгені де дамытуға оң ықпалын тигізері сөзсіз.Осы тұрғыдан алып қарағанда еліміздегі Назарбаев зияткерлік мектептерінің жұмысында айтарлықтай оңды істер жүзеге асырылуда. Әрбір маманды танымал оқу орындарына біліктілігін арттыру курстарына, семинарларға, конференцияларға, жобалық жұмыстарға жіберіп, кәсіби жағынан шыңдалуға әсер етуде. Сыни тұрғыдан ойлап, жаңа технологиялаларда жұмыстана алатын, құзыретті, артына ере білген баланы да жан - жақты дамытуға бағытталған біздің педагогтар нәтижелі жұмыстануда. «Сенің қолыңнан келеді», «Біз саған сенеміз», «Саған үміт артамыз» деген түрткі сөздердің өзі - ақ психологиялық ахуал қалыптастырудың бастамасы. Өз мектебімізде ұйымдастырылып отырған әріптестер семинары, әлеуметтік жобаларға қатысуды бастама еткен істер нәтижесін беруде. Ал енді біздің мамандар өзін «кәсіби тұрғыдан дайынмын ба?» деп психологиялық тұрғыдан сараға салуы әркімнің өз еншісінде болмақ. [5.132б] Халқымыздың ғасырлар бойы армандап, екі ғасыр тоғысында қол жеткізген бақыты - ол біздің тәуелсіздігіміз. Оның іргетасының мықты болып қалануы ұрпаққа берілетін білім мен тәлімді тәрбиеде. Ал ол ұстазға жүктелетін ауыр міндет.Бүгінде мұғалімнің белгілі-бір құрлымдарға деген жеке қатынасын көрсететін педагогикалық ұстанымдарының анықталуы әдістемелік қызметтің қалыптасуында маңызды рөл атқарады. [2.91б] Атап айтқанда:

-мамандықтың, педагогикалық ғылымның мәні, мағынасы, құндылығы және мақсатына қатынасы ( өзін маман ретінде сезіну);

-білім берудің мазмұнына қатынасы ( маман мәртебесін ұғыну )

-білім алушыға өз өмірінің субьектісі, білім берудің мақсаты мен құндылығы ретінде қатынасы (ізгілікті - тәрбиеші болуы)

-әріптестеріне қоғамның кәсіби өкілі ретінде қатынасы (өзін қызметкер және ойлап шығарушы ретінде сезіну)

-өзін дамып келе жатқан және шығармашыл тұлға ретінде қатынасы

(өзін зиялы тәрбиелеуге және сақтауға тырысу, сұхбаттасуға шығуы)

Сондай-ақ әдістемелік қызметті жаңарту қазіргі мұғалім бойында қалыптасатын құзыреттілікке де тікелей байланысты.

Қазіргі мұғалім үрдісіндегі құзыреттілік;

-интеллектуалдық

-коммуникативтік

-әлемдік көзқарасы

Осындай жаңа формация мұғалімін қалыптастыруды көздейтін тұлға бағытталған интеграцияланған білім беру мына модульдерден тұрады;

-ынталандырушылық;

-мазмұндық; -үрдістік. Ынталандырушылық модуль мазмұны тұлғаның өздігінен білім алуына ықпал етеді. Бұл:

-жаңа үрдістерді, педагогикалық деректерді, тәжірибені білуге деген ынтасы мүмкіндігінше кәсіби - педагогикалық өзін-өзі жүзеге асыру іс-әрекетінің көрінісі;

-қоғам дамуының жаңа ағымдарын түсінуі;

-білім беру жүйесіндегі жаңа көзқарастардың жүзеге асырылуына қатынасуы. Мазмұндық модуль - түсіну, білу. Бұл;

-философиялық білім; философиялық заңдылықтар, ұстанымдар және олардың педагогикалық ғылымы тәжірибеде көрініс табу;

Педагогтерге тән жалпы тұжырымдамалық ұстаным мен көзқарасты айқындайтын басты қажеттілік қағидасы;

Жүйелілік көзқарасты барлық жағдайларда қолдануға мүмкіндік беретін жүйелілік қағидасы;

Жаңаруға ықпал ететін, білім ұйымының ерекшелігін ескеріп оны қолдануды жүзеге асыратын баламалық қағидасы;

Жасалған бағдарламалар мен жобаларды түзету, өзгерту және нақтылауды қажет ететін ашықтық қағидасы;

Маманның кәсіби шеберлігін, білім беру сапасын және т.с.с. диагностикалауға, сондай-ақ білім беру қызметінің стратагиясын жүзеге асыруда күтілетін нәтиже, мониторингілеу қағидасы;

Әдістемелік қызметті үздіксіз біліктілікті арттыру жүйесінің құрамды құрылымы екендігін айқындайтын біртұтастылық және кешенділік қағидасы. [4.89б]

Сонымен білім беру жүйесінің жаңаруын әдістемелік қамтамасыз ету, құзыретті тұлғаны қалыптастыру әдістемелік қызметке тән өзіндік ерекшеліктерді анықтап берді. Бұл білім беру ұйымдары педагогтері мен басшылардың кәсіби құзырлылығын және білім беру ұйымдарындағы жаңашылдық үрдістердің тиімділігін арттыру мен дамытуға бағытталған іс - әрекет. Дегенмен қазіргі кездегі оқыту әдістемелерінде, маман даярлауда жаңа оқыту технологияларының мүмкіндіктері толық жеткілікті түрде қолданылмауда, бұл өз кезегінде олардың дамуының қол жеткен деңгейімен, осы кезде қалыптасқан оқыту әдістемелері мен технологияларының арасында қарама-қайшылықтың пайда болуына алып келеді. Бұл қайшылықты шешу үшін педагогика ғылымы мен оқыту теориясынан терең ойластырылған, дербес білім беру міндеттерін шешуге бағытталған жаңа инновациялық білім беру технологияларын құру қажет.

Әдебиеттік оқу сабағында оқытудың жаңа технологиясын пайдалану

Елжанова А.К. Ақжар БМ

Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының бабына сәйкес мұғалімдер білім алушылар мен тәрбиеленушілер және тиісті мемлекеттік жалпы міндетті білім беру стандартына көзделген деңгейден төмен емес білім, шеберлік пен дағды алуын қамтамасыз етуге міндетті. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық саласы технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген адами қабілетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Оның мән-мағынасы туралы пікірлер де алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте: «Технология - бұл қандай да болсын істеген шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы» деп көрсетілген.

Осыған орай оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда оқытудың жаңа технологияларын жетік меңгеріп қана жетуге болады. Олар үшін:

• білім алуды қамтамасыз етуге даярлауы тиіс;

• оқушыларға үздіксіз білім алуды үйрету керек;

• мұғалім оқушылардың білімге деген құштарлығын дамытуға көңіл бөлуі керек;

• оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай оқытудың мазмұны шектелмеуі тиіс;

• оқытудың өз тәжірибесі, оқытудың негізі, оқыту барысында болжам, қиял, ойлап табу пайдаланылуы қажет;

• сезу, ойлау шығармашылық қасиеті ретінде қарастырылуы тиіс;

Білім беру жүйесін қайта құру бастауыш мектептен басталатын белгілі. Ал мектепте білім беруді жақсарту мұғалімге байланысты екендігі сөзсіз. Сондықтан да қазіргі мұғалімдердің білім сапасын арттыруға көп көңіл бөлуде. Соған орай білім берудің жаңа технологияларын (білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, өздігінен даму, т.б.) мақсатқа сай қолдана білу қажет. Мысалы: Әдебиеттік оқу пәнінен «дамыта оқыту технологиясын» қолдансақ, онда Л.В. Занковтың дамыта оқыту жүйесінің негізгі мақсаты - жеке адамның жоғарғы дәрежеде жан-жақты дамуы үшін негізін жасау.

Дамыта оқыту жүйесінің негізі дидактикалық принциптеріне көңіл бөліп, бүгінгі таңда ұлт мектептері одан не ала алады деген мәселеге тоқталайық.

1. Жоғары қиындықта оқыту принципі. Бұл принцип оқушылардың шамасы келетін мәселелер төңірегінде айналсоқтап тұрып, қалай білім деңгейін күрделендіру, сол арқылы түрлі қиыншылықтарды жеңуге үйрету, өз өзіне сеніммен қарауға тәрбиелеу. Оқушының тек білмегенімен шектелмей, оның дамуын қамтамасыз ету.

2. Теориялық білімнің жетекші рөлі. Бұл принцип бала тек теорияны оқып, белгілі заңдарды жаттау деген сөз емес. Керісінше, олар оқу үрдісінде түрлі бақылаулар, қарапайым зерттеулер арқылы белгілі бір нәтижеге келулері қажет, өтіліп жатқан тақырыптағы заңдылықтарды, байланыстарды сезінуге, қорытындылауға үйрету. Бірақ жаттап алмай сол қорытындыға саналы түрде әкелуге келтіру. Мұғалім осы күрделі жұмысқа басшылық жасап қана отырады.

3. Оқу үрдісін түсіну (сезіну). Бұл принцип саналы оқу принципіне қайшы келмейді. Оқытуды түсіну үшін оқушы өз бойындағы оқудан алған өзгерістерді байқауы, бұған дейін мен мынаны біліп едім, осы пәнді оқу арқылы мынадай жаңа нәрселерді үйрендім дегендерді сезіну.

4. Сабақ материалын жеделдете түсу. Бұл принципке қарсылық білдірушілер табылуы мүмкін. Бірақ егер оқушылардың білім деңгейі мен сынып ерекшелігі мүмкіндік туғызып тұрса, бір мақсатты көздейтін жаттығу, әңгімелерді соза бермей, оларды топтастырып, қалған уақытқа оқушының дамуына әсер ететін түрлі тапсырмаларды ойластыруды көздейік.

5. Барлық оқушылардың дамуы үшін. Л.В.Занков жасаған жүйенің ерекшелігі - балаларды жақсы, нашар оқушыға бөлмеу. Бала мектепке қабылдағаннан соң оның дамуы дұрыс, дені сау. Сондықтан ол оқу барысында белгілі бір дәрежеде дамиды. Тек соған сеніп, шыдамдылық көрсету керек.

6. Мұғалім мен оқушы арасында жаңаша қарым-қатынас. Бұл принципте мұғалім баланы қорқыту, зеку, айтқанын қалай да орындату арқылы бедел жинамайды, керісінше, оқушылармен дұрыс қарым-қатынаста болып, бірін-бірі түсініп, сыйлап, жаңаша қарым-қатынас орнатады.

Міне, осындай сынды идеяларды, принциптерді бастауыш мектепке қолданудың маңызы өте зор. Өйткені, бастауыш мектеп оқушысының білімі қоршаған дүние, ондағы адамдар мен қоғамның орны туралы тұтас түсінік қалыптасып, сөздік қорларын молайту болып табылады.

Бастауыш сынып мұғалімдеріне: «Дамыта оқыту қандай мақсат көздейді?» деген сұраққа көпшілігі - оқушылардың ойлау, ақыл-ой қабілетінің дамуын, ана тілін меңгерудің деңгейін көтеру деп жауап берді. Бірақ мұнда олар дәл осы кіші мектеп жасында оқушылардың ғылыми дүниетанымы қалыптасатыны жайлы ұмытып кетеді. Дамыта оқытудың көздейтін мақсаты - әдеби және ғылыми негізде бастауыш сынып оқушыларына тұтас дүние туралы түсінік беру. Сондықтан да әдебиеттік оқу сабақтарында дамыта оқыту технологиясын пайдалану - оқушының жалпы дамуын, шығармашылық қабілетінің артуын, дүниеге дұрыс көзқарасының қалыптасуын, ойлауын, сөйлеуін қамтамасыз етеді.

Дамыта оқыту жүйесінде әдебиеттік оқу сабақтарының материалдарын меңгеру барысында оқушылар ең алдымен табиғаттың кейбір заңдылықтары туралы, адамдардың өмірі, еңбегі жайлы жалпы түсінік алу керек. Сонымен қоса бастауыш сынып оқушыларының қоршаған дүниеге көзқарасы кеңейіп, табиғаттың байланыстарына қызығушылықтары артып, мазмұндап айтуға дағдыланады.

Бұл пәнді оқытуда мұғалімдердің алдында тұрған міндеттер аса маңызды. Сондықтан әр бастауыш сынып мұғалімі өз алдында нақты бір бағытты анықтап алған жөн. Мәселен, оқушылардың әдебиеттік оқу пәніне қызығушылығын дамыту; әдебиеттік оқу сабақтарында оқушылардың сөйлеу белсенділігін арттыру; өтілетін тақырыпқа байланысты оқушыларды өз бетінше мазмұндауға қызықтыру.

Әдебиеттік оқу сабақтарында оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып, жыл мезгілдерінің маусымдық өзгерістерін, ақын-жазушылардың өмірі мен еңбектері т.б. туралы әңгімелеулері оқушылардың еліне деген патриоттық сезімін оятып, ой-қиялын, тіл байлығын жетілдіреді.

Кәсіби құзыреттілікті жетілдіру - мұғалімнің басты міндеті

Ермағамбетова Л.Т. Ақжар БМ

Қазіргі заманғы ғылыми - техникалық үрдістің даму қарқыны, білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Ең бастысы-өз жұмыс орнына және бүкіл техникалық тізбекте технологияның үздіксіз өзгерістеріне тез бейімделе алатын орындаушының тұлғасын қалыптастыру міндеті. Біліміне, біліктілігіне, парасатына пайымы сай ұстаз бүгінгі таңда жас ұрпаққа білім беру жүйесінде болып жатқан оң өзгерістерге байыппен қарап, оның заман талабына сай мән-маңызын түсінеді. Шығыстың ұлы ойшылы - Әбу Насыр Әл-Фараби «Бақытқа жол сілтеу атты» трактатында адамның бақытқа жетудегі бірден бір жолы - адамның ой белсенділігі, интеллектінің дамуы, логикалық жаттығулар мен сабақтар нәтижесіндегі шығармашылық ізденістері деген тұжырымдары бүгінгі талқыланып отырған мәселенің өміршең процесс екендігінің дәлелі. Демек, құзыреттілік- үздіксіз және адамзат баласын прогрессивті түрде ілгері қарай жетелейтін сапа. Қазақстан Республикасының әлемдік үздік үлгіге сәйкес инновациялық білім кеңістігіне енуді мақсат етуі, дамудың озық деп танылған жобаларын тәжірибеге енгізуі нәтижесінде қазақстандық білім беру стратегиясы мен бағыттарын жанартудың қажеттілігі күннен-күнге айқындала түсуде. Қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сындарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болшағы жайлы толғауына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Сондықтан да, бүгінгі таңда алға қойылған мақсаттарды іске асыруда басты рөлді мұғалім тұлғасы атқаратындығы туралы тұжырымға ешкім қарсы шыға қоймас. Осы орайда қазіргі кезеңде жүзеге асырылып жатқан жаңа бағдарламаның негізгі мақсаты- жылдам өзгеріп жатқан әлемде өзіне сенімді және табысты болуға мүмкіндік беретін дағдылары мен түсініктерін дамытуға, өмірлік жағдайларда өз білімдерін қолдануға ықпалын тигізетін сыни тұрғыдан ойлауға үйретуді қамтиды. Мұғалімді тәжірибелік тұрғыда дамытуға бағытталған курс мазмұны заманауи ғылыми зерттеулердің шынайы нәтижелерінің және оқытудың озық практикалық тәжірибесінің ықпалдасуын көрсетеді.

Халқымыздың ұлы ғалымы Мағжан Жұмабаевтың «жақсы мұғалім деген атқа түрлі әдістерді меңгеріп, соларды оқытуда қолда білу арқылы ғана жетуге болады. Сонымен қатар, бірнеше әдісті меңгеріп қана қоймай, табанда өзі қажет әдісті тауып, пайдалана білу керек» деген пікірі жоғарыда талған тұжырымның жалғасы іспетті. Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерді зерделеу нәтижесінде педагогикалық құзыреттілік-кәсіби қызметтің белгілі бір түріне тән теориялық білім мен тәжірибелік білік, дағдылардың жиынтығы. Бұл-белгілі бір арнайы іс-әрекетпен шұғылдану жағдайында маманның кәсіби жетістікке қол жеткізуіне мүмкіндік беретін мінез-құлқы, кәсіби ереже, норма, модельдер жиынтығын игеруі болса, кәсіби құзыреттілік-мұғалімнің өзінің кәсіби қызметі аймағындағы осы қызметпен шығармашылық тұрғыда айналысуы. Педагогикалық ісәрекеттің шығармашылық бағыттылығы мұғалім қызметіне төмендегідей талаптар қояды.

1. өзінің әлсіз және мықты жақтарын жаңа формация мұғалімі ретінде объективті бағалай білуі керек;

2. интеллектуалды әрекеттің жалпы мәдениетін, тіл табысу мәдениетін игеруі тиіс;

3. болып жатқан интеграциялық үрдістерден, әлемдік білім кеңістігінің даму тенденцияларынан хабардар болуы тиіс. Сонымен қатар оқушыларды бағалау жұмысын жетілдіру бойынша әдістемелік ұсыныстар даярлау, озат тәжірибені жинақтау және тарату, бейіндік оқытуға даярлық, оқу жоспарының жылжымалы бөлігін бағдарламалық және оқу-әдістемелік қамтамсыз ету, оқу процесіне оқытудың жаңа технологияларын енгізуді жетілдіру, мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігі мен шығармашылығын дамыту шаралары т.б міндеттер терең де жан- жақты талқылауды қажет етеді. Педагог құзыреттілігін қалыптастыру-күрделі функционалдық жүйе болғандықтан, жұмыс барысында төмендегі төрт кезең ескерілуі тиіс:

а) мұғалімнің өзін-өзі тануы;

ә) мақсат- міндеттерді анықтау негізінде жұмысты жоспарлау;

б) тәжірибелік тұрғыда жүзеге асыру;

г) өз білімін жетілдіру жоспарын жасау, күнделік жүргізу, өз еңбегінің нәтижесіне талдау

жасаудан тұратын өзін-өзі бағалау мен өзін-өзі түзету.

Бұл міндеттерді жүзеге асыру күн тәртібінен түспегенмен, оларды жетілдіре түсу қажеттігі уақыт озған сайын арта түсуде. Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің «жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында «Білім және кәсіби машық -заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлаудың негізгі бағдары. Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына зор көңіл бөлу қажет»,- деп атап көрсетті. Сондықтан да ұстаздарды серпілістер мен жаңарулардың қарсаңындағы басты тұлға дей аламыз. Ендеше жүктеліп отырған аса жауапты міндет, білім саласындағы реформалар, педагогикалық әдіс-тәсілдердің тың, мәнді, әрі сапалы болуын талап етеді. Мұғалімдер жылдар бойы жинаған іс-тәжірибесін жаңа технологияларға ұштастыруы қажеттігі туындайды. Қазіргі педагогика ғылымында негізгі базалық ілімдерінің бірі «құзыреттілік»болып отыр. Құзыреттілік дегеніміз- тұлғаның бойында білім, дағды, іскерлік, ерік, күш-жігердің болуы. Құзыреттілік жаңа әлеуметтік- экономикалық жағдайда аман қалуды қамтамсыз етеді және олар бәсекеге қабілетті маманмен қамтамасыздандырады. Жалпы, жаңарған мектепте оқыту құрылымы мен ұйымдастырылуы оқушылардың қызығушылығы мен қабілеттеріне, рухани дамуына, олардың өмірлік жоспарларының жүзеге асырылуына бағытталған, көп вариантты және икемді болуы қажет. Сондай-ақ бұл мәселеде негізгі, орта және жоғары мектептің, өндірістің т.б өзара сабақтастығы проблемасын ескерген жөн. Сондықтан қоғамдық өмірді демократияландыру және ізгілендіру жағдайында мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырып, кәсіби білімнің құндылық бағдарын арттыру өзекті мәселеге айналып отыр. «Педагогтың кәсіби құзыреттілігі» деген ұғымын айқындау үшін қазіргі педагогикалық ғылым мен практикада «кәсібилілік», «кәсіби құзыреттілік», «құзыреттілік», «педагогтың кәсіби құзыреттілгі» деген ұғым -катергоиялар кеңінен қолданыс табуда. Ғылыми -педагоггикалық әдебиеттерде зерттеушілер кәсіби құзыреттілік ұғымына 30-дан астам кәсіби маңызды сапаларды кіріктіреді.Оның ішінде психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде жиі кездесетін: сезімталдық, құндылықты-бағдарлы біліктер; мінез-құлық икемділігі; меңгеру; әлеуметтік саналылық т.б. Білім беру жүйесінің құрылымдық өзгеруіне терең бойлап, оның әдіснамалық тұрғыда күнделікті тәжірибеде көрінуін талдау-білім беру саясатының маңызды бағытына айналуда. Осыған сәйкес педагог кадрлардың біліктілігін арттыру мен кәсіби құзыреттілігіне қойылатын талаптар жаңа сипатқа ие болуда. Білім беру саласындағы озық тәжірибені, ғылыми зерттеу нәтижелерін зерделеу және оны біліктілікті жетілдіру жүйесінде практикалық тұрғыда қолдануда үздіксіз ізденіс жүргізілуде. Оқыту мазмұнын жанарту, сертификатталынған мұғалімдердің желілік қауымдастығын құру, қысқа мерзімді курстарда оқу үрдісін ұйымдастыруда құрылымдық-модульдік тәсілді енгізу, материалдық- техникалық және ғылыми - әдістемелік қамтамсыз ету педагогтарға жаңа сапалық деңгейде білім беру қызметін ұсынуға мүмкіндік береді.

Кез келген инновациялық үрдіс экспериментті жүргізу арқылы болжанады, яғни білім мониторингісі инновациялық білім беру технологияларын қолдану, білім беру құрылымын және мазмұнын жетілдіру, мақсатты белгілеу, басқару, ұйымдастыру тәрізді білім беру үрдісіндегі жетекші үрдістерді өзгерту арқылы дамытудың оңтайлы жолдары мен білім берудің жаңа сапасына жету жолдары (педагогтың ақпаратты таба білуі, таңдай білуі және талдай білуі, өз бетімен жұмыс жасау қабілеті, белсенділік танытуы т.б.) анықталады. Мұнда жаңа білімді меңгеру процесі шығармашылық ойдың қалыптасуымен және дамуымен бірге жүреді. Адамның шығармашылық қызығушылықтарын дамуы, оның жеке тұлғалық дамуы деп түсіну қажет. Бұл- әр адамның өзін-өзі жасампаздықпен қайта құра алуы, қоғамдық талаптар тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы, айналаны өзгертуге қатыса алуы. Мақсаттылық пен үлкен қуатқа, шығармашылық ізденіске толы ұстаздар қалыптасқан озық дәстүрді сақтай отырып, жаңа кәсіби белестерді бағындырары сөзсіз.

Бастуыш сыныпт оқытудың жаңа технологиясын қолдану

Жаңабаева А.Р. №13 ОМ

Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Мектеп өміріне еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан -жақты дамыту. Соның ішінде мүмкіндігі шектеулі оқушылардың дамуына да жаңа технология элементтерін пайдалану өз әсерін тигізуде. Бастауыш мектеп- оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезең.Сондықтан бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы баспалдағы, қиын да жауапты іс. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс-тәжірибесі зерттеліп,мектеп өміріне енуде. Қазіргі заманның талабына сай болу және жаңа формация мектебінде жұмыс істеп жүрген педагогтардың алдында тұрған проблемаларды шешу негізгі мақсат болып табылады, олар:

баланы оқи білуге үйрету баланы ойлауға үйрету баланың өзін-өзі тұлға ретінде дамуына жағдай жасау.

Осыған орай мектеп білімі түбегейлі жаңартылып, мұғалімнің қызметінің мақсаттары кеңейіп, үлкен өзгерістер үстінде. Әр педагогтың міндеті - оқушының шығармашылық ойына бағыт беру, шығармашылық ізденісті қолдау, жағдаяттар туғызып, оның шешімін табуға бағыттау, жаңаны іздеуге, жүйелі зерттеулерге талдау жасауға талпыныс беру.

Бұл технология несімен өзіне баурап алғандығын бірнеше сұрақ- жауап ретінде бергім келіп отыр.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы немен қызықтырады?

• Кез келген ұстазға сапалы сабақ беруге мүмкіндік беретіндігімен.

• Оқыту мен ұйымдастырудың тиімді әдістерінің /стратегияларының/ көптігімен.

• Оқу мотивацияларын өзгертуге пайдалы екендігімен.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының өзге технологиялардан қандай ерекшеліктері бар?

• Сын тұрғысынан ойлау сабақтарының құрылымы /қызығышылықты ояту, мағынаны ажырату, ой толғаныс/ .

• Негізгі үш кезенінің маңыздылығы.

• Стратегиялардың психологиялық астары мен ерекшеліктері.

Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлануға үйретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс- әрекеттің жүйелі дамып отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді.

Шығармашылық дегеніміз - адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға , жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылуы,ізденуі. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз - оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Өз тәжірибемде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін, сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда Сын тұрғысынан ойлау жобасының көптеген әдіс- тәсілдерін қолданамын:

• Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау,арнаулы бір тақырыпқа пікірталас тудыру /ой қозғау, «инсерт» кестесі/

• Берілген тапсырманы түрлендіру бағыттағы жұмыс / эссе,шығарма, сауаттылықты ашатын хаттар т.б стратегиялар/

• әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу,

• мәтіндегі ұқсастық пен айырмашылықты табуға /Вендиаграммасы, аялдамамен оқу стратегиясы/

• Қиялдау арқылы сурет салғызу /сурет салу стратегиясы/

• Кейіпкерге мінездеме беру өз ойын жазғызу /авторға, кейіпкерге хат жазу стратегиясы

• Шығармада екі кейіпкердің қарама - қарсы элементтерін сипаттау /қарама-қайшы элементтер стратегиясы/

• Өлең шұмақтарын құрастыру / 5 жолды өлең/

Мен үшінші деңгейлік оқыту курсынан биылғы жылы өтіп, өзімнің іс-тәжірибемде «Сын тұрғысынан ойлау технологиясын» қолданып жүрмін.

«Сын тұрғысынан ойлау» бағдарламасының модулдерін ұтымды пайдалану оқушылардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды.

Бұл бағдарламаның мақсаты - барлық жастағы, соның ішінде бастауыш сынып оқушыларының кез келген мазмұн түсінікке сыни тұрғыдан қарап, ең керекті пікір, ұйғарым таңдауға, шешім қабылдауға үйрет. Оқушылардың білім деңгейін көтеруге, шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға жетелеу.

Сын тұрғысынан ойлау сынау емес, шыңдалған, бірін - бірі толықтырған ойлау. Ең бастысы жекелей, топта, сыныпта оқушылардың білім деңгейін көтеруге ретімен сұрыптап қолданған стратегиялардың қай - қайсысы болсын сабақтың сапасын арттыруда үлесі зор.

Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда «Сын тұрғысынан ойлау» барысындағы әдіс-тәсілдер білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы ұстаз бен оқушыны ізденуге жетелейтін, шығармашылық шабыт беретін, болашаққа деген үмітті арттыратын бағыт.

Әр оқушыда өзін - өзі дамыта, жетілдіре бақылай алатын дағды қалыптастыру, соған сәйкес өз бетінше білім алуға үйрету, дамудың ең биік шыңына жету болып табылады. Яғни, ең алдымен, шығармашылық ойлау нәтижесінде жаңалық ашылады, тұлғаның дамуы жеделдейді. Оқушы ойын осылайша шыңдауға мүмкіндік туады.

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына шараларды білу қажет:

1.Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін уақыт керек.

2.Оқушыларға ойланып, толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру.

3.Әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау.

4.Үйрену барысында оқушылардың белсенді іс - әрекетін қолдану.

5. Кейбір оқушылардан жауабының, сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету.

6.Сын тұрғысынан ойлауды бағалау.

Сын тұрғысынан ойлау технологияларын пайдалану нәтижесінде қазіргі оқушының:

• Сабаққа қызығушылығы артады;

• Нақты өз деңгейінде бағаланады;

• Жеке қабілеті айқындалады;

• Өз бетімен жұмыс істеуге үйренеді;

• Даму мониторингі айқын көрінеді;

Өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет. Тек сонда ғана олар:

• Мен осы мәселе туралы не ойлаймын?

• Осы мазмұннан алған ақпарат менің бұрынғы білетініме сәйкес пе?

• Маған бұл жаңа ойлар қаншалықты әсер етті, -деген сауалдар төңірегінде ойлауға үйренеді.

Сын тұрғысынан ойлау сабақтарының алғы шарттары:

• Сабақты белсенді өткізіп, әр баладан еркін жауап алуға жағдай жасау;

• Сенімділікке тәрбиелеу үшін баланың жауабын санмен бағалау;

• Қиялын дамыту үшін «Менің ойымша» деген жауапқа дағдыландыру;

• Әр түрлі жауапқа бірдей қарау, жақсысын мадақтап, жаманын сынамау;

• Тіл байлығын дамыту үшін қалайда жауабын соңына дейін тыңдау; - Жауап беруге тілек білдірмеген баланың өз еркінсіз, қинап сұрамау; - Жеке тұлға ретінде «Мен» деген рөлін көтеру, өз пікірін қалыптастыру.

Өз іс-тәжірибемде сыни тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырып, шығармашылыққа баулуға көп көңіл бөлемін.

Қазіргі кезде мектептерде жиі қолданылып отырған жаңа технологиялардың бірі - сын тұрғысынан ойлауды дамыту қабілетін қалыптастыруға бағытталған әдіс-тәсілдер. Осындай әдістеме негізінде жасөспірімдерге терең де тиянақты білім беруді өз тәжірибемде жиі қолданамын. Сын тұрғысынан ойлау технологиясының басты ерекшеліктерін сабақтарымда қолданылу жолдарына тоқталмақмын.

1 « Ә» сыныбында жаратылыстану пәнінен « Қозғалыс дегеніміз не? тақырыбында ашық сабақ өткіздім.

Алынған тақырыбым бөлімнің ішіндегі жаңа материалды игеруге бастама беретін, мазмұнын ашатын, сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сай. Жаңа материалдың көлемі мен қиындығы, мазмұны түсінікті. Сабақтың түрі білімді меңгерту және шығармашылық сабақ болғандықтан алдыма қойған ең негізгі мақсатым, қозғалыстың түрлерімен таныстырып, жаңа білім беру, ойлау қабілеттерін, біліктіліктерін жетілдіріп, түрлі көрнекі құралдар арқылы пәнге деген қызығушылықтарын арттырып, шығармашылық, іздену қабілеттерін дамыту, жауапкершілікке, салауаттылыққа тәрбиелеу сияқты үш жақты үйлестілікті дұрыс ұйымдастырып, негіздеу болатын. Көздеген мақсат-міндеттеріме оқушылардың тікелей қатысуымен қол жеткіздім деп ойлаймын.

Өткізген сабағым қызықты, жаңашыл түрде өтті. Ең бастысы оқушылар өткен тақырыппен байланыс жасай отыра жаңа материалды толық игеріп, өздеріне тың мағлұматтар алды. Сынып оқушыларының әрқайсысы өздеріне өзіндік бағалау беріп, толық бағаланды. Оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамытуға барлық мүмкіндіктер пайдаланылды.

Ал сабақтың нәтижелігін көрсететін кезеңнің бірі -бағалау. Балаларды ынталандыру мақсатында формативті бағалаудың орны ерекше .Өйткені, әр топ қорғаған сәтте оқушылардың бір- бірін қошеметтеп, күш жігер беріп отыратындарын көргенде көз қуантты. Топ басшылары өз топтарындағы балаларды бағалайды.

Қорыта келгенде, Пажарестің «білім беру стилін таңдау кезінде мұғалімнің білімділігінен гөрі сенімге негізделген ой-тармақтарының ықпалы күштірек деп сендіреді:оқыту үдерісінде қалыптасқан көзқарастар мұғалімнің сыныптағы «іс-әрекетіне пәннің қалай оқу керектігі жөнінде әбден қалыптасып қалған пікірлер анағұрлым күштірек ықпал етеді.» дегендей, «Сенім» ұғымына тереңірек ұғынып, сабақтарымда тиімді қолдануға тырысамын. Оқушыларда сенімділік артқан сайын , олар жұмыс істеуінде жылдамдықтың, нақтылықтың көріне бастағандығының куәсі болдым.Сыныптағы оқушылардың ұйымшылдығы қалыптасып, топта бірлесе жұмыс жасаулары көз қуантады. Мені ең таң қалдырған іс-әрекеттердің бірі бірде- бір оқушы тақырыпты талдаудан тыс қалып қоймайды. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі тануына көмектеседі.Оқушының өз болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабаққа және сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады

Мұнда басты назар аударатын нәрсе - оқушылардың ауызша, жазбаша тілдерінің өзара ұштастырыла отырып және соған сәйкес жұмыстың ауызша, жазбаша түрде көрініс табуларын талап ету. Соның негізінде ғана біздіңше, тіл байлығы мол, сауатты да шығармашыл жас жеткіншекті тәрбиелей аламыз.

Оқушыларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда оқу -тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.

Қазіргі таңда оқытудың елуден астам технологиясы бар екенін ғалымдарымыз айтып, осылардың кейбіреуі біздің білім беру жүйемізге еніп, тәжірибемізден орын алуда. Қазіргі ұстаздар қауымының алдында тұрған үлкен мақсат-өмірдің барлық саласында белсенді, шығармашылық ісәрекетке қабілетті, еркін және жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Өмірдегі сан алуан қиындықтарды шеше білу тек шығармашыл адамның қолынан келеді.

Қандай технологияны пайдаланған кезде де оқушының белсенділігі, мақсатқа ұмтылуы, ақпаратты өзі іздеп табуы, шапшағаңдығы мен еркіндігі, шығармашылдығы, көңіл-күйінің көтеріңкі болуы қамтамасыз етіледі.

Оқушылардың шығармашылығын, танымдық белсенділігін арттыруда шығармашылық сабақтарды өткізудің, оқушының өз бетімен ізденіп, шығармашылық ой-өрісін арттыруда алатын маңызы ерекше.

Оқушыларым қазіргі таңда топпен, жұппен жұмыс атқара біледі. Өз ойларын ашық ,нақты және сыни тұрғыдан ойлай біледі. Оқушыларымның сабаққа деген қызығушылықтары артып, сыныптың білім сапасы көтерілді.Егер де жаңа технология элементтерің сабақта өз дәрежесінде ұйымдастыра білсек, өз нәтижесін береді деп ойлаймын. Баяндамамды Елбасымыз

Н.Ә.Назарбаевтың мына сөзімен аяқтағым келеді: «Еліміздің ертеңі бүгінгі ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздың қолында» Әдебиеттер.

1.Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары, Алматы, 1994, 285 б.

2.Мейірманқұлова Т. «Білім берудегі инновациялық технологиялар»,Алматы, 2000 3.Бастауыш мектеп 2004.№10 .

4.Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту Тұрғынбаева .Б.А.Алматы, 1999 ж.

Обновление содержания среднего образования в Республике Казахстан.

Критериальное оценивание

Мысик Ю.А. СШ №29

Обновление содержания образования в Республике Казахстан ставит перед собой главную цель: совершенствование педагогического мастерства учителей в контексте обновления образовательной программы и внедрение системы критериального оценивания. Данная программа основана на развитие спиральной формы образования, основанной на когнитивной теории Д. Брунера. Спиральная форма обучения предполагает, что повторное рассмотрение материала, который будет усложняться на протяжении всего школьного обучения, дает большее преимущество в развитии современного учащегося, нежели традиционные формы обучения. Так же развитие казахстанских учащихся будет проходить путем внедрения активных форм обучения, в ходе которых предполагается, что учащиеся будут самостоятельно развивать функциональную грамотность, активно «добывать» знания, с огромным желанием развивать коммуникативные навыки общения со сверстниками, и творчески подходить к решению проблем. Задача педагогов в ходе применения обновленной программы, привить учащимся основные человеческие нормы и морали, сформировать толерантность и уважение к другим культурам и точкам зрения, воспитать ответственного, здорового ребенка.

Образование не только определяет систему знаний и умений, но и включает в содержание своей деятельности жизненные ценности и идеалы. Они формируют поведение, образ жизни, деятельность, личность в целом. Образование нацелено на привитие учащимся национальных и общечеловеческих ценностей, которые станут устойчивыми жизненными ориентирами.

Сегодня учитель должен стать активатором, чтобы не только направлять и поддерживать каждую их позицию и каждую великую победу в обучении, но и стимулировать к самостоятельному достижению результатов в обучении. Необходимо сформировать личность, готовую не только жить в меняющихся социальных и экономических условиях, но и активно влиять на существующую действительность, изменяя её во всех направлениях к лучшему.

В мерах по обновлению содержания отечественного среднего образования центральное внимание уделяется навыкам, имеющим широкий спектр применения в современной жизни, - творческое применение знаний; критическое мышление; выполнение исследовательских работ; использование ИКТ; применение способов коммуникативного общения, включая языковые навыки; умение работать в группе и индивидуально. Базируясь на общечеловеческих и этнокультурных ценностях, эти навыки позволяют учащемуся решать проблемы как учебного, так и жизненного характера. Школа в условиях обновления отличается тем, что учебные достижения имеют продуктивный характер, а учебный процесс характеризуется активной деятельностью самих учащихся по «добыванию» знаний на каждом уроке. В этих условиях учащийся - субъект познания, а учитель выступает организатором познавательной деятельности учащихся. Необходимо стремиться к тому, чтобы каждого учащегося, вне зависимости от возраста и успешности, воспринимали как личность. Именно в этом заключается педагогический аспект обновления содержания образования, когда цели обучения становятся общими для учащегося и учителя. Для достижения этого каждый учитель начинает с себя, что отражает социальный аспект процесса обновления. Учителю необходимо преодолеть инертность педагогического мышления и вместе с учащимся учиться самому. Принципиально важным является создание дружелюбной среды, благоприятной для развития обучающегося. В рамках обновления содержания образования в школе предполагается: - смещение акцентов с обучения, направленного на передачу фактологического материала энциклопедического характера, на обучение способам получения информации; - социализация личности, способной к сотрудничеству и самостоятельности; - формирование умения самостоятельно добывать, анализировать и эффективно использовать информацию; - отход от традиционной организации учебного процесса, когда, прежде всего, определялось содержание образования, отражаемое в учебных программах, и акцентирование на ожидаемых результатах, определяемых по образовательным областям и отражающих деятельностный аспект, то есть учащиеся «знают», «понимают», «применяют», «анализируют», «синтезириуют», «оценивают».

Новая модель образования предъявляет новые требования в подготовке педагогических кадров: к изменению целей и способов педагогической деятельности; работе в рамках инновационного подхода в обучении; изменению программного и методического обеспечения образовательного процесса; новым способам и формам оценивания учебных достижений учащихся. Качественное изменение образования невозможно без формирования нового взгляда учителя на свое место и роль в учебном процессе, нового отношения к учащемуся. Поэтому важно, чтобы учитель сам понимал суть новых изменений, смысл нового качества образования и новых образовательных результатов.

В педагогической деятельности учителю необходимо использовать потенциал существующих новых технологий для повышения уровня образования: электронные учебники, аудио-, видеоматериалы, программные приложения, а также организовывать участие учащихся в дистанционных олимпиадах и конкурсах.

Оценивание результатов осуществляется с применением системы критериального оценивания.

Критериальное оценивание - процесс оценивания, основанный на сравнении учебных достижений учащихся с четко определенными заранее известными всем участникам учебного процесса (учащимся, администрации школы, педагогическому коллективу, родителям и иным законным представителям) критериями оценивания, соответствующими целям и содержанию основного среднего образования, способствующими формированию учебно-познавательных способностей учащихся. Критериальное оценивание основано на взаимосвязи преподавания, обучения и оценивания. Результаты критериального оценивания используются для эффективного планирования и организации образовательного процесса. Система критериального оценивания в основной школе включает формативное оценивание и суммативное оценивание.

Формативное оценивание - оценивание, которое определяет уровень освоения знаний и сформированности навыков учащихся в повседневной работе на уроке и/или дома и осуществляет оперативную взаимосвязь между учащимся и учителем в ходе обучения, позволяет учащимся понимать, насколько правильно они выполняют задания в период изучения нового материала и достигают целей и ожидаемых результатов обучения.

Целью формативного оценивания является корректировка деятельности учителя и учащихся в процессе обучения. Корректировка деятельности предполагает постановку задач учителем или совместно с учащимися для улучшения результатов обучения.

Формативное оценивание дает возможность учителю отслеживать процесс продвижения учащихся к целям их учения и помогает учителю корректировать учебный процесс на ранних этапах, а ученику - осознать большую степень ответственности за свое образование.

Суммативное оценивание - оценивание, которое определяет уровень освоения знаний и сформированности навыков учащихся по завершении изучения разделов учебной программы за четверть, по завершении уровня образования.

Цель суммативного оценивания - констатирование уровня усвоенности знаний и сформированности умений и компетентностей у учащихся к определенному периоду времени и определение соответствия полученных результатов требованиям стандарта.

Произошедшие в Казахстане перемены обусловили процесс проектирования и внедрения новой модели образования на основе современных информационных и педагогических технологий. Сегодня акцент ставится на создание благоприятных условий для формирования высокообразованной, конкурентоспособной личности с этическим отношением к миру, творческим типом мышления, развитой мировоззренческой культурой, сохраняющей при этом свою уникальность, неповторимость, одаренность в различных сферах науки и искусства.

Развивающее обучение на уроках математики в 1 классе

Зеленюк Е.А. СШ №35

Рассмотрение термина «развивающее обучение» предполагает, прежде всего изучение проблемы соотношения обучения и развития, которая всегда признавалась одной из стержневых проблем педагогики. На различных исторических этапах ее решение менялось, что обусловлено сменой методологических установок, появлением новых трактовок понимания сущности развития личности и самого процесса обучения, переосмыслением роли последнего в этом развитии. Эта тема актуальна в педагогике в настоящее время, так как она подразумевает поиск научных основ обучения, в качестве которых признавались бы индивидуальные возможности каждого ребенка и процессе возрастного развития.

Познавательная деятельность - это деятельность человека, направленная на овладение знаниями. «...Знания ... не возникают помимо познавательной деятельности субъекта и не существуют безотносительно к ней».

Обязательным условием в системе развивающего обучения является следующее: самым активным субъектом в процессе познавательной деятельности должен быть сам обучающийся. Главная функция учителя связана с организацией собственной деятельности школьников, которая признавалась бы ими как «своя», за которую они «лично» ответственны.

Термин «деятельность» в обиходе, как мы уже замечали, часто определяет любую активность, любую работу человека. Однако понятие «интеллектуальная деятельность» имеет строгие рамки. Она понимается как преобразование человеком того или иного понятия или явления и постижение его сущности. Осмысленная и целенаправленная деятельность школьников по овладению знаниями определяется как учебная деятельность. Именно она лежит в основе развивающего обучения.

Не случайно Л.В. Занков в предисловии к своей книге достаточно категорично заявляет: «...Необходимо избегать положения, когда даже самые слабые ученики выполняют задания на репродуктивном уровне, пользуясь образцом или подражая работе других детей».

Сотрудники лаборатории Д.Б. Эльконина - В.В. Давыдова и их последователи подошли к более глубокому осмыслению понятия «учебная деятельность». Они, основываясь на философскологичееком подходе к определению её сущности, считают, что в основе учебной деятельности должен быть заложен поиск способов получения теоретических знаний.

Опираясь на фундаментальные положения теории развивающего обучения, её авторы определяют учебную деятельность как особую форму активности школьников, побуждающую их к усвоению способов воспроизводства теоретических знаний. Чтобы глубже понять специфику технологии развивающего обучения Д.Б. Эльконина - В.В. Давыдова, необходимо детальнее рассмотреть её строение, содержание и принципы организации. следующие наиболее широко распространенные точки зрения на вопрос о соотношении обучения и развития:

• обучение и развитие два независимых друг от друга процесса; обучение "надстраивается" над созреванием; обучение чисто внешне использует возможности, которые возникают в процессе развития;

• обучение и развитие два тождественных процесса;

• обучение может идти как вслед за развитием, так и впереди развития,

продвигая его дальше. По мере обогащения психологической и педагогической теорий уточнялись представления о каждом из этих понятий. Постепенно понятия обучения и развития обретали статус междисциплинарных и базовых категорий. Обще употребляемыми стали следующие трактовки этих понятий:

• развитие - это процесс количественных и качественных изменений организма, нервной системы, психики, личности;

• обучение - процесс целенаправленной передачи общественно-исторического опыта, организация усвоения знаний, умений и навыков. Суть концепций развивающего обучения заключается в создании условий, когда развитие школьника превращается в главную задачу как для учителя, так и для самого ученика. Эта сложная педагогическая проблема решается последовательно: на первом этапе (начальная школа - первые 6 лет) - путём формирования у ребёнка потребности и способности к саморазвитию, а в последующие годы - за счёт усиления этой способности и создания условий для её максимальной реализации. Под развивающим обучением мы будем понимать способ организации обучения, содержание, методы и формы организации которого прямо ориентированы на всестороннее развитие ребёнка.

Прежде всего - способом самостоятельного постижения знаний по учебным предметам. Только тогда эти знания будут способствовать развитию способностей в процессе осуществления самостоятельной познавательной деятельности, а также обеспечению эмоционально-ценностного отношения к содержанию и процессу образования, формированию гуманистической направленности личности, её потребностно - мотивационной сферы.

Такой подход культивирует творческое отношение к деятельности, формирует обще учебные умения, способствует овладению средствами и способами мышления, развивает воображение, внимание, память, волю, формирует эмоциональную культуру и культуру общения.

Учителям известно, что в дидактике одним из основных принципов обучения является принцип доступности, согласно которому школьника можно обучать только тому, к чему он уже подготовлен предыдущим психическим развитием. Долгие годы ни в психологии, ни в педагогике не существовало экспериментально обоснованной теории о влиянии обучения и воспитания на развитие личности. В основе системы развивающего обучения используется механизм, позволяющий подвести обучаемых к теоретическим обобщениям, используемым в дальнейшей работе как для решения частных практических задач, так и для более объёмных обобщений. Осмысление социального опыта, его строгое и общедоступное обобщение возможны только при условии сформированного теоретического мышления. Этот тезис является основным в системе развивающего обучения Д.Б. Эльконина - В.В. Давыдова. Современная педагогическая наука и практика располагают четырьмя основными, теоретически, обоснованными и экспериментально выверенными концепциями развивающего обучения: Л.В. Занкова (дидактическая система для начальной школы), Д.Б. Эльконина - В.В. Давыдова (разработана и методически обеспечена для разных типов образовательных структур), B.C. Библера (развивающая система «Школа диалога культур») и Ш.А. Амонашвили (система психического развития младших школьников на основе реализации принципа сотрудничества).

Надо отметить, что эти системы находятся в разной степени разработанности, по-разному методически обеспечены, и это объясняет их недостаточное в целом распространение.

Из перечисленных методик наибольшую популярность получила система Д.Б. Эльконина - В.В. Давыдова, которая сегодня в массовой практике используется на первом этапе обучения (1-6 классы), экспериментально вводится на второй ступени обучения (в 7-11 классах), а также в классах коррекционно-развивающего обучения, в системе высшего и последипломного образования. Основные идеи дидактической системы Л.В. Занкова, Л.В. Занков вместе с сотрудниками своей лаборатории разработал новую дидактическую систему, способствующую общему психическому развитию школьников. Основными принципами, на основе которых выстраивалась его система, являются следующие:

1. Обучение нужно вести на высоком уровне трудности.

2. В обучении нужно добиваться того, чтобы ведущую роль играли теоретические знания.

3. Продвижение в изучении материала обеспечивается быстрыми темпами.

4. В процессе обучения школьники должны сами осознавать ход умственных действий.

5. Необходимо добиваться включения в процесс обучения эмоциональной сферы.

6. В ходе работы с детьми преподаватель должен обращать внимание на развитие каждого учащегося данного класса.

Основой мотивации учебной деятельности школьников является формирование у них познавательного интереса. Учебное содержание, на котором выстраивается дидактическая система Л.В. Занкова, упорядочено и обогащено за счёт представления картин мира на основе науки, литературы и других видов искусства. Особое внимание уделяется таким формам деятельности школьников на уроке, как дидактические игры, дискуссии по прочитанному и увиденному, а также изобразительному искусству, музыке, труду, внеклассной жизни ребят.

Анализируя дидактическую систему Л.В. Занкова, исследователи приходят к выводу, что, хотя один из принципов его системы утверждает необходимость развития теоретического мышления, он не реализуется до конца, поскольку Занков по-своему подходит к определению понятия «теоретическое знание». Его система более всего направлена на развитие эмпирического сознания и мышления.

По мысли Занкова, система развивающего обучения оказывает существенное влияние на состояние мотивационной сферы младших школьников. Он писал о необходимости повышения удельного веса познавательной стороны начального обучения. В традиционной методике самым сильным мотивом учения является получение хороших отметок. В этой ситуации овладение знаниями и преодоление трудностей становится лишь средством достижения поставленной цели. В экспериментальной методике в условиях отсутствия давления на школьников с помощью отметок и других подобных способов наблюдается возникновение и углубление внутренних мотивов учения.

Обогащение новыми знаниями, раздумья, стремление самому докопаться до истины - все это отличает интенсивное и устойчивое внутреннее побуждение к учению. Литература.

1. Воронцов А.Б. Практика развивающего обучения - М., 1998

2. Выготский Л.С. Вопросы детской (возрастной) психологии. Собр. соч. - М., 1984

3. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. - М., 1986

4. Дусавицкий А.К. Развитие личности в учебной деятельности - М., 1996

5. Подласый И.П. Педагогика - М., 1999

6. Подымова Л.С., Сластенин В.А. Педагогика. Инновационная деятельность - М., 1997

7. Под ред. Пидкасистого П.П. Педагогика. - М., 1998

8. Репкин Н.В. Что такое развивающее обучение? - Томск, 1993

9. Фридман Л.Н., Кулагина И.Ю. Психологический справочник учителя. - М., 1991

10. Фридман Л.Н. Проблема обучения и развития в современных условиях психологии образования. - М., журнал «Феникс» 1995, №3

11. Эльконин Д.Б. Из книги: «Возрастные и индивидуальные особенности младших подростков» - М., журнал «Феникс» 1995, №4

12.Давыдов В. В. Проблемы развивающего обучения. - М., 1986.

Білім беруде жаңа технологияларды қолданудың тиімділігі

Калмагамбетова Г.О. Ақжар БМ

ХХІ ғасыр - ғылым мен техниканың дамыған кезеңі. Заман талабына сай қазіргі білім жүйесіндегі игі өзгерістер мен жаңалықтар соның нәтижесі. Бүгінгі білім беру үрдісінде жаңа ақпараттық технологияны пайдалану және оны мақсатты түрде жүзеге асыру - ақпараттық қоғам дәуірінің негізгі көзі.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; ... оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көрсетілген. Солардың бірі білім беруді ақпаратттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер саналады. Сондықтан кез келген білім беру саласында мультимедиялық электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланады. Осы ретте ақпаратттық технологияны пайдаланудың тиімділігін ашып айтуға болады. Қазіргі таңда жаңа технологияның жетістіктері интерактивті тақта мен электрондық оқулыққа тоқталар болсақ...

«Активті экран» кешені білім үрдісінде қолданылатын ақпаратты көрсетуге және оны компьютермен басқаруға тағайындалған әмбебап интерактивтік жүйе болып табылады. Бағдарламалық-техникалық кешенді дидактикалық мақсатта пайдалану барысында олардың негізгі қызметі - жалпы ақпаратпен кәсіби біліктілікті жетілдіру бағытында қолданып, сонымен қатар бұл құралдың оқушылардың, ойлау және ойын қысқа және түсінікті түрде жеткізе білу қабілетін арттырып, өз ойларын жаңа технология құралдары көмегімен жүзеге асыруын қалыптастыруды қамтамасыз ете алатыны белгілі болды. Бағдарламалық-теникалық кешеннің құрамына кіретін интерактивті тақтаны оқытушыға сабақты қызықты және динамикалық түрде мультимедиалық құралдар көмегімен оқушылардың қызығушылықтарын тудыратындай оқуға мүмкіндік беретін визуалды қор деп те атауға болады. Сабақты түсіндіру барысында мұғалім тақта алдында тұрып, бір мезетте мәтіндік, аудио, бейне құжаттарды DVD, CD-ROM және Интернет ресурстарын қолдана алады. Бұл кезде мұғалім қосымшаны іске қосу, Web-түйін мазмұнын қарастыру, ақпарат сақтау, белгі жасау тышқанды ауыстыратын арнайы қалам арқылы жазулар жазу және т.б. әрекеттерді жеңіл орындай алады.

Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше мәселелерді шешуге көмектеседі:

• Пән бойынша базалық білімді меңгерту;

• Алған білімді жүйелеу;

• Өзін - өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;

• Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру;

• Оқушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде әдістемелік көмек беру.

Бұл технологияны оқу материалын хабарлау және оқушылардың ақпаратты меңгеруін ұйымдастыру арқылы, көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетін қабылдау мүмкіндіктерімен қамтамасыз ететін әдіс деп қарауға болады.

Оқушылардың көпшілігі естігенінің 5% және көргенінің 20% есте сақтайтыны белгілі. Аудио және видео ақпаратты бір мезгілде қолдану есте сақтауды 40-50% дейін арттырады. Қазіргі заман мұғалімнен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман ағымына сәйкес білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.

Жаңа технологияның бізге ұсынып отырған тағы бір жетістігі бұл әрине мультимедиялық оқулығымыз - электрондық оқулық. Білім берудің кез келген саласында танымдық белсенділікті арттырып, ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен жұмыс істеуге жағдай жасайтын - электрондық оқулық. Электрондық оқулықты пайдалану мұғалімнің ғылыми-әдістемелік потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Оқытудың әр сатысында компьютерлік тесттер арқылы оқушыны жекелей бақылауды, графикалық бейнелеу, мәтіндері түрінде, мультимедиалық , бейне және дыбыс бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді. Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы және оларда өзін-өзі тексеру жүйесі бар.Осы электрондық оқулықтың артықшылығы болып табылады. Мұғалім үшін электрондық оқулық бұл күнбе-күн дамытылып тұратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады. Мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып табылады. Бейнеклиптер уақыт масштабын өзгертуге және көріністерді тез және жай түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер, дыбыс және музыка тыңдатып көрсетуге болады. Бұл әрине, мұғалімнің тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады.

Компьютерлер мен интерактивті тақта оқушылардың тілдік құзіреттілігін, шығармашылық потенциалын дамыту құралы ретінде пайдалану интеллектуалдық, эстететикалық және ақпараттық сауаттылығын арттыруға көмектеседі, ал көрнекі құрал ретінде пайдалану оқу-танымдық үрдіс тиімділігін арттырады.

Біз бейбіт елде, мемлекеттік білімді жетілдіруге аса мән берген елде тұрамыз. Жалпы білім берудің мақсаты - терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі дамытуға адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыруға, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға негізделген, ақпаратты технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру.

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру жүйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың, қай ұлттың болсын толығып өсуіне, рухани әрі мәдени дамуына басты ықпал жасайтын тірегі де, түп қазығы да - мектеп. Мектептердің білім деңгейін көтеру және онда интерактивті құралдарды пайдалану арқылы оқу - тәрбие процесін тиісті деңгейге көтеру, мектеп ұстаздарының, басшыларының, педагогикалық ұжымның жүйелі басшылыққа алған бағыты деп есептейміз. Ақпараттық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.

Жаңартылған білім беруде интербелсенді әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану

Канафиева А.С. №52 НМ

Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама. Қазақстан -

2030 стратегиялық бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңестігіне кіріктірумен сипатталады. Қазіргі таңда қазақ тілі-мемлекеттік тіл, қарым-қатынас тілі - орыс тілі және ағылшын тілі - әлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы болып отыр. Оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды.

Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.

Инновациялық әдістердің негізгісінің бірі-«интербелсенді оқыту әдісі». Бұл әдістің негізгі қағидасы - педагогикалық қарым-қатынас пен қарым-қатынас диалогі арқылы жеке тұлғаны қалыптастырып дамыту. Білім берудегі интерактивті технология (мұндағы интерактивті сөзі латын тілінен аударғанда - «inter» - «бірлесу», «act» - «әрекет жасау» ұғымын білдіреді) - оқушының топпен жұмыс жасауын көздейтін, бірін-бірі толықтырып отыратын, сабаққа барлық оқушының қатысуына қол жеткізуге мүмкіндік туғызатын оқыту әдісі.

Интербелсенді әдістерде басты назарды «процеске», яғни үйрену процесінің өзіне, білім алушылардың »қалай» және «қандай әдіс-тәсілдер арқылы үйренетіндігіне» аударады. Яғни, интербелсенді сөзі - өзара әрекет ету бейімділігін білдіреді немесе әңгімелесу, әлде кіммен (адаммен) не болмаса әлде немен (мысалы, компьютермен) сұхбаттасу режимінде болады. Осы жерде білім алушылардың жауаптарынан гөрі мәселенің шешімін табуға талпынғаны маңызды. Себебі, интербелсенді оқытудың басты мақсаты - білім алушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап табуға үйрету. Сабақ барысында мұғалім аз сөйлеп, оқушының ойын тыңдауға басым бағытталады.

Интербелсенді әдістердің мәндік ерекшелігі, сипаттамасы - бұл субъектілердің өзара әрекеттестігінің бір бағыттағы белсенділігінің жоғарылығы, қатысушылардың өзара әрекеттестігі, эмоционалдық, рухани бірігуі. Қытайдың бір нақыл сөзінде: "Маған айтшы - мен ұмытып қаламын; маған көрсетші - менің есімде қалады; өзіме істетші - мен сонда түсінемін" делінген. Осы сөздерден интерактивті оқытудың мәні өз көрінісін табады.

Интербелсенді әдістерді пайдалану кезінде оқушылар түсіну процесіне толыққанды қатысушылар болады, оның тәжірибесі оқу танымының негізгі қайнар көзі қызметін атқарады. Оқытушы дайын білімді бермейді, бірақ білім алушыларды өз бетімен ізденуге үйретеді. Білім берудің дәстүрлі нысандарымен салыстырғанда, интербелсенді оқытуда оқытушы мен білім алушылардың өзара әрекеттестігі ауысады: педагогтың белсенділігі білім алушылардың белсенділігіне орын береді, ал педагогтың тапсырмалары олардың бастамасы үшін жағдай жасаушы болады.

Интербелсенді әдіс қолдану кезінде мыналар ескерілуі керек:

-тұлғаның еркіндігі мен құқықтары сақталуы;

-тұлғаның өзін көрсете алуына жағдай жасау; (оқушының өз ойын білдіруге мүмкіндік беру)

-педагогикалық қолдау көрсету. (мадақтау, айтылған әр ойдың маңыздылығын ескеру)

Интербелсенді әдіс-тәсілдерді қолдану нәтижесінде оқу үрдісінің барысында оқушылар мыналармен қарым - қатынасқа түседі:

1. Мұғаліммен (оқушылар мұғалімнің сұрағына жауап берген кезде);

2. Оқушылармен (жұптасып жұмыс істеу барысында)

3. Шағын топтармен (3-4 оқушымен);

4. Оқушылардың үлкен тобымен (көбіне пікірталас/дебат сынып болып әлдебір мәселені талқылау барысында);

5. Техника түрлерімен (мысалға, компьютермен, интербелсенді тақтада жұмыс істеуде).

Интербелсенді оқыту әдістері дәстүрлі оқыту әдістерінен оқу үрдісінде оқушылардың өзінің өмірлік тәжірибелерін пайдалану арқылы есте берік сақтаумен, мәліметтерді талдап, жинақтау арқылы жеке және кәсіптік қабілеттерін аша алуымен ерекшеленеді. Интербелсенді әдістің тағы бір ерекшелігі оқушылардың белсенділігі мұғалімнің белсенділігімен сәйкестігінде сонымен қатар оқушы мен мұғалімнің тұрақты өзара іс әрекетінде. Интербелсенді әдістерді қолдануда оқушыларды сапалы дайындықпен қамтамасыз ету оқу процесінің нәтижелігіне тікелей байланысты. Басты тапсырма оқушыларға берілген білімнің бағасында емес ол тапсырманы орындаудағы іс-әрекетінде.

Интербелсенді әдістерге мыналар жатады: проблемалық шығарма әдістері, презентациялар, пікірталастар, топпен жұмыс, «миға шабуыл» әдісі, зерттеулер, іскерлік ойындар, рөлдік ойындар, «инсерт» әдісі, сахналау, тест сынағы әдісі, дебат, т.б.

Интербелсенді әдіске сондай-ақ әр түрлі көмекші құралдарды яғни ақпараттық қорларды пайдалану: интербелсенді тақта, бейне материалдар, слайдтар, флипчартттар, компьютерлер бейне фильмдер мен бейне сюжеттерді қарап шығып талқылау, әртүрлі науқандар мен акцияларды пайдалана отырып, таныстырулар жатады.

Оқудың интербелсенді әдістерінің артықшылығы:

• оқушылардың қызығушылығын туғызады;

• әрқайсысының оқу үрдісіне қатысу белсенділігін кеңейтеді;

• әрбір оқушының сезіміне назар аударылады;

• оқу материалдарын тиімді меңгеруге бейімдейді;

• оқушыларға көпжоспарлы әрекет етуге әсер етеді;

• кері байланысты (аудиторияның жауап беру реакциясын) жүзеге асырады;

• оқушылардың пікірлері мен қарым-қатынастарын қалыптастырады; - өмірлік машықтарды қалыптастырады; - мінез-құлықтың өзгеруіне көмектеседі.

Әдіс түрлері: ойын түрлері; жеке және жұптық, топтық жұмыстар; оқушылардың өз бетінше іс - әрекеттері; нақты жағдайлар, олардың нәтижесін жасау; сұрақтар қоюда ынталандыру (СТО - ға үйрету);

Әдіс - тәсіодердің түрлері:

1.» Ыстық орындық» әдісі. Берілген тапсырмаға байланысты қойылған сұрақтарға жылдам жауап беру керек, себебі, орындық ыстық.

2.»Автор орындығы» оқушының өзі жазған шығарма, эссесін оқытқанда отырғызып оқытуға болады.

Бұл әдістер үй тапсырмасын сұрауда, өткен сабақты бекітуде тиімді.

3. «Миға шабуыл» стратегиясы

Тақырыпқа байланысты идеяларды көбірек жазыңыз. Уақыт аяқталғанда кезектесіп өз идеяларыңызды оқисыз, идея қайталанбау керек. Қайталанған идеяларды сызып тастап отырыңыз. Мысалы: «оқушылар мектепті тастамас үшін не істеу керек?»

3. «3 таяқша» әдісі

(мұғалімдермен жұмыс) Берілген тақырыпқа байланысты

1 сұрақ

1 жауап

1 идея әр топ даярлап, көпшілікке салады. Мысалы: «деңгейлі оқыту туралы» 5.«Бинго» ойыны.

Лотоға түскен сандарға байланысты сұрақтар беру. Мысалы: 16 - сұрақ.

Сабаққа не үшін келдіңіз?

Алдымен оқушыларға жауап бергізіп, соңынан дайын жауапты ашу, салыстыру. «Әдіс алмасу үшін.»

6.«Өзіңізді тексеріңіз» әдісі

Бұл мәлімет ШЫНДЫҚ па немесе ЖАЛҒАН ба?

Өтілген мәтін бойынша мысалдар келтіріледі. Мысалдарды оқу кезінде оқушылар ол келтірілген мысалдың өтілген мәтінде бар, жоғын анықтайды.

7.«Он сұрақ!» әдісі.

(Негізгі сөзді табу)

Оқушы бір сыныптасын таңдап алады және оның маңдайына негізгі сөз жазылған стикерді жапсырады (немесе қолына ұстатып, қолын жоғары көтеріп ұстау) - қатысушы сыныпқа 10 сұрақ қоя алады, оған жауап не ИӘ, не ЖОҚ деп беріледі.

8.«Серпілген сауал» әдісі

Тақырыптың түсіну деңгейін арттыруға және талқылау дағдыларын дамытуға қол жеткізу үшін сыныптағы оқушылардың арасында сұрақтарды лақтырыңыз. Мысалы,

«Самат Рахаттың жауабы туралы сен не ойлайсың?»

Самал, Айгүлдің жауабын барынша кеңейту үшін оны қалай дамытуға болады?» «Қанат, естігеннің барлығын бір жауапқа қалай біріктіруге болады?» 9. «Құпия зат» әдісі.

- мына зат бойынша 5 сұрақ құрастырыңыз:

Бұл не? деп СҰРАМАҢЫЗ

10. «Лездеме!» әдісі.

Сіздің топтың екі қалған оқушысына бүгінгі сабақтың негізгі сөздерін түсіндіру үшін сізде бір минут бар:

Конверттен бір сөзді бір рет алу .

Сөздің өзін атамай түсіндіру.

Сөзді тапқан бірінші адам конверттен келесіні таңдайды және қалғандарына түсіндіреді!

11.«9 - ромб» әдісі

Қатысушыларға айтарлықтай маңыздысын анықтап, талқылау үшін тізім беріледі. Тізімнің әрбір тармағын үлкен ромбылы торға орналастыру қажет. Маңызды тармақтарды әдетте ромбының жоғарғы жағына, ал оншалықты маңызды еместерін төменгі бөлігіне орналастырады. Әр қатарда орналасқан тармақтардың маңызы бірдей. Кейбір топтар ең маңызды карточкаларын орталықта орналастыра алады (екі нұсқасы сәйкес келеді, себебі тапсырманың маңызды элементі топтағы талқылау үдерісі болып табылады). Ромбының нысаны топқа бірқатар басымдықтар мен перспективаларды қамтуға мүмкіндік береді.

12. «Бірге ойлаймыз» әдісі. Бұл әдістің тиімділігі сыныптағы елеусіз оқушыны сабаққа тартуда.

• көршілеріңіз естімейтіндей етіп, сіздің сұрағыңызға жауапты талқылаңыз.

• мұғаліміңіз 1 - 4 дейін санды таңдайды; • осы санға сәйкес келетін оқушы жауап береді;

• талқылау және саралау үшін тамаша тәсіл.

13. «Детальдарын қосу» әдісі. (толық жауап)

Командада жұмыс істеу кезінде сізге алынған білімдерін көрсету үшін сөйлемді кеңейтуіңіз қажет. Сөйлемі барынша дұрыс және нақты команда сыйлық алады!

13. Кері байланыс түрлері «Алма ағашы» әдісі

• Оқушыларға сабақ басында екі түсті «алма» беріледі. Сабақ соңында оны алма ағашына ілу керек. Жасыл түсті алма - мен бүгін бәрін жақсы орындадым деп ойлаймын: менің көңіл - күйім көтеріңкі. Қызыл түсті алма - мен тапсырманы орындай алмадым, көңіл - күйім жоқ.

15. «Бір сөзбен» әдісі - Оқушылар өздеріне берілген 12 сөздің ішінен, өздерінің бүгінгі сабақтағы жағдайын сипаттайтындай 3 сөзді таңдап айтады.

- Төзімсіздік, Ашу, Қуаныш, Немқұрайлылық, Қанағаттану, Шабыт, Зерігу, Алаңдау, Тыныштық, Сенімділік, Сенімсіздік, Рахаттану.

16. «Табыс сатысы» әдісі: кәдімгі сатының суреті, сатының

1. - баспалдағы Мен.............. БІЛЕМІН

2. - баспалдағы Мен.............. ТҮСІНЕМІН*, 3 - баспалдағы Мен............. ЖАСАЙ АЛАМЫН 17. «Таңдау» әдісі.

• Мен үшін сабақ қызықты _____________ қызықсыз болды деп ойлаймын.

• Мен сабақта: үйрендім көп нәрсені _____________ үйренгенім аз болды. - Мен басқаларды мұқият ______________ зейінсіз тыңдадым.

• Мен пікірсайыстарға жиі ______________ сирек қатыстым

• Мен сабақтағы өз жетістіктеріме ризамын ____________ риза емеспін. 18. Кері - байланыс әдістерінің бірі: «Тазалық» ойыны

Қатысушыларға бір парақ беріледі. Онда мыналар салынған:

1. Чемодан(суреті)

2. Қоқыс жәшігі (суреті)

3. Еттартқыш (Суреті)

Өзімнің жұмыс тәжірибемде интербелсенді әдістердің элементтерін пайдаланып отырамын.

Оқушыларды топқа бөліп, жұптастырып өткізген сабақтар өз деңгейінде өтті. Дәстүрлі әдіске үйреніп қалған мұғалімдер мен оқушылар үшін бұл әдістер жаңашылдық болып көрінеді. Осы әдістерді әр сабағымызда қолданып отырсақ оқушыларымыз да әдіс-тәсілдерге бейімделіп, мұғалімнің көмегінсіз ой қорытып, берілген тапсырмадан нәтиже шығара алатындай дәрежеге жетер еді.

Қазіргі уақытта оқу сабақтары барысында оқытудың интербелсенді әдістерін және интербелсенді құралдардың көмегімен мұғалімнің, оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашылып отыр. Сондықтан оқу тәрбие үдерісінде үнемі жаңа оқыту құралдарының мүмкіндіктерін ұтымды пайдаланып, оған білім алушыларымызды үйрету - әр педагогтың басты міндеті. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады. Жаңартылған білім - болашақтың кепілі.

Балаға өз бетімен зерттеуге мүмкіндік туғызған сайын одан әрі жақсы оқи түседі

Копбаева Т.М. №36 ОМ

Абай Құнанбаевтың жетінші қара сөзіндегі « Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біріншісі - ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Екіншісі - көрсем, білсем деп, ер жетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, «ол неге өйтеді?», « бұл неге бүйтеді?» деп көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді», - деген ой тұжырым оқушының биік танымдық қабілет, тұрмыс-тіршіліктің сырын ұғуға талпыныс баланың ерте жасынан туындайды екен. Сондықтан оқушыны ізденушілік, зерттеушілікке баулу бастауыш сыныптан басталуы тиіс. Өйткені бастауыш сынып оқушысының түрлі сөздіктер мен қызықты әдебиеттерді іздеп табуға, оқып танысуға деген құштарлығы басым болады. Баланы ізденушілікке баулу, оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады.

Қазіргі кездегі білім беру ісінің негізгі нысаны-жас ұрпақтың біліктілігін ғана қалыптастырып қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сонымен қатар оны ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі күнге лайықты өмір сүріп,қызмет етуге қабілетті тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Бәсекеге қабілетті жетілген тұлғаны қалыптастыру үшін оқушыны ізденушілікке, өз бетінше жұмыс жасауға, бақылау мен зерттеуге, зерттеу нәтижелерін жинақтап,қорытынды жасай білуге үйрету бастауыш сыныптан басталуы қажет.

Оқушының танымдық өзгертушілік әрекеті зерттеушілік деп аталатын әдістің көмегімен жүзеге асырылады.Шығармашылық қабілетті дамытудың құралдары мен түрлі жолдарының арасында оқушының өзіндік зерттеу тәжірибесі өте тиімді болып табылады. Зерттеушілік білігі мен дағдылары бүгінгі күні ғылыммен айналысатын адамдарға ғана тән емес, түрлі саладағы әрбір адамның әрекетіне қажет. Зерттеуші-оқушы өзінің табиғатынан зерттеуге бейім келеді. Білуге құмарлық,бақылау жасауға талпыныс,өзінше эксперимент жүргізуге баланың балалығымен бірге жүретін процесс. Зерттеу,іздеу белсенділігі-баланың жаратылысына тән табиғи құбылыс. Зерттеушілік әдісін қолдану қажеттігі оқушының білім алу процесінде қоршаған ортасына қызығушылығымен, сүйіспеншілікпен қарауымен түсіндіріледі.Оқушының өз бетінше зерттеу жүргізуі оның жеке талабын қанағаттандыруға, көкейінде жүрген сұрақтарға жауап табуға үлкен ықпал етеді. Одан басқа зерттеу жүргізу интеллектуалдық және шығармашылық қабілеті мен ойлау, зерттеу білігінің дамуына мүмкіндік туғызады. Оқушы өз бетінше зерттеу жүргізу арқылы қоршаған ортасын тани алады, жаңа білімді дайын күйінде емес, өзі үшін жаңа білім ашады. 1999 жылдан бастап, оқушылардың зерттеушілік, ізденушілік, жобалау әрекеті біртұтас жүйе ретінде құрылды. Ал бүгінгі күні бұл әдістеме оқытудың құзіреттік тәсілі жағдайында ерекше қажеттілікке ие.

Жоба- латын тілінен аударғанда «алдын ала» деген ұғымды береді. Зерттеу күнделікті қолданыста адамның танымдық әрекет түрлерінің бірі ретінде жаңа білімді игеру қабілетімен түсіндіріледі. Зерттеушілік оқыту- баланың қоршаған ортасын өз бетінше танып білуге деген табиғи ынтасы негізінде құралған оқытудың негізгі тәсілі.Зерттеудің жобалаудан айырмашылығы мынада. Зерттеу алдын ала жоспарланған нысанды құруды көздемейді.Ол белгісізді іздеу,жаңа білімді іздеу процесі.Бұл-адамның танымдық әрекеттерінің бірі. Осылайша,жобалау мен зерттеу басынан-ақ әрекет түрлерінің бағыттары,мәні мен мазмұны жағынан түрліше. А.И.Савенков» жобалау мен зерттеу бағыттылығы,мен мағынасы және іс-әрекетінің мазмұны бойынша әртүрлі ’’, атап көрсетті. Дегенмен жобалар әдісі мен зерттеу әдістерінің негізіне мыналар жатады:

• оқушының танымдық білігі мен дағдысын дамыту;

• ақпараттық кеңістікте бағдарлай алу білігі;

• өз білімін өздігінен құрастыра алуы

• ғалымның әр саласының білімдерін кіріктіре алу білігі;

• сын тұрғысынан ойлай алуы;

Екі әдіс те оқушылардың өзіндік әрекетіне бағдарланған (дербес,топтық,жұптық),оны арнайы бөлінген уақыт аралығында (сабақтың бірнеше минуттарынан бастап бірнеше апталар мен тіпті айлар аралығында)орындайды. Жобалау технологиясы және зерттеушілік әрекет технологиясы төмендегілерді қамтиды: -кіріктірілген білім мен оны шешудің зерттеушілік ізденісін талап ететін проблеманың болуы;

-алынатын нәтижелердің практикалық,теориялық,танымдық маңыздылығы;

-оқушының өзіндік әрекетін;

-жобаның мазмұндық бөлігін оның кезеңдік нәтижелерін көрсете отырып құрылымдау;зерттеу әдістерін қолдану,яғни проблеманы және одан туындайтын зерттеу әдістерін анықтау;зерттеу әдістерін талқылау,ақпарат жинау,соңғы нәтижелерді рәсімдеу; алынған өнімнің тұсауын кесу,талқылаулар мен қорытындылар.

Дарындылықтың табиғаты шексіз. Осы дарындылық пен шығармашылықты дамытудың түрлі жолдарының ішінде баланың өзіндік зерттеу тәжірибесі ең тиімді болып есептеледі.

Зерттеушілік, ізденушілік - бала табиғатына тән құбылыс. Білуге деген құштарлық, бақылауға тырысушылық тәжірибеден өткізуге дайын тұру, әлем туралы жаңа мәлімет жинауға талпынушылық қасиеттер балаға тән дәстүрлі мінез.

Зерттеу жұмысымен айналысу, шығармашылық жоба жазу оқушының аналитикалық ойлау қабілетін дамытады, шешім қабылдай алу қабілетін қалыптастырады. Оқушыны ізденушілікке баули отырып, ғылым мен техниканың жетістігіне сәйкес армандарына жетуге, өз жолдарын дәл табуға көмектеседі.

Зерттеу түрлері: 1)теориялық 2)фантастикалық 3)эксперимент

Теориялық-зерттеу мәселелерін теориялық талдау. Мәселелердің маңыздылығын, оның ерекшеліктерін, осы тақырып бойынша әртүрлі көзқарастарды сипаттау, сондай-ақ оның бүгінгі таңдағы шешілу жолдары. Осының барлығы зерттеу бөлімінің 1-ші теориялық мазмұнын құрайды. Фантастикалық- өмірде болмайтын фантастикалық құбылыстар мен заттар жөнінде. Эксперименттік - өзіндік байқаулар мен эксперименттерді жүргізуді талап етеді.Балалар үшін ең қызықты эксперимент-нақты заттарға және олардың қасиеттеріне жасалған тәжірибелер.Оқушыларға әр түрлі тақырыпты беруге болады Экспериментальді (практикалық бөлім) зерттеу мәселелер мәнісін түсіндіретін немесе оны шешуге мүмкіндік беретін ғылыми әдістерді пайдалануды болжайды. Зерттеу жұмыстарының бұл кезеңі маңызды болып табылады, бұл кезеңде жоба авторы өзінің шығармашылық мүмкіндігін көрсете алады. Бұл кезеңде эксперименттер,байқау, сауалнама, әңгімелесу, сұрақ қою, интервью алу т.б. зерттеу әдістері пайдаланылады. Ғылыми зерттеуді жүргізу кезінде дұрыс ақпарат алу үшін бір емес, бірнеше әдістер жиынтығы қолданылады. 1.Тақырыпты таңдау

Ғылыми зерттеу табыстылығының маңызды шарты-тақырыпты дұрыс таңдау.Тақырыпты таңдау -біржолғы процесс емес және қиын өзіндік ізденістің нәтижесі болып табылады. Тақырып оқушыларға қызықты, оларды тартатындай болу керек.Тақырып орындалатын, шешімі зерттеуге қатысушыларға пайдасы тиетіндей болу керек. Оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, жетекші өзі жақсы білетін тақырып аясын таңдау керек. Тақырып шынайы болу керек, онда жаңа дүниелер, күтпеген жаңалық, ерекшелік элементтері болу керек.

Зерттеу жұмысының басты шарты-оның жаңалығы және өзектілігі. Жұмыстың сәтті болуы үшін зерттенудің мақсаты мен міндеттерін ұғыну қажет.

Мақсат-бұл зерттеушінің ізденіс нәтижесі.Зерттеу мақсаты нақты және қол жетерлік болсын. Міндеттер-қадамдарды,мақсатқа жету кезеңдерін көрсету болып саналады. Жұмыстың өзектілігі яғни бұл жұмыстың қазіргі кезеңіндегі проблемасы.

Болжам-логикалық дәлелденбеген,тәжірибемен нақтыланбаған алдын ала ойластырылмаған білім. Қорытындыда болжамды дәлелдейтін жобаның негізгі нәтижелері мен тұжырымдары мазмұндалады, ұсыныстар беріледі.

Зерттеудің қол жетімді әдістері:

1.дербес ойлау

2.кітаптан оқып білу

3.кино,теле фильмдерден білу

4.интернет желісінен іздеп табу

5.басқа адамдардан сұрап білеу

6.байқау

7.эксперимент жүргізу.

Оқушыларды ғылыми ізденіске баулу мақсатында «Мен-зерттеушімін» , «Мен - жобалаушымын» деген дәптер арнату. Дәптерге оқушылар ғылым әлеміне енудің түрлі жолдарын жазады, ұлы ғалымдар еңбегі, өмірінен мәліметтер береді. Оның маңызы оқушыларға практикалық та, теориялық та көмек бере алатынында. Ол әр баланың алдында жатады. «Мен-зерттеушімін» тақырыбында оқушылармен «дөңгелек стол», әңгімелер өткізуге болады. Алғашқы әңгімелерде «ғылыми жұмыстардың түрлері» сөз болады. Бұл жұмыстың тиімділігі оқушылардың ғылым туралы ұғымдарын кеңейтуге ықпал етіп, іздену, зерттеу жұмыстарының түрлерімен таныстырады. Педагогикалық үрдісте балалардың дарынын ашуда оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастығы қажет. Зерттеу білігі мен дағдысы тек ғылыммен айналысатын адамға ғана емес, сондай-ақ әр адамның түрлі саладағы қызметіне қажет.

Оқушының өзіндік зерттеу әрекеті оның өзіндік талабын қанағаттандыруға ықпал етеді. Оқушылар қоршаған ортамен таныса отырып өзіндік зерттеу әрекетінің көмегімен жаңа білімді дайын күйде емес, өзі ашады. Бастауыш сыныптан бастап ізденушілікке баулыса бала кішкентай кезінен өздігінен ой түйіп, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренеді, оны математика, логика сабақтарындағы оқушылардың белсенділіген байқауға болады. Оқушыларды зерттеу-ізденушілік жұмыстарға баулуды 2012 жылдан бері бастап, оқушылармен қызықты да өзекті тақырыптар таңдауға тырысамын. Биылғы оқу жылында оқушым Рахметтолла Аққу «Бәйтерек - асқақ арманның символы» ғылыми жобасын жоғары дәрежеде қорғап, аудан көлеміндегі «Нұрлы көжек - 2015» кіші жастағы оқушылар жобалары байқауында Гран-при иегері атанды. «Нұрлы көжек - 2014» аудандық байқауында оқушыларым Есенғали Ұлболсын мен Төлеген Жұлдыз «Қазіргі жастардың тіл мәдениеті» тақырыбындағы ғылыми жобасын сәтті қорғап, ІІ орын иегерлері атанды. Жұмабай Ермек «Киіз үйдің мәдениеті» зерттеу жұмысымен 3 орын алды. «Нұрлы көжек - 2013» кіші жастағы оқушылар жобалары байқауында Есенғали Ұлболсын еліміздің арғы бабаларымызды және осы күнге қалай жеткендігін анықтау мақсатында еліміздің аты «Жаманшұбар» тақырыбын зерттеп, ІІІ жүлделі орын алдық. Зерттеу әрекеттері бала жаратылысына тән: білуге құмарлық,байқау жасауға талпыныс, өзінше эксперимент жүргізу сияқты табиғи құбылыстарды ынталандыра отырып,олардың жеке қасиеттерін ашуға жағдай жасайды. Алайда,бастауыш сатыда зерттеудің әдістерін қолданудың өзіндік қиындықтары бар.Төменгі жастағы баланы зерттеу тақырыбымен «қинауға» болмайды. Әрине,ол табиғатынан туа біткен зерттеуші, бірақ алғашқыда оған бәрі арнайы түрде үйретіледі:проблеманы қалай анықтауға болады,болжамды калай құрылымдау керек,байқауды,эксперементті қалай жүргізу керек және т.б. қысқасы,оның зерттеушілік табиғаты үнемі педагогикалық қамқорлықты қажет етеді. Баланың айналаны өз бетімен танып білуге деген ұмтылысы негізінде құрылған оқытуда зерттеу тәсілін пайдалану ерекше орын алады.Балаларды оқуда зерттеу тәсілін қолданудың қажеттілігі бола болмысының білмекке құмарлығымен,оны қоршаған дүниені зерделеуге деген қызығушылығымен түсіндіріледі.Оқушылардың өзіндік зерттеулері,олардың жеке қажеттіліктері мен сұраныстарын қанағаттандыруға септігін тигізеді.Сонымен қатар,өзіндік зерттеулер интеллектуалды және зерттеу біліктерін дамытуға мүмкіндік береді. Өзіндік зерттеулердің көмегімен оқушылар қоршаған дүниені тани келе,өздері үшін жаңа білімдерді «дайын күйде»алмай,өз бетімен ашады. Кіші жастағы балалар тәжірибесінде жеке және ұжымдық зерттеулер қолданылады.

Сонымен, ғылыми-зерттеу жұмыстары оқушының:

Ой-өрісі мен рухани жан дүниесінің дамуына ықпал етеді,

• Өз бетінше жұмыс жасауға үйреніп,зерттеулер жүргізуге бейімделеді;

• Ой жүйелілігі мен шешендік өнері қалыптасады;

• Танып-білу,талдау-жинақтау,салыстыру,бастысын бөліп шығару,өмірде қолдану әдістерін меңгереді;

• Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттырып,оқушыларды жоғары шығармашылық деңгейін қамтамасыз етеді.

Жаңа ғасырға қадам басқан жас жеткіншектердің қазіргі өмірге бейімділігі болу керек. Ол

өмірдің әр тетігіне үңіліп, тығырықтан шығар жолға даяр болуы қажет.

Әдебиеттік оқу сабақтарында оқушылардың шығармашылығын дамыту

Құлмұханова Ж.Қ. №31 ОМ

Бастауыш мектептің маңызы мен қызметі оның үздіксіз білім беру жүйесіндегі басқа буындармен тек сабақтас болуымен ғана емес, ең алдымен, оқушы тұлғасы ұйтқысының қалыптасуы мен дамуы жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын буын.

Қазіргі таңдағы оқытудың негізгі мақсаты бұрынғыша пәндік білім біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін қалыптастыру негізінде жекебас тұлғасын тәрбиелеу болып отыр.

Білім берудің басты міндеттерінің бірі - оқушы білімін әрі қарай жалғастыруға дайындығын сипаттайтын белгілі бір деңгейдегі эрудициясының болуын қамтамасыз ету. Сондықтан да бастауыш білім - үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Осыған сәйкес оқушыға белгілі бір көлемдегі білік - дағдыларды меңгертумен бірге табиғат, қоршаған орта туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық бағытта жан - жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы болып отыр.

Қазіргі кезеңде педагогика ғылымында оқушы шығармашылығына бағыт - бағдар беру мәселесі кеңінен көтерілуде. Оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде оқушы шығармашылығын дамытудың тағы бір қажеттілігі қоғам талабынан туындайды. Қоғам қашан да дарынды, қабілетті адамдарға мұқтаж болып келген. Қоғам барған сайын күрделеніп, даму үстінде. Қазіргі кезде мамандық атаулының барлығы бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, ерекше ой қызметін, мол шығармашылық мүмкіндікті, өзін қоршаған түрлі жағдайларға тез икемделіп қана қоймай, оларды керекті бағытына шығармашылықпен бұра білу қабілеттілігін қажет етеді.

Оқыту үрдісінде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесі тыңнан қойылып отырған жоқ. Ана тілін оқыту жүйесінде бұл мәселенің алатын орнын, мақсатын, мазмұнын алғаш анықтаған Мағжан Жұмабаев болды. Мағжан Жұмабаевтан кейін республикамызда бұл мәселеге назар аударған ғалымдар Ә.Қоңыратбаев, С.Тілешова, Ш.Кәрібаев, .Әбдібекқызының еңбектерінде сөз етілді. Бірақ бұлардың барлығы да бастауыш сыныптар деңгейіндегі жұмыстар емес, тек қана орта буындарда жүргізілетін жұмыс түрлері болатын. Ал Б.Тұрғынбаеваның «Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту» (1999 ж.) атты оқу құралында әдіскер шығармашылық қабілет жайлы теориялар, дамыта оқытуды қалыптастыру, тәжірибелер туралы сөз етеді. Әсіресе бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілетін жұмыстар, тапсырмалардың берілуі орын алған. [Қ.4 бет]

Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі жоқ, қабілеті жоқ адам болмайды деп дәлелдейді. Сондықтанда балалардың қабілетін дамытуда мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады. Психологтардың зерттеулері бойынша, әрбір жаста шығармашылыққа баулуға өзек болардай өзіндік қабілет, бейімділік болады екен. Сол себептен де балабақшадан бастап мектеп бітіргенге дейін, үзбей әрі жүйелі, әрі сатылы түрде шығармашылыққа баулып, ақыл - ойын, икемділігін дамытып отыру қажет. Ал шығармашылық дегеніміз не?

Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығына өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйін, өздігінен саналы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу оның рухани күшін нығайтып, өмірде өз орнын табуға көмектеседі [1, 3 бет].

Шығармашылық - бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі [1, 4 бет].

Қабілеттер жайлы жазылған ойларды, тұжырымдамаларды, еңбектерді талдай келе, адам бойында табиғи мүмкіндіктер болады, олар тек белгілі бір әлеуметтік жағдайларда байқалып, әрі қарай дамиды, әр адам басқа адамнан өзінің табиғи психологиялық өзгешеліктерімен ерекшеленеді деген қорытындыға келеміз. Қабілеттер - білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері.

Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалылығын тәрбиелеу үшін, ең алдымен олардың қабілеттерін дымтудың мәні зор. Психологтар қабілеттердің екі түрлі деңгейінің болатындығын дәлелдейді.

1) репродуктивті - іс-әрекетті, білімді берілген үлгі бойынша қабылдай алу деңгейі; 2) шығармашылық - жаңалық ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі.

Шығармашылық - өте күрделі психологиялық процесс. Ол іс-әрекеттің түрі болғандықтан, тек адамға ғана тән.

Шығармашылық - төмендегідей ерекшеліктермен сипатталатын адам әрекеті:

• шығармашылықтағы қарама-қайшылықтардың болуы;

• әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы;

• шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайдың болуы; - шығармашыл тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы; - нәтиженің жаңалығы, соңылығы [1, 11 бет].

Бұдан екі жарым жыл бұрын өмір сүрген қытай философы Конфуций, грек философы Платон дарынды балаларды арнайы сарайда тәрбиелегенде, ең алдымен оларға көркемөнер түрлеріне үйреткен. Олардан дарынды ақын, суретші шықсын дегенді мақсат тұтпаған. Өз ұлтын, мемлекетін өркендететін білімді, алғыр болашақ данышпан шәкірттер тәрбиелеу үшін, бірінші кезекте балалардың сезімталдығын, ойын, тілін дамытуды қолға алған. Ендеше оқушылардың ой шапшңдығын, сөз байлығын молайтып, шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік беретін пән - тіл пәндері.

Бастауыш сыныпта әдебиеттік оқу пәндерінде оқушымен жұмыс жасау кезінде төмендегі жайларды ескерген жөн:

Бала тіліне қойылатын талаптар - ·мазмұнды, анық болуы;

• ·логикалық байланысы болуы;

• ·дәлелді болу;

• ·ойдың дәл, тартымды болуы;

• ·таңдай білу;

• ·тіл байлығын жақсы білу;

• ·өте түсінікті болу (артық сөз, орынсыз тіркес болмау); - ·мәнерлі, әсерлі, таза, сенімді, әдеби болу; - ·тіл нормасына сай болу.

Мұғалімге қойылатын талаптар

• теориялық білімдерді жетілдіру, әдеби процестің тетігін түсіну;

• шығармашылықпен жеке - дара оқушы емес, сыныптың барлық оқушылары айналысуы үшін мүмкіндік туғызу;

• шығармашылық процеске оқушыларды үнемі үзбей, сатылы түрде қатыстыру;

• шығарма жаттығу, ойын - тапсырмалардың мазмұнын оқушылардың жас ерекшелігіне, қызығушылығына сай құру;

• оқушы жетістігін мадақтап, көтермелеу керек. [2, 9 бет]

Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту үшін бірнеше шарт орындалу тиіс. Олар:

·Шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу;

·Жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайында болуы;

·Ойлау мүмкіндігінің ең жоғарғы деңгейіне жету;

Оқушының шығармашылық іс- әрекетіне жағдай туғызу;

Оқушының шығармашылық іс- әрекетіне жағдай туғызу дегеніміз - оқушыны ойлай білуге үйрету екені сөзсіз. Мектеп табалдырығын жаңа аттаған бүлдіршіннен шығармашылық қабілетті талап етпес бұрын, оны соған үйреткен жөн. Оқушының зейінін, есін, қиялын, интеллектісін дамыта отырып, ойлау қабілетін, шығармашылық іс-әрекетін жоғары деңгейде көтеруге болады.

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТ

Әдебиеттік оқу сабағында қолданылатын шығармашылық тапсырмалар

Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын, шығармашылық қабілеттерін арттыруда түрлі әдіс - тәсілдерді өз сабағымызда қолданамыз:

1.Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.

2.Ақын, жазушылардың дайын мәтіндерін басқаша аяқтау.

3.Белгілі мақал негізінде әңгіме жазғызу.

4.Мәтін бойынша мақал құрастыру.

5.Табиғат құбылыстарына, заттарға және жеке суреттерге қарап жұмбақ құрастырту.

6.Әңгімелерді салыстыру, бөліктерге бөлу.

7.Шығарма, мәтін, ертегі құрастыру. (тақырып бойынша, жоспар бойынша, тірек сөздер арқылы)

8.Өлең, мақалдар құрастыру.

9.Шығармадағы әңгімелерге ұқсас оқиғалар айтқызу.

10.Кейіпкерге мінездеме беру.

11.Шығарма бойынша сурет салғызу, ауызша суреттеу, қиялдау арқылы суреттеу, мүсіндеу.

12.Рөлге бөліп оқыту.

13.Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешкізу (анаграмма, сөзжұмбақ, ребус) 14.Диалог-ертегі.

15.Образға кіру.

Ал сыныптан тыс жұмыс кезінде шығармашылыққа баулу түрлері:

Мектеп шеберханасына, мұражайға апару, әр түрлі кездесулер бойынша шығарма жаздыру; Суретті кітапша жасату, жазбаша баяндату;

Мектептегі үйірмелерге, сыныптан тыс жұмыстарға қатысуына жағдай жасау;

Газет - журналдарға жазғызып, оны оқу үрдісінде үнемі пайдалану;

Ауыз әдебиет түрлерін пайдалану;

Әрбір оқылып отырған шығарманың авторы туралы мағлұмат беру. [3, 14 бет].

Өзімнің іс-тәжірбиемді қорыта келіп, үнемі ізденуге, қосымша материалдарды сабақта пайдалануға тырысамын. Баламен бала болып, олардың көңілдерінен шығуға тырысамын. Ұлттық тәрбие беруді борышым, міндетім деп санаймын. Әдебиеттік оқу сабақтарымда бала тілін ширату үшін, мүдірмей сөйлеу мақсатында - жаңылтпаштар, олардың тапқырлық пен дүниетанымын сынау мақсатында - жұмбақтар, ой түйіндеу мақсатында - мақал-мәтелдерді үнемі пайдаланып отырамын. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттыруда өзіміздің де қызығушылығымыз артып, оның тиімділігіне көзіміз жетіп жүр. Оны сабақ барысында түрлі әдістерді пайдаланғанда көріп жүрміз. Мысалы: «Миға шабуыл», Ой толғаныс, Мағынаны тану т.б. сабақ барысында қолданып отырамын. Сабақта көркем шығармаларды саналы ұғындыруға, оның мазмұн-мәнін шығармашылықпен түсіндіру іс-әрекеттері барысында атқаруға, қиялдауға, өз ойын ашық, тиянақты айта білуге, дұрыс шешім қабылдауға үйретуге тырысамын. Мақсатым - баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын жойып алмай, оның үнемі алға жылжуға деген табиғиталап-тілектерін, сұраныс пен мұқтаждарын ескеру, шығармашылығын жетілдіру, өз бетінше ізденуге үйрету, өзін-өзі дамытатын тұлға қалыптастыру.

Осындай жұмыстар жүргізу барысында төмендегідей нәтижеге қол жеткізуге болады деп ойлаймын.

1.Шығармашылық тапсырмаларды пәндерге бейімдеп қолданудан, оқушылардың пәнге қызығушылығы артады.

2.Оқушылардың білім сапасы көтеріледі.

3.Оқушылардың логикалық ойлауы, шығармашылық іс - әрекетке қабілеті артады.

4.Әр мұғалім болашақ үшін қызмет істейді. Ол әр оқушыны жеке тұлға ретінде көріп, оның өміріндегі өз орнын табуына, сынып ұғымын қалыптастыруға, ата - аналармен ынтымақтасуға, оқытуда қиындық көріп жүрген оқушыға көмегі тиері сөзсіз.

Әдебиеттер.

1.Тұрғынбаева Б.А. Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту. Алматы, 1999.

2.Қарабаева Қ.Ә. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту. Ақтөбе, 2003.

3.Бастауыш мектеп. Республикалық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал . №3, Алматы, 2009.

Шығармашыл тұлғаны шығармашыл ұстаз ғана тәрбиелей алады

Қосаева А.Т. Елек ОМ

Бастауыш сынып оқушыларының білім сапасын арттыруда шығармашылық қабілетін дамыту. Қазіргі уақытта негізгі талаптарының бірі білімді әлемнен бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, шығармашылы таным мен тікелей қатынас жасайтын жаңаша тәуелсіз ойлай алатын шығармашылық адамға айналдыру. Мектептегі оқыту үрдісінің мақсаттары баланың білім игеру негізіндегі ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеп дамыту болып табылады. Қоғамның дарынды адамдарға деген қажеттерін қанағаттандыру талабы оқыту, білім беру жүйесінің алдына баланың жеке қабілеті мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық тұлға қалыптастыру міндеттерін қойып отыр. Шығармашылық тұлға негізі бастауыш сыныпта қаланатыны анық. Осы жастаға балалар бойында шығармашылық қабілеттің бастаулары жатыр. Тек өмір тәжірибесінің дара-дүниетаным, дараэстетикалық көзқарасының жеткіліксіздігінен олардың бойларындағы шығармашылық қабілетті көрсете алмайды.

«Бұлақ көрсең көзін аш» дегендей, жалпы шығармашылық туынды өмірге келгенге дейін ұстаз шәкіртінің өнеге тұтар ақылшысы пікірлес досы, бапкері болуы тиіс. Оқушы шығармашылығы үнемі ұстаз, сынып ұжымы, ата-аналар тарапынан қолдау тауып отыру керек. Бастауыш мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру оның рухани әлемін байыту, сабаққа ынта-жігерін арттыру, жеке дарындылығын таныту бүгінгі таңдағы негізгі мәселелердің бірі. Өйткені, қазіргі кезеңдегі қоғамның жеке дамуы ғылым мен техниканың дамуымен болса, ол болашақта ғылым мен техниканы өндірісті дамытатын бүгінгі мектеп оқушылары. Сондықтан мектеп оқушылары үлкен жауапкершілік пен білімдарлықты қажет етеді.

Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кезеңдегі оқыту талаптарына сай болуы әр талаптарымен бірге мұғалімнің күнделікті сабағы ғылыми түрде негізделіп, оның тәлім-тәрбиелік мәні жан-жақты ашылуы тиіс. Осы талаптар орындалғанда ғана оқушыда шығармашылық қабілет дами түсіп, оқушының оқуға, білімге деген құштарлығы дамып отырады. Мұғалім сабағын шығармашылықпен ұйымдастырып, өтілетін сабақтарында оқушыларды шығармашылыққа ұмтылуын тудыратындай сұрақтармен қамтып отыруы тиіс. Мұғалім өтілетін сабақтың тақырыбына сәйкес алдын-ала жоспарланған сұрақтар мен оқушы ынтасын, зейінін, ой-қиялын дамытуға септігін тигізетіндей болуы керек. Бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы, қиын да жауапты жұмыс. Бастауыш мектеп балаға білім беріп қана қоймай оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, ойын дұрыс айтуға, салыстырып, дәлелдей білуге сөйлеу мәдениетін үйретеді. Дамыта оқытудың мақсаты - баланы оқыта отырып, оны шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту.

Шығармашылық дегеніміз - адамның өмір шыңдығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйрену керектігінде.

Баланы жастайынан шығапмашылық өнеріне қалай баулу керек? Оның жолдар, әдіс-тәсілдер, мазмұны қандай?

Шығармашылық қабілетті тәрбиелеудің шарттарына мына мәселелерді жатқызуға болады:

1. Шығармашылық қабілет деңгейін анықтау (топтау, бақылау, қалыптастыру);

2. Қызығушылық және шығармашылық пен белсенділігін арттыру;

3. Шығармашылық қабілетті тәрбиелеу барысында кездесетін қарама-қайшылықтарды есепке алып зерттеу;

4. Оқушы мүмкіншілігіне (потенциалына) сай шығармашылық тапсырмаларды әдістемелік тұрғыда үйелі түрде орындау;

5. Оқушының шығармашылық қабілетін тәрбиелеуді кезең бойынша сатылап дамыту;

6. Шығармашылық қабілеттілікке тәрбиелеу үрдісін тәжірибе негізінде жинақтау, зерттеліп отырған мәселенің өсу динамикасын бақылау;

7. Мұғалім өз ісіне іздемпаздылықпен қарап, сабақты шығармашылықпен өткізу.

Осы мәселелер өз шешімін тапса, жан-жақты дамыған, шығармашыл жеке тұлғаны тәрбиелеу ісі өз мақсатына жетеді.

Оқушының білім алуға қызығушылығын дамыту үшін негізгі жағдайлар болғаны дұрыс. Олар оқушының өз бетімен ізденуге, жаңа білім алуға, проблемалық тапсырмалар шешуге тартылуы, оқу еңбегі басқа да еңбек түрлері сияқты әрсаналы болуы керек. Бірізділік, біртекті ақпарат жалықтырады, жаңа материалдардың жас ерекшелігіне сай және оны игеру мүмкіншілігінің болуы.

Н.И. Болдырев, М.А.Даниалов еңбектерінде танымдық тапсырмалар маңызы оқушыларда бар білімдерін шоғырландырып, талдау жасау арқылы өз беттерімен ізденуге талпындыратын болуы керек деп тұжырымдайды. Ол үшін қойылған міндеттерді шешу жолдары дайын күйде берілмей, оқушылар арқылы іздеп табылуы керектігі анықталған.

Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін дамытуда әртүрлі әдістәсілдерді қолдануға болады.

Олар мыналар:

• тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау

• арнаулы бір тақырыпта пікір талас тудыру

• логикалық ойлауын дамытатын ойындар мен тапсырмалар шешу

• берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс (кері есептер құрастыру, мәтін мазмұнын өндеу, шығарма, шағын мәтін, әңгіме құру)- әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қою

• қиялдау арқылы сурет салғызу

• ұнатқан кейіпкеріне мінездеме беру

• ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын құрастыру - мәтін, әңгіме, ертегіні өз бетінше аяқтау.

Ұстаз еңбегі - оқушының білімімен өлшенеді десек, ұстаз еңбегінің күрделілігі әрбір оқушы жүрегіне жол таба білуінде. Әр баланың бойындағы қабілетті дамыту арқылы өзін, өмірді, әлемді танып білу қоғам алдындағы жауапкершілік қасиеттерін сезіндіре білуде.

Баланың педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік жағдайына байланысты назар аудару қажет. Балаға әсер ететін орта ата-ана, мұғалім, мектеп достары, жұртшылық. Баланы анықтай білу үлкен шеберлікті қажет етеді. Баланың жанын түсініп, баланың табиғатын толық анықтау үлкен өнер. Объектіні айқын білу үшін байқау, әңгімелесу, жоспарланған сұрақтар, тест тапсырмаларын беру арқылы оқушының сөзді есте сақтауы, өз пікіріндегі дәлдікті, сөйлемге мән беріп толық жеткізуге байқау қажеттілігінде. Баланың жеке ерекшеліктерін анықтап алған соң, оларды дамыту жұмыстары басталады. Ізденімпаздылықтан шығатын қабілеттілік түрін дарындылық қабілеттілік деуге де болады. Мұндай балаларда зеректік, байқағыштық қасиеттері жоғары болады. Негізгі белгілері:

• ой-өрістің жоғарлылығы;

• шығармашылық және тиімді ойлау, өз ойын пікірін айту; - қатынас пен белсенділік.

Атап айтқанда, оқушылармен жұмыс жасағанда:

• еркін ойлауға мүмкіндік береді;

• ақыл-ойын дамытады;

• шығармашылық белсенділігін арттырады;

• ұжымдық іскерлікке тәрбиелейді;

• тіл байлығын жетілдіреді;

• жан-жақты ізденушілігін дамытады.

Қазіргі уақыттың негізгі талаптарының бірі - білімді әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, логикалық ойлауы дамыған жаңаша, тәуелсіз ойлай алатын шығармашыл адамға айналдыру.

Шығармашылық тапсырмалар оқушылардың жаңа бір нәрсені ашуы, яғни оқушы өзін белгілі бір жаңалықтардың авторы ретінде сезінеді. Бұл оған белгілі бір пән төңірегіндегі қызығушылығын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Яғни, оқушыны өзіне тарта, баули түседі.

Жаңартылған білім мазмұнындағы: Тәрбиеші. Тәрбиеленуші. Ата-ана

Ибраимова М., Ешпанова Б. №61 ЖОББМ

Білім беру жүйесі әр жас өркеннің азамат болып қалыптасуын қамтамасыз ететін қоғамдағы негізгі сала болып табылады. Қазіргі таңда заман талабына сай білім беру жүйесін дамыту мақсатында жаңа бағдарламалар мен реформалар енгізілді. Жаңа бағдарлама бойынша Білім және ғылым министрі Е.К. Сағадиев Қазақстан Республикасының білім беру жүйесіндегі стратегиялық маңызды құжаттарға қол қойды. Қазақстан Республикасының Президенті жарлығымен Білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бекітілді, оны іске асыру бойынша іс-шаралар жоспары қабылданып, қолданыстағы мемлекеттік білім беру стандарты жаңартылды. 2016 жылғы 1 қыркүйекте Қазақстандағы барлық бірінші сыныптарында білім берудің жаңартылған мазмұны енгізілді. Осы білім берудің жаңартылған мазмұны мектепалды даярлық сыныптарына да қатысы болмақ. Себебі 12 жылдық білім берудің бағдарламасына мектепалды даярлық сыныбы да кіреді. Яғни 5-6 жастағы балалар үшін 0-сынып енгізіледі (мектепалды даярлық). 12 жылдық білім беру схемасы бойынша «0» сынып (мектепалды даярлық) + 11 сынып» принципі бойынша енгізіледі.

Білім берудің алғашқы баспалдағы мектепалды даярлық сыныптары болып саналады. Ең алғаш мектеп табалдырығын аттаған ойын баласын мектеп тәртібіне үйрету оңайға соқпайды. Соған қарамастан ең бірінші , тәрбиеші алдына келген әр тәрбиеленушісін зерттеп, олармен қалай қарым-қатынас жасау керектігін айқындап алғаны жөн. «Еккен шыбықты қалай баптасаң, солай өседі» -демекші мектепке алғаш келген балаға да сондай оймен көңіл бөлуіміз керек. Өйткені бапталмаған шыбық қисық өскені секілді баланы да түзеу мүмкін болмасы анық. Сол себепті тәрбиеші басынан бастап алдында отырған әр ойын баласының жас ерекшелігін, қабілетін ескеріп, түрлі жаңа тиімді әдістерді қолдана отырып сапалы білім беруі керек. Сондықтан даярлық сыныбының баласына қиын тапсырмалар беріп, жалықтырып алмауымыз қажет. Өйткені ойын баласы сол даярлық сыныбына келгенде білім ордасы болып табылатын «мектеп» туралы ұғымы қалыптасады. Бұл жастағы балалар болашақта мектепте оқуға деген қызығушылықтарын таныта бастайды. Болашақта мектепте оқу мектепалды даярлық сыныптарында ерекше бейімділікті қажет етеді. Мектепке деген қызығушылық ересектермен қарым-қатынас жасау, мұғаліммен жүздесу, оқушылармен бірге жұмыс істеу, мектепке бару, мектеп тақырыбында мазмұнды-рөлдік ойындар ойнау және табиғи жолдар арқылы дамиды. Ойын баласының орындаған әр тапсырмасын мадақтап, бағалау әдісі оның «менін» қалыптастырып, тапсырманы одан да жақсы орындауға талпындыра түседі. Қазіргі заманның талабына сай мұғалім бағыт беруші, оқушы өз бетімен ізденуші, орындаушы болғанымен, менің ойымша , әр оқушыға жеке-жеке көңіл бөліну керек сияқты. Себебі жаңа мектеп табалдырығын аттаған ойын баласына қамқорлық, мейірімділік қажет. Орыс педагогы К.Д. Ушинский айтқандай, «заман талабына сай әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Сондықтан мұғалім әркез ізденіс үстінде жүруі тиіс. Осы ізденіс арқылы мұғалім өз бетімен іздене алатын , әр сөзін нақты айтып, ойын жүйелі жеткізе алатын, ойын баласы болса да өзіндік талабы бар шәкіртті тәрбиелейді. Ол үшін «Бірлесе көтерген жүк жеңіл» демекші баласының мектеп тәртібіне үйреніп, білімге құштарлығы артуы үшін ата-анасы да бірлесе жұмыс жасауы қажет. Қазіргі заман талабына сай өзгертілген жаңартылған білім беру жүйесі енгізілді. Оқушы ізденуші, орындаушы болғандықтан ата-ананың көмегі балаға өте қажет. Ата-ана мен тәрбиешінің қарым-қатынасы тығыз байланыста болуы, баланың білім алуына, тәрбиесіне, шығармашылық қабілеттерін дамыту жолында берер көмегі көп.

Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер мектеп оқушылары, оларды мұғалім қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелген міндет ауыр» -дегені белгілі. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің білгірі болу емес, жаңалыққа жаны құштар, шығармашылықпен жұмыс істеп, шәкіртіне адами қасиеттерімен үлгі бола алатын ұстаз болу талап етіледі.

Абай атамыз «Адамның жақсысы тегінде емес, тәрбиесінде, ақылында, өнер-білімінде. Адамға үш алуан мінез жұғады: ата-анадан, ұстазынан, құрбысынан. Әсіресе , олардың қайсысын жақсы көрсе , содан көп жұғады» демекші мектеп табалдырығын аттаған балаға сапалы білім беріп қана қоймай, қоғамда өзіндік орны бар, Отанын шексіз сүйетін, саналы, ұлтжанды ұрпақты тәрбиелеу ұстаздың басты міндеті. Сол себепті тек білімімізбен емес, адами қасиетімізбен де үлгі болуымыз қажет.

Әдебиеттер.

1.Қ.Р Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы

2.Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы 2014

3.«Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы «Мектепалды даярлық білім беру бағдарламасы» 2016 жыл

4.Абай Құнанбаев Афоризмдері

Мектеп жасына дейінгі баланың дүниетанымын дене жаттығулары көмегімен дамыту

Муханбетчина Ұ.Г. №28 ОМ

Жеке тұлғаның ойлау қабілетін, түйсігін дамыту үшін баланың алған білімін ұлттық құндылықтармен үндестіре білуге, отбасы тәрбиесі мен білім беру орындарында өз ұлтының тәрбиесі мен мәдениетін толық біліп, меңгеріп мақтан тұтатындай білім алуға итермелеуіміз қажет. Мектеп жасына дейінгі баланың бойына инабаттылық, адамгершілік, әсемдік, эстетикалық дүние таным әліппелерін дамыту білім бағдарламаларының түп қазығы болуы керек.

Ол үшін балабақшадан бастап, жоғары оқу орнына дейін оқу тәрбие жұмысының мазмұны өзгеруі қажет. Оқулықтар, әдістемелік көмекші құралдар халқымыздың ғасырлар бойы жиған асыл қасиеттерінен нәр алуы керек болады. Әр пәнде халықтық тәрбиенің негізгі болғаны жөн.

Халқымыздың ұрпақтан-ұрпаққа сақталып жетіп отырған даналықтары арқылы, атабабаларымыздың, даналарымыздың, ақын-жырауларымыздың ақыл-өсиеттері, ауыз әдебиеті үлгілерінде сақталған және халықтың ежелден келе жатқан салт-санасындағы, әдет-ғұрпындағы дәстүрлік тарих тағылымдарын өмірге үйлесімді пайдалану - ұл мен қызға берілетін тәлімді жетілдірудің тиімді жолы болуымен қатар, олардың бойына жоғарыда аталған инабаттылықты, мейірімділікті, бір-бірін сыйлау, құрметтеу, адамдық қасиеттерді дарытуға игі ықпал ететін және оның өмірге тез сіңіп, болашақ отбасының тұрақтанып, бала тәрбиесінің жақсарып, адамдар арасындағы қарым-қатынас жарасымын көркейтіп, жауапкершілікті өркендетуге ықпал етеді. Мұның нәтижесі түрлі кінәраттарға тосқауыл жасап, дөрекіліктер мен қатыгездіктен тиылуға және әдептіліктің бойға даруына ынталандыратын тиімді тәсіл болмақ. Осы орайда, балалардың ой-өрісін дамытып, қызығушылығын арттыруға бағытталған өз тәжірибемді ұсынғым келіп отыр.

Тақырыбы: «Көңілді балақайлар»

Мақсаты: Кедергі заттардан (иілген тақтайдан,доға) қолды белге қойып жүруді,еңбектеуді үйрету. Балалардың ой-өрісін дамыту, қызығушылығын арттыру.

Керекті құралдар:Шар,обруч,машина атрибуты,жалауша.

Саппен залға кіреді.

Д/н: Балалар бүгін бізде ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті. Дене шынықтыру.

Дене шынықтыру біздің денсаулығымызды жақсартады, күшімізді көбейтеді, көңілімізді көтереді.

Біз қандай баламыз?

Б/р: Біз көңілді баламыз.

Д/н: Көңілді балалар ортаға келеміз.(Шеңберге)

Шат шең: Біз көңілді баламыз,

Өсіп- өніп толамыз

Шынықтырып денені Ойнап, асыр саламыз.

Аяқтың ұшымен жүру

Өкшемен жүру

Салт атты

Отырып жүру

(Жүру мен жүгірістің түрлері)

Д/н: Балалар бүгін біз жаттығуды шарлармен жасауымыз керек еді, мен бірақ жоғалтып алдым, енді немен жасасақ екен.

Спанчбоб кіреді: қолында қапшығы бар.Ой,мен қайда келдім,мына жер толған балалар ғой. Саламатсыздар ма, балалар Б/р: Саламатсыз ба?

Д-н:Спанчбоб ,сіз денсаулығы мықты,көңілді балалардың ортасына келдіңіз.

Спанч: Қандай тамаша балалар.Балалар мен Патрик досыма бара жатыр едім, жолда мына қапшықты тауып алдым, ашсам ашылмайды, сиқырлы екен, сендер аша аласыңдар ма?

(Қапшықты ортаға қояды).

Д/н:Әрине ашамыз,себебі бұл біздің жоғалтқан қапшығымыз,ол сиқырлы,оны бізден басқа ешкім аша алмайды. Қолымызды белге қойып, басымызды шалқайта мұрнымызбен ауаны сорып, алға қарай еңкейіп үрлейміз.

Б/р: 1. Үрлейді ашылмайды 2.Үрлейді ашылмайды

3.Үрлейді ашылады.

Спанчбоб:Шынымен да балалар ашылды.

Алақай біз шарымызды тауып алдық,енді жаттығуды шармен жасайтын болдық. Спанчбоб сізге рахмет, енді біздің балалармен бірге жаттығуды жасап,шынығыңыз.

Спачбоб: Балалар сіздерге рахмет, мен Патрик досыма асығып бара жатырмын, сендер өздерің жаттығуды жасап, мықты азамат болып өсіңдер (қолымен көрсету).

Арақашықтық сақтап тұру.

(ортаға обруч қою).

(Бас киімдерін шешу,шар алу)

Б.қ. Аяқ бірге, шар төмен

1-ші шарды бастан асыра көтеру, жоғары қарау.

2-ші б.қ келу

3-4 қайталау

Б.қ Аяқ бірге,шар жоғары.

1-оңға иілу

2-б.қ: (солға қайталау) Б.қ. Негізгі тұрыс.

Жоғары бастан асыра көтеру

Шарды еңкейіп, екі аяқтың арасынан артқа апару.

4 қайталау.

Б.қ. Аяқ бірге, шар жоғары

1-отыру

2-тұру,3-4 қайталау.

Б.қ. Отыру, доп жоғары

Еңкею, допты оң аяқ ұшына

Б.қ

4 солға қайталау.

Обручқа аяқ тіреп, шарды обручқа салу.

Бәрі көздерін жұмып жатады.

Көзге жаттығу.

Сергіту: Қоян болып секірейік

Аю болып қорбаңдайық

Қасқыр болып ырылдайық

Түлкі болып бұлаңдайық

Шеңбер бойымен сапқа тұру

Біз көп күш жинап алдық, енді ойынағыларың келе ма? Б/р: Иә

Д/н: Олай болса бәріміз ойын алаңына барайық. Бірақ балалар ойын алаңы ұзақ жол,оған бару үшін бізді біраз кедергілер күтіп тұр. Солардан бар күшімізді салып мұқият өтейік.

Мына жерде ұзын көлік жолы жатыр,жан-жағымызға қарайық,көліктер бар ма? -Жоқ.

-Бағдаршамның қандай түсі жанып тұр?

-Жасыл.

-Олай болса жүріп өтеміз.

Д-н:Ал балалар алдымыздан тау шықты,қолымызды белге қойып өту.

Ойын алаңына келдік.

Ойын алаңына басқа да балалар келіп ойнапты,алаңның есігі төмен болғасын,еңбектеп өтіпті,бізде еңбектеп өтеміз.Алаңда бізді машиналар күтіп тұр екен, «Машина» ойынын ойнау.

Қорыта келе, біздің ұлттық тәрбиелік білім берудегі негізгі мақсатымыз адамның әсемділікке шынайы көзқарасы мен мұраттары болуы керек екендігі белгілі. Балалардың жалпы мәдениеті, яғни эстетикалық тәрбиенің маңызды жақтары: ізеттілік, ұқыптылық, жылы шырайлылық, қайырымдылық, тазалықты сақтау т.б. болса, жалпы эстетикалық мәдениеттегі қарым-қатынас әдебі, киім-кешек эстетикасы, үй-жағдай эстетикасы, сөйлеу әдебі, дене қимылы, т.б. ұлттық сипатқа негізделе отырып, әлемдік мәдениетпен ұштасуы тиіс. Жеке адамның сыртқы мәдениеті мен ішкі дүниесінің ұштасып жатуы -эстетикалық сұлулықтың белгісі. Сонымен, ұлттық тәрбие - ұлттық құндылықтар арқылы жеке тұлғаның ұлттық санасын, намысын, дүниетанымын қалыптастыру. Олай болса, ұлттық негізде тәрбиелік білім беру барысында біз ұлттық бағытбағдары қалыптасқан өмірлік ұстанымы ұлтына деген сүйіспеншілікпен сусындаған, қоғам үшін қажетті тұлға тәрбиелеп шығарымыз анық.

Жаңартылған білім мазмұнына сай оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту

Торемуратова Н.Ж., Мамбетжан Н.Б. №61 ЖОББМ

Мектеп -еліміздің халыққа білім беру жүйесінің - күрделі тармағы. Сондықтан мектебіміздің мақсаты: жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың алғы шарты ретінде оқушыларды сараптап оқыту арқылы шығармашылық қабілетін дамыту.

Міндеттері ретінде:

Оқу-тәрбие үрдісіне диагностикалық талдау жасау

Оқушының жеке тұлғасының мониторингісін құру

Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендіруді жүзеге асыру

Мектептің алдына қойған мақсаттарын шешуге пән мұғалімдерінің сапалық құрылымы мен әлеуметтік жағдайларын білу мен зерттеуді және қолдауды алдымыздағы бірінші кезекті мәселе етіп қойдық.

Алынған мәліметтер бойынша туындаған проблемалар:

Мұғалімдердің жоғары білім алуына және ғылыми ізденіспен шұғылдануына жағдай жасау;

Білім, біліктілігін арттыру;

еңбектерін әділ бағалай отырып, құрметтеу; мұғалімнің әлеуметтік жағдайына көңіл бөлу, көмек көрсету;

Еліміздің жарқын болашағы, өзіміз қызмет істеп жүрген мектеп болашағы біздің ұстаздардың ізденісіне, балаларға деген сүйіспеншілігіне, кәсіптік деңгейіне байланысты екенін жақсы түсінеміз.

Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. 1.Оқушылардың дарындылығы мен шығармашылық қабілеттерін арттыру жолдары

Әрбір оқушыны оқытып, тәрбиелеуге байланысты мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек.

Оқушының білім сапасын көтеру негізгі мақсат. Біз соңғы нәтиже сипатын, мектеп түлегінің білімділігі үлгісі арқылы құрдық.

Біздің оқушыға қойған талабымыз:

• ·қоршаған ортаны сезе білу, құбылыс себептерін іздене білу;

• ·ақыл парасатты игеріп, ойлау, сезім қабілеттерін арттыру;

• ·алдына мақсат қоя білу және жетуге ұмтылу;

• ·өзін-өзі талдауды, өзін - өзі бағалай білуді меңгеру;

• ·басқа адамдармен қарым-қатынас жасай білу, осы заманға сай технологияларды пайдалана білу (интернет, электронды пошта);

• ·қоршаған ортада өз орныңды, жеке рөліңді анықтай білу;

Сондықтан, мектеп мұғалімінің сапасын соңғы нәтижеге бағыттау керек. Көздеген мақсатымыздың нәтижесін көреміз, мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамытуға қажетті жағдай жасау арқылы білімнің жаңа парадигміне өту тәртібі бойынша ғылыми-әдістемелік жұмысын ұйымдастыру.

Мектеп мұғалімдері шығармашылық жұмыспен айналысуға даяр болуы керек, нәтижеге жетуге ұмтылу қажет.

Ел президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауында «Біздің болашақтағы жоғары технологиялық және ғылыми қарымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет» деген сөздері бар. Демек, оқушылардың ғылыми зерттеу жұмыстарына қызығуын қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту, қазіргі техниканы тиімді пайдалану мәдениетіне тәрбиелеу - мектептің басты бағыттарының бірі. Бұл салада атқарылатын жұмыстар жетерлік.

«Баланың шығармашылық қабілетін ашу, оны алға қарай дамыту үшін ең бастысы жағдайлар жасау қажет».

Оқушының дарындылығының дамуы, қабілетінің ашылуы көбінесе мұғалімнің кәсіби біліктілігіне және оның тұлғалық қасиетіне байланысты екені айдан анық.

Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен өткізуге болады:

1.Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;

2.Сабақты түрлендіріп өткізу;

3.Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер, схемаларды пайдалану;

4.Техникалық құралдарды тиімді қолдану;

5.Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.

Қорыта келгенде, О.Бальзактың «ұдайы еңбек ету- өнердің де, өмірдің де заңы» дегеніндей, оқушылардың шығармашылық қабілеті мен белсенділігін артыруда мұғалімге үнемі ізденуге, тұрақты еңбек етуді міндеттейді.

2.Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту

Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, тәрбиелеу әрбір ұстаздың басты міндеті. Білім негізі мектепте қаланатын болғандықтан, оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту, оның шығармашылық мүмкіндігінің дамуы басты рөл атқарып отыр. Олай болса, қазіргі ұстаздар қауымының алдындағы үлкен мақсат: өмірдің барлық саласындағы белсенді, шығармашылық ісәрекетіне қабілетті, еркін және жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеу.

Бұл мақсатқа жетуде ұстаздар терең білімді, әдістемелік жағынан толық қаруланған және жоғары мәдени деңгейі болуы тиіс. Себебі, қазақ тілі пәні мұғалімі оқушылардың оқуға ынтасын оятып, олардың қабілеттерінің дамуына жол ашады. Мұғалім алғашқы сабақтан бастап әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін, ынтасы мен бейімділігін, оқу мен еңбекке ұқыптылығын ескере отырып оқу үрдісін жүргізуі керек.

Ертеңіне лайық ұрпақ тәрбиелемеген елдің келешегі жоқ десек, сол ұрпақты тәрбиелеудегі ұстаз еңбегі - ұлы еңбек. «Ұстазын сыйламаған елдің ұрпағы азады», - дейді халық даналығы. Осыған байланысты шығармашылық, ізденіс деген әр ұстаздың алдында тұрған үлкен міндет деп ойлаймын.

Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өмірден өз орнын табуға көмектеседі.

«Шығармашылық» ұғымының жалпы теориясын зерттеген С.Л.Рубинштейн «оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы түрде мақсатты әрекет жасауымен анықталады» - дей келе, «шығармашылық, шешімінің нәтижесі баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті» екендігін айтады, яғни баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәжірибесімен салыстырылады.

Оқушыларды шығармашылыққа баулудың, өзіндік іс-әрекетін ұйымдастырудың түрлері өте көп. Мысалы: тірек сөздер беру арқылы әңгіме құрастыру, өлең құрастыру, мысалдарды, ертегілерді сахналау, шығарма жазу, ертегі мазмұны бойынша сурет салу, т.б. Осы орайда 2-класта әдебиеттік оқу сабағында баланың шығармашылық қабілетін дамытуда пайдаланған жұмыс түрлеріне тоқтала кетсем деймін.

Өлең құрастыру.

Бұл жұмысты екі тәсіл арқылы ұйымдастыруға болады.

а) Дайын өлең жолдарын ұсынып, оқушыларға соны аяқтауды тапсыруға болады.

Мысалы,Ө.Тұрманжановтың «Туған өлкем» өлеңінде қайталанып тұрған:

«Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы - менің туған өлкем» деген жолдар бар.

Оқушыларға осы дайын өлең жолдары ұсынылып, оны ары қарай жалғастыру тапсырылады. Тапсырма дұрыс орындалу үшін, ең алдымен, оқушылар құрастыруға тиісті

Оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыруда сол өлеңнің сызбасы түсіріледі:

«Неткен сұлу, неткен көркем,

Осы - менің туған өлкем», - ұсынылған жолдар.

«Ұлан-байтақ жерлері бар

Өз өлкемді мақтан етем», - оқушының аяқтауы, яғни бұл - жоспар, өлең ұйқасқа құрылады және бұл сызба бойынша өлеңнің бірінші, екінші, төртінші жолдары ұйқасуға тиіс.

ә) Дайын ұйқастар ұсынылады. Мысалы, «Күз» тақырыбына арнайы төмендегідей ұйқас

бойынша өлең құрастыру тапсырылады:

… байлық

… алдық

… құс біткен … қалдық.

Оқушының тапсырманы орындауы:

Күз - береке, күз - байлық,

Күзде астық мол алдық Жылы жаққа құс біткен Кеткен ұшып, біз қалдық.

Ұстаз еңбегі - оқушы білімімен өлшенеді десек, ұстаз еңбегінің күрделілігі - әрбір оқушы жүрегіне жол таба білуінде. Әрбір баланың бойындағы қабілетті дамыту арқылы өзін, өмірді, әлемді танып білуге, қоғам алдындағы жауапкершілік қасиеттерін сезіндіре білуінде жатыр.

Қорыта айтқанда, оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен-күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, кластан-класқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық.

Қорытынды:

Заман талабына сай білім бере отырып, оқушы бойында танымдық қабілетін дамыту бүгінгі таңда ұстаз үшін үлкен жауапкершілік іс болып табылады. Бұл туралы Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты - қоғамның нарықтық қарым-қатынасқа көшу кезінде саяси-экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан-жақты мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру», - деген тұжырымдамасында ашып көрсеткен.

Қоғамның осындай дарынды адамдарға деген қажеттілігін қанағаттандыру талабы білім беру жүйесінің алдына баланың жеке қабілеті мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық қабілеті зор жеке тұлғаны қалыптастыру міндетін қойып отыр. Бұл жердегі мұғалімнің міндеті: әр оқушының бойындағы бейімділікті дер кезінде көре біліп, оны дамыту.

Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың өзектілігі төменде көрсетілгендей:

1. Өз бетімен оқуға, жұмыстануға дағдыланады.

2. Шығармашылық ізденіске жетелейді.

3. Өз ісіне деген сенім пайда болады.

4. Әр нәрсеге сын көзбен қарауға үйренеді.

5. Салыстыруға, қорытынды жасауға үйренеді.

6. Шығармашылдық белсенділік артады.

Осылардың нәтижесінде дарынды, қабілетті жеке тұлға қалыптасады.

Мен істеймін - өзінің пәнге деген қызығушылық тетігін табуы.

Мен үшін керек - пәннің өз өміріне деген қажеттілігін сезінуі, талаптануы, оқуы, ізденуі.

Мен істей аламын - өз біліміне деген сенімділігі.

Сондықтан ұстаз ретінде менің алдыма қойған мәселенің өзектілігі: жеке тұлғаны табу, оған жетекшілік ету, әр оқушының шығармашылық қабілетін танып, біліп дамыту.

Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту кезінде оған кері әсер ететін кедергілердің де бар екенін әр уақытта есімізде ұстаймыз.

Ондай кедергілер:

1. Оқушының әлеуметтік жағдайының болмауы.

2. Психологиялық жағынан ойлау, қиялдың төмен болуы. Өз күшіне сенбеуі, жалқаулығы.

3. Денсаулығының нашарлығы.

Сондықтан мұғалім өз пәнін үйрету барысында әр оқушыны зерттеп, олардың өміріндегі осындай кемшіліктері болса, оны алдын-ала анықтау керек.

Бүгінгі күні ХХІ ғасырдың ақпараттанған, жан-жақты мәдениетті, іскер, өмірге икемделген, бәсекеге қабілетті дарынды шәкірт тәрбиелеу барша ұстаздың міндеті.

Әдебиеттер.

1.ҚР Білім туралы Заңы. Астана. 2004 жыл.

2.Н.Назарбаев «Біздің халқымыз жаңа өмірге бейімделуі керек».//»Егемен Қазақстан». 31 мамыр. 2000 ж.

3.Бабаева Ю.Д. Динамическая теория одаренности. Основные современные концепции творчества и одаренности. М. 1997г.

4.Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. - Алматы.

«Ғылым». 1988г

5.Дамыта оқыту технологиялары.Алматы 2000.Б.А.Тұрғынбаева

6.Ұстаздық шығармашылық.Алматы 2007. Б.А.Тұрғынбаева

Жаңа технология - жаңа шығармашылық ізденіс

Омарова Б.М. №29 ОМ

Қазіргі білім беру үрдісі адамның ішкі табиғи мүмкіндіктерін ашып, әр адамның өзінің «Менін» сезінуге, толықтыруға көмектесетіндей, сыртқы әлеммен әлеуметтік қарым-қатынастарда өз орнын табуға, өзін шығармашылықпен өзгертуге белсенділік танытуға ықпал етуі тиіс. Бүгінгі таңдағы қоғам кәсіби білімі жетік, құзіретті, бәсекеге қабілетті мамандарды талап етеді. Білікті ұстаз, білімді маман болу үшін - әрбір мұғалім өз білімін үздіксіз көтеріп отыруы тиіс.

Білімін тұрақты көтеріп отыру - мұғалімдердің құқықтары әрі міндеттері, білім беру жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, Мемлекеттің дамуының құралы болып табылады.

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі-оның жан-жақты білімінен ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа әдістерін меңгерумен өлшенеді. Мұғалім қаншалықты білімді, шығармашыл болса, оның құзыреттілік аясы да соғұрлым кең болмақ. «Құзыреттілік» ұғымы педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзырлылықбелгілі сала бойынша жан-жақты хабардар, білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара алады дегенді білдіреді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің негізгі шарттары:

1. Тұлғааралық және еңбектегі байланыс.

2. Қызметтің эканомикалық, әлеуметтік, құқықтық, адамгершілік, психологиялық аспектілерін меңгеруі.

3. Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы дайындығы.

4. Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті

5. Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану біліктілігі.

6. Тиімді шешім қабылдау қабілеті.

«Құзырлылық - тек кәсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мәдениеті мен шығармашылық әлеуетін дамыту қабілеті»- деп түйіндейді белгілі оқымысты Т.Г.Браже. Сондықтан бүгінгі ұстаз тек кәсіби білімін толықтырып қана қоймай, үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педогогикалық процесті кез келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Қазіргі оқытудың жаңаша технологиясын меңгерудің өзі ұстаздан шығармашылықты талап етеді. Ал шығармашылықпен жұмыс жасау үшін мұғалім өзінің кәсіби біліктілігін арттырып отыруы қажет. Мұғалімнің өз кәсіби қызметтерін шығармашылықпен атқаруына әр деңгейдегі әдістемелік жұмыстарды иновациялық бағытта ұйымдастырып өткізудің ықпалы мол. Біліктілігін арттырушы мұғалім өзінің білімін, жалпы дүниетанымын кәсіби және әдіснамалық деңгейін жоғарлатады, психологиялық-педогогикалық сонымен қатар әдістемелік сауаттылығын жетілдіреді. Ең бастысы бұл білімдер мен білік дағдыларды құзырлылық ұстанымдарының талаптарына сәйкес өздерінің меңгеруі және сол жолдар арқылы өздерінің ойлау жүйесін, шығармашылығын өнертапқыштығын, рефлексиялық машығының дамуына жол ашады.

Сол кезде ғана мұғалімнің өзіне-өзі баға беру деңгейі артып, өзін-өзі анықтап, үздіксіз өзін-өзі дамытуға деген қажеттілік туады.

Мұғалімнің белгілі бір педагогикалық мәселелер туралы барлық ақпаратты жинақтай алуы, оның тиімдісін таңдай білуі, нақты жағдайды шешуге байланысты оған өзіндік қолтаңбамен өзгерістер енгізе алу, осылайша мәселені шешудің өзіндік жолын таба білу сыни ойлау нәтижесінде жүзеге асады. Бұл жағдайда сонымен бірге тапқырлық пен өнертапқыштық сияқты сапалар қатар дамуға мүмкіндік алады.

Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім үшін білім мазмұнын, әр оқушының өзіндік ерекшелігін, оқушылар ұжымының артықшылықтарын, соған сәйкес оқуды ұйымдастырудың формалары мен тактикалары жайлы ақпараттарды есінде ұстау қажет. Сонымен қатар оларды дер кезінде еске түсіріп қажетіне жарата алу оның басты құндылықтарының бірі болып табылады.

Кез келген жаңалық ең алдымен адамның қиялында пайда болатындықтан шығармашылық әлеуеттің құрамдас бөлігінің бірі - фантазия. Бұған дейін белгілі фактілерге қатысты жаңа көзқарас тұрғысынан қарауға мүмкіндік береді. Сондықтан оның көркемдік және ғылыми-танымдық құндылығы орасан зор. Қиялдаудан туындаған шығармашылық белсенділік едәуір шамада ішкі ниеттерге, жекелей дарындылыққа және адамның қызметі үрдісінде қалыптасатын даралық тәжірибесіне байланысты. Фантазия арқылы адамның есінде сақталған қабылдау, елес бейнелері қайтадан өңделіп, сұрыпталып, жаңартылып, солардың негізінде мида жаңа бейнелер жасалады.

Шығармашылық әлеует ұғымының құрамалары ретіндегі адамның тұлғалық сапаларының: еркіндік, шешімділік, тәуекелшілдік, тапқырлық, өнертапқыштықтың алатын орны ерекше. Адамның еркіндігі өмірдегі, кәсіби әрекеттегі мәдени әлемдегі өз орнын анықтай алу қабілетіндежатыр. Оның ойлау, пайымдау және әрекеттену еркіндігі жеке кәсіби жауапкершілікті сезінумен сәтті байланысады. Рухани және материалдық құндылықтар әлемінде еркін бағдарлай алу, педагогикалық догмалардан еркін тұлға ғана тәуекелді талап ететін шешімдерді өз мойнына ала алады. Еркін адам өзінің өмірлік позицясы, ұстанымы болғандықтан өзгелерді қайталамай, жаңаша тың жолдармен жүреді. Дәл осы сапа шығармашыл мұғалім үшін аса маңызды.

Мұғалімнің шығармашылық әлеуетінің құрамына оның кәсіби мәнді сапаларын жатқыза отырып, олардың бастылары ретінде: шеберлік, импровизация мен интуицияны атап өтеміз.

Шығармашыл тұлғаның ерекше қасиеттерінің қатарына педагогикалық импровизация жасай алуы жатады. Педагогикалық импровизация дегеніміз-мұғалімнің алдын-ала жоспарланбаған тосыннан пайда болған педагогикалық мәселені шешу үшін өзінің білік, дағдысы мен іскерлігін шығармашылықпен іске қосуы. Педагогикалық импровизация мұғалімнің шығармашылықпен өзінөзі дамытуына әсер етуші фактор. Өйткені импровизация кезінде мұғалімнің ішкі күштері мен қабілеттерінің жұмылуы маңызды орын алады. Дәл осы жағдайда шығармашылық туады да әлеуеттің дамуына мүмкіндік жасалады.

Педагогикалық шығармашылықтың орын алуына септігін тигізетін тағы бір басты мәселе мұғалімнің әртістік қасиеті. Мектеп әрине, театр емес. Дегенмен мұғалім үнемі халық алдында тұратын танымал адам. Олай болса ол аудиторияны меңгере алуы, иландыра білуі, шабыттандыра алуы тиіс.

Педагогикалық әртістік тек әрекетте педагогикалық білім, білік, дағдыны тиімді пайдаланып қою ғана емес, тұлғаның шығармашылық әлеуетін дамытуды қамтамасыз ететін эмоцияналдықбейнелік тетіктер жүйесі арқылы педагогикалық міндеттерді шешу барысында көркемдік логиканы пайдалану.

Педагогика ғылым ретінде ой мен сезімдерді дамытады, адамның құндылық негіздерін бекітеді. Ол педагогикалық үрдістің руханилығын арттырады, оның мазмұны мен формаларын адамсергіткіштік пен мейірімін қанықтырады, шығармашылық, шеберлік сияқты педагогикалық кәсібиліктің жаңа сапасы арқылы жасампаздыққа жеткізеді. Шығармашылық әрекет жоғары әлеуметтік қажеттіліктерден туатындықтан, сол қажеттіліктерді жүзеге асыру арқылы мұғалімнің құзіреттілігі қалыптасады.

Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім өз кәсібін жете меңгеріп қана қоймай, өзін-өзі жанжақты дамытуға қол жеткізеді. Нәтижесінде мұғалім кәсіби құзіреттілікке қол жеткізеді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілі-бүгінгі ғасыр талабына сай белгілі бір нәтижеге бағытталған білім берудің негізі болмақ.

Бүгінгі заман талабы - жан-жақты дамыған, өзіндік «мені» қалыптасқан «тұлға» тәрбиелеу. Оқушы «тұлға» болып қалыптасуы үшін оның бойында түрлі жағдаяттағы проблеманы анықтауға, өзіндік тұжырым жасай білуге, өзіндік бағалауға, сыни ақпараттарды өз бетімен табуға, талдауға логикалық операцияларды қолдана отырып дәлелдеуге жалпы алғанда жеке адамның құзіреттіліктері қалыптасуы қажет.

Осындай биік нәтижеге қол жеткізуді - кәсіби құзіреттілігі жоғары мұғалім ғана жүзеге асырмақ .

Әдебиеттер.

1.Ұстаздық шығармашылық - Б.А.Тұрғынбаева Алматы 2007

2.Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары - К.С.Құдайбергенова Алматы 2007

3.Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар - 3-2011

Вовлечение учеников в процесс активного обучения и оценивания в рамках обновления содержания среднего образования

Жаронкина И.В. СШ №3

Учитель призван совершать чудеса. Их ждут от него ученики, и это происходит, если смоделированы такие условия, при которых личность ребенка получает наибольшее развитие. Общество ставит перед учителем задачу - обеспечить условия гармоничного развития ученика как личности.

Оценивание дает учителям данные о том, насколько хорошо ученик усвоил материал, для последующего использования данной информации в планировании следующих уроков. Ученики должны быть информированы о том, насколько они улучшили свои результаты относительно предыдущих уроков. Кроме этого, каждый ученик должен иметь возможность оценить другого, проанализировать проделанную работу, этим самым мы даем возможность обдумывания дальнейшей стратегии обучения. Каждый учитель должен научить учиться совершенствованию.

Ребенок должен иметь возможность определять собственные цели обучения.

Улучшение обучения через оценивание зависит от пяти ключевых факторов:

1. Обеспечение эффективной обратной связи с учениками,

2. Активное участие учеников в собственном обучении,

3. Изменение преподавания с учетом результатов оценивания,

4.Признание значительного влияния оценивания на мотивацию и самооценку учеников, что, в свою очередь, решающим образом влияет на обучение,

5. Необходимость того, чтобы ученики могли оценивать сами себя и понимать, как улучшить свое обучение.

В учебном процессе мы оцениваем знания, способности учащихся. На уроках оцениваем по содержанию ответов, грамотности речи, правильности темпа речи (чтение стихотворений наизусть). Целью оценивания является дальнейшая мотивация учащихся.

Целью же оценивания обучения является суммирование того, что изучил ученик на данный момент. Суммативное оценивание - это итоговое оценивание, после некоторого времени. Например, после прочтения стихотворения «Лето» учащимся были предложены вопросы на знание содержания стихотворения, это показало, что класс хорошо усвоил материал, поэтому можно приступать к изучению нового материала. Формативное оценивание - оценивание процесса учащихся с целью изменений в процессе учения и обучения. В одном из исследований работа класса была поставлена следующим образом: постановка вопроса - обсуждение критериев вместе с учениками - оценивание одноклассников и самооценивание - обеспечение обратной связи.

Оценивание - это механизм, обеспечивающий преподавателя информацией, которая нужна ему, чтобы совершенствовать преподавание, находить наиболее эффективные методы обучения, а также мотивировать учеников более активно включиться в свое учение.

Оценивание - это обратная связь. Оно дает информацию о том, чему ученики обучились и как учатся в данный момент, а также о том, в какой степени преподаватель реализовал поставленные учебные цели. Но в полную силу возможности оценивания реализуются только, если оно используется для того, чтобы дать обратную связь ученикам.

Оценивание направляет учение: выполнив задания, ученики узнают о том, какого уровня они достигли, пройдя тот или иной курс, и в каком направлении им нужно двигаться дальше.

Место оценивания в современном образовательном процессе

Во все времена существовали самые различные способы проверки знаний и умений. В процессе исторического развития менялись лишь формы, приемы выставления отметок, частотность проведения контрольно-измерительных мероприятий и их содержание, меры воздействия на учащихся, мотивационные элементы и многие другие факторы.

Нормативная функция - включает в себя:

1. фиксирование достижений конкретного учащегося относительно утвержденного государством эталона с тем, чтобы для него наступили все правовые последствия, соответствующие успешности его обучения и окончания им учебного заведения;

2. административное отслеживание успеваемости отдельных учеников, школьных классов, уровня их подготовки и качества работы учителя (в соответствии с печальной практикой, сложившейся несколько десятилетий назад).

Функции системы оценивания в настоящее время

1. Информативно-диагностическая функция, включающая основополагающие моменты содержательной связи между всеми участниками образовательного процесса, содержательную и эмоциональную рефлексию учащихся, а также педагогическую рефлексию учителей. Ведь именно оценивание в первую очередь дает пищу для размышлений на тему, все ли в порядке с образовательным процессом в конкретном классе, как и по поводу школьного благополучия отдельных учеников.

2. Карательно-поощрительная функция, связанная с мотивацией деятельности учащихся, не требует дополнительных пояснений.

Задачи оценивания

Требования к системе оценивания Система оценивания должна:

Фиксировать изменения как общего уровня подготовленности каждого учащегося, так и динамику его успехов в различных сферах познавательной деятельности (усвоение информации, обработка информации, творческое представление своих мыслей и образов и т.д.), что позволяет получить более рельефную картину успехов и неудач учащихся в получении образования.

В систему оценивания должен быть заложен механизм, поощряющий и развивающий самооценивание учащимся своих достижений, а также рефлексию происходящего с ним в ходе учебного процесса.

Система оценивания должна предусматривать и обеспечивать постоянный контакт между учителем, учеником, родителями, классным руководителем, а также администрацией и педагогическим коллективом школы.

Без такой связи едва ли возможен системный подход к формированию учебного процесса, а значит и обеспечение его целостности.

Оценивания должна быть единой применительно к конкретному школьному классу. Невозможно эффективное существование на различных уроках оценивания, основанных на разных принципах.

Различия принципиального характера в системе оценивания возможны только между возрастными группами учащихся, но никак не между группами предметов.

Оценивания должна быть выстроена таким образом, чтобы как можно бережнее относиться к психике учащихся, избегать травмирующих ее ситуаций

Стратегия оценивания

Критериальное оценивание- это процесс, основанный на сравнении учебных достижений учащихся с четко определенными, коллективно выработанными, заранее известными всем участникам процесса критериями, соответствующими целям и содержанию образования,

способствующими формированию учебно-познавательной компетентности учащихся

Проблемы, стоящие перед предметом русского языка

Расширился круг компетенций, которые должны быть сформированы у учащегося:

• практическая грамотность;

• теоретические знания о языке;

• осмысленное понимание и интерпретация текста (лингвистический и литературный анализ

текста);

• умение выражать свою нравственную и гражданскую позицию и аргументировано доказывать свое мнение.

Как решаются эти проблемы

• использование рабочих тетрадей, дидактических материалов;

• самостоятельная разработка или (чаще всего) поиск опорных конспектов, дидактических материалов, контрольных работ (для работы с ними требуется или видеопроектор, или копировальный аппарат);

• использование информационных технологий.

Результаты

• учащиеся еженедельно повторяют теоретический материал, выполняют задания;

• учитель может отследить результаты этой работы и своевременность выполнения заданий;

• учащиеся знакомятся с критериями оценивания работ, пишут свои сочинения, ориентируясь на эти критерии, и проверяют по этим критериям сочинения своих одноклассников;

• учитель тоже оценивает эти сочинения, в результате ученик получает две оценки: за само сочинение и за оценивание чужой работы.

Учащиеся, выступая перед классом приобретают:

• опыт самостоятельной работы с различными источниками информации;

• опыт публичного выступления, а также желание выступить еще раз (и каждый следующий доклад имеет более содержательную концепцию);

• опыт работы в команде (чувство ответственности);

• навыки устной речи;

• умение пользоваться различными ТСО; - повышают собственную личную самооценку.

Результаты

Учащиеся, слушающие выступление докладчика:

• думают;

• анализируют;

• аргументировано высказывают свои мысли; - отмечают достоинства и недочеты работы.

Преимущества:

• творческая самореализация учащихся;

• развитие различных компетенций учащихся; - получение обратной связи; - оценочная наполняемость.

Самооценка для чтения и обдумывания

Всегда иногда никогда

1. Я больше внимание уделяю названию и иллюстрации

2. Я предсказываю, что может случится, по типу рассказа, который читаю

3. Я читаю, мысленно представляю

4. Когда я читаю что - либо другое, я останавливаюсь и спрашиваю себя, что я уже знаю и что, по моему мнению, может приключится

Знаю/ Хочу узнать/ Узнал

Может использовать на протяжении всего урока - дает возможность продумать в начале, что обучающие знают по проблеме, затем они составляют вопросы и ищут ответы на эти вопросы 1 вспомнить то, что знают

2. задают вопросы

3. подтверждают, то что выучили на уроке

В одном из исследований работа класса была поставлена следующим образом: постановка вопроса - обсуждение критериев вместе с учениками - оценивание одноклассников и самооценивание - обеспечение обратной связи. При помощи оценивания выявила у учащихся уровень обученности, повысилась мотивация учеников, ученики научились применять формирование оценивание.

Критерии	Удовлетворительно	Хорошо	Отлично

Оценочный лист обучаемого

	Самооценка	Оценка одноклассников	Оценка учителя
Знание материала
Умение отвечать на вопросы
Умение работать самостоятельно

Критериальное оценивание позволяет Учителям:

Разработать критерии, способствующие получению качественных результатов обучения;

Иметь оперативную информацию для анализа и планирования своей деятельности; Улучшить качество преподавания;

Выстраивать индивидуальную траекторию обучения каждого ученика с учетом его индивидуальных особенностей;

Использовать разнообразные подходы и инструменты оценивания;

Вносить предложения по совершенствованию содержания учебной программы.

Учащимся:

Использовать многообразие стилей обучения, типов мыслительной деятельности и способностей для выражения своего понимания;

Знать и понимать критерии оценивания для прогнозирования результата, осознавать критерии успеха;

Участвовать в рефлексии, оценивая себя и своих сверстников;

Использовать знания для решения реальных задач, выражать разные точки зрения, критически мыслить.

Родителям:

Получать доказательства уровня обученности ребенка; Отслеживать прогресс в обучении ребенка;

Обеспечивать ребенку поддержку в процессе обучения

Вовлечение в процесс оценивания знаний и результатов самих учеников может решить многие проблемы. Поэтому к этому процессу я отнеслась крайне серьезно. Но хочу отметить одно - для того, чтобы результативно использовать самооценивание, нужно четко знать все его аспекты и продумать все трудности, которые могут при этом возникнуть.

Внедряя новое, мы учимся сами. Но я уверена: это путь, который должен привести нас к успеху. Ведь эти первоклассники, овладевая тремя языками, будут иметь доступ к широкому спектру информации: к иностранным энциклопедиям и художественным источникам, а завтра - к научным. Современный ребенок, воспитываясь в веке стремительного роста техники, требует от нас, учителей, новых подходов и даже коренного изменения в системе обучения. «Поэтому учащиеся должны учиться тому, как адаптировать свои знания к любой ситуации и иметь возможность решать любые сложные задачи, с которыми им возможно, придётся столкнуться в будущем». Одна из важных задач обновленной программы - «Научить - учиться», учиться на протяжении всей жизни, что будет способствовать развитию новой конкурентоспособной, всестороннее гармонично развитой, функционально грамотной личности.

Счастливого человека может воспитать только счастливый. Успех ученику может создавать учитель, который сам переживает радость успеха.

Литература.

1.Ананьев, Б.Г. Психология педагогической оценки Текст. / Б.Г. Ананьев // Избранные психологические труды в 2-ч под ред. А.А.Бодалева и др.-М.: Педагогика, 1980.-С. 128-266.

2.Ануфриева. Н.В. Технология самоконтроля в системе развивающего обучения Текст. / Н.В. Ануфриева // Технологии развивающего обучения: сб. науч. трудов. - СПб.: Эпиграф, 2002. - С. 253255. ISBN 5-88749-033-0.

3.Афонина, Л.А Критериально-ориентированное тестирование как эффективное средство измерения и оценки учебных достижений учащихся средних образовательных учреждений Текст.:

дис. . канд. пед. наук: 13.00.01 / Афонина Л.И. Саратов, 2000. - 207с.

Бастауыш сынып оқушыларының ізденушілік, зерттеушілік қабілеттерін арттыру

Талипова Б.С. №23 ОМЛ

Мектеп - білім мен тәрбие берудің орталығы. Баланың өмірге көзқарасы, дүниетанымы, мінезқұлқы да мектепте қалыптасады.

Абай Құнанбаевтың жетінші қара сөзіндегі «Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біріншісі - ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Екіншісі - көрсем, білсем деп, ер жетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, «ол неге өйтеді?», «бұл неге бүйтеді?» деп көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді», - деген ой тұжырым оқушының биік танымдық қабілет, тұрмыс-тіршіліктің сырын ұғуға талпыныс баланың ерте жасынан туындайды екен. Сондықтан оқушыны ізденушілік, зерттеушілікке баулу бастауыш сыныптан басталуы тиіс.

Өйткені бастауыш сынып оқушысының түрлі сөздіктер мен қызықты әдебиеттерді іздеп табуға, оқып танысуға деген құштарлығы басым болады. Баланы ізденушілікке баулу, оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады.

«Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз» демекші, бүгінгі бала - ертеңгі азамат. Сондықтан қазіргі мектептің басты мақсаты - баланың табиғи күштері мен мүмкіншіліктерінің ашылуына қолайлы жағдай жасау. Білім беру мазмұнын жаңарту, үздіксіз білім беру жүйесін дамыту - бүгінгі күннің басты талабы.

Қазіргі кездегі білім беру ісінің негізгі нысаны- жас ұрпақтың біліктілігін ғана қалыптастырып қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сонымен қатар оны ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі күнге лайықты өмір сүріп, қызмет етуге қабілетті тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Бәсекеге қабілетті жетілген тұлғаны қалыптастыру үшін оқушыны ізденушілікке, өз бетінше жұмыс жасауға, бақылау мен зерттеуге, зерттеу нәтижелерін жинақтап, қорытынды жасай білуге үйрету бастауыш сыныптан басталуы қажет.

Зерттеушілік білігі мен дағдылары бүгінгі күні ғылыммен айналысатын адамдарға ғана тән емес, түрлі саладағы әрбір адамның әрекетіне қажет. Зерттеуші- оқушы өзінің табиғатынан зерттеуге бейім келеді. Білуге құмарлық, бақылау жасауға талпыныс, өзінше эксперимент жүргізуге баланың балалығымен бірге жүретін процесс. Зерттеу, іздеу белсенділігі- баланың жаратылысына тән табиғи құбылыс. Зерттеушілік әдісін қолдану қажеттігі оқушының білім алу процесінде қоршаған ортасына қызығушылығымен, сүйіспеншілікпен қарауымен түсіндіріледі. Оқушының өз бетінше зерттеу жүргізуі оның жеке талабын қанағаттандыруға, көкейінде жүрген сұрақтарға жауап табуға үлкен ықпал етеді. Одан басқа зерттеу жүргізу интеллектуалдық және шығармашылық қабілеті мен ойлау, зерттеу білігінің дамуына мүмкіндік туғызады. Оқушы өз бетінше зерттеу жүргізу арқылы қоршаған ортасын тани алады, жаңа білімді дайын күйінде емес, өзі үшін жаңа білім ашады. Жоба латын тілінен аударғанда «алдын ала» деген ұғымды береді. Зерттеу күнделікті қолданыста адамның танымдық әрекет түрлерінің бірі ретінде жаңа білімді игеру қабілетімен түсіндіріледі. Зерттеушілік оқыту- баланың қоршаған ортасын өз бетінше танып білуге деген табиғи ынтасы негізінде құралған оқытудың негізгі тәсілі. Зерттеудің жобалаудан айырмашылығы мынада. Зерттеу алдын ала жоспарланған нысанды құруды көздемейді. Ол белгісізді іздеу, жаңа білімді іздеу процесі. Бұл- адамның танымдық әрекеттерінің бірі. Осылайша, жобалау мен зерттеу басынан- ақ әрекет түрлерінің бағыттары, мәні мен мазмұны жағынан түрліше. А.И.Савенков «жобалау мен зерттеу бағыттылығы, мен мағынасы және іс-әрекетінің мазмұны бойынша әртүрлі ’’, атап көрсетті.

Дегенмен жобалар әдісі мен зерттеу әдістерінің негізіне мыналар жатады:

• оқушының танымдық білігі мен дағдысын дамыту;

• ақпараттық кеңістікте бағдарлай алу білігі;

• өз білімін өздігінен құрастыра алуы;

• ғалымның әр саласының білімдерін кіріктіре алу білігі;

• сын тұрғысынан ойлай алуы;

Білімді ұстаз ғана өз оқушысының алдында беделге ие болады. Мұғалім өз оқушыларының пікірімен санасып, бірімен- бірі өзара достық қарым-қатынаста болса, оқу- тәрбие жұмысының да алға басатыны даусыз.

Қазір мұғалімдердің сабақ берумен ғана шектелмей, білім және тәрбие жұмысын бірге жүзеге асыру талап етіледі. Мұғалімнің сабағы өмірмен байланысты әрі білімдік, әрі тәрбиелік мақсатқа сай болу керек.

Сонымен қатар оқушы да өзін- өзі басқару дәрежесінде болуы керек. Ұстаз берген білімді, тәрбиені дұрыс қабылдау, көркем әдеби кітаптарды көп оқу, пәндік үйірме жұмыстарына, әдебидрамалық, көркемөнерпаздар үйірмесіне белсене қатысу-оқушы білімі мен тәрбиесінің жоғары болуына елеулі әсер етеді.

Бұл-ұстаздарға, барлық жұртшылыққа жүктелетін ауыр да абыройлы іс. Еліміздің білімді, саналы азаматтарын тәрбиелеп шығарудан артық ұстаз үшін бақыт болмаса керек.Уақыт талабы, кезеңі де осыны талап етеді.

Өзім жетекшілік ететін сыныбымда дарынды 5 оқушы бар. Бұл оқушылардың дара ерекшеліктерін зерттеу, бақылау нәтижесінде анықтадым.

Бұл мақсатқа жету үшін оқушыларға білім негіздері мен дағдыларын дұрыс берудің маңызы зор екенін ескеріп, 1-ші сыныптағы оқудың әсерлілігін арттыру арқылы, білімінің терең де тиянақты болу жағын қарастырамын. Шығармашылыққа бейім, дарынды оқушымен жұмыс жасау үшін, баспасөздерде жарияланып жүрген педагогикалық озат тәжірибелерді үнемі оқып, зерделеп, күнделікті сабақтарда пайдаланып отырамын. Оқушылардың қандай пәндерді қызығып оқитынын үнемі назарда ұстаймын.

Сонымен қатар әр түрлі интеллектуалдық ойындарға : облыстық «Атамекен», Республикалық «Пони», халықаралық «Инфоурок» жобасы бойынша өткізілетін қашықтық олимпиадасына қатысып жүлделі 1, 2, 3-орындарды иеленді.Сонымен қатар, сынып ішінде «Зерде», «Озаттар сайысы», «Ойлы болсаң,озып көр!» зияткерлік-танымдық ойындарын өткізіп отырамын. Кәзір менің алдымдағы оқушылар әлі 2-сынып болғандықтан, қабілетті оқушылармен «Әр елдің амандасу салты», «Көбелектер тіршілігі», «Ұлттық ойындар тарихы» тақырыбындағы зерттеу жұмыстарын бастап,тапсырмалар берудемін.

Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік ерекшеліктерін зерттей отырып, олардың қызығушылықтары не нәрсеге басым, не нәрсені білуге жаны құмар «негештер» екенін аңғару қиын емес. Бірақ оларда тәжірибе жоқтығы , күрделі тақырыптарды меңгере алмайтыны, ақпарат материалдарымен жұмыс істеуге дағдыланбағаны анықталды. Оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, оларға дұрыс бағыт-бағдар беру, жетелеу қажет. Жұмыстарды жүргізу барысында оқушыларды өз бетімен көп ізденуге,шығармашылық қабілеттерін арттыруға,зерттеуді үйретуге тырысамын. Кез келген тақырып бойынша ең алдымен сол тақырыптың тарихына көп көңіл бөлуді қадағалаймын. Себебі, шығу тарихын зерттеп алмай кез келген дүниенің сырын түсіну мүмкін емес. Осыдан кейін тақырып бойынша жан-жақта зерттеулер жүргіземіз,барлық қыр-сырын ұғынуға тырысамыз.Сонымен қоса тақырыпқа сай қызықты деректер жинақтаймыз. Осы жұмыстардың барлығын орындау кезінде дарынды, шығармашыл,«зерттеуші» оқушылардың ата-аналарымен тығыз байланыс жасаймын.Бұл да өте қажет, себебі ата-ананың қолдауы баланы «қанаттандырады».Осындай жұмыстардың арқасында сыныбымдағы шығармашыл- дарынды оқушылар жоғары дәрежеге жетті.

«Бұлақ көрсең, көзін аш» деген ұлағатты сөзге сүйеніп, бар мүмкіндікті пайдаланып, баланың қабілетін, дарынын ашу және әрбір оқушының өз мүмкіндіктерін, қабілет және икемділігін таныта білуіне жағдай жасау - мұғалімнің басты міндеттерінің бірі. Ендеше мектепте оқушыны ізденушілікке баули отырып ғылым мен техниканың жетістігіне сәйкес армандарына жетуге, өз жолдарын дәл табуға, ғылымға жетелеу арқылы өздерінің қабілеттерін ашуларына көмектесуіміз қажет.

Жаңа ғасырға қадам басқан жас жеткіншектердің қазіргі өмірге бейімділігі болу керек. Ол өмірдің әр тетігіне үңіліп, тығырықтан шығар жолға даяр болуы қажет.

Қорыта келгенде, О.Бальзактың «ұдай еңбек ету- өнердің де, өмірдің де заңы» дегеніндей, оқушылардың шығармашылық қабілеті мен белсенділігін артыруда мұғалімге үнемі ізденуге, тұрақты еңбек етуді міндеттейді.

Әдебиеттер.

1.Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Негізгі ереже. - Астана, 2016.

2.Әлімқұлова А.Б. Бастауыш сынып оқушыларының жобалық-зерттеу әрекетін ұйымдастыру

[Мәтін]: Республикалық ғылыми-әдістемелік және педагогикалық журнал /… Әлімқұлова А.Б. //

Бастауыш мектеп: ҚР МАжБКМ- Алматы, 2014- №7-8- Б.6- ISSN 0207-5474

3.Айтқалиева Г. Мектепке дейінгі ересек бүлдіршіндердің зерттеушілік, жобалаушылық дағдыларын дамыту [Мәтін]: Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал / Г. Айтқалиева // Білім кілті- ҚР БжАМ.- Алматы, 2014- №4(70)- Б.7-9

4.Галиева Б.Х. Ғылыми-зерттеу жұмысын жобалау [Текст] / Б.Х. Галиева // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы- 2013- 16-18 б. 5.Жұмағұлова А.З. Оқушылар арасында ғылыми жұмыстарды қалыптастыру [Мәтін] / А.З. Жұмағұлова // Открытая школа- 2013- №3-13б.

6.Мырзалинова А. Бастауыш білім беруде кіші жастағы мектеп оқушыларымен жобалықзерттеушілік қызметті ұйымдастыру [Текст] / А. Мырзалинова, Долдинас Акышева Б. // Бастауыш мектеп- 2012- №11-12-12б.

7.Савенков А.И. Маленкий исследователь. Как научить младшего школьника приобретать знания/Художник Левина Л.И.-Ярославль: Академия развития. Академия Холдинг, 2002.(Развивающее обучение. Практические задания.)

8.Жексенбаева Ү.Б., Игенбаева Б.Қ., Ниязова Г.Б. Зерттеушілік оқыту технологиясы(бастауыш

мектепте).-Астана,2006.

Жаңа технологияларды мектепке дейінгі ұйымдарда қолдану

Жолмаханова Ж.О. №12 «Інжугүл» МДҰ

Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты-ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр.

Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім беру стандарты мектепке дейінгі тәрбие мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл әдіс-тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді. Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу.

1. Денсаулық сақтау технологиясының негізгі мақсаты :

Баланың денсаулығын нығайтуға, білім дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдары баланың денсаулығы мен оның дене бітімінің қалыптасуына үлкен үлес қосады. Қазіргі таңда адамдардың даму жағдайында оның денсаулығын қалыптастыруда реттік жүйесіз мүмкін емес. Денсаулық сақтау педагогикалық технологиясы мына төмендегілермен тығыз байланыста болады:

-Мектепке дейінгі мекемелермен;

-Ондағы балалардың күнделікті қатынасуы;

-Тәрбиешілердің жұмыс бағдарламасы;

-Мектепке дейінгі ұйымдардағы іс-шаралар;

-Педагогтың кәсібі құзіреттілігі; -Балалардың денсаулық көрсетілімі.

2. Жобалы-іс шығармашылық технологиясы Балабақшада баламен педагог бірлесіп жүргізеді.

Яғни баланы тәрбиешімен бірге ізденуге,проблемелық іс-әрекетті жасай білуге үйрету, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту. Балалардың белсенділігін арттыру, оқу материалына баланы қызықтыратындай мәселе тудыру, бала материалды сезім мүшелері арқылы ғана қабылдап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді, бала оқытуды өмірмен және еңбегімен байланыстырады.

2. Зайцев технологиясы

Зайцев технологиясы бойынша оқыту бұл ойын арқылы оқыту.

Технологияның негізгі мақсаттары:

• Мектепке дейінгі жастағы баланы санауға, оқуға үйрету;

• Балаларға оқыту мен санаудың қатар жүргізілуі арқылы дұрыс сөйлеу мәдениетін қалыптастыру;

• Бүктеу арқылы оқыту;

• Өлең айту арқылы оқыту;

• Балаларды оқу арқылы жазуға үйрету;

• Балалардың барлық есте сақтау түрлерін қолдану-дыбыстық, моторлық, кинестикалық, түстік дағдыларын қалыптастыру;

• Көрнекіліктерді кеңінен пайдалану;

• Баланың білімді барлық сезім мүшелерімен қабылдауы.

4. Дамыта оқыту технологиясының балабақша жағдайында қолдануға болатын тиімді әдістері:

1.Ой толғаныс әдісі

2.Ассоциация әдісі

3.Салыстыру әдісі

4.Раунд-Робин әдісі 5.Топтастыру әдісі

1.Ой толғаныс әдісі немесе психология тілінде «Миға шабуыл» деп те атайды. Бұл әдіс көбіне ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыбын ашуда қолданылады. Мысалы жұмбақ шешу, сөзжұмбақ, суретті ребустар арқылы.

2.Ассоциация әдісі. Бұл әдісте берілген тақырып бойынша балаларда қандай ой туады соның барлығы сол сөздің жан-жағына жазылады. Мыс: Жалпы отбасы: ата, әже, әке, ана, аға, әпке, іні 3.Салыстыру әдісі. Бұл әдісте балалар объектілер арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтайды. Мысалы: Алма мен қызанақтың ұқсастығы мен айырмашылығы

4.Раунд-Робин әдісі. Бұл әдіс өткен немесе жаңа тақырыпты бекіту үшін қолайлы тәсілдердің бірі. Мұнда әр бала берілген тақырып туралы не біледі. Бір сөйлем немесе сөз тіркесі арқылы бірінің айтқанын бірі қайталамай түгел айтып шығуы тиіс. Мыс:

«Гүлдер» тақырыбында

-Гүл өсімдік

-Гүл әдемі

-Гүлді жұлуға болмайды

-Анамызға сыйлаймыз

-Достарымызға сыйлаймыз т.б.

5.Топтау әдісі. Топтау әдісінде балаларды деңгейлеріне қарай бірнеше топқа бөледі де, өздері орындай алатындай топтық тапсырма беріледі.

Мыс: «Пішіндер» тақырыбын өткенде

І топ - Үлестірмелі картадағы бейнеленген суреттерден геометриялық пішіндерді тауып, көрсету, атын атау.

ІІ топ - Жіпті пайдалана отырып әртүрлі пішіндерді жасау.

ІІІ топ - Санағыштан үшбұрыш пен төртбұрышты құрастыру.

Дамыта оқытудың нәтижелі болуы тәрбиеші мен тәрбиеленушінің арасындағы жаңаша қарымқатынас арқылы ғана өз жемісін береді. Бүгінгі күн бәсекелестік пен жоғары технологияның, ғылым мен білімнің заманы.

5. Ақпараттық қатынастық технологиясы

Ата аналарының өскен ортасынан заманауи бала түбегейлі бөлініп тұрады (қазіргі кездегі компьютерлерді қолдану технологиясы). Қоғамдық ақпарат педагогтар мен балалар алдында мынандай міндеттер қояды.

Міндеттері: - Жаңа заманға қадам басу;

• Жаңа технология әлеміне балаға жол серік болу;

• Компьютерлік бағдарламаға тәлімгерді таңдау;

• Ақпараттық мәдениетті жеке тұлға қалыптастыру;

• Педагогтардың профессионалдық деңгейін және ата -аналардың құзыреттілігін көтеру; - Бағдарламаны жіктеу;

• Ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту;

• Шет тілінде сөйлейтін сөздік;

• Қарапайым графикалық редактор;

• Ойын-саяхаттар;

• Оқуды, математиканы үйрету.

6. Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты: дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету.

Ойын технологиясының ерекшелігі: ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді.Ойын - балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, олардың ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады.

Ойын-әлеуметтік қызмет. Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын арттырады.

6. Ізденіс шығармашылық технологиясының мақсаты:

- Балалардың ізденіс құзіреттілігін дамыту ТРИЗ технологиясы міндетті түрде қолданылады

Экспериментті-ізденіс әдіс-тәсілдерін ұйымдастыру; Шығармашылық - Эвристикалық әңгімелер; Қиындық туғызатын сұрақтардың шешімі мен құрылымы; Бақылау - Модульдік (жансыз табиғаттың өзгерістерінің модулін құру); Тәжірибелер; Қорытындысына баға беру бақылау, тәжірибе, эксперименттер, еңбек іс-шаралары «Жүктеу» бояуға, дыбыстауға, табиғаттың бейнесі және иістер; Табиғаттың дыбыстарына, дауыстарына еліктеу; Көркем сөздерді қолдану; Дидактиқалық ойындар, үйретуші ойындар және шығармашылық даму жағдайлары; Еңбек ету.

ТРИЗ технологиясы

ТРИЗ-дің мақсаты - тек қана балалардың қиялын ғана емес, сонымен қатар шынайылықты түсініп жүйелі ойлауға, өзін-өзі тануға, қоршаған ортаның қиындығын байқауға және де өздерінің шағын қиындықтарын шешуге баулу болып табылады.

Тризшылардың ұраны - «Барлығын айтуға болады!» Балалық шақтағы ТРИЗ-баланың ойлау процесімен, тілі, қиялы, есте сақтау қабілеті, зейінінің белсенді және бірлесіп дамуды тұспалдайтын ТРИЗ элементтерін және шығармашылық қиялды дамыту әдістері мен компьютерлік үйрету бағдарламаларын қолдану арқылы қоршаған орта туралы білімдерін кеңейтетін, игерген біліммен білікті өзіндік әрекет кезінде, көркем әдебиет, тілдік, ойын зерттеу, қатынас т.б әрекетте қолданатын адамның ойлауын дамытып тәрбиелеудің белгілі бір жүйесі.

Сондықтан оқыту процесінде жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану әрбір ұстаздың міндеті. Аталған педагогикалық технологиялар мен инновациялық құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескерген, әр сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктерін ескерген жағдайда ғана пайдалануға болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз, қабылдау процестері тұрақсыз келеді. Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу іс-әрекеттеріне көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн.

Семья - колыбель воспитания

Левченко-Морозова М.С. ДО №1 «Гульдер»

Целью является изучение форм и видов сотрудничества семьи и дошкольного учреждения в воспитании детей на современном этапе развития общества.

Задачи:

• провести теоретический анализ литературных источников по теме исследования;

• изучить современные формы сотрудничества семьи и дошкольного учреждения в воспитании детей на примере конкретного детского сада.

• обработать полученные результаты и обсудить их;

• подвести итог исследования по изучению сотрудничества семьи и дошкольного учреждения в воспитании детей;

Семейное воспитание (то же самое - воспитание детей в семье) - общее название для процессов воздействия на детей со стороны родителей и других членов семьи с целью достижения желаемых результатов. Социальное, семейное и дошкольное воспитание осуществляется в неразрывном единстве. Определяющая роль семьи обусловлена ее глубоким влиянием на весь комплекс физической и духовной жизни растущего в ней человека. Семья для ребенка является одновременно и средой обитания, и воспитательной средой. Влияние семьи особенно в начальный период жизни ребенка намного превышает другие воспитательные воздействия. По данным исследований, семья здесь отражает и учреждения образования, и средства массовой информации, общественные организации, трудовые коллективы, друзей, влияние литературы и искусства. Это позволило педагогам вывести довольно определенную зависимость: успешность формирования личности обусловливается прежде всего семьей. Чем лучше семья и чем лучше влияет она на воспитание, тем выше результаты физического, нравственного, трудового воспитания личности. За редким исключением, роль семьи в формировании личности определяется зависимостью: какая семья, такой и выросший в ней человек.

Эта зависимость давно используется на практике. Опытному педагогу достаточно посмотреть и пообщаться с ребенком, чтобы понять, в какой семье он воспитывается. Точно так же не составляет труда, пообщавшись с родителями, установить, какие в их семье вырастают дети. Семья и ребенок - зеркальное отражение друг друга.

Выражение «дети - зеркало семьи» при всей своей кажущейся банальности удивительно точно передает смысл ориентации ребенка на те духовные и моральные ценности, которые исповедует его семья. В каждой семье свои представления о добре и зле, свои приоритеты и нравственные ценности: в одной во главу угла ставят доброту, милосердие, гуманность, в других, напротив, царит культ жестокости. Родители всячески стимулируют и поощряют такие поступки, действия, способы поведения, которые отвечают их представлениям о том, что хорошо и что плохо. Так, молодой папа учит своего 3-летнего сына «давать сдачу» при любых размолвках со сверстниками, не учитывая, что причиной ссор, конфликтов у детей бывает не столько злой умысел, сколько неумение высказать просьбу, неуклюжесть движений, импульсивность поведения.

Полноценное воспитание дошкольника происходит в условиях тесного сотрудничества семьи и дошкольного учреждения. Как известно семья является первым и важнейшим институтом социализации ребенка. Но так как большинство родителей вынуждено заниматься «поиском» средств существования, дети проводят очень много времени (9-10 часов в день) в детских садах. По сути, их воспитанием занимаются педагоги, действующие по специально разработанным программам. Но влияние семейного воспитания на формирование личности ребенка играет значительную роль. Если требования, предъявляемые к ребенку в детском саду и семье, не согласованы, то воспитание полезных навыков и привычек будет очень затруднено. Так как общеизвестно, что закрепление какого-либо умения происходит при многократном повторении. Поэтому наше исследование сегодня очень актуально. Дошкольные учреждения должны превратиться в открытый социально-педагогический комплекс с широким участием родителей в его работе. Это взаимодействие в интересах детей.

Крепкие здоровые, духовные семьи - мощное государство. Семья стоит у колыбели формирования личности в самом прямом смысле, закладывает основы отношений между людьми, формирует ориентации на всю оставшуюся трудовую и социальную жизнь человека. Очень важно, чтобы воспитание ребенка в семье отвечало тем требованиям, которые предъявляет человеку общество.

Издавна ведется спор, что важнее в становлении личности: семья или общественное воспитание (детский сад, школа, другие образовательные учреждения).

В течение многих лет словом и делом подчеркивалась ведущая роль общественного воспитания в формировании личности ребенка.

Между тем современная наука располагает многочисленными данными, свидетельствующими о том, что без ущерба для развития личности ребенка невозможно отказаться от семейного воспитания, поскольку его сила и действенность несравнимы ни с каким, даже очень квалифицированным воспитанием в детском саду или школе.

Сотрудничество дошкольного учреждения и семьи предполагает наличие у родителей ответственности, а у воспитателей - семейной центрированности педагогической деятельности, основанной на рассмотрении ребенка только в контексте семьи. Основной путь налаживания такого сотрудничества - организация образовательного взаимодействия, результатом которого станет реализация целей и принципов личностно ориентированного образования дошкольников.

Ежедневное общение воспитателя с отцом или матерью ребенка создает большие возможности для индивидуальной работы, для укрепления связи между семьей и детским садом.

Активность воспитателя вызывает ответную активность родителей. Обсуждать с воспитателем педагогические проблемы, искать у него совета и поддержки становится потребностью родителей. У кого, как не у воспитателя своего ребенка, в первую очередь отец и мать должны находить ответы на волнующие их вопросы, кто, как не воспитатель, хорошо знающий ребенка, может дать родителям конкретный квалифицированный совет?

Педагог дошкольного учреждения имеет возможность ежедневно общаться с родителями своих воспитанников. В детском саду в коллективе сверстников, в совместной разнообразной деятельности ребенок проявляет себя ярко и разносторонне.

Доброжелательность воспитателя, обоснованность его оценок и выводов, которые он делает с позиции интересов ребенка, вызывают у родителей желание откровенно высказывать свое мнение, поделиться впечатлениями, рассказать о поведении ребенка в семье.

Таким образом, беседа является средством установления контактов с родителями, изучения семейного воспитания ребенка и влияния на характер этого воспитания.

Формы сотрудничества, которые предполагают подключение родителей к активному участию в педагогическом процессе детского сада:

• Привлекать родителей к участию в жизни дошкольного учреждения, принимать решения совместно с родителями и детьми. Использование знаний родителей о своих детях и их способностях является одним из способов признания за ним права участвовать в обучении своих детей.

• Поощрять сотрудничество и партнерские отношения внутри сообщества дошкольной группы. Обучение в сотрудничестве дает детям возможность приобретать новые знания и навыки межличностного взаимодействия.

• Обеспечивать удобный доступ семей к игровой деятельности детей и участию в жизни группы.

Таким образом, ребенок, получая первичную социализацию в семье, приобретает в дошкольном учреждении опыт: общения со сверстниками, сотрудничества с другими детьми и взрослыми, самостоятельной деятельности. Возможность заниматься гимнастикой, музыкой, изобразительным искусством и т. п. Воспитание в семье и работа педагогов в дошкольном учреждении дополняют друг друга, в результате чего ребенок получает гармоничное развитее.

Следует особо подчеркнуть, что до настоящего времени мало изучены возможности самой семьи в создании условий, необходимых для полноценного воспитания и развития ребенкадошкольника, условия, определяющие потребности родителей в услугах детского сада, формы и методы работы с семьей в новой социально-экономической ситуации.

Мы исходим из того, что если семья становится сегодня главным социальным институтом в воспитании собственного ребенка, а дошкольное учреждение создается в дополнение к семейному воспитанию, то именно семья должна стать главным заказчиком и потребителем всех услуг дошкольных учреждений - образовательных, оздоровительных и др. Все это ставит нас перед необходимостью поиска новых форм взаимодействия между семьей и дошкольным учреждением, которые должны быть основаны на сотрудничестве и партнерских взаимоотношениях. Для родителей и педагогов ребенок является единым объектом воздействия, который в современных условиях приобретает статус субъекта, а не объекта, становится центром в системе взаимоотношений «родитель - ребенок – педагог».

Литература.

1.Воспитатели и родители: Из опыта работы. Сост. Л.В. Загик, В.М. Иванова. - М.: Просвещение, 1985.

2.Гуз А.А. Взаимодействие дошкольного учреждения и семьи: пособие для педагогов учреждений, обеспечивающих получение дошк. образвания/ Мозырь: ООО ИД «Белый

Ветер»,2007.

3.Детский сад и семья / Н.Ф.Виноградова, Г.Н.Година, Л.В.Загик и др.; Под ред.

Т.М.Марковой. - 2-е изд., испр. и доп. - М.: Просвещение, 1986.

4.Панько Е. А. Психология личности и деятельности педагога дошкольного образования:

Моногр. - Мн.: БГПУ, 2005.

5.Аралбаева Р.Қ. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы, 2012.

6.Чечет В.В., Коростелева Т.М. Семья и дошкольное учреждение: взаимодействие в интересах ребенка. Минск «Университетское» 2000г.

7.Обруч, №1, 2008// Современный ребенок: семья плюс детский сад.

8.Ребенок в детском саду, №2, 2005// Мир общения ребенка Л.А. Пенькова, Т.И. Самофалова, Г.М. Каратаева.

География сабағында пайдаланатын әдістер және оларды топтастыру

Аманғалиева М.Д. №10 ОМ

Жас ұрпаққа саналы тәрбие, сапалы білім беру-бүгінгі күннің өзекті мәселесі екенін қоғамның қазіргі даму кезеңінде болып жатқан әлеуметтік саяси және жаңа технологиялық өзгерістер, тәрбие мен білім беру жүйелерінің ісін жаңа сатыға көтеру үшін білім саласында жаңа, тиімді әдіс-тәсілдердің қолданудың қажеттілігі дәлелдеп отыр.

Жалпы білім беру жүйесіндегі және мектеп мұғалімінің салдында тұрған көлемді әрі жауапкершілігі мол міндеттердің бірі-оқушыға тиянақты білім беру болып табылады. Өз мамандығын шын сүйетін, өзі оқытатын пәнін жақсы көретін мұғалім әрбір сабағын ерекше дайындықпен және үнемі ізденіс үстінде жүргізеді. Оқушылардың ынтасын арттыру, пәнге қызығушылығын дамыту, білімді берікте саналы жеткізу жолында жаңаша әдіс-тәсілдерді ізденіп қолданады.

Мемлекеттің күшеюі мен ұлттық гүлденуі дарындыларға, таланттыларға тәуелді екені белгілі. Ал дарындылар тәлім-тәрбиенің алдынғы шегінде жүрген мұғалімдер алдынан шығатыны сөзсіз . Оқыту мен тәрбиелеу мақсатында жүргізілген жұмыстың тиімді көрсеткіштерінің біріоқушының белсенділік қабілеттері және пәнге деген қызығушылығын ояту, терең де мазмұнды білім беру, ой-өрісін шығармашылық ізденісін дамытып, қазіргі нарық заманы бәсекесіне төтеп бере алатындай білікті тәрбиелі шәкірт, азамат тәрбиелеу.

Географиялық мәдениетті игеру география ғылымының әдістерімен танысу да жатады. Жалпы түрде «әдіс» (грекше «methodos» - зерттеу жолы)- мақсатқа жету тәсілі, әрекет түрі.

Академик Б.М Кедров ғылымының әдісін зерттеу пәннің жан-жақты көрінісіне қол жеткізудің, оның мәнін ашудың, оның заңдарын танудың жалпы жолы ретінде анықтады. Ғылымның әдістері өте алуан, сол себепті жіктеуді, топтауды талап етеді. Мұндай топтауларды әр түрлі авторлар саралап, көбінесе әр түрлі ұстанымдар негізін жасады. Ғылымның әдістерін дәстүрлі, жаңа, ерекше, қолданылуы шектелген деп бөлуге қарсылықтары болмауы тиіс. Ал әдістер мәні бойынша топтау одан қиынырақ. Қазіргі кездегі қоғамдағы өзгерістер білім беру жүйесіне де ықпал ететіні сөзсіз. Мұғалімге білімді бір жақты формада емес, оқушылардың оқуын басқару, бағыт - бағдар көрсетіп, жол сілтеп, кеңес беріп отыру қызметін жүктейді. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық түрлі мәселелер, қағидалар меңгертілуі тиімді болып табылады.

География сабағында СТО технологиясын пайдаланудың әдіс-тәсілдері қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық ісәрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. География сабағында оқушы қызығушылығын арттыру үшін ойын-сабақтарын жүргізу өте тиімді. Ойын жөнінде белгілі педагог В.А.Сухмолинский: «Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы жоқ және олай болуы мүмкін емес. Ойын дегеніміз-ұшқын, білуге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты» деген болатын. Сондықтан да ойын түрлерін кірістіре отырып өтілген сабақ оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыра түседі. Яғни, мұғалім оқушымен сабақ барысында үздіксіз жұмыс істеуі керек. Сонымен бірге оқушының сабақ барысындағы ролін арттыра түсу қажет. Сонда ғана оқушының дарындылыққа қабілеті шыңдала түседі.

Ойын баланың көнілін өсіріп, ойын сергітіп қана қоймай, сонымен қатар оның таным түсінігін арттырады. Балалар ойын арқылы бір бірімен тез тіл табысып, жақсы ұғысады, бір бірінен ептілікті, тапқырлықты үйренеді.

Оқытып тәрбиелеудегі негізгі мақсат-оларды мектептегі оқуға, ұйымшылдыққа, еңбектеуге даярлау, олардың бойына адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, ойлау, сөйлеу қабілетін дамыту. Сабақ үстінде жүргізілген жұмыс түрлері, тақырыпқа сай алынған тәрбиелік мәні бар ойын түрлері оқушының ойлау белсенділігін қажет етеді.

Әр сабақтарда «Жәрмеңке сабақ», пресс-конференция, «Сот сабағы», «Ертегі сабағы», «Сахналау сабағы», «Географиялық КВН сабағы» т.б. ойын түрлерін орны мен қолданып оны қызықты ету арқылы білімге ынта-ықыласын, пәнге сүйіспеншілігін қалыптастыруын көздейді. Ойын арқылы оқушы өз бетімен жұмыс істеуге, өздігінен қорытынды жасауға үйренеді.

Оқу саяхаттары-оқушылардың тікелей бақылау және зерттеуіне арналып, өндіріс, мұражай, көрме, табиғат жағдайларында жүргізілетіндіктеғн өз туған өлкесінің экологиялық жағдайлары мен танысуына, тарихи деректер, және ауыз екі әдебиет матттериалдарын жинауға бағытталады. 6сыныптар мен бірге «Ақтөбе қаласының тарихи мұражайына» жүргізілген саяхат сабағы оқушыларға Ақтөбе қаласының тарихынан көп сыр шертті. 8-сыныпта «орманды дала және дала зоналары» тақырыбын өткенде табиғат аясында Қазақстанның дала зонасы туралы мол материал жинауға болады.

Пікір-сайыс сабақтар жастардың білімдерін жан-жақты жетілдіріп, мәдени деңгейлерін көтереді, басқа адамдарға түсіністікпен қарап, олардың пікірлерімен санасуға үйретеді, шешендік өнерге баулиды.

География сабағын басқа ғылымдар мен ұштастыра отырып оқыту білім мен біліктілікті сапалы түрде меңгеруді қамтамасыз ете алады. Сабақты әдебиет, ағылшын тілі, химия, биология, тарих т.б. пәндер мен байланыстыру оқушы білімін тереңдетеді. Мысалы, 8-сыныпта «Қазақстанның ішкі сулары» тарауын өткенде қазақ ақындарының өлеңдері мен өрлеу маңызды.

«Сын тұрғысынан ойлау технологиясы» стратегиялары география пәніне арнап құрастырылған десем, артық айтқаным болмас. Әдіс-тәсілдер арқылы оқу мен жазуды дамыту технологиясын сабақ үстінде қолдану барысында төмендегідей тиімділіктерге қол жеткізуге болады.

Әдіс-тәсілдердің тиімдігі:

• Сенімділікке тәрбиелейді

• Оқушының сабаққа белсенділігі артады

• Топтық тапсырмалар орындауға үйренеді

• Өзара сыйластыққа тәрбиелейді

• Өз пікірін ашық айтады - Бірін-бірі тыңдауға үйренеді - Негізгі жауапты айтуға үйренеді.

Бұл технологияны сабақта үнемі қолдану барысында бұрын сәтсіздіктен қашып, оқуға талаптанбайтын, ғылымның маңызын төмен санап, білімнің қажетін ескермейтін, құнды ақпараттарды енжар қабылдайтын оқушылар, әсіресе, үлгерімі орташа деңгейдегі балалардың сабаққа қатысы өзгереді. Әдіс-тәсілдермен өткізілген сабақ үлгілерін ұсынып отырмын. Қазіргі оқытудың талабына сай компьютерліктехнологияны пайдаланып «Оңтүстік Американың халқы мен елдері» тақырыбына өткізілген ашық сабағымды ұсынамын. Әдеттегі сабақтардан айырмашылығы визуалдық лекциямен, мұғалімнің презентация слайдтары арқылы баяндауынан басталады. Оқушылардың оқитын тақырыбына деген қызығушылығын туғызу. Оқушылардан сұрақтар жиналады. Нені білгісі келетіні туралы себептер айтылады. Немесе белгілі бір алынып отырған тақырып мәселе төңірегіндегі не білетіндігін жинақтап тізім жасау. Сосын топпен ой алмасу. Осындай әдістермен сабақтың барысы талқыланып, өз ойларын ашық жеткізеді.

Біз ұстаздар қауымы қандай болмасын жаңалыққа құлақ түре жүретініміз айқын. Жаңа технологияларды сабақта қолданудың тиімділігін қашан да жолға қоярымыз анық. Қазіргі кезде білім беру үрдісінде көптеген технологиялар қолданылады. Соның бірі «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясын басшылыққа аламын.

География пәнін оқушыларға оқытып үйретуде мұғалім үнемі өзінің ой-өрісін кеңейтуге, біліміне білім қосуға тиіс және оқытудың жаңа технологияларын меңгеруі қажет. Педагог-ғалымдар қазіргі кезде қолданып жүрген білім беру технологиясы терминін әр қырынан ашып көрсетуде. Түсіндірме сөздікте «Технология-бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы» делінген. Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде жаңа технологиялардың әдіс-тәсілдерін енгізу, әрбір білім алушылардың білімге деген қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында «орта білім берудің мақсаты-терең білім, кәсіби дағдылар негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамыту және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан шешім қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру» деп көрсетілген. Осыған байланысты білім беру сапасы бойынша басты назар адамның алған білімін қолдануына қажетті және үздіксіз оқуға мүмкіндік беретін біліктер мен дағдыларды қамтитын сапалы білім беру жүйесін құруға бағытталуы қажет.

Қорыта келе, «Жаман мұғалім білімді өзі айтып хабарлайды, жаариялайды, ал жақсы мұғалім күнделікті сабақты проблемалық ситуация жасап, оқушылардың өзіндік ізденісіне жол ашады»деп бекер айтпаған. Ал жақсы мұғалім болу үшін басты ұстаным-әдебиет. «Мұғалім-өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырған да ғана мұғалім, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады» деп Ушинский айтқандай, оқытудың жаңа технологиясын яғни, әдіс-тәсілдерді тиімді пайдаланып отырса, үлкен нәтижеге қол жеткізері қақ.

Әдебиеттер.

1.«География және табиғат» ғылым педагогикалық журналы №1,2,3 2012

2.Қараев, Қ.А. Қазіргі білім берудегі техникалар мен технологиялар [Мәтін]: Жалпы білім беретін мектептің мұғалімдеріне арналған оқу - әдістемелік құрал / Қ.А. Қараев.- Астана: АрманПВ, 2010.- 70 б.

Балабақшадағы патриоттық тәрбиенің өзектілігі

Ажмуратова Н.М. №39 «Достық» МДҰ

Бала тәрбиесіне халқымыз аса зор көңіл бөлген. Болашақта өзіне сенімді әрі білімді де тәрбиелі азамат қалыптасуы үшін балаларды кішкене күнінен тек жақсылыққа тәрбиелеп, отансүйгіштік пен ұлтжандылыққа баулуымыз керек.

Бала тәрбиесі - өте күрделі процесс. Оның күрделігі бесіктен бастау алып, үнемі уақытпен, бала көңіл-күйімен, жеке қабілетімен, икемділігімен, тізгінді үнемі қадағалау қажеттігімен ұғындырылады. «Тәртіптің ең тамаша мектебі - отбасы», «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің»- дейді халқымыз.

Тұлғаның бойындағы патриоттық құндылықтарды қалыптастырудың негізгі көзі - отбасы, әулет, әлеуметтік орта, аймақ, мемлекет, әлемдік кеңістік болса, тұлғаның бойындағы патриоттық құндылық - қазақ патриотизмі, ұлттық патриотизм, Қазақстандық патриотизм, жалпыадамзаттық патриотизм арқылы көрініс бере отырып, тұлғаның бойында құндылықтың жоғары көрсеткіштері - мемлекет және ұлт алдындағы міндет, парыз, намыс, ұлттық рух, ұлттық сана, және ұлттық тарихқа, салт-дәстүрге деген сүйіспеншіліктері қалыптасады.

Сәбидің бойында ең алдымен анасына, өз отбасына, өз үйіне, туған жеріне деген жылы сезім, махаббаттан бастау алатын, тұлға есейген сайын біртіндеп ұлт, халық, әлеумет, мемлекет деңгейіне көтеріле беретін бұл сезім адамның бүкіл ғұмырына жалғасып жатады.

Қазіргі таңда балаларды отансүйгіштікке тәрбиелеу мәселесі көкейтесті мәселелерінің болып тұрғаны баршамызға мәлім. Сонымен қатар осы мәселе әлеуметтік оңалту үдерісінде, тұлғаның әлеуметтік ортада өз орнын табу және өмір жолын таңдауда жаңа сипатқа ие болып, өзінің шешу жолдарын табу үшін жаңа әдістерді таңдауға тура әкеледі. Тұлғаның адамгершілік қасиеттері мектепке дейінгі жаста отбасында қалыптаса бастайды. Балаларды тәрбиелеуде азаматтық сезімге, өз Отанын мақтан тұту сезімін қалыптастыру міндеттері қойылады. Аталмыш міндеттерді шешу үшін мектепке дейінгі жастағы балаларда азаматтық-отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған тиімді педагогикалық жүйені құру мақсатын қою қажет.

Мектепке дейінгі кезеңдегі тәрбие - адам қалыптасуының алғашқы баспалдағы. Балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады. Заман талабына лайық тәрбие білім беру жұмысын кешенді ұйымдастыру жаңа технологияларды, идеялар мен шығармашылық, инновациялық жаңашылдықты қажет етеді. Жас ұрпаққа білім беруді жетілдіру мәселесі толассыз күн сайын өзгеріп тұрған әлеммен бірге жүрері анық. Балабақшада берілетін тәрбие - барлық тәрбиенің бастамасы, әрі жан - жақты тәрбие мен дамыту ісінің түпкі негізін қалайтын орын. Бала бойындағы жақсы қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып олардың өнегелі, тәрбиелі болып өсуіне балабақша ошағының тигізер әсерінің маңызы зор. Баланың бойында адамгершілік патриоттық тәрбиені қалыптастырудың негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді:

• ізгілік бастамасымен тәрбиелеу. Өз отбасына, балабақшасына, туған қаласына, көшесіне сүіспеншілікпен, қамқорлықпен қарау; - табиғатқа қамқорлықпен қарау;

• еңбексүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу; - қазақ халқының салт-дәстүріне қызғушылықпен қарау;

-мемлекеттік рәміздермен таныстыру. Отанға деген сүіспеншілікке тәрбиелеу.

Балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады. Заман талабына лайық тәрбие мен білім беру жұмысын кешенді ұйымдастыру жаңа технологияларды, идеялар мен шығармашылық, инновациялық жаңашылдықты қажет етеді. Жас ұрпаққа білім беруді жетілдіру мәселесі толассыз күн сайын өзгеріп тұрған әлеммен бірге жүрері анық. Балабақшада берілетін тәрбие - барлық тәрбиенің бастамасы, әрі жан-жақты тәрбие мен дамыту ісінің түпкі негізін қалайтын орын. Бала бойынан жақсы икемділігі мен мүмкіндіктер аша отырып, олардан жеке тұлға қалыптастыруда маңызы зор.

«Отанды сүю отбасынан басталады» отансүйгіштік қасиетті қалыптастыруда отбасы тәрбиесінің маңызы зор. Баланың өзінің тіліне, дініне, ұлтына деген сүйіспеншілік әкенің көзқарасымен, ананың сүтімен беріледі. Бала туғаннан өзінің тілінде әлдилеген ән тыңдаса, тілі шыққаннан мақал-мәтелдер естіп өссе, баланың патриоттық сезімі оянбағанда қайтеді. Әр дәуірдің тарихи кезеңдерінде отансүйгіштікке тәрбиелеудің өзіндік мүдделері болады. Ол ең алдымен, «ұлтжандылық», «отансүйгіштік», «патриотизм» ұғымдары. Еліміз егемендік алғаннан бері жас ұрпақ тәрбиесінің темірқазығы - қазақстандық патриотизм болып табылады. «Қазақстандық патриотизм» ұғымы біздің тәуелсіздігімізбен қоса туған жаңа сөз болып, еліміздегі саяси-әлеуметтік ахуалдың ерекшелігін білдіреді.

Өсіп келе жатқан жас буындардың бойында қазақстандық патриотизм сезімін қалыптастыру үшін әр ұлттар мен ұлыстар тек өз мәдениетін ғана танып білуі жеткіліксіз, сонымен қатар олар бірбірін танып біліп, құрметтеуі тиіс. Балалардың бойында патриоттық сезімді қалыптастыруда ана тілі пәндерінің алатын орны ерекше. Отанын сүйген, елін жаудан қорғау үшін қасық қаны қалғанша аянбай шайқасатын Қобыланды, Қамбар, Ер Тарғын, Алпамыс тұлғалары, ақын-жыраулардың, билердің татулыққа, адамгершілікке, елін сүюге шақырған өлең жырлары, шешендік сөздері балалардың бойында патриоттық сезімді қалыптастыруда маңызы өте зор. Өз ұлтына деген патриоттық сезімді қазақ ағартушылары Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев шығармаларынан да байқауға болады. Балаларға патриоттық рух беретін, халық үшін қызмет етуге үндейтін, өз елін қорғау үшін керек десе, жанын қиюға дейін баруға болатынын іспен көрсететін және үстем таптың озбырлық ниеттерін айқын әшкерелеп, оған қарсы күрес жүргізуге шақыратын Махамбеттің қуаты күшті шағын өлеңдерінің балалар үшін маңызы ерекше. Ыбырай атамыз да бар үмітін жас ұрпаққа артты. Ыбырай атамыздың соңында қалған мұрасының жас ұрпаққа патриоттық тәрбие беру ісіне тигізетін әсері зор. Өйткені патриотизм қашанда, қандай қоғамда да өзінің әлеуметтік мәнін, маңызын жоғалтпайтын ұғым. Патриотизм туралы идеяларды кезінде өздерінің шығармаларында қазақ даласының ойшылдары Әбу - Насыр әл - Фараби, Хас Хажиб Баласағұн, Махмұд Қашқари, жыршы - жыраулары Асан қайғы, Доспамбет жырау Қалқаманұлы, Махамбет Өтемісұлы айтқан болатын. Аталған ғұламалардың еңбектері еліміздің егемендік алуымен байланысты педагогикалық тұрғыда зерттеліп, бір жүйеге келтірілді.

«Отансыз адам болмас, ормансыз бұлбұл болмас» деген халық нақылы тегіннен айтыла салмаған. Өйткені Отан деген киелі ұғымды түсіну әр адамның туған жерінен, өз еліне деген сүйіспеншілігінен бастау алады. Отансүйгіштік пен патриотизм бір-бірімен егіз ұғымдар. Ұрпақ тәрбиесі қашаннан өз мәнін биік ұстайды. Сондықтан қай заман, қай қоғамда болсын адамзат баласы жас ұрпақ тәрбиесіне зор мән берген. Өркениет жолында алға ұмтылған ұлт, ең алдымен, келешек ұрпаққа оқу-білім және тәрбие беру ісін дұрыс жолға қоюы тиіс. Ұлттың ғана емес, әр жанұяның бүгіні де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Толық жетіліп қалыптасқан ұлттың сана-қабілетінде, түсінік-талғамында, мінез-құлқында өзіне тән ерекшелік менталитеті болатынын ғылым дәлелдеген.

Қазіргі таңда қоғамды қайта қалыптастыру кезеңінде халқымыздың ең үздік рухани дәстүрлеріне бет бұру қажеттілігі орын алып отыр. Олардың қатарына туыстық, Отан деген мәңгілік түбегейлі ұғымдар жатады. Мектепке дейінгі жастан бастап балалардың жоғары рухани және моралдық-психологиялық қасиеттерін тәрбиелеу керек, олардың ішінде отансүйгіштік ерекше орын алады.

Отансүйгіштік ұғымы жан-жақты. Мұнда Отанға деген сүйіспеншілік басым орын алады. «Отан» ұғымына өмір сүру жағдайы кіреді, атап кеткенде аумақ, климат, табиғат, қоғамдық өмірдің ұйымдастырылуы, тіл және тұрмыс ерекшеліктері деген ұғымдардан құралады. Патриот болу - өзін Отанның ажырамас бөлігі ретінде сезіну. Осы күрделі сезім балалық шақта қоршаған орта әлеміне деген құндылығын бағалау негіздерін қалау арқылы қалыптасады.

Басқа сезімдер сияқты отансүйгіштік сезіміне әр адам жеке ие болады және осы сезімді жеке сезінеді.Осы қасиет адамның рухани байлығымен,сезіну тереңдігімен тікелей байланыста болады.Патриот болмаған мұғалім баланы отансүйгіштікке тәрбиелей алмайды.Отансүйгіштікке тәрбиелеу баланы осы сезімге мәжбүрлеу емес, керісінше, осы сезімге жетелеу,баланың санасезімін ояту. Себебі отансүйгіштіктің түбінде тұлғаның рухани өзін-өзі тану жатады.

«Патриотизм»-ғасырлар бойы жинақталған ең терең сезімдердің бірі. Отанға деген сезім болмаса,патриот болу мүмкін емес.Біздің ата-бабаларымыз Отанын сондай сүйіп,оны барлық жаулардан қорғап,бүгінгі ұрпаққа сый ретінде ұсынды десек болардай.Ұлы Отан соғысынан келген атамыздың көзінен Отанына деген мақтанышы мен сүйіспеншілігін көріп,әңгімесін естіп өскен біздің ұрпақ,сол патриоттық сезімді келесі ұрпаққа жеткізу біздің міндетіміз.

Балаларды отансүйгіштікке тәрбиелеу қоғамның қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі білім беру мекемелерін Отанға деген сүйіспеншілік сезімін, Отанның тарихи-мәдениет рухани мұрасына тану қызығушылығын дамытуға міндеттейді.

«Өз тарихын білмеген болашағы жоқ адам» дегендей,өз шығу тегін, халқының дәстүрін білмеген адамды отбасын, елін, халқын сүйетіндей,басқа халықтарды құрметтейтіндей тәрбиелеуге болмайды.

Азаматтықты тәрбиелеу оның кіші еліне деген құрметтеуден басталады.Мектепке дейінгі жастағы бала отансүйгіштікке жолды туыстарға,айналасына,балабақшаға,қаласына деген сезімдері арқылы бастайды.

Бүлдіршін өзін ел азаматы ретінде сезіну үшін айналасындағы жақсы үлгілерді көруі керек.Осыған орай балабақшадан бастап мемлекеттік рәміздерге, халықтың салт- дәстүрлерге көзқарасы қалыптасады. Әрине осы мәселені шешуде халық ертегілері өзінің орнын алады.Бүлдіршін ертегілердің кейіпкерлерін үлгі ретінде қабылдап, өз жүрегінен өткізеді, эмоция арқылы сезімін білдіреді.Нәтижесінде олар өздерін кейіпкерге ұқсатып,бүлдіршін жасынан бастап адамгершілікке, отансүйгіштікке,әдептілікке бағытталып,балалар өздері жақсы қасиеттерге тартылады.

Отансүйгіштікке тәрбиелеу отбасынан басталады.Бүлдіршін өз отбасының да тарихын білуі керек.Бала өз отбасын мақтан тұтса,өзін де сыйлай бастайды,жоғары бағалайды.Арнайы отансүйгіштікке мәжбүрлеуге болмайды,нәтиже болмайды.

Сондықтан бүлдіршіндерді туған өлкесімен таныстыруда ата-аналармен тығыз қарымқатынас арқылы жұмысты ұйымдастыру керек.

Отансүйгіштік сезім өзінен-өзі пайда болмайды.Отансүйгіштікке тәрбиелеу балаға жастайынан үздіксіз мақсатталған адамға әсер ету үдерісін ұйымдастыруының нәтижесі болып табылады.Баланы туған өлкемен таныстырып,туған өлкенің тарихы-мәдени ерекшеліктерімен таныстыру арқылы балаларды отансүйгіштікке тәрбиелеуге болады.Жастайынан туған өлкесіне деген сүйіспеншілік сезімі адам есінде өмір бойы қала береді.

Бұл тәрбиенің жемісін еккен әрине, мектеп жасына дейінгі балалар үшін − тәрбиеші, ал орта білім мен жоғарғы білім алушылар үшін - ұстаздар қауымы.

Әдебиеттер.

1.Әбиев Ж, Бабаев С, Құдиярова А. Педагогика. Оқу құралы. Алматы, 2004

2.Әбентаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі. Оқу құралы. Алматы, «Дарын». 2004 3.Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие.-Алматы: Білім, 1997, 231 бет.

Мектеп жасына дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту жолдары

Балқұл А.А. №39 «Достық» МДҰ

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында еліміздің білім беру жүйесінің басты міндеттері атап көрсетілген, соның бірі - білім беру жүйесін ақпараттандыру, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, бүкіл әлемдік коммуникация желісіне шығу. Оны жүзеге асыру жолдары мектеп жасындағы балаларды есте сақтау қабілетін дамытуға септігін тигізетін оқу үдерісін ұйымдастырудың тиімді әдіс-тәсілдерін ұсынуды міндеттейді. Ғылымның әр саласында білім мазмұны мен көлемі өсіп отырған қазіргі ғылыми-техникалық прогресс кезеңінде бұл міндеттердің жүзеге асуы балалардың есте сақтау қабілетін дамытуға тікелей қатысты. Демек, оқыту барысындағы балалардың есте сақтау қабілетін дамыту, сол арқылы оларды қарым-қатынас жасай білуге үйрету.

Қазіргі уақытта білім саласында мектепке дейінгі мекемелерде баланың жеке басының дамуына, оның қабілеттерін дамытуға аса көңіл аударылуда. Адамның тал бойындағы барлық қабілет - мүмкіндіктерінің арасындағы ең бірегейі - оның еске сақтау қабілеті. Алайда, бүгінгі технология ғасырындағы басты індеттің бірі - жастың да, жасамыстың да күннен-күнге еске сақтау қабілетінің нашарлауы. Бұл тек жасы егде тартқан жандар үшін ғана емес, сонымен қатар балалардың арасында да белең алып бара жатыр. Қазіргі жаңа заман уақытында ІТ технологиялардың дамуы баланың жеке қасиеттеріне,қабілеттеріне, психологиялық үдерістеріне кері әсер еткізіп жатыр. Балалардың еске сақтау қабілеті жылдан - жылға төмендеп бара жатыр, олардың барлық назары интернет, смартфон, гаджеттар мен планшеттерде. Берілген материалды еске сақтауының төмендеуі, баланың, ес үдерісінің жоғалуына әкеліп тұр. Мұның өзі мектепке дейінгі жаңа психодиагностикалық методикалармен қамтамасыз етуді қажет етеді.

Есте сақтау қабілеті - бір-бірімен байланысты бірнеше жеке үрдістен тұратын күрделі психологиялық үрдіс. Есте сақтау қабілеті адамға қажет.Ол оған өмірлік тәжірибені жинақтауға, сақтауға және кейін де пайдалану мүмкіндігін береді. Білім мен дағдыларды бекітудің бәрі есте сақтау қабілетінің жұмысына жатады.Осыған сәйкес психологиялық ғылым алдында есте сақтау қабілеті үрдісін зерттеу бөліміне енетін бірқатар күрделі мәселелер тұр.

Бүгінгі күнде есте сақтау қабілетін зерттеумен: психология, биология, медицина, генетика және тағы басқа да ғылым өкілдері айналысады.Осы ғылымдардың әрқайсысында есте сақтау қабілетінің теориялары бар: психологиялық (Г. Эббингауз, К. Левин, П. Жане), биогенетикалық (И.П. Павлов), физиологиялық (Л.С. Выготский)

Дүниеге келген әрбір бүлдіршін ерте кезден бастап өзінің көргенінен өзінше әсер алып, өзінше қабылдап есінде сақтап қалады. Бұл өмірдің қажеттілігінен туатын құбылыс.Олардың ойөрісі, сана - сезімі, іс-әрекеттері тіршілік ағынымен жарыса өсіп отырады. Ол табиғаттың сыйлаған байлығы. Сол байлықты сәби бойына жинақтап, жылдар бойы жоғалтпай, қажет кезінде игілігіне пайдаландырып отыратын асыл нәрсе ол - адамның есі. Ес - бейне архив секілді. Ес арқылы адам аттарын, табиғат мезгілімен құбылыстарын, ерекше күндермен ән-жырларды жадында ұстайды; оқыған кітабын, көрген қызықтарын қуанғанында, қорқынышты сәттерін де көз алдына елестетіп, еске түсіреді.

Балабақшада білім беру жүйесінің бірінші сатысы ретінде балаларды мектепке даярлауда маңызды қызмет атқарады. Бала мектепке қаншалықты сапалы және уақтылы дайындалса, соғұрлым оның келешекте білім алуы нәтижелі болады. Балалардың жасына лайықты көркем шығармаларды оқып беру, оқылған шығарма мазмұнын әңгімелетіп айтқызу, мақал - мәтел оқу, жұмбақ жасыру жүйелері қарастырылған.

Сонымен қатар тәрбиеші тіл дамыту, сауат ашу ұйымдастырылған оқу қызметі кезінде бұл шығармаларды балаларға оқып, әңгімелеп мазмұнын өздеріне айтқызады. Жаттауға ұсынылған шығармаларды түсіндіріп, жаттау арқылы қабылдау, есте сақтау қабілетін дамытады. Түрлі заттармен іс-әрекетке байланысты тәрбиеші балаларға өздігінен жұмбақ құратып айтқызады. Әдеби шығармалармен таныстыра отырып, тәрбиеші балаларды шығарма жанрларын ажырата білуге үйретеді. Олардың тілін ширатып көркем сөз өнерін сүйе білуге баулып, адамгершілікке тәрбиелейді.

В.С. Мухина бойынша мектепке дейінгі шақ есте сақтау мен еске түсіру қабілеттілігінің пәрменді дамуымен сипатталады. Адамдар, оқиғалар есте сақталатын кезең мектепке дейінгі шақта анықталмаған мерзімге ығысады. Шындығында, бізге сәбилік шақтағы оқиғалардан бір нәрсені еске түсіру қиын немесе мүлде дерлік мүмкін болмаса, мектепке дейінгі балалық шақ көптеген әсерлі сәттерді есте қалдырады. Бұл әсіресе мектепке дейінгі ересектерге тән.

Мектеп жасына дейінгі баланың есі негізінен ықтиярсыз сипатта болады. Бұл бала көбіне өзінің алдына бір нәрсені есінде қалдыру үшін саналы мақсаттарды қоймайтындығын көрсетеді. Есте сақтау мен еске түсіру баланың еркі мен санасына байланысты өтеді. Бұл екеуі де іс-әрекет арқылы жүзеге асады әрі іс-әрекеттің сипатына байланысты болады.

Сондай-ақ бала іс-әрекетте неге зейін қойса, оған не әсер етсе, не қызық болса, соны ғана есінде сақтайды.Заттарды, картиналарды, сөздерді ықтиярсыз есте сақтаудың сапасы, баланың осыларға қаншалықты әсерлі іс-әрекет істеуіне іс-әрекет процесінде оларды егжей-тегжейлі қабылдау, ойластыру, топтастыру қандай дәрежеде өтетіндігіне байланысты. Мысалы, суреттерді жай ғана қарап шыққанда оларды баланың есінде сақтау анағұрлым нашар балады, ал осы суреттерді, өз орындарына, мысалы, бақшаға, ас үйге, балалар бөлмесіне дәл келетін жеке заттарды қою ұсынылғанда бала оларды есінде жақсы сақтайды. Ықтиярсыз есте сақтау баланың орындайтын қабылдау және іс-әрекеттерінің жанама қосымша нәтижесі болып табылады. Кез - келген шағын адам жадында сақтау мүмкін емес. Өз өмірінің маңызды сәттерін ғана есінде сақтап, қалғандары ұмытылып жоғалып, қалып жатады. Ұмыту - бұл адам есінің пайдалы немесе демалу кезеңі болып есептеледі. Дәл сол уақытта адамның миының қыртыстары тынығып, әлсіреген органдар қайта қуаттанады.

Сонымен қатар, жас бүлдіршіннің есте сақтау қабілеті қалыптаса бастағаннан оларды түрлі жаттығулармен іздендіріп, ой-өрісін талпынысқа түсіру керек. Қабылдауға оңай тақпақтар оқып, оны жаттатып, оның нәтижесін жиі - жиі бақылап отырған да, өзі көрген жерлердегі заттар оқиғалардың желісі туралы ой қозғап, сұрап отырса, бала бойында қозғалыс пайда болып, құштарлық сезімі оянады. Мысалы: ата - ана баласына жаттататын өлеңі неғұрлым жеңіл, қабылдауға оңай болса, оны тез ұғып алады. Ал, тілі ауыр, күрделі шумақтарды бала қиналып қабылдайды. Қиналып қабылданған дүние естенде тез шығады. Өйткені, бала оның мән-мағынасын жақсы ұғына алмаған. Сондықтан балаға өлең немесе тақпақ жаттатар алдында оның мағынасын, әрі сөздің мәнін түсіндірсе, ал тез ұғынады. Бала мектеп қабырғасын аттағанша тиісті дәрежеде ой - өрісі мен тәжірибесі, санасында едіуір білім қоры бар, айтылған нәрсені есте сақтауға дағдыланғаны абзал.

Сондай-ақ бала мектеп партасына отырғанда ұстазының әрбір сөзін тез ұғып, сабаққа деген ынтасы арта түседі. Өйткені, оның есі жұмыс істей біледі. Егер бұл тәжірибеден өтпеген бала ұмытшақтықтанып қала береді.Баланың есін қалыптастыру деген оның болашақ өміріне жарқын жол ашу. Ол жастай тақпақ жаттап, түрлі тақырыптағы ертегілер тыңдайды, әндер үйреніп, оны өз шама - шарқынша айтып та береді. Суреттер салып, ондағы бейнелерді баяндап түсіндіреді. Үлкендердің қойған талаптарын ескере отырып, әр түрлі әдістерді пайдалануға машықтанады.

Баланың ересек адамдардың арасында болып, олармен қарым - қатынас жасауы, үлкендердің мінез-құлқы, әңгімелері де ерекше әсер береді. Жас бүлдіршін еліктегіш келеді. Ол кез-келген нәрсені сол күйінде қалтқысыз қабылдайды. Жақсы сөзді де, жаман сөзді де есінде сақтайды. Сондықтан, жас баланың қасында мәдениетті, инабаттылық сақтап, тәрбиелік мәні бар, мағыналы сөз сөйлесе, ол сәбидің жақсы көңіл-күйде, ерекше әсер алуына мүмкіндік туғызады.

Бала - ойынмен есейеді. Ойын - олардың бірінші жұмысы. Міне, сол ойынның да ойнау әдістерін,ереже, шарттарын үйретсе бала бірден-ақ іліп әкетеді. Себебі, оның ойынға деген құштарлығы оянып тұр. Сол ойынды қайтсем тез үйреніп, ойнаймын деп іштей ынтығып асығып бұрады. Балаға бір мәрте ойынның ойналу ережесін түсіндірдің бе, екінші ол ұмытпайды. Әрі шартын бұзбайды да. Әділ ойнайды. Балаға ертегі айтасың. Ол оны ұқыпты тыңдайды, ұғынып отырады, сонымен қатар іштей жағымды кейіпкерді, жағымсыз кейіпкерді де ажыратып отырады. Одан кейіпкер туралы түсінік сұрасаң, айна қатесіз айтып бере алады. Бұл баланың есте сақтау қабілетінің толық жұмыс істей бастағандығының айғағы.Бала ой-өрісі дамыған сайын үлкен адамдарша ойлауға құлаш ұрады. Ертегідегі кейіпкерлерді топ - топқа бөліп, соларды бір-бірімен салыстырып, өзінше ой түйеді. Кім жақсы, не жаман деген ой осыдан туады. Ол ой баланың сана - сезімін есейтеді. Осыдан барып баланың байқағыштық қасиеті артып, тәжірибесі молайып, ми қатпарларының жұмысы ауқымдана түседі.

«Сөзді есіңде сақта» ойыны

Мақсаты: ұзақ және қысқа есек сақтауларын анықтау

Нұсқау: «Қазір мен сөз айтамын, сендер оларды есіңе сақтап қайталап айтасың».Асықпай сөздерді айтады:Шам, ағаш, қуыршақ, кітап, адам, пальто, стакан,телефон теледидар, от, орман, терезе.Осылай 5 рет оқылады, содан кейін әр бала нені есіне қалдырғанын қайталайды.10 минутта баладан 6 рет сұралады.

Нәтиже қорытындысы.

10 ұпай-6 реттен кейін бала 12 сөз айта алады.

8-9 ұпай-10-11 сөз

6-7 ұпай -8-9 сөз

4-5 ұпай-6-7 сөз

2-3ұпай-4-5 сөз

«Ұзақ мерзімді ес» әдістемесі

Мақсаты: есте сақтау қабілетін анықтау

Эксперименталды материал келесі тапсырмалардан тұрады.Эксперимент жүргізуші келесідей нұсқау береді: «Қазір мен сендерге сөздер қатарын оқимын, ал сендер оны естеріңе сақтап алуға тырысыңдар. Дайындаламыз.»

«Үстел, сабын, адам, шанышқы, кітап, пальто, балта, орындық, дәптер, сүт»

Бұл сөздер балалардың жақсы есте сақтауы үшін бірнеше рет оқылады.Тексеру 7-10 күннен кейін өтеді.Ұзақ мерзімді естің коэффиценті келесі формула бойынша есептеледі. С=B\A*100%

Мұндағы:А - сөздерінің жалпы саны. В - есте сақталған сөздердің саны.

С -Ұзақ мерзімді ес коэффиценті

Нәтежиелер төмендегі ретпен қорытындыланады:

75-100%- жоғары деңгей

50-75%- орташа деңгей

30-50%- төмен деңгей 30%- өте төмен деңгей «Жоғалған зат» жаттығуы.

Мақсаты: есте сақтау қабілетін дамыту.

Үстелдің үстіне бірнеше зат қойылады.Бала оларға мұқият қарап алған соң, теріс қарап тұрады.Үстелден бір зат алып тасталынады. Бала қай заттың жоғалып кеткенін табу керек.Заттардың санын ақырындап өсуге болады.

«Мен 10 заттың атауын білемін...» жаттығуы

Мақсаты: есте сақтау қабілетін дамыту.

Бұл топтық ойын.Балалар шеңберге отырғызылады.Допты шеңбер бойынша бір - біріне бере отырып, әр бала бір сөзден айтады: «Мен ағаштардың атауын білемін қайын, самырсын, емен » деп ары қарай жалғастырады.Жалғастыра алмаған оқушы ойыннан шығады.

«Қайтала» сіріңке шилерімен ұйымдастырылған жаттығу.

Мақсаты:есте сақтау қабілетін дамыту, зейінін дамыту

Бұл ойынды балалар жұптарымен ойнайды.Әр балаға сіріңкенің шиінен беріледі.Екеуінің біреуі сол шилерден қандай да бір затты құрайды.Екіншісі бірнеше секунд көлемінде қарап алады да, оны қайтадан жасыруға тырысады.Содан кейін оқушылар орындарымен ауысады, екіншісі көрсетеді, біріншісі қайталайды.

«Қалпақта не бар?» жаттығуы.

Мақсаты:Есте сақтау қабілетін дамыту.

Қалпаққа бірнеше затты саламыз да, балаларға 3 секунд көлемінде көрсетеміз де тығып қоямыз.Балалар қалпақта көрген заттарын еске түсіріп, жазуға тырысады.

«Сөздер тізбегі» ойыны.

Мақсаты:есте сақтау қабілетін дамыту

Балалар шеңберге отырғызылады.Бірінші бала кез-келген бір заттың атын атайды.Мысалы: «Ірімшік».Екіншісі алдыңғы айтылған сөзді атайды да, өзі бір сөз қосып айтады.Осылайша жалғаса береді.Әрбір келесі ойыншы алдында айтылған барлық сөзді ретімен алып шығады да, өзінің сөзін қосып отырады.Кім мүлдем шатасады, сол ойыншы ойыннан шығады.Ал ең соңында қалған оқушыы жеңімпаз атанады.

«Кәнеки, есіңе түсір!» жаттығуы.

Мақсаты:есте сақтау қабілетін дамыту, зейінін дамыту.

О қушыларға сұрақ қойылады.Мысалы: «Бұл ғимаратта неше қабат бар?», «Дәліздегі перделердің түсі қандай?», «Бүгін Мәди не киіп келді?» т.б.Бәріне нақты жауап берген оқушы жеңімпаз атанады.Бұл ойын бір жағынан баланың зейінінің артуына да көмектеседі.

«Көргенді еске түсір» жаттығуы.

Мақсаты:еске сақтау қабілетін дамыту.

Бұл жаттығуда дәптер, қарындаш және секундомер керек.Берілген сурет бойынша балаларға бірінші қатардағы суреттерді түгел жайып, көрген суреттерін салу тапсырылады.Салып болған соң өздеріне салыстыруға мүмкіндік беруге болады.Содан кейін екінші қатардағы суреттермен жұмыс жасау ұсынылады.

«Шатаспай есте сақта» жаттығуы.

Мақсаты: есте сақтау қабілетін дамыту.

Әр баланың алдына әртүрлі заттар бейнеленген 10-15 карточка

қойылды.Психолог «Қазір мен сендерге бірнеше сөздерді айтамын.Алдындғы суреттерге қарап, мен айтқан сөзді есте сақтауға көмектесетін бір затты таңдап ал да, оны бөлек жерге қой» деп нұсқау берді.

Бірінші сөз оқылады.Бала алдындағы суреттен таңдаған соң , екінші сөз және әрі қарай осылайшша оқылады.Бала психолог айтқан сөзді қайталап, өз заттарының ішінен байланыстыратын суретті алып, есінде сақтауы қажет.

Қорытындылай келе, есте сақтау - бұл түрлі оқиғалардың мән-мағынасын түсініп, жүйелеп сана сарайында білім дүниесін жинау болып табылады.

табылады.Баланың есте сақтау қабілетін дамыту жаттығуларын үнемі үзбей орындап отыруын дағдыға айналдыру, ол әрбір жастың егеменді еліміздің білікті, көреген азаматын тәрбиелеу, болашақ жан-жақты жігерлі азамат өсіру деген мақсаттан туатын іс. Баланың есте сақтау қасиеті ерекше болуы оның ертеңгі күнгі білікті мамандықтың иесі болуына септігін тигізеді.

Есте сақтау қабілетін көптеген ғалымдар зерттеді олар Г. Эббингауз, К. Левин, П. Жане, И.П. Павлов, И.М. Сеченов, Л.С. Выготский, Фрейд, А. Бине, К. Бюлер, А.Н. Леонтьев, А.Р. Лурия, С.Л. Рубинштейн, Б.В. Зейгарник, Л.С. Выготский және П.К.Зинченко, Эндель Тулвинг, Джефф Карпике, Роди Редигер және т.б. көптеген шетел және отандық ғалымдар айналысқан.

Балабақшада білім беру жүйесінің бірінші сатысы ретінде балаларды мектепке даярлауда маңызды қызмет атқарады. Бала мектепке қаншалықты сапалы және уақтылы дайындалса, соғұрлым оның кешелекте білім алуы нәтижелі болады.Балалардың жасына лайықты көркем шығармаларды оқып беру, оқылған шығарма мазмұнын әңгімелетіп айтқызу, мақал - мәтел оқу, жұмбақ жасыру жүйелері қарастырылған.Мектеп жасына дейінгі баланың есі негізінен ықтиярсыз сипатта болады. Бұл бала көбіне өзінің алдына бір нәрсені есінде қалдыру үшін саналы мақсаттарды қоймайтындығын көрсетеді. Есте сақтау мен еске түсіру баланың еркі мен санасына байланысты өтеді. Бұл екеуі де іс-әрекет арқылы жүзеге асады әрі іс-әрекеттің сипатына байланысты болады.

Әдебиеттер.

1.А.Ержанова «Есте сақтау қабілетінің құрылымы мен қызметі және оны дамыту жолдары» атты мақала «Тағылым» Республикалық ғылыми-әдістемелік журналы ақпан-сәуір, 2013 ж

2.Ә.Меңжанова Мектепке дейінгі педагогика. Алматы

3.В.С.Мухина Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиясы.Алматы 1986 ж

4.Бала мен балабақша - № 3 2007 ж

5.Бала мен балабақша - № 1 2010 ж

Логические игры и упражнения для развития интеллектуальных способностей детей дошкольного возраста

Дельмагамбетова Г.Д. ДО №39 «Достык»

Одним из основных направлений обеспечения качества предшкольной подготовки является создание условий для приобретения детьми основ логической культуры, навыков, необходимых для обучения в школе, изучения казахского языка, интеллектуального и эмоционального развития детей. Успех школьного обучения во многом определяется своевременным развитием ребенка - дошкольника.

Родители формируют социальный заказ на уровне общества. Они хотят с помощью специалистов дошкольного учреждения способствовать развитию у детей речи, осведомленности, интеллекта, заботятся об укреплении здоровья, стремятся воспитывать у ребенка коммуникабельность, умение ладить со сверстниками, осваивать новые социокультурные виды деятельности - изобразительную, хореографическую, музыкальную, иностранные языки.

Повышенный спрос родителей на качество подготовки детей к обучению в школе с одной стороны, и большое желание педагогов реализовать свои творческие способности и самоутвердиться в коллективе с другой стороны, стали причиной выбора инновационных технологии в работе с детьми дошкольного возраста.

Главной задачей в деле улучшения существующей деятельности было сохранение всего положительного, что было накоплено раннее, а также создание необходимых условий для новых позитивных изменений инновационной активности педагогов, способствующих нравственно- духовному, интеллектуальному развитию, развитию креативных способностей детей дошкольного возраста.

Становление у ребенка образа мира начинается благодаря тем впечатлениям, которые он получает в первые годы жизни. Вначале через взрослого и общение с ним, а затем через самостоятельное освоение новых форм деятельности ребенок все больше познает окружающее. Первые знания становятся стержневым, сохраняя свою значимость и в будущем. Поэтому интеллектуальное развитие ребенка не следует понимать упрощенно. Есть великая формула «дедушки» космонавтики К.Э. Циолковского, приоткрывающая завесу над тайной рождения творческого ума: « Сначала я открывал истины, известные некоторым, и наконец, стал открывать истины, никому еще неизвестные». Видимо, это и есть путь становления творческой стороны интеллекта.

Наша обязанность- помочь ребенку встать на этот путь. Этому прямо и служат развивающие игры. Итак, первое условие успешного развития интеллекта- раннее начало. Точнее говоря, первые толчки к развитию способностей начинаются с раннего развития: с ранней гимнастики, раннего хождения или познания. Да и позже раннее чтение, ранний счет, раннее знакомство тоже дают толчки развитию творческих способностей, причем самых разных.

Сейчас на данном этапе развития стало очевидным: нужны игры нового типа ,игры, моделирующее сам творческий процесс и создающее свой микроклимат, где проявляются возможности для развития творческой стороны интеллекта. Так что же дают развивающие игры, которые при своем разнообразии объединены под общим названием. Во- первых, развивающие игры могут дать «пищу» для интеллектуальных способностей с раннего возраста, во - вторых, их задания всегда создают условия, опережающее развитие способностей, в -третьих, развивающие игры могут быть очень разнообразны по своему содержанию и , кроме того, как и любые игры, они не терпят принуждения и создают атмосферу свободного и радостного творчества. На этих принципах развивающего обучения разработана моя адаптивная программа «Занимательная математика».

Думаю, что проблемы преемственности между детским садом и школой применительно к предмету математика связаны с тем, что в большинстве программ недостаточно внимания уделяются формированию логического мышления, на котором построена вся математика. Так, дети с трудом справляются с заданиями, касающиеся поиска различных вариантов одной и той же задачи, математически точного выражения своих мыслей и т.д.

Главная особенность адаптивной программы заключаются в использовании логических задач и упражнений для формирования элементарных математических представлений, математической терминологии: « увеличить», «сделать больше», «прибавить». Основным направлением программы является формирование гибкости ума ребенка дошкольника с помощью нахождения различных вариантов в решении простейших задач, умение доказывать свою правоту. Именно благодаря логическим задачам развивающего характера создан своеобразный микроклимат для развития творческих сторон интеллекта. При этом интеллектуальные качества: внимание, память, особенно зрительную: умение находить зависимости и закономерности, классифицировать и систематизировать материал: способность к комбинированию, умение находить ошибки и недостатки пространственного представления и воображения. В совокупности эти качества, видимо и составляют то, что называется сообразительностью, изобретательностью.

Из всего вышесказанного можно сделать вывод: логические игры и упражнения стали мощным стимулом развития математических способностей детей. Главная особенность использования развивающих игр- это то, что педагоги могут соблюсти один из принципов обучения «от простого к сложному». Включая в программу ряд занятий повышенной трудности, можно добиться постепенного продвижения к действиям и представлениям. Успешное решение задач программы связано с умением детей анализировать и синтезировать, переключаться с одного способа действия на другой, абстрагировать, конкретизировать, сравнивать, обобщать и т. д. Потому акцент применения решения логических задач в ФЭМП перенесен с усвоения конкретных знаний на способы их добывания и творческого применения в определенной ситуации.

В процессе формирования у детей интеллектуально- познавательных умений решаются задачи обучения системе исследовательских действий, необходимых для самостоятельного многостороннего анализа предметов, умения сравнивать, классифицировать, группировать, обобщать и анализировать. В этом случае обучение осуществляется последовательно: через познание, анализ, оценку, использование результатов в самостоятельной деятельности.

Растущая результативность познавательных процессов при использовании на занятиях элементов программ выражается в способностях детей к произвольному смысловому запоминанию и воспроизведению, плановому восприятию элементарных математических понятий и представлений, целенаправленном решении познавательных и практических задач. В данном случае педагогу отводиться роль соучастника детских открытий, который не спешит указать путь решения задач или проблем, а мудро и тактично поддерживает ребенка на пути самостоятельного поиска.

Содержание таких занятий с детьми достаточно сложно, но в то же время доступно для постепенного и систематического формирования элементарных интеллектуальных умений, которые в свою очередь, послужат основой дальнейшего развития и усвоения более сложных понятий. Это важно еще и потому, что для нового витка информации и технологизации общества требуется новый уровень мышления, который основывается на утверждении: «Ум, хорошо устроенный, стоит намного больше, нежели ум, хорошо наполненный». Это во многом будет определять успешность ребенка в его дальнейшей жизни и учебе.

Литературы.

1.Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. - М.: Просвещение, 1968.

2.Воспитание, образование и развитие детей 2-3 лет в детском саду. Методическое руководство для воспитателей, работающих по программе «Радуга» / Сост. Т.Н. Доронова. - М., 2005.

3.Михайлова З.А. Игровые задачи для дошкольников: Кн. для воспитателя детского сада. - СПб.: Акцент, 1996. - 128 с.

4.Павлова Л.Н. Развивающие игры - занятия с детьми от рождения до трех лет: Пособие для

воспитателей, родителей. - М.: Мозаика-Синтез, 2003.

Мнемотехника - как технология в образовательном процессе

Епишкина З.Р. ДО №39 «Достык»

Дошкольное детство - особый период в развитии личности. В этот период память по скорости развития опережает другие способности. Дети задают множество вопросов, новая информация им крайне необходима: мозг требует пищи.

Память - это входные ворота интеллекта. Но наряду с этим в развитии детей существует множество проблем: скудный словарный запас, нарушение звукопроизношения и внимания, несовершенно мышление, быстрая утомляемость, потеря интереса к занятиям. Поэтому видя такое положение мы стали искать пути решения этой проблемы. Учитывая, что в наше время дети перегружены информацией, необходимо, чтобы процесс обучения был для них интересным, занимательным, развивающим.

Взяв за основу высказывания. К. Д. Ушинского "Учите ребёнка каким-нибудь неизвестным ему пяти словам - он будет долго и напрасно мучиться, но свяжите двадцать таких слов с картинками, и он их усвоит на лету". Именно эта идея заложена в такой технологии как - мнемотехника.

Образовательная технология мнемотехника- это система методов и приемов, обеспечивающих эффективное запоминание, сохранение и воспроизведение информации и развитие речи. Данная технология органично встраивается в воспитательно- образовательный процесс и используется при реализации задач всех образовательных областей.

Цель: Овладение основными культурными способами деятельности, проявляя инициативу и самостоятельность

Задачи мнемотехники:

• Совершенствовать восприятие, зрения, слуха, тактильных ощущений, обоняния;

• формировать навыки запоминания, умение детей управлять своим вниманием, сделать его «послушным»;

• стимулировать интеллектуальное развитие ребенка;

• способствовать запоминанию любой информации.

Работа с технологией мнемотехника опирается на следующие принципы:

• 1. Принцип развивающего образования, в соответствии с которым главной целью является развитие ребенка;

• 2. Принцип научной обоснованности и практической применимости - содержание работы соответствует основным положениям возрастной психологии и дошкольной педагогики, и имеет возможность реализации в массовой практике дошкольного образования.

Как любая работа, мнемотехника строится от простого к сложному. Необходимо начинать работу с простейших мнемоквадратов, последовательно переходить к мнемодорожкам, и позже к мнемотаблицам

Мнемоквадраты для детей младшего дошкольного возраста лучше всего подходят цветные, т. к. формируются сенсорные эталоны у детей остаются в памяти отдельные образы: ёлочка- зелёная, колобок -жёлтый и др. Позже изображения заменяются графическим изображением:лиса - оранжевые геометрические фигуры (круг, квадрат) и др.

Для детей старшего возраста схемы даются в одном цвете.

Использование для закрепления правил Алгоритм работы с мнемоквадратам 1. Это введение символов.

2. Использование элементов опорных схем, символов на всех видах занятий, в различных видах деятельности, т. к. у ребёнка не должно быть «привыкания», что этот символ применим только в какой-то одной области потому что символ универсален.

3. Введение отрицаний.

4. Самостоятельный поиск детьми изображений, символизирующих какое-либо качество. Задачей этого этапа является активный поиск изображений, умение аргументировать свой выбор.

5. Осуществляется перекодирование информации, т. е. преобразование из абстрактных символов в образы.

Мнемодорожка также несет информацию, но в небольшом количестве, что очень важно на первых порах обучения ребенка. Работая с мнемодорожкой, использую приёмы приложения. Условных обозначений характерных для каждого времени года: дождь, ветер, снег, тучи, тепло, почки, трава, тает снег, прилетают/улетают птицы, солнце светит мало, деревья без листьев и т. Вначале работы дети испытывают некоторые сложности, им трудно следовать предложенному плану таблицы. Часто первые рассказы по моделям получаются односложными. Чтобы сложностей было меньше в программу необходимо вводить задачи по активизации и обогащению словаря.

Заслуживает внимания использование мнемодорожек во время опытно- экспериментальной деятельности, дети обобщают полученную информацию, учатся анализировать и обобщать сведения. Совместно с педагогом дети рассуждают о том, что интересного они узнали? Что нового они могут рассказать друзьям по результатам проведенных исследований.

Мнемотаблица - это схема, в которую заложена определенная информация, Каждая ячейка этой таблицы может соответствовать одному слову или целой фразе. В дальнейшем, взяв в руки эту своеобразную «шпаргалку», ребёнок сможет успешнее воспроизводить информацию.

Мнемотаблицы особенно эффективны при разучивании стихотворений.

Призаучивании текста песен. Мнемосхемы в работе по изобразительной деятельности:

образец рисования предметов, опорные картинки в таблицах позволяют запомнить происхождение и название промыслов, жанры искусства.

Алгоритм работы.

1. этап: Рассматривание таблицы и разбор того, что на ней изображено.

2. этап: Осуществляется перекодирование информации, т. е. преобразо-вание из абстрактных символов в образы.

3. Зарисовка мнемотаблиц детьми (в старших группах) 4. Рассказывание по мнемотаблицам, созданными детьми.

Размер мнемотаблиц может быть различным - в зависимости от возраста детей, от уровня их развития. Рекомендуется использовать следующие размеры таблиц:

• для младших дошкольников - таблицы на 4 - 9 клеток

• для дошкольников старшего возраста - таблицы до 25 клеток.

Чтобы модель как наглядно-практическое средство познания выполняла свою функцию, она должна соответствовать ряду требований:

а) чётко отражать основные свойства и отношения, которые являются объектом познания,

быть по структуре аналогичной изучаемому объекту;

б) ярко и отчётливо передавать те свойства и отношения, которые должны быть освоены с её

помощью;

в) быть простой для восприятия и доступной для создания и действия с ней;

г) должна быть создана атмосфера, свобода творчества, у каждого ребёнка может быть своя

модель - такая, какую он себе мыслит и представляет;

д) не нужно злоупотреблять этим методом, использовать его без необходимости, когда

свойства и связи предметов лежат на поверхности;

е) нужно создать такую ситуацию, в которой бы дети почувствовали необходимость

создания модели, поняли, что без модели им будет трудно.

Таким образом, использование методов мнемотехники:

• облегчает запоминание и увеличивает объем памяти, развивает речемыслительную деятельность детей;

• позволяет ребенку систематизировать свой непосредственный опыт;

• ребенок с опорой на образы памяти устанавливает причинно-следственные связи, делает выводы;

• развивает творческое познание детей.

Литература.

1.Полянская Т. Б. «Использование метода мнемотехники в обучении рассказыванию детей дошкольного возраста», 2009.

2.Большева Т. В. «Учимся по сказке. Развитие мышления дошкольников с помощью мнемотехники», 2001.

3.Чохонелидзе Н. «Учим стихи по картинкам», 2006.

4.Белоусова С. «Развитие лексики и грамматического строя речи у дошкольников», 2005.

5.Белоусова Л. Е. «Весёлые встречи», 2003.

Музыка арқылы Отан сүйгіштік сезімін қалыптастыру

Жакаева Д.Қ. №39 «Достық» МДҰ

Қазіргі қоғамдық санада болып жатқан өзгерістер мен жаңартулар жас ұрпақты жалпыадамзаттық құндылықтар мен өмірдің қарапайым ақиқатты тұтасында тәрбиелеуді нысана тұтады.Жастардың бойында әлемдік мәдениетті бағалап, ұлттық мәдениетті ұлықтай алатын асыл қасиеттердің болуы олардың еліне, туған жеріне деген перзенттік сезімін ұлғайтып, әлеуметтік белсенділігін арттырады.

Қай елдің болмасын іргетасы, жарқын болашағы-оның ұрпағы екендігі белгілі.Сондықтан да қазіргі жастарды білімді, мәдениетті, өз ұлтын, Отанын сүйетін нағыз елінің патриоты етіп тәрбиелеу- баршамыздың міндетіміз.

Адам баласы қоғамда өзінің адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылығымен, адалдығымен, әдептілігімен ардақталады. Адамгершілік қасиеттер адамдардың іс-әрекетінен, қарым-қатынасынан байқалады.Жақсылық пен жамандық, зұлымдық пен махаббат,әділеттілік пен әділетсіздік, борыш пен намыс, ар мен ұждан адамның іс- әрекеті арқылы өлшенеді. Бұларды адам бойына жастайынан мінез-құлық ережесі етіп қалыптастыру тәрбиеге байланысты, осыны ұстанған халқымыз ұрпақ тәрбиесіне аса мән берген.

Ұлы ойшыл, дана Абай: «Ақпейіл және ықыласты жүрек адамда жетілуі тиісті, сонда ғана оның еңбегі және табыстылығы ерекше мәнге ие болады. Адам болып дүниеге келу жеңіл, бірақ адам болуы қиын»-деген болатын. Тәрбиенің маңыздылығы сондай болашақ ұрпақ тәрбиеден ғана рухани байлық алып, тәрбие арқылы адам болып қалыптасады.

Тәрбие мағынасына тоқтала кетсек.Тәрбие-біртұтас үдеріс. Себебі тұлға жеке адам ретінде тәрбиеленеді. Тәрбие-ұзақ әрі күрделі үдеріс. Жеке адамның қалыптасуы бүтіндей бір ұзақ дәуірді қажет етеді. Екіншіден тәрбиелеу барысында қойылған мақсаттың нәтижесін көбінесе жуық арада байқауға болмайды. Өйткені әрбір жеке тұлғаның мінез-құлқында дара ерекшеліктері қабілеттері дүниетанымы бірыңғай қалыптасып дамиды.

Тәрбие-көпжақты үдеріс. Жасөспрімді азамат етіп тәрбиелеу, қоғамдық пайдалы еңбекке әзірлеу үдеріс-қоғамның барлық азаматтарының міндеті, отбасы, мектеп пен жұртшылықпен бірлесіп атқаратын ортақ мақсаты.

Қоғамаға қажетті мақсат-рухани адамгершілік қасиеттері жоғары, еңбексүйгіш, ғылыми дүниетанымы қалыптасқан, белсенді, айналасына сүйіспеншілікпен қарайтын жасөспірімді қалыптастыру.

Жалпыадамзаттық құндылықтар сол себепті бүгінгі тәрбиенің басты мақсаты болып балалар мен жастарға рухани, мәдени мұраларды адамзат мәдениетінің сан ғасырлық өркениеттік жетістіктерімен кіріктіре отырып меңгерту, сондай- ақ өмирге икемделген, жан-жақты жетілген, қабілетті, кез келген тұтқиыл жағдайлардан жол тауып шыға алатын ынталы да іскер,табанды да талантты, Отанын сүйетін, табиғатқа, барша адамзатқа сүйіспеншілікпен қарайтын азаматты тәрбиелеу болып табылады.

Ата-ана -бала тәрбиесіндегі басты тұлға. Сондықтан әке-шеше балаларының жан дүниесіне үңіліп, мінез құлықтарындағы ерекшеліктерді жете білген жөн. Ізгілік отбасынан бастау алады, атаананың берген тәрбиесі болашағына әсер етеді. Отбасы тәрбиесі-ұлттың, мемлекттің, әлемнің, адамзаттың негізі.Осы айтылып өткен құндылықтардың мәнділігі адамның өзін, айналасын,ауылын, елін, Отанын терең танып-түсінгенде және оларға риясыз сүйіспеншілігі қалыптасқанда, адами дамудың интеллектуалдық тұрғыдағы жоғары шыңына жеткенде ғана арта түсетіндігі шындық емес пе? Сол себепті оқу-тәрбие мекемелеріне балалар мен жастардың қоғамдағы, қоршаған ортадағы өзінің орны мен рөлін ұғынуына, өмірдің қарапайым ақиқатын түсінуіне, адами қарым-қатынасын жоғарылатуына, рухани тұрғыдан дамуына, рухани- тарихи мәдени мұралар мен халықтың салт-дәстүрін, әлем өркениетін жете бағалай білуіне, септігін тигізетін пәндерді ендіру қажеттілігі артып келеді.

Патриотизм-грекше patriotes- отандас, patris-отан, туған жер деген ұғымды білдіреді.Ұлтжандылық дегеніміз-өз ұлтын сүйю және өз халқы үшін аянбай еңбек ету, ұлттық мүддені қорғау, қайда жүрседе өз ұлтының баласы екендігін ұмытпау. Отансүйгіштік дегеніміз- өз жеріне, өз халқына деген сүйіспеншілік қана емес, сонымен қатар өз Отанын анам, жаным жүрегім, өмірім,қаным деп қарау. Отансүйгіштік адамның бойындағы сезімге байланысты. Оқушылардың сол сезімін ояту , өзін-өзі елінің азаматымын деп сезіне білу, өзінің бүкіл және халқыымен туысқандығын сезу, адамды қолдап, отыратын өзінің күшімен мүмкіндіктерін, сенімін нығайтатын ең күшті сезім болып саналады. Патриоттық сезімін қайнар көзі - Отан, оның мазмұны-туған жер, табиғат, оның байлықтары, тілі, тарихы, дәстүрі,туған өлкеміздің киелі орындары мен тарихы, ескерткіштері, мәдени мұраларыеліміздің мемлекеттік нышандарын саяси және рухани жағынан пайымдаудан басталады. Мемлекеттік нышандардын саяси және рухани жағынан пайымдаудан басталады. Мемлекеттік нышандардың көмегімен азаматтардың еліне деген мақтаныш пен патриоттық сезімі табандылықпен тәрбиелене түседі.

Әрине баршамыз үшін де Отаннан қасиетті ештене жоқ екені аян. Ата-бабалар қоғаған, кейінгі ұрпақтарға мұра етіп қалдырған Отаннын азаттығы бәрінен қымбат. Алдымыздағы қаншама буын армандап аңсаған тәуелсіздік аспанында тіршілік кешудеміз. Бәріміздің де көгеріп көктейтін, жапырақ жаятын жеріміз -кең байтақ Отанымыз.

Сондықтанда да балабақшадағы мектепке дейінгі жастағы балаларды рухани-патриоттық сезімге тәрбиелеудің мазмұны мынадай:

Балаларды ұлттық ойындарға,музыкалық фольклорға, халық ауыз екі шығармаларында, салтдәстүрлерге және мәдениетке баулу;

Өз отбасымен, туысқандарымен және отбасылық мерекелеррімен таныстыру;өз туған Отаны, туған қаласы және тарихы жайлы жалпы түсініктер беру; мәдениет орталықтарымен таныстыру;

Әр жыл мезгіліне байланысты бақылау жүргізу, табиғат аясында еңбек түрлерін ұйымдастыру, гүлдер және ағаштар отырғызу, бау бақша баптау жұмыстарын атқару.

Азаттықты аңсаған ата-бабаларымыз талай шайқас қан майданның тезінен өтіп, ұрпағына ұлан байтақ жерді аманат етті. Жас ұрпаққа ғасырлар бойы ата-бабаларымыз қорғаған Атамекенді көздің қарашығындай сақтау өсиет етілген. Отан қорғау- қолыңа мылтық ұстап, жау қайдалап атойлаудан ғана тұрмайды.Еліміздің әрбір азаматы «Отан» деген ұғымның оттан да ыстық қасиетіне бас иіп, оған адал қызмет етуге борышты. Адамгершілікті, тәрбиелі бала-мемлекетіміздің байлығы, бейбітшілік пен мәдениеттіліктің кепілі. Мұның барлығы өзің үшін, елің үшін, Отанның тәуелсіздігі үшін керек.

Ұлтжандылық, отансүйгіштік-әрбір адамға керек қасиет. Адам бойында бұл қасиеттер болмаса, елінің азаматы, өз халқының ұлы мен қызы болу мүмкін емес.

Әдебиеттер.

1.Өзін-өзі тану КZ мамыр 2015ж.

2.Сарбасов Қ.А.,Шашекова Б.Қ. Педагогика негіздері -Қарағанды,2004 3.Амонашвили Ш.А. «О смысле жизни» 4.Бала мен балабақша қаңтар 2015ж.

Ойын арқылы балалардың ойлау қабілетін арттыру

Жолымбетова А.Ж. №39 «Достық» МДҰ

Халық даналығында «Ойнай білмеген ойлай да білмейді» дейді. «Ойында озған, өмірде озады» деп жатады. Осы сөздердің сырына жүгінсек, біз

5 - 6 жастағы балалардың біз ойын арқылы сөйлеу тілін, олардың достарымен қарым - қатынас жасуаына және де мінез - қылықтарының дұрыс қалыптасуына үлкен көмек көрсетеміз.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың: «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына жолдауында еліміз дамуының жаңа кезеңінің келесі он жылға арналған бағыт-бағдарын айқындап берген болатын. Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен психология қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті. Замана алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы МДҰ басталғаны орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген әдіс-тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып, мектепке жан-жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе, балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады.

Бүгінгі күні дидактика саласындағы фундаментальды мәселелердің бірі- білім берудегі ойындар технологиясы болып отыр. Ойын өмірде өте ерте жастан өзінен-өзі бастала отырып, адамның кәсіпті толық меңгергенінше жалғасады және ойын оқытуда алдыңғы технологиялардың маңызды бөлігі болып табылады. Алты жасар бала,ойын баласы. Көпжылдық жүргізілген зерттеулер барысында байқағанымыз, алты жастағы ойын баласы тәулігіне 12 мың қадам жасайды екен. Ойын баласын оқытатын болсақ, оны оқытудың әдіс-тәсілдері қандай болмақ? деген сұраққа да ізденіс барысында тиісті жауап таптық. Ойын баласын оқытудың басты жолы «ойын әдісі». Баланы оқытудың барысында оның берілген информацияны қабылдауда ыждағатты төзімі 20 мин. аспайды. Сондықтан ойын баласына еркіндік берілуі тиіс. Баланың ойын әрекетін белгілі бір жүйемен оқу әрекетіне айналдырудың сан қилы жолдары қарастырылуы жөн.

Баланың танымын алғашқы күннен бастап дамытудың, бойында оқыту мен тәрбиелеудің негізін қалыптастырудың құралы - ойын әрекеті. Яғни, ойын - баланың жетекші әрекеті. Бірақ, ойын тек қана балаларды қызықтырып, уақыт өткізудің құралы болмай, балаға берілетін білім мен тәрбиенің құнды негізі болуы керек. Яғни, оқыту - тәрбиелеу жұмысын бағдарлама талаптарына сәйкес ойын түрінде ұйымдастыра отырып, балалардың логикалық ойлау қабілетін арттыруға жағдай жасау негізгі міндет. Бала ойын барысында айналақұбылыс сырын танып сезінеді, себеп - салдарлық байланысты және тәуелділікті анықтауға тырысады. Ойын негізінде ойлай отырып, тапсырмаларды өзінше зерттеп, орындау, өзінше шешім жасау, өз ойындағысын айту жағдайларына мүмкіндік туғызылса ғана бала еркін ойлы, өзіне сенімді, ерік жігерлі, дүние танымы кеңейген, сөйлеу тілі жақсы қалыптасқан, болашаққа қызығушылығы оянған дара тұлға ретінде, жан - жақты дами алады.

Ойын теориясы мен практикасын отандық және шетелдік педагогтар, психологтар зерттеуде. Мысалы: Иохан Хейзингтің: «Ойыншы адам», Д.Б.Элькониннің: «Ойын психологиясы» атты еңбектері жазылды. Ойын теориясын зерттеуші Ресей ғалымдары А.В. Вербицкий, Т.В. Кудрявцев, И.П.Пидкасистый. Қазақстандық ғалымдар Н.К. Ахметов, Ж.С. Хайдаров тағы басқалар.

Оқу белсенділігін арттырудың маңызды жолдарының бірі ойын элементтерін тиімді пайдалану екендігін байқатады.

Педагогтың балалар ойындарындағы рөлі өте маңызды және өзінше ерекше. Ол көбіне ойынды ұйымдастырушы, ойынның мазмұны жөніндегі ақыл-кеңесшісі, балалардың даулы нәрселерін шешіп беретін әділ төрешісі, сонымен бірге ойын барысында олардың жолдасы да бола алады.

Мұғалім балалардың ойын үстінде әр алуан сезімдер мен эмоциялық күйге бөленетінін қуану, ренжу, мақтан ету, риза болу, қызғану, өкіну т.б. және бұл сезімдердің ойындағы ұтысқа немесе ұтылысқа, көмек көрсетуге не көмек алуға байланысты болатынын есте ұстауы қажет. Әдетте ойын үстінде команда мүшелері арасындағы қарым-қатынастар қалыпқа келеді, жеке табыстар кейінгі тұсқа ысырылады, талас -тартыс ұмытылады.

Тәрбиешінің міндеті-ойын барысында балалар арасында адамгершілік қарым-қатынастарды талдап зерттеу, оны тиімді әдістермен басқару, балалардың достығын қолдау.

Ойын оқу үрдісіндегі оқытудың әрі формасы, әрі әдісі ретінде дербес дидактикалық категория. Сонымен бірге ойынды тәрбиеші мен балалардың бірлескен оқу әрекетінің өзара байланысты технологиясы ретінде де қолдануға болады. Ол сабақ барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар арқылы жүзеге асырылады. Дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты міндетті шешеді. Ойын балалардың оқуға деген ынтасын арттыратын құрал.Сондықтан да балалар сабақ үстінде ойынды көп қажет етеді.Олай болса ойынды математика сабағында қолдана отырып, балаларды саналы ойлауға үйретеміз. Нәтижесінде балалардың қаншалықты білім меңгергенін анықтауға болады. Мұндай ойынның көптеген түрлері бар. Сондықтан ойын балалардың жас ерекшеліктеріне және өтілетін сабақтың тақырыбына мазмұнына сай етіліп таңдалып алынғаны дұрыс. Бала ойын іс-әрекеті үстінде білімді қалай игеріп жатқанын, ал оқу үрдісінің қалай ойынға ұласып кеткенін аңғармай қалуға тиіс.Сонда ғана ойын және іс-әрекеттері табиғи бірлікте болып, пәндік білім, білік және дағдыны игеруге толық ықпал жасайды. Мысалы, дайындық топтарда сан санауға заттарды санап және олардың екі тобын салыстыруға, өлшеміне, пішініне және түстеріне қарай ажыратуға үйрету мақсатында «Жеміс жинау», «Өз орныңды тап», «Сан құрамын анықта», «Құстарға қамқорлық», «Жапырақ жинаймыз», «Шырша безендіру» ойындарын ойнатуға болады.

Ойын да халық педагогикасының құрамдас бір бөлігі болып келеді. Ұлттық ойындар халықтың әлеуметтік- экономикалық жағдайларына байланысты туып, дамығанына қазақ халқының ойындарымен таныса отырып, көзіміз әбден жетеді. Халық ойындарын сабақтарда пайдалану баланың алған білімін күнделікті өмірмен берік ұштастыруға қолайлы. Мысалы математика сабағында балалардың ой-өрісін дамытатын «Санамақ» ойыны. Оның басты ерекшелігі- баланың ойлау қабілетін жетілдіру. Атау ұйқастарын санау арқылы бала сан үйренеді, санға аты ұқсас заттарды танып біледі. Бір дегенім -білім, Екі дегенім -егеу.

Балалардың белсенділігін, саналы ойлана білуін дамыту, жетілдіру- тәрбиешінің негізгі міндеті. Ойын баланың ойлау қабілеті мен сөздік қорын дамытуға, түрлі дағдымен шеберлікті меңгеруге, қиындықты жеңуге, төзімділікке баулиды.Әр сабақта ойынды тиімді пайдалану сол сабақтағы өтілетін жаңа тақырыпты баланың жақсы өз дәрежесінде меңгеруіне әкеледі. Дайындық топтарда сауат ашу сабағында әріптермен, дыбыстармен танысу барысында балалар бірнеше ойын түрлерін ойнайды. Мысалы: «Сөз ойла, тез ойла», «Балықшы», «Сөйлемді жалғастыр», «Жоғалған буынды тап», «Кім тапқыр?», «Кім көп біледі?»т.б. Бірнеше ойындар ойнатуға болады. «Сөз ойла, тез ойла» ойынында доп лақтырып ойнатылса, «Балықшы» ойынында аквариумнен балықты магниттік кубиктерді қармақпен аулап сонымен балықты алып, ондағы сұраққа жауап беруге болады. Ойын- адамның өмір танымының алғашқы қадамы.

«Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?»,- деп өлеңде айтылатындай, бала өмірінде ойын ерекше орын алады. Балалар ойын барысында өздерін еркін сезініп, ізденімпаздық, тапқырлық әрекет танытып, түрлі психологиялық түсінікпен сезім әрекетіне сүңгиді. Ойын үстінде бала шынайы өмірдегідей қуаныш пен реніш сезімінде болады. Ұлттық ойын ойнау арқылы балалардың өз салт-дәстүріне, әдет-ғұрпына деген сүйіспеншілігі артады. Сондықтан сабақта мынандай ұлттық ойын түрлерін ойнатқан дұрыс. «Бәйге», «Хан талапай», «Орамал тастамақ»т.б. ойындар.

«Орамал тастамақ» ойынында ойын ұжыммен ойналады. Ойынды алдымен өзім бастап кезкелген өрнекті дауыстап айтып 2+3, орамалды бір баланың алдына қоямын. Сол бала бөгелместен 2мен 3-тің қосындысы 5-ке тең деп айту керек. Ары қарай балалар ойынды өздері жалғастырады. «Бәйге» ойынында екі топтан екі баламен ойналады. Екеуі келіп сұрақтар алады. Кім тез жауап берсе, сол дереу тақтадағы өз жорғасын мәреге жеткізеді.

«Хан талапай» Балаларды үш топқа бөліп, алдарына асық шашамыз. Олар асықтағы нөмірмен сұрақтарға жауап береді.

Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятады. Сонымен қатар, ойын - тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиял мен қанат беретін ғажап нәрсе.

Әдебиеттер.

1.«Отбасы және балабақша» журналы.

2.Дүйсембекова Л. Ісқағаздарын қазақша жүргізу. Оқу құралы «Ана тілі» Алматы 2001

3.«Балалар әдебиеті» Мұзафар Әлімбаев, Алматы 2008

4.«Ұлттық ойындар жинағы»

Мектеп жасына дейінгі балаларға «Мәңгілік ел» жалпы ұлттық идеясы негізінде патриоттық тәрбие беру

Зулкакова Л.А. №39 «Достық» МДҰ

Еліміздің мұратына айналған «Мәңгілік ел» идеясы - халықтың әл-ауқатын жақсартып, ынтымағын арттыратын, елді дамудың жаңа сатысына жетелейтін жаңа қадам. «Мәңгілік ел» идеясының маңыздылығын Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты жолдауының негізі етіп алып, бұл туралы өз сөзінде: «Бір жыл бұрын мен еліміздің 2050 жылға дейінгі дамуының жаңа саяси бағдарын жария еттім. Басты мақсат - Қазақстанның ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылуы.

Қазақстанды жарқын болашаққа жетелейтін жастарымыз бабаларымыз аңсап өткен тәуелсіздіктің туын жықпай, желбірете білуі тиіс. Өйткені, бабаларымыздың ұлан байтақ жерін қалай қорғағанын, бостандықты қалай аңсап-қадірлегенін білеміз. Жастар сондай текті ұрпақтың ұрпағы екендіктерін сезініп, осы «тәуелсіздік», «мәңгілік ел» ұғымдарын саналарына сіңіріп, қастерлеуге міндетті.

Ендігі ұрпақ - Мәңгілік Қазақтың Перзенті. Ендеше, Қазақ Елінің Ұлттық Идеясы - Мәңгілік Ел!» деп Елбасымыз атап көрсеткендей тәуелсіздіктің тұрақтылығы мен мәңгілігі қазіргі ұрпақтың оны түйсініп, түсінуінде жатыр. Осындай қасиетті ұғымның мәнін жете ұғынып, бағасын біліп, зердесіне сіңіру қазіргі ұрпаққа жүктелер үлкен міндет болып табылады.

«Мәңгілік ел» идеясын жүзеге асырып, одан әрі дамытатын жастар болғандықтан олар ең алдымен білімді, ұлттық құндылықтар мен заманауи игіліктерді өз бойына біріктіріп, ұштастыра білген, өз елінің нағыз жанашыр азаматтары ретінде қалыптасуға талпынуы керек. Мемлекеттің осы бағытта атқарып жатқан ізгі жұмыстары аз емес, солардың бірі осы - «Мәңгілік ел» идеясы

Белгілі бір дәрежеде «мәңгі» сөзі мен «ел» атауының мән-мағынасында да сәйкестік бар. Мысалы, қазақта ескіден қалған, қазірде айтылып жүрген «Ел болайын десең, бесігіңді түзе» деген аталы сөз бар. Сондықтан, жас ұрпақ тәрбиелеуде алдағы уақытта жақсы қасиеттерді сіңіре отырып, мақсатты нәтижелерге жету үшін, өз мүмкіншіліктеріне жетуге тырысу керектігін түсіндіру міндетіміз. Осы тұста, соңымыздан ерген ұрпақ тәрбиесін ұмыт қалдырмауымыз қажет.

Балаларды Отанды, туған жерді, өзінің халқын сүюге тәрбиелеу - тәрбиешінің аса маңызды, аса жауапты да қадірменді парызы» - деп көрсеткен. Әр дәуірдің тарихи кезеңдерінде Отансүйгіштікке тәрбиелеудің өзіндік мүдделері болады. Ол ең алдымен, «ұлтжандылық», «отансүйгіштік», «патриотизм», ұғымдары сол заманның ақиқаты - наным-сенімінен туындайды Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа адамгершілік - рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен тәрбиешілер шешуші роль атқарады. Еліміздің болашағы жас ұрпақты тәрбиелеуде бірінші бесік - отбасы, ата-ана тәрбиесі болса, екінші бесік - білім беру ұйымы. Сонымен, мектепке дейінгі жастағы балаларды патриоттық тәрбиелеу мақсаты - қоғамның әлеуметтік даму жағдайында балаларға патриоттық тәрбие берудің жүйесін айқындай отырып, ұлтаралық қатынас мәдениетін, еліміздің бейбітшілігі мен егемендігін сақтауға, экономикасын дамытуға ықпал ететін тұлғаны қалыптастыруға бағытталды.

Бала ата-ананың қамқорлығы мен махаббатына, олардың қарым-қатынасы мен еркеліктеріне мұқтаж. Ата-ананың балаға деген махаббаты мен олардың қамқорлығы баланың да жауапты үн қатуын шақырады, бала ата-ананың сөзіне құлақ салып, тәрбиелі болып өседі. Егер бала махаббат пен қамқормен бөленсе, ол өзінің қандай екеніне қарамастан жақсы көретінін, өзгелер үшін қажетті де, сүйікті жан екенін түсінсе, ол өзін қорғанған, біреуге қажеттілігін түсінеді. Осының бәрі оның мейірбан болып өсуіне жақсы ықпалын тигізеді. Патриоттық сезімге: туған өлкесін, Отанын сүюге, басқа ұлттардың адамдарын құрметтеуге тәрбиелеудің ерекше маңызы бар. Мектепке дейінгі балалардың ерекшелігі еліктеу қабілеттілігінің айқын көрінуі болып табылады. Тәрбиеші балаларда үлкендерге құрмет көрсетуді, өз қатарларымен дұрыс қарым-қатынас жасауды, заттарға ұқыпты қарауды білдіретін сан алуан мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады.

Ұрпақ тәрбиесі - келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени - ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу -біздің де қоғам алдындағы борышымыз.

Патриоттық тәрбие мәселесі адамзат тарихының өн бойындағы ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып келе жатқан ұлы мақсат болғандықтан, мектепке дейінгі балалардың бойындағы Отанға деген сүйіспеншілігін, яғни патриоттық санасын дарытуда халқымыздың біртуар ұлы, ержүрек қолбасшы,жазушы, Қазақстанның Халық Қаһарманы батыр Бауыржан Момышұлы ағамыздың кейінгі ұрпаққа үлгі етіп қалдырып кеткен өсиеттерінің және ерлікке толы шығармаларының алатын орны ерекше.

Ұрпағымызды кеудесінде азаматтық намысы бар, білімді, туған елін, жерін сүйетін өнегелі ұрпақ етіп өсіргіміз келсе, бар назарды келешек ұрпақ тәрбиесіне аударуымыз қажет. Қазіргі білімнің болашағы мол факторларының бірі - патриоттық тәрбие. «Жас бала - жаңа өркен жайған жасыл ағаш тәрізді» - дейді халқымыз. Яғни, жаңа отырғызған жас шыбық тамыры тереңдеп, жапырағы жайқалып, саялы ағаш болып үлкейгенше, мәпелеп күтіп, үзбей тәрбиелеуді керек етеді.

Қазақстандық патриотизмнің қайнар көзі - халықтың береке- бірлігінде, ынтымақықыласында, елдігі мен ерлігінде және мемлекетіміздің күш-қуатының беріктігі мен ұлан -байтақ жерінің біртұтастығында.Патриотизм ұғымы өздігінен қалыптаспайды, ол үшін бірнеше алғы шарттар қажет:

• төл тарихымызды білу;

• ана тілді ардақтап, құрметтеу;

• ұлттық салт-дәстүрді, әдеп-ғұрыптарды қадірлеу.

Қазақ халқы өз баласының ізгі ниетті, адал жүректі, өр әрі намысшыл болғанын қалайды. Қазақтың атына кір келтірмей, елін, жерін қастерлеп, туған халқының мәртебесін жеке пиғылынан жоғары қоятын жан болғанын тілейді. Ал, бұл қасиеттер бала бойына тек тәрбие арқылы сіңеді. Отанымызды мекен еткен ұлттар мен ұлыстардың бір шаңырақ астында тату-тәтті, баянды ғұмыр кешуі үшін еліміздегі әр азаматтың бойында ортақ мақсаттарға деген ұмтылыс, барлық халықтарға деген құрмет болуы тиіс. Оның басты құралы- патриоттық тәрбие.

Еліміздің болашағы-жас ұрпақты тәрбиелеуде бірінші бесік-отбасы, ата-ана тәрбиесі болса, екінші бесік -білім беру мекемесі. Мектепке дейінгі кезеңдегі тәрбие - адам қалыптасуының алғашқы баспалдағы. Балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады. Заман талабына лайық тәрбие мен білім беру жұмысын кешенді ұйымдастыру жаңа технологияларды, идеялар мен шығармашылық, инновациялық жаңашылдықты қажет етеді. Жас ұрпаққа білім беруді жетілдіру мәселесі толассыз күн сайын өзгеріп тұрған әлеммен бірге жүрері анық. Балабақшада берілетін тәрбие - барлық тәрбиенің бастамасы, әрі жан - жақты тәрбие мен дамыту ісінің түпкі негізін қалайтын орын. Бала бойындағы жақсы қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып олардың өнегелі, тәрбиелі болып өсуіне балабақша ошағының тигізер әсерінің маңызы зор. Мектепке дейінгі мекемеде балалар еркін дем алып, рухани патриоттық тұрғыдан білім алып, тәрбиеленуіне барлық жағдай жасалған.

Мектепке дейінгі шақта балада қайырымдылық, жанашырлық, қуанышқа ортақтасу сезімдері қалыптасады. Сезім балаларды белсенді іс-әрекетке: көмек көрсетуге, қамқорлық жасауға, көңіл аударуға, жұбатуға, қуантуға итермелейді. Патриоттық сезімге: туған өлкесін, Отанын сүюге, басқа ұлттардың адамдарын құрметтеуге тәрбиелеудің ерекше маңызы бар. Мектепке дейінгі балалардың ерекшелігі еліктеу қабілеттілігінің айқын көрінуі болып табылады. Тәрбиеші балаларда үлкендерге құрмет көрсетуді, өз қатарларымен дұрыс қарым-қатынас жасауды, заттарға ұқыпты қарауды білдіретін сан алуан мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады. Бұлар әдет бола отырып, мінезқұлық нормасына айналады: сәлемдесу мен қоштасу, біреудің көрсеткен қызметіне рақмет айту, алған затын орнына қою, қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстау, өтінішін ізеттілікпен білдіру әдеті.

Мектеп жасына дейінгі мекемелерде балаларды патриоттық сезімде тәрбиелеу, Отан туралы, туған жер туралы тақпақ-өлеңдер жаттату, әңгімелеу арқылы бала бойына елге, жерге, Отанға деген сүйіспеншілікті сіңіру болып табылады. Сондай-ақ, тәрбиешілер балалармен тақырыптық сабақтар өткізеді. Еліміздің төл мерекелерін балабақшада ертеңгіліктер өткізіп тойлайды. Осы сабақтар, ертеңгіліктерді өткізуге тәрбиешілер, ата-аналар белсене қатысып, өз үлестерін қосады.

Балалармен осы жоғарыда баяндалғандай патриоттық сезімдерді жеткізе білсек, баланың көкейіне патриотизм туралы ой сала білсек, үлгі көрсетсек, онда заманға сай, қоғамға керекті азамат, отансүйгіш, елсүйгіш азамат, елге қызмет ететін қайраткер тәрбиелейміз.

Тәрбиенің бесіктен басталатынын ескерсек, ата - бабадан келе жатқан дәстүрлерді ең алдымен өзіміз түсініп, балаларға оның нәрін сіңіре білсек, болашақ патриот тәрбиелесек бұл еңбегіміздің жанғаны, қосқан үлкен үлесіміз.

«Мәңгілік ел» біздің өзіміздің қолымызда. Ол үшін ұдайы алға ұмтылуымыз керек. Байлығымыз да, бақытымыз да болған мәңгілік тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай сақтай білуіміз керек Мәңгілік елге бастайтын ең абыройлы, ең мәртебелі осы жол. . Әр күніміз мерекелі, әрбір ісіміз берекелі болсын. Дамуымыз жедел, келешегіміз кемел болсын. Жарқын іспен күллі әлемді таң қылып, елдігіміз мәңгілік жасай берсін.

Әдебиеттер.

1.Жастарды патриотизмге тәрбиелеу - мұғалімнің басты міндеті // Қазақстан орта мектебі - 2005 - №9 - 7 - 9 бет. 2.Патриоттық тәрбие және Б.Момышұлы // Қазақстан мектебі - 2005 - №8 - 72 - 73 бет,

3.Бас редактор: Ерлан Сыдықов. «MANGI EL» халықаралық ғылыми-көпшілік тарихи журналы, - Алматы, «Pride Print», баспасы, 09.2013. - 108 бет.

4.Дүкенбаева Г. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу. Алматы,1992.

5.«Мәңгілік ел» - Халықаралық ғылыми-көпшілік журналы , - Астана, 2014-4-5 бет.

Халық педагогикасының материалдары арқылы мектепке дейінгі балаларға руханиадамгершілік тәрбие беру

Сәндіғали Ж.С. №39 «Достық» МДҰ

Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани жан дүниесі бай жас ұрпақты қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.

Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуіміз қажет.

Халқымыз ерте кезден бастап жас балалардың тәрбиесіне ерекше көңіл бөліп, адамгершілікке, қайрымдылыққа, мейірбандыққа дәріптеп отырған.

Ата-бабаларымыз баланы бесікте жатқанынан бастап-ақ жақсы әдеттерге баулыған: «Үлкенді сыйла», «Сәлем бер, жолын кесіп өтпе» деген секілді ұлағатты сөздерді үлгі ете отырып, рухани-адамгершілігі мол жан-жақты тәрбиелі ұрпақтықалыптастыруды мақсат еткен.

Мектеп жасына дейінгі балаларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу үшінолардың ар-ұятын, намысын оятып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты қасиеттерді бойларына сіңіртуіміз қажет. Ал бұндай қасиеттерді дәріптеп, балаларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеуде халық педагогикасының рөлі ерекше.

Халық педагогикасы - нәрестенің сезімін ананың әуенімен оятатын бесік жырлары, даналыққа толы мақал-мәтелдер, жұмбақ-жаңылтпаштар, қиял- ғажайып ертегілері, ұлттық ойындар, ырым-тыйымдар, санамақтар және т.б. балаларды рухани-адамгершілік ниеттерге баулиды. Олай болса, мектеп жасына дейінгі балаларға рухани-адамгершілік тәрбие беру кілті - халық педагогикасында деуге болады.

Бұл орайда, халық педагогикасының материалдары дегеніміз халықтың бала тәрбиесінде пайдаланған құралдары, яғни салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар және халық шығармалары. Жалпы рухани-адамгершілік тәрбиені қалыптастыруда ғасырлар бойы қалыптасқан әдет-ғұрыптарменсалтдәстүрлердің, мақал-мәтелдердің, халықтық ырымдар мен тыйымдардың, наным-сенімдердің, халық ауыз әдебиеті шығармаларының, ұлттық ойындардыңаларорны ерекше Бұлардың қайсысының болмасын педагогикалық тұрғыдан алғанда мектеп жасына дейінгі балаларға руханиадамгершілік тәрбие беруде мүмкіндіктері жоғары, өзіне тән мазмұны мен ерекшелігі де бар. Енді сөзіміз дәлелді болу үшін олардың кейбірінің мазмұны мен танымдық-тәрбиелік мүмкіндіктеріне жеке тоқталып өтейік.

Қазақ халқы балаларға рухани-адамгершілік, имандылық тәрбие беру арқылы әділдік, адалдық, ізеттілік және т.б. қасиеттерінің қалыптасуына аса мән берген. Осы қасиеттерді қалыптастыруда қазақтың ырымдар мен тыйымдардың атқаратын рөлдері ерекше болды.

Қазақтың ырым-тыйым сөздері - ұлттық тәрбие көзі, яғни қазақ халқы жас баланы кішкентай кезінен бастап жақсылыққа үйір, жаман әдеттерден аулақ болсын деп ырым-тыйымдар арқылы тәрбиелеп отырған. Халқымыздың қанына сіңген тектілігі, адамгершілігінің жоғары болуы, әртүрлі келеңсіз көріністерден, әбес қылықтардан аулақ болғаны - осы қазақтың ырым- тыйымының арқасы деп білеміз.

Ырымдар мен тыйымдар баланы иманды, инабатты болуға, кесір-кесапаттан аулақ болуға тәрбиелейді. Ырым - жақсылыққа жету ниетімен жасалынатын мәдени іс-әрекет, сенім. Ш.Уәлиханов: «Ырым адамды бақытсыздықтан, сәтсіздіктен қорғаушы қызмет атқарады», - деп баға берген. Соған сәйкес әрбір ырымның тәрбиелік мәні бар. Мысалы, «Нанды тастама обал болады», «нанды қадірлемесең азабын тартасың», бұл жерде нанның қадірін білу қажеттілігі айтылса, «Отқа түкірме», «Құранды, тамақты баспа», «Орынсыз күлме», «Өтірік жылама», «Сүтті төкпе», «Күлді баспа», «Үйде ысқырма» және т.б. сынды тыйым сөздер балаларды әдепсіз жат қылықтар мен орынсыз әдет-дағдылардан сақтандыруды көздеп мәдениеттілікке тәрбиелейді

Тыйым сөздердің мазмұнынан тәрбиенің бірнеше түрін көруге болады. Солардың бірі адам болмысы үшін басты көрсеткіш болып табылатын адамгершілік тәрбиесі екені белгілі.Мұндай адами сезімдерді қалыптастыратын тыйым сөздердің қатары өте көп. Оларда адамды сыйлау, қайырымды болу, өтірік айтпау, еңбекті бағалау, т.б. тәрбиелік ұғымдар қамтылған. Мысалы: «Адамға қарап күлме», «Біреуді алдама», «Кісі ақысын жеме», «Үлкеннің бетінен алма»,

«Жақсыдан үйрен», «Жаманнан жирен», «Кемтарға күлме», «Ұрлық қылма», «Арыңды сатпа», «Аманатқа қиянат жасама», «Әйелге күш көрсетпе», «Мақтанба, тәкаппар болма, өтірікке куәлік жасама», «Жалқау болма» және осы тәріздес тыйым сөздері балаларды жақсылақ жасауға үндеп, керісінше жаман нәрселерден бойларын аулақ салуға дәріптейді

Ал, «Үлкеннің алдын кесіп өтпе», «Үлкенге әрқашан орын бер», «Үлкеннен бұрын сөйлеме», «Үлкеннен бұрын тамаққа қолыңды созба», «Топта даурығып сөйлеме», «Кісінің көзінше қасынба», «Кісінің үстінен аттама», «Тосып сөйле», «Кісіге қарап түкірме» және т.б. тыйым сөздері әдептілік тәрбиесіне арналғандығы көрініп-ақ тұр.

Тәрбиелік мүмкіндіктері. «Көкті жұлма», «Ағашты кеспе», «Өтірік айтпа», «Үлкеннен бұрын тамаққа қолыңды созба», «Үлкенге дауыс көтерме», «Отқа түкірме», «Ұрлық қылма», «Күлді баспа», «Кісі ақысын жеме», «Арыңды сатпа», «Құдыққа түкірме» және т.б. тыйым сөздер жас ұрпақты әдептілікке, жан дүниесінің тазалығын сақтауға, мейірімділікке, адалдыққа, әділеттілікке, қайырымдылыққа, имандылыққа шақырады.

Халқымыздың даналығында бізге рухани мұра ретінде жеткен мақал-мәтелдер айрықша орын алған. Олардың көбі өте көне заманда пайда болса да, күні бүгінге дейін көкейкестігін жоймай келеді. Жалпы қай қырынан алып қарасақ та, мақал-мәтелдер халықтың өмір заңдылығын, тұрмыстіршілігін қалпын баяндайтын көркем шежіре іспеттес. Мақал-мәтелдер - нақыл, өсиет түрінде айтылатын сөз мәйегі. Мақалдар көбінесе сабырлы,салмақты ырғақпен айтылады. Халқымыз ерте кезден ауыз екі сөйлеу тілінде мақал-мәтелдерді пайдаланып, қасиетті сөзді қастерлеп келген.

Орыс педагогы К.Д.Ушинский мақал-мәтелдер балалардың тәрбиесі мен адамның жеке басының қалыптасуындағы сан ғасырлық тәжірибесін қорытындылаушы, нағыз халық педагогикасы деп санады Мақал-мәтелдерінің мазмұнында адамгершілік, қайырымдылық, әдептілік, әділдік тәрізді адами қасиеттер ерекше дәріптеледі. Оны:«Жақсының жаттығы жоқ», «Адамның әдемілігі шыншылдығында», «Әдептілік, ар-ұят адамдықтың белгісі», «Ары таза жігіттің жаны таза», «Адал кісі арымас, арам кісі жарымас», «Кешірімділік-анадан, кішіпейілділік-данадан», «Адамның ұяты бетінде, адамгершілігі ниетінде», «Адамгершілік болмай, әділдік болмас», «Қайырымдылық жасасаң, қайырын өзің көресің», «Әдептілік белгісі - иіліп сәлем бергені» және т.б. мақал-мәтелдерден байқауға болады

Қазақ халық педагогикасында адамдықтың тағы бір көрсеткіші, рухани-адамгершілік тәрбиенің негізі, бастауы - «ар-ұят», «намыс» ұғымдарына келіп тіреледі. Мақал-мәтел мазмұнында «ар», «намыс» ұғымдарымен астарласып жататын «ұят» ұғымы айрықша дәріптеледі. Оны: «Ел намысын қуғанның еңсесі биік»,«Ерді намыс өлтіреді», «Ер жігіттің ары - мың жылқы», «Жан сақтама ар сақта», «Ынсап ұят терең- ой асыл зейнет біліп қой», «Ұяттан адам өлмейді сағы сынады», «Өлімнен ұят күшті», «Ақылды болсаң арыңды сақта, ар ұят керек әр уақытта», «Ұят иман белгісі, ұяттыда иман бар» деген мақал-мәтелдерден анық аңғаруға болады. Міне, осы жайттар біз сөз етіп отырған халық педагогикасының өміршеңдігін, оның тәрбие мен білім берудегі жанжақтылығын, кешенді қалыптасқан тұтас жүйе екендігін дәлелдейді.

Тәрбиелік мүмкіндіктері. Мақал-мәтелдердің мектепке дейінгі жастағы балалар тәрбиесінде атқаратын маңызы зор. Мәселен, «Отаның үшін отқа түс, күймейсің», «Отаның үшін теңіз кеш, батпайсың», «Кекшіл болма, көпшіл бол», «Еңбектің наны тәтті, жалқаудың жаны тәтті», «Еңбек етсең емерсің», «Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен», «Ары таза жігіттің жаны таза», «Үлкенге құрмет, кішіге ізет», «Алтын алма, білім ал», «Ұлық болсаң, кішік бол», «Адалдық - ардың ісі», «Досыңды сатпа, аққуды атпа», «Береке - түбі бірлікте», «Адамның ұяты бетінде», «Жақсы адам - елдің көркі» және т.б. мақал-мәтелдер еліміздің болашағы жас ұрпақты ерлікке, патриоттыққа, елін, жерін сүюге шақырады, еңбектің қадірін тереңінен ұғындырып, еңбекқорлыққа дәріптейді, сонымен қатар бірлікке, сыйластыққа, жолдастыққа, ар-намысты сақтауға, адал болуға, кішіпейіл болуға, халқына қызмет етіп, өнегелі болуға үндейді.

Халық шығармаларының ішіндегі негізгі жанрлардың бірі - ертегілер болып табылады. Ертегілердің көпшілігінде адамзат бойындағы ең тамаша қасиеттер: адамгершілік, мейірімділік, жомарттық, сенімділік, әділдік, шыдамдылық, еңбексүйгіштік шебер бейнеленіледі. Осыған байланысты балалар тәрбиесіне ерекше әсер ететін ертегілердің тәрбиелік мәні зор. Орыс тарихшысы, әдебиеттанушы А.Н.Афанасьев ертегілерді халықтың биік адамгершілігінің бір көрінісі ретінде бағалап, онда әруақытта әділдіктің болуын талап еткен.

Ал К.Д.Ушинский - бала тәрбиелеудегі ертегілердің ролін ерекше атап өтті: «Ертегілер халықтық педагогиканың алғашқы туындысы және тамаша үлгілері, бұл теориялық білімді талқылап, қорытындылайтын көркем-әдеби шығарма, педагогикалық мазмұндама. Ертегілердей халықтың асқан даналық тәрбиесімен тепе-тең келетін бірде-бір тәрбие құралы жоқ», - деп өз ойын түйіндейді Қазақ ертегілерінің түрлері сан алуан. Олар өз ішінде хайуанттар туралы, қиял-ғажайып ертегілері, тұрмыс-салтқа байланысты ертегілер, күлдіргі ертегілер, батырлық ертегілер деп бөлінеді.

Батырлық ертегілерде елін қорғаған батырлардың таңғажайып іс-әрекеттері баяндалады.

Мысалы: «Ер Төстік», «Керқұла атты Кендебай», «Күн астындағы Күнекей қыз», «Толағай батыр» т.б. бұл ертегілер арқылы балаларды батыр, ер жүрек, Отанын сүюге, елін қорғауға, өнерді игеруге, жалпы адамгершілік құндылықтарды бойына сіңіруге септігін тигізері көрініп-ақ тұр.

Аңыз ертегілер Алдар көсе, Жиренше шешен, Қожанасырдың есімдерімен тығыз байланысты. Ертегілердің бұл түрінде сараң байлар мен хандардың қарапайым халыққа жасаған зұлым істері әшкереленіп, оны кейіпкерлеріміз өз тапқырлықтарымен жеңіп отырған. Бұнда көріп отырғанымыздай, жаман істен аулақ жүріп болып, жақсы іске жақын жүру қажеттігі баяндалады.

Міне, осындай ертегілердің кейіпкерлері арқылы халық ерлікті, адамгершілікті, шыншылдықты, сүйіспеншілікті имандылықты мадақтап, өтірік, жалқаулық т.б. адам бойындағы кемшілікті сынайды. Мысалы: «Жақсылық пен жамандық», «Байдың үш баласы» т.б. ертегілердің сюжеті бойынша жақсылық пен жамандықты салыстыра келіп, қаскөйлік пен адамгершіліктің ақыры не болатындығын аңғартады.

Ертегілердің ішінде «Ғажайып бақ» ертегісінің оқиға желісі қызықты. Ертегінің кейіпкерлері Асан мен Қасен - қарапайым еңбек адамдары. Ертегінің негізгі идеялы - қарапайым адамның ісі мен ақылын ардақтау. Көңілі ақ, жүрегі таза Қасен бір кездері басына қиыншылық түскен кезде Асанның бөліп берген жерінен ішіне толтырып алтын салған бір қара қазанды тауып алып қуанышы қойнына сыймай, қазанның құлағынан сүйрей, досының үйіне қарай жүгіреді, ал Қасен алтынды алудан бас тартып «бұл сол жерде маңдай терін төгіп, еңбек еткен адамдікі»,- деп Асанның өзіне қайтаруы - адалдықтың, пәктіктің үлгісі. Бұл жерде де, ертегі желісі жас ұрпақты еңбекті бағалауға, адал еңбек етуге, қайырымды болуға шақырады.

Ертегілердің қай түрінде болмасын адамгершілік пен әділеттілік, ақылдылық пен батырлық ертеден-ақ дәріптеліп отырған. Ауыздан-ауызға тарап, бізге жеткен ертегі, аңыз әңгімелерінің барлығында да ақылдылық пен ақымақтық, арамзалық пен адалдық, жақсылық пен жауыздық қатар көрсетіледі. Ертегілерді оқу арқылы балалар қарапайымдылық, кішіпейілділік, қайырымдылық, адалдық сияқты қасиеттерді бойына сіңіреді.

Жас ұрпақ тәрбиесіне ерекше әсер ететін ертегілердің тәрбиелік мәні зор. Ертегі арқылы бала айнала қоршаған ортаны барлай алады, табиғаттың сиқырлы сырларын сезіне біледі, халықтың әдемілік және әдептілік жайлы ұғымдарын бойына сіңіреді, ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып туралы түсінік алып, адамгершілік тәрбиесінің бастауларына ден қояды.

Өскелең ұрпақты жан-жақты жетілген адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуде ертегінің алатын орны ерекше.

Сонымен мазмұны жағынан жоғарыда талданған халық педагогикасының материалдарының әрқайсысының болсын (ырым-тыйымдар, мақал-мәтелдер, ертегілер)тәрбиелік мәні ерекше. Бүгінгі халық педагогикасы материалдарының жүйесі - мектепке дейінгі балаларды руханилыққа, имандылыққа, адамгершілікке, ізеттілікке, қайырымдылыққа шақыруда, ата-баба дәстүрін дәріптеуде тағылымы мол рухани, тарихи мұра.Сондықтан қазіргі мектепке дейінгі ұйымдарда халық педагогикасынбілім мен тәрбие беру мазмұнына және уақыт талабына сай жан-жақты, үздіксіз талдаулар жүргізіп отыру арқылы қолдану аса қажетті нәрсе. Сонда ғана тәуелсіз елімізде өз елінің жанашыры, жан-жақты тәрбиелі, рухани жан дүниесі бай жас ұрпақтарымыздың саны көбейітіндігі анық.

Әдебиеттер:

1.Бахтиярова Г.Р. Халық тағылымы - тәрбие қайнары. - Алматы: Ғылым,2002. - 177 б.

2.Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. - Алматы: Санат, 2001. - 320 б.

3.Мұқанова Б., Ильясова Р. Этнопедагогика. - Астана:Фолинат, 2008. - 273 б.

4.Әбілова З, Қалиева Қ. Этнопедагогика оқулығы. Алматы 1999. - 394 б.

5.Мереке Құлкенов, «Қазақ мақал-мәтелдерінің антологиясы». - Алматы: «Өлке» баспасы .- 2012 ж. - 274 б. 6.Жазықова М.Қ. Этнопедагогика (дәрістер жинағы). Ақтөбе 2015. - 94б.

Быть патриотом - почетное звание

Тайжанова Д.У. ДО №39 «Достык»

Президент Республики Казахстан Нурсултан Назарбаев в стратегии 2050, ярко представил свое видение государства: « Каким я представляю себе Казахстан? Наше молодое государство вырастет и возмужает, наши дети и внуки вырастут вместе с ним. Они будут ответственными и энергичными представителями своего поколения, хорошо образованными, обладающими прекрасным здоровьем. Они будут готовы работать в условиях современной рыночной экономики, сохраняя при этом традиции своих предков. Они будут одинаково хорошо владеть казахским, русским, английским языками. Они будут патриотами своей мирной, процветающей, быстрорастущей страны, известной и уважаемой во всем мире».

Что же такое казахстанский патриотизм? Казахстанский патриотизм - это чувство привязанности к тем местам, где человек родился и вырос, уважительное отношение к родному языку, забота об интересах Родины, проявление гражданских чувств и сохранение верности Родине. Гордость за ее социальные и культурные достижения, отстаивание ее свободы и независимости, уважительное отношение к историческому прошлому Родины и унаследованным от него традициям, стремление посвящать свой труд, силы и способности расцвету Родины.

В древности говорили, что для абсолютного счастья человеку необходимо славное Отечество. С этим нельзя не согласиться. Но как воспитывать преданность Отечеству и гордость за него? Начиная с дошкольного возраста закладывается фундамент будущей личности, гражданина своей страны. Одна из главных задач, стоящих перед педагогом - воспитывать любовь к Родине, к родному краю, к своему народу. Эти чувства, из которых может вырасти патриотизм, формируется в условиях семьи, в коллективе сверстников, группе детского сада, за школьной партой.

Любовь ребенка к Родине начинается с отношения к самым близким людям: отцу и матери, к своей семье. Запах баурсаков, ласковые руки родных людей, подарок под подушкой на день рождения и еще много других теплых воспоминаний из детства делают родной дом малыша самым главным, нужным, незаменимым для него. Ребенок - маленькая, хрупкая частица семьи, семья - это ячейка общества, общество - это страна. Маленький человек любит свою семью, в ней, в первую очередь, он учится любить свою Родину, так зарождается в детских душах патриотизм - любовь и гордость за свою любимую страну.

Мы, родители, педагоги, все взрослые люди в ответе за жизнь и здоровье детей. Воспитать хорошего человека, гражданина и патриота, знающего и любящего свою Родину, человека с активной жизненной позицией, с богатой духовно - нравственной душой, который не только знает, но и живет, используя общечеловеческие ценности, трудоемкая и главная задача педагогов.

Эта непростая задача сегодня не может быть успешно решена без глубокого познания духовного богатства, освоения народной культуры, наследия своего и других народов. Применение в учебно - воспитательной работе различных видов устного народного творчества в комплексе с другими образовательными средствами способствует обогащению словаря, развитию речевой активности детей дошкольного возраста, а также формированию общечеловеческих ценностей, высокой духовно - нравственной, гармонично развитой, активной личности.

Гармоничное развитие ребенка - основа формирования будущей личности. Оно зависит от успешного решения многих задач, среди которых особое место занимают вопросы нравственного и патриотического воспитания. Нравственное воспитание подразумевает воспитание дружеских взаимоотношений между детьми, привычку играть, трудиться, заниматься сообща: формирование умений договариваться, помогать друг другу, стремление радовать старших хорошими поступками. Сюда же мы относим воспитание уважительного отношения к окружающим людям, заботливого отношения к малышам, пожилым людям, желания им помогать.

Развитие волевых качеств, таких как: умение ограничивать свои желания, преодолевать препятствия, подчиняться требованиям взрослых и выполнять установленные нормы поведения, следовать положительным примерам. Формирование самооценки своих поступков, доброжелательная оценка поступков других людей, умение спокойно отстаивать свое мнение, обогащение словаря формулами словесной вежливости, желание познавать культуру своего народа и бережно к ней относиться, а также уважать культуру других народов - это тоже критерии нравственного воспитания.

Чувство патриотизма так многогранно по своему содержанию, что не может быть определено несколькими словами. Это и любовь к родным местам, и гордость за свой народ, и ощущение своей неразрывности со всем окружающим. Как я уже говорила, любовь маленького человека к Родине начинается с отношения к самым близким людям - отцу и матери, к своему дому, улице, детскому саду, городу. Дети должны понять, что их город, село, лес, река, поле - это частицы их Родины. Дошкольникам надо знать о том, что в их городе есть лучшие люди, герои войны, передовики производства. Знакомя детей с родным городом нужно обратить внимание на достопримечательности, памятники, музеи. Следует подчеркнуть, что люди из других городов и сел приезжают, чтобы побывать в музее, увидеть исторические места. Мысль, что родной город интересен всем, вызывает чувство гордости за родной край, значит, и за Родину в целом.

Важным средством патриотического воспитания является приобщение детей к традициям народа.

Наш Казахстан - независимая и многонациональная страна. Вместе мы большая и дружная семья. У каждого народа свой язык общения и внешне мы отличаемся друг от друга. У каждого народа своя музыка, песни, танцы, игры: свое искусство и свое устное народное творчество. Но общая главная задача любого народа - это воспитать в душах детей любовь к своей Родине, воспитать в душах детей - казахстанский патриотизм.

В последнее время родители все меньше и меньше читают своим детям сказки. А ведь сказка закладывает в ребенке основу моральных и культурных принципов. Народные сказки учат добру, дружбе, справедливости независимо от того, какой нации они принадлежат. Сказки помогают воспитывать детей в духе общего равенства и дружбы, в духе патриотизма. С младенчества ребенок слышит родную речь. Колыбельные песни, сказки открывают ему окно в мир, эмоционально окрашивают настоящее, вселяют веру и надежду в добро. Слушая сказку, ребенок начинает любить то, что любит его народ. Сказки, пословицы, поговорки, народные игры формируют начало любви к своему народу, к своей стране.

Игра - естественный спутник жизни ребенка, источник радостных эмоций, обладающий великой воспитательной силой. Поэтому в своей работе мы всегда обращаемся к игре: дидактической, народной. В игре ребенок переосмысливает накопленный нравственный опыт. В игре каждый ребенок учиться: добровольно отказываться от своих желаний, согласовывать свои действия с другими, договариваться, подчиняться правилам игры, сдерживать эмоции, преодолевать трудности. Игра учит справедливо оценивать собственные результаты и результаты своих товарищей.

Народные игры являются неотъемлемой частью нравственно - патриотического воспитания дошкольников. В них отражаются образ жизни людей: их труд, быт, национальные устои, представления о чести, смелости, мужестве, желание обладать силой, ловкостью, выносливостью, проявлять смекалку, выдержку, находчивость. Радость движения сочетается с духовным обогащением детей. Особенность народных игр в том, что они, имея нравственную основу, учат обретать гармонию с окружающим миром. У детей формируется устойчивое, заинтересованное, уважительное отношение к культуре родной страны, создается эмоционально положительная основа для развития патриотических чувств. По содержанию народные игры лаконичны, выразительны и доступны ребенку. Они вызывают активную работу мысли, способствуют расширению кругозора, уточнению представлений об окружающем мире. В конце игры следует положительно оценить поступки тех детей, кто проявил поддержку, взаимопомощь, смелость, ловкость и выдержку.

Народные игры в комплексе с другими воспитательными средствами представляют собой основу формирования чувства патриотизма гармонически развитой, активной личности, сочетающей в себе духовное богатство и физическое совершенство. Прежде чем начать игру проводим предварительную работу. Беседуем с детьми о культуре и быте народа, о смысле и сути той или иной игры.

Следует отметить большое значение дидактических игр в формировании нравственно - патриотических качеств дошкольника. Чувство уважения и гордости прививают дидактические игры о родном городе: «Узоры родного города», «Знаешь ли ты?», « Путешествие по городу», « Собери целое», «Птицы нашего города» и другие. Эти игры помогают в развитии любви к родной земле, гордости за принадлежность к своему народу.

Воспитание заинтересованного отношения к своей стране в большей мере опирается на информацию, которую дети могут усвоить. Важно, чтобы дети знали на карте свою страну, могли назвать нашего Президента, знали соседние государства. Эти знания закрепляются в играх: « Кто больше стран назовет?», « Выбери нашу страну» и др. При ознакомлении с природой страны акцент делается на ее красоту, разнообразие, особенности. Дети получают представление, какие животные обитают в степях, лесах, пустынях Казахстана, какие растут деревья, цветы, травы. Закрепляются эти представления в рисовании, аппликации, играх и других видах деятельности.

Сильными средствами патриотического воспитания являются музыка, литература, изобразительное искусство. Дети приобщаются к творчеству казахстанских художников, которые с любовью изображают природу Казахстана: поэтов, писателей прославляющих нашу Родину.

Особое место в патриотическом воспитании отводится праздникам. Праздник является наиболее древним элементом культуры человеческого общества. На праздниках дети с удовольствием поют песни, рассказывают стихотворения на казахском, русском, английском языках, исполняют танцы народов Казахстана, играют в народные игры. Знакомство с культурно - национальным наследием коренного населения должно идти параллельно со знакомством с культурой других народов, проживающих на территории Казахстана. Хочется напомнить слова нашего Президента Н.А. Назарбаева: « Важным условием политической модернизации нашего уникального по своему этническому составу государства, является обеспечение общественной стабильности, межнационального согласия, дружбы народов». Решение задач патриотического воспитания во многом зависит от педагогов и родителей. Если взрослые поистине любят свою Родину, преданы ей, тогда можно надеяться на эффективность воспитательно - образовательной работы.

«Наш Казахстан - многонациональная страна. Всех нас объединяет чувство патриотизма и любви к Родине. Каждый казахстанец старается внести в развитие своей страны частичку своей души. Нас переполняет чувство гордости, когда звучит национальный гимн - самая приятная мелодия на всем белом свете. Патриотизм - это также гордость за достижения своей Родины, стремление ее защищать, сохранять культурные особенности страны. Чувство патриотизма у каждого человека разное. Каждый уважающий себя и свою Родину человек, должен с почетом относиться к своему народу, символам, языку. Страна, в которой большинство людей - патриоты, безусловно, будет процветать и развиваться.

Для меня Казахстан - это не просто земля, на которой я родился. Это самая важная и любимая страна - Родина. Я благодарен своей Родине за мир, благоденствие, спокойствие. Мир является самым ценным фактором, который необходимо сохранить в нашей стране, чтобы мои будущие дети всей своей искренней детской душой, любили вольные ветра, золотистые степи, озера, моря нашей необъятной, прекрасной Родины».

Мы, взрослые люди, стараемся делать все ради счастья детей. Наше заветное желание, чтобы они росли в процветающей, сильной, мирной стране. Пусть они будут счастливы, наши маленькие патриоты своей большой прекрасной Родины!

Литература.

1.Послание Главы государства народу страны - декабрь 2012г.

2.Журнал «Дошкольное воспитание» №2, 2003г.

3.Виноградова А.М. Книга «Воспитание нравственных чувств у старших дошкольников» 2011г.

4.М. Сейтенов «Сочинение о Родине» студент АТК г. Шымкент 2013г.

5.Горшунова Н.Н. «Использование дидактических и народных игр в нравственно -

патриотическом воспитании» Консультация для воспитателей 2003г.

Жас ұрпақ тәрбиесі - болашақтың мәңгілік тақырыбы

Туребекова Ж.Е. №39 «Достық» МДҰ

Ұлттың бүгіні де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Баланың шын мәнісіндегі адам болып қалыптасуы қыруар уақыт пен тер төгетін, зор еңбекті қажет ететін, ауқымы кең, жауапкершілігі мол жұмыс.Ұлы Абай: Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе дүниедегі жақсы-жаманды танидыдағы сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады , десе, француз педагогы Жан Жак Руссо «Бала туғанда ақ қағаздай болып туады, оның үстінде шимайды қалай салсан, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді » деген екен. Адамның дамуы дене, психикалық және әлеуметтік жетілу, пісу процесі болып табылады да, туа біткен және өсекеле бойға сіңген қасиеттердің, сандық және сапалық өзгерістерінің бәрін қамтиды. Дене дамуы бойдың, салмақтың өзгеруімен, бұлшық еттер күшінің артуымен, сезім мүшелерінің жетілуімен, қимылдардың үйлесімділігімен т.б. байланысты. Психикалық даму процесінде танымдық, еріктік, эмоциялық процестерде, жеке адамның психикалық сипаттары мен белгілерінің қалыптасуында елеулі өзгерістер болады. Даму барысында баланың биологиялық индивид ретінде адамға, жеке адам ретінде адамзат қоғамының мүшесіне айналуы жүзеге асады. Адамның дамуы дегеніміз - оның тегінде бар және туа біткен белгілердің жайғана сандық көрінісі емес. Даму - бұл ең алдымен айналадағы болмыстың ықпал жасауымен ағза мен психикада болып жатқан сапалық өзгерістер. Адамның дамуы мен оның жеке басының қалыптасуы біртұтас процесс. 12 жылдық білім берудің қажеттілігі, бес жасар балаларды мектепалды даярлықтан өткізу мәселелерімен бірге, жалпы білім беретін мектептерде және балалар бақшасында білім, білімділік бағдармалардың сапасын арттырып, тәрбие жұмысын жетілдіруді көздейді.

Сондай-ақ, балаларды мектепалды даярлықтан өткізу барысында оқыту мен тәрбиелеудің төрт міндеті қарастырылады. Бірінші міндет: әлеуметтік дамуда баланың үлкендермен қарым-қатынасы және өз құрбы-құрдастар мен баланың ой-өрісінің қалыптасу мүмкіндіктері көзделеді, өз отанына, отбасына халқының салт-дәстүріне көңіл бөлу жолдары қарастырылады.

Екінші міндеті: танымдық даму барысында мына міндеттер ерекшеленеді: айнала қоршаған өмір мен таныстыру мәселелерін түйіндеу, оның тәсілдері мен қасиетін сезіну.

Үшінші міндеті: әсемдік даму эстетикалық барысында өмірге деген құштарлық пен көркемдік танымды қалыптастырады.

Төртінші міндеті: дене тәрбиесі дамуында салауатты өмір салтын қалыптастыру, дене мәдениетінің жан-жақты күтімі мен дұрыс дамуы, өзін қоршаған орта мен байланысы, өз денсаулығына, ауру-сырқау т.б. қауіп қатерден сақтану қарастырылады.

Кез келген отбасы үшін баланың қуанышынан артық ешнәрсе жоқ екені анық. Балалар жайы- еліміз үшін де басты мәселенің бірі.

Бүгінгі таңдағы біздің бар мақсатымыз, іс жоспарларымыздың барлығы балабақшадағы тәрбиеленушілерге жан-жақты жағдай жасау, солардың Қазақстан Республикасының болашақ азаматы ретінде тәрбиеленіп өсуі үшін күні бүгіннен бастап негізінің берік қалануына бас назар аудару. Әрбір ісімізді балалардың болашағы үшін арнап отыруды өзімізге басты міндет санаймыз.

Тәрбие мен баланың алғашқы дені- мектепке дейінгі тәрбие ошағында беріледі. Бала бойындағы жаңа қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып, олардың өнегелі болып тәрбиеленуіне балабақша ошағының маңызы зор екені белгілі. Мектепке дейінгі білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойған басты мақсат- баланың жас ерекшелігіне қарай балалар тарихы негізге ала отырып, ұлттық тәрбиені салт -дәстүрді бойына сіңіріп жеке тұлға ретінде жан-жақты қалыптасуына ықпал ету. Халқымыздың әдептілік, инабаттылық, мейірімділік, қарапайымдылық, ізеттілік, қонақжайлық қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру үшін әрбір тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасын, салт дәстүрін , әдеп -ғұрыптарды жақсы меңгерген рухани дүниесі бай, жаны таза адал жан болуы керек.

Тәрбиеші саналы көзқарастарын таныта алатын, білімі мен тәжірибиесін жан-жақты дамытып байыта алатын сәт мектепке дейінгі мекеме қабырғасынан басталады. Балабақшаның тәрбие мен оқытудағы негізгі мақсаттары: Денсаулық сақтау мен нығайту және деңгейін көтеруде өз ағзаларындағы қорларын қолдану, баланың дамуында жеке үйлесімділікті қамтамасыз ету, ата- аналарды салауатты өмір салтына араластыру.

Балабақшадағы әрбір тәрбиеші -педагог оқу-тәрбие жоспарын тиімді әрі нәтижелі етіп ұйымдастыру үшін өздерінің бағдарлық біліктіліктерімен, қабілеттіліктерімен қатар, педагогикалық жаңа технологиялар негіздерін жетік меңгеруі тиіс. Яғни бүгінгі тәрбиешінің басты міндеті әлемдік өркениеттілікке ұмтылып, әлемге танылып отырған Тәуелсіз Қазақстанның болашағын құрайтын жас бүлдіршіндерді саналы азамат етіп тәрбиелеу.

Балабақша балаларының тәрбиесімен білімділігімен қатар денсаулықтарын нығайту мақсатында барлық тиісті шараларды жүргізу медбикенің бақылауы аясында өткізіледі. Осы білім саласы бойынша дене тәрбиесінен ұйымдастырылған оқу қызметіндеде жаңа технологиямен түрлендіріліп, балалардың денсаулығын нығайтып, дене бұлшық еттерін шынықтырып жетілдіруге, сондай ақ жылдамдыққа, ептілікке, шыдамдылыққа тәрбиелеуге ықпалын тигізіп келеді.

Қазіргі уақытта біздің №39 «Достық» балабақшасында талапқа сай, аулада спарт және ойын алаңдары бар. Оларда түрлі жарыстар, әр бағыттағы спорттық ойындар жиі жүргізіліп тұрады. Күнделікті ертеңгілік балалармен дене шынықтыру жаттығулары жасалады. Осы оқу қызметі барысында балалардың дене бітімі дұрыс қалыптасып, іс қимылдары жетіліп, бұлшық еттері қатаюына көңіл бөлінеді.

Түскі ұйқыдан тұрғаннан кейін балалар бірнеше дене жаттығуларын жасайды. Сонымен қатар балабақшада ата - аналардың қатысуымен түрлі спорттық жарыстар өткізіліп тұрады. Спорттық жарыстар мен түрлі ойын - сауықтар балалардың ой санасының қалыптасуына, өзін еркін ұстап және жан - жақты жетілуіне әсер етеді. Дене тәрбиесіне байланысты балабақшада «Кім күшті? Кім жылдам?», «Көңілді достар», «Кім жылдам?», деген топ арасындағы эстафеталық жарыстар өткізіледі. Әр оқу қызметі жан - жақты толқыланып, кем - кетігі болса толықтырылып, баланың толыққанды өсіп - өнуі мұқият қадағаланады.

Білім мен тәрбие беру саласының алғашқы сатысы балабақшаларда дене тәрбиесі маңызды орын алады. Ол мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын нығайтуға және өз беттерімен қимылдар жасай білуді үйретуге бағытталған.

Балабақша ұжымы ата-аналарды ұйымдастырып, балаларының балабақшадағы өмірінің тәрбиесіне белсене қатысуларына арналған іс- шаралар жиі өткізіліп тұрады. Ата-аналар оқу әрекетіне қатыса отырып, өз балаларын жан-жақты зерттеп танып, не толғандырып жүргенін, не қажет екенін біле алады.

Балабақшада «Ашық есік» ұйымдастырылып, оқу іс -әрекеттері көрсетілді. Осы іс шараға ата-аналар тек қана көрермен ретінде қатысып қоймай, балалармен бірге түрлі логикалық сұрақтарға жауап берсе, кейбір ата-аналар аңдар кейіпіне еніп рөлдерді сомдаса, ал басқалары балалармен бірге құрастыру, жапсырмалау, мүсіндеу жұмыстарын қалай жасау жолдарын үйреніп және балаларының бойынан дарындылық, мейірімділік, ептілік қасиеттердің қалыптасқанын аңғарды.

Балаға тіл мәдениетін игерту, баланың сәби шағынан іске аса бастайтын, біртіндеп жетілетін процесс.

Мұның барлығы өзі үшін, елі үшін, Отанның тәуелсіздігі үшін керек.

Ұлтжандылық, отансүйгіштік-әрбір адамға керек қасиет. Адам бойында бұл қасиеттер болмаса, елінің азаматы, өз халқының ұлы мен қызы болу мүмкін емес.

Әдебиеттер.

1.Назарбаев Н.Ә // Егемен Қазақстан ,2 наурыз ,2006ж

2.«Бала мен балабақша» журналы №6, 7 2012ж.

3.«Бала тәрбиесі» журналы №12, 2009ж. 4.«Отбасы және балабақша» №2,3 ,2011ж.

Балабақша және отбасы жұмысының сабақтастығы

Үмбет Г.Т. №39 «Достық» МДҰ

Қай заманда болмасын адамзат баласының алдында тұратын ұлы мақсат-мұратының ең бастысы - өзінің өмірін, тәжірибесін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Себебі, ұрпақ тәрбиесі - келешекті берік ететін басты фактор болып саналады. Ал жас ұрпақтың бойына рухани адамгершілік, ұлттық патриотизм, ұлттық сана мен дәстүр, имандылық құндылықтарын сіңіре білу ең алдымен балабақшада атқарылатын жұмыстың пәрменділігіне байланысты болуда.

Педагог ғалымдардың тұжырымдарына сүйенсек, тұлғаның қалыптасуының нәтижелілігі ең алдымен отбасындағы өнегеге байланысты екенін білеміз. Н.К.Крупская өзінің педагогикалық шығармаларында ата-ананың да білім деңгейін көтеру керектігі, оларды балабақша өміріне араластыру қажеттілігі жайлы да атап көрсеткен. «Тек ата-аналармен бірге, жалпы күш-жігерді біріктіру арқасында педагогтар балаларға үлкен адамдық бағыт беруі мүмкін», - деп В.А.Сухомлинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен ұлттық психология қалыптасқан, имандылық әдебі, парасаты бар ұрпақ тәрбиелеу, өсіру, білім беру - бүгінгі таңда отбасының, балабақшаның, барша елдің, халықтың міндеті.

Осы орайда, халық педагогикасы да баланың тәрбиесі туған, өскен ортасына, ата-ананың, отбасы үлкендерінің, ұстазының үлгісіне байланысты деп қараған. Өскен ортаның тәрбиедегі ісері жөнінде А.С.Макаренко, А.В.Сухомлинский, А.Құнанбаев, Ж.Аймауытов сынды ұлағатты ұстаздардың ой-пікірлері де халық педагогикасының қағидаларымен үндесіп жатыр.

Ата-ана мен балабақша арасындағы тығыз қарым-қатынас, бірлік, ынтымақ жарасым тапқан жағдайда оның бала тәрбиесіне тигізетін ықпалы да нәтижелі болмақ. Еліміздің ертеңі мен көрікті келешегі жас ұрпақтың еншісінде. Осы еншіні аманат етіп тапсыру әр ата-ананың, отбасының, ұстамды ұстаздың, ортаның, қоғамның міндеті. Тал бесіктен бастау алатын бала тәрбиесін жанжақты жандандыруда бүгінгі балабақшалар мен мектепалды мекемелерге қойылатын талап ерекше. Отбасы және мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдары - баланы әлеуметтендірудің маңызды екі институты. Бала тұлғасын дамыту, оның қызығушылығы, дамуы, тұлғалық әлеуетін ашу педагог пен ата-ана арасындағы қатынас стратегиясының орталығы болып табылады. Әр тәрбиеші әр баланың ата-анасымен, олардың отбасындағы тыныс тіршілікпен танысуға мүдделі. Себебі отбасындағы тәрбие мен балабақшадағы тәрбиені ұштастыру арқылы баламен арадағы қарымқатынас мәселесіне ден қойылады. Әр баланың жеке қабілеті, бейімділігі, іс-әрекеттері жөнінде тәрбиеші ата-аналарына айтып, түсіндіріп, кеңеседі. Ата-анамен байланыс тек материалдық мәселелерді шешуге ғана бағытталуы тиіс емес, бұл бала тәрбиесіне, олардың жан-жақты дамуына тікелей әсер етеді. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» демекші, бала тәрбиелеуде осындай міндеттерді іске асырушылар - балабақша мен отбасы. Осы екі арнадағы тәлім-тәрбие сабақтаса, ұштаса жүргізілгенде ғана еңбегіміз жемісті болмақ.

Ал сабақтастық дегеніміз - екі буын арасындағы ортақ мақсат-міндеттер, ортақ мазмұндық жүйе. Оның түпкілікті мақсаты - баланы жүйелі, сатылы дамыту, бір буыннан екінші буынға неғұрлым сәтті өтуін ұйымдастыру.

Білім беру және тәрбиелеу процесінде сабақтастықтың қажеттілігі зор. Отбасымен педагогикалық сабақтастық баланың қанағаттану деңгейі мен тәрбиешінің жұмысының сапасын арттырады және ол төменгі жағдайларға негізделеді: өзара сапалы қарым-қатынас, өзара сыйластық, бір-біріне деген серіктестік барлық тәрбиеге қатысушыларға жағымды әсер ететіндей болуы тиіс, сонда ғана білім беру мен тәрбие сапалы нәтижеге жетеді.

Ата-аналардың педогогикалық мүмкіндіктерін анықтайтын жағдайлардың кешені өз деңгейінде болу қажет.Олар отбасының тұрмыстық жағдайы,құрылысы және отбасы мүшелерінің саны психологияның жағдайы, мәдени білім деңгейі,ата-ана өнегесі ата-аналарға топ газетін шығарып балалардың қызықты сәттері мен өз қиялдарынан шыққан тәтті сөздерін жазып, байқаулар өткізуге болады.

Іс-әрекеттің түрлі фомалары ата-аналарды ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіне қатыстырудың маңызды нәтижесі ата-аналар өз балаларының оларға тән емес ортадағы қылығын,оның басқалармен қалай араласуын білім деңгейін, құрдастарының оған деген қарым-қатынасын зерттей алады.Өз баласының дамуы басқалардын артта қалған жоқ па,балабақшада ол үйдегідей емес өзін басқаша ұстауын еріксіз салыстырады. Бәрін мен дұрыс істеймін бе, неге менде тәрбиелеудің өр нәтижесі қалыптасқан, не үйрену керек деген рефлекстік қызмет іске қосылады.

Балалардың шығармашылық қиялы мен қабілеттерін дұрыс бағытта дамыту үшін олардың жас ерекшеліктері мен нақты дара ерекшеліктерін ескере отырып қалыптастырамыз. Балаларға арналған көрнекі шығармалар баланы шынайы болмысты нақты әрекеттерімен таныстыра отырып,оны көркемдеп баяндап, баланың сөздік қорын молайтып тілін байытамыз. Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу өнерімен жалпы топтық ұй ымдастырылған оқу іс-әрекеттерінен тыс уақыттарда шұғылдана алады.

Барлық білім салалары бойынша іске асыруға болады. Балалардың логикалық ойлау қабілеті, интелектуалдық, дарындылығы, есте сақтау қабілеті дамиды.

Логикалық, сенсорлық ойындар арқылы баланың шығармашылығының қабілеті дамып,ақылой белсенділігі арта түседітүседі. Шығармаларды, ертегілерді ,әңгімелерді еске түсіріп сөйлеу, шығармашылын дамыта отырып, театрлық көрсетулер ұйымдастыруға болады. Ата-аналармен бірге отырып қуыршақ театрлары мен ертегілерді бірге сахналауға да болады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытудың мемлекеттік стандартында: атааналарды мектепке дейінгі ұйымдар мен мектепалды топтардың педагогикалық процесіне тарту мақсатында мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасының өзара іс-әрекетін қамтамасыз ету қажеттілігін ұсынады. Мектеп жасына дейінгі мекеменің отбасымен өзара қарым-қатынасының барлық нысандары мен түрлерінің негізгі мақсаты балалар, ата-аналар, педагогтар арасында сенімді қатынасты орнату, оларды бір командаға біріктіру, өздерінің проблемаларымен бөлісу және бірлесіп шешу қажеттілігіне тәрбиелеу.

Мектеп жасына дейінгі мекеме педагогтары мен ата-аналардың өзара сабақтастығы мен серіктестігін мынадай жұмыс бағытында іске асыруға болады:

• педагогикалық және психологиялық сауаттылықты жетілдіру;

• іс-әрекеттің түрлі формалары (ұйымдастырылған оқу қызметтеріне қатысу, оқу қызметінен тыс іс-шараларға қатысу...) және қосымша қызмет көрсету;

• балалардың шығармашылық жоспарларын іске асыруға жағдай жасау;

• қалыптасу мен дамыту мәселелері бойынша тәжірибе алмасу;

• әлеуметтік дамытушы орта қалыптастыруға көмек көрсету;

-Іс-әрекеттің түрлі формалары ұйымдастырылған оқу-іс әрекеттеріне қатысу,әр түрлі үйірмелер, клубтар.

Жыл бойы жасалатын жұмыс жоспарын ата-аналармен бірлесе жасаған тиімді. Себебі, атааналар заман талабына сай өзекті мәселелерді, отбасы тәрбиесіне байланысты тақырыптарды өздері ұсына алады. Сонымен қатар олардың ұсыныс-тілектерімен санаса отырып, түрлі тақырыптағы баяндамалар мен әңгімелер, кеңестер мен ұсыныстар, сұрақ- жауап кештері, тәрбие жұмысындағы тәжірибе алмасу әдіс-тәсілдері қарастырылады.

Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың формасы мен әдістері олардың педагогикалық мәдениетін көтеруге, балабақша мен отбасының өзара ынтымақтастығына және тәрбие жұмысының әлеуетін арттыруға бағытталған болуы керек. Сондықтан, дәстүрлі ата-аналар жиналыстарымен бірге ойын-сауық кештері, ата-аналарға арналған басқа да шаралар ұйымдастырылып, балалардың жұмыстарынан көрмелер ұйымдастырылуы қажет.

Ата-аналармен жүргізілген әңгіме-кеңесте бала тәрбиесі мәселесінде ата-ананың жауапкершілігі зор екендігі, баланың отбасында адам баласына тән қасиеттерге дағдыланып, ұяда көргенінен өнеге алатындығы сөз болады.

Балабақшада ата-аналар басқа да мамандармен кездесіп, пікірлесуіне болады. Ата-аналар тәрбиешінің басты көмекшісі деуге болады.

Әрбір тәрбиеші ата-аналармен қарым-қатынас жасауда түрлі тәсілдерді, қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып, ата-ананың қызығушылығын арттыру мақсатында жұмыс жасаса, ата-ананың балабаұшаға, тәрбиешіге деген көзқарасы өзгерер еді.

Балабақша мен отбасы жұмыстарының сабақтастығынан мынадай нәтиже көруге болады:

• Ата-аналардың бала тәрбиесіне деген жауапкершілігінің артуы;

• Бала тәрбиесінің кейбір бағыттарының отбасында да орын алуы;

• Балабақша мен отбасының ара-қатынасының одан әрі жақсаруы;

• Ата-ана белсенділігі және қызығушылығының дамуы;

• Балабақша ұжымына деген сенімділік, құрметтеу белгілерінің жоғарылауы.

Қорыта келе, қазіргі заманға сай баланы тәрбиелеу, дамыту және білім беру мәселелерінде отбасы мен балабақша ұжымының бірлескен өзара тығыз юайланыста болуы шарт. Себебі, бала тәрбиесі ана сүтінен басталып, өмір бойы қалыптасатын күрделі құбылыс. Ал тәрбиенің ең алғашқы негізі отбасында қаланып, балабақшамен байланыс арқылы одан әрі жалғасады.

Әдебиеттер.

1.А.В.Сухомлинский «Балаға жүрек жылуы», 1974

2.Крупская Н.К. «О воспитании и обучении»: Сборник педагогических произведений, 1946

3.Отбасы және балабақша журналы №7 2010

4.Ғылыми-әдістемелік журнал «Отбасы және балабақша» № 4, 2004жыл

5.Меңжанова Мектепке дейінгі педагогика Алматы, 2006

Өзіңді өзің тану - рухани өркендеудің түп тамыры және адамгершілік құндылықтардың негізі

Ұзақбай Г.Б. №39 «Достық» МДҰ

Балабақшадағы тәрбие - барлық тәрбиенің бастамасы. Тәрбиеші балаларды адам мәдениетінің әлеміне, күрделі және алуан түрлі қарым-қатынастардың әлеміне ертетін үлкендердің бірі. Қазіргі кезде ата-ананың сұраныс деңгейі биік. Өскелең жас ұрпақты рухани-өнегелі қасиеттерге тәрбиелеу мәселесі қазіргі заманымызда өзекті болып отыр. Балалардың білім беруде, адамгершіліктің ең құнды қасиеттерін бойына сіңіріп тәрбиелеуде, білім мекемелерінен, ұстаздардан, ата-аналардан шығармашылықты талап етеді.

Баланы жан-жақты, дені сау, үйлесімді болып өсуіне ата-анасы қаржысын аямай ден қояды. Кішкентай жастан музыка, би, шет тілдер, спорттық үйірмелерге қатыстырады. Оның барлығы, әрине заман талаптарына сай, бірақ ең бастысы рухани -өнегелі тәрбие - тәрбиенің бастамасы екендігін ешқашан ұмытпағанымыз дұрыс.

Жазушы-педагог Ж. Аймауытов: «Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиешінің өзі тәрбиелі болуы керек. Себебі, бала айтып ұқтырғаннан гөрі, көргеніне көп еліктегіш келеді. Солай болған соң балаға не жақсы мінез болсын, іспен көрсету керек», - дейді. Осы бір ұлағатты ой астарында отбасында - ата-анасынаң мектепке дейінгі ұйымда - тәрбиешіден талап етілетін тағылым жүгі жатыр. Жер бетінде мекен еткен адамзаттың бір бұтағы - бір халықтың қандай да дара қасиетке ие болып, қандай бет-бейнесімен көрінуі - сол халықтың мектебінің бет-бейнесіне, өзіндік ерекшеліктеріне тікелей байланысты. Әрине, отбасында бала ұлттық құндылықтар негізінде тәрбиеленіп келіп, ол тәрбие балабақша мен бастауыш мектепте жалғасын тауып жатса, бала өте құнарлы этномәдени білім мен тағылым алары анық.

Отбасының басты қазығы, алтын тіреу діңгегі - бала. Бала - жасы кәмелетке толмаған, жан - жақты тәрбиені қажет ететін, болашағынан көп үміт күттіретін жеке тұлға. Ал, баланың жеке тұлға болып қалыптасуына ықпал етіп, тәрбие берушілер ата-ана, жанұя, араласатын ортасы, жолдастары, балабақша және тәрбиеші.

Жеке баланың бойындағы ар-ұяты, ақыл-ойы, адамгершілігі, басқа адамдармен қарымқатынасы, мәдениеттілігі жанұядан алынады. Сондықтан жанұя - бала тәрбиесінің ең алғашқы ұжымы.

Ата-ана - тәрбие өнегесі, сондықтан «Ата көрген-оқ жонар, ана көрген -тон пішер» деп қазақ мақалы тегін айтылмаған. «Бала ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» деген аталы сөз тағы бар. Осы нақыл сөздерден-ақ, отбасының, ата-ананың бала тәрбиесіндегі ролі өте үлкен және маңызды екенін көреміз.

Бала тәрбиесі - қиын да күрделі процесс. Өнегелік тәрбиенің мақсаты- балалардың өмірде қажет болатын жалпы адамзат құндылықтарына, ұлттық дәстүрлер мен бастауларына тарту үшін мінез-құлық нормаларын қалыптастыру, кәсіптік этика мен абырой бағытында тәрбиелеу, мейірбандылық, қайырымдылық, адамгершілік, бауырмалдық, татулық, әдептілік, инабаттылық, кішіпейілділік қасиеттерін дарытып тәрбиелеу.

Еліміздің көркейіп, өркениетті елдің қатарына қосылып, халықаралық деңгейге шығуы бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Шығыс ғұламасының бірі болып саналатын Жүсіп Баласағұнның дастандарында отбасы тәрбиесі көп айтылады

Мемлекеттің беріктігі, тек ел билеуші қайраткерлерге, әділ заңға, күшті әскерге ғана емес, әр отбасының беріктігіне байланысты екендігін сипаттайды. Ғұлама пікірі бойынша: отбасы беріктігі адамның болашақ жар таңдауынан басталып, өнегелі отбасын құру және осы өнегелі отбасынан ғана өнегелі ұрпақ тәрбиеленеді. Осы пікірмен бала тәрбиелеп отырған әрбір ата-ана келіседі деп ойлаймын.

Қазақстан Республикасының Конституциясында «балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу ата-ананың құқығы әрі парызы» деп көрсетілген. Сондықтан, өнегелі ұрпақ өсуін тілеп, ұрпақ тәрбиесін отбасынан бастап, бала алдындағы парызымызды дұрыс атқаруымыз қажет. Әр ата-анаға ақыл айтып, баласын қалай тәрбиелеу керектігін түсіндіру шарт және мақсат емес, алайда бала тәрбиелеп отырған отбасылар, әсіресе жаңа отбасын құрған жанұялар бала, болашақ ұрпақ тәрбиесіне көп мән берер деп сенемін.

Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-өнегелі дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады.

Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады.

Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог балдырғаннның бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.

Мектепке дейінгі жылдарда бала ересектердің жетекшілігімен жақын адамдарымен, құрдастарымен, заттармен, табиғатпен қарым-қатынас жасаудың, тәлім-тәрбие алудың бастапқы тәжірибесіне ие болады. Балалардың іс-әрекеттерін басқара отырып, тәрбиеші олардың бойында Отанын сүю, айналадағыларға ықыласпен қарау, шамасы келгенше оларға көмектесуге ұмтылу, дербес іс-әрекетте белсенділік және белгілі бір іске бастама (инициатива) көрсету сияқты адамның маңызды сипаттарын қалыптастырады. Дұрыс тәрбие балаларда теріс тәжірибе көбеюіне жол бермейді, баланың адамгершілік сапасының қалыптасуына қолайсыз әсер ететін мінез-құлықтағы теріс дағдылар мен әдеттердің дамуына кедергі жасайды.

Үлкендермен қарым-қатынас жасау процесінде оларға үйір болу, оларды жақсы көру сезімі, олардың нұсқауларына сай әрекет жасауға, оларды қуантуға, жақын адамдарын ренжітетін қылықтар жасамауға ұмтылу пайда болады. Бала өзінің тентектік, қателік жасаған кездегі реніші немесе наразылықты көргенде толқуды бастан кешіреді, ал өзінің жақсы қылықтарына жылы шыраймен қараса оған қуанып, жақын адамдарының ризашылдық білдіруінен рақат алады.

Бала атаулының айналаны қабылдағыш, зейінді кезі үш пен бес жас аралығы. Қазіргі педагогика мен психология ғылымдары бұл жайтқа айрықша назар аударуда. «Бір бала бар- жасық туады, бір бала бар - әкесінен асып туады» деп, халық "жасық туған" баланы да жұрт қатарлы азамат болуға, «асып туған» баланың іс-әрекетін қуаттап, оны үлгі ретінде уағыздайды. қазақ дәстүрінде ата-анаға қызмет ету-борыш, ата салтын орындау - парыз, анасының ақ сүтін, әке еңбегін ақтау - қарыз. жеке адамның адамгершілігі де, кісілік имандылығы да осы борыш, парыз, қарыз өтемімен айқындалады.

Көрнекті педагог В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады», - дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы - өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.

Мысалы: Атақты педагог Сухомлинский; «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады. Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жас баланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық», деп атап көрсеткен.

Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы - өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Ұрпақ тәрбиесі - келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени - ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу - біздің де қоғам алдындағы борышымыз. Рухани - өнегелі бала ұқыпты, ұстамды, мейірімді, сыпайы,білімді, мәдениетті болуы керек.

Әр бала-дара тұлға. Бала тәрбиесінде жаман қылықтар көрсетуден аулақ болып, балаға өнеге бола алсақ- жан-жақты дамыған, шығармашылық қызығуы бар ұрпақ тәрбиелей аламыз. Әдебиеттер.

1.Журнал «Бала мен балабақша» 2011 жылы №5

2.Журнал «Отбасы және балабақша» 2010жылы №8

3.«Самопознание kz» журналы: №8 июль 2011 (25-29 беттер)

4.Дүкенбаева Г. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу.

Алматы,1992.

5.Бала тәрбиесі № 2 2006 жылы № 4 2008 ж

Мектепке дейінгі білім беруде инновациялық технологияларды қолдану

Шакратова З.К. №57 ЖОББМ

Қазіргі таңда мектепке дейінгі орындарда инновациялық технологияны ендіруге көптеп күш жұмсалады. Сол себепті мектепке дейінгі ұйымдарда педагогтардың негізгі міндеті: әдіс тәсілдерді дұрыс таңдау,жаңаша педагогикалық технологияларды дұрыс қолдана білу,жеке тұлғаның дұрыс дамып қалыптасуы үшін ыңғайлы жағдай жасау. Мектепке дейінгі білім беру орындарында, педагогикалық технологиялар мектепке дейінгі білім беру стандартын жүзеге асыруға бағытталған.

Педагогикалық технологияда ең маңызды жағы білім беру мен тәрбие жүйесінде ересектер мен балалардың қарым-қатынасы болып табылады. Қарым-қатынас жасауда үлкендер жағынан балаға мынадай жағдай туғызу қажет:

«Бала біздің болашағымыз, қоғамыздың азаматы».

Оның мақсаты: Баланы жеке тұлға етіп қалыптастыру.

Қазіргі таңдағы білім беру технологиясының қатарына мыналар кіреді:

• Денсаулық сақтау технологиясы.

• Жобалы-іс шығармашылығы.

• Ізденіс-шығармашылық технологиясы. - Қатынастық-ақпараттық технология

• Жеке тұлғаға бағыттау технологиясы.

• Бала мен тәрбиеші портфолио технологиясы.

• Ойын технологиясы.

• Триз технологиясы және т.б.

Денсаулық сақтау технологиясы.

Денсаулық сақтау технологиясының мақсаты: Баланың денсаулығын нығайтуға,білім дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдары,баланың денсаулығы мен оның дене бітімінің қалыптасыуна үлкен үлес қосады.

Қазіргі таңда адамдардың даму жағдайында оның денсаулығын қалыптастыруда реттік жүйесіз мүмкін емес.

Денсаулық сақтау технологиясы мынадай топтарға жіктеледі:

Әдістемелік-профилактикалық: медбикенің жетекшілігі мен медициналық талаптардың нормасына байланысты. Медициналық құралдарды қолдану және балалардың тамақтануын қадағалау, алдын алу іс-шараларын жүргізу.

Сауықтыру-шынықтыру: бұл балалардың денсаулығын нығайтып, шынықтыруға бағыттау. Физикалық дамуының сапасын жақсардтуда шынықтыру, тыныс алу жаттығулары жатады.

Баланың әлеуметтік-психологиялық сәттілігін қамтамасыз ету.

• Денсаулықты сақтау және денсаулық нығайту.

• Педагогтардың денсаулық мәдениетін дамытуға бағыттау.Сонымен қатар мәдени кәсіби денсаулық.

• Салауатты өмір салтына қажеттілікті дамыту: денсаулықты сақтау және оған жағдай жасау (спорттық және қимылды ойындар технологиясын қолдану ,көзге арналған және тыныс алу жаттығулары т.б.)

• (динамикалық үзіліс, релаксация, ритмопластика)

• Білім беру:

• Мектепке дейінгі баланың мәдени денсаулықтарын тәрбиелеу.

• Оқытуда және тәрбиелеуде жекешілдікке оқытуға тұспалдау.

• Салауатты өмір салтын үйрету.

Денешынықтыру сабақтарының техникасын қолдану, қатынастық ойындар, кедергі ойындар (ойын тренингтер, теропиялық ойындар, өзін өзіне массаж жасау).

Денсаулық сақтау технологиясына сенсорлық дамыту ортасын ендіру.

Жобалау шығармашылық технологиясы.

Мақсаты: Әлеуметтік тұлғалық тәжірибені дамыту және байыту.

Тәрбиешілер өз іс әрекеттерінде жобалау технологиясын қолданады.

Жобалау классификациясы «Ойын түрінде» барлық топтың қатысуымен өткізілетін сабақтар (ойындар, ұлттық билер, драматизациялау, әр түрлі көңіл көтерулер)

«Саяхаттау» қоғамдық өмірдегі айналамен танысудағы қиындық мәселесін шешуге бағытталады.

«Баяндау» Балалар өз сезімін көркемдеп,музыка арқылы,ауызша,жазбаша,жеке дауыста еткізуді үйренеді.

«Құрастыру» анық пайдалы заттарды жасауға бағытталған;(құс ұясы, гүлзарлар құрылымы.)

«Жоба түрлері»

Басымдылық әдістемесі бойынша.

• Іздену.

• Ақпаратты.

• Шығармашылық.

• Ойындар.

• Болған жағдайлар.

• Практикалық бағыттаушы.

Мазмұны бойынша төмендегідей: - Баланы және оның отбасын қатыстыру - Бала және табиғат.

• Бала және қоршаған әлем.

• Бала,қоғам және мәдени құндылықтар.

Жобаға қатысушы баланың сипаттамасы бойынша:

• Тапсырыс беруші.

• Іс-тәжірибе.

• Орындаушы.

• Қорытындыға дейін ой туғызатын қатысушылар.

Байланыс сипаты бойынша.

• Жас ерекшелігіне байланысты топта іске асады.

• Басқа топтармен байланыс.

• Мәдени мекемелер.

• Қоғамдық ұйымдар (ашық жобалау) Қатысушылар саны бойынша:

• Жеке

• Жұппен

• Топпен

• Жаппай

• Ұзақтық мерзімі бойынша. - Қысқа мерзімді

• Орташа ұзақтылық.

• Ұзақ мерзімді.

Ізденіс-шығармашылық технологиясы.

Ізденіс шығармашылық технологиясының мақсаты -балалардың ізденіс құзіреттілігін дамыту.

Триз технологиясы міндетті түрде қолданылады.

Экспериментті-ізденіс әдіс-тәсілдерін ұйымдастыру.

• Шығармашылық.

• Эверистикалық әңгімелер

• қиындық туғызатын сұрақтардың шешімі мен құрылымы.

• Бақылау.

• Модульдік (жансыз табиғаттың өзгерістерінің модульін құру) - Тәжірибелер.

• Қорытындысына баға беру.

Бақылау,тәжірибе,эксперименттер,еңбек іс-шаралары.

«Жүктеу»бояуға,дыбыстауға, табиғаттың бейнесі және иістер.

• табиғаттың дыбыстарына, дауыстарына еліктеу.

• көркем сөздерді қолдану.

• дидактиқалық ойындар, үйретуші ойындар және шығармашылық даму жағдайлары.

• еңбек ету

Ақпараттық -қатынастық технологиясы

Ата аналарының өскен ортасынан заманауи бала түбегейлі бөлініп тұрады.

(қазіргі кездегі компьютерлерді қолдану технологиясы)

Қоғамдық ақпарат педагогтар мен балалар алдында мынандай міндеттер қояды: Міндеттері:

• жаңа заманға қадам басу

• жаңа технология әлеміне балаға жол серік болу.

• компьютерлік бағдарламаға тәлімгерді таңдау.

• Ақпараттық мәдениетті жеке тұлға қалыптастыру.

• педагогтардың профессионалдық деңгейін және ата -аналардың құзыреттілігін көтеру. Бағдарламаны жіктеу

• ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту

• шет тілінде сөйлейтін сөздік - қарапайым графикалық редактор - ойын-саяхаттар.

• оқуды, математиканы үйрету.

Триз жүйесі бойынша шығармашылық әңгіме барысында қалыпсыз тәсілдерді қолдану.

Триз технологиясының мақсаты: баланың тілін дамыту, шығармашылық қиялын дамыту болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда 3негізгі мақсат қарастырылған.

1.Ауызша сөйлеуге үйрету, сөздік қорын дамыту. Айналадағы дүниені табиғатты бақылау, таныту арқылы сөз қорын жаңа сөздермен байыту, баланың ауызша сөйлеген сөздерін тыңдап, өзіне қойылған сұраққа жауап беруге үйрету: Заттың атын (ойыншық, гүл, жапырақ т.б) заттың сынын, сапасын, түр түсін , пішінін білдіретін сөздерді меңгерту. Заттың іс -әрекетін білдіретін (жүрді,жүгірді,келді,келеді,епті т.б) сөздерді әрі қарай меңгерту. Үстеу сөздерді (қасында, үстінде, осында, жоғарыда, төменде) қосып айтуға үйрету. 2 Сөз дыбыстарын дұрыс айту. Сөйлеуде ауыз қуысы арқылы дұрыс дем шығара білуге үйрете отырып, дауыссыз қатаң, ұяң дыбыстарды естілуіне қарай дұрыс, анық айтуға үйрету, 3-4 сөзден тұратын сөйлем құрату. 3. Байланыстырып сөйлеуін дамыту. Күнделікті сабақта естіген, білгенін, ойын, серуен кезінде көрген түйгенін , сурет және оқылған ертегілер мазмұнын ұнатқан ойыншықтары жайында ауызша сұрақ қоя отырып, әңгімелей отырып, қысқа ертегілердің кейіптендіре білуге үйрету. Мысалы: «Түлкі мен ешкі» ертегісінде: Түлкінің терісі қандай?(үлпілдек) тағы нелер үлпілдек болады? (қар, шапан, тымақ, мысықтың жүні ,кілемнің беті) Ешкінің түсі сұр болған ,тағы нелер сұр түске жатады? (сұр бұлт, сұр бас киім , сұр ішік, сұр қоян)

-Құдықтың суы қандай болады? -Мұздай. Тағы нелер мұздай болады? (мұздай су, мұз, суық жел, қар, су, мұз жатады)

«Таным» саласы бойынша «Су туралы не білеміз?» тақырыбында ұйымдастырылған оқу қызметі өткізілген кезде балалар қызыға қатысқа болатын.Суға тәжірибе жасаған кезде,суда қандай өзгерістер болатының толық білді.

Су:

-пішіні жоқ;

-түссіз;

-дәмі жоқ;

-иісі жоқ;

-ағады, ол сұйықтық;

-Су иісі жоқ,мөлдір сұйық зат. Су түрлі өзгерістерге ұшырайды, буға айналады,бу қайтадан жаңбыр болып жауады, су мұз болып қатады. Су отты өшіре алады.

Суды адамдар барлық тіршілікте пайдаланады.

Балалардың шығармашылығын дамыту жолында:

-Сурет салу

-Мүсіндеу

-Аппликация

-Музыка ұйымдастырған оқу қызметі өткізіледі.

Сурет салу оқу қызметінде қалыпсыз тәсілдер қолданылады.

Мәселен: Бала сурет салуда тек қана қыл қаламмен сурет салып қоймай неше түрлі түтікшелерді;жіптерді картоп қималарын:трафареттерді,тіс пастасы мен тіс щеткасын, қайнатылған ас бояғыштарын қолданады.

«Бақ-бақ гүлі» тақырыбы бойынша іс-әрекетті ұйымдастыру үшін ең бірінші қайнатылған азық -түлік бояғыш заты керек.Одан кейін түс қағаз желімі қажет.Бүкіл параққа түс қағаз желімін жағып тіс щеткасы мен бояуды алып

Бақ-бақ гүлін саламыз.Ал шөптерді салу үшін, тағыда тіс щеткасын жасыл бояуға батырып алып саусақ пен тіс щеткасының тістерін қағу арқылы шашыратамыз.Соңында керемет «Бақ-бақ» гүлі өскен алаңқайды бейнелей аламыз және де түтікшелерді қолданып, үрлеу арқылы бейнелеуге болады.

Қағазға алдын ала желім жағып жарма ұнтағын сеуіп оның үстіне керемет бейнелер жасауға болады.Алақанды бояуға батыру арқылы бастырмалап сурет салуға болады. Мәселен:кактус салуға болады.Мұндай қалыпсыз тәсілдерді қолдану баланың қиялын дамытады. Өзіне-өзі риза болып одан да керемет жұмыс жасауға талпынады.Оқу іс-әрекеттерін кіріктірудің тиімді жағы өте көп.Біріншіден бала жалығып кетпейді:Екіншіден бір саладан екінші салаға ауысу арқылы олардың қызығушылығы артады. Берілген тапсырмаларды орындау,балаларды, еркін қиялдарға шығармашылық пен айналысуға кедергі келтіретін психологиялық селқостықты жоюға ықпал жасайды.

Балада танымдық қызығушылықтың болуы-олардың оқу қызметіне белсенді,білімінің сапалы болуына,басқа да іс-әрекеттерге жағымды әсерін қалыптастыруға мүмкіндік беретіндігі байқалып өз нәтижесін көрсетті.

Қорытынды : Мен өзімнің баяндамамды қорытындылай келе «Кез-келген адам басқалардың және оның білімін кемеліне келтіруіне көмектеспесе, өзінің де білімін кемеліне келтіре алмайды» Чарльз Диккенс деген сөзімен қорытындылаймын. Өзіміз , өз қолымызбен , өз қиялымызбен жасай білейік. Сіздерге шығармашылық табыс тілейміз!

Жаңа инновациялық технологияны әдебиеттік оқу сабағында қолдану

Даулетова Г.К. №33 ОМ

Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда:

• білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;

• ақпараттық дәстүрлі әдістері - ауызша және жазбаша, телефон және радиобайланыс - қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;

• баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;

• мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасалуда;

• қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның рөліне мән берілуде.

Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық, педагогикалық бағыттағы негізгі ойтұжырымдары төмендегіше сипатталады:

• есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;

• білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым жүйесіне көшу;

• оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту бағдарламасына өту.

Бүгінгі күні әлем кеңістігіне еніп қоғамға лайықты ұрпақ тәрбиелеу міндеті қойылып тұрған уақытта оқушыларға әдебиеттік оқу пәнін оқытуда көп қиындықтар кездеседі. Оқушылар сабақ кезеңіндегі тапсырмамен шектеліп қосымша әдебиеттерді оқымайды.Өз бетімен ізденіп көркем әдебиетті оқитын оқушылар бірден бір. Бұл қиындықтарға мыналар жатады:

• оқушылардың оқулықтағы мәтінмен шектелуі;

• шығарманың түпнұсқасын оқымауы;

• қосымша көркем әдебиеті оқымауы;

• өз бетімен шығарманы талдай алмауы;

• Өз бетімен ізденушілік қабілет танытпауы;

Осы қиындықтарды жою мақсатында топтық жұмысты ұйымдастырдым. Топтық жұмыс оқушылар арасында әлеуметтік өзара қарым-қатынасты, тиімді араласу және проблемаларды шешу дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Бұл өз кезегінде оқушыларды өздерінің оқуларына белсенді қатысуға итермелейді. Оқушыларды алынған ақпаратты ойластыруға және талқылауға өзгелердің пікірлерін түсінуге немесе теріске шығаруға ынталандырған жағдайда топтық жұмыс тиімді болады. Мерсердің (2005) тұжырымдамасы бойынша құрдастар тобындағы өзара қарым-қатынас оқуда маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Бір- біріне сұрақтар қоя біледі. Ең бастысы топта оқушы оқшауланып оқымайды.Топта бірлескен жұмыс, бір-бірін қолдау, топтық рух мадақталады. Топпен жұмыс жасағанда, тыңдау, келіспеушілікті құрметпен білдіру қабілеттеріне назар аударылады.Нәтижесінде өз ойы бар оқуға қабілетті тұлға қалыптасады. Топтық жұмысты ұйымдастырудың алдында сыныптағы оқушылардың белсенділік қызметін ұйымдастыру мақсатында топ ережесін жасау арқылы тәртіп талабын жасап алдым. Ережені оқушылардың өздеріне құрғыздым. Оқушылыр ережеге мынадай тәртіп талабын жазды:

• сабақтан кешікпеу;

• сабаққа түгел, ұйымшылдықпен қатысу;

• бір-бірінің пікірін тыңдау;

• бірін -бірі сыйлау;

• берілген тапсырманы нақты орындау; - бірігіп, белсенді жұмыс жасау; - бәсекелестікке қабілеті болу.

Топ ережесі әдемі жазылып кабинетке ілінді. Сабақтың алдында әр түрлі тәсілдерді пайдаланып, түрлі түстер , фигуралар, сөйлем мүшелері, сөз таптары, әдеби терминдер арқылы сабақ сайын өзгертіп топтарға бөліп отырғызамын.Әр топта жұмыс жасаған оқушылардың бірбірімен қарым-қатынасы, олардың өзгергені көп кешікпей көрінді. Тұйық оқушылар ашыла бастады. Қабілетті оқушылардың ізденіп әдеби шығармаларды оқуға көп көмегін тигізді. Үлгерімі төмен Нұрбол, Олжас, Данияр, Махаббат, Шұғыла сынды оқушылар қысылмай ойларын ашық айтатын болды. Сабақта шығарма мәтінін меңгертуде, шығарманы оқыту қиындығын шешуге ЖИКСО әдісінің көмегі көп болды. Оқушыларға оқулықтағы мәтінді парақтарға жазып жеке-жеке таратып оқыттым . Әуелі жеке, содан соң жұппен оқыттым. Басында оқушылар өз беттерімен жеке оқуға мойынсұнбай оқығысы келмеді. Артынан топтағы қызу талқыны көріп өздеріне берілген бөлімді сұраған кезде оқымауға болмайтынын түсінді.Осы жерде топтық жұмыста ынтымақтастықта белсенді жұмыс жүргізді. Ынтымақтастық оқу - өзара іс-әрекет жасау философиясы, ал бірлескен жұмыс соңғы нәтижеге немесе мақсатқа жетуге ықпал етуге бағытталған өзара әрекеттің құрылымы болып табылады. Оқушылар өздеріне берілген тапсырмаға жауапкершілікпен қарап басқа топ мүшелеріне түсіндіру үшін суреттер салды, сахналық көрініс қойды.Түрлі дәлелдер келтіре отырып, өмірмен салыстырды. Бір-біріне сұрақтар дайындап өз беттерімен сұрақтарға жауап берді. Топта оқушылардың ойлау қабілетін , сөйлеу тілін дамыту мақсатында Б . Блумның сұрақ қою өлшемін жиі пайдаландым. Олар жеңілден ауырға , қарапайымнан терең ойлауға жетелейді.Осындай сұрақтар қойылған кезде көшбасшылыққа бейім , озат оқушылар Тоғжан, Мереке, Нұртілек, Ақнұр, Махаббат топтың басқа мүшелерімен ынтымақтастықта қарым-қатынас орнатып, шығармашылықпен жұмыс жасады. Олардың күннен - күнге қосымша мәліметтер әкеліп, әдебиеттерден мысалдар келтіріп өмірмен байланыстырды. Әдеби шығармаларды өз беттерімен оқуға бет бұрды. Көркем шығармадан алған білімдерін сабақта қолданып, жаңа ақпараттарды саралап қорытындылап беретін болды. Топтық жұмыстың тағы бір тиімділігі топ ішінде шығарманы жан-жақты талдауға көмектеседі.

Шығарманы жан-жақты талдау үшін топтарға мынадай тапсырмалар беріп жүрмін:

• І топ шығарманың мазмұнын айтады;

• ІІ топ шығарманың сәтті жағын айтады;

• ІІІ топқа шығарманың сәтсіз жағын айтады;

• VІ топ шығарманы көркемдік ерекшелігін талдайды;

• V шығарма бойынша шығармашылықпен жұмыс жасайды;

• VІ топ шығармаға байланысты сезімдерін тұжырымдайды;

Топта оқушылардың сөздік қорын дамыту барысында топ мүшелері сөздіктермен, интернет көздерін пайдаланады. Сабақта топтық жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың сабаққа белсенділігі қызығушылығы артқанын байқадым. Оқушыларымның көркем әдебиетті оқи бастап, шығарманы талдауда төмендегі нәтижелерге қол жеткіздім.

• қойылған сұрақтарға нақты дәлелді жауап беру үшін өз бетінше ізденді, дағдыланды;

• мәтінді оқи отырып түсініксіз сөздер тізбегін жасап, тұрақты тіркесті анықтады;

• мәтін бойынша жоспар құрып шығарманы талдай алды;

• мәтін кейіпкерлерінен бөлінетін эпизодтарынан оқиға суретін салады;

• кейіпкерлерді сөзбен суреттейді;

Топтық жұмысты ұйымдастыру арқылы жаңа заманға сай білімді, әдебиетін сүйетін тұлға қалыптасатынына менің көзім жетіп отыр. Сабақты топтастырып өткізу оқытуда жаңа нәтижеге қол жеткізеді.

Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім жүйесін ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше қазіргі заманның ақпараттық технологиясын игеру міндетіміз.

Модульдік оқыту технологиясы әлі түбегейлі зерттеуді қажет етеді. Сондықтан мен өз зерттеулерімді мұғалімдік жолында одан әрі жалғастырамын.

Әдебиеттер.

1.Жанпейісова М.М. Технология модульного обучения. Актобе. РИПК СО, 1999.

2.Таубаева Ш.Т., Барсай Б.Т. Оқытудың қазіргі технологиялары // Бастауыш мектеп. - №3, 4, 1999.

3.Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образования: научный фонд и перспективы развития (Книга 1). - Алматы: Научно-издательский центр «Ғылым»,-2001.

Художественно-эстетическое воспитание детей средствами хореографического искусства

Маемерова Г.М. СШ №10

Проблема эстетического воспитания подрастающего поколения относится к числу непреходяще актуальных проблем, так как каждый исторический этап развития общества, формирует свой идеал, предъявляет свои, новые требования или модифицирует прежние, переориентируя человека в его оценках действительности.

Одним из направлений эстетического воспитания является художественно-эстетическое воспитание, когда важнейшим фактором целенаправленного эстетического воздействия на личность является искусство. Теоретические обоснования многих ученых свидетельствуют о том, что различные виды искусства - живопись, скульптура, музыка, хореография и другие, пробуждая творческую энергию человека, обладают колоссальными возможностями педагогической и психологической поддержки, стимулируют личностный рост, являются источником физического, нравственного и эстетического развития ребенка.

Художественно-эстетическое воспитание - это воспитание посредством искусства эстетических эмоций и чувств, художественно-эстетической культуры личности, развитие художественно-творческих способностей человека, утверждение эстетико-гуманистического отношения к окружающей действительности и искусству.

Наибольший интерес в этом плане представляют младшие школьники, так как именно в этом возрасте закладывается основа личности, происходит ориентация на развитие духовности, самореализации, самовыражения, формируются мироощущения, необходимые в последующей жизни.

Одним из средств художественно-эстетического воспитания является танцевальное искусство. Продуктивность воспитания средствами хореографии обусловлена синтезирующим характером хореографии, которая объединяет в себе музыку, ритмику, изобразительное искусство, театр и пластику движений.

В последние годы наблюдается тенденция к расширению использования хореографического искусства в общеобразовательных школах.

Однако в современной школе в расписании нет уроков хореографии, в основном проводятся уроки ритмики в начальном звене на договорной (

Самая распространенная форма существования хореографии в школе - это создание хореографического коллектива, где в соответствии с возрастными особенностями из учеников школы формируются младшая, средняя и старшая группы ансамбля

В средневековье эстетическая мысль развивалась в новых исторических условиях. Особенностью развития искусства было подчинение его религии. Отрицались элементы танца, жеста, движения, преследовалась народная музыка, театр.

В эпоху Возрождения произошел огромный переворот в общественной жизни, сформировались гуманистические взгляды в обществе. Центральное место в искусстве заняла живопись, развивались литература, архитектура, театр, музыка.

В XVII-XVIII веках эстетическое воспитание основывалось на специальном обучении музыке, пению, танцам, рисованию, ручному труду, изучению искусства одновременно с совершенствованием общей подготовки.

В XIX веке идеи развития способностей человека получают свое развитие у И. Канта, И. Фихте, Ф. Гегеля и других философов. В этот период Ф. Шиллер впервые употребляет термин «эстетическое воспитание» Он предлагал понимать под эстетическим воспитанием не только формирование способности понимать искусство, но и предлагал формирование с его помощью целостного человека, которое достигается эстетическим воспитанием.

Система художественного воспитания учащихся, осуществляется в трех главных, тесно связанных сферах:

-сфере художественного восприятия, художественного творчества и воздействия искусства;

-других сферах социальной жизни (труд, быт, человеческие взаимоотношения, включая сферу досуга);

-сфера воздействия созданной человеком предметной среды и природной среды.

Художественно-эстетическое направление в системе школы является массовым и его основной целью, в отличие от специального профессионального, является не воспитание музыканта, художника, танцора и так далее, а воспитание всесторонне развитого человека.

Задачи художественно-эстетического воспитания можно представить двумя основными группами.

Первая группа задач направлена на формирование эстетического отношения детей к окружающему:

научить видеть, чувствовать, воспринимать красоту в природе, поступках, искусстве,

понимать прекрасное; воспитывать художественный вкус; сформировать эстетические чувства и потребности.

Эти задачи решают многие типы учреждений дополнительного образования: центры и дома творчества, художественные студии, школы искусств, различные любительские клубные объединения, а также школа и семья. Их назначение состоит в том, чтобы оказать детям помощь в формировании и закреплении эстетических чувств и потребностей, способствовать расширению их сферы в процессе художественно-творческой деятельности, организованного и неорганизованного общения.

Вторая группа задач направлена на развитие индивидуальных способностей и интересов, формирование художественных умений, умений творить по законам красоты. С этой целью используются разнообразные виды художественного творчества. Процесс формирования творческих способностей детей предполагает организацию художественного творчества на основе их природных задатков, запросов и интересов с учетом собственных склонностей и желаний

Ребенок, владеющий балетной осанкой, восхищает окружающих. Дисциплинированность, трудолюбие и терпение - свойства характера, которые необходимы не только в хореографическом классе, но и в быту.

Чувство ответственности, так необходимое в жизни, двигает детей, занимающихся хореографией, вперед. Нельзя подвести рядом стоящего в танце, нельзя опоздать, потому что от тебя находятся в зависимости другие, нельзя не выучить, не выполнить, не доработать.

Аккуратность в хореографическом исполнительстве, опрятность формы в хореографическом классе переносится и на внешний вид детей в повседневной жизни. Они выделяются не только своей осанкой, но и прической, чистотой и элегантностью ношения самой обыкновенной одежды. Воспитание этикета, поведения, межличностных отношений является одной из сторон на занятиях по хореографии. Внимание и забота о других - необходимое качество в характере детей, и занятия хореографией решают эти задачи.

Анализируя педагогическую и методическую литературу в области хореографического искусства, можно выделить три основных направления детского хореографического творчества:

-первое направление развивается и функционирует на базе внешкольных учреждений культуры: клубов, Домов и Дворцов культуры;

-второе направление развивается на базе хореографических отделений детских музыкальных школ и детских школ искусств, а также отдельных самостоятельных детских хореографических и балетных школ;

-третье направление развивается в условиях общеобразовательной школы как внеклассная работа или факультативная по желанию (для этого в программе школы заложены часы для различных творческих кружков).

Методы можно разделить на словесные, практические, наглядные. Словесные методы основываются на объяснении, беседе, рассказе. Практические - на обучении навыкам хореографии. Важным методом воздействия на детей является наглядный метод - исполнительское мастерство педагога-руководителя, его профессиональный показ.

Воспитательный процесс обогащаются присутствием традиций в коллективе. В школе ежегодно проводятся: дни дружбы, дни именинников, дни открытых дверей. Дети участвуют в новогодних утренниках, программах на Наурыз, концертах 8 марта и 7 и 9 мая. В конце года стали традиционными выпускные балы, отчетные концерты каждого отделения школы.

По состоянию на 2016 год в городе функционируют 82 дневные общеобразовательные школы, где обучаются 55 158 учеников. Из них - 10 400 - ученики старших классов (9-11). Остальные 45 тыс. это дети младшего и среднего возраста. Из них только 3-4 тыс. целенаправленно занимаются в хореографических ансамблях учреждений культуры и дополнительного образования. Поэтому можно утверждать, что большая часть детей занимается в школьных кружках.

Строение хореографического урока в общеобразовательной средней школе:

Младшая группа (6-8 лет)

Одна из задач учебно-воспитательного процесса в младшей группе: содействовать физическому развитию детей и совершенствовать основные двигательные навыки. Именно в этом возрасте важно выработать у детей устойчивую привычку прямо и стройно держаться, правильно и свободно двигаться в танцах. Внимание детей этого возраста крайне неустойчиво, они легко отвлекаются, им трудно продолжительное время сосредоточиваться на одном задании. Их эмоции яркие и проявляются открыто и непосредственно. В этом возрасте дети особенно жизнерадостны и доверчивы.

Длительность занятия 60 минут и строится по следующей схеме.

1. Занятия начинаются с организованного линейного или кругового построения и поклона. После поклона исполняются простые порядковые и ритмические упражнения.

2. Экзерсис у станка. Подготовительные танцевальные упражнения по классической системе танца, необходимые для правильного исполнения танцевальных движений, входят в каждое занятие. Поэтому дети знакомятся с позициями ног, рук, осваивают основные движения - plie, battemens tendus, jetes, rond, простые прыжки на месте. У станка все упражнения выполняются, стоя лицом к палке. Они даются в ограниченном числе и в небольшой дозировке. занимаемся не больше 10 минут. На середине мы также проучиваем их, только руки держатся на поясе. Позиции рук мы проучиваем как отдельную танцевальную комбинацию.

3. Следующая часть занятия - исполнение танцевальных элементов, комбинаций, этюдов. Эта часть занимает 15-20 минут.

4. Последняя часть урока отводится играм, танцам.

5. Заканчивается урок подведением итогов, оценкой качества и степени усвоения материала как группы, так и отдельных участников, а так же советами, домашним заданием и поклоном.  Средняя группа (9-12 лет)

Дети этого возраста отличаются большой активностью и восприимчивостью, им свойственно стремление действовать и выполнять задания. Их привлекает участие в коллективной, живой и интересной творческой работе. Физически они значительно развитее и сильнее детей младшей группы, им легче дается разучивание разнообразных танцевальных движений. Продолжительность занятия для детей этого возраста - два академических часа. Занятия проводятся три раза в неделю. В содержание занятий в этой группе входят все те же разделы, которые включены в программу занятий с детьми младшего школьного возраста. В значительной мере изменяется степень сложности учебного материала и дозировка физической и умственной нагрузки.

Занятие начинается с построения, поклона, разминки (5-8 минут).

Следующая часть урока (30-40 минут) - упражнения для развития техники танца. Экзерсис у станка, экзерсис на середине зала, прыжки, растяжки. В средней группе впервые вводятся упражнения народного танца, точно так же проходимые и у станка, и на середине. . Если в занятиях с детьми младшей группы творческие способности развиваются в процессе игр самого разнообразного содержания, то в занятиях с детьми средней группы эта работа ведется в форме сочинения танцевальных этюдов, или когда мы просим придумать окончание танца, вместе сочиняем костюм или подбираем музыку.

Формирование репертуара и постановочная работа тесно связаны с художественноэстетическим воспитанием

В конце года мы делаем большой отчетный концерт ансамбля с участием всех участников всех групп. Выступления становятся настоящим праздником и для юных артистов, и для зрителей, что в свою очередь, способствует дальнейшей популяризации танцевального искусства во всем многообразии его форм и жанров.

Литературы.

1.Адаскина А.А. Особенности проявления эстетического отношения при восприятии действительности // Вопросы психологии, 2008. - №6. - С.100-110.

2.Азарова Л.Н. Как развивать творческую индивидуальность младших школьников. - М., 2001.

3.Актуальные вопросы эстетического развития и воспитания детей: Учебное пособие для студентов высш. пед. учебн. заведений. В 2-х частях; Под общ. ред. Т.С. Комаровой, М.Б. Зацепиной.- М.: Альфа, 2002-172 с.

Қазақтың ұлттық ойындарын дене шынықтыру пәнінде қолдану

Дабылдин Е.С. №41 ОМ

Қазақтың ұлттық және спорттық ойындарының да өзіндік тарихы, даму жолдары, қалыптасу кезеңдері бар. Қазіргі кейбір тарихи деректерге қарағанда, бізге жеткен ұлт ойындарының біразы сонау көне заманнан басталады. Демек: Қазақстан жерінде қалыптасқан алғашқы құрылыс халқымыздың ұлттық ойындарын да туғызған. «Бес тас», «Асық»,»Садақ ату», сияқты ұлт ойындары шамамен алғанда осыдан бес мың жылдар бұрын ойналғандығы жайында айта келіп ағылшын ғалымы З.Маккей «Бұл ойындардың барлығы дерлік Азия елдерінде тайпалы одақтардың арасында тарағанға ұқсайды» - дейді.

Ұлт ойындары қоғамның өзгеруі, әлеуметтік - экономикалық жағдай негізінде толығып, тұрмысқа сіңіп, өзгеріске ұшырап отырған. Мысалы, Қазақстан жеріндегі алғашқы қауымдастық құрылыста қалыптасқан «Аң аулау», «Таяқ жүгірту», «Садақ ату», «Қақпа тас», «Қарагие» ойындары келесі дәуірлерде қайталау толығу процесінде «Аң аулау», «Құс салу», «Жамбы ату», болып аттары өзгеріп, мазмұны сақталып қалды.

Ұлттық мұраның бай қазынасының бірі - халықтың ұлттық ойындары көп салалы, көп қырлы құбылыс, ол тек ойындық сала емес, мәні жағынан да балабақша тәрбиеленушілерінің рухани өресі кең өсіп - жетілуіне, эстетикалық мәдениетін қалыптастыруға тәрбиелейтін негізгі құралдардың бірі. Ұлы педагог В.Сухомлинский «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды» дейді, демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы байи түспек. Фольклортанушы ғалым Ә.Диваев «Қазақ балаларының ойындары» деген еңбегінде адамның жас ерекшелігін үш топқа бөледі: «...өмірге келгеннен бастап жеті жасқа дейінгі бала, жеті жастан он бес жасқа дейінгі балалар, он бес пен жиырма жас аралығындағы жастар...». Осының негізінде қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырып, бірінші топқа, сол жастағыларға лайықты: «санамақ, тәй-тәй, айгөлек, соқыр теке, қуырмаш, алақан соқпақ, ақ серек-көк серек» т.б. ойындарын, ал одан кейінгі топқа: «тақия тастамақ, тартыс, сиқырлы қоржын, бәйге, көкпар, асық, хан талапай, теңге алу,қыз қуу, орамал тастамақ, ақсүйек, күрес» т.б. ойындарын жатқызуға болады. Мұндай ойындар баланы тез ойлауға, тапқырлыққа баулып, жаңа тақырыптарды жылдам меңгеруге ықпал етеді, сөз тіркесіне, ұйқастыруға дағдыландырады

Біз болашақ ұрпағымызға тілімізді ғана үйретіп қоймай, салт-санамызды, дәстүрімізді мирас етіп қалдырып, ұрпақтан - ұрпаққа жалғасуына жағдай жасауымыз қажет.

Бұл ретте ойындардың мәні өте зор. Оларды қолдану негізінен дене тәрбиесі сабақтарында, спорттық жарыстар, серуендер кезінде жүзеге асады. Орайы келсе тіл дамыту мен көркем әдебиет сабақтарында да пайдаланған жөн. Себебі осы пәндерде санаға көбірек салмақ түседі. Сондай кезде өтетін тақырыпқа байланысты қимыл - қозғалыстар, жаттығулар, жаңылтпаштар, дене тәрбиесі, сергіту уақыттарын ұйымдастырса, баланың денесі ширап, көңілі көтеріліп, сабақ материалдарын қабылдау сапасы да артады. Балалар ойын барысында еркін тапқырлық әрекет байқатады, сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою, ықылас, ерік және т.б. түрлі психикалық түйсік пен сезімділікке тәрбиеленеді.

Халық ойынын көп ойнаған, халық фольклорынан мол сусындаған бала сол халықтың тынысымен дем алатыны және сол ойындар арқылы өз халқының салт - дәстүріне, туған жерінің географиялық жағдайына, яғни табиғат ерекшеліктеріне мән беріп өсері сөзсіз. Балалар ойынында кейде өлең-тақпақтар жиі кездеседі. Ол өлең-тақпақтардың негізгі мақсаты тапқырлыққа, шапшаңдыққа, ептілікке баулу, қиялына қанат беріп,ойын ұштау, өз бетімен іскерлікке, қысылған жерде дұрыс шешім қабылдауға тәрбиелеу. Бұған қоса кез-келген ойынның аяғында жеңу бар да, жеңілу бар. Жеңгендер әрі қарай өз биігінде қалуға тырысса, жеңілгендер айып тартады. Ол көбінесе тақпақ айту, ән салу, би билеу түрінде болады. Бұдан қай ойынның да түпкі нысанасы - балалардың бойында өнердің, білімнің, тәрбиенің нұрын себу, өлең, тақпақ айтуға төселдіру екенін аңғару қиын емес.

Қазақтың ұлттық ойындарының зерттелуі

Ұлттық ойындарды оқу және тәрбие үрдісінде пайдаланудың өзектілігі

Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жастарға үлгілі, өнегелі тәрбие беру - қазіргі міндеттердің бірі.

Оқушыда жалпы адамзаттық құндылықтар мен адамның айналадағы дүниемен жеке тұлғалық қатынасын (этикалық, эстетикалық, адамгершілік тұрғысынан) тәрбиелеу мақсатын халқымыздың мәдени рухани мұрасының, салт-дәстүрініңозық үлгілерін оның бойына дарыту арқылы жүзеге асыруға болады. Осымен байланысты бағдарлама халқымызға тән әдептілік, қонақжайлық, мейірімділік, т.б. сияқты қасиеттер, табиғатқа деген қарым-қатынасындағы біздің халыққа тән ерекшеліктер. Жас ұрпақ өз халқының мәдениетімен, асыл мұраларымен ұлттық әдебиеттер арқылы танысып келеді. Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған. Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой-өрісін жетілдірумен бірге, өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы.

Бірақ оны жүргізуге арналған нақты әдістемелік құралдар жоқтың қасы. Зерттеу жұмысында орыс тілінде жазылған әдебиеттер қолданылды. Соның нәтижесіндеқазіргі таңда тақырыптың өзектілігі туындап отыр.

Халық педагогикасының адам, отбасы, өскелең жас ұрпақты тәрбиелеу туралы арманмақсаттарын, орныққан пікірлерін, ұсыныстарын қамтып көрсететін педагогикалық идеялар мен салт-дәстүрлері өткен мен қазіргінің арасындағы байланысты көрсетеді.

Ол тарихи даму барысындағы әлеуметтік мәні бар ақпаратта (білім, білік) т.б. жиналып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады.

Ең алдымен, халық педагогикасы өскелең ұрпақтың еңбек пен өмір сүру бейнесінің негізі болып, оларды келешектегі қызметіне дайындайды. Біздіңхалықтық педлагогикада еңбек тәрбиесі өте ертеден бастау алады. Ертеден келе жатқан еңбек тәрбиесінің әдіс-тәсілдер құралы, сөз жоқ, еңбек болып табылады. Еңбек адамның қалыптасуы мен тәрбиеленуінде бір ұрпақтан екінші ұрпаққаөмірлік тәжірибе береді және халықтың даму барысында шешуші роль атқарады. Еңбек ету кезінде адамның дене, ақыл-ой, эстетикалық дамуы мен еңбек тәрбиесіқатар жүреді.

Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді құралдарының біріне ойын жатады. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді.

Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдардың іс-әрекетіне еліктейді. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылықтұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары: «Бәйге», «Көкпар», «Алтын сақа», «Хан талапай», «Қыз қуу», «Тоғызқұмалақ» т.б. балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады.

Ойын дегеніміз - адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып. Жас ұрпақ өз халқының мәдениетімен, асыл мұраларымен ұлттық әдебиеттер арқылы танысып келеді. Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған. Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой-өрісін жетілдірумен бірге, өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы. Бірақ оны жүргізуге арналған нақты әдістемелік құралдар жоқтың қасы. Зерттеу жұмысында орыс тілінде жазылған әдебиеттер қолданылды. Соның нәрсе. Нәтижесінде қазіргі таңда тақырыптың өзектілігі туындап отыр.

Халық педагогикасының адам, отбасы, өскелең жас ұрпақты тәрбиелеу туралы арманмақсаттарын, орныққан пікірлерін, ұсыныстарын қамтып көрсететін педагогикалық идеялар мен салт-дәстүрлері өткен мен қазіргінің арасындағы байланысты көрсетеді. Ол тарихи даму барысындағы әлеуметтік мәні бар ақпаратта (білім, білік) т.б. жиналып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Еңалдымен, халық педагогикасы өскелең ұрпақтың еңбек пен өмір сүру бейнесінің негізі болып, оларды келешектегі қызметіне дайындайды. Біздің халықтық педагогикада еңбек тәрбиесі өте ертеден бастау алады. Ертеден келе жатқан еңбек тәрбиесінің әдіс-тәсілдер құралы, сөз жоқ, еңбек болып табылады. Еңбек адамның қалыптасуы мен тәрбиеленуінде бір ұрпақтан екінші ұрпаққа өмірлік тәжірибе береді және халықтың даму барысында шешуші роль атқарады. Еңбек ету кезінде адамның дене, ақыл-ой, эстетикалық дамуы мен еңбек тәрбиесі қатар жүреді.

Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді құралдарының біріне ойын жатады. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді.

Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдардың іс-әрекетіне еліктейді. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылықтұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары: «Бәйге», «Көкпар», «Алтын сақа», «Хан талапай», «Қыз қуу», «Тоғызқұмалақ» т.б. балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады.

Ойын дегеніміз - адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып нәрсе. Е.Сағындықов өз еңбегінде: «Қазақтың ұлт ойындары тақырыпқа өте бай және әр алуан болады», - дей келіп, ұлт ойындарын негізінен үш салаға бөліп топтастырған. Ә.Диваев «Игры киргизских детей» атты еңбегінде тарихта алғаш рет қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырады.

Қазақ балаларының ұлттық ойынына тоқталғандардың бірі - орыс ғалымы А.Алекторов. Мәселен, оның «О рождении и воспитании детей киргизов, правилах и власти родителей» (Орынбор, 1891) атты еңбегіңн атауға болады.

М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінен бастау алар қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің негізгі элементі деп тұжырымдайды. Кезінде ұлттық ойындарды зерттеген авторлар қатарында М.Тәнекеев, Б.Төтенаев, М.Балғымбаев, Ә.Бүркітбаев, т.б. есімдерін атауға болады.

Кеңес Одағы кезіндегі ұлттық ойындардың маңызы мен қажеттілігін көрегендікпен қарастырған ғалым Б.Төтенаев «Қазақтың ұлттық ойындары» (Алматы, 1994) атты еңбегінде қазақ ойындарын бірнеше топқа бөліп, ойын шарттарын жазып, жастар үшін тәрбиелік мәнін зерделеп, ойын білдірген.

Сабақта және тәрбиеде, яғни балабақшалар мен бастауыш мектептерде ұлттық ойынды ұтымды пайдаланса, алдымен еңбекке баулу және дене шынықтыру пәндерінде оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру шарттары теориялық тұрғыдан негізделсе, онда оқушылардың білімге дегенқұштарлығын арттыруға және халықтың асыл мұрасын бойына сіңіріп, ұлттықсананы қалыптастыруға болады. Қазақ халқының ұлттық ойындарының зерттелуі.

Қай халықтың болмасын, оның ұлттық ойындарының белгілі бір мақсаты менәлеуметтікпсихологиялық тұрғыдан ерекше қасиеттері болады. Сондықтан халық арасында қалыптасқан ойындар туралы сипаттамалық жинақтар, деректер және құжаттар дұрыс зерттеу мен талдауды қажет етеді.

Ұлттық дәстүрлі халық ойындарының ел арасындағы беделі, тарихи қоғамдағы алатын орны және болашақ ұрпақты өсірудегі қажеттілігі, оның шығу тарихы туралы ғылыми тұрғыдан бізге дейінгі ғалымдар да көп ізденді. Осы мәселеге байланысты зертелеген ғылыми еңбектерді біз хронологиялық шектігіне қарай бірнеше топқа бөліп қарастырамыз.

1. Орыстың отарлау саясаты кезеңіндегі алғашқы орыс әскери шенеуніктері мен миссионерлерінің көшпенділер хақындағы зерттеу жұмыстары;

2. Кеңес заманы кезеңіндегі Орта Азия және Қазақстан халықтарының ұлттықойындары туралы жазылған ғылыми еңбектер;

3. Мектеп жасына дейінгі балаларды дене шынықтыруға баулу әдістерін педагогикалық сипаттағы бағыт-бағдарлама тұрғысынан зерттелген жинақтар.

4. Тәуелсіз егеменді елдер кезеңіндегі (1992 жылдан бүгінге дейін) аталған тақырыпқа қатысты ізденістер.

Алғашқы топтама еңбектің тарихнамалық тізгінін Ә.Диваевтың еңбегін талдаудан бастайық. Ол өзінің «Игры киргизских детей» атты еңбегінде тарихта алғаш ретқазақтың ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырады.

Ә.Диваев алғашқы топтағы ойын түріне рулық-қауымдық құрылыс кезеңіндеөмірге келген ойындарды, екінші топтамадағы дәстүрлі ойындарға қозғалыс ойындарын, үшінші топқа - спорттық ойын түрлерін жатқызады. Ізденуші этнографтың дәлелдеуінше, халық ойындары балалардың ісәрекетін, қимыл-қозғалысын дамытумен қатар денсаулығын шыңдауда тездетуші үрдіс әрекетін атқарады. Ә.Диваев: «Как киргизы развлекают детей» деген мақаласында: «бала бас бармағын көтеріп оған пайғамбарымыз не дейді деп көк аспанға қарап, құдай тәңірінен рұқсат сұраған», - дей келіп, «Бес саусақ» ойыны мен саусақ атауларын алға тартады және аталған мақалада саусақ пен қимыл-қозғалыс жасау әрекеті негізінде баланы тәрбиелеп, шынықтырудың үлкен даналық философиялық мағынасы жатқандығы сөз етіледі.

Қазақ балаларының ұлттық ойынына тоқталғандардың бірі - орыс ғалымы А.Алекторов. Мәселен, оның «О рождении и воспитании детей киргизов, правилах и власти родителей» (Орынбор, 1891) атты еңбегін атауға болады.

Автор бұл еңбегінде көшпенді қазақ халқының өмір сүру салтындағы баланың дүниеге келген сәтінен бастап өсу динамикасына дейін ұлттық ойын мен қимыл-қозғалыс әрекетінің алатын орны және балғындардың денсаулығы мен дене мүшесінің қалыптасып дамуындағы жеке халық ойындарының қажетті жақтарын ашып көрсетеді. Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтың дәстүрі мен алтын құрметтеп, адамдардың ойы мен іс-әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық, адамгершілік ой талабының өсуіне оның атқаратын қызметін жоғары бағаласа, М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінің бастау алар қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің негізгі элементі деп тұжырымдайды. Ұлттық ойындар халық тәрбиесінің дәстүрлі табиғатының жалғасы. Ежелден дәстүрлі ойындарда халықтың өмір сүру әдісі, тұрмыс-тіршілік еңбегі, ұлттық дәстүрлері, батырлық-батылдық туралы түсінігі, адалдыққа, күштілікке ұмтылуы, шыдамдылық, т.б. құндылықтарға мән берілуі - халықданышпандығының белгісі. Бұл жерде айта кететін бір жайт, Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің 1943 жылғы шешіміне сәйкес 1949 жылы жарық көрген «Краткий сборник казахских народно-национальных видов спорта» атты еңбегі М.Гуннердің толықтырып, өңделген кітабы. ХХ ғасырдың басында көшпенді халықтар: қазақ, өзбек, қырғыз, түркімен, қалмақ, т.б. отар елдері туралы этнографиялық деректер жинақтап, олардың ұлттық мәдениетінің тармағы - халық ойындары, оның ішіндегі құрамдас бөлшегі болар ойынын жинап зерттеуді Түркістан генерал-губернаторы арнайы шенеуніктер мен миссионер ғалымдарға жүктеген.

Кеңес дәуірі жылдарында қазақтың ұлттық дәстүрлі халық ойындары күн тәртібіндегі өзекті мәселе болғанына қарамастан, сол тоталитаризм кезінде дәстүрлі ұлттық ойындарды зерттеген авторлар қатарында М.Тәнекеев, Б.Төтенаев, М.Балғымбаев, Ә.Бүркітбаев, т.б. есімдерін атауға болады. Әсіресе М.Тәнекеевтің қазақтың ұлттық және дәстүрлі ойындарын зерттеген деректерінің өзі жеке мәселе. Оның негізгі еңбектері Қазақстандағы спорт пен дене тәрбиесі саласына арналған. Ең бастысы, ол дене тәрбиесінің халықтық педагогикасы сияқты көкейтесті мәселесінің негізін қалаған М.Тәнекеевтің авторлығымен шыққан алғашқы туынды «Казахские национальные виды спорта и игры» (Алматы, 1957). Бұл зерттеуінде ізденуші қазақтың «Тоғызқұмалақ» ойынының ереже тәртіптерін таразылап, халық ойынының қажетті жақтарын ашып, соныменқатар басқа да ұлттық қозғалмалы, спорттық ойын түрлеріне тоқталып, анықтама беріп жіктеп, құнды мұрағат деректеріне сүйене отырып, ғылыми сараланған пікірлер айтады. Ғалым негізінен Қазақстандағы Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңде дене тәрбиесі мәдениетінің дамуын талдай отырып, тарихта тұңғыш рет, дене мәдениеті мен спорттың екі даму бағытын қара халықтық және ақсүйектік деп көрсетіп, оны формациялық әдістемеге сүйеніп, яғни таптық тұрғыдан қарастырады. Сонымен бірге ғалым зерттеуіне әскери қолданбалы маңызы бар кейбір спорт және ойын түрлерінің өрлеуіне отаршыл Ресей патшалық өкіметінің саяси көзқарасын көрсетеді. Кеңестік кезеңдегі ұлттық ойындардың маңызы менқажеттілігін көрегендікпен қарастырған ғалым Б.Төтенаев «Қазақтың ұлттық ойындары» (Алматы, 1994) атты еңбегінде дәстүрлі қазақ ойындарын бірнеше топқа бөліп, ойын шарттарын жазып, жастар үшін тәрбиелік мәнін дәлелдеп, ойын зерделеген.

Аталған автор қаламынан халықтың этнопедагогика мен ұлттық ойындар арасындағы байланыс және ойындардың ертеңгі болашаққа керекті қасиеттілігін зерттеген басқа да қомақты ізденістер дүниеге келеді. Е.Сағындықовтыңавторлығымен жазылған ғылыми монография «Ұлттық ойындарды оқу-тәрбие ісінде пайдалану» (Алматы, 1993) деп аталады. Ғылыми еңбекте қазақ мектептерінде І-ҮІ сыныптарда қазақ халық ойындарын жекелеген классификацияларға топтап, оны сабақта және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарында қолдану әдістері анықталып, қазақ халық ойындарына педагогикалық талдау жасалып, оқу үрдісінде пайдалану қажеттілігі негізделеді. Ә.Бүркітбаевтың авторлығымен 1985 жылы жазылған «Спорттық ұлттық ойын түрлері және оның тәрбиелік мәні» жинағында ұлт спорты түрлері мен ұлттық спорт ойындарының балалардың күнделікті өміріндегі алатын орны, тәрбиелік маңызы және ат спорты мен ұлттық ойындардың ережесі қарастырылса, М.Балғымбаевтың «Қазақтың ұлттық спорт ойыны түрлері» (Алматы, 1985) атты еңбегіндегі ат спортына қатысты бәйгені бастап жорға жарыс, аударыспақ, жамбы ату, аламан бәйге, т.б. жарыс түрлеріне салыстырмалы талдау жасалады. Бала өміріндегі ұлттық және спорттық қимыл-қозғалыстың және ойынның алатын орны, формасы және мазмұны үлкен адамның тұрмыстық күйімен, еңбек түрімен және мазмұнымен салыстырылса, қаладағы қажеттіліктің бір тұсы адамды дағдыға үйрету екендігін байқаймыз. Бұл кезде дене шынықтыру мен ақыл-ойын ақыл-ой дамуына, жалпы түсінік пен ұғымның қалыптасуында, маңызды ойлау операциялары: талдау, салыстыру, қорыту, қабілетіне қажетті организм деп аударған. М.Контарович, Л.Михайлованың авторлығымен жазылған еңбекте жыл мезгіліне сәйкес қыс айларында ойналатын ойындар, топ болып ойнайтын, жеке бір балаға арналған далада өткізілетін қимыл-қозғалыс ойындарының әдістемелік нұсқауы берілген. Ойын түрлері мен шарттарын бала жасына қарай бөліп классификация жасап, бірнеше халық ойындарын ұсынған. Олардың ішінде «Қояндар» (2-3 жасарларға), «Аңшы мен ит және қояндар» (4 жастағылар үшін), «Торғай мен мысық» (5-6 жастағыларға арналған) қозғалмалы ойындарын зерттеп, қолданысқа түсірген. А.Быкованың басшылығымен баспадан шыққан «Физическое воспитание в детском саду» кітабында балабақшаның әр тобында жас ерекшелігіне қарай өткізетін қарым-қатынас ойындарын ұйымдастыру және оны өткізу әдістері, т.б. мәселелер қарастырылған. Мысалы, қозғалып ойнау барысында алғашқы күннен бастап балаларды өзін-өзі тежеуге үйрету, сонымен қатар барлық баланың қабылдау қабілеті бірдей емес екендігі, яғни белсенділер мен жайбасар әлсіз балалар арасындағы тепе-теңдікті сақтау қасиеті, оларды әр түрлі ойынға тарту арқылы шыңдау, ұмтылдыру, бірнеше рет бір ойынды ойнату барысындағы баланың физиологиялық өзгерісімен қатар психологиялық тұрғыдан сенімділігінің артуы ғылыми еңбектің құндылығын жоғарылатады. Осы орайда соңғы жылдары біздің қарастырып отырған ізденіс тақырыбымызға орай бірнеше ғылыми еңбектер жарық көрді. Е.Мұхиддинов қазақтың ұлттық ойындарын дамыған қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық құрылыммен байланысты қарастырады. Дене шынықтыру пәнінің теориялық дәлелдемесін қазақтың ұлттық ойындарының тәжірибелік жағымен біртұтас алып қарайды. А.Құралбекұлы мен С.Әкімбайұлы жалпы білім беретін қазақ мектептерінің дене шынықтыру жүйесінде қазақ этнопедагогикасы материалдарына, оның ішінде халық шығармашылығы мен ұлттық ойындарды тиімді пайдаланудың ғылыми теориялық-әдістемелік негіздеріне сүйене отырып талдау жасаса, А.Айтпаеваның ғылыми еңбегінде орыс тілінде оқытатын мектептердің бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу құралы ретінде қазақ халқының ойындарын пайдаланудың теориялық-әдістемелік негіздері жасалып, олардың тәрбиелік мүмкіндіктері айқындалған. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Оқушыларды әсіресе, «Сиқырлы қоржын», «Көкпар», «Асық» секілдіұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол баланы зеректікке, білгірлікке баулиды.

Бабаларымыздың асыл қазыналарына деген көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа, өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы сабақтасытырып түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге ықпал етеді. Оқушының сөздік қорын байыта түседі. Қазақтың белгілі ғалым ағартушылары Абай Құнанбаев, Шоқан Уалиханов, Ыбырай Алтынсарин халық ойындарын балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтын дәстүрі мен салтын құрметтеп, адамдардың ойы мен ісәрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық адамгершілік ой талабының өсуінде оның атқаратын қызметін жоғары бағалады. Қазақтың ұлттықдене шынықтыру мәдениеті жеке тұлғаның жалпы мәде ниетінің құрамдас бір бөлігі ретінде мектептегі кезеңнен қалыптаса бастайды. Сондықтан оны пайдалану тек қозғалғалмалы біліктілік, дағдыларды дамытып қана қоймайды, сонымен қатар мектеп оқушыларынан қазақтың ұлттық спорт түрлеріне деген көзқарасын қалыптастырып, дене жаттығулары мен ойындарын өз беттерінше дамытуға тәрбиелеп, оқу-ойын материалдарын бір жүйе ретінде олардың руханилығын, адамгершілігін, дене тәрбиесін тәрбиелеуге баулуды қарастырады. Бұндай жағдай Қазақстан Республикасының оқушыларының көпшілігінде ұлттық спортпен, ұлттық ойындармен, дене жаттығуларымен жүйелі түрде айналысуға деген мұқтаждықтың, осы саладағы өз бетінше жүргізілетін сабақтардың ғылыминегізделген әдістемесінің жоқтығын, сонымен қатар көптеген жалпыға міндетті білім беру мекемелерінде, мектептерде (әсіресе, ауыл мектептерінде) оқудың материалдық базасының нашарлығынан, оқушылардың оқитын орындары дақашықта болғандықтан, мектептен тыс сабақтар мүлдем жүргізілмейді. Осы жоғарыда айтқан мәселелердің бәрі аталған тақырыптың әлі де болса жанжақтытолық зерттеуді қажет ететіндігін көрсетеді. Ұлттық ойындарды мазмұны мен күрделілігіне байланысты және балалардың жас ерекшіліктерін ескере отырып, төменгі, орта және жоғарғы сынып оқушылары ойнайтын ойындар деп бөлуге болады. Қажетті ойындарды өтілетін сабақ не жаттығудың алдында тұрған педагогикалық міндеттеріне байланысты таңдап алу қажет. Дене тәрбиесі сабағында және жаттықтыру кезінде қозғалыс ойындарын, оның ішінде ұлттық ойындарын қолдану арнайы үйрену міндеттерін шешуге көмектеседі. Ұлттық және эстафеталық қозғалыс ойындарын ұйымдастыра отырып оқушылардың қызығушылығын арттыру, ұйымшылдыққа, батылдыққа және салауатты өмірге тәрбиелеу. Ұлттық ойындарды спорттық ойын сабақтарында, жеңіл атлетика, гимнастика сабақтарында, жалпы дене қуаты дайындығы және жаттықтыру сабақтарында кеңінен қолдануға болады. Ұлттық ойындардың дене тәрбиесі сабағын жоғары әдістемелік деңгейде сапалы өткізудегі пайдасы мол. Жалпы ойындарды жүйелі түрде пайдалану, қиыншылықтарды жеңуге, еңбек сүйгіш субъект ретінде тәрбиелеуге ықпал етеді.

Ұлттық ойындар жаттығулар көмегімен оқушыларды жаттығуға керек психикалық күйге түсіреді. Көңіл күйді көтеру, көңілдену, тактикалық ойлауды дамыту, сыртқы қоршаған ортаны тез сезіну, келешек істелетін жұмыстарға дайындалу, жинақталу қасиеттерін қамтамасыз етеді.

Ойын жаттығуларын ойша қайталау арқылы барлық ықылас зейінді аударуға негізделеді. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды», - дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салтсананы сіңіру арқылы баии түседі. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады.

Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары: «Бәйге», «Көкпар», «Алтын сақа», «Хан талапай», «Қыз қуу», «Тоғызқұмалақ» Ақ серек,көк серек», «Соқыр теке», «Асық ойыны», «Ине, жіп және түйіншек», «Әтештер қақтығысы», «Қызыл ту», «Мысық пен Тышқан»,«Теңге алу», т.б. балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады. Ойын дегеніміз - адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойғажетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып нәрсе. Оқушыларды әсіресе, «Сиқырлы қоржын», «Көкпар», «Асық» секілдіұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Мұғалім әр оқушының еңбегін бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол баланы зеректікке, білгірлікке баулиды. Бабаларымыздың асыл қазыналарына деген көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа, өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы сабақтасытырып түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге ықпал етеді. Оқушыныңсөздік қорын байыта түседі. Ұлттық спорт түрлерi мен халық ойындары жеткiншек ұрпақты үйлесiмдi тәрбиелеудiң ажырамас бөлiгi болып табылады.Қазiргi дене шынықтыру практикасында ғасырлар бойы сомдалған және сыннанөткен халық ойындары мен ұлттық спорт түрлерi құралдары арқылы жеткiншек ұрпақты тәрбиелеудiң бай тәжiрибесiн пайдалану қажет. Ойын баланың барлыққа білетінің дамуына, айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңейуіне көмектеседі. Халқымыз ойындарғы тек балаларды алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, олардың мінез-құлқының қалыптасу құралы деп ерекше бағалаған. Ойын балалардың негізгі іс-әрекеті ретінде психологиялық, анатомиялық-физиологиялық, педагогикалық маңызы зор қызметтер атқарады. Ойын баланың даму құралы, таным көзі, білімділік, тәрбиелік, дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға реттінде қалыптасуына ықпал етеді. Ойынды әрбір адам ойнап өседі, ойынды көп ойнаған адамның дүние танымы кең, жаны таза, жүрегі нәзік, нағыз сезімтал тұлға болмақ. Ал кей балалар ойында шынайы өмірді бейнелесе, кей балалар ішкі сезімін білдіреді. Ойынның дамуына және баланың ойынға араласуына әсер ететін қызықты ойынның түрлері өте көп. Халықарасында «Денсаулық -зор байлық» деп тегін айтылмаған. Демек, кезінде ұлттық ойындарды көп ойнап, жүгіріп, далада, таза ауада жүру -жас организмнің дұрыста сергек өсуінің көзі болған және де балалар ойын ойнаған кезде көпшіл, Отанның болашақ азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағытталған. Сондықтан білім берудің жаңа технологиясын пайдаланып, дене тәрбиесі пәнін жаңа технологиялық әдіспен оқушылардың жас ерекшеліктеріне, денсаулықтарына байланысты, ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне, сабақтың мазмұнына қарай іріктеп алып пайдалануға кез келген дене тәрбиесі мұғалімінің мүмкіндігі бар деп санаймын.

Әдебиеттер.

1.Базарбегі Т. Бастауыш мектептегі дене тәрбиесі - Алматы; Рауан, 1994.

2.Дене тәрбие жүйесінің мазмұны мен негіздері. //Ұлт тағылымы. № 4. - Алматы, 2005. -Б. 2831.

3.Дене шынықтыру және спорт психологиясы пәні бойынша тесттік тапсырмалар жинағы. Оқу-әдістемелік құралы.-Кентау, 2007. «Еркін и К-ХХІ» ЖШС баспаханасы. -150б.

4.Жеке тұлғаның рухани дамуындағы дене мәдениетінің рөлі //«Шоқан тағлымы 14» Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Т.6.- Көкшетау, 2009. - Б.222-224.

5.Иванов П, Қарақов А. Дене тәрбиесі. Алматы, 2003.

6.Қуаныш Т.Ш. Дене тәрбиесінің ілімі. Алматы, 2005.

7.Мухтаров С.М.. Дене тәрбиесі сабағында // Қазақстан мектебі., 2001. - № 6 . 67- 68 б.б.

8.Спорттық қызметтің мәні мен ерекшелігі. «Қазақстан жоғарғы мектебі» 2008. №1, -Б.-71-76.

9.Тайжанов.С., Қошаев М.Н., Адамбеков М.И.,Мухтаров С.М. Балардақозғалыс функциясын қалыптастыру // Дене тәрбиесінің жаршысы журналы., - 2004. - № 1. - 79-84 б.б.

10.Танекеев М.Т. Қазақстандағы дене тәрбиесі. Алматы, 2001.Уанбаев Е. Дене тәрбиесінің

негіздері. - Алматы, 2001.

Биология сабақтарында оқушылардың функциональдық сауаттылығын дамыту

Омбаева Б.М. №21 ОМГ

Жаңа көзқарастар мен өзгерістердің дәуірі келген кезеңде мектеп бағдарламасында «Жаратылыстану» бағытында биология пәнін оқытудың ерекшелігі мен өзектілігі де айқындала бастағаны анық. Ол туралы 2016-2017 оқу жылында «Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беретін ұйымдарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері» атты әдістемелік нұсқау хатта «Жаратылыстану» бағытындағы пәндердің оқытылу ерекшеліктері төмендегідей ретпен атап көрсетілген еді:

«Жаратылыстану» ғылымдарының қоршаған ортаға, экономикалық, технологиялық, әлеуметтік және адам қызметінің этикалық ортасына әсерін түсіндіруді қалыптастыру; оқу, жобалау-зерттеушілік, шығармашылық іс-әрекетке , оқушылардың өздігінен білім алуға ұмтылулары үшін қажетті жағдайлар жасау; оқу, жобалау - зерттеушілік , эксперименттік, сабақ және сабақтан тыс іс-әрекет барысында қауіп-қатерсіз жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру болып табылады».[Әдістемелік нұсқау хат, 2016-2017 оқу жылы, Астана, 2016 жыл, 94- бет].

Аталған әідістемелік нұсқау хатты басшылыққа ала отырып, биология пәнін оқытудың ерекшелігін танытатын маңызды компоненті - биология пәнін оқытуда оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру тәжірибесімен ой бөліскелі отырмын.

Биология - даму үрдісі адамзаттың назарында үнемі бола беретін ерекше ғылым саласы. Осы ғылымның пән болып енуінің өзектілігі - оқушының ғылыми-жаратылыстану сауаттылығын дамыту маңызды болмақ. Оқушының тұлғалық қалыптасуында танымдық біліктерді дамыту үшін ғылымижаратылыстану процестерін түсіндіру, құбылыстарын баяндау, түсіндіру және болжам жасауға үйрету,теориялық зерттеулерді оқып танысу, эмпирикалық зерттеулер (лабораториялық және практикалық жұмыстар) жасауға дағдыландыру, жеке зерттеушілік жобалармен жұмыс жасауға бейімдеу аса даярлықпен жұмыс жасауды қажет етеді. Биологияның оқыту әдістемесінде өсімдіктер мен жан-жануарлар әлемінің түрлі биологиялық эволюциясы қарастырылатындықтан, пәннің күрделі тақырыптарын түсіндіруде оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолдануға болады. Сабақ мазмұнының ерекшелігін құрастыруда берілетін білімнің оқушының функционалдық сауаттылығын ашуда қай қырын ерекше таныта білетініне назар аудару керек. Оқушының қабылдауындағы гүлдердің ұғымы ұқсас емес екенін, әр гүлдің өзіне тән өсу, өну, жетілу, тұқым шашу, көбею процесі бар екенін және өмірде гүл атауларын білумен қатар оны қолданудың қаншалықты маңызды екенін білуі керек. Қолымен өсірген гүлді тамырлатып өсірген оқушының оны зерттеу күндерін белгілеп отырып, қанша күнде өскенін, оның қандай топырақ құрамында өсіргенін, қарашірінді топырақтың маңыздылығы мен оған берілетін қосындылардың маңыздылығын анықтай білсе - Сіздің оқушымен жасаған жұмысыңыздың оның санасында өмірлік тәжірибе болып қалатыны сөзсіз. Ендеше, оқытуда теориялық білімнің негізіне сүйеніп оқушыны зерттеп тануға, сипаттау мен оны таныстыра білуге, өсудің жолдарын шеше білуге, оның қолайлы ортасын қалыптастыруға оқушы мүмкіндігінің қаншалықты мол екенін сараптай аламыз. Оқушы - зерттеушінің рөлін дамытуда оның теориялық білімін дағдылық білікке алмастыру болып табылмақ. Оқушыға дұрыс бағыт-бағдар арқылы оқушының дүниетанымында жаңа көзқарас пен пәнге деген ерекше қызығушылықтың пайда болатынын аңғарамыз. Осы тарапта өзім сабақ беретін мектеп-гимназияның оқушыларымен жүргізген сабақ кезеңдерімнен өз тәжірибелеріммен бөліскелі отырмын. Алдыңда отырған оқушы білім алу құрметіне лайық. Сондықтан әрбір оқушының жан дүниесіне, сезіміне әсер ете білу - мұғалімнің оқытудағы әдістемелік ерекшелігін айқындайды. Оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру үшін бірнеше сабақ үлгілерін жүргіздім. Солардың ішінде 6,7 кластар аралығында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту үшін әдістемелік нұсқаулықтағы бағыт-бағдарды негізге алып, жеке оқушылармен жұмыс жасадым:

1.Гүл және ол туралы мәлімет жинау, оның атауы мен аударма атауларын салыстыру

(танымдық және тіл сауаттылығы);

2.Гүлдің құрылымы мен оның өсу кезеңдері ( ғылыми-жаратылыстану сауаттылығы)

3.Гүл туралы халық арасындағы тараған аңыздар мен әңгімелер, баяндаулар (фольклорлық сауаттылығы)

4.Гүлдің емдік қасиеті мен қолданысы, гүлдің өсетін географиялық орындары (медициналық және әлеуметтік сауаттылығын дамыту)

5.Гүлді табиғи ортада танып-білу, ажырата білу, гүл ерекшелігін тануға әуестілікті дамыту (танымдық және биологиялық білім сауаттылығын ).

( мұғалімнің жеке сабақ жоспарынан алынды)

Нәтижесінде гүлдер тарихына қатысты көптеген деректер мен мәліметтерді, танымдық және тарихи аңыздарды, сұлбалық суреттерді жинаған оқушылардың коллекциясы жинақталды. Әрбір гербарийдің жинақталуына оқушылар жоба жасағандай дайындықпен кірісті. Сол жұмыстардың бір-екеуінен оқушылардың өз қолымен жазған «Гүл түрі және оны тану» атты жұмыстардан келтіре кетейін. 6 сыныптың екі оқушысы жазған топтық жобасында «Жүгері және оның пайдасы» деген тақырыптағы ізденісімен таныстық. Сынып оқушылары түгел сарапшы ретінде қатысып, жоба соңында өз пікірлерімен бөлісті. Оқушы жобасынан үзінді: «Жүгері - «дала аруы» деп аталған мал азығы мен адамға тағамдық құндылығы жоғары дәнді дақыл. Оның адам үшін маңыздылығын әлем халықтарының тағамдық қорында жиі кездесетін бидай мен күріштен кейін үшінші орын алады екен. Жүгері отаны - Америка құрлығы. Мексика, Гватемала, Боливия, Перу елдерінде жүгері бес-он мың жылдан бұрын белгілі болған. Фольклорлық салада - осы елдердің аңыз-ертегілерінде жүгері туралы көп таралған. Өсімдіктің қасиеті - тәтті, дәмді, жағымды, усыз, пісіріп жеуді қажет етеді. Медициналық жағынан : жүгерінің аналық мойыны дәрі, оны орып алған кезде жинап, кептіріп, түрлі сырқаттардан сауығу үшін пайдаланады. Оның тіпті жас тамыры мен жапырағы да дәрі көрінеді.Онымен бүйрек, өт, несеп жолдарын емдеуде, созылмалы холесцистит, жүрек аурулары мен қан тамырларының ауруларына және іш қату мен бас ауруларына,ұйқы қашуда пайдалы көрінеді. Тіпті жүгері мұртшасының өзі көп ауруларға ем болады екен.Жүгерінің құрамында - адам ағзасына қажетті пайдалы К дәрумені көп, май аз мөлшерде кездеседі. Қазіргі таңда жүгерінің өзінен бірнеше тағам түрлері жасалады. Оның әрбір дәні адам ағзасындағы бірнеше дәрумендердің қалыптасуына негіз болады екен.» Міне, осындай деректермен жазылған оқушы ізденісі арқылы жүгері туралы толық ақпарат алуға мүмкіндіктер туады. Оқушылар алдына пән мұғалімі ретінде төмендегідей талап негіздерін қойып көрдім:

1. Мен осы өсімдік туралы нені білдім және мен қалай іздендім?

2. Өсімдіктің басқа да туыстас тұқымдастары туралы не білемін, оған көзқарасым қандай?

3. Менің ізденісіме қандай кедергілер мен қиындықтар болды?

4. Бұл жұмысыма кім көмек берді? Бағыт-бағдар барысын қалай жобаладым?

5. Бұл жұмыс менің өмірімді қалай өзгертті?

Аталған сауал-талаптар негізінде оқушылардың қаншалықты жұмыс жасағандарын сараптап, олардың жұмыстарын сынып болып отырып толықтыру немесе жинақтау жасалады. Соңынан гербарий арқылы жүгері, жусан, қалақай секілді гүлдердің жинағы жасалады. Ең бастысы, гүл туралы мектеп қабырғасында отырғызып теориялық білім берумен шектелмей, мектеп ауласы мен табиғат аясында гүлдерді таныта білу оқушының тұлғалық дамуын қалыптастырады.Сондай-ақ 7 сыныпқа қосмекенділердің жеке мүшелері жүйесінің құрылыс ерекшеліктері тақырыбында оқушылардың ой-өрісін дамытатын тапсырмалармен жұмыс жасадық.

Оқушыға нақты талаптар қойылған кезеңде ғана оның жауапкершілік әлеуеті артады, ортамен санаса біледі, өз көзқарасын қорғауға, өз ойын ашық айтуға бейімделеді.

Сонымен бірге оқушыларға сынып кезінде және сыныптан тыс жұмыстарды беруде үй гүлдерін отырғызу мен жабайы гүлдерді үйде отырғызып көру тәжірибелерін ұсынып көрдім. Нәтижесінже сынып оқушыларының гүлге деген қызығушылығы мен оны өсіру «науқаны» өзара жарыс түрінде басталып кетті. Күнбағыстың үй жағдайында өсуі мүмкін бе деген сауалына кейбір оқушылар жауап та беріп келді. Күнбағыс туралы деректер арқылы оның табиғат аясында күн жылуын ерекше алатындықтан, 70% отырғызған үй күнбағысы солып қалған, тіпті қолдан жарық берілсе де, күн жылуындай бола алмайтынын дәлелдеген.Биология пәніндегі ең қызықты тақырыптар - биологиялық дәрумендердің өсімдіктер мен жеміс - жидектерде кездесуіне сабақтар беру барысында терең ізденіс пен рухани даярлықтың қажеттілігі сезіліп отырады. Сондықтан көбіне халықтық емдік шөптер энциклопедияларына шолу жасап, оқушыларға осы тарапта гүл мен өсімдіктер, жеміс-жидектер атауларына қатысты тапсырмалар беріп отырамын. Оқушының танымдық сауаттылығын арттыруда оның теориялық алған білімін практикамен ұштастырып отыруы маңызды болатынын алдыға қоямын. Функционалдық сауаттылықтың маңыздылығы тек ізденістермен ғана шектелмеуі керек екенін білеміз. Алайда, осы тарапта қандай жұмыстар жасап жатырмыз? Ендігі осы сауал төңірегінде ой қозғауды қаладым. Биология пәнінен алдағы уақыттарда танымдық маңызы зор үйірме мен эмпирикалық курстар жүргізсем деген мақсатым бар. Осы орайда «Өсімдіктердің адам ағзасына пайдасы мен зияны» , «Жеміс-жидектен аларымыз көп», «Ағзамыздағы тірі жасушалар әлемі» атты тақырыптарда жұмыстар жасауды мақсат етіп жүрмін. Осы мақсатта оқу тапсырмаларын әзірлеу барысындағы Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА басылымдарында ұсынылған, халықаралық салыстырмалы PISA және TIMSS зерттеулерінде қолданылатын тапсырмалар жүйесімен танысып отырамын. «Туған өлкені тану» бағдарына сай облысымыздағы 12 ауданда өсетін өсімдіктер мен қорғауға алынған ағаштардың, жан-жануарлар әлемі мен Торғай-Ырғыз қорығының бағдарлы жұмыстарымен танысып отырамыз. «Туған елге саяхат» тақырыбында жүргізген сыныптан тыс жұмысымда осы аталған ойлар қозғалған болатын. Сонымен қатар, оқушыларға танымдық сауаттылығын арттыру барысында өсімдік, жан-жануар, адам ағзасындағы биологиялық өрістің бар екенін дәлелдейтін деректермен жұмыс жасаудамын. Биологиялық өріс - барлық жер бетінде жаны мен тәні бар тіршілік иелерінің - өсімдіктер дүниесі мен жан - жануарлардың және адам ағзасының құпиялы сырына толы екен. Егер Сізге гүл энергиясы әсер ете ме деп сауал қойса, не деп жауап берер едіңіз? Ойланып қалуыңыз да мүмкін. Сондықтан, біздің күнделікті өмірде биологиялық өрісті сезіну мен оны зерттеу, бақылау, нәтижелерін жазып жүруді жоспарлаудамыз. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту арқылы биология пәнінен өз ортасы мен табиғатын, өлкесін, әлемдік фауналар мен табиғи зоналардың табиғат құпияларын білуге деген құштарлықты, біліктілік пен білім құзіреттілігін терең қалыптастыру болып табылады.

Сөзімнің соңын белгілі неміс ақыны Гетенің сөзімен аяқтағалы отырмын: «Мен осы кіммін өзі, не тындырдым, нені көрдім, нені естідім, нені бақыладым? Соның бәрін жинадым, іске жараттым. Менің шығармаларым жеке-жеке мыңдаған адамдардан, надандардан да, даналардан да, ақымақтардан да қорек алған. Жастық есею, қартаю кезеңдерінің бәрі маған өз ойын, өз қабілетін, өз үмітін, өзіндік өмір сүру қабілетін сыйлаған. Мен өзгелер сеуіп еккен егінді жиі-жиі орып, өнім алғанмын. Ендеше менің еңбегім - көпшіліктің күнкөріс еңбегіне саяды»,- деген екен. Ендеше, әр еңбегіміз - оқушы алдындағы парызымыз бен міндетіміздің адал орындалуы бола береді деген ниеттемін! Әдебиеттер.

1.2016-2017 оқу жылының «Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беретін ұйымдарда оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері» атты әдістемелік нұсқау хаты;

2.Бағдараламлық жұмыс жоспарым бойынша өтілген сабақтар нәтижелері;

3.Сейітқамза Қалиев «Емдік рецептер энциклопедиясы», Алматы, 2010 жыл, «Арыс» баспасы;

4.Биология пәні бойынша дидактикалық материалдар мен оқулықтар,

5.«Асылдың сөзі - ақылдың кені», Алматы, 1998 жыл, «Ғылым» баспасы.

Спорттық ойындарда бала денсаулығының шыңдалуына қажетті әлеуметтік - психологиялық тренингтерді жүргізу

Шаненов М.Б. №21 ОМГ

Күнделікті өмірде бала денсаулығының қаншалықты маңызды екенін ешқа шан естен шығарған емеспіз. Әрбір баланың жан дүниесімен қатар оның денсаулығын да шыңдап жатқанымызды ұғамыз. Сонда да тәрбие мен білім беру барысында балаға спорттық ойындардың қаншалықты қызық екенін тренингтер арқылы өткізіп көрдік пе?! Ол тренингтердің оқушы үшін спорттық ойындарға қанша қатысы бар деп ойлауыңыз мүмкін... Ойлауыңыз да заңдылық. Сол сәтте Сіз баланың жан дүниесінде болып жатқан дамудың бір кезеңі оның рухани - психологиялық деңгейде өсуі қажет екенін сезінетін боласыз. Баланың тек доп алып жүгіруі немесе эстафеталық жарыста жетілуі ғана емес, оның ортада жан дүниесінің спортқа деген терең философиясын ұқтырғыңыз келсе, бір сәт түрлі жаттығу тренингтерін өткізіңіз. «Ол қандай тренингтер?» - деген сауалдың алдымыздан шығатыны анық. Ендеше біз бүгін сол спорт ойындарымен қатар оқушының спорт әлеміне жетелейтін денсаулық тренингтеріне тоқталып өтеміз.

Қазақта «Бала ойнап өседі» деген қанатты сөз бар. Астарына назар аударып көрген адам оның мәніне түсіне бермеуі мүмкін. Сөздің мәні «баланың ойын арқылы ойлап өсуінде» болып отыр. Ендеше қазіргі дене шынықтыру пәні мұғалімінің сабақ беру әдістемесінде үлкен өзгерістер мен оқыту жүйелерінің енгізіліп жатқаны - бала санасын дамыту мен оның жетілдіруге, білім алудағы әлемдік тәжірибелер арқылы оқыту әдістемелері жасалуда. Баланың физиологиялық жас ерекшелігіне қарай 1 - 4 сыныптар үшін саналы қозғалыс пен қимылдарға үйрету, дағдылық жаттығуларға бағыттау, бір бағытта спорттық мүмкіндігін ашуға көмектесу болып табылады. Баланың еркін қимыл әрекетінің маңыздылығы - оның оқытуда мұғалім сөзінің тренингке құрылған жаттығуыларынан бастау алады. Сабақ жоспарын жасауда мұғалім әрбір бағдарламалық тақырыпты құрғанда, оның қандай қажеттілігі мен бала денсаулығына бағдарланғанын ажырата білген дұрыс. Мысалы, біз көбіне 4-6 кластар аралығында оқушылардың допты алу мен оны игеру, алып жүру, бір-біріне берудегі тәсілдерін игертеміз. Ол тәсілдерді игерту барысында Сіз «Бүгін біз доптың кіммен жақын дос екенін білейік»,- деген тренинг және ойын түріндегі жоспарын құрсаңыз, бала қызығушылығының мәні артқанын ұғасыз. Құрған жоспарыңызда барлық ойын түрлеріңізді қызығушылықпен, құштарлықпен жасай алатындай етіп ұйымдастырсаңыз, Сіз де, оқушы да сергектік пен салмақтылықты сезіне аласыз.

Балаға бірінші қарым-қатынаста, мұғалімнің баламен қарым-қатынасын білдіретін тренинг «Менің есімім - менің мінезім» деген тақырыпта өткізіп көріңіз. Әрбір бала Сіздің жылы қабағыңыз бен мейірімге толы көзіңізге қарап сенімді әрекет ете алады. Марат деген оқушыңыздың атын атаған сәтте оған сенім білдіре отырып: «Марат деген есім - қазақ халқын марафон арқылы әлемге танытқан Марат Жыланбаевтай біздің Мараттың да өз биігі бар»,- деп бір ауыз айтып жатып - ақ баланың бойындағы Сізге деген көзқарастың ұлы сенімге айнала алатынын білесіз бе?! Ол - оқушының жігерін жанып, намысын оятады, тұйық мінезінен арылтып, ортамен байланысын күшейтеді. Баланың табиғаты нәзік келеді. Оны сенім мен жігерге толтыру үшін Сіздің де жүрегіңізде шәкіртіңізге деген шынайы қарым-қатынас орын алуы қажет.

Бала танымындағы спорт - қызықты әлем. Есіл-дерті «ойын мен жүгіру» секілді әлемнен оны саналы да бағдарлы ортаға бұрсаңыз - ол Сіздің мұғалім ретіндегі ұлы жеңісіңіздің бірі. Оқушы Сізді сол үшін өмір бойы құрметтеп өтетін болады. Сондықтан әрбір сабағымызда баланы тәрбиелеудің түрлі тренингтерін енгізіп отыру сабақтың маңызын арттырады. Бала жауаптары былай өзгереді:

• Мен де осылай Асылан секілді жасай аламын...

• Мен де ертең өскенде ...

• Маған да үнем осы жаттығуларды жасап отыру керек...

• Менің күрес туралы пікірлерім мүлдем өзгерді, сөйтсем...

Бала санасында осынша ойлардың қалыптаса бастауы оқушыға жүйелі түрде болсын, тамтұмдап болсын жүргізілген тренингтік сабақтардың нәтижелері көрінеді.

Бала санасын жас кезінен бастап саналы түрде ойлауға қалыптастыру үшін уақыттың кідіріп жатпасы белгілі. Сондықтан әрбір айтқан сөзіміз бен жоспарымызды, жасаған бағдарламамызды, өткізген сабағымызды белгілі бір есте қалатын әсерге толтырсақ, соның өзі тренингтік - дамыту болып саналады. «Мен Кіммін?» деген тақырыпта сабағыңыздың қортынды кезеңіне тренинг құрастырып көріңіз. Ол үшін Сіз мұғалім ретінде өз сабағыңыздың маңыздылығы үшін емес, әрбір баланың қанша мүмкіндігі барын білуге ұмтылыңыз. Баламен қарым - қатынаста ескеретін нәрсе - ең қиыны өзіңіздің мұғалім ретндегі пікіріңіз ғана емес, оны танып-білудің қиын екенін ұмытпаңыз. Бала - ол қалыптасушы кристалл секілді, дұрыс түзілмесе, бір шірінді сөзден-ақ морт сынады, өмірі тас-талқан болмақ. Сондықтан қазақ халқы «Қолда барда алтынның қадірі жоқ» деп бекер айтпаған.

Бала белсенділігін арттыру спорттық ойындар мен шараларда маңызды орын алады. Сол кездері кейбір оқушыларымыз жиі қатысып, кейбір оқушылар шет қалып жатады. Сіз қатыспай жүрген немесе еленбей қала беретін оқушыларды «белсенді ортаға» қосыңыз. Ол үшін ол оқушының қай спортшыны сүйетіні сұрастырып көріңіз, соның әрекетіне лайық сауал қойып көріңіз. Сізге ол оқушы туралы жақсы пікірлер қалыптасады.Ол да ашылып сөйлеу мен белсенділікке бейімделеді. «Белгісіз капитан» рөліне енген балада ұмтылыс жасалды ма, жоқ па , оны Сіз бен оқушылар сараптайды. Бағалау әділ болғаны дұрыс. Әйгілі Эдуард Шостром деген ғұламаның бір сөзі бар екен: «Не важно, насколько нелеп, глуп и смешон я могу быть, это я, и я должен быть патриотом себя»,- деген сөзінен аудармасыз-ақ бала сенімінің туындауына өзіміз себепкер болатынымызды ескеруіміз керек.

Тренингтердің түрлері :

1. «Менің мүмкіндігім қандай?» тренингі - бала өз қабілеті мен мүмкіндігін дамыту мен жетілдіруге, тануға негіз бола алады.

2. «Сүйкімді кейіпкер» тренингі - еліктеу мен ұмтылысқа, ұқсаудан өзінің жеке тұлғалық қалыптасуына әкеледі.

3. «Менің денсаулығым» тренингі - бала өзінің денсаулығы жайында ақпарат ала алатын немесе оны дамытуға қандай бағыт-бағдар керек екенін білу.

4. «Менің жаман әдеттерім» тренингісі - бала бойындағы жағымсыз қылықтар мен әдеттерден арылуға негз болады.

5. «Мен бүгін не жасадым?» тренингісі - баланың әр күн сайын өзіне есеп беруі мен өз қателігін жөндеуге ұмтылысын қалыптастыру.

6. «Менің салауатты отбасым» тренингісі - отбасымен бірге және ортада қалыптасуына негіз болатын дамыту тәлімі.

Тренингтерді қалыптастыру мұғалімнің өз ерік-жігерінен туындай алады. Баланы жүйелі дамытамын десеңіз, спорттық ойындар мен шараларда, сабақтарда қолдансаңыз, Сіздің жоспарлы жұмысыңыздың маңызы артады. Әрбір күннің қажеттілігін мен қадірін сезініп, уақытыңды үнемдеп жұмсауға үйретудің өзі де оқушы бойына жинақылық пен үнемділікті, ұқыптылықты, жауапкершілікті үйретеді.

Әдебиеттер.

1.Қ.Жарықбаев, С.Қалиев «Қазақтың тәлм-тәрбиесі» , Алматы, 1991 жыл, «Жазушы» баспасы; 2.А.С. Прутченков «Өмір мектебі», 1998 жыл, «Педагогическое общество России», «Новая цивилизация» баспасы ;

3.М.Жанпейісова «Баланы дамытуға арналған дамыту тренингтері», Алматы, «Ғылым» баспасы, 2001 жыл.

Бастауыш кластарда топтық жұмыстың тиімділігі

Жолмырзақызы А. №29 ОМ

Бүгінгі таңда уақыт ағымы ұстаздар қауымына жаңа міндеттер , ауқымды таланттар қойып отыр. Оқытушының алдында тұрған ең басты міндет- оқушының білімге деген ынтасын арттыра білу және жаңа деңгейге көтере білу. Сапалы білім беру мәселесі қоғамды толғандырып отыр. Өйткені қарыштап дамып келе жатқан технологиялық прогресс кезеңінде өскелең ұрпақтың білім деңгейі замануи талапқа сай болуы қажет.

Сол себепті ұстаздар әр сабағын сапалы түрде ұйымдастырып, әдіс-тәсілдерді тиімді қолдана білуі шарт. Мектепте алған білімін өмірде қолдана алатындай етіп сабақты құру мұғалімдерден көп шығармашылық ізденісті талап етеді. Ол үшін ең алдымен, әр ұстаз үнемі өз білімін жетілдіру және өз шәкірттерін тұлға ретінде тану керек. Ұлы Абайдың «Адамның қасиеті үш-ақ нәрсе: нұрлы ақыл, ыстық қайрат, жылы жүрек» демекші, шәкірттің алдына бару үшін жеткілікті білімің керек, сол тәжірибеңді ұғындыру үшін тиімді тәсілдерді қолдана білу және ұстаз мамандығын таңдаған соң, этикалық әрі моральдік құндылықтарды ұстану қажет. Мұғалімнің бұл үш көмекшілері сапалы әрі табысты оқытуына жол ашады.

Әлемдік деңгейдегі білім берудің қазіргі парадигмасы оқытудың нәтижеге бағдарлануы, оқушының жеке тұлғасына бағытталуы, ал оқыту әдістерін тұлғааралық қарым-қатынастарға бейімдеу болып отыр. Демек, оқушы білімді дайын күйінде мұғалім түсіндірмесінен алмай, өзінің өмірлік тәжірибесіне сүйену арқылы танымдық «жаңалық» ашуы, шығармашылық тапсырмаларды орындау негізінде әр түрлі өнімдер жасауы тиіс. Нәтижесінде оқушының дүниетанымы кеңейіп, өзіндік пікірі мен көзқарасы қалыптасуы керек.

Оқытудың маңызды факторы оқушының тақырыптың мәнін өз бетімен меңгеруін түсінуі мен бағалай алуы болып табылады. Мен сабақ беріп жүрген класымда топтық және жұптық жұмыс түрлерін көп пайдаланамын. Мұндай тәсіл оқу үрдісіне оқушының өзінің де қатысуын талап етеді. Осылайша оқушы да өзінің оқуы үшін жауапты болады. Оқушы мұндай жауапкершілікті көбіне сабақ беру барысында мұғалім қалыптастыратын ортада сезініп, қабылдайды.

Оқушылар жұпта немесе топтарда жұмыс істегенде, олар «мұғалім-оқушы» сұхбаты түріндегі өзара іс-қимылға қарағанда, мейлінше «симметриялы» болып табылатын өзара іс-қимылға «оқушы - оқушы» қатынасына түсе отырып, негізделген дәлелдерді әзірлеуде және қадағаланатын оқиғаларды сипаттауда түрлі мүмкіндіктерге ие болады.

Оқушыларды топтарға бөлуде түрлі әдістерді қолдануға болады: суреттер, сандар, түстер арқылы, бойларымен тұрғызып, туған күндері бойынша, есімдерінің әріптері арқылы, мозайка т.б. тәсілдер қолданамын.

Топтық, жұптық жұмыста оқушыларға берілетін тапсырма бір сарынды емес, әр түрлі сипатта болуы керек.

Топтық және жұптық жұмыс жеке шешуге болатын тапсырмаларды емес, анағұрлым күрделі тапсырмаларды шешуді көздейді.

Әр сабақтағы дұрыс ұйымдастырылған топтық және жұптық жұмыста оқушылар:

Өздігінен тапсырманы орындайды, топ мүшелерімен немесе жұбымен өз пікірін бөліседі, алмасады;

Жоспарланған тапсырмалар туралы айта алады;

Өз мүмкіндігін біледі;

Өзінің оқуы үшін үлкен жауапкершілік алуға қабілетті болады;

Назарын бақылай алады және алаңдамайды;

Өз тәртібі мен өзгенің тәртібі туралы және оның салдары туралы айта алады;

Нені қалай жасағаны туралы немесе нені үйренгені туралы айта алады;

Өз сезімі мен өзгелердің сезімі туралы біледі, көмектеседі және тыныштандырады;

Жаңа тапсырманы сеніммен қолға алады;

Өзін оқушы ретінде жағымды жағынан көргісі келеді; Топтық және жұптық жұмыстың нәтижелері:

1.Топтық, жұптық жұмысты пайдалану сабақтың нақты мәнін терең ашуға көмектеседі.

2.Оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туады.

3.Олардың әрқайсысының деңгейін анықтай аласың.

4.Оқушылардың көбін бағалауға мүмкіндік аласың.

5.Оқушыларды ізденіске баулып, жұппен, топпен жұмыс істеуге үйретеді.

6.Оқушылардың қабілеттері, сөз саптау еркіндігі, ұйымшылдығы, шығармашылық белсенділігі артады.

7.Жеке тұлғалық сипатын дамытуға, шығармашылығын шыңдауда, өзіне деген сенімін қалыптастырады.

Сабақтарға қатысқан мұғалімдер топтық, жұптық жұмыс оқушының ұжымда бірлесіп жұмыс жасауына мүмкіндік беретіні, соның негізінде көшбасшылық қасиеті дамитыны, оқушының өзіне сенімді болуына, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығы артатындығын, танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал ететіндігін атап өтсе, оқушылар оқудың (сабақтардың) қызықты өтетіндігін баяндайды.

Мектеп өмірінде оқушылардың өздігімен білім алу үдерісіне дейінгі және кейінгі кезеңін (аралығын) салыстырғанда, оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласының артқандығын, руханиадамгершілік жақсы қасиеттердің қалыптасқандығын, мұғалімнің шыдамдылық, төзімділік сияқты сапаларымен қатар оқушылардың басқаны қабылдау, түсіну, сыйлауды үйренгендігімен сипатталады. Бүгінгі қоғамға, білім беру саласына керегі де осылар. Оқытудың осындай жаңа педагогикалық әдіс-тәсілдерді сабаққа ендіру бүгінгі таңда әрбір ұстаздың басты мақсаты болуы керек. Себебі, елімізге заман талабына сай қалыптан тыс ойлай алатын, шұғыл шешімдер қабылдай білетін, белсенді, бәсекеге қабілетті ұрпақ қажет деген талапқа сай топтық, жұптық жұмыс өзінің тиімділігін тәжірибеде дәлелдеу үстінде.Оқушыны дамуына сай жеке тұлға ретінде қалыптастыру үшін мұғалімдер жұптық, топтық жұмыстарды пайдаланып, оны одан әрі заман талабына сай жетілдіруі қажет. Осылай оқушылардың білім жетістіктерінің деңгейін көтеруге болады деп есептейміз.

Әдебиеттік оқу пәнін өткізу кезінде бағдарламада ұсынылған жеті модульде қарастырылған идеяларды пайдалана отырып, сабақтарымды өткіздім. Оқушыларды әр сабақта бірлескен топтық жұмыстарға тартуға тырыстым. Топтық жұмыстардың ережелерін оқушылармен бірігіп құрастырдық. Топтық жұмысты жасауда ынтымақтастық атмосфера жасадым. Топтасу барысында әр оқушы қамтылды. Оны тренингтер арқылы жүзеге асырып отырдым.Класс оқушылары өте жоғары қызығушылықпен кірісіп кетті. Сабақ барысында тапсырмаларды өздері талдап, бір шешімге келіп, бір-бірін тыңдап, әрқайсысының пікірі құнды екенін білді. Алғашқы сабақта оқушыларды біріктіру үшін топтарға бөліп отырғыздым. Кейінгі сабақтарда топтағы оқушылар орындарымен ауыстырылды.Әр сабақта топтарды өзгеріп отырғанын қадағалауға тырыстым. Өткізген сабақтарымдағы менің ендігі рөлім бағыт беруші, оқушының ойын толықтырушы, топтық ережелерді сақтау барысын қадағалаушы, оқушылардың білім деңгейін бағалаушы, бақылаушы. Сабақ барсынды АКТ-ны жиі пайдаланып отырдым.Өйткені АКТ арқылы оқушылардың ойлау қабілеті мен тіл байлықтары дамыды. Сабақта берілген тапсырмаларды топ ішінде талқылау барысында оқушы өз білгенін өзгеге түсіндіре отырып, өзгенің түсінгенін ой иелегінен өткізу арқылы пікір алмасуы, ойларын толықтыруы, жинақтауы айқын байқалып отырды. Жаңа бағдарлама бойынша өткізген сабақтарымда оқушылар жауаптарын ауызша айтып ғана қоймай, ойларын жеткізу мақсатында қағаз бетіне түсіріп немесе презентация құрып, тіпті тақырып бойынша төрт жол өлең жолдарын шығарды. Бұдан қорғаудың әр түрін қолдана отырып, әр оқушыға өзін әр қырынан көрсетуге мүмкіндік болды. Топтық жұмыс әдебиеттік оқу сабақтарында өте тиімді, себебі оқушылар өз ойларын жеткізе біледі. Топтық жұмыс өткізген барысымда мынадай өте қызықты сабақ өтетінін білген жоқпын. Топтық жұмыста бәрі қызу жұмыста, біреуі сурет салса, біреуі өз ойын салуда. Дәстүрлі сабақтарымды салыстырып кететін болсам, оқушыларым жалығып отырушы еді. Ал топтық жұмыста жалығып отырған оқушылар қызығушылығы артып, жұмылдыра жұмыс жасай біледі. Орташа оқитын оқушы төмен оқитын оқушыларымен ойларын бөлісіп жатыр. Ал дарынды балалар орташа оқитын оқушыларға кеңес бағыт бере отыра көмектесті. Жаңа әдісті қолданып ұсынған тапсырмаларда оқушылар бір-бірімен тығыз қарым-қатынас жасап, өздеріне ұсынылған тапсырманы орындау жолдарын іздеу барысында топпен шешіп, бір-бірінің көмегіне жүгінді. Білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктестер әркім өз идеяларын ортаға тастап, өзара рөлдерге бөліне отырып, берілген уақытты тиімді пайдалануға тырысып отырды. Ал түсінгендерін топпен қорғау барысында топтар бір-біріне сұрақ-жауап арқылы кеңінен талқылап отырды. Менің ойымша осы сабақтарда сыни тұрғыдан ойлауға, білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер,білім беру үшін бағалау және оқуды бағалау, білім берудегі басқару және көшбасшылық және талантты мен дарынды балаларды оқыту модульдері араласып өтілді. Әсіресе, әдебиетік оқу пәнінде «Адам болам десеңіз» тарауы бойынша өтілген әрбір тақырыпты өту барысында тиімді, нәтижелі топтық жұмыс формасын жиі қолдандым. Себебі, топтық жұмыс оқушы мен оқушы, оқушы мен мұғалім араларындағы білім алу, білім беру әрекеттері үлкен орын алатынын көруге болады. Оқушылармен топтық жұмыс жүргізу алдында оларды қабілетіне, қызығушылығына, икеміне, біліміне қарай лайықтап алдым, тексеру мен бағалаудың әділдік, жариялылық талаптарын орындау, ұстаз бен шәкірт ынтымақтастығы арқылы оқушының белсенді ойлауына, белсенді сөйлеуіне, шығармашылығына қол жеткізу біздің өтіп жатқан тәжірибеміздің болашағы деп ойлаймын. Сабақ тиімді өту үшін көп ізденушілік, жауапкершілік керек. «Сабақ кезеңдерінен .....»

«Қадірлі әкелерім,мейірімді аналарым» тарауын аяқтап,қорытындылауда оқушылар топтарға бөлініп әр топқа сұрақтар қойылды.Оқушылардың мұндағы мақсаты топпен жұмыс жасау арқылы ой бөлісіп,бір-бірінің ойын толықтыру арқылы берілген тапсырмаларды дұрыс түсіне орындау,мағынасын ашу.

Ал «Адам болам десеңіз» тарауын бастауда барлық топ өз ойларын тапсырма бойынша адам бойындағы жақсы ,жаман қасиеттерді салыстыра отырып, ойларын постер әдісі арқылы жан-жақты талдап ,көрсете білді.

Қорыта айтқанда топтық жұмыс оқыту процесін байыта түседі,оқушылардың белсенділігін жетілдіреді,,қызығушылықтарын арттырады.Өйткені,оқушылар топтық жұмыс кезіндегі ашылды деп айта аламын.

Әдебиеттер.

1.Қазақстан Республикасы «Бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты»

2.К. Ж. Төребаева, М. Н. Есенғұлова «Психологиялық-педагогикалық диагностика»

3.Деңгейлеп саралап оқыту педагогикалық технологиясы талаптарына сәйкес өтетін сабақтардың үлгісі. -А, 2006.

Дене тәрбиесі сабағында сын тұрғысынан ойлау тенологиясының тиімділігі

Суханов М.С. №28 ОМ

Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруі жөнінде мемлекет басшысы алға қойған міндетті жүзеге асыруда халықтың денсаулығы ең маңызды мәселе болып табылады. Қазіргі уақытта әлеуметтік жағдай, өмір сүру ұзақтығының төмендеуі және адам экологиясының қолайсыздығы бүкіл өркениетті әлем үшін көкейтесті мәселе болып отыр.

Еліміздің даму бағытын бекіткен «Қазақстан – 2030» бағдарламасында салауатты өмір салтын ұстану мемлекеттік маңызы бар мәселелермен тең дәрежеде екендігі баса көрсетілген. Өмір салты мен денсаулық арасындағы өзара байланыс салауатты өмір салты ұғымын құрастырады. Салауатты өмір салтын насихаттауда, салауатты өмір сүру мәдениетін қалыптастыру мәселелерін жетілдіретін, осы саладағы басымдылықтарды анықтайтын ғылым да, өскелең ұрпақты оқыту, тәрбиелеу формалары мен жаңа әдістерді ұстанатын білім де қажет. Мектеп оқушыларының салауатты өмір салтын қалыптастыру туралы алған білімдері болашақ азаматтардың денсаулығын сақтап қалуға берік тірек болады.

Дене тәрбиесі сабағында жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі жоғары. Білім – қоғамды тұрақтандыратын, рухани мұраны сақтайтын, ұрпақты ұрпаққа сабақтастыратын құрал. Қолда бар мүмкіндікті пайдаланып оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді қолдану, жаңа технологияны әркімнің өз сабағында пайдалану арқылы оқушы жастарды халықтың дәстүр үрдісінде адамгершілікке, салауатты өмір сүруге баулу дені сау ұрпақ тәрбиелеу дене тәрбиесі пәні мұғалімдерінің басты міндеті. Олай болса, оқыту мен тәрбиелеудің ой елегінен өтетін әдістәсілдерін, жаңашыл педагогтардың тапқан әдістемелерін біліп қана қою жеткіліксіз, оны әркім өз мүмкіндігінше күнделікті сабақта пайдалану қажет. Дене шынықтыру пәнінің басқа пәндерге қарағанда көптеген ерекшеліктері бар. Мұнда негізінен оқушының қабілеті, бейімділігі баса назарда болуы керек. Дегенмен де оқушыларды бейімдеу, қабілетін дамыту, спортқа деген қызығушылығын арттыру жақсы ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Сондықтан оқушылардың пәнге қызығушылықтарын арттыру, сабақта тақырыпқа байланысты спорт түрлерінің шығу тарихын, спорт түрлері дамыған елдерді спорттың әр саласындағы белгілі спортшылар өмірін алуға болады. Сол себептен мұғалім сабақты тартымды етіп теория мен практиканы ұштастыруында жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі баса назарда болуы қажет. Бұл мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас, сабақты жақсы оқитын, спортқа бейім оқушылармен белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық баланың дамуы үшін қолайлы жақсы ойлар туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуін ойластыру тиіс. Барлық оқушылар өз қабілетін ең төменгі жеңіл тапсырмаларды орындаудан бастайды, оларды міндетті түрде толық орындап болғаннан кейін ғана, келесі күрделі деңгейдегі жаттығуларды орындауға көшіп отырады. Бұл оқушылар арасындағы бәсекелестікті және әр оқушының өз қабілетіне, қызметіне сәйкес жоғары деңгейге көтерілуіне толық жағдай жасалады.

Жаңаша әдістерді сабақтарда үнемі қолданысқа енгізуде теория мен практиканың ұштасуына мән бергенде ғана жұмыстың мазмұндылығы көріне алады. Осы бағыттарда сын тұрғысынан ойлау және деңгейлеп оқыту технологияларының тиімді әдістерін дене шынықтыру пәнінде қолдануды ұсынамын. Алдымен «Дене шынықтыру пәні не береді?» –деген сұраққа:» Қимыл қозғалысты береді. Машықтандыру. Дене мәдениетін қалыптастыру. Денені шынықтыру, тәрбиелеу. Жалпы дамыту жаттығуларын меңгертеді. Мемлекеттік стандарттық бағдарламаны жоспарлай білуді, нормативтік тест жаттығуларды игертуді береді.

Дене тәрбиесі сабағында сын тұрғысынан ойлау технологиясын тиімді пайдалануға да болады. Осы технологияның шығармашылық бөлігін басшылыққа ала отырып, ой толғау жасауға болады (мысалы, дене шынықтыру сабағын ойын түрінде ұйымдастыру), сол арқылы, оқушылардың бейімділігін арттыруға болады. Дене тәрбиесі сабағында сын тұрғысынан ойлау технологиясын тиімді пайдалану. Осы технологияның шығармашылық бөлігін басшылыққа ала отырып ой толғау жасауға болады. (мыс: дене шынықтыру сабағында сабақты ойын түрінде ұйымдастыру керек) осы арқылы. білім алушылардың бейімділігін арттыруға болады. Күтілетін нәтижені, дене тәрбиесі пәніне деген қызығушылықтары артады. Оқушының шығармашылығы, өзін-өзі басқаруы, құрметі, эстетикалық талғамы артады. Дене шынықтыру сабағында онда 1- 2 курстарға сергіту сәтін алуға болады.

Ал деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдануда:

Бұдан қандай нәтежиелерге қол жеткізуге болады? Сабақ барысында:

Алдымен білім алушының не? деген сұрағына: Сабақта шынайлық, оқыту бар екенін көрсету.

Білім алушының қашан? деген сұрағына: Сабақтан кейін болатын жағдайды толық анықтатуға көз жеткізу қажет.

Білім алушының қайда? деген сұрағына: Білім алушының және ұстаз арасындағы серіктесін анықтап нәтежиеге қол жеткізу қажет.

Қорыта айтқанда: Мен алдымен жеке тұлғаның әлеуметтік, құзыреттілігін дамытуды керек еттім. Сол арқылы ұжымдық зеттеуге қол жетіздім, яғни білім алушының өзін-өзі басқарудағы әлеуеті артады.

Жаңа идеяларды қолдана отырып, орындалатын жұмыс бағыты.

1. Білім алушымен қарым-қатынасты қалыптастыру

2. Білім алушының логикалық ойлау қабілетін дамыту

3. Әр білім алушының әрекетін, ұлттық болмысын пайдалануға жұмыстану.

4. Білім алушының ұлттық моральнің орындалуын қамтамасыз ету.

5. Білім алушының санасын, сенімін, көзқарасын,білімін артыру.

6. Білім алушының парасатын, ойлауын қалыптастыра отырып машықтандыру.

Ең бастысы, оқу үрдісінде міндетті пәндерде білім алушылардың теориялық білімін әлеуметтік қалыптастыруға мән беру керек.

1. Әр білім алушының білімі, қабілеті қалыптасады.

2. Білім алушының бойындағы жетістіктері көрінеді.

3. Білім алушылар қиындықтарды жеңеді, әлеуетті артады.

4. Жан-жақты дамуға қол жеткізеді.

Дене мәдениеті мен спорттың педагогикалық негіздері дене мәдениеті теориясының бөлімі болып табылады. Бұл – дене мәдениеті мен спорт міндеттерін педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылған процестер ретінде шешу жолдары туралы білім жүйесі.

Студенттердің құрылымы, сәйкестенген жағдайларға сабақ пәндер мен орындалатын міндеттерге байланысты алға қойған міндеттерге жету үшін пайдалануға қажетті құралдар мен әдістер, сабақ жүргізу түрлері, педагогикалық басқару ерекшеліктері де өзгеріп отырады. Сондықтан мамандығы мен дәрежесі бірдей, бір жарысқа дайындалып жатқан екі спортшының сабағында да ерекшелік болады. Бұлармен қатар дене мәдениеті мен спорт сабақтарының барлық түрлеріне тең дәрежеде таралатын жалпы ережелерде бар [5].

Қазіргі таңда дене мәдениеті мен спорт денсаулықты нығайтудың өміршеңдік пен еңбекке қабілеттілікті арттырудың шығармашылық жолды ұзартудың және жеке тұлғаның үйлесімді дамып қалыптасуы мен басқа да әлеуметтік мәселелерді шешудің тиімді құралы болып табылады. Осыған байланысты дене тәрбиесі мен спорт проблемаларына жарық түсіретін ғылыми білімдерге көп назар аударылып отыр.

Әдебиеттер.

1. «Қазақстан – 2030» стратегиясы

2. Г. Икіманова. Саулық пен сымбат. – Алматы: Қайнар, 1991

3.«Қазақстан мектебі» журналы, №3-2011

4. Дене мәдениеті – оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу жүйесінде. //Ізденіс-Поиск. 2009. №2(2) -Б.262-264. 5. Е. Уақбаев. Қазақстанда дене тәрбиесі жүйесінің дамуы. – Алматы: Санат, 2000ж.

Дене шынықтыру пәнінен ақпараттық технологияны қолдану жолдары

Аманкелдин А.А. Сазды ОМ

Оқытудың жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларын меңгеру - қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр" деген болатын. Ұстаздар қауымының алдында сабақта ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып жаңа технологияларды қолдану арқылы оқушылардың білім деңгейін арттыру; Елбасы жолдауын жүзеге асырып, бәсекеге қабілетті мамандарды дайындауда жаңа ақпараттық технологияның алар орны ерекше. Оқытудағы жаңа технология аса қажетті педагогикалық мәселелердің шешімдерін табуға, ой еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Жаңа технологияларды оқыту үрдісінде қолданудың негізгі ерекшелігі ол оқытушылар мен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және оны педагогикалық мақсатта пайдалану оқушылардың зердесіне, сезіміне, көзқарасына әсер ете отырып оның интеллектуалдық мүмкіншіліктерін арттыруға көмектеседі.

Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі – бұл оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз өзіне сын көзбен қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік береді. Ол үшін оқытушы өткізетін сабағының өткізу әдісін дұрыс таңдай білуі қажет. Сабақты сәтті ұйымдастырудағы басты мақсат - оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, бүгінгі заман талабына сай білім беру. Сабақтың сәтті өтуі біріншіден, оқытушының біліміне, іскерлігіне, тәжірибесіне байланысты болса, екіншіден, сабақ материалына, ал үшіншіден, топтың типіне, төртіншіден мұғалім мен оқушының көңіл – күйіне де байланысты. Сабақты тартымды әрі сәтті өткізе білу оқытушылар қауымынан көп ізденуді, білімділікті, қабілеттілікті және тапқырлықты қажет етеді. Келешек қоғамымыздың мүшелері-жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты міндет.

Оқытудың АКТ және олардың қолданудың мүмкіндіктері В. С. Герушинский, В. М. Левина, Е.И.Машбиц, Г. Н. Нұрғалиева т. б. ғалымдарының еңбектерінде зерттелген. Аталған еңбектер білім беру процесінде АКТ - ны қолданудың психологиялық, педагогикалық мүмкіндіктерін ашып көрсетеді.

«Дене шынықтыру» пәніндегі АКТ-ның негізгі мақсаты қозғалыс әрекеттерін жақсартуда және ілгерілеуде, немесе оқу үлгерімін бағалауда жатыр. АКТ-ны пайдалану оқушылардың физикалық белсенділігі мен қатысуын арттыруға, алайда алмастырмауға тиіс. АКТ оқушыларға жеке кестелер әзірлеуге көмектесіп, сондай-ақ, қозғалыс қызметінің мәнін түсінуге жағдай жасайды. Ал АКТ-ны шығармашылықта пайдалану белгілі бір физикалық қиындықтарға тап болатын немесе айрықша оқытуда қажет ететін оқушыларға қосымша мүмкіндіктер бере алады.ХХІ ғасырдағы жұмыс, демалыс және қарым-қатынас жасау үшін технологияны сенімді және сыни тұрғыдан пайдалануды қарастырады. Бұл базалық АКТ дағдыларын білу есебінен қамтамасыз етіледі.Оқушылар білім бағдарламасының барлық пәндері бойынша оқу үдерісінде АКТ-ны пайдалану дағдыларын дамытады және мұны жабдықтар мен қосымшалардың мол түрін пайдалана отырып, ақпаратты іздеу, жасау және өңдеу, ынтымақтастық пен ақпарат, идея алмасу, өз жұмысын бағалау мен жетілдіру арқылы жүзеге асырады.

Дене шынықтыру сабақтарында ақпараттық және коммуникативтік технологиялардың мүмкіндіктерін қолдануда төмендегідей нәтиже беруде:

• Ілімділік оқу материалын оқу бағдарламасы бойынша ғылыми негізінде ең жоғарғы дәрежеде меңгеріп шығуы және ілімдік білімін іс жүзінде тиянақты, саналы түрде қолдана

білуі;

• Ақпараттық технология мүмкіндіктерін қолданып, өз бетімен білімін толықтыруға дағдылануы;

• Игерген материалдарын шығармашылықпен талдап, өңдеп, қорытындылап, өз көзқарасын қорғай алуы;

• Жеке қабілеттеріне қарай шығармашылық жұмыстарға белсене араласып, белгілі бір ғылыми білім саласында өз мүмкіндігін көрсете алуы;

• Ілімді жаңалық ашуға немесе ілімді іс жүзінде қолданудың жаңа жолдарын іздеуге ұмтылуы тиіс.

Электронды оқулық құралдар. Электронды оқулықтар оқушының бiлiм сапасын бақылау жүйесiн өзгертуге мүмкiндiк жасайды. Дәстүрлi оқытуда әр оқушы оқытушы тарапынан бақылау өте жиi болмай қалуы да кездеседi, ал электронды оқулықтың көмегiмен оқыту үрдiсiнiң әр кезеңін бақылай алады.

Білім-қоғамды тұрақтандыратын, рухани мұраны сақтайтын, ұрпақты ұрпаққа сабақтастыратын құрал. Қолда бар мүмкіндікті пайдаланып оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді қолдану, жаңа технологияны әркімнің өз сабағында пайдалану арқылы оқушы жастарды халықтың дәстүр үрдісінде адамгершілікке, салауатты өмір сүруге баулу дені сау ұрпақ тәрбиелеу дене тәрбиесі пәні мұғалімдерінің басты міндеті. Олай болса, оқыту мен тәрбиелеудің ой елегінен өтетін әдіс-тәсілдерін, жаңашыл педагогтардың тапқан әдістемелерін біліп қана қою жеткіліксіз, оны әркім өз мүмкіндігінше күнделікті сабақта пайдалану қажет. Дене шынықтыру сабағында алдымен оқушыларға өткен тақырытарға байланысты сұрақтар бере отырып, бүгінгі жаңа сабақтың қандай тақырыпта өткелі тұрғанын ашып алу керек. Сабақ барысында оқушыларға жеңілдетілген логикалық сұрақтар беріп, кейін күрделі сұрақтарды тапсырма ретінде беріп отыру қажет. Сұрақтарға байланысты жауабын тапқан оқушы, сол жерде практикалық түрде орындап көрсетеді. Сабақ кезінде оқушының ішкі позициялық көз қарасы мен бағыты айқын көрініс бере алады. Сонда ғана сабақ нәтижелі болып, білім сапасы артады. Ақпараттық-коммуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр. Сондықтан оқытудың ақпараттық-коммуникациялық технологиясы-білімді жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау, білімді қабылдау, білім сапасын бағалауы, оқу тәрбиесі үрдісінде оқушының жеке тұлғасын жан-жақты қалыптастыру үшін бойында ақпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың қажет кезін сезіну, оны табу, бағалау және тиімді қолдану қабілетін арттыру керек. Осыған орай ақпараттық заманда өмір сүретін адам өзін-өзі шектей білетін негізгі нормалар мен ережелерді игеруі тиіс. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. Мультимедиалық оқулықтар біріншіден оқушылардың қызығушылығын арттырады, екіншіден зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді, сонымен қатар оқушының білім алу кезеңінде оқу іс-әрекетіне белсенділігін арттыра түседі. Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша көтеру негізгі міндеттердің біріне айналды.

Білім беру жүйесін ақпараттандыру мен ақпараттық- коммуникациялық технологияны оқутәрбие үрдісінде пайдалану оқушының өз мамандығына қызығушылығы мен мамандық сапасын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, еңбек нарығындағы бәсекеге қабілетті мамандар даярлауда қоғамның даму жолдарын анықтайтыны сөзсіз.Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды мәселелердін бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни арнайы пәндерді оқытуда интерактивті техника және технологияларды қолдану. Қазіргі таңда елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру енгізілді. Ақпараттандыру жағдайында оқушылар меңгеруге тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Білім беру саласында интерактивті техника және технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін жаңашалаудың тиімді тәсілдері іздестірілуде. АКТ-ны оқу-тәрбие үрдісінде қолдану оқушының қызығушылығын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырады. Өз сабақтарымда АКТ пайдалану арқылы оқушылардың жаңа ойларын, әсерлі идеяларын тартымды етіп көрсететіндігін аңғардым. Жаңа материалдарды бірігіп талдауда да маңызы зор болды. Бұл оқушы және оқытушы жаңа ақпараттарды жеңіл түрлендіреді, жаңа нысандарды жасауға және жылжыту тиімділігіне жетеді. Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы арта түсері анық.Ақпараттық технологияларды педогогикалық тұрғыдан дұрыс пайдалана білу оқушының сабаққа деген қызығушылығы артып, сабаққа деген ынтасы оянады, өз бетімен жұмыс істеуге, дебат ұйымдастыруға, проблемалық сұрақтарға жауап беруге, өмірмен байланыстыруға еркін де кең мүмкіндік береді .

Осы орайда өзім қызмет ететін Сазды орта мектебінде АКТ пайдалан отырып, сабақ беру алдыңғы мақсатта тұр. Негізгі пәндердің оқытушылардың көбісі осы технология арқылы білім беруде. Дене шынықтырудан да ақпараттық технологияларды пайдалана отырып сабақ жүргізіледі. Ақпараттық технология мүмкіндіктерін қолданып, оқушылардың өз бетімен білімін толықтыруы, аса ерекше назарды қажет ететін оқушылардың уақытын тиімді ұйымдастыруда, оқушылардың білімін бағалауда кеңінен осы технологияны қолданып жүргіземіз. Дене шынықтыру пәнінде оқушылар тек қозғалыс қимылдар мен немесе ойындармен шектеліп қана қоймай, өтілген жаңа тақырыпты одан әрі ашып, өз бетімен ізденіп, ғылыми тұрғыдан нақтылауы болып табылады.

«Халық пен халықты теңестіретін - білім» - деп қазақтың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезов айтқандай, білім бәсекесіне бейім шәкірт тәрбиелеу – біздің мақсатымыз. Сондықтанда жаңа жаңалықтардан қалмай жаңалық жаршысы болуымыз керек. Бұл мақсаттарға жету үшін мұғалімнің ізденісі, жаңа тәжірибе, жаңа технологиялар қолдану қажеттілігі туындайды. Инновациялық технологияларды қолдана отырып оқыту – таным әрекетін ұйымдастырудың ұтымды формасы.

Әдебиеттер.

1. Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы».

2. Республикалық ғылыми әдістемелік журналдары

3. «Мектептегі дене шынықтыру» №5 2015ж; №2 2014ж

4. А. Салихова «Оқушылардың шығармашылығын дамыту»

5. Надимов Б.А Дене тәрбиесі сабағында инновациялық технологияларды пайдаланудың

тиімділігі. –Алматы,2012

Двигательная активность, как один из факторов сохранения и укрепления здоровья учащихся

Базарбаев А.И. ОШ №53

На современном этапе общественного развития главенствующее значение имеет формирование физически здоровой, социально активной, гармонически развитой личности.

Среди многих факторов (социально-экономических, демографических, культурных, гигиенических), которые оказывают влияние на здоровье детей, особенно младшего школьного возраста, по интенсивности воздействия важное место занимают физическое воспитание и степень упорядоченности режима дня: правильное чередование различных видов деятельности и отдыха, гигиеническая полноценность (продолжительность и глубина) ночного сна, рациональное питание.

Основы становления полноценной личности закладываются с самого раннего детства при совместных усилиях школы и семьи.

Физическое воспитание школьников в семье осуществляется родителями путем постоянного и активного содействия выполнению учащимися следующих условий: соблюдение режима дня, правил гигиены и закаливания, ежедневное выполнение утренней гимнастики, воспитание привычки к регулярным занятиям физическими упражнениями, контроль за выполнением заданий учителя физкультуры.

Обучение в школе увеличивает нагрузку на организм ребенка. Дети меньше двигаются, больше сидят, вследствие чего возникает дефицит мышечной деятельности(гиподинамия), и увеличиваются статические напряжения. Возрастает необходимость усвоения и переработки разнообразной информации, а, следовательно, и напряжение зрительного аппарата.

Эти факторы создают предпосылки для развития у учащихся отклонений в состоянии здоровья: нарушение осанки, зрения, повышение артериального давления, накопление избыточной массы тела, что в свою очередь предрасполагает к различным заболеваниям сердечно - сосудистой, дыхательной систем, нарушением обмена веществ.

Вместе с тем в период обучения в школе происходит интенсивное развитие организма, который чутко реагирует на неблагоприятные, ухудшающие здоровье факторы, так и на оздоровляющие меры. При этом физические упражнения влияют не изолированно на какой-либо орган или систему ребенка, а на весь организм в целом, вызывая изменения не только в структуре мышц (в том числе сердечной), суставах, связках, но и во внутренних органах и их функциях, в обмене веществ, иммунной реактивности, устойчивости организма к перегреванию, охлаждению, недостатку кислорода.

Чаще всего получают травмы плохо координированные, слабые дети, не занимающиеся физкультурой и спортом. Ребятам, занимающимся в спортивных секциях во время тренировок приходится много раз падать, но хорошая координация, умение сгруппироваться помогают избежать травм. Физическая культура способствует профилактике детского травматизма путем внедрения рациональных физических нагрузок в двигательный режим, целенаправленного обучения школьников необходимым двигательным умениям и навыкам.

Родителям необходимо воспитывать у детей привычку к регулярным занятиям физическими упражнениями, поощрять различные подвижные и спортивные игры, особенно на воздухе. Эффект воспитания у детей привычки систематически и правильно выполнять дома физические упражнения оказывается несоизмеримо большим, если эти упражнения, например утренняя гимнастика, вместе с детьми выполняются их родителями, братьями и сестрами.

Из всех детских возрастных групп младший школьный возраст оказывается наиболее продуктивным периодом развития двигательных возможностей, закаливания и укрепления здоровья.

Для всестороннего физического развития, совершенствования двигательных качеств (быстрота, выносливость, гибкость, сила, ловкость) и навыков (бег, прыжки, метание, лазанье, перелазание), помимо выполнения определенных, целенаправленных физических упражнений, в процессе организованных занятий дети нуждаются также в удовлетворении естественной суточной потребности организма в движении.

Суточная двигательная активность детей может быть выражена в объеме естественных движений. При свободном режиме в летнее время за сутки дети 7-10 лет совершают от 12 до 16 тысяч движений. Естественная суточная активность девочек ниже, чем мальчиков. Девочки в меньшей мере проявляют двигательную активность самостоятельно и нуждаются в большей доле организованных форм физического воспитания.

С переходом от дошкольного воспитания к систематическому обучению в школе у детей 6-7 лет объем двигательной активности сокращается на 50%. В период учебных занятий. Двигательная активность школьников не только не увеличивается при переходе из класса в класс, а наоборот, все больше уменьшается. Гиподинамия сопровождается ослаблением мышечных усилий, необходимых для поддерживания вертикальной позы, перемещения в пространстве и выполнения физических нагрузок.

Мышечная работа способствует мобилизации жизненно важных свойств организма – выносливости, силы, гибкости, быстроты, а также воспитанию волевых качеств, необходимых для преодоления физических, умственных, и эмоциональных напряжений, с которыми связан творческий и высокопроизводительный труд.

Поэтому крайне важно совместными усилиями школы и семьи обеспечить детям в соответствии с их возрастом и состоянием здоровья достаточный объем суточной двигательной активности

В соответствии с состоянием здоровья, физическим развитием, общей физической подготовленностью и степени тренированности детей школьного возраста разделяют на 3 медицинские группы: основную, подготовительную и специальную.

В основную группу включают детей без отклонений в состоянии здоровья или с незначительными отклонениями, имеющих достаточную физическую подготовленность. Учащиеся выполняют задания по учебной программе в полном объеме и сдают контрольные нормативы с дифференцированной оценкой.

Школьники подготовительной группы имеют незначительные отклонения в состоянии здоровья и недостаточную физическую подготовленность. Они занимаются с учащимися основной группы совместно, осваивают единую программу. При изучении двигательных действий связанных с повышенными нагрузками, требования к ним снижаются.

К специальной медицинской группе относятся учащиеся, имеющие также отклонения в состоянии здоровья, которые являются противопоказанием к усиленной физической нагрузке. Занятия с такими детьми проводятся по отдельной разработанной программе во внеурочное время путем организации групповых занятий.

Оценивая успехи по физической культуре, принимаем во внимание индивидуальные особенности детей, значимость которых в физическом воспитании особенно велика. Индивидуальные особенности можно разделить на две большие группы: телесные и психические. К числу первых относятся особенности телосложения, физического развития, развития органов и систем организма. Вторую группу – психические особенности личности – составляют особенности психических процессов (восприятие, память, представление, воображение, мышление, речь, эмоции, воля), психические свойства (темперамент, способность, потребности и мотивы) и психические состояния (подверженность учащегося эмоциональному напряжению или стрессу, утомлению, апатии и т.п.). В ряде случаев обращается внимание на особенности строения тела, костно-мышечного аппарата. Наиболее внимательного и деликатного отношения к себе при выставлении оценок требуют дети с избыточной массой тела и слабого типа телосложения. Поэтому особенно значим подход к успеваемости не по абсолютным результатам, а по достигнутым приростам за заданное время.

Физическое совершенствование является фундаментальной частью оздоровления младших школьников. Однако здоровье детей зависит не только от их физической подготовленности. Важнейшее значение имеет весь комплекс природных и социально-экономических условий обучения в школе и вообще жизни ребенка. А состояние это отнюдь не идеальное.

Родители, которые стремятся уменьшить число заболеваний, хотят иметь физически развитых и здоровых детей, должны уже с раннего школьного возраста формировать у детей здоровое поведение, учить заботиться о своем здоровье, непрерывно и систематически формировать здоровый образ жизни, который несет в себе оптимальный двигательный режим, рациональное питание, закаливание, личную гигиену, положительные эмоции, а в старшем возрасте отказ от вредных привычек. Здоровье детей зависит от разных факторов, но не стоит забывать что только 20% от наследственности, 20% накладывает социум, 10% - медицина, а 50% - образ жизни. Только совместными усилиями школы и семьи можно решать такую важную задачу, как укрепление и сохранение здоровья школьника.

Пути и возможности применения облачных технологий в образовательном процессе

Шраева Г.К. СШЛ №23

Цель: Исследовать возможности облачных технологий в учебной деятельности. Задачи:

1. Изучить принцип работы облачных технологий

2. Выявить «плюсы» и «минусы» технологий

3. Найти применение сервисов в обучении

4. Сайт Prezi.com помогает изобрести искусство презентации.

Облачные сервисы - новый путь развития высоких технологий в сфере образования.

В настоящее время подготовка учащихся невозможна без использования современных технологий обучения. Речь, прежде всего, идёт о применении в учебном процессе информационно - коммуникационных технологий.

Сегодня интернет-технологии стали доступными и занимают важное место практически во всех областях человеческой деятельности, включая и образование. Характеристика современного аппаратного обеспечения меняются и совершенствуются практически ежедневно, и любая школа вряд ли сможет обновлять свою техническую базу в соответствии с быстро меняющимися вычислительными возможностями современных компьютеров и обеспечивать учебный процесс последними новинками компьютерной техники. Как показывает опыт развитых зарубежных стран, отличным решением вышеописанных проблем является внедрение в учебный процесс «облачных вычислений». Популярный сейчас термин cloud computing («облачные вычисления») стал употребляться в мире с 2008 г.

1. Определение облачных вычислений

В целом сервисы «облачных» вычислений представляют собой приложения, доступ к которым обеспечивается через Интернет посредством обычного интернет-браузера или других сетевых приложений.

Инструменты Google Apps поддерживаются самыми разными устройствами, поэтому являются общедоступной и универсальной IT-технологией для работы в образовательной среде.

2. Облачные технологии в образовании

Как пример использования облачных технологий в образовании, можно назвать электронные дневники и журналы, личные кабинеты для учеников и преподавателей, интерактивная приемная и другое. Это и поиск информации, где ученики могут решать определенные учебные задачи даже в отсутствии педагога или под его руководством. Для этого можно использовать:- компьютерные программы; - электронные учебники;-

- диагностические, тестовые и обучающие системы;- прикладные и инструментальные программные средства;- лабораторные комплексы;- системы на базе мультимедиа-технологии;телекоммуникационные системы (например, электронную почту, телеконференции;

Таблица 1.

	Преимущества облачных технологий:	Недостатки облачных технологий можно отметить следующие
	1. Облачные технологии позволяют экономить на приобретении, поддержке, модернизации ПО и оборудования.	1. Не все данные можно доверить провайдеру в Интернете не только для хранения, но даже для обработки.
	2.Маcштабируемость, отказоустойчивость и безопасность - автоматическое выделение и освобождение необходимых ресурсов в зависимости от потребностей приложения.	2. Есть риск, что провайдер онлайновых сервисов однажды не сделает резервную копию данных, и они будут утеряны в результате крушения сервера.

Стремительное распространение облачных вычислений ставит перед образовательной средой задачи интеграции облачных сервисов в систему образовательного учреждения, внедрения инновационных технологий в образовательный процесс.

3.Использование облачных технологий в образовании. В образовательный процесс использование «облачных технологий» приходит с задержкой и еще не находит широкого применения. Хотя современные дети читают об «облачных технологиях» и используют некоторые из них в своей личной деятельности. Однако чем раньше преподаватели, учителя, руководители начнут использовать облачные сервисы в своей работе, тем раньше они получат эффективный инструмент для построения индивидуальной траектории обучения, тем эффективнее и интереснее они могут сделать процесс обучения. Существует сайт для презентаций: Prezi.com/ Prezi.com — это

веб-сервис, с помощью которого можно создать интерактивные мультимедийные презентации с нелинейной структурой. Работа веб-сервиса Prezi.com основана на технологии масштабирования (приближения и удаления объектов). В отличии от «классической» презентации, выполненной в Microsoft PowerPoint или OpenOffice Impress, где презентация разбита на слайды, в Prezi основные эффекты связаны не с переходом от слайда к слайду, а с увеличением отдельных частей этого же слайда!

Облачные технологии дают возможность школьникам взаимодействовать и вести совместную работу с непрерывно расширяющимся кругом сверстников независимо от их местоположения.

Данные технологии доставляют учебные материалы наиболее экономичным и надежным способом, отличаясь простотой распространения и обновления.

Облачные технологии предлагают альтернативу традиционным формам организации учебного процесса, создавая возможности для персонального обучения, интерактивных занятий и коллективного преподавания. Литература.

1.Google Apps Education Edition [Электронный ресурс]. - URL

2.Prezi.com.

Инновационные психолого - педагогические технологии на уроках русского языка и литературы

Альменова Б.М., Актюбинская СШ

Наши дети - наше будущее. Что нужно, чтобы они выросли здоровыми, счастливыми, успешными.

В условиях модернизации образования задаются новые требования и к педагогам, и к учащимся. А обновление образования требует от нас знаний тенденций инновационных изменений, требующих умения понять логику рассуждений, анализировать ответы и незаметно вести их к решению проблемы.

Существуют различные классификации технологий. Можно различить два типа технологии:

педагогические и психологические. В педагогических технологиях операции и действия физически ощутимы.

Психологические технологии носят скрытый характер: это психические операции и действия психики конкретного человека. У детей несомненно вызывает повышенный интерес и усиливает мотивацию обучения применение ИКТ в процессе обучения. Внедрение педагогических технологий в практику требует проверки и обоснования психологических механизмов.

Сегодня психологи выступают против традиционных дидактических методов обучения, часто вынуждающих детей действовать в рамках установленных схем, против навязывания стереотипных представлений, которые не возбуждают фантазию ребенка, а надоедают ему, подавляют его творчество и не стимулируют развитие творческой личности. Речь, следовательно идет о том, что учитель может выступать в качестве автора, разработчика, исследователя, пользователя и пропагандиста новых педагогических технологий, теорий, концепций. Инновационная направленность педагогической деятельности предполагает включение учителей в процесс создания, освоения и использования педагогических новшеств в практике обучения и воспитания, создание в школе определенной инновационной среды.

Можно отметить несколько наиболее популярных психолого-педагогических технологий оправдавших себя, проверенных временем:

7. Дифференцированное обучение

В современной дидактике дифференцированное обучение это дидактический принцип, согласно которому для повышения эффективности создаётся комплекс дидактических условий , учиты-вающий типологические особенности учащихся, в соответствии с которыми отбираются и диф-ференцируются цели, содержание образования , формы и методы обучения. 2. Компьютерные технологии

Цель данной технологии умение работать с информацией, развитие коммуникативных способностей, формирование исследовательских умений.

3. Групповые технологии

К групповым технологиям следует отнести технологии нетрадиционных уроков, где класс разделяется на группы. Например: урок - конференция, урок - путешествие, интегрированный урок и т.д.

3. Технология развивающего обучения

Основные дидактические принципы данного обучения это:

• принцип деятельности

• принцип непрерывности

• принцип психологической комфортности

• принцип вариативности - принцип креативности

Растить творческую личность может только творческий человек. От таланта учителя, его духовного богатства, его эрудиции зависит развитие самосознание учителя и ученика.

Образовательные ценности психолого-педагогических технологий

-Ребенок самооценен. Учитель не формирует личность, а создает условия для ценностных проявлений внутреннего мира ребенка, учитель не ведет, а идет рядом и впереди, он сотрудничает с ребенком, раздумывает вместе с ним над его проблемами, вслушивается в него, и принимает его таким, каким он пришел.

-Учитель воздерживается от нравственных оценок личности, он дает возможность ребенку само-му найти себя и пройти свой путь в поиске истины;

-учитель стремится гуманизировать и гуманитаризировать обучающее пространство. С этой целью осваиваются гуманистические образовательные технологии;

-Учитель организует работу учащихся на уроке исходя из гуманистических принципов:

• ребенок учится только через действия;

• ребенок имеет свои индивидуальные возможности;

• ребенок осваивает мир в целостном восприятии;

• ребенок учится от другого ребенка также как и от учителя на уроке;

• ребенок успешен в учении, когда ему хорошо;

• ребенок успешен в учении, когда его поддерживают и вдохновляют;

• ребенок успешен у учении, когда учитель является свободной личностью;

• ребенок успешен в учении, когда его родители активно участвуют в школьной жизни.

Но, к сожалению, сегодняшний урок часто сводится лишь к "прохождению" программы, причем преимущественно с использованием объяснительно-иллюстративного метода: делай как я (смотри-повтори-запомни). Может поэтому наши ученики на занятиях бойко анализируют, обсуждают, но на письме допускают ошибки. И это понятно: на уроке дети ориентировались на указание учителя, а самостоятельно организовать свои действия не умеют. Мы порой объясняем неудачи наших учеников лишь ленью, нежеланием учиться, недостаточным их умственным развитием. Но ситуация изменилась бы, если бы все умели работать на высоком профессиональном уровне.

Сегодня школьные нагрузки столь велики, что ребенок не может их выдержать без ущерба для своего физического и нравственного здоровья, в связи с этим проблема преобразования учебного процесса приобретает особое значение. По существу речь идет о сохранении человека, а поиск гуманистический технологий можно назвать "человекосберегающими".

На практике это выявляется двумя способами:

1. Вся предметная и внеурочная деятельность сознательно направляется на ученика, и в практике существует термин "вовлекать" учеников разнообразные виды деятельности. Ученик помещен в центр круга, и все векторы действия направлены на него.

2. Ребенок также условно помещается в центр круга, наполненного разнообразными формами деятельности. Но сам ребенок выбирает, он находится в ситуации выбора, и все векторы, стрелочки направлены от него в ту сторону, где сконцентрированы его пристрастия.

Применение на уроках психолого-педагогических технологий облагораживает процесс обучения. Каждый учащийся чувствует поддержку со стороны учителя, у него рождается ответное стремле-ние добросовестно работать на уроке. В процессе учебной деятельности ученик учится приобре-тать навыки самопознания, использовать результаты самопознания для решения своих проблем, преодоления кризиса в кризисных ситуациях. Переход от директивного урока к уроку гуманисти-ческому представляет собой работу по преодолению множества затруднений, главное из которых - работа самого учителя по переоценке сформированных ранее педагогических ценностей.

Будущее нашего общества за стилем преподавания, в основе которого - выявление потребностей школьников и их удовлетворение, диалог с воспитуемым, дифференциация и индивидуализация обучения.

Литература.

1.Руководство для учителя. с.165 /АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» 2016 г.

2.Кашлев С.С. Современые технологии педагогического процесса: Пособие для педагогов/Мн. Выш.шк.2002.

3.Щуркова Н.Е. педагогические технологии.М.,1992.

4.Азаров Ю.П.Педагогика любви и свободы. М.,1994. 5.Стефановская Т.А. Классный руководитель.Иркутск, 2004.

Интерактивные средства обучения на уроках русского языка

Усенова Н.А. ККСШ им.М.Арына

Современный учитель понимает: невозможно интересно, результативно провести урок с опорой на мел и доску.

Сегодня нет такого учителя, который не мечтал бы о том, чтобы его общение с учащимися было бы увлекательным, интересным, эмоциональным, а главное - тем ценным приобретением, которое бы ученики смогли преобразовать в собственное мировосприятие и мироощущение.

Формирование нового мышления неразрывно связано с тем информационным пространством, в котором проживает ученик, в котором познает окружающую действительность, в котором он активно действует. Поэтому учитель просто обязан овладеть интерактивными средствами обучения, чтобы обеспечить одно из главнейших прав ребенка- право на качественное образование.

Эффективным средством активизации познавательной, рефлексивной деятельности учащихся является использование информационных технологий в образовательном процессе.

ИКТ- обобщающее понятие, описывающее различные устройства, механизмы, способы, алгоритмы обработки информации. Необходимость и эффективность применения ИКТ на уроках русского языка обосновывается не только целью повышения уровня мотивации ученья, совершенствованием навыков грамотного письма учащихся, но и психологической подготовкой подростка к полноценному существованию в современном «информационном» обществе.

Электронная техника на уроке русского языка ориентирована на поддержку традиционного курса обучения, и в этом случае она не только не отвлекает детей от школьного предмета, а скорее, служит развитию у ребенка повышенного интереса к нему.

Основные преимущества ИКТ: позволяет разнообразить формы работы, деятельность учащихся, активизировать внимание, повышает творческий потенциал личности. Интенсифицирует процесс обучения: повышает темп урока, увеличивает долю самостоятельной работы учащихся, позволяет проверить усвоение теории у всех учащихся, углубить степень обработки практических умений и навыков, вести дифференцированную работу с каждым учеником.

ИКТ целесообразно использовать при изложении нового материала, закреплении изложенного материала, в системе контроля и проверки, для самостоятельной работы учащихся, при возможности отказа от классно-урочной системы: проведение интегрированных уроков по методу проектов, для тренировки конкретных способностей учащихся.

Использование информационных технологий является одной из актуальных проблем современной методики преподавания. Я считаю применение информационных технологий необходимым на уроке русского языка и мотивирую это тем, что они способствуют совершенствованию практических умений и навыков, позволяют эффективно организовать самостоятельную работу и индивидуализировать процесс обучения, повышают интерес к уроку русского языка, активизируют познавательную деятельность учащихся, осовременивают урок.

Компьютерные технологии способствуют научной организации труда ученика и учителя, самостоятельной исследовательской работе учеников. Они позволяют повысить интерес учащихся к предмету, успеваемость и качество знаний учащихся, сэкономить время на опрос, дают возможность учащимся самостоятельно заниматься не только на уроках, но и домашних условиях, помогают и учителю повысить уровень своих знаний.

Применение интерактивной доски в процессе обучения

Использование доски позволяет учитывать возрастные и психологические особенности учащихся разных классов, создавать благоприятный психологический климат на уроке, сохранять интерес детей к предмету. Использование интерактивной доски позволяет разнообразить работу на уроке, применять научную организацию труда учащихся, а также использовать такой немаловажный элемент обучения, как игра. Яркие образы, впечатляющие краски, безграничные возможности для фантазии позволяют ученикам средних классов в форме игры легко усвоить учебный материал. Зная возможности интерактивной доски, учитывая индивидуальные особенности учащихся конкретного класса, можно подготовить весь необходимый текстовый и графический материал заранее и в нужном темпе использовать его на уроке. В несколько раз повышается эффективность урока, исчезает монотонность в преподавании. То, что ученик видит на большом экране подчас с музыкальным сопровождением и визуальными эффектами, надолго остается у него в памяти. Учащиеся перестают отвлекаться от темы урока, концентрируют свое внимание на отрабатываемом материале. Возможности работы с интерактивной доской велики:

• работа с текстом и изображениями;

• создание заметок с помощью электронных чернил;

• коллективная работа с электронными образовательными ресурсами;

• создание с помощью шаблонов и изображений собственных заданий для занятий;

• демонстрация презентаций, созданных учащимися;

• использование электронных интерактивных образовательных ресурсов.

Преимущества новых технических средств очевидны, они позволяют:

• доступность сложного материала;

• визуальный ресурс урока с минимальными затратами времени;

• представление информации с помощью различных мультимедийных ресурсов;

• упрощение объяснения схем, графиков и их наглядность; - наглядное иллюстрирование при объяснении теорий; - пополнение методической копилки учителя.

Таким образом, информационные технологии открывают новые возможности для совершенствования учебного процесса, активизируют и делают творческой самостоятельную и совместную работу учащихся и учителей.

Особенности критериального оценивания на уроках истории

Одним из значимых показателей эффективности среднего образования является уровень учебных достижений обучающихся, который демонстрирует, как образовательная деятельность в школе функционирует, развивается, влияет на обучающихся и их результативность. Поэтому от того, насколько качественно выстроена система оценивания учебных достижений обучающихся, зависит уровень потенциала в повышении качества образования.

В плане нации «100 конкретных шагов» Глава государства указал в качестве фундаментальной основы экономического роста повышение качества человеческого капитала на основе стандартов стран ОЭСР. Реализация данного направления предусматривает обновление стандартов и системы оценивания для развития функциональной грамотности обучающихся.

Основная цель новой системы оценивания обучения - сделать оценку учащихся более содержательной, объективной и дифференцированной. Оцениванию подвергаются теперь не только учебные достижения, но и творчество, и личная инициатива ребёнка во всех сферах школьной жизни. Деятельность обучающегося оценивается посредством фиксированного набора заранее определенных критериев.

Система критериального оценивания учебных достижений обучающихся основана на том, что. преподавание, обучение и оценивание взаимосвязаны и обеспечивают единый подход к организации учебного процесса. Это предполагает теоретическое обоснование и установление взаимосвязи между всеми элементами оценивания (цели обучения, виды, инструменты и результаты оценивания).

Содержание системы критериального оценивания регламентируется следующими инструктивно-методическими документами: Государственный общеобразовательный стандарт образования (ГОСО), учебная программа, учебный план, руководство по критери альному оцениванию для учителей.

Ожидаемые результаты по предметным областям, являющиеся стандартами для оценивания, представлены в ГОСО с использованием таксономического подхода. По таксономии Блума обучающийся должен знать, понимать, применять, анализировать, синтезировать и оценивать по завершении уровней.

Преподавание истории Казахстана в школе особенно важно, так как любой гражданин своего государства, страны, народа, населяющий это государство, прежде всего обязан знать историю своей родины. Не зная свой народ, историю государства и культуру, не сможет уважать и стремиться к лучшему. Ни один учебный предмет, преподаваемый в школе, не может выполнить образовательных, воспитательных целей, как предмет история.

Для эффективной реализации целей и подходов данной учебной программы необходимо организовать процесс обучения по предмету история на основе исторических концептов (понятий):

• доказательство,

• изменение и преемственность

• причина и следствие

• сходство и различия

• значимость

• интерпретация

Навыки исторического мышления: интерпретация исторических источников, ориентация во времени и в пространстве, исторический анализ и объяснение должны развиваться на каждом уроке с учетом их постепенного расширения и прогрессии. Построение обучения с фокусом на определенные исторические концепты позволяет развивать у учащихся навыки исторического мышления на основе конкретного учебного материала.

Важнейшими задачами учителя истории являются развитие интеллектуальных, творческих способностей и критического мышления для проведения простых исследований, и проведения исследовательской работы для понимания сущности исторических явлений, процессов, законов и закономерностей. Следовательно, чтобы учение содействовало развитию мышления учеников, нужно вооружать их не только системой знаний, но и системой приемов умственной деятельности, то есть формировать в них умственные операции, анализ, синтез, сравнение, сопоставление, выявления общего, отдельного и особенного, абстрагирование, обобщение, умение делать умозаключения.

Кроме этого, учащиеся должны овладеть «академическим языком», который является ключевым инструментом для изучения предметного содержания и улучшения способности думать и работать с понятиями, терминологией предмета.

Для изучения новой темы, повторения, закрепления пройденного материла, учитель использует различные активные методы обучения и прорабатывает задания с дескрипторами. Задания соответствуют критериям обучения, целям урока. Задания в зависимости от возраста, успеваемости учащихся продифференцированы.

Образовательные достижения учеников по предмету оцениваются двумя способами:

формативное оценивание и суммативное оценивание.

Формативное оценивание является неотъемлемой частью повседневного обучения учебного процесса. Непрерывно применяясь, формативное оценивание обеспечивает обратную связь между учеником и учителем и позволяет корректировать учебный процесс, не выставляя баллы и оценки. Учителя используют этот вид оценивания для измерения достижений учеников и планирования последующих уроков.

Формативное оценивание должно быть направлено только на поддержание успешности и мотивации ученика, на обеспечение его психологической безопасности. Подавляющее большинство образовательных результатов конкретного ученика можно сравнивать только с его же предыдущими показателями, но не с показателями других учеников класса. У каждого должно быть право на индивидуальный образовательный маршрут, на свой темп освоения материала.

На уроках истории можно использовать такие виды формативного оценивания, как самооценивание, взаимооценивание, слово учителя, например:

1. Учитель индивидуально обсуждает с учащимися зону ближайшего развития, саморазвития, способы достижения прогресса.

2. При проверке письменных работ можно не исправлять ошибки, а использовать коррекционные коды, чтобы дать возможность учащимся самим исправить ошибки.

3. Для включения учащихся в действие взаимоконтроля и взаимооценки при индивидуальных ответах все учащиеся делают краткие записи по определённой схеме, включающей критерии оценивания определённого вида деятельности, и дают словесную характеристику ответу. Этот способ помогает научиться адекватно воспринимать конструктивную критику и корректно высказывать замечания.

4. Очень хороший способ - записать речь учащегося, а потом дать ему возможность при прослушивании найти свои ошибки.

5. При выполнении письменных творческих работ в классе на этапе редактирования можно выполнять эту работу в парах или группах либо обменяться текстами и отредактировать чужую работу, метод «стикер»

6. Интересно проходят и групповые статистические опросы. Учащиеся выясняют наличие приоритетов и проблем, успешность выполнения заданий, а потом, обобщив данные, сообщают статистические данные классу либо оформляют стенгазету, памятку и т.д.

7. В качестве одного из способов развития самооценки учащиеся размещают себя на «лестнице успеха», «дерево знания», «Две звезды одно пожелание» оценив свои знания и умения.

Для критериального оценивания удобно вести портфолио учащихся.

Портфолио - целенаправленно собранные работы обучающихся, показывающие их результаты обучения, прогресс, достижения по одному или нескольким предметам в течение одного учебного года. Портфолио может охватывать множество данных, в том числе:

• письменные работы (например, рабочие тетради ученика, итоги исследовательских работ, отзывы учителя по данным работам);

• фотографии или видео доказательства (например, рисунки учеников, выставки, модели в классе, трансляции и мероприятия, в которых участвовали ученики); - работы в электронном виде (например, презентации, документы, анимации);

• обратная связь, отзывы, предложения учителя; - рефлексия ученика.

Важным условием для развития адекватной оценки является совместная выработка критериев оценивания определенных умений. Что касается истории, то навыки и рецептивные умения (тестирование) оценить достаточно просто, сравнив ответы с ключами. В то время как для корректного оценивания продуктивных умений (устный ответ) должны быть выработаны определенные критерии, которые соответствуют целям урока.

Суммативное оценивание осуществляется выставлением баллов или оценок, с целью получения информации об успеваемости ученика, после завершения им разделов программы обучения /сквозных тем и определенного периода обучения (четверть, учебный год, уровень среднего образования).

Формативное и суммативное оценивание применяется по всем предметам, однако способы оценивания могут различаться, в связи с содержанием и особенностями предмета.

Таким образом, при критериальном оценивании на уроках истории, оценивается уровень мыслительных навыков учащихся (знание, понимание, применение, анализ, синтез и оценка материала); усвоение исторических концептов (доказательство, изменение и преемственность, причина и следствие, сходство и различия, значимость, интерпретация); знание академического языка (терминологию, новые слова). Важно, чтобы оценивание служило мотиватором к обучению.

Литература.

1.Руководство для учителя АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012

2.Пинская М. «Оценивание - способ повышения эффективности обучения»

http://upr.1september.ru/view_article.php?ID=200900309

3.Репкина А.Б., Зайка Е.В. Оценка уровня сформированности учебной деятельности. - Томск: Пеленг, 1993

4.Воронцов А.Б. Педагогическая технология контроля и оценки учебной деятельности. - М.: Рассказовъ, 2002.

Развитие творческой активности в ходе уроков в начальных классах

Омельченко С.Н. Актюбинская СШ

Как отмечал А. Фергюсон, «творческие способности не создаются, а высвобождаются», поэтому, для того чтобы эффективно развивать творческие способности необходимо оценивать не только и не столько их базовый уровень, сколько возможные пути их формирования.

Иногда говорят, что умение творить - удел немногих и творческая личность является даром богов. Может быть, в этом есть доля истины, так как известно, что Пушкины и Моцарты рождаются достаточно редко. Но школьное воспитание и обучение - это не воспитание гениев, а формирование личности, умеющей мыслить самостоятельно, нестандартно.

Проблема развития творческих способностей младших школьников составляет основу, фундамент процесса обучения, является «вечной» педагогической проблемой, которая с течением времени не теряет своей актуальности, требуя постоянного, пристального внимания и дальнейшего развития.

Мое собственное видении «творчества» привело меня к пониманию того, что наши дети много знают, но мало умеют, а если и умеют, то дедают это на низком креативном уровне.

Преподавание математики в школе было всегда сопряжено со многими проблемами. Выявление и развитие потенциала каждого ученика, раскрытие его творческих способностей требуют учета индивидуальных особенностей мышления учащихся в процессе обучения математике.

Модель урока математики, направленного на развитие творческой активности учащихся.

Разминка: работа проходит в форме учебного диалога, используются репродуктивные задачи, цифровые диктанты. Учитель, оценивая варианты решения, обращает внимание на ошибки, неточности, вскрывает причины их возникновения.

1. Задачи от дяди Степы - милиционера:

а) Ширина проезжей части дороги 15 м. зеленый сигнал светофора горит 20 секунд. С какой наименьшей скоростью может двигаться пешеход с момента загорания светофора, чтобы благополучно перейти дорогу?

б) Мотоциклист едет со скоростью 95 км/ч, а скорость велосипедиста на 76 км/ч меньше. Во сколько раз скорость мотоциклиста больше скорости велосипедиста? Кому из них легче остановиться?

2. Математический диктант

а) запишите натуральное число, следующее за 339, за 1089, за 999.

б) запишите натуральное число, предшествующее числу: 426, 151, 1021.

в) запишите все трехзначные числа, каждое из которых содержит 9 сотен и 9 единиц.

3. Развитие творческих механизмов: вводятся рациональные приемы и алгоритмы, ориентированные на творческую деятельность, а также задания с отсроченным вопросом.

Найдите неизвестное слово:

4. Развитие частично поисковых задач разного уровня: здесь рассматриваются задачи, в процессе самостоятельного решения которых обучающиеся открывают новые для себя знания и способы их добывания. Описанные типы заданий могут включать в себя вопросы интуитивного характера, догадки.

Решение творческих задач делятся на два этапа:

Первый - творческие задания, связанные с изучаемой дисциплиной, они требуют самостоятельности, поисковой деятельности, нетрадиционных подходов.

Второй - задачи повышенной трудности интегрированного характера, где знания применяются из различных школьных дисциплин одновременно.

В математике научить учиться, научить творческой деятельности возможно только через решение задач, требующих от учеников исследовательской деятельности и творческого подхода.

Интеллектуальные и творческие игры - как средства развития личности.

На уроках можно использовать интеллектуальные и творческие игры, которые являются необходимым средством развития личности.

Интеллектуальные игры - индивидуальные или коллективное выполнение заданий, требующих применения продуктивного мышления в условиях ограниченного времени.

Интеллектуальные игры объединяют в себя черты как игровой, так и учебной деятельности. Они развивают мышление, требуя формулировки понятий, выполнения основных мыслительных операций (классификации, анализа, синтеза). Все интеллектуальные игры условно можно разделить на элементарные или составные (представляющие из себя сочетание элементарных). Простейшей интеллектуальной игрой являются тестовые игры, где из нескольких ответов надо выбрать правильный.

Творческие игры предполагают наличие заданий с «открытым ответом» (отсутствием правильного единого решения). В процессе игры ученики имеют возможность самовыражаться средствами того ил иного вида искусства, в результате которого рождается некий уникальный, незапланированный результат.

Одним из факторов, влияющих на интеллектуальное и творческое развитие личности является сотрудничество учителя и ученика. Основным условием сотрудничества является создание на уроке атмосферы доброжелательности, заинтересованности, разумной требовательности. Поэтому учителю следует установить правильные отношения с коллективом в целом и с каждым учеником в отдельности. Для этого необходимо стремиться понять внутренний мир детей, быть искренним с ними и дать им возможность выразить себя.

Модель урока литературного чтения, направленного на развитие творческой активности учащихся

Возможно использовать в работе над словом следующие задания:

Задание «Соединялки» учит составлять как можно больше вопросов, соединяя два предмета.

Например, линейка - книга, шляпа - мост, газета - верблюд, солома - телевизор, утюг - трамвай. Вопросы должны быть необычными или смешными.

Задание «Определение». Раздаются карточки со словами: автобус, яблоко, озеро, ромашка, одуванчик и т.д. Предлагается в течение одной минуты рассказать о своем объекте так, чтобы все поняли, что имеет в виду говорящий. Нельзя называть свое слово и жестикулировать руками.

Задание «Парад домашних творческих достижений». Даны слова: телефон, цирк, детский сад, торт и др. Одна группа должна дать парадоксальное толкование каждого слова, а другая определяет лучшее толкование слов.

Прием «Мозаика»

Класс делится на группы и каждой группе предлагается задать вопросы по заданному отрывку текста.

Прием «Ассоциативные загадки»

Один из самых благодатных способов активизации учащихся к творчеству - это работа с пословицей.

Творческий пересказ - это трансформация текста с целью его переосмысления.

Можно провести:

• конкурс ораторов, при этом учить ставить себя на место другого, видеть мир глазами других, понимать его. Необходимо представить себя на месте героя произведения и рассказать о себе;

• игра «Журналисты». Тех, кто хочет побывать в роли героев произведения, приглашаем сесть под дерево мудрости. Остальные дети журналисты. Их задача - задать интересный, необычный вопрос героям. Задача «героев» произведения - дать полный, хороший ответ.

• игра «Философский стол». Представить себя философами и поговорить о произведении и выразить свои мысли. (Доказывать и отстаивать свою точку зрения можно за круглым столом)

Для развития творческих способностей детей я использую методический прием, предложенный Т.Д. Зинкевич-Евстигнеевой, - интерпретация сказки.

Целесообразно использовать приемы, которые помогут постепенно ввести детей в роль «сказочников».

1. Выделять опорные слова из сказки

2. Решать «сказочные задачи», не изменяя или минимально изменяя сюжет сказки:

3. Переделать знакомую сказку, т.е. «переврать сказку», ввести нового героя и развить новый сюжет:

4. «Выворачивание сказки наизнанку»

5. Сочинение сказки по началу или по концу.

6. Создание собственной оригинальной сказки.

7. Очень помогает при сочинении сказок составление «сказочного словаря».

Активно использую метод фантазирования, который содержит приемы фантастических гипотез, придумывания фантастических объектов. Прием «Свободное выступление» Приемы создания собственных текстов:

Прием «Напишите письмо».

Прием «Пишем сказку на новый лад».

Прием «Составление телеграммы, инструкции, памятки»

Прием «Письмо по кругу»

Прием «Написания эссе»

Атмосфера творчества на уроках способствует положительной мотивации процесса обучения, эмоциональной близости учеников и учителя.

Предложенные задания носят не оценочный, а обучающий, развивающий характер. Поэтому основное внимание должно быть обращено на такие качества ребенка, развитие и совершенствование которых очень важно для формирования полноценной, самостоятельно мыслящей творческой личности.

Развивать сразу весь комплекс свойств, входящих в понятие "творческие способности", очень сложно. Это длительная, целенаправленная работа, а эпизодическое использование творческих задач не принесёт желательного результата.

Благодарен будет труд учителя, избравшего себе в союзники ученика. Ведь личность ребёнка формируется в реальных отношениях и поступках, в той атмосфере, которая царит вокруг него. И развитию творческих начал личности будет способствовать сотрудничество учителя и ученика. Литература.

1.Винокурова Н.К. Развиваем способности детей. - М.: Росмэн, 2002. - 79с.

2.Воробьёва В.И., С.К. Тивикова. Сочинения по картинкам. - Тула: ООО Издательство "Родничок" 2003. - 222с.

3.Выготский Л. С. Воображение и творчество в детском возрасте. - М., 1997.

4.Заика Е.В. Комплекс интеллектуальных игр для развития мышления учащихся. // Вопросы психологии, 1990 № 6.

5.Иванова Л.И. Развитие творческих способностей школьников. // Начальная школа, 1994 №

11.

6.Кубасова О.В. Развитие воссоздающего воображения на уроках чтения. // Начальная школа, 1991 № 9.

7.Левин В.А. Воспитание творчества. - Томск: Пеленг, 1992. - 192с.

8.Михайлова Н.Л. Развитие индивидуальных способностей детей на уроках литературного творчества. // Начальная школа, 1997 № 5.

9.Пфляумер Э.Д. Творчество как способ положительной мотивации учения младших

школьников. // Начальная школа, 1992 № 11-12.

Пути оптимального развития логического мышления на уроках математики в начальной школе

Байбикова А.О. Актюбинская СШ

Математика проникает почти во все области деятельности человека. Ребенок с первых дней занятий в школе встречается с задачей. Сначала и до конца обучения в школе математическая задача неизменно помогает ученику вырабатывать правильные математические понятия, глубже выяснять различные стороны взаимосвязей в окружающей его жизни, дает возможность применять изучаемые теоретические положения. В тоже время решение задач способствует развитию логического мышления. Решение задач занимает в математическом образовании огромное место. Умение решать задачи является одним из основных показателей уровня математического развития, глубины освоения учебного материала.

Логика - это наука, которая развивает умение последовательно мыслить, доказательно рассуждать, строить гипотезы, опровергать неправильные выводы. Систематическое овладение азами этой науки невозможно без решения логических задач.

Математику любят в основном те ученики, которые умело решают задачи. Следовательно, научить детей владеть умением решения задачи, можно оказать существенное влияние на их интерес к предмету, на развитие мышления и речи.

Ничто так, как математика, не способствует развитию мышления, особенно логического, так как предметом ее изучения являются отвлеченные понятия и закономерности, которыми в свою очередь занимается математическая логика. В своей практике по развитию логического мышления стараюсь использовать следующие виды деятельности: 1. Задачи на смекалку; 2. Задачи шутки; 3. Числовые фигуры; 4. Задачи с геометрическим содержанием; 5. Логические упражнения со словами; 6. Математические игры и фокусы; 7. Кроссворды и ребусы; 8. Комбинаторные задачи.

Остановлюсь на некоторых методиках более подробно.

Игра «Четвёртый лишний».

Ученику зачитываются четыре слова, три из которых связаны между собой по смыслу, а одно слово не подходит к остальным. Ребёнку предлагается найти «лишнее» слово и объяснить, почему оно «лишнее».- Сантиметр, метр, килограмм, километр; Игра «Поиск».

Она заключается в умении находить различные признаки предмета: Например, сколько углов, сторон и вершин у пятиугольника?

Упражнение «Постановка различных заданий к данному математическому объекту».

Задача: К концу учебного года у Лиды осталось 12 чистых листа в тетради по русскому языку и 11 чистых листов в тетради по математике. Поставь к этому условию сначала такой вопрос, чтобы задача решалась сложением, а потом такой вопрос, чтобы задача решалась вычитанием.

«Магические квадраты».

- расставьте числа 2; 4; 5; 9; 11; 15 так, чтобы по всем линиям в сумме получилось 24.

Регулярное использование на уроках математики системы специальных задач и заданий, направленных на развитие познавательных возможностей и логического мышления, расширяет математический кругозор младших школьников, способствует математическому развитию, повышает качество математической подготовленности, позволяет детям более уверенно ориентироваться в простейших закономерностях окружающей их действительности и активнее использовать математические знания в повседневной жизни.

Приёмы формирования логического мышления

Естественно, что с любого логического приёма работу начинать нельзя, так как внутри системы логических приёмов мышления существует строго определённая последовательность, один приём строится на другом.

1. Приём сравнения предметов. В ходе обучения приему дети должны овладеть следующими умениями: а) выделение признаков; б) установление общих признаков;

в) выделение основания для сравнения; г) сопоставление по данному основанию.

Сравнение может идти

• по качественным характеристикам (цвет, форма)

• по количественным характеристикам: больше-меньше, длиннее-короче и т.д.

Этот приём можно использовать на любом этапе урока.

2. Приём анализа и синтеза. Анализ - это мысленное расчленение предмета или явления образующие его части, выделение в нем отдельных частей, признаков и свойств. Синтез - это мысленное соединение отдельных элементов, частей и признаков в единое целое. Используется в основном при решении задач.

3. Приём обобщения. Умения необходимые для овладения этого приёма:

1. Относить конкретный объект к заданному взрослым классу и, наоборот, конкретизировать общее понятие через единичные (действие отнесения),

2. Группировать объекта на основе самостоятельно найденных общих признаков и обозначать образованную группу словом (действия обобщения и обозначения) группировку в уме.

4. Приём классификации. Это мысленное распределение предметов на классы в соответствии с наиболее существенными признаками. Для проведения классификации необходимо уметь анализировать материал, сопоставлять (соотносить) друг с другом отдельные его элементы, находить в них общие признаки, осуществлять на этой основа обобщение, распределять предметы по группам на основании выделенных в них и отраженных в слове - названии группы - общих признаков. Таким образом, осуществление классификации предполагает использование приемов сравнения и обобщения.

5. Закономерность. Для успешного решения подобных задач необходимо развивать у детей умение обобщать признаки одного ряда и сопоставлять эти признаки с обобщенными признаками объектов второго ряда. В процессе выполнения этих операций и осуществляется поиск решения задачи. Важно обратить внимание на развитие у ребенка умения обосновывать свое решение, доказывать правильность или ошибочность этого решения, выдвигать и проверять собственные предположения (гипотезы).

Организация различных форм работы с логическими задачами

Основная работа для развития логического мышления должна вестись с задачей. В любой задаче заложены большие возможности для развития логического мышления. Так, при решении задачи ученик выполняет анализ: отделяет вопрос от условия, выделяет искомые и данные числа; намечая план решения, он выполняет синтез, пользуясь при этом конкретизацией (мысленно рисует условие задачи), а затем абстрагированием (отвлекаясь от конкретной ситуации, выбирает арифметические действия); в результате решения задач ученик обобщает знание связей между данными в условии задачи.

Нестандартные логические задачи - отличный инструмент для такого развития.

Наибольший эффект при этом может быть достигнут в результате применения различных форм работы над задачей:

1. Объяснение готового решения задачи (повторный анализ - это путь к выработке твердых знаний по математике).

2. Представление ситуации, описанной в задаче и ее моделирование:

а) с помощью отрезков. Например:

Бом выше Бима, Бим выше Бама. Кто из гномов выше всех? б) с помощью рисунка. Например:

На грядке сидели 6 мышек. К ним подбежали ещё 3. Кот подкрался и схватил одну. Сколько мышек осталось на грядке?

в) с помощью чертежа. Например,

3. Решение задач с помощью таблицы.

4. Построение дерева возможностей.

От Бабы -Яги До Кощея ведут 3 дороги, а от Кощея до Кикиморы - 4 дороги. Сколькими способами можно дойти от Бабы- Яги до Кикиморы, если надо зайти к Кощею. Кощей

Кикимора

6. Объяснение хода выполнения решения задачи, используя слова «если не…,то».

7. Самостоятельное составление задач учащимися.

8. Решение задач с недостающими или лишними данными. Работа над задачей с недостающими и лишними данными воспитывает у детей привычку лучше осмысливать связи между искомым и данными.

В первом букете ромашки. Это на 12 ромашек больше, чем во втором букете. Сколько ромашек в двух букетах. Что ещё можно спросить?

6. Постановка или изменение вопроса задачи.

7. Использование приема сравнения задач и их решений.

8. Закончить решение задачи

9. Составление аналогичной задачи с измененными данными.

Важнейшей задачей математического образования является вооружение учащихся общими приемами мышления, пространственного воображения, развитие способности понимать смысл поставленной задачи, умение логично рассуждать, усвоить навыки алгоритмического мышления. Каждому важно научиться анализировать, отличать гипотезу от факта, отчетливо выражать свои мысли, а с другой стороны - развить воображение и интуицию (пространственное представление, способность предвидеть результат и предугадать путь решения). Именно математика предоставляет благоприятные возможности для воспитания воли, трудолюбия , настойчивости в преодолении трудностей, упорства в достижении целей.

Основной целью математического образования должно быть развитие умения математически, а значит, логически и осознанно исследовать явления реального мира. Реализации этой цели может и должно способствовать решение на уроках математики различного рода нестандартных логических задач. Поэтому использование учителем начальной школы этих задач на уроках математики является не только желательным, но даже необходимым элементом обучения математике.

Литература.

1.Игры - обучение, тренинг, досуг. /Под ред. В.В. Петрусинского. - М.: Издательский центр "Академия", 2004. - 238 с.

2.Истомина Н.Б., учебное пособие, «Методика обучения математике в начальной школе», 2000г.

3.Лавриненко Т.А. Как научить детей решать задачи: Методические рекомендации для учителей начальных классов. - Саратов: Лицей, 2000. - 64с.

Обновленное содержание среднего образования

Бузаева Б.Ж. СШ №26

В современном Казахстане идет становление новой системы образования, ориентированной на мировое образовательное пространство. Этот процесс сопровождается существенными изменениями в педагогической теории и практике. Мне, педагогу с более чем 25 летним стажем в данной статье хотелось бы поделиться своим видением на причины, по которым возникла сама идея преобразований.

Качественные изменения в любой области нашей жизни, а тем более в образовании невозможны без формирования нового взгляда учителя на свое место и роль в учебном процессе. Без осмысления, нами учителями, новых целей и задач в обновлённом содержании и технологии обучения, новых форм оценивания с учетом компетентностно-ориентированного подхода в обучении это сделать наверно практически невозможно. Именно поэтому педагогу необходима готовность к восприятию методологии и содержания обновленного ГОСО среднего общего образования, к изменению программного и методического обеспечения образовательного процесса, к изменению целей и способов педагогической деятельности.

Переход на обновление содержания образования предъявляет новые требования к работе в рамках компетентностного подхода к образованию, обеспечение педагогов здоровьесберегающими технологиями, формирование готовности работать в условиях возросшей индивидуализации образовательного процесса. Обновление структуры образования, насколько я поняла в рамках данных курсов, заключается в преодолении традиционного репродуктивного стиля обучения и переход к новой развивающей, конструктивной модели образования, обеспечивающей познавательную активность и самостоятельность мышления школьников.

Предлагаемая к рассмотрению программа обновления образования предполагает, что обучение должно быть активным, проводиться в условиях созданной коллаборативной среды, должна осуществляться дифференциация обучения, в процессе осуществления должны реализовываться межпредметные связи. Кроме перечисленного обязательным является использование ИКТ, диалоговое обучение, осуществляться методы исследования и своевременное реагирование на потребности учащихся.

Формирование и развитие образованной, творческой, компетентной и конкурентоспособной личности, способной жить в динамично развивающейся среде, готовой к самоактуализации как в своих собственных интересах, так и в интересах общества. В соответствии с заданной целью ожидаемые результаты образования определены в виде следующих ключевых компетенций выпускника:

Ценностно-ориентационная компетенция - способность ученика принимать решения в разнообразных жизненных ситуациях. А самое главное - быть патриотом своей Родины – Казахстана.

Культурологическая компетенция - обладание познанием и опытом деятельности на основе достижений общечеловеческой культуры и национальных особенностей, ценить культуру своего народа и культурное многообразие мира; быть приверженным идеям духовного согласия и толерантности.

Учебно-познавательная компетенция - обеспечивающая процесс самостоятельной учебнопознавательной и исследовательской деятельности учащегося.

Коммуникативная компетенция предусматривает знание родного и других языков, овладения навыками общения на казахском языке как государственном, на языке межнационального общения, на иностранных языках.

Информационно-технологическая компетенция предполагает умение ориентироваться при помощи реальных технических объектов и информационных технологий.

Социально-трудовая компетенция означает владение знанием и опытом активной гражданскообщественной деятельности в сфере семейных, трудовых, экономических и политических общественных отношений. Компетенция личностного саморазвития предполагает формирование психологической грамотности, внутренней экологической культуры, заботу о собственном здоровье и владение основами безопасной жизнедеятельности.

Мне как учителю начальных классов было интересно насколько обновления коснуться начальной ступени образования. В этой связи особую значимость приобретает в условиях обновления содержания образования уровень дошкольного образования и воспитания. Предшкольная подготовка 5-летних детей должна осуществляться с учетом психологических, педагогических, физических, физиологических требований как главных условий качества подготовленности детей для обучения в начальной школе.

1 ступень среднего общего образования (1-4 классы).

Возраст начала обучения - 6 лет. Продолжительность обучения - 4 года,

Основное назначение 1 ступени - раскрытие индивидуальности обучаемого и в приобретении им возможностей к самореализации, осмыслении знаний об окружающей действительности, формирование желания и умения учиться, т.е. создание подлинной познавательной мотивации, необходимой на последующих ступенях обучения, формирование у младших школьников целостной учебной деятельности.

Обеспечение становления личности ребенка, целостного развития его способностей. Организация учебной деятельности в начальной школе, способствующей приобретению необходимых умений и навыков, привития навыков чтения, письма, счета, овладение элементами творческого мышления, основами личной гигиены и здоровьесбережения.

Несовершенство существующих в настоящее время школьных учебников волнует каждого учителя. Имеющиеся несоответствия между содержанием учебных программ по предметам образовательных областей и содержанием учебников заслуживает очень резких комментариев. Разрабатываемые учебники в соответствии с обновлением содержания должны соответствовать требованиям государственного общеобязательного стандарта образования и отбор содержания обучения должен проводиться с учетом образования, ориентированного на результат.

Очень много внимания будет уделено изменению системы оценивания достижения ожидаемых результатов учащихся. Оценивание должно соответствовать следующим принципам: валидности, систематичности, последовательности, объективности, прозрачности, рекомендованности, достоверности.

Оно предполагает параллельное развитие двух линий оценки: (формативное и суммативное оценивание). Оценивание учебных достижений в модели образования, ориентированного на результат, предполагает способы оценивания по результатам обучения за урок и итоговую работу в четверти.

Результаты обучения в школе детей потребуют от нас, педагогов, всестороннего и объективного оценивания успехов в достижении ожидаемых результатов обучения каждого учащегося, его отношения к учебе и динамику развития личности в целомНо обновление содержания образования, транслируя лучший опыт внедрения новых подходов к обучению и методике преподавания должно учесть и положительный опыт традиционного. Синтез традиционных и инновационных методов обучения позволит разнообразить формы проведения занятий активизирующие познавательную деятельность учащихся.

В целом уровень казахстанского среднего общего образования должен соответствовать

задачам развития государства и обеспечивать его конкурентоспособность в современном мире.

Взгляд учителя - практика на процесс реализации обновления содержания образования

Шаменова Д.А. СШ №26

Качественные изменения в любой области нашей жизни, а тем более в образовании невозможны без формирования нового взгляда учителя на свое место и роль в учебном процессе.

Учитель должен быть эрудированный и образованный, знающий свой предмет.

На пути обновления содержания образования учитель учитывает возможности своих учеников.

Общаясь с коллегами, в рамках данных курсов, пришла к выводу, что на сегодняшний момент каждого педагога интересуют вопросы:

• в чем разница обновленного содержания образования и ныне действующего?

• что означает понятие «образование, ориентированное на результат»?

• в каком направлении и как должен готовиться учитель к обновленному содержанию образования?

В настоящее время очень много мы говорим о технологизации учебного процесса, о преимуществах внедрения тех или иных педагогических инновационных технологий. Мы их осваиваем, используем в учебном процессе, получаем определённый результат.

Основными тенденциями мирового развития в системе образования, являются:

• ускорение темпов развития общества;

• переход к расширение масштабов межкультурного взаимодействия;

• возникновение и рост глобальных проблем, которые могут быть решены в результате международного сотрудничества.

Наша республика всё более уверенно заявляющая о себе на международном уровне не может оставаться в стороне от влияния этих тенденций. Одной из актуальных проблем нашего общества является формирование конкурентоспособной личности, готовой не только жить в меняющихся социальных и экономических условиях, но и активно влиять на существующую действительность, изменяя ее к лучшему.

Переход на обновление содержания образования предъявляет новые требования к работе в рамках компетентностного подхода к образованию, обеспечение педагогов здоровьесберегающими технологиями, формирование готовности работать в условиях возросшей индивидуализации образовательного процесса. Обновление структуры образования, насколько я поняла в рамках данных курсов, заключается в преодолении традиционного репродуктивного стиля обучения и переход к новой развивающей, конструктивной модели образования, обеспечивающей познавательную активность и самостоятельность мышления школьников.

Предлагаемая к рассмотрению программа обновления образования предполагает, что обучение должно быть активным, проводиться в условиях созданной коллаборативной среды, должна осуществляться дифференциация обучения, в процессе осуществления должны реализовываться межпредметные связи. Кроме перечисленного обязательным является использование ИКТ, диалоговое обучение, осуществляться методы исследования и своевременное реагирование на потребности учащихся

Итак, что, по моему мнению, требуется от учителя? Это умение:

• формулировать учебные цели для достижения результатов;

• строить учебный процесс по организации усвоения учебного материала;

• готовить учебные материалы в соответствии с учебными целями;

• использовать потенциал информационной среды для учебного процесса;

• создавать условия для опережающего развития учащихся в и личностно-деятельностной направленности;

• создавать атмосферу психологического комфорта и поддержки;

• готовить учащихся к самообразованию, самоопределению и самореализации; - оценивать текущие результаты, направленные на достижение поставленных целей.

Педагог в свете обновлённого содержания обязан обладать высоким уровнем сформированное ряда компетентностей:

Специальная компетентность - способность заниматься собственно профессиональной деятельностью на достаточно высоком уровне и проектировать свое дальнейшее профессиональное развитие;

Социальная компетентность - способность заниматься совместной (коллективной, групповой) профессиональной деятельностью, сотрудничать и использовать принятые в профессии управленца приемы профессионального общения;

Образовательная компетентность - интерес к освоению профессиональных знаний, умений и навыков, целеполагание в образовательной деятельности, мотивация развития субъектности и креативности в образовательной деятельности, способность применять основы педагогической и социальной психологии.

Что требуется от ученика? Это, опять же, по – мнению многих учителей, исходя из материалов курсовых занятий и лекций, умение:

• использовать возможности выстраивать индивидуальную траекторию образования (темп, уровень усвоения учебного материала);

• усваивать умения, способы, приемы своей дельности;

• использовать знания, умения и навыки, и имеющуюся информацию для разрешения учебных ситуаций.

Формирование и развитие образованной, творческой, компетентной и конкурентоспособной личности, способной жить в динамично развивающейся среде, готовой к самоактуализации как в своих собственных интересах, так и в интересах общества. В соответствии с заданной целью ожидаемые результаты образования определены в виде следующих ключевых компетенций выпускника:

Ценностно-ориентационная компетенция - способность ученика принимать решения в разнообразных жизненных ситуациях. А самое главное - быть патриотом своей Родины – Казахстана.

Культурологическая компетенция - обладание познанием и опытом деятельности на основе достижений общечеловеческой культуры и национальных особенностей, ценить культуру своего народа и культурное многообразие мира; быть приверженным идеям духовного согласия и толерантности.

Мне как учителю начальных классов было интересно насколько обновления коснуться начальной ступени образования. В этой связи особую значимость приобретает в условиях обновления содержания образования уровень дошкольного образования и воспитания. Предшкольная подготовка 5-летних детей должна осуществляться с учетом психологических, педагогических, физических, физиологических требований как главных условий качества подготовленности детей для обучения в начальной школе.

1 ступень среднего общего образования (1-4 классы). Возраст начала обучения - 6 лет.

Продолжительность обучения - 4 года,

Результаты обучения в школе детей потребуют от нас, педагогов, всестороннего и объективного оценивания успехов в достижении ожидаемых результатов обучения каждого учащегося, его отношения к учебе и динамику развития личности в целом. Но обновление содержания образования, транслируя лучший опыт внедрения новых подходов к обучению и методике преподавания должно учесть и положительный опыт традиционного. Синтез традиционных и инновационных методов обучения позволит разнообразить формы проведения занятий активизирующие познавательную деятельность учащихся.

В целом уровень казахстанского среднего общего образования должен соответствовать

задачам развития государства и обеспечивать его конкурентоспособность в современном мире.

Взгляд учителя-практика на процесс реализации обновления содержания образования в Республике Казахстан

Токарева О.В. СШ №26

В современном Казахстане идет становление новой системы образования, ориентированной на мировое образовательное пространство. Этот процесс сопровождается существенными изменениями в педагогической теории и практике. Мне, педагогу с более чем 15 летним стажем в данной статье хотелось бы поделиться своим видением на причины, по которым возникла сама идея преобразований.

Качественные изменения в любой области нашей жизни, а тем более в образовании невозможны без формирования нового взгляда учителя на свое место и роль в учебном процессе. Без осмысления, нами учителями, новых целей и задач в обновлённом содержании и технологии обучения, новых форм оценивания с учетом компетентностно-ориентированного подхода в обучении это сделать наверно практически невозможно. Именно поэтому педагогу необходима готовность к восприятию методологии и содержания обновленного ГОСО среднего общего образования, к изменению программного и методического обеспечения образовательного процесса, к изменению целей и способов педагогической деятельности.

Общаясь с коллегами, я пришла к выводу, что на сегодняшний момент каждого педагога интересуют вопросы:

• В чем разница обновленного содержания образования и ныне действующего?

• Изменятся ли подходы к организации образовательного процесса в школе?

• Что означает понятие «образование, ориентированное на результат»?

• В каком направлении и как должен готовиться учитель к обновленному содержанию образования?

В настоящее время очень много мы говорим о технологизации учебного процесса, о преимуществах внедрения тех или иных педагогических инновационных технологий. Мы их осваиваем, используем в учебном процессе, получаем определённый результат, но проблем остаётся очень много. И мы бьёмся над вопросами как повысить мотивацию учащихся, как сделать школу местом SMART-образования? Что будет способствовать созданию в школе гуманной образовательной среды, стимулирующей развитие нравственно-духовных качеств личности:

самопознания, самоопределения и самореализации?

Основными тенденциями мирового развития в системе образования, являются:

• ускорение темпов развития общества;

• переход к постиндустриальному, информационному обществу, расширение масштабов межкультурного взаимодействия;

• возникновение и рост глобальных проблем, которые могут быть решены в результате международного сотрудничества;

• демократизация общества;

• динамичное развитие экономики, рост конкуренции; - рост значения человеческого капитала.

Наша развивающаяся республика всё более уверенно заявляющая о себе на международном уровне не может оставаться в стороне от влияния этих тенденций. Одной из актуальных проблем нашего общества является формирование конкурентоспособной личности, готовой не только жить в меняющихся социальных и экономических условиях, но и активно влиять на существующую действительность, изменяя ее к лучшему. В связи с этим мы учителя выполняя заказ общества должны в стенах школы подготовить выпускника с набором таких качеств как - креативность, социальная ответственность, обладание развитым интеллектом, высокий уровень профессиональной грамотности, устойчивая мотивация познавательной деятельности.

Переход на обновление содержания образования предъявляет новые требования к работе в рамках компетентностного подхода к образованию, обеспечение педагогов здоровьесберегающими технологиями, формирование готовности работать в условиях возросшей индивидуализации образовательного процесса. Обновление структуры образования заключается в преодолении традиционного репродуктивного стиля обучения и переход к новой развивающей, конструктивной модели образования, обеспечивающей познавательную активность и самостоятельность мышления школьников.

Мне как учителю начальных классов было интересно насколько обновления коснуться начальной ступени образования. В этой связи особую значимость приобретает в условиях обновления содержания образования уровень дошкольного образования и воспитания. Предшкольная подготовка 5-летних детей должна осуществляться с учетом психологических, педагогических, физических, физиологических требований как главных условий качества подготовленности детей для обучения в начальной школе.

1 ступень среднего общего образования (1-4 классы).

Возраст начала обучения - 6 лет. Продолжительность обучения - 4 года,

Основное назначение 1 ступени - раскрытие индивидуальности обучаемого и в приобретении им возможностей к самореализации, осмыслении знаний об окружающей действительности, формирование желания и умения учиться, т.е. создание подлинной познавательной мотивации, необходимой на последующих ступенях обучения, формирование у младших школьников целостной учебной деятельности.

Обеспечение становления личности ребенка, целостного развития его способностей. Организация учебной деятельности в начальной школе, способствующей приобретению необходимых умений и навыков, привития навыков чтения, письма, счета, овладение элементами творческого мышления, основами личной гигиены и здоровьесбережения.

Несовершенство существующих в настоящее время школьных учебников волнует каждого учителя. Имеющиеся несоответствия между содержанием учебных программ по предметам образовательных областей и содержанием учебников заслуживает очень резких комментариев. Разрабатываемые учебники в соответствии с обновлением содержания должны соответствовать требованиям государственного общеобязательного стандарта образования и отбор содержания обучения должен проводиться с учетом образования, ориентированного на результат.

Очень много внимания будет уделено изменению системы оценивания достижения ожидаемых результатов учащихся. Оценивание должно соответствовать следующим принципам: валидности, систематичности, последовательности, объективности, прозрачности, рекомендованности, достоверности.

Оно предполагает параллельное развитие двух линий оценки: (формативное и суммативное оценивание). Оценивание учебных достижений в модели образования, ориентированного на результат, предполагает способы оценивания по результатам обучения за урок и итоговую работу в четверти.

Результаты обучения в школе детей потребуют от нас, педагогов, всестороннего и объективного оценивания успехов в достижении ожидаемых результатов обучения каждого учащегося, его отношения к учебе и динамику развития личности в целом. Но обновление содержания образования, транслируя лучший опыт внедрения новых подходов к обучению и методике преподавания должно учесть и положительный опыт традиционного. Синтез традиционных и инновационных методов обучения позволит разнообразить формы проведения занятий активизирующие познавательную деятельность учащихся.

В целом уровень казахстанского среднего общего образования должен соответствовать

задачам развития государства и обеспечивать его конкурентоспособность в современном мире.

Жас жеткіншектер арасындағы ерте жүктіліктің алдын алу

Айдарова А.Н. №55 ЖОББМ

Жалпы, қазақта «қызды қырық үйден тию» деген сөз бекер айтылмаған. Біздің ата-бабамыз келешек ұрпағының тазалығын қыздың тәрбиесінен бастаған. Осындай дәстүрдің бәрін жоққа шығарып, демократияны желеу етіп, өркениеттілік осы екен деп, бетімен кету – ол біздің ата дәстүрімізге, жалпы ұрпағымызды тәрбиелеп- өсіруге кері әсерін тигізеді.

Баланы тәрбиелеу ананың басты міндеті. Ұл өсті дегеннен өзіне жар болатын жанның арының тазалығына мән беру керектігін ана айтып отыруы керек. Бойжеткен қыздың қылығы көп, сондықтан да қызбаланың тәрбиесіне ананың ерекше мән бергені жөн. Қыз анасымен сырлас болып, өзін мазалаған ішкі ойларымен әрдайым бөлісіп отырса, жамандыққа жолықпайды. Қыздың ең бірінші ұстанымы – қыз деген атқа лайық болуы. Ал қазіргі ата-аналар заманына қарай жеңіл ойлайтын сияқты. Дегенмен, заман өзгергенімен, адам өзгерген жоқ қой. Қыз – болашақ жар, болашақ ана. Бүгінде біз жоғары ақпараттық технологиялар заманында өмір сүрудеміз деп мақтанамыз.

Сондықтан, өсіп, келе жатқан ұрпақты сауатсыз деп те айтуға болмайды. Өйткені, олар осы жаңа технологияларды еркін меңгеріп, түрлі ақпараттармен алмаса алады. Иә, заман өзгергенімен, әдет-ғұрпымыз бен салт-дәстүріміз өзгерген жоқ. Адам өмірінде ешқандай қиындық болмайды деген кепілдік ешкімде жоқ. Ешкім де алдында қандай қиыншылық күтіп тұрғанын болжай алмайды. Әр адамның басында қуаныш пен қайғысы қатар жүретіні рас. Алайда, осындай қиындықтардан шығудың да түрлі жолдары бар. Көбі сол қиындықтан алып шығатын жолды таппай қатыгездікке, қателікке бой алдырып жатады.

Негізінде, қазіргі педагогика оқулығында жыныстық тәрбие туралы бөлім жоқ. Оны көбі ұят санайды. Мұғалімдердің өзі өрімдей балаға мұны қалай жеткіземіз деп оқушыларға мұндайды оқытуға ұялады. Сонда қыз баласы жыныстық тәрбиені қайдан оқып білуі керек деген ой туады. Міне осы жерде оған отбасында анасымен, жеңгесімен сырласу өте қажет.

Мектепте осындай тақырыптарда сабақтары өткен жөн. Мұнын қыз баласына пайдасы көп. Сондай-ақ, біз баланы өте қатал тәрбиелейміз. Тәрбиелеу деген осы екен деп тым қаталдыққа салыну да бала жастан қызды жалтақтыққа алып келетінін ұмытамыз. Осыдан барып, қыз өз анасына ойындағысын айтуға жасқанады. Мысалы, алғашқы етеккір келгенін ол анасына емес, алдымен құрбысына, не жеңгесіне айтады. Сол үшін қызды кішкентайынан өзімізге әбден сендіріп, анадан артық жақын адам жоқ екенін ұғындырып өсіруіміз керек.

Ерте жүктілік немен қауіпті?

Жүктілік кезінде ағза күшейген тәртіпте жұмыс істейді – жүрек-қан тамыры, эндокриндік жүйе және ішкі органдарға үлкен жүктеме артылады. Бұның қиындығы жасөспірімнің гормондық қайта құрылуы – жүктілік қайта құрылуға жүктелгені. Жас аналарда көбінесе плацентарлық тапшылық, анемия, токсикоздар болады. Қыз балалардың ағзасы осындай жүктемелерге әзір емес!

Ерте жүктіліктен қалай сақтануға болады?

Ерте жүктіліктің негізгі проблемасы – бұл жыныстық тәрбие туралы білімінің жеткіліксіз болуы, не болмаса тәрбиенің мүлдем жоқтығы. Көптеген отбасыларда бұл тақырыпқа әңгіме қозғалмай, жабық күйде қалады. Бірақ, бұл дұрыс емес. Негізінен, жоспарланбаған жүктіліктің 90% отбасындағы тәрбиеге және қарым-қатынасқа байланысты келеді. Яғни, ана мен қыз баланың өзара қатынасы бұзылса, қыз бала «әдейі» бәрін кері істейді.

Проблемамен күресудің ең үздік тәсілі – проблемадан сақтану. Жоспарланбаған жүктіліктен сақтанудың тәсілдері туралы ата-анамен жиі әңгімелесіп, жыныстық тәрбие туралы кітаптар оқу керек.

Егер қыз бала жыныстық қатынасқа ерте түссе, оның салдарын білуі тиіс. Осындай өмірге ол дайын ба? Баланы көтеріп, өмірге әкеле ала ма? Егер ол ерте жүктілікке әзір болмаса, сақтанудың жолдары және құралдары туралы толық ақпараттануы қажет.

Ерте жүктіліктің нәтижесіне тоқталсақ, бұл мәселеге әлеуметтік тұрғыдан қарағанда, қыз бала білім алу, жұмысқа орналасу және карьера құру мүмкіндігінен айырылады. Қатынасқа түсе білгенмен, жас жігіт әке атанып, жауапкершілікті көтеруге асықпайды, көп жағдайда қыздар өздері жалғыз қалады да (егер ата-анасы көмектесетін болса, жақсы) жас ана тығырыққа тіреледі: білімі жоқ, жұмысы жоқ, баланы күтіп-бағуға ақшасы болмайды. Осының бәрі жалғыз бір жас анаға ауыр болатындықтан, көп жағдайда қателескендер перзентін балалар үйіне өткізіп жатады. Ал, бұл өкінішке орай, ерте жүктілік салдарынан болатын, жиі кездесетін оқиға.

Өзге үйдің босағасын аттағанда бойыңды тік ұстап, тәрбиелеп өсірген ата-анаңның елдің алдында жүзін төмен түсірмейтіндей етіп, босағаны адал аттау үшін ананың әр сөзін қыз бала жадында ұстау керек.

Ерте жүктілікті алдын-алу мақсатында №55 жалпы орта білім беретін мектептің психологы және өзін-өзі тану пәні мұғалімі бірлесе отырып, 9 класс қыз балаларын «Үміт сәби үйіне» апарды. Оқушылар сәбилерді көріп, жүректері елжіреді. Сәбилер өте мейрімді, бірақ оларға ата-ана жылуы жетпейді. Бізді көріп, сәбилердің жүздері жайнап кетті. Олар жатырқауды білмейді және кішкентай сыйлықтың өзіне мәз болады. Біз бір барғанда сәбилердің көздерінен мұң байқадық. Оқушылар сәбилермен ойнап, бір сәтке болса да, жүздеріне шаттық пен күлкі сыйлады. Сәбилер өте ақылды.

Қоштасар сәт жақындаған сайын сәбилер оқушыларды, оқушылар сәбилерді жібергісі келмеді. Арттарына қарап, тағы келеме екен деп, тағы ойнатарма екен деп қимастықпен қоштасты.

Осыған орай мектептің оқушы қыздарымыздың арасында «Ерте жүктіліктің ертеңі қандай?» тақырыбында дөңгелек үстел өтті. Онда оқушыларға ерте жүктіліктің салдары қандай болады; оның адам өміріне тигізетін келешектегі қауіп- қатері қандай; тағы басқа да осындай үлкен сұрақтың төңірегінде әңгіме қозғалды. Қыз балалар тарапынан сұрақтар мен пікірлер өте көп болды. Әңгіме барысында оқушылар сәби үйіннен алған әсерлерімен бөлісті. Қыздарымыздың арасында өткізілген мұндай жұмыстар ертеңгі күні осындай келеңсіз жағдайлардың алдын-алу мақсатында жүргізілсе, енді бірде қыз – болашақ ана, бір әулеттің үлгілі келіні атанатындығын санасына сіңіріп, әйелге үлкен жауапкершілік пен міндет жүктелетіндігін айтуымыз керек болды.

Ұлттық ойындар - дене тәрбиесі сабағының құралы

Демесин А.А. №37 ОМ

Қазақтың ұлттық дене тәрбиесі мәдениеті жеке тұлғаның жалпы мәдениетің құрымдас бір бөлігі ретінде мектептегі кезеңнен қалыптаса бастайды. Сондықтан оны пайдалану тек қозғалмалы біліктілік, дағдыларды дамытып қана қоймайды, сонымен қатар мектеп оқушыларынан қазақтың ұлттық спорт түрлеріне деген көзқарасын қалыптастырып, дене жаттығулары мен ойындарын өз беттерінше дамытуға тәрбилеп, оқу-ойын материалдарын бір жүйе ретінде олардың руханилығын, адамгершілігін, дене тәрбиесін тәрбиелеуге баулуды қарастырады.

Қазіргі таңда оқушылардың көпшілігінде ұлттық спортпен, ұлттық ойындармен, дене жаттығуларымен жүйелі түрде айналысуға деген мұқтаждықтың, осы саладағы өз бетінше жүргізілетін сабақтардың ғылыми негізделген әдістемесінің жоқтығы, сонымен қатар көптеген жалпыға міндетті білім беру мекемелерінде, мектептерде әсіресе, ауыл мектептерінде оқудың материалдық базасының нашарлығы қазақтың ұлттық ойындары арқылы оқушылардың дене дайындығын қалыптастыру мәселесінің өзектілігін көрсетеді. Мектеп оқушыларының дене тәрбиесін жетілдіру мәселелері көптеген жетекші ғалымдар зертеулерінің негізгі нысанасына айналды.

Дене шынықтыру - денсаулық көзі, денсаулықты сақтау үшін әрекет, адамның күш мүмкіншілігін дамыту, жеңіске деген жігерін шыңдау, қиыншылыққа төзу қимыл-әрекетін шоғырландыра білу, соларға үйрену, дене еңбегімен үнемі шұғылданып, жаттыққан адамның бұлшық ет талшықтары тез өседі, бойының күш-қуаты қалыптасады, сыртқы ортаның түрлі қолайсыз жағдайларына төзімділік келеді.

Ұлттық қозғалыс ойындары оқушыларды жан-жақты тәрбиелеудің ең негізгі құралы болып табылады.Ұлттық қозғалыс ойындары әр түрлі қимыл қозғалыстарды; жүгіру, жүру, секіру, лақтыру, кедергілерден өту,қарсы шығу,тепе-теңдік сақтау әрекеттерді қарастырылады.

Халқымыздың қозғалмалы ойындардың түрі кең таралған. Мамандар қозғалмалы ойындарды төрт топқа бөледі:

1. Табиғи заттарды қолданып ойнайтын ойындар: Асық, бестас, лек, лек жалау, сиқырлы таяқ, бақай пісті, жылмаң т.б.

2. Жануарлар бейнесін елестетіп ойнайтын ойындар: соқыр теке, түйе-түйе,ақ байпақ, көк сиыр, және т.б.

3. Мүліктік бұйымдарды қолданып ойнайтын ойындар: шалма, бөрік жасырмақ,түйілген шыт,тақия телпек, белбеу тастау, орамал тастау т.б.

4. Құрал-жабдықсыз ойнайтын ойындар: айгөлек, ақсерек-көксерек,шымбие, мәлкетотай, тоқтышқан, шертпек, жасырынбақ, бұғынай т.б.

Халқымыздың әдет-ғұрып, салт-дәстүрін, әдет-дағдыларын жас ұрпақтың бойына сіңіру, ойын арқылы дарытып,көңіліне қондыра білу өмір қажеттігінен туындап отыр.

Ұлттық ойындардың тиімділігі олардың сабақтың әр кезеңіндегі орны мен мақсат-міндетін дәл анықтауға, оны қолданудың теориясы мен практикасын мұғалімнің жетік игеруіне, шеберлік танытуына, ойынға қажетті материалдардың жиынтығын алдын-ала дайындап алуы, ойын процесіне оқушыларды белсенді ұйымдастыруға байланысты.

Дене тәрбиесі мұғалімдерді әр сабақты жүйелі ұйымдастыра отырып, оқушылардың денсаулығын нығайтуға көңіл бөлуі тиіс. Осы тұрғыдан мынадай ұсыныстар айтуға болады:

• қазақ ұлттық ойындары бойынша дене жаттығулары ендірілген сабақтарды ұйымдастыру,

• ұлттық ойындар арқылы оқушылардың дене дайындығын қалыптастыру үшін олардың теориялық негіздерін жетік меңгерту,

• әрбір ұлттық ойынның атқаратын қызметі мен педагогикалық мүмкіндіктеріне сай сабақта

қолдану орнын анықтау керек.

Қазақтың ұлттық ойындарын оқушылармен жұмыста қолдану - бұл ойындар оқушылардың дене тәрбиесінің негізгі мәселелерін табысты шешуге, олардың денсаулығын жақсартып, өмірлік маңызды қимылдық бейімділіктерін қалыптастыруға өте пайдалы.

Ұлттық ойындардың бойында тұтас педагогикалық үрдістіқ негізі бар. Бұл үрдістің құрамына оқу, оқыту, білім беру,тәрбие, дамыта оқытып, дамыта тәрбиелеу үрдестерінің табиғи бірлігі жатады. Ұлттық ойындарын саналы түрде пайдаланудың нәтижесінде жоғарыдағы факторлар үйлесімі іске асырылады. Сабақтың мазмұны байытылып, оқушының білімге деген ынтасы артып,таным аясы кеңіп, өмірге құштарлығы күшейеді.

Дене шынықтыру сабағы осы мақсатта құрылып, ал ұлттық ойын дене шынықтыру сабағының құралының сапасын арттыру мақсатында қолданылуы тиіс. Біз осыған байланысты бастауыш, негізгі, жоғарғы сынып оқушылары үшін дене тәрбиесі сабағында пайдалануға болатын ұлттық ойын түрлеріне біршама тоқталдық.Олардың тәрбиелік қызметтері мен өзіндік ерекшеліктері де бар. Мысалы: «Қасқыр қақпан»ойыны баланың тілін, есте сақтау қабілетін дамытып, ақыл-ойын өсіреді, ұйымшылдық, патриоттық сезімін қалыптастырады және саптық қозғалыс дағдыларын меңгеруге жәрдемдеседі. Қазақтың ұлттық ойындарының дені арнайы жабдықталған бөлме мен құрал-жабдықтарды қажетсінбейді. Сондықтан оларды қажет уақытында кез-келген орында ойнай беруге болады. Және әр ойынның уақыт мөлшері де шамалы. Сонымен бірге бұл қазақтың ұлттық ойындары тек дене шынықтыру ғана емес, жастардың әр жақты дамуынан да тиімді әсері бар.

Фотомонтаж, коллаж, фотосуреттерді өңдеу, баспаға дайындау ерекшеліктері

Жұмағалиева А.Б. М.Арын атынд.ҚҚОМ

Фотомонтаж (фото және монтаж) - фотография бейне жасау мақсатымен фотосуреттердің белгілі бір ортақ тақырыпқа топтастырылып берілуі. Фотомонтаж плакаттар, жарнамалар, фотоәзілдер дайындауда кеңінен қолданылады. Кейде Фотомонтажда график. материалдар да пайдаланылады. Фотомонтаж мех. және проекц. тәсілдермен жасалынады. Бірінші жағдайда фотосуреттерден қажетті бейнелерді (немесе бөліктерді) ойып, немесе қырқып алады да, оларды қалың қағаздың бетіне желімдейді; араларына ретушь жасап, фотоға қайта түсіреді. Екінші тәсіл бойынша, фотоқағаздан бетіне фотоүлкейткіштің көмегімен негативтен қажетті бейнелердің проекциясы ретімен түсіріп алынады. Дж. Хартфилд, Ж.Гросс, А.М. Родченко, Э. (Л.М.) Лисицкий, Г.Г. Клуцис сынды суретшілер өз шығармасында Фотомонтаж әдісін қолданған.

Коллаж (франц. collage - жапсыру, желімдеу)

1. бейнелеу өнеріндегі техникалық әдіс, кубизм, футуризм суретшілерінің шығармашылық ізденісі кезінде пайда болған бейнелеу өнерінің бір тәсілі. Бұл өнер ағымдары суретшілері қиялына байланысты кез келген өзіне ұнаған заттарды кескіндемесіне пайдаланған. Мысалы, суретшілер түрлі матаның, қағаз, газеттің қиындыларын, әйнек, түйме, фольга, ағаш қалдықтарын, т.б. пайдаланып (жапсырып, желімдеп), шығармшылық жетістіктерге жеткен. Кейіннен Коллаж көркемдеу-безендіру саласында қолданылатын болды. Сонымен қатар Коллаж балалар шығармашылығында кең қолдау тапқан өнерге айналды. Олардың ой-өрісінің шыңдалуына үлкен әсер етті. Коллажды алғаш дамытқандардың ішінде суретші Пикассоның үлесі зор болды;

2. 20 ғсырда музыкада орын алған тәсілді - шығармаға өзге композиторлар туындыларынан стильдік тұрғыда бөтен фрагменттерді енгізуді де Коллаж деп атайды;

3. полиграфиялық безендіру ісінде әр түрлі фотосуреттерді біріктіріп, қажетті мазмұндағы әсерлі сурет жасау тәсілі.

Ашықтығын, түсін дұрыстау немесе қызыл көздерді жою сияқты түзетулерді суреттерге енгізу үшін, Microsoft Picture Manager бағдарламасын пайдалануға болады. Уақытты үнемдеу үшін, түзету мақсатында суреттердің барлығын бір уақытта таңдап, одан кейін Автотүзетуді немесе жеке суретті өңдеу құралдарының бірін пайдаланыңыз.

Суреттерді өңдеуден бастау үшін Суреттерді өзгерту пәрменін таңдаңыз. Төмендегідей параметрлері бар Суреттерді өзгерту тапсырмалар аймағы шығады.

Автотүзету Түс пен ашықтықты түзету. Автотүзету пернесін нұқып, жүгіргіні түзетуді қажет ететін аумаққа қойыңыз.

Ашықтық және Контраст Ашық және қою өңдер арасындағы айырмашылықты лайықтау.Тым ашық немесе тым қою көрінетін суреттерді түзету үшін осы мүмкіндікті пайдалануыңызға болады.

Түс реңкжәне реңкқанықтылық теңшелеу. Реңкті және коюланған түсті суреттерді түзету үшін осы мумкіндікті қолдана аласыз.

Кесу Суреттің қажетсіз бөліктерін қиып алу. Элементтері артық суреттерді түзету үшін осы мүмкіндікті пайдалануыңызға болады.

Бұру және Аудару Суреттерді ағымдағы білігімен бұру немесе аудару. Кітаптық бағдарға қырынан түсірілген суреттерді түзету үшін осы мүмкіндікті пайдалануыңызға болады.

Қызыл Көзді Жою Камера жарқылынан пайда болған суретке түскен кісінің қызыл көзін жоюға мүмкіндік береді. Қызыл көздерді қай жерде пайда болмасын, оларды түзету үшін осы мүмкіндікті пайдалануыңызға болады.

Өлшемін өзгерту Суреттің өлшемдерін өзгерту.Басып шығару үшін суретті үлкейтуге немесе электрондық пошта хабарларымен жіберу немесе интернетте ортақ пайдалану үшін оны кішірейтуге осы мүмкіндікті пайдалануыңызға болады.

Әдебиеттер.

1.«Компьютерная графика». Шикин А.В., Боресков А.В. 2001 жыл.

2.«100% Photoshop».Стив Кэплин. 2010 жыл.

3.«Photoshop для профессионалов». Дэн Маргулис. 2001 жыл.

4.«Компьютерная графика». Петров М.Н. 2014 жыл. 5.«Информатика негіздері» журналы. 2013 жыл.

Привитие устойчивого интереса к математике через развитие творческих способностей учащихся

Иргалиева Д.А. СШ №12

Абстрактный характер математики, ее прочные внутренние логические связи и необходимость последовательного изучения ее разделов всегда порождали своеобразные трудности преподавания этого предмета.

Отсутствие учета возрастных особенностей школьников, стремление кажущейся «строгости» изложения, неумение показать значение математики в жизни современного общества часто порождало у учащихся взгляд на математику, как на сухую, малоинтересную и даже застывшую, неразвивающуюся науку.

Нельзя допустить, чтобы школьники отрицательно относились к математике, наоборот, каждый учитель должен ставить перед собой задачу вызвать интерес к математике у всех учеников или во всяком случае добиваться такого отношения к ней, чтобы она не являлась препятствием при выборе профессии.

Новизна, необычность, неожиданность, странность, несоответствие ранее изученному, все эти особенности, подчеркнутые при сообщении материала, способны не только вызвать мгновенный интерес, но и пробудить эмоции, порождающие желание изучить материал более глубокого, т.е. содействовать устойчивости интереса.

У каждого ребенка есть способности и таланты. Дети от природы любознательны и полны желания учиться. Для того чтобы они могли проявить свои дарования, нужно умное руководство со стороны взрослых. Задачи педагога, используя разнообразные методы обучения, в том числе и игровые, систематически, целенаправленно развивать у детей подвижность и гибкость мышления, настойчиво стимулировать процессы перестройки, переключения, поисковой активности; учить детей рассуждать, гибко подходить к проблемам, не зубрить, а мыслить, самим делать выводы, находить новые, оригинальные подходы, получать изящные результаты, красивые.

Интеллектуальные игры - индивидуальные или коллективное выполнение заданий, требующих применения продуктивного мышления в условиях ограниченного времени. Интеллектуальные игры объединяют в себя черты как игровой, так и учебной деятельности. Они развивают мышление, требуя формулировки понятий, выполнения основных мыслительных операций (классификации, анализа, синтеза). Участие в интеллектуальных играх требует от учащихся развития своего хронотипа (совокупности личностных представлений о пространстве и времени).

Творческие игры предполагают наличие заданий с «открытым ответом» (отсутствием правильного единого решения). В процессе игры ученики имеют возможность самовыражаться средствами того ил иного вида искусства, в результате которого рождается некий уникальный, незапланированный результат.

Одним из факторов, влияющих на интеллектуальное и творческое развитие личности является сотрудничество учителя и ученика. Основным условием сотрудничества является создание на уроке атмосферы доброжелательности, заинтересованности, разумной требовательности. Поэтому учителю следует установить правильные отношения с коллективом в целом и с каждым учеником в отдельности. Для этого необходимо стремиться понять внутренний мир детей, быть искренним с ними и дать им возможность выразить себя. Обстановка сотрудничества, атмосфера дружелюбия, общения на равных учителя и ученика позволяют сделать обсуждение проблем более свободным.

Эффективными формами работы в формировании интереса к предметам являются уроки, которые содержат какие-то неожиданные повороты, оригинальные ракурсы. Поэтому в учебной деятельности я провожу уроки различных видов: урок- игра, урок-сказка, урок-путешествие.

Репродуктивные задания и упражнения, ориентированные на развитие психических механизмов, являющихся основой РТС.

В шестнадцати клетках каждой таблицы записаны вразнобой числа от 1 до 20.

Это означает, что какие-то четыре числа в каждой таблице пропущены. Без помощи ручки или карандаша, только глазами отследите все числа и выпишите недостающие.

Таблица 1.

1	16	8	13
12	9	19	2
20	4	14	18
7	15	10	5

Таблица 2.

2	11	3	8
20	6	14	16
18	17	7	5
10	4	15	13

В таблице 1 отсутствуют числа 3, 6, 11, 17; в таблице 2 - 1, 9, 12, 19.

К конкретным частично-поисковым задачам можно отнести, например, такие задания: на нахождение закономерности; на нахождение принципа группировки и расположения приведенных слов, цифр, явлений; на подбор возможно большего количества примеров к какому-либо теоретическому положению; на нахождение нескольких вариантов ответа на один и тот же вопрос; на нахождение наиболее рационального способа решения; на усовершенствование какого-либо задания и т. д.

Проанализируйте следующие ряды чисел, выявите закономерность и продолжите их запись: 1, 3, 4, 7, 11, 18… 2, 8, 3, 7, 4, 6...

Помимо ответа на вопрос поисковой задачи, рекомендуется давать задания на выяснение способа ее решения, то есть системы логических операций, применяемых при решении.

Особое место следует отводить подбору таких заданий, которые имеют внешнее сходство при разных содержании и способах решения.

Ребус - это своеобразная загадка, которая изображается при помощи букв, фигур, знаков. В примерах все слова ребусов изображены при помощи букв. Как их разгадывать? Если буквы нарисованы одна в другой, то их названия читаются с прибавлением буквы «в»; если одна буква находится под другой, то читать их надо с прибавлением «на», «над» или «под»; если между буквами стоит знак плюс (+), это означает прибавление буквы «с» или «и». Еще одна буква может быть расположена «у» или «за» какой-то.

- Разгадайте внешне похожие ребусы: 1ОЧКА, 1БОР, Ш1А, Ф1А, 2Д, ПО2Л (Одиночка,

разбор, школа, фраза, парад, подвал.)

Для развития творческих способностей младших подростков огромное значение имеют такие частично-поисковые задания, которые содержат несколько вариантов решения. Выполняя их, учащиеся должны самостоятельно выявлять эти варианты (как можно большее их количество) и по возможности определять наиболее рациональные из них.

Например:

Посмотрите на это выражение: 9 + 8 = 5. С точки зрения математики это полный абсурд. Но все же подумайте и попытайтесь сообразить, догадаться, в какой ситуации оно будет верно.

Разумеется, учащиеся будут вначале озадачены: ведь 9 + 8 = 17. В процессе поиска ответа они дадут Различные варианты трактовки этого выражения, пока не придут к мысли, что в какой-то ситуации 5 может быть равно 17. В итоге, как правило, приходит догадка, что это возможно на «языке часов». Так, если к девяти часам утра прибавить восемь, получится семнадцать часов дня, а в разговорной речи - пять часов. Красивый ответ! Не правда ли?

Задачи от дяди я Степы - милиционера:

а) Ширина проезжей части дороги 15 м. зеленый сигнал светофора горит 20 секунд. С какой наименьшей скоростью может двигаться пешеход с момента загорания светофора, чтобы благополучно перейти дорогу?

б) Мотоциклист едет со скоростью 95 км/ч, а скорость велосипедиста на 76 км/ч меньше. Во сколько раз скорость мотоциклиста больше скорости велосипедиста? Кому из них легче остановиться?

Математический диктант

а) запишите натуральное число, следующее за 339, за 1089, за 999.

б) запишите натуральное число, предшествующее числу: 426, 151, 1021.

в) запишите все трехзначные числа, каждое из которых содержит 9 сотен и 9 единиц.

Развитие творческих механизмов: вводятся рациональные приемы и алгоритмы, ориентированные на творческую деятельность, а также задания с отсроченным вопросом. Найдите неизвестное слово:

а) 2х - 5 = 5	СОПКА	СОК
8 - х = 5
б) 5х + 1 = 6	СТАНОК	?
15 - 2х = 5

Найдите пропущенное число:

?	165	170
83	88	?
?	26	52
11	?	44

Развитие частично поисковых задач разного уровня: здесь рассматриваются задачи, в процессе самостоятельного решения которых обучающиеся открывают новые для себя знания и способы их добывания. Описанные типы заданий могут включать в себя вопросы интуитивного характера, догадки.

Таким образом, каждый ребенок на уроках математики имеет право выступать со своей работой, защитить ее, поделиться своими находками и открытиями.

Необходимость творческого саморазвития личности школьников обуславливается новыми задачами, стоящими перед образованием. Желаемый конечный результат обучения в школе - это выпускник, который имеет способности учиться (учить самого себя), совершенствоваться, саморазвиваться, имеющий цель в жизни и «инструмент»для достижения этой цели.

Радость творчества может явиться для учеников стимулом к дальнейшей творческой

деятельности.

Математика пәні мұғалімдерінің кәсіби құзыреттіліктерін арттыру

Мұқашева Н.А. №36 ОМ

Білім мен білімнің қайнар көзі орта білім мен орта мектеп. Осы мектептің қабырғасында еліміздің болашағы қалыптасады.Сондықтан мұғалімдердің алдында бүгінгі өмір талабы үлкен міндеттер жүктеп, ұстаздар қауымынан білімділік пен біліктілікті талап етуде. Ұстаз міндеті оқушының білім сапасын арттыру. Ол үшін, сөз жоқ, мұғалім үнемі ізденіс үстінде болуы тиіс.

Осыған байланысты қозғайтын мәселем мұғалімнің құзыреттілігі. Құзырет, құзыреттілік дегеніміз не? Бұл ұғымдар 12 жылдық білім беру жүйесінде, білім беру сатысын дамыта оқыту технологиясын пайдалана отырып, оқушылырдың танымдық құзыреттілігін қалыптастыруда қандай рөл атқарады? Алдымен осы сұрақтың жауабын тауып көрелік.

Құзырет - тұлғаның қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі және сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға қабілетінің дайындығы. Сыртқы ресурстарға білім, білік, дағды, құзыреттіліктер, педагогикалық-психологиялық ерекшеліктер, құндылықтар жатады.

Бүгінгі қоғамда оқушының академиялық-энциклопедиялық білім жиынтығы жеткілікті болғанымен, күнделікті өмірде кездесіп отырған түрлі жағдаяттарға икемсіздігі байқалып жатады. Бұл оның өмір сүру үрдісінде қажетті құзыреттіліктерінің қалыптаспағанын айқындайды. Әрине, бұл жердегі әрекет-танымдық әрекет.

Қызығу-танымдық іс-әрекеттің қозғаушы күші. Оқушының қызығу іс-әрекетімен оқып үйрену барысында қабілеті ашылып, дарыны ұшталады, өз күшіне, мүмкіндігіне сенімі артады, адамгершілігі қалыптасып дара тұлғалық сипаттарға ие бола бастайды.

Танымдық-қызығу оқыту мен тәрбиелеу нәтижесінде қалыптасады. Танымдық ісәрекеттің қалыптасуы жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекеті, танымдық қажеттілігін оятуға ынталандыратын оқу және тәрбие үдерісі, сондай-ақ өзінің жеке басының белсенділігімен, ұжымдық іс-әрекет рөлімен және оның ұстанған позициясымен үндесе жүргізілетін күрделі үрдіс.

Дамыта оқыту тұжырымдамасының негізгі идеясы: Оқушыға арнайы ұйымдастырылған оқыту арқылы балада өзіндік жетілу, өзіндік тану бағытында нақты қабілеттерді қалыптастыру. Қабілеттерді қалыптастырудың негігі міндеттері:

Математика сабағында ақпараттық технологияларды қолдану;

Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің жетістігін қолдану;

Барлық сабақтарда жоғары әдістемелік деңгейдегі қамтамасыз ету жолымен математикадан білім беру сапасын арттыру.

Әдістемелік іс-әрекетін басқару ұйымдары мен білім беру мекемелері арасындағы қарым- қатынасты жетілдіру оқытудың әдістемелік және оқыту мазмұны мен техноло логияларын басқару ықпалын толықтыруға негізделеді. Білімді дамытатын мемлекет тік бағдарламаны табысты іске асыру-әкімшілік ықпал жасау және мониторинг нәтижесін анықтау арқылы ғана емес,педагогтардың әдістемелік технологиясын жетілдіру кезінде де ғана іске асатыны анық.

Білімін тұрақты көтеру отыру - мұғалімдердің құқықтары әрі міндеттері, білім беру жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, Мемлекеттің дамуының құралы болып табылады.

Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі - оның жан-жақты білімінен ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа әдістерін меңгерумен өлшенеді. Мұғалім қаншалықты білімді, шығар машыл болса, оның құзыреттілік аясы да соғырлым кең болмақ. «Құзыреттілік» ұғымы педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзырлылық- белгілі сала бойынша жан-жақты хабардар, білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара алады дегенді білдіреді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің негізгі шарттары:

Тұлғааралық және еңбектегі байланыс

Қызметтің эканомикалық, әлеуметтік, құқықтық, адамгершілік, психологиялық аспектілерін меңгеруі.

Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы дайындығы.

Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті

Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану біліктілігі Тиімді шешім қабылдау қабілеті

Бүгінгі ұстаз тек кәсіби білімін толықтырып қана қоймай, үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет.

Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім үшін білім мазмұнын, әр оқушының өзіндік ерекшілігін, оқушылар ұжымының артықшылықтарын, соған сәйкес оқуды ұйымдастырудың формалары мен тактикалары жайлы ақпараттарды есінде ұстау қажет. Сонымен қатар оларды дер кезінде еске түсіріп қажетіне жарата алу оның басты құндылықтарының бірі болып табылады.

Шығармашылық әлеует ұғымының құрамалары ретіндегі адамның тұлғалық сапаларының:

еркіндік, шешімділік, тәуекелшілдік, тапқырлық, өнертапқыштық алатын орны ерекше.

Адамның еркіндігі өмірдегі, кәсіби әрекеттегі мәдени әлемдегі өз орнын анықтай алу қабілетінде жатыр. Оның ойлау, пайымдау және әрекеттену еркіндігі жеке кәсіби жауапкершілікті сезінумен сәтті байланысады. Рухани және материалдық құндылықтар әлемінде еркін бағдарлай алу, педагогикалық догмалардан еркін тұлға ғана тәуекелді талап ететін шешімдерді өз мойнына ала алады. Еркін адам өзінің өмірлік позициясы, ұстанымы болғандықтан өзгелерді қайталамай, жаңаша тың жолдармен жүреді. Дәл осы сапа шығармашыл мұғалім үшін аса маңызды.

Кәсіби құзыреттіліктің дамуы - кәсіби тәжірибесін меңгеру және жетілдіру, ол жеке кәсіби қасиеттерін дамытуға, үздіксіз даму мен өзін-өзі жетілдіруге әкелетін қарқынды үдеріс.

Кәсіби құзыреттіліктің қалыптасуын келесідей сатыларға бөлуге болады:

• өзіндік талдау және қажеттілікті ұғыну; - өзіндік дамуды жоспарлау;

• өзін-өзі көрсету, талдау, өзін-өзі түзету.

Бүгінде педагогтың кәсіби құзыреттілігін бағалаудың көптеген классификациясы бар. З.М.Цветкова төмендегідей моделі ұсынады:

1. Мұғалім өзін түсінбейтінін көре бастайды

2. Мұғалім нені түсінбейтінін көреді

3. Мұғалім оны неге түсінбейтінін түсінеді

4. Мұғалім не істеу керектігін біледі, оны түсінетіндей әрекет жасайды

5. Қысқа уақыт ішінде түсінуге қол жеткізеді

6. Аз уақытта түсінуге қол жеткізе отырып, оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамытады.

Оқушы берілген тапсырмаларды оқиды, бағдарламамен танысады, талдайды, зерттеу жүргізеді, жоба жасайды оны қорғайды. Оқу үдерісінде осы бағытта жұмыстар жүргіземін. Мысалы, «математик-бизнесмен», «жарыс», «ассоциация», «семантикалық карта», «аукцион»,

«Ассоциация» т.б.

Информатика пәнін оқытуда жаңа педагогикалық, ақпараттық-коммуникативтік технологиялардың мүмкіндіктерін қолдану

Нағашыбаева Ж.С., Қалжанова А.Ә. №15 ОМ

Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде.

Қазіргі таңда қазақ тілі-мемлекеттік тіл, қарым-қатынас тілі - орыс тілі және ағылшын тілі - әлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы болып отыр. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр.

Қазіргі кезде табысты болу үшін оқушыларға білім қандай қажет болса, дағды да сондай қажет деген ойдың жақтастары көбейіп келеді. Бұл оқушылардың ақпаратты есте сақтап, алған білімдерін ұғынуын, түсінуін және әртүрлі салада қолдана білуін талап етеді. Білімді дәл осылай қолдану оқушыларға «ХХІ ғасыр дағдысы» деп жиі айтылып жүрген кең ауқымды құзыреттілікті меңгеруге мүмкіндік береді.

Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге, мұғалімдер алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып отыр. Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі - «Білім - бүкіл өміріңе» қағидасынан «Білім бүкіл өмір бойына» қағидасына өте алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу болып табылады. Ақпараттық технология - қазіргі компьютерлік техника негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны. Коммуникация - ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым.

Оқыту үрдiсiнде АКТ - ны қолдану мұғалiм мен оқушы қарым - қатынасының бұрынғы қалыптасқан жүйесiн, олардың iс-әрекеттерiнiң мазмұнын, құрылымын үлкен өзгерiстерге ұшыратады. Қалыпты бiлiм беру жүйесiнде мұғалiм - оқушы - оқулық түрiнде құрылған үш жақты байланыс бұзылып, мұғалiм - оқушы - компьютер - оқулық жүйесi пайда болды. Мұндай жүйеде бiлiм беру оқыту процесiнде компьютердi қолдану бiлiм мен бiлiктiлiкке қоятын талаптарды қайта қарап, жетiлдiрiп, жүйелеудi талап етедi.

Ақпараттандырудың негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес қоғамды дамытудың жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады. Осыған сәйкес қазіргі білім жүйесінің ерекшеліктеріне - оның іргелілігі, алдын алу сипаты және оларға қол жеткізу мүмкіндіктері жатады.

Ақпараттық технологиялар адам қызметінің барлық салаларына енуімен қоса біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігі болып табылады. Ақпараттық технологияларды қолдану сандық түрлерде көрсетілген әртүрлі ақпараттың түрлерімен жұмыс істеу процесін тездетеді және жеңілдетеді. Көптеген елдерде білім берудің басым бағыттарының бірі - оқушылардың компьютер сауаттылықтарын қалыптастыру болып табылады. Егер бір жағынан, бұл құзыреттіліктерді меңгеру уақыттың талабы болса, екінші жағынан, әртүрлі білім салаларымен кіріктіру үшін ресурстар мен техникалық құралдарды ұсына отырып, басқа да оқу пәндерін оқытуда ақпараттықкоммуникациялық технологиялар жаңа құрал ретінде пайдаланылады. Сонымен қатар, «Информатика» пәні бойынша оқу бағдарламасына негіз болған маңызды қағидат білім беру бағдарламасының спиральділік қағидаты болып табылады.

Спиральділік қағидаты бойынша құрылған білім беру бағдарламасы Джером Брунердің «Білім беру үдерісі» (1962) атты еңбегінде қарастырылған танымдық теорияға негізделеді. Оның пікірінше, ең күрделі материалдың өзі дұрыс құрылымдалып, дұрыс ұсынылатын болса, оны тіпті кішкентай балалар да түсіне алады. Сонымен қатар, «жұмыстау негізіне баланың бұрынғы өз тәжірибесі перне қоры, мағлұматы салынып, дәл айтқанда, балаға танымал жақын нәрседен басталғаны» (Аймауытұлы, 1929) абзал.

Джером Брунердің жұмысына негізделген спиральді білім беру бағдарламасының негізгі ерекшеліктері:

• оқушы мектепте оқыған кезде тақырыпты немесе пәнді бірнеше рет қайталап оқиды;

• әрбір қайталап оқыған сайын тақырыптың немесе пәннің күрделілігі арта түседі;

• жаңа білім алдыңғы біліммен тығыз байланысты және бұған дейін алынған ақпарат тұрғысынан қарастырылады.

Сабақ барысында «баланың өзін еңбектендіріп, бірлестіріп, өз бетімен білім тапқандай қылса», «жұмыстайтын материалдар даяр түрінде емес, балалар тәжірибе қылып, зерттеп, өз бетімен шешкендей, тұрмыс жұмбақ түрінде берілсе» (Аймауытұлы, 1929), оқудың анағұрлым тиімді болатынын естен шығармаған дұрыс.

Белсенді оқу оқушының мұғалімді енжар тыңдап қана қоймай, белсенді жұмысқа тартылуын көздейтін оқыту және оқу әдістерінің бірі болып табылады. Бұл тәсілдер оқу үдерісі жаттығудың алдында емес, оны орындау барысында жүзеге асырылатын құбылыс екендігін түсіндіреді. Сыныпта қолданылатын мұндай тәсілдерге топтық жұмыстар, ойын «баламалары» және пән бойынша белгілі тақырыптағы ойын түрлері кіреді. Оқушылардың сыни ойлау дағдыларын дамытуда ойын «баламалары» шынайы өмірдің белгілі бір аспектілерін модельдеу және зерттеу үшін ұсынылған мүмкіндік болып табылады.

Оқыту әдістерінің барлық аспектілері сындарлы оқыту теориясымен үйлеседі. Сындарлы оқыту тәсілдері білім берудің «дәстүрлі» әдістерімен салыстырғанда, оқыту кезінде жоғары нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді (Hattie, 2011). Сындарлы оқыту тәсілдері оқушылардың алдыңғы білімдерімен ұштастыра отырып, жаңа білім алуы туралы тұжырымдамаға негізделген. Бұл жерде ең маңыздысы: оқушылардың алдыңғы алған дағдылары жаңа дағдыларды меңгеруге үлкен ықпалын тигізеді, ал егер ол ескерілмесе, онда білім тереңге бармай, үстірт меңгерілген таяз білім болмақ. Мұндай үстірт білім оқушыға қазіргі әлемде жетістікке жету үшін қажетті жоғарыда аталған сын тұрғысынан ойлау, рефлексия және басқа да дағдыларын, алған білімін қолдануына кері әсерін тигізеді. Оқушылар білімді толықтай меңгеру үшін ақпаратты енжар қабылдамай, сабаққа белсенді қатысуы керек. Оқушылардың алған білімдерімен жұмыс істеуге, оны әрі қарай өңдеп, өз дағдыларын арттыруға мүмкіндік беретін жаттығуларды орындауға мүмкіндіктері болуы аса маңызды болып табылады.

Қазіргі заманда оқушылардың «оқуды үйрену» және өздігімен жұмыс істеуі, қызығушылығы бар, сенімді, жауапты және зияткерлі тұлға болу қағидасы білім берудің басым бағыттарының бірі болып табылады.

Мұғалімдерден оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдерін пайдалана отырып, оқушылардың бойында төмендегідей қасиеттерді тәрбиелеуі және дамытуы күтіледі:

• оқушының дамуы үшін оның жеке пікірін тыңдау және бойындағы білімін, білігін, дағдысын пайдалануының маңыздылығын мойындау;

• оқушыларды тиянақты сараланған тапсырмалар мен жаттығулар арқылы ынталандыру және дамыта оқыту;

• оқушыға түсінікті тәсілмен модельдеу және есептердің шешімін табу мысалдарымен сүйемелдеу;

• оқушыларды оқытуда «оқу үшін бағалау» арқылы қолдау;

• есептерді шешу мен талдау негізінде оқушылардың зерттеу іс-әрекеттері мен белсенділігін ынталандыру;

• оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту;

• оқушылардың жеке, жұппен, топпен және жаппай сынып арасында жұмыс істеу ісәрекеттерін ұйымдастыруды қамтиды.

Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс - тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде. Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан - жақты, білімі қажет.

Қазіргі мұғалім:

• Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын;

• Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін;

• Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;

• Оқушылармен ортақ тіл табыса алатын;

• Білімді, іскер, шебер болу керек;

Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері - өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа педагогикалық идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі оқушы - өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.

Қазіргі оқушы:

• Дүниетаным қабілеті жоғары; - Дарынды, өнерпаз; - Іздемпаз, талапты:

• Өз алдына мақсат қоя білу керек;

Осындай тұлғаны дамыту үшін оқытудың жаңа технологиясы қажет. Оқыту үрдісінде осындай әдістерді пайдалану мұғалімнің өзінің шеберлігі қарай жүзеге асады. Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Оқушыларды заманауи әдіс -тәсілдермен оқытып, ой -өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр. Аталмыш бағдарламаның мәні, баланың функционалды сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде қажетке асыра білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған. Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек.

Математика сабағында логикалық ойлауды дамыту – оқушылардың математикалық сауаттылығын қалыптастыру құралы

Усенова А.С. М.Арын атынд.ҚҚОМ

«Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жолдауында Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Сондай-ақ балаларымыздың, барлық жеткеншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды»,-деген болатын.

Елбасының тапсырмасы бойынша оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі ұлттық жоспар қабылданды. Елбасы бастамасымен өмірге келген «Функционалдық сауаттылық бойынша Ұлттық жоспардың» маңызы ерекше. Оның негізгі мақсаты – оқушылардың білімдерін өмірде тиімді қолдануға үйрету. Сондықтан да математика сабағында логикалық ойлауды дамыту – оқушылардың математикалық сауаттылығын қалыптастыру құралы болып табылады. Логикалық ойлауды дамыту арқылы оқушылардың математикалық сауаттылығын арттыруға болады. Қазіргі мектеп бітіруші түлектердің жаңа форматты тест сынағын тапсыру барысында математикалық сауаттылықтан білім деңгейлері анықталады. Осы орайда математикалық сауаттылықтан алынған байқау сынақтарында берілген тапсырмаларды сараптай келе бірнеше мағыналы ойлау есептерін байқауға болады. Әсіресе экономикалық мазмұнды математикалық есептер. Экономикалық мазмұнды математикалық есептерді шығарудың практикалық мәні зор. Ол арқылы материалдық қаржы қорын, жұмыс уақытын тиімді пайдалана білуге, еңбек өнімділігін арттыруға, жұмыс сапасын көтеру мүмкіндігін табуға, шаруашылыққа тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады. Материалдық қаражат түрлерін үнемдеп пайдалану жолында өндіріс орындарында ғана емес, жеке отбасы өмірінде де түрлі қиыншылыққа және т.б. құндылығын түсініп, үнем ережесінің тиімді жолдарын іздестіруге тәрбиелейді, келешекте өздігінен дұрыс шешім табуға баулиды. Экономикалық терминдер жайлы түсінік қалыптастыратын есептерге 5-сыныптағы «Арифметикалық орта »тақырыптарында «Орташа айлық табыс», «Орташа жылдық өнім көлемі» деген экономикалық түсінік беруге болады. Мен өз сабағымда оған көптеген мысал есептерді келтіре отырып, отбасы жағдайымен байланыстырып шығартсам балалар ойланып қалады. Ата-анасымен үйренгендерін айтып бөлісуге асығады. Орташа айлық табыс және орташа өнім, проценттік өсім табу жөніндегі мысалдар келтірейін:

1-мысал: Сауыншының қазан айындағы айлық табысы 3200 теңге, ал қарашада қазан айына қарағанда 15%-ке көп.Ал желтоқсанда қарашаға қарағанда 10%-ке кем.Сауыншының төртінші тоқсандағы орташа айлық табысын көрсетіңдер.

Шешуі:

3200∙0,15=480; 3200+480=3680 теңге қараша айы.

3680∙0,1=368; 3680-368=3312 теңге желтоқсан айы.

Енді орташа айлық табысы: 3397теңге.

2-мысал: Жұмысшының бес күндік жалақысы 725 теңге, 690 теңге, 710 теңге және 645 теңге, 660 теңге болды. Жұмысшының бір күнгі орташа жалақысы қанша?

Шешуі: = = 686 теңге.

3-мысал: Фермер 2010 жылы 4647 тонна картоп, 2011 жылы - 4372 тонна, 2012 жылы - 4491 тонна және 2013 жылы- 4592 тонна картоп жинады. Осы жылдары фермер картоптан орташа қанша өнім жинады?

Шешуі: = = 4525,5 тонна.

Санның процентін табуға байланысты есептеулерде өмірде көп кездеседі.

4-мысал: Банкке 5% –тік жылдық өсіммен 150 000 тг салынды. Банкке салынған осы ақша бір жылдан соң неше теңге болады? Жай проценттік өсім формуласын пайдаланып есептейік .

Шешуі: Sn )=240000. Жауабы: 240 000 тг

5-мысал: Банкке 8%-тік жылдық өсіммен 750 000 тг ақша салынды.Егер банкке салынған осы ақша 3 жылдан соң алынса:

1. жай проценттік өсімен неше теңге болады?

2. күрделі проценттік өсімен неше теңге болады?

Шешуі: 1) Sn =930 000 Жауабы: 930 000 тг

2) S =944784 Жауабы:944784 тг

Мұндай есептердің қазіргі заман талабына сай қажеттілігін оқушыларға түсіндіру қажет.

Сонымен бірге мынадай да есептерді сабақ барысында кірістіріп отырғантиімді.

1.Сұрақ белгісінің орнына қандай сан сәйкес келетінін анықтаңыз:

8 9 6 8 5 9

5 3 7 4 8

Шешуі: 5*9-4*8. Мұндай есептердегі амалдардың орнын түрлендіріп, әртүрлі етіп беруге болады, қарапайым болып көрінгенімен біраз ойландырады. Бірлесіп орындалатын жұмысқа қатысты тақырыпты өткен кезде мына есептердің берілуі орынды деп ойлап оқушыларға қолданып келемін: Арыстан бір қойды 2 сағатта, қасқыр 3 сағатта, ал ит 6 сағатта жей алады. Олар барлығы жабылып осы қойды қанша сағатта жей алады? Жауабы: 1 сағат. Осы есепке ұқсас есептер: Қасқыр қойды 6 сағат жейді,ал одан жолбарыс екі есе, арыстан үш есе тез жейді. Үшеуі бірге қойды қанша сағатта жейтінін анықтаңыз. Жауабы: 1 сағат.

Мына есептіде жиі кездестіруге болады,яғни: Құрбақа тереңдігі 60 м құдыққа түсіп кетті. Бір күнде ол 18 м жоғары көтеріледі де, сонан кейін 12 м төмен түседі. Сол орнында келесі күнге дейін қалады. Келесі күні де осы қайталанады. Құрбақа неше күннен кейін құдықтан шығады? Шешуі: (60-18):(18-12)

Сонымен бірге адам жасының, отбасы мүшелерінің жас шамаларына байланысты есептер де кездеседі. Ондай есептерді теңдеу құру арқылы шығаруға тура келеді. Мысалы: 1. Қазір қызы 8 жаста, ал шешесі 38 жаста. Қанша жылдан кейін шешесінің жасы қызының жасынан үш есе үлкен болады?

Шешуі: 3(8+х) = 38+х Жауабы: 7 жыл.

2.Ләйлә атасынан 6 есе кіші. Егер оның жасының цифрларының ортасына 0 қойса, онда атасының жасы шығады. Ләйлә неше жаста?

6-класта «Жиын» тақырыбын өткен кезде жиын арқылы шығарылатын есептер кездеседі. Бір қалаға 100 турист келді. Олардың 10-ы неміс тілін де, француз тілінде білмейді. 75 адам неміс тілін біледі, 83 адам француз тілін біледі. Неше турист осы екі тілдің екеуінде білетінін анықтаңыз.

Шешуі: 100-10=90; (75+83)-90=68. Жауабы: 68

9-класта «Тізбектер» тарауын өткен кезде сандардың қатары белгілі бір заңдылықпен орналасатынын айтып, бір –екі мысалмен шектелмеуіміз керек. Сандар тізбегінің белгілі бір заңдылықпен орналасатынына көптеген тапсырмалар беруге болады.

Мысалы: Сандар белгілі бір заңдылықпен орналасқан. Сұрақ белгісінің орнына сәйкес келетін санды табыңыз. 1;3;7;13;21; ...? Шешуі: 21+10= 31(жұп санды қосу) Математика ғылым салаларының, әсіресе табиғат, техника ғылымдарының анасы іспеттес. Бірде-бір ғылым саласы математикасыз дами алмайды. Әсіресе техниканың негізі – математика, информатика сияқты ғылым салалары математикалық ойлау негізінде дамиды. Мысалы ғарышты игеру тек математикалық ойлау, модельдеу негізінде құрылған есептеу арқылы ғана іске асырылады. Математикалық есептеусіз тәжірибе жасау өте қымбатқа түскен болар еді. Математика жалпы білім беретін пәндердің ішіндегі күрделі пәндердің бірі болғандықтан оқушыларды математикаға қызықтыру мақсатында күнделікті сабақтарда логикалық есептермен байланыстыра оқытуға көңіл бөлген дұрыс. Мұндай байланыстың басты міндеті оқушылардың осы пәннен меңгерген білім, білік, дағдыларын орынды қолдана білуін қамтамасыз ету.Қазіргі кезде тест кітапшаларында есептер сызба түрінде беріледі .Оларды шығару теориялық білімімізге сүйенуді қажет етеді. Әдебиеттер.

1. «Қазақстан-2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жолдау

2. Логикалық тапсырмалар жинағы. Мұстафаев Ә.П

Білім берудегі интернет порталдарды тиімді пайдаланудың маңыздылығы

Таурбаев Т.Р. №23 ОМЛ

Қоғамның дамуы ғылыми-техникалық прогрестің тез даму қарқынымен сипатталады. Қазіргі егемен елімізде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді пайдалану арқылы білім сапасын арттыру – бүгінгі күннің басты мақсаты.

Білімді ақпараттандыру жүйесінің негізгі мақсаты – ақпараттық-коммуникациялық технологияның (АКТ) қазіргі заманға сай жетістіктерін пайдалана отырып, Қазақстан Республикасында білімнің сапасын арттыратын, болашақ мұғалімдердің ақпараттық мәдениетін қалыптастыратын, мәдениаралық және тілдік коммуникацияның негізін жасауға бағытталған, бірыңғай танымдық орта жасау.

Қазiргi кездегi заман талабына сай бұған қосымша қоғамнан, өмiрден өз орнын өз еркiмен таңдай алатын, экономикалық тұрғыдан еркiн ойлау қабiлетi бар, тығырықтан жол таба алатын, алдын-ала iстiң нәтижесiн болжай алатын iскер, тапқырлық қасиетi бар толыққанды, оқытудың жаңа технологиялары мен интербелсенді әдістерін теориялық және практикалық жағынан меңгерген, дарынды маманды қалыптастыру, тәрбиелеу, даярлау десек, артық айтылмаған болар едi.

Бұл мәселе қоғамның әлеуметтiк қажетiне және болашақ мамандық бойынша еңбек етудiң, үйренудiң қалыптасуына байланысты болады. Сондықтан болашақ ұстаз мамандар даярлауда оқутәрбие жұмыстарында пайдаланылатын әртүрлi әдiстер мен әдiстемелер, оқу-әдiстемелiк, көмекшi оқу құралдары студенттердiң кәсiби тұрғыдан бағыт-бағдарының, дидактиканың жүйелiлiк, бiрiздiлiк, тұтастылық принциптерi негiзiнде қалыптасуына мүмкiндiк беретiндiгiн ескере отырып, оқу-тәрбие жұмысының сапасын, тиiмдiлiгiн арттыру маңызды iс болып табылады.

Қазiргi кезеңде Республикамызда сапалы бiлiм беру мәселесiне үлкен мән берiлiп отыр. «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырым-дамасына» сәйкес білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін қамта-масыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдай жасап, ақпараттық технологияларды енгізу орта білім жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге сай оқытудың сапасын арттыру мәселесі жаңа оқыту технологияларын өз дәрежесіне сай қолдануға да тікелей байланысты.

Ғаламдық Интернет желісіндегі ақпараттық-білім беру кеңістігіне: - ғаламдық және жергілікті желілермен жұмыс жасауға;

• отандық және шетелдік авторлардың қорларын Интернеттен іздеуге;

• іздеу желілерімен және порталдармен жұмыс жасау әдісін меңгеруге;

• іздеу желілерінде жұмыс жасауды жетік меңгеруге;

• іздеу желілері мен порталдарда өзінің блогын жасауға қызығушылығы болып талпынуы;

• іздеу жүйелерінде жұмыс жасау;

• арнайы білім беретін порталдар мен сайттарда жұмыс жасау;

• порталдар мен сайттарға тіркелуді меңгеру;

• порталдар мен сайттардағы форумдар арқылы қашықтан әрекетесуді меңгеру;

• жеке Интернет ресурстарын қалыптастыра білу;

• іздеу желілері мен порталдарда жеке блоктарын басқару тәсілін игеру.

Қоғамның дамуымен қатар, ғылыми-техникалық прогрестің тез дамуы, сонымен бірге күнделікті тұрмыс тіршілікте кездесетін кейбір жағдайларға байланысты білім беру жүйесінде оқытудың жаңа жолдары мен түрлерін іздеуді талап етеді.

Осындай жолдардың бірі – дәстүрлі емес технологиялар бойынша оқыту болып табылады.

Білімнің негізі – мектеп болғандықтан, жаңа технологияларды, соның ішінде Интернетті оқыту процесінде тиімді пайдалану бүгінгі күннің талабы.

Бір мысал ретінде бастауыш сыныпқа арналған «Республиканың ауылдық мектептеріне арналған қашықтан оқу бағдарламасы» атты пилоттық жобаны алып қарастырсақ, онда бастауыш сыныпқа арналған сайтта мұғалімдер үшін, ата-аналар үшін, балалар үшін төмендегідей мағлұматтар қарастырылған.

Атап айтқанда,мұғалімдер үшін:

• оқу бағдарламасы бойынша қажетті материалдар;

• әріптестерімен өзара тәжірибе алмасу;

• тәрбие сағаттарының сценарийлері;

• психологиялық тапсырмалар мен жаттығулар;

• психологиялық кеңестер;

• ұлттық ойын түрлері;

• сабақтарға қойылатын кейбір талаптар.

Оқушылар үшін, мысалы, «Дүниетану» пәні бойынша оқу бағдарламасы аясында оқулықтан тыс қажетті материалдар бөлімдерге бөлініп, адам, табиғат, жануарлар мен өсімдіктер, қоғам және жанұя тақырыптарында берілген: - дені саудың жаны сау; - сен білесің бе? - ең-ең...

Ал ата-аналар үшін:

• тәрбие – тал бесіктен басталады; - балаңыз мектепке баруға дайын ба?

• ата-ананың бала алдындағы абыройы.

Берілген материалдардың мазмұны түсіндірме мәтіндер, суреттер, анимациялық суреттер, сайтты безендіруге арналған интернеттегі жасақтамалар арқылы оқушыны қызықтыратын, жалықтырмайтын түрлі-түсті материалдармен қамтамасыз етілген. Бастауыш сыныпта «Дүниетану» сабағында жүргізілетін тәжірибелердің жасалу барысы көрсетілген. Әрбір мәтінді оқып танысқан соң, бала берілген тапсырмаларды орындайды. Тапсырмалар баланың мүмкіндігіне қарай үш деңгейде берілген. Оқу материалын меңгерген бала электронды пошта арқылы мұғалімнің көмегімен өз ой-пікірлерін жолдауға, достарымен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік берілген. Алыс аудандардағы балалармен пікір алмаса алады. Берілген материалдар тақырыпқа сай, ұлттық дүниетанымды қалыптастыру мақсатында көне дәстүрлерімізді, ұлттық бұйымдарымызды, жануарлар тақырыбында берілген төрт-түлік ерекшеліктері, өлең, жұмбақтар арқылы бала бойына сіңіру қарастырылған. «Дені саудың жаны сау», «Сен білесің бе?», «Ең-ең...» тақырыбында жасалған арнайы айдарлар арқылы баланың танымдық қабілетін арттыру жолдары қарастырылған.

Мұғалімдерге арналған бөлімде әріптестерімен тәжірибе алмасу, психологиялық кеңес, ұлттық ойын түрлері, баланың танымдық қасиеттерін дамытатын психологиялық тапсырмалар мен ойындар, тәрбие сағаттарының сценарийлері берілген. Мұғалімдерге өз ұсыныс-пікірлерін білдіру үшін арнайы айдар жасақталған. Форум арқылы әрбір мұғалім әріптестерімен кеңесіп, талқылаулар жасай алады.

Ата-аналар үшін интернет-сайтты пайдалану өте тиімді. Олар мұғалімдердің тәжірибесін, балалары нендей нәрселерді оқып, үйреніп жатқандықтарымен хабардар болып отырады. Сонымен бірге кеңестер, т.б. көптеген материалдарды танып білуге мүмкіндік жасалған.

Мұғалім бұл сайтты өз сабағында балаларға тапсырма беру кезінде, оқу-тәрбие үрдісінде қажетті материалдар іздегенде, әріптестерімен пікір алмасу барысында қолдана алады. Баланы ақпараттандыру кезеңіндегі жаңа технологияны қолдана білуге, өз бетінше ақпарат іздеуге, шығармашылықпен айналысуына үйретеді.

Cол сияқты Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: тұжырымдамасы өз бетімен білім алатын және алған білімін өмірдің түрлі жағдайларында қолдана білетін жеке тұлғаның қалыптасуын қамтамасыз ететін оқытудың жаңарған технологияларына көшу талабын қойып отыр.

Мұғалім, әдеттегідей, білім беру үрдісінің басты фигурасы болып қала береді, бірақ оның қызметі біраз өзгереді. Енді ол ақпарат қайнар көзі ғана емес, сонымен қатар оқушылардың шығармашылық жоба жұмыстарының ұйымдастырушысы болып табылады. Әр мұғалім кез келген оқу пәнінен сандық оқу қорларын пайдалана отырып сабақ даярлап және оны өткізе алуы керек. Сондықтан АКТ саласындағы құзырлық, кәсіби педагогикалық қызметтің басты шарты болып табылады. Ең біріншіден, мұғалім қарапайым компьютерлік сауаттылықтан хабардар болуы тиіс. Оның ішіне компьютермен жұмыс жасай білу, компьютердің нақты бағдарламаларын білу, Интернет-технологияларды меңгеру т.с.с.

Қазіргі қоғамдағы ақпараттану жағдайында оқушының жеке тұлғасын қалыптастырып, ақпараттық қоғамда өмір сүруіне, оның ақпарат ағымында дүрыс бағдар жасап, тиімді шешім табуына қажет ақпараттық технологияларды таңдап алу және оларды қолдану қабілеттілігін қалыптастыруда мүғалімдердің кәсіптік қызметінде Интернет ресурстарды қолданудың маңызы зор.

Математика сабағында деңгейлік оқытудың тиімділігі

Жанғазина А.С. Қызылжар ОМ

Қазіргі таңда білім берудің әлеуметтік құрылымы маңызды элементтердің біріне айналып отыр. Дүниежүзінде білімнің рөлі артып, әр елдің өзіндік білім беру жүйесі тағайындалған. Бірақ ол әлем халықтарының білім берудегі тәжірибесімен, бағыт - бағдарымен деңгейлес болуы қажет. Қазақстан Республикасындағы үлкен өзгерістердің білім беру саласында қамтылуы маңызды ісшара болып табылады. Осы орайда білім беруді дамыту тұжырымдамасы Қазақстан

Республикасының білім беру жүйесін дамытудағы маңызды құжат екендігі сөзсіз. Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Еліміздің, қоғамның экономикалық, саяси, мәдени дамуына үлес қосатын әлемдік өркениетке көтерілетін білімді де мәдениетті, парасатты азамат тәрбиелеп шығару - менің бүгінгі таңдағы басты міндетім. XXІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адам қалыптастыру бағытындағы білім беру ісі – бүгінгі күн талабы. Бұл талапқа жету жолы - білім берудің тиімді жолдарын таңдай білу. Сондай жолдардың бірі – деңгейлік оқыту. Оны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Оқытудың жаңа технологияларын алдымен жете меңгеріп, одан соң оқу мазмұнына, оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне қарай таңдап пайдаланудың маңызы зор. Осы технологияны қолдану негізінде әрбір бала бойындағы дара қабілет анықталады, әр оқушы әр сабақ кезінде жаңа білім қосып қана қоймай, соны өзі игеріп, ізденіп, пікір таластыру деңгейіне жетіп, даму үстінде болады.

Қазіргі педагогика ғылымының бір ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын қолдану. Сабақ үрдісінде небір күрделі қиындықтар кездеседі. Қашанда шебер ұстаз барлық қиындыққа төтеп беріп, сабақ үрдісін тиімді ұйымдастырып, тақырыпты жүйелі түсіндіріп отырады. Бүгінгі таңда озат педагог – ғалымдар, тәжірибелі мұғалімдер ойлап тапқан сабақты түрлендіре өткізудің жаңа тәсілдері жеткілікті. Осындай технологиялардың бірі – профессор Ж.А.Қараевтың деңгейлеп - саралап оқыту технологиясы.

Деңгейлеп - саралап оқыту технологиясы дегеніміз – оқушының туа біткен ақыл-ой қабілетінің жеке даму жан - жақтылығына негізделген білім беру жүйесі.

Математика пәнінің мұғалімі ретінде менің мақсатым – сабақ барысында оқушылардың білімге құштарлығын арттыру, өздігінен ойлау қабілетін жандандыру, жауапкершілік сезімін қалыптастыру, өздігінен шығармашылықпен жұмыс істеуге баулу. Өз сабақтарымда деңгейлеп - саралап оқыту технологиясының әдіс - тәсілдерін жиі пайдаланамын. Әр өткен жаңа тақырыпты оқушыларға шығармашылық ізденіс үстінде меңгертуге тырысамын. Сондықтан мұндай сабақтарда оқушының ынтасын, белсенділігін арттыру үшін оларға үнемі проблемалық сұрақтар қойып отырамын. Тақырып бойынша жасақталған деңгейлік тапсырмалар жүйесі дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Өйткені ол оқушының ойлауын, елестетуі мен есте сақтауын, белсенділігін, дағдысын, білім сапасын арттыруды қамтамасыз етеді. Нәтижесінде оқушылардың табиғи жеке қабілеттеріне сәйкес жоғары деңгейге көтерілуіне және дарындық қасиеттерінің ашылуына толық жағдай жасалады. Оқушыларымның даму деңгейін өзгелермен емес, оқушының өзімен - өзін салыстыру арқылы анықтадым. Бұл дегенім оқушыға деген ізгілік қатынасты көрсетеді. Ал сабақтан тыс уақытта оқушылармен жеке жұмысты ұйымдастыру үшін үлгерімі төмен оқушының білім сапасын көтеруге мүмкіндік туады Деңгейлік тапсырмаларды енгізгендегі басты мақсатым – сынып оқушыларын «қабілетті» және «қабілетсіз» деп жасанды түрде әр түрлі топтарға бөлуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту принциптерімен қатар, барлық оқушыға қатысты ізгілендіру принципі де сақталады.

Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың әр түрлі білім дәрежесіне сай ұсынылады. Деңгейлік тапсырмаларды қолдануда оқушылардың ақыл-ой еңбегін жетілдіру талабы қойылады. Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар оны орындау әдістемелік кешенімен ұсынылады

Бұл технологияда жұмыс міндеті үш деңгейлік және қосымша шығармашылық деңгей талаптарынан тұрады.

1-деңгей - міндетті, оқушылық деңгей - репродуктивтік деңгей: жаттап алуға лайықталған анықтамалар, тұжырымдамалар, аксиома, теорема, т.б; алдынғы сабақта жаңадан меңгерілген білімнің өзін өзгертпей қайталап, пысықтауға арналған сұрақтар; тапсырмалар жаңа тақырып үшін тиісті және өмірмен байланысты болу керек.

2-деңгей - алгоритмдік деңгей - елеулі белгілерді есте сақтау дағдысына бағытталады: өтіп кеткен материалдарды реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар, бірақ оларды орындау үшін алған білімдерін түрлендіріп, тереңдете пайдалануды талап етеді; логикалық есептер, тапсырмалар.

3-деңгей - эвристикалық танымдық – іздену түрде орындалатын тапсырмалар: анализ бен синтез, салыстыру арқылы тақырыптағы негізгі білімді анықтау, қорытындылау, әр түрлі әдіс - тәсілдермен есептер шығару, өздігінен есептер шығару, ребрустар, сөзжұмбақтар құрастыру, диаграмма салу, өлшем жасау, проблемалық жағдайларды шешу, белгілі бір дағдыларды қалыптастыруға арналған сұрақтар.

4-деңгей - шығармашылық деңгей тапсырмалары: оқушылардың жинаған өмірлік тәжірибесі мен қалыптастырған ұғым, түсініктердің қиялы мен белсенді ой еңбегінің нәтижесінде жаңаша, бұған дейін болмаған, белгілі бір дәрежеде олардың басының икемділігін байқататын дүние жасап шығуына негізделген (теорема дәлелдеу, заңдылықтарды оқулыққа сүйенбей мұғалімнің көмегінсіз қорытып шығару); олимпиада есептерін шығару; берілген тақырыпқа өз бетімен реферат, ғылыми жобалар қорғау.

Деңгейлеп - саралап оқытудың басты мақсаты - сынып оқушыларын қабілетті, қабілетсіз жіктерге бөлуді болдырмау.

Жоғары деңгейлерді орындауға ұмтылады, өзіне - өзі сенім білдіріп, бір деңгейден екінші деңгейге көтерілуге іздене талпына отырып, өз білімін толықтырып жетілдіреді, себебі «4»және «5» бағаларын алу үшін неғұрлым жоғары деңгейдегі тапсырмаларды орындау қажет.

• жаңа материалды оқып - үйренуге және оқып игеруге деген оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырдым;

• жаңа білімнің мазмұнын игертуді жоспарлағанда оқушыға берілетін тапсырмаларды Бүгінгі күннің ұстаздарына қоғамымыздың экономикалық, саяси, мәдени дамуына үлес қосатын әлемдік талапқа сай келетін білімді, мәдениетті азамат дайындап, тәрбиелеп шығару міндеті жүктеледі. Егеменді Қазақстанның келешегі, бүгіні жас жеткіншектердің қолында. Дүниежүзі деңгейіндегі қалыптасқан азамат, білімді, жан - жақты тұлға - біздің болашағымыздың жарқын кепілі.

Методы активного обучения на уроках математики в рамках обновленного содержания образования

Шакимова Д.Б. СШГ №9

Ознакомить учителей с методами активного обучения на уроках математики, рассмотреть методы применимые на уроках математики, ознакомить с ЗБР

Л.С.Выгодского и методом «подмостки» на уроках, научить применять этот метод на уроках математики.

Задачи:

• выявить уровень знаний учителей по данной теме;

• рассмотреть различные методы активного обучения на уроках математики;

• обосновать необходимость активного обучения в рамках обновленного содержания образования;

• научить применять методы активного обучения на уроках математики.

Ожидаемый результат:

Учителя знают методы активного обучения, умеют применять методы на уроке математики.

Подходы к проведению занятия:

Коллаборативное обучение ,основанное на активном включении каждого учителя в решение проблемы и достижения результата. Ход занятия:

Этапы проведения коуч сессии	Время	Действия преподавателя и действия участников коучинга
Приветствие,психологи ческий настрой	1 мин	Цель: Создание благоприятной психологической атмосферы в группе, подведение к теме коучинга. Пожелать друг другу удачи. Начинают коучи, учителя продолжают
Деление на группы	2мин	Коуч предлагает рассчитаться на 1,2,3-6. На столах стоят карточки с соответствующими цифрами, учителя рассаживаются в соответствии со своей цифрой
Знакомство с темой. Теоретический материал	15 мин	Цель: Ознакомить учителей с новшествами обновленного образования, с методами активного обучения. Вступительное слово коуча об предпосылках обновления системы образования в Казахстанских школах. Коуч предлагает просмотреть видео отрывок из фильма «Классный Кейс». Вопросы по отрывку: Где происходит данное действие? Какими методами пользуется учитель? Что от него требует администрация школы? Как вы думаете, какая тема нашего коучинга? Правильно, учитель использует активные методы обучения. Это и будет темой нашего занятия. Коуч знакомит с методами активного обучения

		(слайдовая презентация)
Работа в группах	5 мин	Цель: Показать учителям как на практике применять методы активного обучения. Тема: «Обновленное образование» группа составляет кластер по теме группа составляет графический органайзер по данной теме группа составляет синквейн группа пишет эссе по теме группа разбирает тему по методу «фишбоун» группа рассматривает тему по методу «кубизм»
Защита проектов	3мин	Каждая группа оформляет свое задание на листах формата А3 и защищает свой постер.
Теоретический материал	2 мин	Выступление коуча по теме «Зона ближайшего развития Выгодского», подмостки как метод активного обучения. Слайдовая презентация Принцип ЗБР заключается в том, что учащиеся должны иметь возможность достичь большего на уроке (помощь учителя), чем при самостоятельной работе. К примеру, вовлечение учащихся в процесс определения вопроса и выбора задания влияет на степень их активности и процесса обучения, так как наблюдается определенный контроль направления вопросов. «Подмостками» или «строительными лесами» называют незаметную помощь, поддержка учителя которая помогает ученику пройти по ЗБР и выполнять задание самостоятельно без помощи учителя.
Работа в группах	5 мин	Каждой группе коуч дает задание применить метод «подмостки» группа: построить график линейной функции, «подмостки» для слабого ученика (например, дать аналогично задание, образец) группа: решить задачу на проценты, подмостки для среднего ученика( дать алгоритм решения задач на проценты). группа: найти значение выражения, подмостки для сильного ученика (дать готовые правила ) 4 группа: решить задачу по теме «треугольники», подмостки для очень сильного ученика(найти нужную теорему в учебнике и применить для данной задачи). 5группа: составить буквенное выражение по условию задачи, подмостки для очень слабого ученика. 6 группа: решить задачу на построение, подмостки для среднего ученика. Вывод: учителя убедились, что применяя данный метод можно повысить качество, и работать как с сильным так и со слабым учеником
Защита проектов, обсуждение	5 мин	Каждая группа рассказывает как справились с заданием и какие вопросы возникли при выполнении задания
Итоговая рефлексия	2мин	Цель: Определение уровня усвоения материала,создание положительной эмоциональной атмосферы.Обратная связь Написать на стикерах SMS – сообщение и положить их в кружки разного цвета: желтого цвета, если занятием удовлетворен, красного цвета, если остались еще вопросы по занятию Коуч благодарит всех за участие.

Информатика курсын оқыту үрдісінде басқа оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар

Нуртуганова Г.Т. №33 ОМ

«Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстазға жүктелетін міндет ауыр” – деп Ел басымыз Н.Ә.Назарбаев айтқандай, бүгінгі ұстаздардың алдыңдағы міндет жоғары да әрі жауапты.

«ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасыры» болғандықтан бүгінгі таңда ақпараттықкоммуникативтік технологияларды құзыреттілігін арттырып, пайдаланудың маңызы зор. Қазіргі кезде оқушыны белгілі бір біліммен ғана қамтамасыз ету жеткіліксіз. Оқушының өз бетінше білім алуына, ізденуіне көп мән берілуі тиіс. Олардың кәсіптік білім алуымен қатар ізденімпаз, тапқыр, ой-өрісі жоғары, өз пікірін ашық білдіретін, жаңашыл ұрпақ етіп тәрбиелеу керек. Бүгінгі заман талабы – қоғамның дамуымен бірге болашақ жастарды жаңашылдыққа, іздемпаздыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Осы аталғандарды іске асыру үшін сабақта ақпараттықкоммуникативтік технологияларды құзыреттілігін арттырып, пайдалану маңызды болмақ.

Ақпараттық-коммуникативтік технология арқылы жалпы оқыту үрдісінің функциялары:

оқыту, тәрбиелеу, дамыту, ақпараттық болжамдау және шығармашылық қабілеттерін дамытумен анықталады.

Ақпараттық-коммуникативтік технологияларды пайдалану арқылы мұғалім оқушының интелектуалдық, рухани азаматтық және басқа да адами келбетінің қалыптастыруына игі әсерін тигізеді.

Ақпараттық технология – ізденімпаздыққа үйретеді. Сондықтан, бүгінгі компьютерлендірілген ғасырда ақпараттық-коммуникативтік технологиялар құзыреттілігін арттырып, пайдалану арқылы ғылымның кез-келген саласын жылдам дамытып, одан нақты тиімді нәтиже алуымызға болады.

Бүгінгі заман талабына сай жаңа технологиялармен сабақ жүргізуде ақпараттықкоммуникативтік технологияларды пайдалану өте тиімді. Дәстүрлі білім берумен қатар, қазіргі білім беру және ақпараттық технолгияларды негізделген дәстүрлі емес оқыту амал- тәсілдері кеңінен қолданыла бастады. Бұл Интернет- технологиялар немесе электронды білім беруге негізделген ашық және қашықтан оқыту жүйелері.

Бұл технологияны пайдаланудың негізгі мақсаты:

1.Ақпараттық технологияларды қолдана отырып оқу-тәрбие процесінің барлық деңгейін жетілдіру, оқу-тәрбие жұмысына жаңашылдық енгізу; сабақты қызықты етіп өтікізу арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыру; білім сапасының көтерілуіне жағдай жасау; оқыту процесінің сапасын арттыру; пәнаралық байланысты тереңдету; қажетті ақпаратты іздеуді оңайлату және көлемін ұлғайту.

2.Оқушыны заман талабына сай жан-жақты дамыту, ақпараттық қоғамда өмір сүруге икемдеу, даярлау: коммуникативтік қабілеттерін дамыту; өздігінен ізденуге, шешім қабылдай білуге бағыттау; компьютерлік графика, мультимедиа технологиясын пайдалану; киноларды, видеороликтерді көрсету, сабаққа байланысты музыкаларды тыңдату арқылы эстетикалық тәрбие беру; пәнаралық байланыс орнату; ақпараттық мәдениетін қалыптастыру, ақпаратты өңдей білуге үйрету.

«Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту» тұжырымдамасының жобасының «Білім беру мазмұны мен деңгейлері» - деп аталатын 4-тараудың 4.3.1.- тармағында: «Білім беру мазмұнында информатика негіздері мен шет тілін ерте жастан бастап оқыту мен тәрбиелеудің негізгі бағыттары көрсетіліп белгіленген. Сондықтан заман талаптарына сай информатиканы бастауыш мектептерден бастап алғашқы дайындық курсы ретінде ендірудің қажеттілігі бүгінгі күнгі педагогика саласындағы іргелі тың мәселелердің бірі болып отыр.

Әрбір мұғалім сабақта пәндер арсындағы өзара байланыстылықты дамытуды ойлайды. Өйткені мұндай сабақтар оқушылардың серпілісін тудырып, пәнге деген қызығушылығын арттырады.

Шет тілі және информатикадан алған білімін орнықтыру, тереңіне бойлау, шығармашылық жетілдіру жұмыстары жүргізіледі де, білімді берік меңгеруге мүмкіндік туады.

Информатика басқа ғылымдармен тығыз байланысты. Соның ішінде ол шет тілі ғылымымен де байланысты.. Жаңа ақпараттық технологияны пайдаланып шет тілін және информатика сабақтарын тиімді оқытудың әр түрлі жолдары мен амалдары да іздестірілуде.

Қазіргі ғылымның барлық салалары өзара тығыз байланысты. Осыған байланысты мектептегі оқу пәндері де бір-бірінен ажыратылуы мүмкін емес.

Пәнаралық байланыстар зерттеу тәсілдерінің ортақтығы жөнінен де айқындалуы мүмкін. Іс жүзінде мұғалімге пәнаралық уақыттық байланыстардың үш түрімен жұмыс істеуіне тура келеді: болып өткен, ілеспелі (қатарлас) және перспективалық.

Болып өткен пәнаралық байланыстар дегеніміз – бір пәннің материалын өту кезінде басқа пәндерден бұрын алған білімдеріне сүйене отырып оқыту.

Ілеспелі пәнаралық байланыстар дегеніміз – бірнеше пәндер бойынша бірқатар сұрақтар мен түсініктерді бір уақытта оқытуды көздейтін байланыс.

Перспективалық пәнаралық байланыстар дегеніміз – белгілі бір пәннен материалды өту, басқа пәндер бойынша оның қолданылуының алдын-алу үшін пайдаланылады.

Пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың жолдары мынадай:

• әрбір жеке пәнді оқытқанда басқа пәндерді оқыту ісіне өз ықпалын тигізетіндей болуын көздеу;

• әр түрлі пәндерді оқып-үйренуде өтілетін материалдарда уақыт жағынан үйлестеріп отыру;

• оқушылардың ғылыми теориялар мен заңдылықтарды игеруін, олардың жинақтылығымен, шеберлігімен, дағдыларымен сабақтастыра қалыптастыру;

• жалпы теориялық білім алуды және практикалық шеберліктер мен дағдыларды бірыңғай әдіспен жүзеге асыру;

• оқушыларға (білім алу икемділік пен дағдыларды қалыптастыру барысында) бірдей талап қою;

• оқушыларды бір пәнді оқып-үйрену барысында екінші бір пәннен білім алуға, икемі мен дағдыларын кеңінен пайдалана білуге әдеттендіру;

• әр түрлі пәндердің зерттеу әдістерінің ортақтығын, ерекшелігін көрсете білу;

• пән сабақтарында оқытылатын құбылыстардың ортақ байланысын ашып, дұрыс диалектикалық дүниетаным қалыптастыру.

Жаратылыстану пәндерінен басқа, мысалы Paint, Photoshop, Corel Draw бағдарламаларын сурет салу пәні арқылы байланыстыру, QBasic, Turbo Pascal бағдарламалары ағылшын тілі пәнімен етене тығыз байланыста. Себебі бұл бағдарламалармен жұмыс жасауда осы пәндердің элементтері мен ережелерін қолданамыз.

Информатика пәнін оқытуда кез келген сабақ – ол оқу үрдісінің бір бөлігі, сондықтан да оқып үйретуді ғылыми танымда нақтылықтың критерийі ролін атқаратын өмірмен, практикамен байланыстыра білуге, ал оқу процесінде – оқуға ынталылықты, оған оң көзқарасты, айналадағы ортаның құбылыстарын түсіндіру үшін теориялық білімдерін практикада қолдана білу дағдысына қалыптастыруға тиіс.

Пәнаралық байланыстардың бір пайдалы жағы – ол бүкіл оқыту ісін, яғни бір мектептің барлық жұмысын бір жолға салуға, барлық мұғалімдерге бірыңғай талаптар қоюға және әр түрлі пәндерді ортақ мүддені шешуге жұмылдырады.

Ағылшын тілі сабақтарында қолданылып жүрген компьютерлік бағдарламамен жұмыс істеу түрлерін атап өтер болсам:

Лексиканы меңгерту: Мәтіндік лексиканың кіріспесінде және онымен жұмыс істеуде, мысалы, түстер, мезгілдер, бөлмелер, т.б.

Сөйлеу жұмыстары: Көптеген бағдарламаларда микрофонмен жұмыс істеуді қарастырады. Сөздер мен сөз тіркестері тыңдалғаннан кейін, оқушы оны қайталайды. Бұдан соң диктордың сөзді айту, яғни дыбыстау ерекшелігін тыңдай отырып, жеткіліксіз жақтарын аңғарып, оқушы оны түзетуге мүмкіндік алады.

Ағылшын тілі сабағында АКТ қолдану арқылы төмендегідей жетістіктерге қол жеткізуге болады:

1. Оқушылар компьютер шексіз ақпарат әлемінде енуге және ақпаратты жүйелі түрде талдап, сараптауға мүмкіндік алды. Ақпаратты алудағы жоғары жылдамдық адамның ақпараттық мәдениетінің үнемі өсуіне жағдай жасайтынын түсінеді.

2. Оқушылар компьютер арқылы қатысымның барлық түрлерін жүзеге асыра алады. Мысалы: мәтіндерді оқыған

3. Білім алуда дұрыс шешім жасай білді, өзіндік тәсілін, стратегиясын қалыптастырады.

4. Компьютердің көмегімен жаттығулардың кешенді түрлерін аз уақытта орындау мүмкіншілігін алады.

5. Ағылшын тіліндегі сөздерді сауатты жазу мен көркемдеп безендіруді үйренеді.

Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашты. Тіпті нашар оқитын оқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетеді. Жаңа технологияларды, АКТ-ны пайдалану тек ғана нәтиженің құндылығын көрсету емес, білім беру үрдісін көтеруге де мүмкіндік береді. Сол үшін ақпараттық технологияларды сабақтарда көбірек қолданған тиімді.

Информатика пәнін басқа пәндермен байланыстыра отырып оқыту оқушылардың өзіндіктанымдық іс-әрекеттерін қалыптастыру мен олардың пәнге деген қызығушылығын және компьютерлік сауаттылықтарын арттырады.

Пәнаралық байланыстардың бір пайдалы жағы – ол бүкіл оқыту ісін, яғни бір мектептің барлық жұмысын бір жолға салуға, барлық мұғалімдерге бірыңғай талаптар қоюға және әр түрлі пәндерді ортақ мүддені шешуге жұмылдырады. Әдебиеттер.

1. Интернет сайты «Google.kz» кілтті сөзі- «информатика» және «информатика-физика», «Информатика-математика».

2. «Информатика негіздері» журналдары.

3. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2030». Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы. «Білім баспасы», 1998.

4. Мұхамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т. Педагогтардың ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану бойынша құзырлылықтарын қалыптастыру әдістемесі. Алматы: ЖШС «Дайыр Баспа», 2010 ж.

5. «Информатика негіздері» журналы №4-2008 жыл – Ж. Садыбекова «Оқу-тәрбие үрдісінде ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану қажеттілігі»

Тарих сабағында интерактивті әдістерді қолданудың тиімділігі

Бюрина Г.К. №48 ОМ

Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев: «ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің болашағы жоқ, ХХІ ғасыр-білімділер ғасыры», - деп атап көрсетті. Ендеше, елімізді өркениетті елдер қатарына қосатын жас жеткіншекті білім нәрімен сусындататын мұғалім болмақ. Ұстаз өз мамандығының шебері болғанда ғана табысқа жететіні белгілі, сонда келешегіміздің жарқын болатыны сөзсіз.

Еліміздің келешегін айқындайтын нәрсе-білім. Ел келешегі жас ұрпақты жан-жақты білім иесі етіп тәрбиелеудің маңызы зор. Бүгінгі таңда жалпы орта білім беретін мектептердегі білім беруді жаңашаландырудың ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы көрініс табатын оң алғышарттары қалыптасып келеді. Қазіргі заман ағымына байланысты оқушылардың білімге қызығушылығын арттыру үшін мұғалімдерге жаңа талаптар қойылуда. Сол себепті оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енгізілуде. Жан-жақты ізденістің нәтижесінде білім беру саласында жаңа педагогикалық технологиялардың саны да сапасы да өсіп келеді. Технология - белгілі бір істегі адамның әдісі, шеберлігі. Осы шеберлік арқылы мұғалімнің өз сабағын оқушыға жоғары сатыда жүргізуіне мүмкіндік береді. Мұғалім үнемі шығармашылықпен, ізденіспен жұмыс істеп отырса жаңашылдыққа жақын болғаны. Өзгелердің үлгісін өз ісінде пайдалана білсе, оған өзіндік қолтаңбасын қосып отырса, оқушы тәрбиелеу мен білім берудегі жетістігі сол болмақ.

Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік және көптеген адами қабілеттің қалыптасуына игі әсерін тигізді. Өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Кез келген оқыту технологиясы оқытушыдан терең теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік білімді, үлкен педаголгикалық шеберлікті, шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді. Оқыту барысында жаңа технологиялық әдістерді пайдалану шәкірттердің ойлана білу қабілеттерін дамытады, олардың білім сапасын жақсартады, ой-өрісін кеңейтеді, есте сақтау қабілеттерін өсіреді. Жаңа технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану үшін, әр ұстаз алдында отырған баланың жас ерекшелігін ескеріп, өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Балаларды сүйетін, өз пәнін жетік менңгерген нағыз мұғалімнің алдында білім алған оқушының бейнесі мынадай болуы тиіс.

Неміс педагогі А. Дистерверг өзінің әйгілі «Неміс мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық» атты еңбегінде: «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлауға үйретеді», -деген.

Міне, осындай оқытудың жаңа технологияларының бірі-интерактивті оқыту әдісін мен өз тәжірибемде қолданып келемін. Интерактивті әдісті пайдаланудың тиімділігі сол оқушының өз ойын еркін, жүйелі айтуына ұйымшылдыққа тәрбиелейді. Әсіресе табиғатынан тұйық, өз ойын жеткізе алмайтын, өздеріне сенімсіздеу оқушыларға пайдасы зор.

«Интерактивті оқыту» терминдерінің ортақ түбірі интер ағылшын тілінің «inter» (между) аралық «act» (действовать, действие) әрекет ету деген сөздерімен енген.

Интерактивті әдістер тіркесін оқушылардың өзара әрекет етуіне жағдай жасайтын әдістер деп түсінуге болады. Сондықтан олар сабақта ынтымақтастық педагогикасының жүзеге асуына, бірлесіп әрекет етуіне сабақта жайлы да жағымды психологиялық жағдай орнауына мүмкіндік жасайды.

Интерактивті әдістерді қолдануда мұғалім кейбір ережелерді естен шығармауы абзал.

Бірінші ереже: Сынып оқушыларының барлығын сабақа түгел қатыстырып, танымға жұмылдыру. Екінші ереже: Оқушыларды психологиялық тұрғыдан дайындау. Оқушыларды жиі мақтап, қолпаштап отыру. Үшінші ереже: Сынып талапқа сай болуы қажет. Төртінші ереже: Әр қатысушы өз пікірін, көзқарасын білдіріп, дәлелдеп беруге мүмкіндік жасауы қажет. Бесінші ереже: Оқушыларды проблема шешу барысынды топқа бөлуге мұқият қарау.

ХХІ ғасыр – жеке тұлғаны қалыптастыру, ізгілендіру, дамыту ғасыры. Олай болса, мұғалімдердің алдында тұрған бірден-бір мақсат – оқушылар алған білімдерін пайдаға асырып өзара әрекет ете алатын, ұлттық құндылықтарды меңгерген жеке тұлға тәрбиелеу. Бүгінгі таңда басты мәселе де –бәсекелестікке қабілетті ұрпақ тәрбиелеу. Қоғамның әрбір даму кезеңі ең алдымен, сол қоғамға сәйкес жаңа адамды қалыптастыруды көздейтіні-ешқашан маңызын жоймайтын тарихи құбылыс.

Интерактивті тақта – сыныптағы оқушылардың барлығын оқыту үшін құнды құрал. Бұл – мұғалімдерге жаңа материалды өте қызықты және қарқынды етіп түсіндіруге көмектесетін көзге көрінетін ресурс.

Топтағы жұмыс – оқушылардың бірге жұмыс істеуін жеңілдетуге арналған әдіс. Оның өз тәжірибеме тиімділігі мынадай болды. Мысалы, 5 – сыныпта Қазақстан тарихынан «Әл-Фараби – Шығыстың ғұлама ғалымы» тақырыбындағы сабақ топ бойынша өткізілді. Сонымен бірге берілген тапсырмаларды орындау барысында, сұрақтарға жауап беру арқылы ғұлама ғалымның портретін құрастырып шығатынымыз туралы айтылып өтілді. Үй тапсырмасы сұрақ-жауап түрінде сұралды. Бұл жерде ұтқаным уақытты үнемдеу білдім. Жаңа сабақты өткен сабақпен байланыстыруда өлең жолдары оқылып, өлеңнің мағынасы ашылды. Сонымен қатар оқушының білім, білік дағдысын тексеру мақсатында топ бойынша «көңілді балық аулау» сайысын өткіздім.

Оқулық бойынша түрлі жұмыстар жүргізілді. «Адасқан әріптер» сайысы бойынша термин сөздермен жұмыс түрлері жүргізілді. Сабақтың дамытушылық кезеңінде, топ басшылары ХІХ ғасырдың данышпан ақыны – Абай Құнанбаев пен ғұлама ұстаз – әл-Фарабидің ұқсастығы мен ерекшеліктерін Венн диаграммасы бойынша айтып түсіндірді. Сонымен бірге ақындардың білім саласына қосқан үлестері айтып өтілді.

Бекіту кезеңінде. Әбу Насыр әл-Фараби кім?

Сабақтың соңы әл-Фараби мен оның замандасы Мұхамед Қайдар Дулати жайлы аңыз әңгімемен аяқталды.

Осы сабағымда, оқыту жүйесінде ақпартаттық және интерактивті технологияларды қолдана отырып, төмендегідей нәтижеге жетемін:

• ақпараттық технология мүмкіндіктерін қолданып, өз бетімен толықтыруға дағдыланады;

• игерген материалдарын шығармашылықпен талдап, өңдеп, қорытындылап, өз көзқарасын қорғай алады;

• жеке қабілеттеріне қарай шығармашылық жұмыстарға белсене араласып, белгілі бір ғылыми білім саласында өз мүмкіндігін көрсете алады;

Қазіргі таңда әрбір педагог баланың ойынан шығып, қажеттілігін қанағаттандыра білуге дайын болуы тиіс. Өйткені қазіргі мектеп жасындағы балалар қай сыныпта оқыса да, қай жаста болса да, өзінің кім болатынын, қандай адам болатынын армандайды және өмірден өз орнын табуды басты мақсат деп санайды, сондай-ақ өзіне айналасындағылардан дұрыс бағдар беретін ақыл-кеңес күтеді.

Сондықтан оқушының рухани өсуіне жағдай туғыза алатын, жаңалықтарды қабылдауға даяр, өз әрекетіне өзгеріс еңгізе алатын педагогтар ғана бүгінгі қоғамның мүддесі мен әр баланың үрдісінен шыға алады. Ойы жүйрік, ақылы жетік, бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім, жеке тұлғаны тек қана жаңа тұрпатты педагог қалыптастыра алады.

Егер әр педагог өзі таңдаған әдістемелік жолын тың идеяларға негіздей білсе, жаңа педагогтардың саны арта түсер еді. Сөзімді ұлы ғұлама Летурно сөзімен қорытқым келіп отыр: «Егер сен тәнді шынықтыру, ерік-жігерді шыңдау, жүректі ізгілендіру, ақыл-ойды жетілдіру және сана сезімді теңестіру әдістерін білетін болсаң, онда сен нағыз ұстаз, тәрбиешісің ».

Шын мәнінде, педагогикалық технологиялар тарихын, оның пайда болуын, мақсатміндеттерін, қызмет ету үрдісін зерделеп талдау, олардың маңызды құрылымдық түрлерін айқындау, ой елегінен өткізу оқушыларды құнды педагогикалық біліммен қарулануға мүмкіндік береді.

Оқыту технологиясына белгілі ғалым В.П.Беспалько «тәжірибесінде іске асатын нақты

педагогикалық жүйе-жоба» деп анықтама береді.

Музыкальные способности: музыкальность и её развитие у младших школьников в процессе обучения игре на фортепиано

Гинкул Е.В. ДМШ №1

Обучение игре на фортепиано, предполагает не только приобретение практических, теоретических, интеллектуальных знаний, но и развитие музыкальных способностей: музыкальности у учащихся. Музыкальность определяется, как комплекс способностей, позволяющий учащимся активно проявлять себя в различных видах музыкальной деятельности. Умение понимать музыку, умение выразительно петь и двигаться, заниматься музыкальным творчеством. Музыкальные способности в сочетании с умением почувствовать содержание музыки составляют музыкальность. Педагогу- музыканту приходится иметь дело с двумя факторами - музыкой и личностью ученика, его особенностями, устремлениями, способностями. Репертуар - главное средство воспитания и развития учащихся, он должен быть разнообразным по содержанию, форме, стилю, фактуре. Важно, чтобы репертуар позволял педагогу систематически, последовательно, терпеливо осуществлять обучение, приводящее к эффективному и естественному развитию музыкальных способностей: музыкальности учащихся. Обучение игре на фортепиано специфично. Объяснение, овладение теоретическими знаниями не может являться основной частью педагогического процесса. Характерна следующая форма работы: сначала практическая деятельность, а потом - теоретическая, которая способствует всестороннему развитию учащихся. Актуальность данной темы заключается в том, что музыкальное развитие детей стало острой проблемой, много времени дети уделяют компьютерным играм, становятся замкнутыми. А развитие музыкальных способностей: музыкальности оказывает влияние на общее, интеллектуальное, эмоциональное развитие учащихся. Не вызывает сомнения факт, что дети, которые занимаются обучением игре на фортепиано, более развиты, чем их сверстники.

К данной категории относятся дети, возраст которых 7-11 лет. Доверительность, открытость, исполнительность - главные качества характера младших школьников. Время формирования адекватной самооценки. Дети сами оценивают свои возможности и способности, осознают, что успех больше зависит от старания, прилагаемых усилий, чем от имеющихся способностей. Формируется трудолюбие в двух основных видах деятельности: в учении и в труде. Учебная деятельность является ведущей в этот период, наряду с другими видами деятельности - игрой, общением, трудом. Главная особенность - безграничное доверие к взрослым, к учителям, подчинение, подражание им. Полностью признают авторитет взрослого человека, почти безоговорочно принимают его оценки. Доверительность, открытость к внешним воздействиям, исполнительность создают хорошие условия для воспитания, но требуют от взрослых, учителей большой ответственности, внимания за своими действиями. Самооценка зависит от характера оценок, даваемых взрослым ребенку и его успехам в различных видах деятельности. Встречаются самооценки, различных типов: адекватные, завышенные, заниженные. Если взрослые, обладающие авторитетом для детей, мало поощряют их за успехи и больше наказывают за неудачи, формируется мотив избегания неудач, он не является стимулом достижения успехов. Рекомендовано: не использовать отметок, особенно низких, чтобы не вызвать тревожность и беспокойство, связанных с развитием мотива избегания неудач. Из опыта учебной, игровой, трудовой деятельности младший школьник осознает, что недостаток способностей можно компенсировать за счет трудолюбия. Психологические свойства получают развитие, формируются, закрепляются. Индивидуальность ребенка к этому возрасту проявляется в развитии познавательных процессов. Общие способности выражаются в скорости приобретения новых знаний, умений, навыков; специальные в глубине изучения предметов, в специфических видах деятельности, в том числе музыкальной. При обучении игре на фортепиано младших школьников большое значение имеют физиологические показатели.

• Костная система детей находится в стадии формирования, окостенение еще не произошло, много хрящевой ткани.

• Не заканчивается окостенение кисти и пальцев, следовательно, мелкие точные движения пальцев для детей этого возраста затруднены, утомительны. По ряду психологических показателей оптимальным для начала развития музыкальных способностей: музыкальности признан младший школьный возраст:

• сенсорно- персептивная активность обеспечивает слуховое восприятие;

• моторная активность - позволяет «прожить», «отработать» движения разного типа, уровня, метроритмическую, временную природу музыки;

• эмоционально- выразительная - служит залогом эмоционального переживания музыки;

• интеллектуально - волевая - способствует возникновению внутренней мотивации и целеустремленному мышлению.

Способности - это индивидуальные особенности, от которых зависит приобретение знаний, умений, навыков, а также успешность выполнения различных видов деятельности. Выявившиеся у ребенка музыкальные способности не гарантируют, что ребенок будет музыкантом. Многие способности связаны с видами деятельности, которые требуют определенных особенностей организма. Строение слухового аппарата - для развития музыкального слуха; мышц рук - для развития исполнительского аппарата. Младшему школьнику свойственна большая подвижность эмоциональной сферы, сохраняется потребность в смене эмоциональных состояний, но «диапазон» эмоциональной восприимчивости ограничен. Музыкальный опыт разрозненный, неорганизованный, преобладает роль зрелищно - событийных впечатлений. Нюансы, оттенки, переходные состояния даются с большим трудом.

Способности - это индивидуальные особенности личности, являются субъективным условием успешного осуществления определенного рода деятельности. Они не сводятся к знаниям, умениям, навыкам, а обнаруживаются в быстроте, глубине, прочности овладения способами и приемами деятельности. Творчество помогает младшему школьнику раскрыть его музыкальные способности: музыкальность. Главным показателем музыкальности является эмоциональная отзывчивость на образы музыкальных произведений. Воспитание музыкальной культуры учащихся происходит одновременно с развитием у них музыкальных способностей: музыкальности. Детальное описание специальных способностей принадлежит А.Г.Щапову:

• способность переживать содержание музыки;

• музыкальный слух и чувство ритма;

• память музыканта - исполнителя;

• двигательно- технические способности; - способность управления игрой.

Строение данной модели программирует репродуктивный подход в исполнительстве, т.к.

отсутствует способность к художественно-творческому, музыкальному мышлению.

Музыкальные способности бывают специальные: исполнительские, композиторские и общие, необходимые для осуществления любой музыкальной деятельности. Большую роль в изучении музыкальных способностей сыграли труды Б.М. Теплова. Он выделил основные музыкальные способности:

• ладовое чувство (эмоциональная отзывчивость на музыку);

• способность к слуховому представлению звуковысотного движения; - музыкально-ритмическое чувство.

Эти способности связаны со сложными психологическими процессами восприятия и представления.

А.Д.Алексеев в сложном комплексе специальных способностей выделяет три крупных блока:

• предрасположенность к занятиям искусства - общие художественные способности;

• общие музыкальные способности (музыкальность, музыкальный слух и ритм, музыкальная память);

• специальные пианистические способности.

Данная триада функционально может быть только целостной. Ведущий фактор - художественная направленность личности.

Музыкальное воображение оперирует музыкальными образами. Музыкальные образы по способу существования и характеру делятся:

• сукцессивные - конкретно чувственный способ существования, фиксируемый внутренним слухом;

• симультанные - зрительные выражения, представления, отражающие музыкальное содержание.

Симультанный и сукцессивный образы не существуют отдельно друг от друга, а составляют неразрывное целое. Для возникновения и стабилизации музыкальных образов требуется накопление конкретно-чувственных впечатлений. Соотношение эмоционально-образного и логического проявлений является характерной особенностью музыкального воображения.

Музыкальное воспитание - это целенаправленное воспитание личности, путем воздействия музыкального искусства, формирование интересов, потребностей, способностей, эстетического вкуса. Учащиеся успешно усваивают различные виды музыкальной деятельности, если учитываются их индивидуальные особенности, возрастные возможности. Воображение является основой наглядно-образного мышления младших школьников. От восприятия воображение отличается тем, что его образы не всегда соответствуют реальности, в них есть элемент фантазии, вымысла. Воображение - особая форма человеческой психики, занимающая промежуточное положение между восприятием, мышлением, памятью. Воображение младшего школьника оценивается по степени развитости: эмоциональной отзывчивости на прослушиваемую музыку, четкости двигательной реакции на ритмические образы, быстроте эмоциональной реакции на разнохарактерные музыкальные образы. Роль воображения в творческом процессе трудно переоценить. Творчество связано со всеми свойствами личности, и не исчерпывается какой - либо одной стороной. Психология творчества проявляется во всех конкретных его видах: музыкальном, литературном, художественном, и т.д. Полет фантазии в творческом процессе обеспечивается знаниями, подкрепляется способностями. Младшим школьникам свойственна конкретность детского воображения, образы которого различаются по модальности: зрительные, слуховые, осязательные, обонятельные, двигательные. Благодаря познавательной функции воображения, младшие школьники лучше узнают окружающий мир. Познавательное воображение формируется, при помощи отделения предмета от образа и обозначению последнего с помощью слова. Сложный процесс развития детского музыкального восприятия предполагает: краткие пояснения, применение различных наглядных приемов, показ иллюстраций, вычленение отдельных эпизодов из пьес, ярко раскрывающих музыкальный образ. Выразительное исполнение музыкальных произведений - это простота, точность. Недопустимы различного вида упрощения и искажения. Краткое пояснение должно быть ярким, образным, направленным на характеристику содержания произведения, средств музыкальной выразительности. Живое восприятие звучания не следует подменять лишними разговорами. Педагог должен разъяснить, раскрыть чувства, настроения, выраженные музыкальными средствами. Даже голос педагога при пояснениях, эмоционально окрашивается в зависимости от характера музыкального образа.

Использование наглядных приемов, показ иллюстраций для активизации музыкального восприятия, зависит от источника дополнительной информации: литературные произведения, стихи, цитаты, загадки, пословицы. При развитии воображения, наглядный метод делится на две разновидности: наглядно-слуховой, наглядно-зрительный. Наглядно - слуховой метод имеет главное значение, а применение зрительной наглядности - вспомогательное значение. Цитаты музыкальные и литературные направлены на подчеркивание каких-либо характерных особенностей музыкальных произведений.

Роль программной музыки в развитии музыкальных способностей: музыкальности значительна. Это наиболее доступные и любимые детьми пьесы. На определенную программу могут указывать стихи, заглавие пьесы, картина, нарисованная рядом. Любая музыкальная пьеса способствует развитию отзывчивости, творческого воображения, поэтому в репертуар надо включать пьесы, не имеющие определенной программы. Репертуар начального периода обучения: пьесы, связанные с народно-жанровой основой: песня, танец, марш и пьесы, образного содержания. Изобразительность связана с средствами музыкальной выразительности, с помощью которых создан музыкальный образ: характер мелодических интонаций, ритмика, регистр, особенности гармонических созвучий, темпы, динамические оттенки. Нельзя навязывать учащимся представление о музыке, как об иллюстрации явлений. В пьесах, написанных для фортепиано, используется прием звукоподражания, а вместе с ним возникает стимул к развитию слухового воображения, музыкальных способностей: музыкальности. Это помогает определению эмоционально- образного содержания произведения. Звукоподражание - средство «превращения» изобразительности в выразительность исполнения музыкальных произведений. Прием звукоподражания - главный элемент развития слухового воображения. Важно, развивать собственное воображение младших школьников. Большую пользу могут оказать задания, связанные с «переводом» музыкального языка некоторых пьес, на язык других видов искусств. Это относится к рисункам на темы исполняемых пьес. Цвет в рисунке имеет большое выразительное значение: светлые тона соответствуют светлому, нежному, спокойному настроению; темные - тревожному, таинственному; яркие, сочные - веселому радостному характеру. Цвет - сильнейший фактор эмоционального восприятия, способствует развитию яркости воображения.

Устойчивое сознательное отношение к выразительному значению цвета свойственно младшим школьникам, которые проявили при раскрашивании рисунков - иллюстраций способность пользоваться цветом, как средством выражения содержания.

Связанная со словом, определенным тестом, музыка детских песен передает конкретный образ, эти же песни становятся основой приобретения первых музыкально-слуховых представлений, пианистических навыков. Об условности границ между жанровыми и «характерными» пьесами можно судить при сравнении. Пьесам жанрового характера присуща картинность, сюжетность. Именно, подобные пьесы полезны для нахождения словесных определений музыкальных образов. При всей важности, полезности привлечения других видов искусств для наглядного раскрытия образного содержания, не заменимой остается роль музыкальных сопоставлений и аналогий. Педагог создает условия для развития ярких музыкальных впечатлений, учитывает возрастные особенности младших школьников. Каждая музыкальная задача должна быть выражена в звуке, темпе, ритме и соответствующих игровых приемах. Это будет работой над художественно- музыкальным образом, над приобретением игровых приемов - не абстрактных, а конкретных. В качестве материала следует выбирать пьесы доступные по трудности, разнообразные по характеру музыкальных и технических задач. Младшим школьникам близки и понятны музыкальные произведения, связанные с отражением конкретных, близких детскому сознанию явлений действительности: мир игрушек, животных, птиц, сказок. Эта тематика вызывает в детском сознании разные зрительные представления. Глубокое эмоциональное восприятие образов музыкальных произведений невозможно без зрительных ассоциаций. Создавать литературный сюжет рекомендуется только в таких случаях, когда музыкальный образ имеет изобразительный характер. Но и в этом случае сюжет не должен стать самоцелью, он служит развитию представлений, которые помогают воспринимать содержание музыкального произведения. Развитие восприятия музыки и формирования музыкально- слуховых представлений - один из методов обучения игре на фортепиано. Яркое восприятие музыки является одним из источников творческого исполнения.

«Основной признак музыкальности, по мнению Б.М. Теплова, переживание музыки, как выражение некоторого содержания. Музыкальное переживание, по самому существу своему, эмоциональное переживание, и иначе как эмоциональным путем нельзя понять содержание музыки, чтобы эмоционально пережить музыку нужно, прежде всего, воспринять саму звуковую ткань. Музыкальность предполагает также достаточно тонкое, дифференцированное восприятие, «слышание» музыки. Эти две стороны музыкальности … эмоциональная и слуховая, не имеют смысла, взятые сами по себе, одна без другой». Младший школьный возраст - важный период в общем развитии ребенка. В принципах обучения старших дошкольников и начинающих, семилетних школьников сохраняются общие приемы наглядно-игрового восприятия. У первоклассников, отчасти у второклассников, доминирует наглядно - действенное, нагляднообразное мышление, а у учеников третьих, четвертых классов - словесно-логическое, образное. Наглядно-образное мышление - ведущее в поведении детей 6-7 лет; основной единицей является образ. Восприятие образов музыкальных произведений является ведущим видом деятельности, для его развития в репертуар включаются музыкальные произведения, основанные на приеме звукоподражания звукам природы и другим явлениям окружающей действительности, звучанию различных музыкальных инструментов, пьесы с образными названиями, пьесы - музыкальные сопоставления, одноименные пьесы, пьесы с противоположными образами. Составляющие восприятия: эмоциональная отзывчивость, сенсорная чувственность, музыкально- слуховая грамотность. Исполнительство и творчество базируются на ярких музыкальных впечатлениях. Успех обучения игре на фортепиано младших школьников определяется не только своевременным распознаванием врожденных задатков, но и развитием музыкальных способностей: музыкальности в доступной художественно увлекательной для этого возраста форме.

Работа над полифонией во 2 и 3 классах фортепиано ДМШ. Из личного опыта

Димитренко Т.А. ДМШ №1

С лово «полифония» всегда вызывало у меня особый трепет. Когда начинала свою трудовую деятельность воспринимала работу над полифонией просто как необходимость программы. С опытом понимаешь, что большая часть музыки, написанной для фортепиано, полифонична. Насыщенность фортепианной литературы полифонией выдвигает перед пианистом труднейшую задачу одновременного проведения нескольких голосов и их сочетания в единое целое. Изучение многоголосной музыки - основа основ воспитания и обучения пианиста. Одна из главных задач - уметь слышать и исполнять многоголосную ткань таким образом, чтобы каждый голос имел свою тембровую окраску, свою фразировку, свое динамическое развитие, но вместе с тем, чтобы сохранилась целостность интерпретации произведения. Умение слышать и исполнять полифоническое произведение связано с воспитанием внутреннего слуха и полифонического мышления. Если ученик не слышит полифонической ткани, то его игра не будет художественно полноценной и мы не получим впечатления от живого звучания произведения. Хорошо известна антипатия многих учащихся - и не только начинающих к полифонии. Причина этого - восприятие ими полифонических пьес только лишь как трудных и скучных упражнений на соединение различных движений в двух руках. Ученик полюбит полифонию лишь тогда, когда она станет для него сочетанием выразительных мелодий певучего или танцевального склада. Поэтому особо важно выбирать для каждого ученика доступные и привлекательные по музыкальной образности полифонические пьесы. Полифонию, доступную уже в первые годы обучения, можно разделить на три группы:

Первая из них - народопесенная музыка подголосочного склада, имеющая главный голос (запев) и несколько полголосков, дополняющих, поддерживающих, окрашивающих и обогащающих основной напев.

Вторую группу образуют пьесы с двумя контрастирующими голосами. В большинстве из них основную по выразительности мелодию ведет верхний голос, которому противостоит самостоятельная, но интонационно менее выразительная, значительная линия баса. Контрастная полифония в основе своей имеет развитие самостоятельных линий с разной динамикой, фразировкой, штрихами, кульминационными моментами. Эту группу образуют старинные пьесы, преимущественно танцевального характера. Имитационная полифония содержит последовательные проведения в различных голосах либо одной и той же мелодической линии(канон), либо одного мелодического отрывка - темы. Примерами полифонических форм, построенных на примерах имитации темы, могут служить инвенции, фугетты и фуги. Работа над простейшими формами полифонического письма должна начинаться с первого года обучения. Репертуар первых трех лет обучения составляют полифонические пьесы русских и зарубежных композиторов, а также «Нотная тетрадь А.М. Бах», «Нотная тетрадь В.А. Моцарта», пьесы Гедике и другие. Для самых маленьких лучше всего вначале использовать обработки народных и детских песен, которые доступны и понятны детям как простотой музыкального языка, так и своим программным содержанием: «Во саду ли, в огороде», «А мы просо сеяли» и т.д. Многие маленькие этюды и пьески из «Азбуки» Е. Ф. Гнесиной построены имитационно, а некоторые написаны в форме канона. Темы этих пьес - простые и лаконичные мелодии напевного или танцевального характера.

«Нотная тетрадь Анны Магдалены Бах» (датируется 1725 годом) предназначалась для домашнего музицирования и обучения детей игре на инструменте. Рукой жены Баха Анной Магдаленой, детским почерком записывались пьесы не только самого И.С.Баха, но и пять пьес сына композитора Филиппа Эммануила, «Рондо» Куперена, «Менуэт» Бема, «Арих» Джованни.

Пьесы, вошедшие в этот музыкальный альбом семьи И.С.Баха, были и лёгкие, и трудные. Распределены они здесь не по степени трудности, но явно использовались в качестве учебного материала.

В «нотную тетрадь» вошли основные музыкальные жанры - это близкие, понятные детям танцы, марши, песни (арии) - три кита, о которых говорил Кабалевский, на которых строится вся музыка.

В сборнике девять менуэтов и это не случайно. Менуэт был очень распространённым танцем. Его танцевали и в домашней обстановке, и на светских балах. По описаниям Руссо: «Характер менуэта - элегантная и благородная простота, темп скорее умеренный, чем быстрый, можно сказать, что из всех родов танцев, которые применяются на наших балах, менуэт наименее весёлый». С конца XVII века его исполняли во время торжественных дворцовых церемоний, в XVIII веке он стал модным аристократическим танцем, которым увлекались чопорные придворные аристократы в белых пудреных париках с буклями. Танцевали менуэт с большой торжественностью, приседаниями и реверансами. В соответствии с этим музыка менуэта отражала в своих мелодичных оборотах плавность и важность поклонов, низких церемонных приседаний и реверансов. Конечно, Бах писал свои менуэты не для танцев, но от них заимствовал танцевальные ритмы и форму, наполнив эти пьесы самыми разнообразными настроениями.

Так с ученицей 2 класса Ермагамбетовой Изабеллой мы работали над менуэтом ре минор И.С.

Баха.

Пересмотрев несколько редакций этого менуэта, мы остановились на редакции Ройзмана.

Работа над этим произведением, как и над другими,у нас началась с определения жанра музыки и ее характера, образа.

- В процессе разговора выясняем, что этот танец не похож на современные танцы. Такой танец называется менуэт.

Менуэт - старинный французский народный танец. Во второй половине XVII в. стал придворным танцем, впрочем его танцевали как в домашней обстановке так и во время торжественных дворцовых церемоний. И у женщин и у мужчин того времени на голове были напудренные парики с буклями. Мужчины одеты в кофты с рюшечками, на ногах изящные туфли на каблуках, чулки с красивыми подвязками-бантами у колен. На женщинах, обязательно, тугой корсет, чтобы казаться стройнее, и кринолины необъятно широкие, требовавшие плавных движений, весил такой наряд 8-10 кг. Танцевали менуэт с большой торжественностью. Музыка его отражала в своих мелодических оборотах плавность и важность поклонов, низких церемонных приседаний и реверансов.

Изабелла так впечатлилась этим танцем, что сделала эти чудесные фигурки из глины и раскрасила их. Получилась танцующая пара- Золушка и принц.

Далее следует разбор отдельными руками с точным соблюдением всех штрихов, лиг и аппликатуры, со счетом вслух, разумеется. Некоторые ритмические группы - восьмая две шестнадцатых можно прохлопать. Мелодию , которую исполняет правая рука можно поручить исполнить скрипке. А мелодию исполняемую левой рукой-виолончели.(эти выводы, с помощью наводящих вопросов, делает сам ученик)В правильном разучивании штрихов и фразировки мне всегда помогает словесно- декламационный способ.

Мелодию правой руки мы разучивали со словами, которые отражали наше представление о сюжете-

«Я видела чудесный сон- танцевала менуэт на балу.

Как сердце билось -чудо со мной случилось радостно было мне. Как музыка была хороша, У дирижера пела душа.

И под эти звуки я не знала скуки весело было там!»

Эти слова подходят к мелодии, если исполнять без повторений. Так мы и разучивали. Такие тексты не сочиняются специально. Они появляются прямо на уроке под ритм музыки. Не всегда это нужно для всего произведения- иногда только для одной фразы или для какой-то ритмической группы. Бывают случаи, когда их помогает придумывать и сам ученик, или его родители. В процесс творчества я стараюсь привлечь всех участников.

Затем мы играли в ансамбле - ученик верхний голос - я нижний и наоборот. Дальше учили наизусть верхний голос и работали над выразительным исполнением. Исполнение сексты в самом начале сразу потребовало определенного контроля. 5 палец несколько толкал нотку «фа».Мы старательно « дотягивались»…

Во второй части скачки на дециму тоже дались нам не сразу- их мы пробовали играть 2 руками, чтобы понять как должно звучать и рядом Делая из децимы-терцию. Затем получился и оригинал.

Выразительность и напевность Менуэта подчеркивается совпадением начальных тактов верхнего голоса с мелодией Арии тенора N15 из «Рождественской оратории" И.С. Баха. Именно поэтому первый звук в партии правой руки не следует отрывать от последующих. Мелодия идет legato полтора такта. Неслигованые ноты желательно исполнять portamento. Следует обратить внимание ученика на несовпадение штрихов в партиях обеих рук, и на случай противоположной динамики в обоих голосах (т 13). При этом верхний голос заканчивает фразу, а нижний идет к кульминации.

В результате такой работы ребенка, да и педагога не пугает слово «полифония». Ученик старательно работает над звуком и исполнением и наслаждается музыкой. Так было в нашем случае.

С ученицей 3 класса Чаловской Евой мы выбрали Фугетту-Армана.

Фуга (лат. Fuga - бег, бегство) - многоголосное полифоническое произведение, основанное на очередном изложении и развитии темы в разных голосах, форма фуги имитационнополифоническая.

Фугетта - небольшая, несложная фуга. По- итальянски, буквально fugetta - маленькая фуга. Фугеттами обычно называют произведения, написанные в форме фуг, но небольшие по размеру и не заключающие в себе значительного развития. Образцы её имеются в клавирных сочинениях И.С.Баха, Г. Ф. Генделя, Ф. Шумана (семь фортепианных миниатюр ор. 126 Шуман озаглавил «фугетты»). Фугетта изредка встречается в творчестве композиторов XIX-XX вв.

После первого прослушивания мы определили характер. Праздничный, радостный…Стали разбирать по голосам, по той же схеме… Но ученица не вдохновлялась этой музыкой, исполняла без интереса. Тогда мы придумали сюжет. Раз это праздник, можно представить пир. Как в сказке про царевну-лягушку. У нас тема появляется 3 раза в разных регистрах - и в сказке было 3 невестки, которые пекли для царя хлеб. В конце когда в верхнем регистре последний раз появляется тема (а тема в верхнем регистре у нас представляла саму царевну- лягушку) она означает победу царевны лягушки. А старшая сестра Евы нарисовала трех девушек в народных костюмах Эти образные параллели со сказкой сделали работу над фугеттой интересной и понятной. И сразу все стало получаться. Важно понять художественный смысл этих превращений. И тогда работа над полифонией будет восприниматься как увлекательное приключение, а не скучная необходимость.

	Хочется особо подчеркнуть, что первейшей обязанностью педагога - пианиста является
	пробуждение в ученике интереса, любви к полифонии. Изучение полифонии - ключ к овладению искусством игры на фортепиано

Домбырашының орындаушылық шеберлігін жетілдіру

Қуандық М. ДМШ №1

Домбыра тарту шеберлігі - дамып жетіле беретін өнер. Әр мектептің күй тарту шеберлігі сол мектепке тән көркемдік және суреткерлік шеберлікпен тікелей байланысты. Сондай-ақ әр мектепке тән тақырып мазмұнын ашу үшін қолданылатын шеберлік тәсілі болады. Домбыраның негізгі ойнау тәсілдерін меңгерген талапкер өз орындаушылық шеберлігін одан әрі жетілдіре түсу үшін күрделірек қағыс түрлерін, әдіс- амалдарды, ерекшеліктерді үйрену қажет. Домбыраны үйрету, онда орындау кең салалы үрдіс. Онда орындалатын шығармалар өз табиғатына сай болу үшін, болмысын, аспаптың дамуын, шығарманың жазылу уақытын, композитордың өмір сүрген ортасын жете білу керек. Әрі домбыра үйрету бағыттары қазір сан- салалы, жас мерзімдері де әр түрлі, оқу орындарының бағдарламасына байланысты кең көлемдегі репертуар бар. Күйлер мен шығармаларды өз дәрежесінде меңгеріп, домбыра үйрету әдістеріне толық бойлауы үшін, домбыра үйретіп отырған шәкіртін толық танып білуі үшін, алға қарайғы оқу жоспарын құрып, домбыра аспабын толық меңгерткізіп, көзі ашық, қағылез, сезімтал, ұғымды азамат болуы үшін, өз пәнін сүйсіндіре білу үшін өз аспабын жіті теориялық, ғылыми орындаушылық, ұстаздық, тәрбиешілік жағынан толық меңгеруі керек. Болашақ жас музыка мектеп оқушыларының тәрбиесі әр уақытта музыкалық педагогиканың негізі, мәні, күнделікті мәселесі болып табылады. Бұрынырақ бала жас кезінен өзі талаптанып аспапта ойнап, қосылып ән салып, алдына ешқандай кәсіби өнер жолын қуу, болмаса қазіргідей құжаты бар музыка маманы болу мақсатын қойған жоқ, өмірлік қажеттілік болмаса. Домбыраға, қобызға, ән -күйге рухани тартылыс қажеттілік, құмарлық болды. Бүгінгі күні де бұйрықты түрде оқымағанымен, өздері керек қыла тұрғанмен білім беру, үйрету жүйесі өзгерді, тұрмыстық ахуал өзгерді. Өмірдің, тұрмыс-тіршіліктің жаңғыруына байланысты орындаушылық дәстүрмен оның функциялары да қазіргі уақытта өзгеріске ұшырады. Алайда, домбыра күйлері бұдан жүдеген жыл бұрынғыдай халықтың рухани серігі болып, оның көңіл күйін, жас ұрпақтың болашағына деген толғанысын, арманы мен бақытына деген сенімін сақтап келеді.

Көп ғасырлық күй тарту шеберлігінің арқасында небір жақсы әдіс-тәсілдер қалыптасты. Күй тарту шеберлігінің дәстүрі деп жылдар бойы қалыптасқан, кейінгі ұрпаққа мұра болып қалған тұрақты әдіс-тәсілдерді айтамыз:

• біріншіден, күй жанрының негіздерін көрсете алатын шеберлік;

• екіншіден, күй жанрының дәстүрлік сипатын көрсете алатын шеберлік; - үшіншіден, күй жанрының мектептерін көрсете алатын шеберлік;

• төртіншіден, күй жанрын ұлттық өнер ретінде көрсете алатын шеберлік.

Жоғарыда аталған күй тарту шеберлігінің негіздері күй тақырыбының мазмұнын мүмкіндігінше толық аша алатындай болуы керек. Домбыра тарту шеберлігінің дәстүрлі әдістерін қолдан келгенше сақтап ойнауға күш салу үшін оның негізгі қағидаларын жақсы білу керек.

Методы и приемы развития музыкальной памяти

Садуова Ж.М. ДМШ №1

Музыкальной памятью называется психический процесс сохранения в сознании музыкальных явлений, воспринятых ранее или воспринимаемых в данный момент, и последующего воспроизведения их. В понятии музыкальной памяти следует различать: память на высоту звуков, взятых в определенном ладу (интонационная), на звучание созвучий и их последований (гармоническая) и на метро-ритм (метро-ритмическая).

Музыкальная память есть у всех учащихся, но качество ее неодинаково. Оно зависит, вопервых, от широты их музыкального кругозора; во-вторых, от интенсивности тренировки памяти; в- третьих, от быстроты запоминания слышимого сочинения; в-четвертых, от восприятия музыки. Практика показывает, что очень часто быстрому и точному запоминанию какого-либо сочинения мешает отсутствие хорошего музыкального восприятия.

Психология учит, что ученик быстрее и прочнее запоминает то, что ему нравится. Обычно запоминаются песни с привычными для детского слуха мелодическими оборотами. Следовательно, для развития музыкального вкуса ученика, для быстрого и прочного запоминания мелодии, необходимо выбирать художественно полноценный материал.

Музыкальным восприятием обладают все люди, имеющие здоровый слуховой аппарат. Одни способны не только быстро и точно, но и эмоционально реагировать на слышимые произведения. Другие, воспринимая музыку медленно и неточно, часто относятся к ней очень равнодушно. Помимо причин, определяющих качество памяти, различие в восприятии зависит также от слухового внимания учащихся, от того, насколько глубоко они переживают содержание услышанных сочинений.

Слуховым вниманием надо заниматься одновременно с накоплением различных музыкальных впечатлений. Так, например, прохождение нового материала требует гораздо большего внимания, чем повторение старого. Поэтому урок рекомендуется строить таким образом, чтобы изучение незнакомого материала сочеталось с повторением ранее пройденного.

Для активного восприятия учащимися предлагаемых им примеров не следует на одном и том же уроке долгое время заниматься однотипной работой (например, только петь какое-либо произведение, добиваясь стройности и чистоты звучания). Очень полезно сочетать несколько различных форм работы над данным отрывком. Так, в младших классах школ, проиграв детям несколько раз подряд доступную им пьесу (например, «Польку» Глинки), полезно потом предложить учащимся спеть, сначала на различные слоги, а затем, если есть текст, то со словами, мелодию произведения (хором, небольшими ансамблям или, индивидуально).

Воспроизведение прослушанных музыкальных произведений через некоторое время, так называемое отстроченное воспроизведение, связано с деятельностью памяти. Узнать сочинение, слышанное несколько часов тому назад, мы можем только в том случае, если оно у нас прочно запечатлелось. Таким образом для отстроченного воспроизведения обязательно наличие хорошей музыкальной памяти. Как и музыкальное восприятие, воспитание памяти и отстроченного воспроизведения надо начинать также с начала занятий учащихся музыкой.

Первой стадией работы над музыкальной памятью учащихся является совершенствование качества запоминания слышимой музыки, то есть его скорости и точности.

Существуют два вида запоминания: непроизвольное и произвольное. В первом случае мы, не сосредотачивая свое внимание на звучащем произведении, часто даже отвлекаясь чем-либо, все же не только слышим, но и в какой-то мере запоминаем его. Такое запоминание происходит помимо нашего желания или нашей воли: оно не только бессознательно, но и случайно, пассивно. Непроизвольное запоминание не является средством развития слуха учащихся, а поэтому заниматься им специально не следует.

Произвольное запоминание-это психический процесс сознательной, волевой, целенаправленной, активной слуховой деятельности. Оно бывает механическое и осознанное.

При механическом запоминании путем внимательного, сосредоточенного слушания сочинения, исполняемого несколько раз, запечатлевается весьма конкретный образ его звучания. Запоминавшийся таким образом отрывок мы можем либо воспроизвести голосом, либо где-нибудь услышав его, не только узнать, но и, если он был исполнен неточно, указать даже, в каких местах были допущены ошибки. Высшая форма проявления именно такой памяти наблюдается у тех любителей музыки, которые не получив специального образования, не имея никаких теоретических знаний, легко подбирают «по слуху» услышанное ими произведение. В музыкальном развитии механическое запоминание играет большую роль.

Другим видом произвольного запоминания является осознанное запоминание, без которого невозможно развитие внутреннего слуха. При осознанном запоминании мы, внимательно слушая какую-либо музыку, одновременно разбираем ее (по слуху), то есть определяем строение сочинения, форму, лад, особенности метро-ритма и т.д.Таким образом, при осознанном запоминании большую роль играют процессы мышления.

Однако, чтобы сделать более или менее грамотный разбор слышимого, надо обладать некоторыми теоретическими знаниями. Вот почему осознанное запоминание присутствует лишь у музыкантов-профессионалов.

Если непроизвольное и механическое запоминание - естественные (природные) виды памяти, то осознанное запоминание- приобретенное явление. Оно проявляется в процессе изучения музыки, совершенствуясь по мере расширения музыкального кругозора и теоретических знаний учащихся. Работа над осознанным запоминанием ведется параллельно с развитием механического запоминания и без последнего существовать не может. Осуществляется она путем чередования неоднократного исполнения данного сочинения с устным разбором и последующим воспроизведением его.

Наличие осознанного запоминания является неотъемлемым качеством музыканта, без которого немыслима его полноценная профессиональная деятельность.

Р.Шуман в «Жизненных правилах для музыкантов» писал: «Развивай свое воображение настолько, чтобы ты мог удержать в памяти не одну лишь мелодию произведения, но и относящуюся к ней гармонию».

Развитие способности запоминания многоголосных сочинений проводится одновременно с воспитанием правильности и быстроты их восприятия, используя аналогичные формы работы.

Второй стадией работы над музыкальной памятью является совершенствование длительности сохранения слышимой музыки в их сознании. Деятельность памяти характеризуется не только тем, что мы можем воспроизвести произведение тотчас же после его прослушивания, но и тем, в течение какого времени оно остается в нашем сознании (то есть скоростью его забывания). О степени сохранения слышанной музыки судят по качеству отстроченного воспроизведения ее.

Существуют два вида отстроченного воспроизведения мелодий: узнавание и пение «вслух». Начинать работу над отстроченным воспроизведением следует с совершенствования узнавания учениками слышанных ими сочинений (сначала одноголосных, потом многоголосных).

Известно, что узнавание как одноголосных, так и многоголосных произведений бывает полным и неполным. При неполном узнавании мы, воспринимая вторично какое- либо сочинение, чувствуем только знакомость его, вспоминаем название, композитора, но воспроизвести голосом мелодию не сможем. При полном узнавании мы, услышав начальные звуки какого-либо произведения, при повторном исполнении не только скажем название и фамилию композитора, но и самостоятельно споем мелодию до конца.

Развитие навыка узнавания некогда слышанной музыки проводится таким образом: сыграв учащимся какое-либо сочинение и убедившись, что они точно восприняли его и прочно запомнили, следует переключить внимание учеников на другие занятия, например ритмические игры, над чистотой интонирования и т.д. Когда внимание учащихся будет полностью отвлечено от только что выученной музыки, надо неожиданно опять исполнить ее и спросить их, что это такое. В дальнейшем выученную музыку очень полезно спрашивать время от времени, в течение всего учебного года.

Другой вид отстроченного воспроизведения, представляет собой пение «вслух». Оно используется при работе над мелодиями. А именно: если предложенное для запоминания произведение было одноголосным, то можно просить учащихся через некоторое время не только узнать его, но и спеть самостоятельно (без помощи инструмента или педагога). По тому, с какой точностью они будут петь сочинение, станет ясно, сохранилось ли оно в их сознании или стало уже забываться.

Можно также, проиграв или пропев начало выученной учениками мелодии, затем попросить их самостоятельно допеть ее до конца. Или наоборот, сыграть или спеть ученикам заключительную фразу, а они должны припомнить первую. Развитие объема музыкальной памяти представляет собой третью стадию работы над ее совершенствованием.

Расширением объема памяти необходимо начинать заниматься уже в первом классе школ и на первом курсе училищ параллельно с работой над точностью, быстротой и прочностью запоминания. Выучивая на каждом уроке новые произведения и сохраняя их в своем сознании благодаря тому, что педагог иногда спрашивает какое-либо из них, учащиеся будут постепенно привыкать помнить сразу несколько. Во всех видах работы над музыкальной памятью необходимо учитывать то обстоятельство, что яркие художественно выразительные произведения запоминаются легче. Развитие музыкальной памяти- как мелодической так и гармонической- длительный процесс, требующий упорной систематической тренировочной работы. Заниматься ею следует регулярно, на каждом уроке в течение всего периода изучения сольфеджио.

Работа над развитием музыкального слуха

Яскина А.П. ДМШ №1

На развитие музыкального слуха у ребят в дошкольном возрасте можно повлиять с помощью специальных занятий. В первую очередь нужно сделать так, чтобы музыка в жизни ребенка занимала значительное место. Если раньше малыш слышал мелодии только в качестве колыбельных перед сном, то теперь, в младшем или старшем дошкольном возрасте, когда он может слышать и воспринимать, музыка должна быть с ним рядом в самых разных ситуациях.

Уже в младшем дошкольном возрасте можно научить ребенка выделять самые сильные, самые громкие, самые тихие, низкие или высокие ноты в музыке, предлагая для каждого отдельного случая свой вариант опознавательного действия: сильные ноты - топнуть, высокие - поднять руки вверх, низкие - присесть на корточки, тихие - приложить палец к губам и так далее.

С малышами, которые уже освоили азы речи, можно начинать заниматься, стимулируя у них развитие музыкального слуха с помощью разных музыкальных инструментов: детского бубна; металлофона; губной гармошки; трещоток; дудочки.

Ребенку нужно будет предложить сначала прослушать, а потом и самостоятельно извлечь из инструментов звуки, после чего определить их тип: высокие, низкие, громкие, тихие. Также определять типы звуков можно, вслушиваясь в пение птиц, лай собак, журчание воды и пр.

Например, ребенок дошкольного возраста уже должен понимать, что комар пищит, издавая высокие звуки, а мотор мотоцикла ревет, издавая низкие. Чтобы кроха лучше ориентировался, можно предложить ему описание звуков сопровождать движениями.

Со временем малышей дошкольного возраста можно начинать учить тому, как различать звуки по длительности. Совершенно лишним будет перегружать их головки информацией о размерах и нотах. Гораздо эффективнее будет показать, какую длительность имеет нота, с помощью обычного карандаша. Слушая звук, ребенок должен будет рисовать линию на бумаге, останавливаясь, как только она умолкнет. Так, например, звук от колокольчика может быть длинным и протяжным, тогда как от дудочки или барабана совсем коротким.

С детьми старшего дошкольного возраста, развитие которых позволяет им считать до десяти, рисование линий на бумаге для определения продолжительности звука можно заменить счетом.

Ниже описаны интересные игры, позволяющие ускорить развитие музыкального слуха у детей. В дошкольном возрасте именно игры помогают малышам ближе познакомиться с миром музыки. Дети играют с удовольствием и интересом, не думая о том, насколько это полезно для развития их музыкальности в дальнейшем. В ходе таких игр можно будет потренировать: чувство ритма; умение отличать высоту звука; музыкальную память; тембровый слух и пр. Простота игр делает их еще более полезными и эффективными для занятий, как в домашних условиях, так и в группах раннего развития или детских дошкольных учреждениях.

Игра «Простучи мелодию»

Самая простая игра, с помощью которой, кстати, проверяют у детей степень развития слуха при поступлении в музыкальные классы. Суть игры более чем простая. Взрослый настукивает с помощью карандаша или ручки по поверхности стола мотив песенки или танца (желательно начинать со знакомых малышу мотивов), после чего предлагает то же самое сделать ребенку.

Со временем, когда дошкольник научится достаточно точно воспроизводить настукиваемую мелодию, можно будет усложнять задания, выбирая более длинные мотивы, предлагая малышу варьировать темп, ускоряя или замедляя его. Игра замечательно влияет на развитие музыкального слуха и памяти у детей дошкольного возраста.

Игра «Не перепутай!»

Играть в эту игру с детьми дошкольного возраста можно в том случае, если они уже знают наизусть несколько детских песенок. Суть игры сводится к тому, чтобы сбить с толку малыша, перекладывая слова одной песни на мелодию другой и наоборот. Ребенок должен будет сразу уловить несоответствие и исправить ошибку, показав, как правильно - исполнив песенку в первоначальном варианте.

Игра «Угадай мелодию»

Еще одна простая игра на развитие музыкального слуха, играть в которую лучше с детьми старшего дошкольного возраста, знакомыми с разными мелодиями и песенками. Правила этой игры опять же более чем простые. Взрослый прохлопывает ладонями мелодию, давая крохе понять, где она звучит тише, а где громче, где медленно, а где быстро. После этого малышу нужно ее угадать. Правила игры можно изменять, меняясь ролями, когда ведущим будет ребенок, прохлопывающий свою мелодию.

На развитие музыкального слуха у ребят дошкольного возраста хорошо влияет также ритмическая гимнастика. Во всем мире такие занятия пользуются огромной популярностью, особенно когда речь идет о дошкольниках. Как правило, ритмическая гимнастика включает в себя движения для всех частей тела и, помимо чувства ритма, слуха и памяти, способствует развитию ловкости; пластичности; гибкости; выносливости.

Нужно позаботиться о том, чтобы кроха рос в музыкальной атмосфере. В свободное время, например во время прогулок с малышом, обязательно нужно время от времени заводить разговоры о музыке, отдельных произведениях и их авторах, предлагая ему рассказать все, что он об этом думает. Со временем малыш может попробовать свои силы, сочиняя простые мелодии и песенки, подбирая их на музыкальных инструментах.

Кто знает, может быть, именно ваш ребенок станет великим музыкантом, композитором, танцором или исполнителем песен, прославившимся на весь мир. В одном можно не сомневаться: планомерное и деликатное приобщение ребенка к музыкальному миру, регулярные занятия, направленные на развитие музыкального слуха и ритма, не пройдут даром и помогут малышу вырасти гармоничной личностью со своими эстетическими пристрастиями.

Оқушылардың шығармашылығын дамытуда жаңа технология элементтерінің рөлі

Оспанов М.О. №10 ОМ

Әр ұстаздың жаңа технологияны дұрыс пайдалана білуі өзінің негізгі мақсатын айқын көре алуына ізденіс туғызады. Оқытушының шығармашылық еңбегінің көрінісі сабақ формаларын түрлендіре отырып, сол сабақта бағыт беру оқытушының кәсіби шеберлігіне байланысты.

Бүгінгі таңда оқушыны жеке тұлға ретінде дамыту мұғалім жұмысына жаңа технология енгізумен байланысты. Ондағы мақсат:

1. Жаңашыл технология негізінде шығармашылық қызметінің тәжірибесін қалыптастыру, дамыту.

2. Жаңа технология әрбір мұғалімнен жаңаша ізденісті,шығармашылықпен ойлауды талап етеді.

Оқытудың және тәрбие берудің жаңаша технологисын қолдану мұғалімнің ізденісін,шеберлігін шыңдай түседі.

Оқушылардың шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін,қызығушылығын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. Оқу үрдісінде жаңа технологияның әдіс-тәсілдерін ұтымды қолдану-ұстаз шеберлігін шыңдау, біліктілігін арттырудың бірден-бір жолы болып табылады. Оқытудың ойын түрін пайдаланған кездегі мұғалімнің міндеті, ең алдымен, оқушының танымдық қызметін ұйымдастыру, соның барысында олардың қабілеттерін дамыту.

Сабақта ойын элементтерін қолдану оқушылардың белсендігін арттырып, оларды ынталандырады, теориялық білімдерін практикада қолдануға үйретеді, іздендіреді.

Біз ойын элементтерін сабақта екі түрлі мақсатта пайдаланамыз. Оның біріншісі - оқушылардың сабаққа қызығушылығын, ынтасын арттыру, тілін дамыту, екіншісі - оқушыларды тапқырлыққа баулып, зейінін, байқампаздығын арттыру және ойлау қабілеттерін дамыту.

Ойын элементтері белгілі бір мақсатта, тілді меңгеруге деген ынтазарлықты, оята отырып, орындаушылық қабілеткеде жетектейді.

Ойынның негізгі мақсаты-баланы қызықтыра отырып,өткен материалды берік меңгерту. Ойынға қойылатын талаптар: - оқушыны жалықтырмау;

• ойынның мазмұнын ашу:

• қажетті материалдардың дайын болуы:

• өту жоспарын жасау:

• ойын түрін дұрыс таңдау;

• ойынға оқушылардың түгел қатысуын қамтамассыз ету керек.

Әр мұғалімнің жаңа сыныпқа алғашқы рет кірген кезде оған оқушылармен танысу және оларды өз пәніне қызықтыруы керек. Сол кезде онда төмендегідей мәселер туындайды. Алғашқы сабақта қандай нақты тапсырмалар, міндеттерді ұсынуға болады, қай кезде олармен жақын тіл табысуға болады. Қандай ойын кезеңдері оқу үдерісіндегі қиындықты жеңілдетеді, сыныпты жеткілікті көлемдегі интерактивті оқылым, тыңдадым және жызылыммен қалай қамтамассыз етеді?. Оқушыны қалай дұрыс сөйлеуге үйретуге болады?. Оларды ойната отырып өткен материалдарды қалай қайталатуға және бекітуге көмектесуге болады?

Сабақта қолданылатын ойындардың түрлері көо. Олар: «Бәйге», «Сақина салмақ», «Көкпар», «Арқан тарту», «Кім жылдам?», «Кім тез табады?», «Кім лидер?», «Жалғасын айт», «Не, қайда, қашан?», «Полиглот», «Ғажайып қоржын», «Дәстүрлі дәріпте», «Ойлан тап», «Жұлдызды сәт», т.б.

«Бәйге». Бір оқушы тақтаға шығып, әр түрлі сұрақтар қояды, кім көбірек жауап берсе, әрі нақты болса, сол оқушы бас бәйгеге ие болады.

«Сақина салмақ». Оқушыларды үш топқа бөліп отырғызып, ойын бастаушы ортаға шығып, қолдарына сақина қыстырады. «Сақина» ойынға қатысушылардың барлығына да тасталуы керек. «Сақина» кішкене нөмірленген қатты қағаздан жасалған карточка. Қолында карточкасы бар оқушы карточкадағы нөмірге сәйкес келетін сұраққа жауап береді. Қай топтың оқушысы толық әрі дәлелді жауап берсе, сол топ жеңімпаз деп танылады.

«Дәстүрді дәріпте» ойыны. Ойынға қатысушылар салт-дәстұрге байланысты суретті парақ таратылады. (Парақтағы суретте «Беташар», «Тұсау кесер».т.б. рәсімдер бейнеленуі мүмкін). Суретті парақтың бос жеріне бейнеленіп тұрған қандай дәстүр, ол туралы не біледі, т.б. есіне түсіріп, жазып шығады. Жазғанын талдап, қорғайды. Жеткіліксіз жерін мұғалім толықтырады.

«Арқан тарту». Шағын арқанды тақтаға іліп қою. Балалар арқаннан екі шетінде тұрып, біліммен сайысады. Қай топтың жауабы нақты болса, арқан арқан солардың қолдарында деп есептеледі, еңбектеріне қарай бағаларын алады.

Халық педагогикасының қайнар бұлағының бірі мақал-мәтелдер. Мақал-мәтелдерді мынадай тәсілдер арқылы пайдаланған тиімді әрі қызықты:

«Танып, есіңе сақта». Тақтада жазылған мақалды бір бала айтады, екінші бала жазады. Бірге талқылайды.

«Дыбыстық ойын». Әр топқа жеке тапсырма беріледі. 1-топ «ә», 2-топ «қ», 3-топ «м» әрпінен басталатын 10 сөзді бөгелмейайтып шығулары керек.

«Екінші сыңары не?». Бұл ойын сөз құрамын жүргізіледі. Қос сөз біріккен сөздердің 1-іне 2 сыңарын беріп, қалған сыңарларын оқушыларға тапқызып, дұрыс жазу шарты қойылады.

«Үндемес». Жаттығудың шартында дара сын есім мен күрделі сын есімді ажырату. Оқушыларды екі топқа бөліп екі түсті гүл қағаздар беріледі. Мұғалім жаттығуды оқып тұрады. Оқылған сын есім дара болса қызыл гүлдер, күрделі болса сары гүлдер көтеріледі.

Ойын әрқашан да белгілі бір эмоционалдық және ой күштерінің шиеленісуін туғызалы, сондай-ақ шешім қабылдау дағдысын (Қалай істеу керек? Не айту керек?) қалыптастырады. Осы мәселелерді шешу ойыншылардың ойлау қызметін арттырады. Осы жердегі ең ұтымды жайт, оқушы екінші тілде сөйлеп тұрады. Бұдан жасалатын тұжырым-ойын әдісі оқыту мүмкіндіктеріне бай. Оқушылар, әрине, бұл туралы ойланбайды. Олар үшін ойын, ең алдымен қызықты сабақ. Осы арқылы ойын мұғалімдерді тартады. Алайда ойынның мәнін төмендетуге және ойын-сауықтың рекреативті мүмкіндіктерін аса жоғары бағалауға болмайды. Оның артықшылығы да осында ол ойын-сауық, демалы бола отырып, шығармашылыққы, адамдар арасындағы қатынас және еңбек көрінісі типі үлгісіне ұштаса алады. Оқытудың ойын түрін пайдалану оқу-тәрбие, жұмысын мазмұнды әрі сапалы өтеді, өйткені:

• ойын әр оқушыны жеке және жалпы топты бірге белсенді танымдық қызметке тартады, сонымен қатар оқу барысын басқарудың тиімді құралы болып табылады;

• ойын арқылы оқыту оқушының жеке қызметі арқылы жүзеге асады, оның өзі ерекше сипатқа ие, оны жүзеге асыруда ақпараттың 90% меңгеріледі.

• ойын – өз қатысушылары үшін таңдау, өзін-өзі көрсету, өзін – өзі анықтау, өзін – өзі дамыту мүмкіндігін ьеретін еркін қызмет;

• ойын белгілі бір нәтиже береді және оқушыны мақсатқа (жеңіске) жетуге және мақсатқа қол жеткізетін жолдарды табуға жағдай жасайды;

• ойында командалар немесе жеке қатысушылар бір-бірімен тең дәрежеде болады (жаман және жақсы оқушылар жоқ: тек ойыншылар ғана бар); ойын нәтижесі ойыншыға оның дайындығына, қабілетіне, төзімділігіне, шеберлігіне, мінез-құлқына байланысты;

Сабақ берудің жаңа технологияларын меңгере отырып, әр түрлі әдістерді пайдаланып, білім сапасын арттыруға тырысамыз. Жаңа әдіс-тәсілдердің ерекшелігі сол – жеке тұлғаны қалыптастыруда, өз бетімен жұмыс істей алуда, шығармашылыққы баулуда ерекше рөл атқарады.

Ойын элементтерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сәйкес алынса, оның танымдық тәрбиелік маңызы арта түседі. Ойын технологиясында жекелей ойындар немесе тек ойын элементін енгізу мұғалімнің міндеті. Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, студенттердің сабаққа ынтасы мен қызығушылығын арты түседі. Оның үстіне оқушы іскерлік пен түрлі дағдыны меңгеріп бекітуді, қорытынды жасауды үйренеді.

Әдебиеттер.

1. К.Бержанов, С. Мусин «Педагогика тарихы» Алматы: Мектеп, 1972 жыл

2. Е. Сағындықов «Ұлттық ойындарды тәрбие жұмысында қолдану» Алматы 1999 жыл

3. С. Тайжанов, А. Қарақов «Дене тәрбиесін үйретудің әдістемесі», Алматы 2001 жыл

Оқу үдерісінде сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың тиімділігі

Садыкова С.Х. №36 ОМ

Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуі отандық білім дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеуді және соған орай ұлттық білім жүйесінің жетістіктері мен білім дамуындағы жалпы әлемдік үрдестерді ескеретін жаңа үлгісіне көшуді талап етуде. Білім бере отырып, тиімді жолмен жаңа заман тұлғасын қалыптастыру әр ұстаздың мақсаты екені анық. Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне оқушы белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі,әр түрлі мәдениеттер мен өз көзқарасы тұрғысынан білімді, сауатты, өз ойын дұрыс әрі шебер жеткізе білетін, мәдениетті тұлға.

Сын тұрғыдан ойлау деген – әр жеке тұлғаның кез-келген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға жеткізе алуы. Сыни тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады. Ол – өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтау, әр мәселеге байланысты өз пікірін айту, оны дәлелдей алу, сонымен қатар басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және сол дәлелдемелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді.

Сыни тұрғыдан ойлау «ойлау туралы ойлану» деген түсінік береді. Бұл модуль арқылы маңызды мәселелерді талқылауға болады және білім беру үшін тиімді болып табылады. Бұл оқушылардың да мұғалімдердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы және оймен қабылдауын көздейді. Сыни тұрғыдан ойлау – бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Сыни тұрғысынан ойлау модулін таңдау кезінде мұғалімнің білімділігінен қатар оқушыларға деген сенімділік күшті болу керек деп ойлаймын: оқыту үрдісінде қалыптасқан көзқарастар мұғалімнің сыныптағы барлық іс-әрекетіне әсер етеді. Сын тұрғысынан ойлаудың ең жақсы тұстары балалардың жан-жақты іздену қабілеттері дамиды және нашар оқитын оқушыларда да қозғалыс, ұмтылыс, жұмыстану қабілеттері пайда болады.

Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен тұрады:

Біріншіден, сын тұрғысынан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып табылады.

Екіншіден, сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дәлелдеп айта беру емес, оқушы оқып, оны еске сақтап айту қабілеті жоқ, керісінше терең ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыру мүмкін, тың идеялар ойлап табуы мүмкін.

Үшіншіден, сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтаудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге құмар болып келеді.Өзінің жеке қызығушылықтарымен қажеттіліктеріне жауап беруге талпынады.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны ашу, ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі.

Қызығушылықты ояту

Үйрену процесі – бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да, сабақ қарастырылғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру. Өйткені, үйрену – енжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады.

Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны ашу (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады.Бір әңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну – күрделі жұмыс. Сондықтан да, оқушылар арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру – аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі.

Үйретушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құруға дағдыландырады Тақырып туралы ой-толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар өз ойларын, өздері байқаған ақпараттарды өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, өз үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың әр түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып табылады. Әр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді.

Мен өз сабағымда «Ой толғаныс»сатысында «Екі түрлі түсініктеме күнделігі» стратегиясын пайдаландым.Яғни Абай Құнанбаевтың «Шегіртке мен құмырсқа» мәтініндегі істеріне байланысты.

Оқушылардан дәптердің бетіне не ортасына вертикаль сызықпен бөлуді сұрадым.Мәтінді оқу барысында олар:

Бөліктің оң жағына:

Мәтіндегі қатты әсер еткен тұстарды,үзінділерді жазады.

Бұл тақырып бойынша әлбетте оқушылар «бұл екеуінің бірліксіз тірлік жасағанын,сол қатты әсер еткенін жазады»

Бөліктің сол жағына: Сол әсер еткен үзінділер жайлы пікір жазады(нені еске түсіреді,себепсалдары қандай.).

Олар бұл тапсырма бойынша «Бәрі бірге бірлесіп тірлік жасау керек еді»дейді. «Бірлік түбі – береке»мақалдарын еске түсіреді.

Әр оқушы мәтінмен танысып,күнделікті толтырып біткен соң жұпта,топта талқылау ұйымдастырылады.Жұмыс аяқталған кезде,мен қорытуға арнап әкелген сұрақтарды оқушыларға қойып жауаптарын алдым. Мысалы:

1. Сіздің ойыңызда не сақталып қалды?

2. Автор оқырманды қалай қызықтырды?

3. Кейіпкерлердің іс-әрекетін сіз қалай бағалайсыз?түрінде.

Бұл әдіс те алдынғы сияқты оқушыларды ұжым болып жұмыс жасауға үйретеді.Ақпараттарды өз бетінше меңгеруге жағдай жасайды.Сөз астарын,құдіретін түсінуге машықтанады.

Технологияның стратегиялары (тәсілдері)

Технологияны жетік меңгеру үшін бірнеше тәсілдер қолданылады. Оқытуда жақсы нәтижеге жету үшін осы стратегияларды оқыту үрдісінің әр кезеңінде сабақтың мазмұнына қарай пайдаланған жөн.

Кластер (топтастыру). Бұл тәсілдің авторы американдық Гудлат. Стратегияның мәні оқу материалын график түрінде жүйелеу, яғни мәтіннің маңызды бөлігін бөліп, график түрінде белгілі бір тәртіппен шоқ тәрізді орналастыру. Мысалы, сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының кезеңдерін кластер түрінде былай келтіруге болады.

Бұл тәсілді қызығушылықты ояту және ой толғау кезеңдерінде қолдануға болады.

Инсерт (түртіп алу) жүйесі.

Бұл тәсіл бойынша оқу материалы дайын күйінде беріледі, мәтінді оқып отырып оның бір жақ шетіне немесе кесте түрінде жазылады:

«V» — білемін «+» мен үшін жаңа «-» басқаша ойлаймын «?» — түсінбедім, тереңірек білгім келеді

Кестені мәтіннің фрагменттері немесе толық абзац түрінде толтырады. Сонан соң оқушылар жұп болып немесе топпен өзара пікір алмасады. Түсініксіз болған ұғымдарды мұғалім түсіндіреді немесе басқа ақпарат көздерінен іздеуге үйге тапсырма беріледі. Мұнда оқушыларға аз таныс, қызықтыратын, энциклопедиялық сипаттағы, яғни құбылыстар туралы мәліметтер жинауға болады. Бұл тәсіл дәстүрлі оқытудағы «оқулықтан пәлен парагрофты оқыңдар» деген тапсырмаға қарағанда тиімді.

Венн диаграммасы – екі затты алып, олардың ерекшеліктері мен ұқсастықтарын салыстыру.

Эссе стратегиясын ой толғау кезеңінде қолданған тиімді. Мұнда оқушылар тақырыптық ішкі сырын терең түсініп, өз пікірін, өз ойын дұрыс жеткізіп, оқу материалының негізін анықтап, сол арқылы оларды өмірмен байланысын жазады. Сонымен қатар

Кубизм стратегиясы – кубик жасалынып, оның 6 қырына 6 түрлі тапсырма жазылады. Мұғалім кубті ортаға тастап, қай қыры түссе, оқушы сол қырындағы тапсырмаға жауап береді.

«Ирек» стратегиясы. Оқушылардың танып білу қызметін арттыру үшін қолданылады. Мұғалім алдын ала мәтінді мағынасына қарай бөліктерге бөліп тастайды. Бүкіл сыныптағы оқушыларды топқа бөліп, әр топқа мәтін үзінділерін береді. Әр топ сынып оқушыларға, өздеріне берілген мәтіндерін түсіндіріп шығады. Мұндағы басты мақсат — әр оқушы осы тақырыпты түгелдей қамтуында. Осы орайда «Бұлар қайдан шығады?» тақырыбын топ бойынша бөліктерге бөліп тастап және интереактивті тақтадан жайлаудың суретін көрсету арқылы мәтін құрастыруына жол сілтедім.

«Болжам» стратегиясы. Оқиға мазмұны арқылы баланы қиялдату, ойын, сыни көзқарасын дамыту, проблемалық мәселе туғызу.

Осы орайда әр топқа тапсырмалар бере отырып қиялдауына еркіндік бердім. Оқушылар арасынан қиялы жүйрік бала дараланып шығатыны сөзсіз.

Сын тұрғысынан ойлау – оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінің негізгі ерекшеліктерінің бірі ұтқырлық. Берілген тапсырмадағы негізгі түсініктемені табуға ұмтылады,сұрақтар қою арқылы іздейді, кез келген дәлелді есепке алып отырады. Жалпы СТО әдісін пайдаланғанда мынадай қорытындыға келдім:

• Оқушының ойлау қабілеті дамиды.

• Оқушының сабаққа және шығармашылық жұмысқа деген ынтасы артады.

• Оқушылардың пәнге деген қызығушылығы оянады.

• Оқушылар сенімділікпен жұмыс істейді.

• Өз пікірін ашық айта алады. Әдебиеттер.

1. «Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамыту нысандары мен әдістері» С.Мирсеитова, 2011 ж.

2. «Қазіргі кездегі оқытудың педагогикалық технологиялары» Н.Қошқарбаев, 2010 ж.

3. «Интерактивті оқыту әдісін қолданып, сабақты жоспарлау және басқару» Ж.А.Жартынова, В.Н.Ким, Н.О.Қойлық, А.Ш.Орақова, 2009 жыл.

4. «Мұғалімге арналған нұсқаулық», Үшінші негізгі деңгей.

Жаңаша оқыту – заман талабы

Аймакова А.С. №10 ОМ

Қазіргі әлемде болып жатқан өзгерістер әлемдік білім беру жүйесін дамытуға да ықпал етеді. Білім беру саласындада, ұстаздардың да жаңаша сабақ беру тәсілдерін өзгерткеніне де таңдануға болмайды. Себебі ХХІ ғасыр соны талап етеді. Заманауи тәсілдің ең негізгі ерекшелігі оқушылардың алған білімдерін жай ғана иеленіп қоймай, оларды орынды жерде қолдана білуіне көмектеседі.

Оқушыға белгілі бір көлемдегі білім, білік дағдыларды меңгертумен қатар дүниетанымын кеңейтіп, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту бүгінгі күннің басты талабы деп отырмыз. Бұл, әрине ұстазға да көп ізденісті талап етеді. Өйткені, «Шәкірт – біліммен толтыратын бос құмыра емес, ол жануға дайын тұрған шырақ, ал ұстаз шырақшы ғана...». Сондықтан, білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше, сауатты маман болу мүмкін емес. Осыған орай, әрбір ұстаз барлық жаңалықтар мен әдістерден хабардар болып, оқыту түрлерін, әдіс-тәсілдері мен құралдарын жетілдіріп, оларды тиімді қолдану жолдарын іздестіріп, өз кәсібін шығармашылықпен дамытып отыру қажеттілігі заман талабынан өз-өзінен туындап отыр.

Елбасымыз Н.А.Назарбаев Қазақстан халқына жолдаған дәстүрлі Жолдауында нақтылағандай, елімізде білім сапасын арттырудың негізгі жолдары мен бағыт-бағдары айқындалды.

Әлеуметтік өркениеттің биік белестеріне бет алған тәуелсіз еліміз бағыт бағдарын тағы бір айқындап алды. Ол мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев ұсынған бес институттық реформа, оларды жүзеге асыру жолында белгіленген 100 нақты қадам қазақстандықтарды жігерлендіріп, ортақ іске құлшындыра түсті.

«Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік, білімге сенер заманда қапы қалып жүрмелік» деген Абылай ханның сөздері бүгінде де мәнін жоғалтпағандай. Ғылым мен технологияның қарқынды дамыған заманында болашақ ұрпақты заман талабына сай қажетті біліммен қаруландырып, бәсекеге қабілетті тұлға ретінде қалыптастыру білім беру мекемелерінің басты мақсаты болып отырғаны мәлім.

Қоғам дамуына білім ең маңызды мәселе екенін тарих бүкпесіз дәлелдеп берді. Өркениеттің өріне шығып, мәуелі жемісіне қол жеткізу – сапалы білім мен саналы тәрбиеге тікелей байланысты екенін ешкім жоққа шығара алмайды. Осы орайда соңғы жылдар еліміздің білім саласына үлкен өзгерістер еніп келеді. Жаңалыққа деген ұмтылыс – дамуға деген құлшыныстың кепілі.

«Көп білген кемеңгер емес, білімін пайдалана білген кемеңгер» демекші, көп білім тез ескіреді, өзінің реттеушілік сипатынан айырылып, маңыздылығын жояды. Оған қоса, заман талабына сай күрделенген оқу материалын саналы әрі шығармашылықпен меңгеру қажеттілігі туындайды. Қазіргі заман талабына сай шығармашылық қабілеттің дамуына бағытталған білім дегеніміз – аз уақыт ішінде мол идея қорын алу емес, керісінше, жеке тұлғаның толық дамуын қамтамасыз ететін іс.

Қазіргі жаһандану заманында білім саласының жаңа жүйеге көшуі әрбір мұғалімнен жаңаша жұмыс істеуді, өзінің өткеніне үңіліп, бүгінін екшелеп, болашаққа болжам жасауын талап етеді. Иә, «Адам ағын су емес. Ағын су артына қарай алмайды. Сен адамсың, артыңа қара, ізің қандай болып түскеніне үңіл» деген екен бір данышпан. Жаңаша ойлай білсең ғана-ұстазсың. Бүгінгі мектептің мақсат-міндеті әр оқушының жеке тұлғалық қасиетін дамытушы мұғалімге көп байланысты.

Бүгінгі таңда біздің міндетіміз-оқушыны жеке тұлға ретінде дамыту үшін жұмысымызды жаңашаландыру-жаңа әдіс-тәсілдерді енгізу. Осыған орай сабақты жаңаша тартымды, қызықты етіп өткізу- мұғалімнің шеберлігі мен білімділігі, таланты. Егер мұғалім сабақта бір тақырыпты оқытуда оқушыларды ойландыруға , ізденуге, тәжірибе жасап, істеген жұмысын қорытындылай білуге, сөйлеу мәдениетін дамытуға, ғылыми тілде сөйлей білуге назар аударса, сол арқылы танымдық мақсат қояды.

Жаңа әдіс-тәсілдерді қолдануда не өзгереді? Яғни оқушы көп білетін адамдармен қарымқатынас жасайды. Мұғалімге жеткізе алмаған ойын оқушы өз сыныптасына айта алады. Сол себепті топпен, жұппен қарым-қатынас жасау арқылы сол ортаға бейімделе бастайды. Оқушылар толығымен жаңа мәліметтерді бірін-бірі оқыту, толықтыру арқылы игереді.

Қорыта келе, өзгеден ақылымызбен, білімімізбен озып, көшбасшылық таныта білсек,істәжірибемізде өзгерістің енгенін көруге болады. Кәсіби шебер, құзіретті, көшбасшы бола білген мұғалім шығармашылық жетістіктің шыңына жетеді. «Шеберліктің белгісі – түрлі әдісті болу» -деп А.Байтұрсынов айтқандай, түрлі әдіс-тәсілдер арқылы сабақты түрлендіріп, оқушының ынтасын арттырып, білім беруде оң нәтижеге жетеміз. Олай болса, қандай қиындықтар кездесе де, жас ұрпақ тәрбиесін, білім сапасын, сүйікті кәсібімізді сүйген жүрегімізбен бар күш жігерімізді аямай алдағы мерзімде де сапалы білім, саналы тәрбие беру мақсатында еңбек ете береміз демекпін.

Әдебиеттер.

1. Жақсылықова К.З. XXI ғасырдағы білім беру жүйесінің талаптары мен білім беру ұйымы басшысының құзіреттілігін дамыту мәселесі арасындағы байланыс [Мәтін]: Педагогикалық әдістемелік журналы «Білім берудегі менеджмент» / К.З.Жақсылықова; №1, 2014.-13б/

2. Қараев, Қ.А. Қазіргі білім берудегі техникалар мен технологиялар [Мәтін]: Жалпы білім беретін мектептің мұғалімдеріне арналған оқу - әдістемелік құрал / Қ.А. Қараев.- Астана: АрманПВ, 2010.- 70 б.

3. Иманбекова, Б.И. Мектептегі ғылыми-әдістемелік жұмыс [Мәтін]: Оқу - әдістемелік құралы

/ Б.И. Иманбекова; Пікір жазған: С.Қ.Қалиев.- Алматы: БС "Алишер", 2003.- 136б.

Көркем мәтінді оқу, талдау жолдары

Алмаганбетова Ж.Г., Уристемова С.Ш. №5 ОМ

Әдебиет - өнер пәні. Әдебиет пәні арқылы оқушылардың рухани дүниесі байиды, туған тілін сүюден елін, адамзатты құрметтеуге дейінгі сезімдері тәрбиеленеді. Әдебиет арқылы оқушылар алдында еліміздің тарихы, оның ғасырлар қойнауында қалған сөз сандығы ашылады, солар арқылы халық арманы, қиялы, болашақтан күтер үміті, ақ сенімі көрінеді. Әдебиетті оқытудың басты мақсаты - оқушыларды сөз өнерінің қыр-сырымен таныстыру, халық даналығы, халық өсиеттерінен нәр алғызу, кітапқа деген ынтасын ояту, халықтың рухани байлығы-әдебиетін жан-жақты игерту, сол арқылы парасаттылыққа, имандылыққа , инабаттылыққа, сұлулыққа тәрбиелеу. Әдебиетті оқыту көркем шығарманы оқудан басталады. Көркем шығарманы оқу үйде, сыныпта жүргізіледі. Көркем туындыны оқуда мәнерлеп оқу, әр сөзді айқын, түсінікті оқу, жинақы оқу, дауыс естілімінің де ашық болуы талап етіледі. Әдіс - оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты нәрсе - оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады. Тәсіл - оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге үлес қосады.Оқушыны көркем мәтіннің оқу түрлеріне дағдыландыру керек. Көркем мәтінді оқу түрлерін жіктеп ажыратамыз:

1. көркем мәтіндегі жазушы ойын мұғалім көмегімен аңғара оқу. Оның мән-мағынасын тұшына, түсіне оқу. Қиын, түсініксіз образды, айшықты сөздерді ұғына оқу, яғни лингвистикалық түсіндірмелі оқу;

2. таңдап оқу. Белгілі мақсатпен қойылған сұрақтарға жауап іздеп, тіл көркемдігін дәлелдеу, портрет, пейзаж, образды табу;

3. іштен оқу немесе өздік оқу. Іштен оқудың оқушыны жеке, өз бетімен жұмыс істеуге баулудағы маңызы ерекше зор. Ойлану, өз бетімен іздену, жауап табу, дербес белсенділігін арттырудағы іштен оқудың атқарар рөлінің ерекше екендігі;

4. рөлге бөліп оқу. Рөлге бөліп оқу таным белсенділігі, қызығушылығын арттыруда, қабілеттерін дамытуда, сабақтың эмоциялық, психологиялық мәнін нәрлендіруде пайдалы;

5. хормен оқу. Оқу техникасын жетілдіру, мәнерлі, айқын оқу, көркем мәтінмен жұмыс істеуге баулу бүкіл сынып оқушыларын көркем оқуға ұйымдастыруда тиімді;

6. ұжымдық оқу. Әсіресе, даралап оқытуда тиімді. Оқу техникасына, мәнерлеп оқуына қарай, оқушыларды топқа бөле отырып, мұғалім ұжымдық оқуды тиімді ұйымдастырса, көркем мәтінді тез меңгертуге ықпал жасайды, мәтінді оқуға деген оқушы ынтасын арттыруға әсер етеді;

7. жұптық оқу. Жұптық оқудың тиімділігі, біріншіден өз беттерімен оқу техникасын жетілдіру дағдыларын дамытады, екіншіден ұқыпты тыңдай білуге, бір-бірінің жұмысына талдау жасай білуге икемдейді;

8. мәнерлеп оқу. Мәнерлеп оқу-әдебиетті оқытудың басты әдістемелерінің бірі. Мәнерлеп оқудың мақсаты:

а) оқушыларға көркем туындының эмоциялық-эстетикалық әсерін сезіндіру;

ә) көркем мәтінге жан беру, әр сөздің мәні мен мағынасын, сөз бояуларының нақышын сезе

білу;

в) көркем мәтіндегі айтар ой мен поэтикалық көркемдікті өздеріне болжату, түсіндіру, мәтінді

талдау дағдыларын дамыту.

Әдебиет сабағының күре тамыры көркем мәтінмен жұмыс істеу деп санаймын. Оның ерекшелігі сол - ол оқушының жүрегіне, сезім қылына әсер етуі. Оқушылармен бірге көркем шығармамен жұмыс істей отырып, олардың ойлауына, толғауына, пікір айтуына ықпал жасаймын. Оқушылар көркем шығарманы оқып біткен мерзімде, ауызша, жазбаша сұрақтар арқылы мазмұнын айтқызамын, өзіне ұнаған бір эпизодты қысқаша баяндатамын, бір кейіпкердің іс-әрекетінен мысалдар келтірткіземін, ең негізгі деген жерлерден үзінді жазып, «Ол қай оқиғадан алынды, кімнің сөзі?» деген сұрақтарға жауап аламын, әр түрлі әдеби ойындарын жүргіземін.

Ахмет Байтұрсынұлы шығарма тілін ақын тілі және әншейін тіл деп жіктей келіп: «Бұл екі тілдің арасындағы айырмасы мынау: әншейін тіл көбінесе сөздің дұрыстығын, анықтылығын, тазалығын дәлдігін талғайды. Ақын тілі сөздің дұрыстығының, тазалығының, дәлдігінің үстіне көрнекті, әуезді болу жағын талғайды» деп жазады.

Көркем мәтінді талдауда композиция, сюжет, жазушы стилі, көркем туынды негізінде жатқан идея, оның көтерген мәселесі ерекше назарға алынады. Әдеби талдау арқылы оқушылардың әр түрлі реңдегі эмоциясына, сезіміне әсер етеді, ойларына ой, пікірлеріне пікір қосып, бүкіл жан дүниесін оятады.

Көркем мәтінді терең түсіну, талдауда әңгімелеудің де маңызы ерекше деп санаймын. Мәтінге сәйкес әңгімелесу баланың еске ұстау қабілетіне әсер етеді, зерделілікке, ұғымдылыққа, алғырлыққа баулиды. Сондай -ақ ең бастысы, оның сөздік қорын, тіл байлығын, өз сөйлеу тілінде пайдалануға үйретеді. Көркем мәтінді дұрыс, нақты түсінуге жетелейді. Көркем шығармадағы кейіпкерлердің орнын, ой-мақсатын оның сөйлесу тілі арқылы айқындауға болады. Көркем шығармадағы сюжет пен композициядан бастап, әрбір деталь, көркемдік тәсіл белгілі бір ойға, мақсатқа құрылады.

Көркем шығармаларды оқытудың тиімді де өнімді жолдарын іздеудегі әйгілі ұстаз, әдіскер Қанипа Омарғалиқызы Бітібаеваның еңбегі зор. Әдіскер ұстаздың қаламынан М.Әуезов шығармашылығын оқыту мәселесіне байланысты үш кітап жазылған. «Оқулықта… талдаудың бір түрі-образдық талдау жүйесі негізге алынған». Көркем шығарманы талдау жүйесі, ең алдымен алдымен көркем туындыда жазылған, баяндалған оқиғалардың тарихи негізіне назар аудартады. Мұғалімнің түсіндірме әңгімелерінен кейін, мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнымен танысу, мәтінді бөлшектерге бөліп, ат қою, әр бөліміне жоспар құру, құрылған жоспар бойынша тірек сөздерді қолданып мазмұндату, шығарманың басталуы, шығарма ішіндегі уақиғалардың байланысы, уақиғаның шарықтау шегі, шешімі айқындалады. Әр шығармадағы адам тағдыры жеке кейіпкерлер арқылы пайымдалып, іс-қимылы, мінезі, қылығы, әрекеті айқындала түседі. Кейіпкерді танытатын, айқындап, даралап беретін негізгі элементтер: портрет, іс-қимыл әрекеті, тілдік көрінісі, көркемдік детальдар, суреттеме, кейіпкерлер диалогы, жанама сипаттамалар, кейіпкердің өзара қарымқатынасы, қақтығысы, күресі т.б. Кейіпкерді талдап, тану барысында оқушы көркем шығармадағы кейіпкердің жүйесін нақтылайды, өзара байланысын, жазушының әр кейіпкерге қандай сипаттама бергенін, портретін, кейіпкерлердің диалогтары арқылы олардың мінезін ерекшелеп айқындап, негізгі орталық тұлғаны анықтайды.

Оқушы көркем мәтінді талдай білу арқылы нақты, дәлелді сөйлеуге дағдыланады, сөз құдіреті мен қасиетін ұғынады. Сол себептен, ең алдымен көркем тілмен сөйлеуге талаптандыру керек. Әр сөйлемнің негізінде нақты ой, сол ойды анық, айқын кестелейтін сөз оралымдары болу керек. Күнделікті пайдаланатын тілді жақсы меңгерген баланы оны кестелеп, әдемілеп қолдануға дағдыландыру керек. Мағынасыз сөздер, шұбалаңқы сөйлемдер, айтатын ойын нақтылап беруге шорқақтық көркемдеп сөйлеуге зиянын тигізеді. Сондықтан көркемдеп сөйлеуді әр сабақта жүйелі түрде жүргізген тиімді болмақ. Көркем сөйлеу оқып отырған көркем шығармаға да тікелей байланысты. Оқушыларды әңгімелеу, мазмұндау кезінде жиі мәтінге үңілдіріп, кейбір негізгі мәселелерді мәтінге жуық айтуды талап ету-осы көркемдеп сөйлеуге баулудың басты жолы. Көркем сөйлеудің негізгі белгілері топтар, фигуралар түрін меңгерту, теңеулер мен баламаларды сөйлемде жиі қолдану болмақ. Көркем мәтінді оқу барысында керекті дәйектемелерді ала білуге, бейнелі оралымдарды теріп алуға баулу. Көркем шығарма тілін талдауда жазушының суреткерлік шеберлігін, эстетикалық мүмкіндігі, тілдік құралдарды поэтикалық деңгейге сай қолданылуы, сөздің, фразаның құдіретін дұрыс танытады.

Әдебиеттер.

1.Т. Ақшолақов, Шығарманың көркем айшықтарын таныту, А., «Жазушы», 1998.

2.Ш.К.Бектұров, Қазақ тілі, Алматы «Атамұра» 2006

3.А. Байтұрсынұлы, Тіл тағылымы, А, «Жазушы», 1992.

4.Қ. Бітібаева. Әдебиетті оқытудың тиімді жолдары, А., «Жазушы», 1990.

Биология пәнін оқытудың практикалық бағыттылығын арттыру

Телимова К.И. №51 гимназия

Мектептің мақсаты - оқушылардың қазіргі ғылым негіздерімен терең таныстыру және алған білімді практикада іскерлікпен қолдана білуге үйрету. Бұл міндетті шешуде биологияны оқытудың практикалық бағытының маңызы зор. Оған танымжорық, зертханалық сабақтар, сарамандық жұмыстар, жазғы үй тапсырмалары, мектептің оқу-тәжірибелік учаскелеріндегі жұмыстар жатады.

Мектепте биологияны оқытудың бұл формалары шын мәнінде әр түрлі себептерге, мысалы, көп мектептердің жақсы жабдықталмағанына, тәжірибе үлескілерінің болмауына байланысты жиі орындалмайды.

А.Я.Гердтің айтуы бойынша табиғаттағы сабақтардың өмірлік мәні сол, ол - оқушыларға ағзаның табиғаты жайлы білімді сапалы меңгеру үшін мүмкіндік туғызады.

«Шын мәнінде білімді адамзат бақылау, салыстыру және тәжірибе жолымен меңгерген» деп жазды ол. Оқушылар мұғалімнің басшылығымен зерттелетін объектілер мен құбылыстарды бақылап, салыстырып, сипаттап, талқылап қорытынды және талдау жасап, оларды қолайлы әдістермен тексере білуі тиіс. Оқушыларға өсімдік табиғаты әр түрлі морфологиялық, анатомиялық және физиологиялық бейімделушілік ерекшеліктерімен бүртұтас материалдық ретінде көріну үшін оны өзін қоршаған орта жағдайларымен өзара байланыста қарастыру керек.

Мысалы, биология пәнінен «Гүлді өсімдіктердің мүшелерін - тамыр, өркен, өркен бөліктерін анықтау», «Туған өлкенің ағаш өсімдіктерін оқып-үйрену» тақырыптарын табиғатта жүргізуге болады. Бұл мұғалім үшін өсімдіктегі даму үрдісін оның мүшелерінің құрылысындағы өзгерістермен талдап көрсетуге, ал оқушылар үшін осы құбылысты бақылауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге оқушылар қозғалыста болып, зерттеу объектісін жан-жағынан қараса онда білімді игеру жылдам және нық болатынын эксперимент көрсетіп отыр.

Табиғаттағы сабақтарды төмендегідей жоспармен өткізуді ұсынамыз:

• оқушыларға сабақтың тақырыбы мен тапсырмасын айту - «сабақ соңына дейін нені білу және нені істей алу керек»;

• тақырыпқа сәйкес табиғат жөніндегі оқушылардың білімін тексеру үшін әңгімелесу;

• 10-15 мин көлемінде негізгі оқу материалының мазмұнын хабарлау;

• білімді және іскерлікті ұғыну, бекіту үшін табиғи материалмен оқушының өзіндік жұмысы;

• сабақ нәтижесін, қорытындысын шығару, оқушылардың іс-әрекетін бағалау, - үйге тапсырма.

6 сыныптағы сарамандық жұмыстар оқушылардан төмендегі іскерліктерді қалыптастыруды талап етеді:

• гүлі, жемісі, гүлшоғыры, жапырағы, қабығының айқын белгілеріне қарай отырып сол өңірге тән ағаштар бұталар, шөптерді анықтау;

-табиғатқа зиян келмейтіндей етіп өсімдіктерді жинау ережелерін есте сақтау;

• қайың, қарағай, тал, терек, ағаштар мысалында дара жынысты, бір үйлі және екі үйлі өсімдіктерді ажырата білу;

• бақылау жұмысын жазбаша түрде тіркеу;

• сыртқы орта жағдайлары мен өсімдіктердің оған бейімделу әдістеріарасындағы себепсалдарлы байланысты анықтау.

Табиғаттағы сабақтардың әдістемесі негізгі сабақтармен тығыз байланыста қарастырылады. Оны біріншіден, ұйымдастырушылық дайындықтан (табиғаттағы сабақ барысында толтырылатын кестелердің кескінін сызып қою); (гүлдерді, жемістерді, гүлшоғырларды анықтау); үшіншіден, алдағы сарамандық сабақтың тақырыбы бойынша білім дәрежесін тексеруден көруге болады.

Табиғаттағы сабақтар өсімдіктің құрылысын, олардың қоршаған ортамен байланысын зерттеуге мүмкіндік береді, өсімдікті экологиялық тұрғыдан қарастырады.

Танымжорық барысында оқушылардың пәнге қызығушылығын, оларды табиғат құбылыстарын зерттеуде өз бетінше іскерлік дағдыларды меңгеруге бақыланған құбылысты талдауға, қорытындылауға үйретеді, байқампаздық пен табандылыққа тәрбиелейді. Өсімдіктерді тікелей қоршаған ортасында оқып үйрену - оқушылардың жергілікті флорамен танысуда үлкен құндылық.

Использование игровых приемов, как средство активизации познавательной деятельности учащихся

Саквина Н.Л. СОШ №59

Цель: Использование элементов игровых приемов на уроках географии, с целью развития познавательного интереса и образного мышления.

Задачи:

1.Раскрыть особенности педагогических игр;

2.Показать возможную методику организации уроков с использованием игровых приемов;

3.Определить, какое место игровые приемы занимают в учебно-воспитательном процессе.

Гипотеза: Игровые приемы способствуют воспитанию познавательных интересов и активизации деятельности учащихся.

Реализация игровых приемов и ситуаций при урочной форме занятий происходит по таким основным направлениям:

• дидактическая цель ставится перед учащимися в форме игровой задачи;

• учебная деятельность подчиняется правилам игры;

• учебный материал используется в качестве ее средства, в учебную деятельность вводится элемент соревнования, который переводит дидактическую задачу в игру;

• успешное выполнение дидактического задания связывается с игровым результатом.

Наряду с трудом и ученьем игра - один из основных видов деятельности человека, удивительный феномен человеческого существования. Игра - это вид деятельности в условиях ситуаций, направленных на воссоздание и усвоение общественного опыта, в котором складывается и совершенствуется самоуправление по ведением. Она позволяет эффективно формировать личность, воспитывать нравственные качества, развивать творческие задатки.

А.С.Макаренко считал, что «… ребенок должен играть, даже когда делает серьезное дело.

Вся его жизнь – это игра».

Педагогические игры достаточно разнообразны по:

• дидактическим целям;

• организационной структуре;

• возрастным возможностям их использования; - специфике содержания.

По характеру педагогического процесса бывают:

• обучающие, тренировочные, контролирующие, обобщающие;

• познавательные, воспитательные, развивающие; - репродуктивные, продуктивные, творческие; - коммуникативные, диагностические и другие.

По характеру игровой методики делятся на: предметные, сюжетные, ролевые, деловые, имитационные, игры -драматизации.

По предметной области выделяют игры по всем школьным циклам.

Игровые формы обучения получили в последнее время широкое применение на уроках географии. Использование игр в обучении географии решает множество задач. Они развивают познавательный интерес к предмету, активизируют учебную деятельность учащихся на уроках, способствуют становлению творческой личности ученика, так как многие из игр часто предполагают проблемный характер обучения, ибо есть исходный вопрос, на который надо дать ответ, а пути решения не ясны. Многие из игр дают возможности для взаимообучения, так как предполагают групповые формы работы и совещательный процесс. Игры дают возможность учащимся, с одной стороны, проверить и закрепить свои знания, а с другой – приобрести новые, углубленно изучать карту. Материал для некоторых настольных географических игр (ребусы, шарады, кроссворды, геолото, геодомино) поручаю приготовить самим ребятам. Игровые моменты стараюсь использовать на разных этапах урока.

1. «Расшифруй слово» использую при изучении темы «Географические координаты» в 6 классе. Учащимся предстоит сначала определить какие города соответствую данным координатам, а потом определить заданное слово.

59 с.ш. 11в.д.	Осло
35 с.ш. 51 в.д.	Тегеран
13 ю.ш. 76 з.д	Лима
52 с.ш. 105 в.д.	Иркутск
53 с.ш. 115 в.д.	Чита
42 с.ш 78 з.д.	Нью-Йорк
46 с.ш. 75 з.д.	Оттава

Такое задание можно давать учащимся на дом. Они могут зашифровать свое имя, фамилию или любое другое слово, которое на следующем уроке будут отгадывать его одноклассники.

2.Геолото. В 6-7 классах на уроке проверки и учета знаний и умений использую геолото. Для организации игры использую эстетически оформленную емкость. В ёмкости находятся открывающиеся бочонки, в которые вложены тематические вопросы. Кроме вопросов в бочонках находится жетон «приз» и жетон «зеро». Вопросы для геолото которые помещаются в бочонках подготавливаются учителем, учениками. Вопросы могут быть по конкретным темам, учебным блокам, разделам или носить общеобразовательный характер. Потом начинается сама игра. Ученики, по просьбе учителя, начинают вынимать бочонки с вопросами. Потом бочонки открываются, из них извлекаются вопросы, на которые через небольшой промежуток ученики должны дать ответы. В чем преимущества игр лото перед известным фронтальным опросом? В том, что ученик знает, что ему самому придется решить свою «участь», т.е. вытянуть сложный или простой вопрос. И ребенку уже никогда не покажется, что учитель специально пытается его уличить в незнании предмета, поставить ему отрицательную оценку. Отвечающего оценивают одноклассники, путем высказывания своих оценочных мнений. При оценивании я ориентируюсь на сильных учеников, которые действительно знают предмет. Если вдруг оценка поставлена учащимися необъективно (или дети не знают правильный ответ), учитель разъясняет сущность вопроса, проговаривает правильный ответ и сам выставляет оценку. Если ученику выпадает бочонок «Приз», то он освобождается от ответа, а если бочонок «Зеро», то, значит, учитель получил право задать ученику любой вопрос на свое усмотрение. При этой игре, в классе всегда царит атмосфера коллегиальности между учеником и учителем, игра сопровождается высоким положительным эмоциональным фоном.

3. «Геоалфавит»: В игре участвуют две команды. После проведения жеребьёвки игру начинает одна из команд №1. Капитан этой команды по договорённости с её членами задаёт 5 или 10 вопросов на географические темы, а члены команды №2 должны дать ответы, начинающиеся с какой- то одной буквы. Букву называет капитан первой команды, например букву П.

1. Назовите известного русского путешественника-географа исследовавшего Центральную Азию	Пржевальский
2. Назовите страну нашей планеты.	Парагвай
3. Назовите столицу европейского государства.	Париж
4. Какая река протекает в Южной Америке?	Парана.
5. Какой полуостров в Европе вы знаете?	Пиренейский
7. Какую вы знаете горную страну?	Памир
8. Назовите известный вам канал.	Панамский.

3. «Третий лишний» или «Белая ворона» Называю 3-4 слова, относящихся, кроме одного, к какой-нибудь теме. Учащиеся должны определить это слово и доказать свой выбор.

Например. Коала, утконос, ягуар, ехидна. (животные Австралии) – при изучении ПЗ

Австралии 7 класс

Парагвай, Уругвай, Катар, Чили ( страны Южной Америки) – 7класс

3. «Геопочта. Учащимся раздаются «письма» с описанием природной зоны. Задача разнести по адресатам. На доске висят конверты с названиями природных зон. Задания в данном случае могут быть разнообразны: географические объекты материков, горные породы, формы рельефа, тектонические структуры и.т.д. Используется игровой прием в 7-8 классах.

4. «Отыщи на карте». Предлогаю паре учащихся показать на карте географический объект. Выигрывает тот, кто показал его первым. Тот, кто проиграл выбывает, его место занимает следующий.

В последнее время большое внимание уделяется здоровьесберегающим технологиям. Использую несколько подвижных географических игр.

11.Игра «Раз! Два! Три!»

Участники игры берутся за руки и образуют круг. Начиная движение по часовой стрелке, они произносят слова: «Раз! Два! Три! Море назови!» При последних словах все останавливаются и начинают по очереди перечислять названия морей. Если кто-нибудь промолчит, то он выбывает из игры. Игра со словами: «Раз! Два! Три! Остров (горы, реки, город) назови продолжается, пока не останется минимальное количество участников.

Установка на игру обычно создается в увлекательной форме, иногда с использованием слайдов, рисунков, кинофрагментов. Например: «Давайте представим себе, что наша экспедиция оказалась в Южной Америке…

Игровая ситуация может разыгрываться в вымышленном пространстве со слов «Представьте, что…», (сказочный лес, высокие горы, акватория океана и т.д.), очерченном географической картой, историческим временем, поставленной проблемой. В игровой ситуации участвует определенное количество учеников (группа, класс), которые выполняют определенные действия.

Правила игры должны соответствовать «профессиональной деятельности» участника игры и быть направлены на выполнение действий в определенной последовательности. Вопервых, правило действия в воображаемой ситуации, во-вторых, правила межличностных отношений.

Игровые правила реализуются в игровых действиях. Психологи выделяют внешние действия (слушать, чертить схему, решать задачу) и умственные (сравнивать, анализировать, классифицировать, обобщать). Чем разнообразнее действия, тем интереснее игра. Но, если не сформированы определенные умения, лучше не проводить игру.

Во время игры у ребенка возникает определенное игровое состояние – важный элемент игры. Игровое состояние, включающее наличие переживания, активизацию воображения участников, эмоциональное отношение к действительности, поддерживается проблемностью ситуации, элементами соревновательности и занимательности, используемыми аксессуарами, присутствием юмора и элементов дискуссии, свободной творческой атмосферой, ситуацией выбора.

Таким образом, можно говорить о том, что игровые приемы, представляют собой ступени от игры-забавы к игре-увлечению познанием. И высшей ступенью является – от игры к творчеству, к научной логике, к опережению школьных программ.

Результат как обязательный структурный элемент игры проявляется в том, что игра - это:

• эффективное средство воспитания познавательных интересов и активизации деятельности учащихся;

• тренировка памяти, помогающая учащимся выработать речевые умения и навыки;

• стимулирует умственную деятельность учащихся, развивает внимание и познавательный интерес к предмету;

• способствует преодолению пассивности учеников; - способствует усилению работоспособности учащихся.

Как повысить эффективность урока? Какими способами вызвать интерес у детей? На помощь учителю приходит замечательное средство – игра.

Включение в урок игр и игровых моментов делает процесс обучения интересным и занимательным, создает у детей бодрое рабочее настроение, облегчает преодоление трудностей в усвоении материала. Многие игры и упражнения строятся на материале различной трудности, это дает возможность осуществлять индивидуальный подход, обеспечивать участие в одной игре учащихся с разным уровнем знаний.

Игру и игровой момент можно использовать на различных уроках. Это может быть урок объяснения нового, урок закрепления пройденного, комбинированный урок, интегрированный урок и т.д.

Я представила лишь малую долю игровых упражнений. Естественно, характер игры и игровые ситуации определяются темой, возрастными особенностями участников, их интересами. Для учащихся 5-6 классов игра, повышает интерес к предмету и расширяет знания. А вот ученики постарше увлекаются играми, в которых нужно раскрыть тайну или сделать открытие, поэтому в игровые ситуации следует закладывать элементы романтики, совместного поиска, совместной творческой работы.

Для старшеклассников характерна ориентация на свою будущую роль в обществе. Их интересуют социальные явления. В этом возрасте развивается личностная рефлексия. Для учеников 10–11-х классов характерны потребность в диалоге, поиск решения проблемы не только с целью найти истину, но и самоутвердиться. Особенностью игровой технологии для старшеклассников является ориентация на групповой характер игр, а также вовлечение в игру посторонних лиц в качестве зрителей, слушателей, экспертов.

Подводя итог выше изложенному можно отметить «за» использование игровых технологий:

• игровые технологии способствуют повышению интереса, активизации и развитию мышления;

• несет здоровьесберегающий фактор в развитии и обучении;

• идет передача опыта старших поколений младшим;

• способствует использованию знаний в новой ситуации;

• является естественной формой труда ребенка, приготовлением к будущей жизни; - способствует объединению коллектива и формированию ответственности.

«Минусы» при использовании игровых приемов следующие:

• сложность в организации и проблемы с дисциплиной;

• подготовка требует больших затрат времени, нежели ее проведение;

• увлекаясь игровой оболочкой можно потерять образовательное содержание; - невозможность использовать на любом материале; - сложность в оценки учащихся. Литература.

1.Ахромеев Л.М. Изучение стран в курсе физической географии материков и океанов. // География в школе, 1989-№6

2.Данилишина В.Ю. Изучение нового материала в игровой форме. // География в школе - 2009-№1.

3.Душина И.В., Пятунин В.Б., Таможняя Е.А. Методика и технология обучения географии. –

М.: Дрофа, 2006.

4.Коринская В.А., Душина И.В., Щенев В.А. География материков и океанов. 7 кл.: Метод. Пособие. – 3-е изд., стереотип. – М.: Дрофа, 2002. – 128с.

Уақытты пайдалану туралы ойдың тілдегі көрінісі және психологиялық негіздемесі туралы

Аймаханова Н. №9 ОМГ

Адам санасындағы үнемі даму үстінде болатын ой, тіл, сөз бір- бірімен терең ұштасқан. Ой тіл арқылы жарыққа шығып, сөз арқылы таралады. «Тіл қаруы – сөз, сөз қаруы – ой» деген қазақ танымындағы нақыл сөздер де осыны айтса керек. Тілтанушы ғалым К.Аханов тілді логикамен сабақтастыра келіп, «...ойлау, әдетте тіл арқылы көрінеді, тіл арқылы жарыққа шығады. Адамның ойы тілдегі сөздер мен сөйлемдер арқылы айтылып, түсінікті бола алады» [1, 14] деген. Ойдың тазалығы, ұшқырлығы,өткірлігі халқымыздың тілдік танымында тамырын тереңге жайған. Тіл мен сөздің, ойдың байланысқа түсуі нәтижесінде қоғамда жаңа арман, идея, жаңалықтар дүниеге келеді. Ойдың тілдегі көрінісі бүгінгі таңда адамзат қоғамының санасына қалай әсер етіп жатқанына тоқталып көрейік.

Қазақ танымының тамыры тереңде. Өмірдің талай өрнегін сөзге сыйғыза білген дана халқымыз қашанда ойға жүйрік, тілге бай болған. Сөздің сиқырын, оның астарын оймен ұштастырған. Санасына тек ізгіліктің нұрын себуге тырысқан «жақсы сөз – жарым ырысы», «жаман айтпай, жақсы жоқ» деген нақыл сөздер ел танымында жақсылықты аңсаудан, ізгілікке [2, 42] үміттенуден шықса керек. Халқымыз ойдың, түпсананың құдіретін сезе білген. Себебі адамның ішкі ойы, түпсанасы – ең пәрменді күш. Тағдыр жолындағы сәтсіздік пен табысқа жету адам санасының ойлауымен тығыз байланысты. Себебі қарапайым адамның санасы жанартаудай мықты. Бір сәтте ойдың ұшқыны атып, бірнеше секундта жоғалып кетуі мүмкін. Адам санасы көкжиек сынды, шегі де жоқ, шеті де жоқ.

Адамның ойы – оның іс-әрекетінің жемісі. Ал біз адамдар бақташы тәріздіміз. Санамызға жақсылықтың дәнін сепсек, сапалы жеміске қолымыз жетеді, ал үнемі қорқыныш пен сәтсіздікті ойлайтын болсақ, сол қорқыныш міндетті түрде магниттей тартылады. Ол әлемдегі ең керемет күш – тартылыс күшімен байланысты. Мейлі сіз жақсы, мейлі сіз жаман нәрсе ойлаңыз, ой өзіне дәл сіз ойлаған нәрсені тартып алады. Атақты жұлдыз Арнольд Шварценеггер өзінің кезекті сұхбатында өзінің қалай әлемдік актер болғанымен бөліседі. Ол өзін қарапайым бала кезінде-ақ актер ретінде көрген, ойы арқылы өзінің киноға түсіп жатқанын, «Мистер Вселенная» атағына ие болғанын санада суреттеп, сол сызба арқылы жұмыс жасаған. Санасын соған әбден бейімдеп, арманын жүзеге асырған [3, 11] . Бұл оқиғадан арманның санада суреттеліп, сөз арқылы кеңістікке тарап,тылсым күш арқылы орындалғанына куә боламыз. Сондықтан көп жағдайда еңбекпен қатар оймыздағы арманды тіл арқылы жарыққы шығарсақ, арман шын мәнінде орындалады. Бұл көріністі халқымыз «Тіл тас жарады, тас жармаса бас жарады» деп суреттеп, тілдің құдіреттілігін, зор күшке ие екенін, сөздің небір сан түрлі ойды жүзеге асыра алатын сиқырын айтып кеткен. Ал өзге елдер ойдың болмысын былайша суреттейді.

Ағылшын ғалымы Келемент Стон «Адамның ақылы санасында нені бейнелесе, соған қолы жетеді» десе, шотландиялық ғалым Грейам Белл «...ол қандай күш екенін білмеймін, бірақ ол өмір сүреді» [4] деп, ойдың құдіретін дәріптеген.

Ал сол ойды қалыптастыруда эмоция үлкен рөл атқарады. Көңіл күйде таразының екі басы секілді: жағымды және жағымсыз болады. Егер адамда үнемі депрессия, жек көру, кек, алаңдау, өкініш толқыны басым болса, ол сол баяғы көңілсіз қалыппен жүре береді. Ал егер керісінше махаббат, алғыс, қуаныш, құрметтеушілік, үміт болса , адам көтеріңкі көңіл күймен, айналасындағыларға жағымды энергия беріп жүреді. Мұның бәрін қара сөздің шеберлері «Ашу – садақ, ақыл – таяқ»- деп ашудың ойды бүлдіретінін, табысты жұмыс жасауға әкелмейтінін суреттесе, ал ақылдың көп нәрсеге жол ашатынын дәріптейді. «Тәкаппарлық – қасірет тартады», «Кешірімділік – анадан, кішіпейілділік – данадан» деген нақыл сөздерден тәкаппарлықтың, өзімшілдіктің өрге бастырмайтын қасірет екенін айтса, кішіпейілдік данадан келген асыл қасиет екенін, «кішілік – ұлылық», жарық жол ашатын жағымды мінез екенін нақтылайды. «Бойың қисық болса да, ойың түзу болсын» [2,38] – деген мына бір мақалда жүйелі, түзу, дұрыс ойды адам бойындағы құнды қасиеттер деп ұлықтаған. «Үмітсіз шайтан» деп мақсатсыз, үмітсіз адамды шайтанға теңеген. «Үміт өрге тартады», - деп алға басушылықты назарға алған. Осы тұста ойдың сипатын қазақ танымындағы тілдік көріністерден анық аңғара аламыз.

Ойдың формасы жоқ. Ол – түпсіз. Сол жағымды, жағымсыз ойды қалыптастыру үшін адам уақыттың еншісін, ойын тиімді пайдалану қажет. Ол үшін өз ойыңа, іс- әрекетіңе жиі бақылау жасап тұру керек. Ағылшын жазушысы Джон Кехо өзінің «Подсознание может все» деген кітабында жоспар құрудың тәсілін жазады. Автор әр адамға өз арманын немесе жоспарын үнемі қағаз бетіне түсіріп, нөмірлеп отыруды ұсынады. Сол арқылы жоспарыңыз үнемі ретімен орындалып, ұмыт қалмай, бақылауда болатынын түсіндіреді. Үнемі жазылған мақсаттарыңызға қарау арқылы адамның ойы шашырамай, жинақы түрде әрекет ететінін баяндайды. Ол, әрине, дұрыс. Себебі ол адамның уақытын текке өткізбей, жұмысын жоспарлы түрде жүзеге асыруға көмектеседі.Қазақ халқы да сайын далада жүріп, еркіндікті сүйіп өссе де, қалыпты өмірін жоспарлай білген. Мәселен халқымыз «Түстік өмірің болса, кештік мал жина» деп бір күнің болса да текке өткізбей, кештік қамыңды ойлауға, жоспарлауға дағдылан деген. «Қыстың қамын жаз ойла», «Шанаңды жазда сайла, арбаңды қыста сайла», «Жаз қамын жарым күн ойласаң, қыс қамын қырық күн ойла»[2, 54] деп, ертеңгі күнге үміт артуы арқылы жалпы өмірін жоспарлап, ойлай білген, ойын сөзге сыйғызы білген. Уақыттың өлшеуші екенін біліп, тиімді әрекет етуді мақсат тұтқан. «Уақыт керуеніне бөгет жоқ», «Уақыттың бос кеткені – өмірдің бос кеткені» деп, уақытты тиімді жұмсау керек екенін айтқан. Демек, қазақтың бұл нақыл сөздерінен халқымыздың терең философиясы тілден тайға таңба басққандай анық көрініп тұр деп тұжырымдаймыз.

Уақытты жоспарлы түрде пайдалану бүгінгі таңда 19-22 жас аралығындағы студенттерде қалай болатынын білу үшін шағын тест жүргіздік. «Сіз бір күніңізді жоспарлайсыз ба?» деген сауалдың қорытындысы бойынша 57% студент өзінің күнделікті өмірін жоспарласа, қалған 43% бір күнін жоспарламайды екен. «Жоспарлаған ісіңіз орындала ма?» деген сұраққа студенттердің 85% жартылай орындалады, 10% толық орындалады, ал қалған 5% мүлде орындалмайды деп жауап берді. «Уақытты жоспарлау туралы кітап оқисыз ба?» деген сауалға 96% студенттер уақытты тиімді жоспарлау туралы кітап оқымаймыз деп жауап берді. «Күніне ғаламторға қанша уақытыңызды қиясыз?» деген сұраққа 75% студенттер ғаламторда 5-6 сағаттан көп отырамыз, қалған 25% -ы 5-6 сағаттан кем отырамыз деп жауап берді. Жүргізілген тест бойынша ешқандай студент ғаламторда отырмаймын деп жауап бермеді. Бұл тесттен көріп отырғанымыздай, студенттердің жоспарының орындалмауы көп уақытын ғаламторда ( в контакте, инстаграм, фейсбук т.б.) өткізуі әсер етіп отырғаны анық. Украина журналисті Павел Шарп «Ғаламтор – хат алмасу арқылы ерікті түрде бостандықтан бас тарту» [5] деп, қоғамдағы адамзаттың бос уақытының болмауы ғаламторға тәуелділіктен деп санаса, Ресей журналисті Фекла Толстая «Ертеде адамдар ит асырау арқылы мұрнының иіс сезу қабілетінен айрылды, ал бүгінгі адамдар ғаламтор қолдану арқылы миынан айрылды» [6] деген. Шынында да, бүгінгі таңдағы қарым-қатынастың әлсіреуі, адамдардың бір-біріне мейірімсіз болуы бауырмалдылықтың жойылуына әкеліп отыр. Келешегі бүгіннен басталатын жастардың ертеңгі күніне немқұрайлы қарауы болашақтың солғындығына әкеліп соғатыны сөзсіз.

Демек, өз ісіне жауапты адам қашанда уақытын тиімді жұмсап, жоспарлы түрде әрекет етеді. Ал бір күндік өмірін ғаламтордың ішіне арнаған жас буынның болашақта жақсы маман болатыны алаңдатып тұрғандай.

«Уақытым жоқ», «үлгере алмаймын» деген сөздерді қазіргі таңда жиі естейміз. Қажетті мөлшерде ұйқтамай немесе мезгілді тамақтанбай уақытты ешқашан үнемді пайдалана алмаймыз. Уақытты үнемді пайдалану туралы ағылшын жазушысы Джон Бишке өзінің жоспарымен былайша бөліседі [7, 45]. Адам күнделікті аз мөлшерде (6 сағ) бір мезгілде демалып және тұруы қажет деп есептейді. Тамақтанар кезде ағзаға пайдалы жеміс-жидектермен қоректенуді, сонымен қатар бірнеше істі бір мезгілде орындауы қажет деп санайды. Үнемі ойыңызды жоспарлауға кеңес береді. Мейлі ұялы телефонда, мейлі компьютерде әріптерді тез теруге үйрену керектігін айтады. Және де кітапты тез оқып, ондағы керекті цитаталардың астын сызып, немесе конспекті жасауға кеңес береді. Теледидарға аз уақыт бөліп, әрдайым көмекке шақырғанда дайын болуды ұсынады. Осы аталмыщ қағидаларды ұстанған жан уақытын бірнеше есе үнемдейтіні сөзсіз. Себебі айтылған қағидалардың маңызы зор.

Түйіндей келе, бүгінгі таңдағы актуалды проблемалардың сипатын қазақ халқы ертеде-ақ ой елегінен өткізіп, тілдің көрінісінде бере білген. Уақытты тиімді пайдалану, адам жанын жақсылыққа ұқсатып бағу сынды құнды қасиеттерді тілдің бейнесінде көрсете білген. Адам жанын тілмен, сөздің құдіретімен астастырып, оны қанатты сөздерге сыйғыза білген. Қаншама өмір керуені өтсе де, сол жағдаятар әлі де тілдің табиғатынан айрылған емес.

Әдебиеттер.

1. Аханов К. Тіл білімінің негіздері: Оқулық, 3-бас. – Алматы: Санат, 1993. – 496-бет.

2. Садирова З. Мақал- мәтелдер. – Алматы: Өнер, 2007. – 80 б. 3 Джон К. Подсознание может все. – 108 б. 4 Деректі фильм 13-ші шілдеде 2012 жылы жарық көрген.

Мектепалды даярлық класс оқушыларының қызығушылық қабілеттерін арттыру

Тиышбаева А.А. №15 ОМ

Республикада оқыту мазмұны жаңарып, жаңа буын оқулықтарының негізінде жасалған бағдарламалар бастауыш мектептің жаңа жүйеге көшуін, әрбір мұғалімнен жаңаша жұмыс істеуін, батыл шығармашылық ізденісін, оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығын арттыруды талап етеді.

Ұлы педагог К.Д.Ушинский айтқандай оқушыларды сабаққа тарта білу, олардың оқуға қызығушылығын арттырып, білімге құмарту керектігіне баса көңіл бөлді. Оның пайымдауынша, қызығушылық сапалы оқудың негізгі жолы, ешбір қызығусыз тек қана зорлық күшімен жүргізілген оқу оқушы бойындағы білім алуға деген құштарлықты жояды.

Неміс педагогы И.Ф.Гербарт өзінің оқыту теориясының негізіне әр саладағы қызығушылықты алған. Адамдағы қызығушылықты қоршаған ортаны танып білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Сондықтан, мұғалім өз білімін жан – жақты жетілдіре отырып, оқушыны қызықтырып оқыту керек екенін айтады. Біздің бақылауымызда осыны көрсеттік.

Жас баланы не нәрсеге болса да білуге құмар, қызыққыш, қолымен ұстап көреді. Оқушының қызығушылығын арттыру жақсы ұйымдастырылған саббаққа байланысты. Сондықтан әрбір сабақты бұрыннан белгілі мәліметтерді қайталай бермей, оқытудың жаңа әдіс – тәсілдерін іздестіру қажет. Қазіргі сабақта сабақтың түрлері сайыс, жарыс сабақ, концерт, аукцион, кіріктіру сабақтары т.б. нәтижесін беріп тұр.

Бастауыш мектептің негізгі міндеті – баланың бастапқы жеке басын қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау және дамыту. Баланың бастапқы жеке басын қалыптастыру үшін біз ең алдымен балаларды мектепке бейімдеуіміз керек, ол үшін барлық күшімізді салуымыз екрек. Бұл жерде қоршаған ортаға қарым – қатынасы оған бейімделуі басқаша. Адамға тек қана орта ықпал етпейді, сонымен бірге адамның өзі әлеуметтік – психологиялық жағдаяттарды өзгертеді. Бала тек қана класына емес, жалпы мектебіне, мұғаліміне, сондай-ақ мұғалімнің өзі жаңа оқушыларына бейімделуіне тура келеді.

Баланың барлығы өмірлік әрекеттің жаңа жағдайына табысты түрде бірдей бейімделмейді. Сонымен бірге баланы мектепке бейімдеуде мектепке дейінгі мекемелердің тәрбиешілері мен мектеп мұғалімдерінің педагогикалық қарым – қатынасымен жұмыс істеу әдістеріне сабақтастық маңызды рол атқарады. Осы жастағы балаларды мектепке бейімдеу кезінде жиі қиындық туғызатын себептердің бірі – педагогтың балаға деген қарым – қатынас кезінде де мұғалім жиі педагогикалық әрекеттің өктемдік етуі, қатты ұстау формаларын қолданады, ал мұндай жағдайларда мектеп жасына дейінгі балалар дағдыланбаған. Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиясы көбінесе бала әрекетінің негізгі мазмұны – ойынға байланысты болады. Ойын арқылы бала өзін қоршаған дүниемен қарым – қатынас жасайды. Алты жастағы балалар үшін үйде немесе балалар бақшасында ұйымдастырылған сурет салу, саз балшықтан әр түрлі заттардың кескінін жасау, тақпақ үйрену, ертек айту, т.б. осы сияқты жұмыстар балалардың эститикалық сезімін оятумен бірге, оларды біліммен және іскерлікпен байыта түсетін болады.

Мектепте оқытудағы баланың психологиялық даярлығы – мектепке дейінгі балалық шақ кезеңіндегі психологиялық дамудың басты қорытындыларының бірі.

Мектепке бару бала өміріндегі шешуші кезең, өмір мен іс – әрекеттің жаңа күйіне, қоғамдағы жаңа орынға, үлкендер мен құрдастарына жаңа қарым - - қатынастарға көшу болып табылады. Оқушы орнының өзгеше ерекшелігі оның оқуының міндеті, қоғамдағы мәні іс – әрекет екендігіне оқу үшін бала мұғалімнің, мектептің, үй ішінің алдында жауап береді.

Мектеп баласы оқуға жауапкершілікпен қарауға, оқудың қоғамдық мәнділігін ұғына білуге, мектеп өмірінің талаптары мен ережелеріне бағынуға міндетті. Табысты оқу үшін оған жетілдірілген нанымды ынта, едәуір ауқымды ақыл – ой шеңбері қажет.

Педагогикалық әсер ету үлкендерге еліктеумен бірге жеке әдетті де, әлеуметтік сипатты әдетті де қалыптастыруға көмектеседі. Алты жастағы балалардың өздерінің жолдастарымен қарым – қатынасты, сөйлеген сөздерін талдағанда үлкендермен сөйлескен сияқты, олардың өздерімен сөйлесіп байқағанда алты жастағы балаларда сапалылықтың алғашқы формалары барлығын байқауға болады. Баланың ойы, ойлауы, сөйлесуі, бақылауы – олар мектеп жасына дейінгі балаларға ең керегі.

Тіл дамыту, көркем әдебиет сабақтарында суретпен жұмыс, үлестірмелі қағаздармен жұмыс жасап, не көріп тұрсың, суретте нелер бар, суретке ат қой, адамдарға есім беру сияқты сұрақтар қойып, балалардың сөздік қорын, байланыстырып сөйлеуге, өз ойын анық, нақты сөйлеуге баулу. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорының көбеюі тек зат есім арқылы емес, сын есім арқылы іске асырылады. Мектепке дейінгілердің есінде бар сөз қорына негізделе отырып, тілдің тиісті ережелерін пайдаланып, жаңа сөйлемдерді құра бастайды. Бұл жерде жаңа сөйлемдер дегеніміз тек сол сөздерде бар сөйлемдер емес, тіпті жоқ сөйлемдерді де құруды айтады.

Сауат ашу сабағында дыбыстарды (мысалы: р, ш, с, ң) дұрыс айтуына көңіл бөліп, қиындық келтіретін сөздерді күнделікті қайталап отыру мақсатында көптеген дидактикалық ойындарды өткізіп «Көп ойла, тез ойла», «Не артық», «Кім жылдам», т.б. ойларын тұрақтандырып, зейінді болуға, математикадан: «Жоғалған сандар», «Бірдей пішіндерді тап», «Анықтап қара», «Неге ұқсайды» деген ойындар арқылы сабаққа деген қызығушылығы артады.

Баланың ойлау порцесінің дамуын қарастыратын болсақ, есі кіре бастаған кезде бала дүниедегі қоршаған заттар мен құбылыстардың сырқы пішініне, тұрмыста қолдануына, түр – түсіне, саны мен сапасына байланысты белгілі бір классификацияға жинақтап тоқтатуға болады.

Топтасыру қасиетіне бала 5-6 жасында ие болады. Айталық шелек, тостаған, құмыра, мес, т.б. бала оны «ыдыс» деген ұғымға жатқызып, осыларды әртүрлі нәрселермен мысалы: орындық, үстел, сандық, т.б. ажырата алады. Топтастырудың бұл түріне мектепке дейінгілер үйрене алмаса, психологиялық даму жағынан оқуға дайын еместігін көрсетеді.

Мектеп жасына дейінгі баланың сөзді игеріп алатындығы соншалық, ол ана тілінде емін – еркін сөйлей береді.

Осы жастағы балалардың негізгі әрекеті ойын болғандықтан қиялдау процестері жақсы дамиды. Ойында арнайы ережелер болмағандықтан ойын арасында балалар өздері түрлі нәрселерді, ережелерді, персонал аттарын қиял фантазия арқылы дамыта алады. Бұл жастағы балалар өз қиялын алуан түрлі оқиғаларды тудырып, өзі сол оқиғалардың арасында ең жақсы қасиеттерімен көріне алады.

Мектепте ұйымдастырылған саяхаттар балаларға өте қатты ұнайды. Мысалы айтатын болсақ: табиғатқа шығу, көшеге, театрға, музейге барған кездегі оқиғалармен қызықтырады. Жоғырады жүргізілген жұмыстардың нәтижесіеде балалардың сюжеттік – рольдік ойындарына қызығушылығы артады. Еңбек ірекетінде де балалардың внтасы өте зор, үй ішіндегі тіршіліктерге көмектесу, өз киімдерін жинап қою, өз –өздеріне қызмет ету сияқты.

Қиялды үнемі дамытып отыру – балаға айналадағы дүниені танытып, меңгерудің ең бір сара жолы, аясы тар жеке тәжірибенің өрісін кеңейтудің бірден – бір әдісі.

Мектеп жасына дейінгі балалардың интеллектуалдық дамуына көмек, психологтар бұл жастағы «операцияға, яғни ойлануға дейінгі жас» дейді. Бірақ бұл жастағы балалар үлкендермен проблемалық мәселелерді шеше алмаса да, тапқырлық пен аңғарғаштық қасиеттері өте жақсы дамыған. Ойлау қабілеттері жағынан оларда жақсы қалыптасқан. Нақты бейнелер балалар үшін түсінікті, бірақ елеатері үзік – үзік келеді, яғни жалғастырып қорытынды шығара алмайды. Сабақта жақсы оқитын балалармен ғана белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық баланың дамуы үшін қолайлы жағдай туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуі ойластырылса, әр баланың оқуға деген қызығушылығы артады.

Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік қызметін ұйымдастырудың негіздері

Акимжанова С.К. №13 ОМ

Абай Құнанбаевтың жетінші қара сөзіндегі «Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біріншісі - ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Екіншісі - көрсем, білсем деп, ер жетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, «ол неге өйтеді?», « бұл неге бүйтеді?» деп көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді», - деген ой тұжырым оқушының биік танымдық қабілет, тұрмыс-тіршіліктің сырын ұғуға талпыныс баланың ерте жасынан туындайды екен. Сондықтан оқушыны ізденушілік, зерттеушілікке баулу бастауыш сыныптан басталуы тиіс. Өйткені бастауыш сынып оқушысының түрлі сөздіктер мен қызықты әдебиеттерді іздеп табуға, оқып танысуға деген құштарлығы басым болады. Баланы ізденушілікке баулу, оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының басты мақсаты оқушылардың талдау, синтездеу, әрі логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, яғни оқушылардың сабақ бойы ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету, оқушыны ізденуге, өз бетімен қорытынды жасауға үйрету болып отыр.

« Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз» демекші, бүгінгі бала - ертеңгі азамат. Сондықтан қазіргі мектептің басты мақсаты - баланың табиғи күштері мен мүмкіншіліктерінің ашылуына қолайлы жағдай жасау. Білім беру мазмұнын жаңарту, үздіксіз білім беру жүйесін дамыту - бүгінгі күннің басты талабы.

Қазіргі кездегі білім беру ісінің негізгі нысаны-жас ұрпақтың біліктілігін ғана қалыптастырып қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сонымен қатар оны ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі күнге лайықты өмір сүріп,қызмет етуге қабілетті тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Бәсекеге қабілетті жетілген тұлғаны қалыптастыру үшін оқушыны ізденушілікке, өз бетінше жұмыс жасауға, бақылау мен зерттеуге, зерттеу нәтижелерін жинақтап, қорытынды жасай білуге үйрету бастауыш сыныптан басталуы қажет. Оқушының танымдық өзгертушілік әрекеті зерттеушілік деп аталатын әдістің көмегімен жүзеге асырылады.Шығармашылық қабілетті дамытудың құралдары мен түрлі жолдарының арасында оқушының өзіндік зерттеу тәжірибесі өте тиімді болып табылады. Зерттеушілік білігі мен дағдылары бүгінгі күні ғылыммен айналысатын адамдарға ғана тән емес, түрлі саладағы әрбір адамның әрекетіне қажет. Зерттеуші-оқушы өзінің табиғатынан зерттеуге бейім келеді. Білуге құмарлық,бақылау жасауға талпыныс,өзінше эксперимент жүргізуге баланың балалығымен бірге жүретін процесс. Зерттеу, іздеу белсенділігі-баланың жаратылысына тән табиғи құбылыс. Зерттеушілік әдісін қолдану қажеттігі оқушының білім алу процесінде қоршаған ортасына қызығушылығымен, сүйіспеншілікпен қарауымен түсіндіріледі.Оқушының өз бетінше зерттеу жүргізуі оның жеке талабын қанағаттандыруға, көкейінде жүрген сұрақтарға жауап табуға үлкен ықпал етеді. Одан басқа зерттеу жүргізу интеллектуалдық және шығармашылық қабілеті мен ойлау, зерттеу білігінің дамуына мүмкіндік туғызады. Оқушы өз бетінше зерттеу жүргізу арқылы қоршаған ортасын тани алады, жаңа білімді дайын күйінде емес, өзі үшін жаңа білім ашады. Ал бүгінгі күні бұл әдістеме оқытудың құзіреттік тәсілі жағдайында ерекше қажеттілікке ие. Жоба- латын тілінен аударғанда «алдын ала» деген ұғымды береді. Зерттеу күнделікті қолданыста адамның танымдық әрекет түрлерінің бірі ретінде жаңа білімді игеру қабілетімен түсіндіріледі. Зерттеушілік оқыту- баланың қоршаған ортасын өз бетінше танып білуге деген табиғи ынтасы негізінде құралған оқытудың негізгі тәсілі.Зерттеудің жобалаудан айырмашылығы мынада. Зерттеу алдын ала жоспарланған нысанды құруды көздемейді.Ол белгісізді іздеу,жаңа білімді іздеу процесі. Бұл-адамның танымдық әрекеттерінің бірі. Осылайша,жобалау мен зерттеу басынан-ақ әрекет түрлерінің бағыттары,мәні мен мазмұны жағынан түрліше. А.И.Савенков «жобалау мен зерттеу бағыттылығы,мен мағынасы және іс-әрекетінің мазмұны бойынша әртүрлі» атап көрсетті. Дегенмен жобалар әдісі мен зерттеу әдістерінің негізіне мыналар жатады:

-оқушының танымдық білігі мен дағдысын дамыту;

-ақпараттық кеңістікте бағдарлай алу білігі;

-өз білімін өздігінен құрастыра алуы;

- ғалымның әр саласының білімдерін кіріктіре алу білігі;

-сын тұрғысынан ойлай алуы;

Екі әдіс те оқушылардың өзіндік әрекетіне бағдарланған (дербес,топтық,жұптық),оны арнайы бөлінген уақыт аралығында (сабақтың бірнеше минуттарынан бастап бірнеше апталар мен тіпті айлар аралығында)орындайды. Жобалау технологиясы және зерттеушілік әрекет технологиясы төмендегілерді қамтиды:

-кіріктірілген білім мен оны шешудің зерттеушілік ізденісін талап ететін проблеманың болуы;

-алынатын нәтижелердің практикалық,теориялық,танымдық маңыздылығы;

-оқушының өзіндік әрекетін;

-жобаның мазмұндық бөлігін оның кезеңдік нәтижелерін көрсете отырып құрылымдау;

-зерттеу әдістерін қолдану,яғни проблеманы және одан туындайтын зерттеу әдістерін анықтау;зерттеу әдістерін талқылау,ақпарат жинау,соңғы нәтижелерді рәсімдеу; алынған өнімнің тұсауын кесу,талқылаулар мен қорытындылар.

Дарындылықтың табиғаты шексіз. Осы дарындылық пен шығармашылықты дамытудың түрлі жолдарының ішінде баланың өзіндік зерттеу тәжірибесі ең тиімді болып есептеледі. Зерттеушілік, ізденушілік - бала табиғатына тән құбылыс. Білуге деген құштарлық, бақылауға тырысушылық тәжірибеден өткізуге дайын тұру, әлем туралы жаңа мәлімет жинауға талпынушылық қасиеттер балаға тән дәстүрлі мінез. Зерттеу жұмысымен айналысу, шығармашылық жоба жазу оқушының аналитикалық ойлау қабілетін дамытады, шешім қабылдай алу қабілетін қалыптастырады. Оқушыны ізденушілікке баули отырып, ғылым мен техниканың жетістігіне сәйкес армандарына жетуге, өз жолдарын дәл табуға көмектеседі. Зерттеу түрлері: 1) теориялық

2) фантастикалық 3) эксперимент

Теориялық-зерттеу мәселелерін теориялық талдау. Мәселелердің маңыздылығын, оның ерекшеліктерін, осы тақырып бойынша әртүрлі көзқарастарды сипаттау, сондай-ақ оның бүгінгі таңдағы шешілу жолдары. Осының барлығы зерттеу бөлімінің 1-ші теориялық мазмұнын құрайды.

Фантастикалық - өмірде болмайтын фантастикалық құбылыстар мен заттар жөнінде.

Эксперименттік - өзіндік байқаулар мен эксперименттерді жүргізуді талап етеді.Балалар үшін ең қызықты эксперимент-нақты заттарға және олардың қасиеттеріне жасалған тәжірибелер.Оқушыларға әр түрлі тақырыпты беруге болады. Экспериментальді (практикалық бөлім) зерттеу мәселелер мәнісін түсіндіретін немесе оны шешуге мүмкіндік беретін ғылыми әдістерді пайдалануды болжайды. Зерттеу жұмыстарының бұл кезеңі маңызды болып табылады, бұл кезеңде жоба авторы өзінің шығармашылық мүмкіндігін көрсете алады. Бұл кезеңде эксперименттер,байқау, сауалнама, әңгімелесу, сұрақ қою, интервью алу т.б. зерттеу әдістері пайдаланылады. Ғылыми зерттеуді жүргізу кезінде дұрыс ақпарат алу үшін бір емес, бірнеше әдістер жиынтығы қолданылады.

1.Тақырыпты таңдау. Ғылыми зерттеу табыстылығының маңызды шарты-тақырыпты дұрыс таңдау.Тақырыпты таңдау -біржолғы процесс емес және қиын өзіндік ізденістің нәтижесі болып табылады. Тақырып оқушыларға қызықты, оларды тартатындай болу керек.Тақырып орындалатын, шешімі зерттеуге қатысушыларға пайдасы тиетіндей болу керек.

Оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, жетекші өзі жақсы білетін тақырып аясын таңдау керек. Тақырып шынайы болу керек, онда жаңа дүниелер, күтпеген жаңалық, ерекшелік элементтері болу керек.

Зерттеу жұмысының басты шарты-оның жаңалығы және өзектілігі. Жұмыстың сәтті болуы үшін зерттенудің мақсаты мен міндеттерін ұғыну қажет. Мақсат-бұл зерттеушінің ізденіс нәтижесі.Зерттеу мақсаты нақты және қол жетерлік болсын.

Міндеттер-қадамдарды,мақсатқа жету кезеңдерін көрсету болып саналады. Жұмыстың өзектілігі - яғни бұл жұмыстың қазіргі кезеңіндегі проблемасы.

Болжам-логикалық дәлелденбеген,тәжірибемен нақтыланбаған алдын ала ойластырылмаған білім

Қорытындыда болжамды дәлелдейтін жобаның негізгі нәтижелері мен тұжырымдары мазмұндалады, ұсыныстар беріледі.

Зерттеудің қол жетімді әдістері:

1. дербес ойлау

2. кітаптан оқып білу

3. кино,теле фильмдерден білу

4. интернет желісінен іздеп табу

5. басқа адамдардан сұрап білеу

6. байқау

7. эксперимент жүргізу.

Оқушыларды ғылыми ізденіске баулу мақсатында «Мен-зерттеушімін» , «Мен - жобалаушымын» деген дәптер арнату. Дәптерге оқушылар ғылым әлеміне енудің түрлі жолдарын жазады, ұлы ғалымдар еңбегі, өмірінен мәліметтер береді. Оның маңызы оқушыларға практикалық та, теориялық та көмек бере алатынында. Ол әр баланың алдында жатады. «Мен-зерттеушімін» тақырыбында оқушылармен «дөңгелек стол», әңгімелер өткізуге болады. Алғашқы әңгімелерде «ғылыми жұмыстардың түрлері» сөз болады. Бұл жұмыстың тиімділігі оқушылардың ғылым туралы ұғымдарын кеңейтуге ықпал етіп, іздену, зерттеу жұмыстарының түрлерімен таныстырады

Педагогикалық үрдісте балалардың дарынын ашуда оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастығы қажет. Зерттеу білігі мен дағдысы тек ғылыммен айналысатын адамға ғана емес, сондай-ақ әр адамның түрлі саладағы қызметіне қажет.Оқушының өзіндік зерттеу әрекеті оның өзіндік талабын қанағаттандыруға ықпал етеді. Оқушылар қоршаған ортамен таныса отырып өзіндік зерттеу әрекетінің көмегімен жаңа білімді дайын күйде емес, өзі ашады. Бастауыш сыныптан бастап ізденушілікке баулыса бала кішкентай кезінен өздігінен ой түйіп, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренеді, оны математика, логика сабақтарындағы оқушылардың белсенділіген байқауға болады.

Зерттеу әрекеттері бала жаратылысына тән: білуге құмарлық,байқау жасауға талпыныс, өзінше эксперимент жүргізу сияқты табиғи құбылыстарды ынталандыра отырып,олардың жеке қасиеттерін ашуға жағдай жасайды. Алайда,бастауыш сатыда зерттеудің әдістерін қолданудың өзіндік қиындықтары бар.Төменгі жастағы баланы зерттеу тақырыбымен «қинауға» болмайды. Әрине,ол табиғатынан туа біткен зерттеуші, бірақ алғашқыда оған бәрі арнайы түрде үйретіледі: проблеманы қалай анықтауға болады,болжамды калай құрылымдау керек,байқауды,эксперементті қалай жүргізу керек және т.б. қысқасы,оның зерттеушілік табиғаты үнемі педагогикалық қамқорлықты қажет етеді. Баланың айналаны өз бетімен танып білуге деген ұмтылысы негізінде құрылған оқытуда зерттеу тәсілін пайдалану ерекше орын алады.Балаларды оқуда зерттеу тәсілін қолданудың қажеттілігі бола болмысының білмекке құмарлығымен,оны қоршаған дүниені зерделеуге деген қызығушылығымен түсіндіріледі.Оқушылардың өзіндік зерттеулері, олардың жеке қажеттіліктері мен сұраныстарын қанағаттандыруға септігін тигізеді. Сонымен қатар,өзіндік зерттеулер интеллектуалды және зерттеу біліктерін дамытуға мүмкіндік береді. Өзіндік зерттеулердің көмегімен оқушылар қоршаған дүниені тани келе,өздері үшін жаңа білімдерді «дайын күйде»алмай,өз бетімен ашады. Кіші жастағы балалар тәжірибесінде жеке және ұжымдық зерттеулер қолданылады. Сонымен, ғылыми-зерттеу жұмыстары оқушының:

-Ой-өрісі мен рухани жан дүниесінің дамуына ықпал етеді,• Өз бетінше жұмыс жасауға үйреніп,зерттеулер жүргізугебейімделеді;• Ой жүйелілігі мен шешендік өнері қалыптасады;• Танып-білу,талдау-жинақтау,салыстыру,бастысын бөліп шығару,өмірде қолдану әдістерін меңгереді;• Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттырып,оқушылардың жоғары шығармашылық деңгейін қамтамасыз етеді.«Бұлақ көрсең, көзін аш» деген ұлағатты сөзге сүйеніп, бар мүмкіндікті пайдаланып, баланың қабілетін, дарынын ашу және әрбір оқушының өз мүмкіндіктерін, қабілет және икемділігін таныта білуіне жағдай жасау - мұғалімнің басты міндеттерінің бірі. Ендеше мектепте оқушыны ізденушілікке баули отырып ғылым мен техниканың жетістігіне сәйкес армандарына жетуге, өз жолдарын дәл табуға, ғылымға жетелеу арқылы өздерінің қабілеттерін ашуларына көмектесуіміз қажет.Жаңа ғасырға қадам басқан жас жеткіншектердің қазіргі өмірге бейімділігі болу керек. Ол өмірдің әр тетігіне үңіліп, тығырықтан шығар жолға даяр болуы қажет.

Развитие орфографической зоркости на уроках русского языка в начальных классах

Кожанова З.Ж. ККСШ им.М.Арына

Формирование орфографического навыка в начальных классах является одной из ведущих в курсе русского языка. Сформировать грамотное письмо учащихся – задача не из легких. Довольно часто школьники хорошо усваивают теорию, но страдают от неумения грамотно писать.

Знать правило и свободно писать – вещи разные!!! Считается, что одна из главных целей научить ребенка безошибочно определить место орфограммы и решать орфографические задачи. Поэтому огромное внимание в обучении орфографии уделяется формированию орфографической зоркости (умение видеть орфограмму в слове) и орфографического слуха (умение слышать орфограмму в слове).

Н.С.Рождественский писал: «Грамотное письмо – не просто движение пишущей руки, а особая речевая деятельность. Чем развитее ребёнок, чем богаче его словарь и синтаксис, чем правильнее его произношение, тем легче даётся ему правописание».

Орфографическая грамотность – это составная часть общей языковой культуры, залог точности выражения и взаимопонимания. Как известно, орфографическая грамотность должна закладываться в младших классах.

Как сделать так, чтобы количество ошибок уменьшилось, а письмо стало бы осознанным и грамотным?

Главным в обучении правописанию является орфографическое правило, его применение, т.е.

решение орфографической задачи. Однако решение орфографической задачи возможно только при соблюдении некоторых условий:

во-первых, если ученик видит объект применения правила – орфограмму. Только сумев обнаружить орфограмму, ученик сможет решить вопрос о ее конкретном написании. Значит, умение обнаруживать орфограммы, именуемое орфографической зоркостью, выступает базовым орфографическим умением, первейшим этапом при обучении правописанию, залогом грамотного письма. Процесс выделения опознавательных признаков проходит ряд ступеней. В начале обучения ребенок узнает орфограммы с помощью последовательной проверки их признаков. После тренировки ученик уже не проверяет заданные признаки, а сразу опознает орфограмму. Формирование же целостного образа оказывается невозможным без предварительного усвоения существенных его признаков. Значит, нахождение орфограмм обусловлено знанием опознавательных признаков и умением определять их; во-вторых, орфография тесно связана со всеми уровнями языка, поэтому к началу изучения собственно орфографических тем ученики должны владеть необходимым для усвоения орфографии фонетическим, словообразовательным, лексическим и морфологическим минимумом. Начальные классы следует рассматривать в качестве начального этапа развития орфографической зоркости, на котором основное внимание уделяется определению всех необходимых и достаточных признаков для нахождения орфограммы. Кроме того, программный материал каждого следующего года обучения является подготовительной ступенью в овладении детьми навыками грамотного письма; в-третьих, орфографическая зоркость развивается постепенно, в процессе выполнения разнообразных упражнений, обеспечивающих зрительное, слуховое, артикуляционное, моторное восприятие и запоминание орфографического материала;

в-четвёртых, чем глубже и шире анализ усваиваемого материала, чем больше включаются в

усвоение процессы мышления, тем больше функционирует память ученика, полнее раскрываются и используются все ее потенциальные возможности; в-пятых, работу по развитию орфографических навыков нужно проводить систематически. Целенаправленное и систематическое применение специальных упражнений, развивающих умение находить орфограммы и определять их тип способствует развитию орфографической зоркости младших школьников

Работу по развитию орфографической зоркости начинаю в период обучения грамоте, когда ведется аналитико-синтетическая работа над слогом и словом, развивается фонематический слух и умение заменять фонемы соответствующими буквами

На уроках можно использовать следующие упражнения:

• ежедневно заниматься звуковым анализом, независимо от количества читающих детей в классе;

• постоянно показывать образец анализа звучащего слова;

• использовать способ протяжного интонирования звука в целом слове: с-с-с-с-ын, сы-ы-ы-ы-н;

• на первом этапе предъявлять готовую модель для самоконтроля;

• прием трансформации (если закрою первую букву, какое слово получится?);

• при звуковом анализе ребёнка не торопить, не делать за него выводы. Класс в это время может работать в паре со своими модельками;

• подбираем слова к звуковым моделям;

• использовать задания ловушки (сколько звуков в слове «два», какое слово длиннее «час» или «минута», мне кажется, что все звуки в слове «вата» мягкие?).

Игровые приёмы: «Найди одинаковый звук», «Определи место звука в слове», «Найди предметы с заданным звуком», «Шифровальщики» с пропусками «опасных» мест сразу по слуху, «Найди опасное место». Произношу слова, а дети должны хлопнуть в ладоши, как только услышат звук, которому при письме нельзя доверять. Но прежде они вспоминают, как его найти. Надо определить, есть ли в слове безударный гласный звук. Если есть, то существует и «опасное место». «Светофор». Ученики должны показать красный сигнал светофора или зажечь красный огонек, как только найдут «опасные места». «Зажги маячок». Проведение звукового анализа с составлением схемы, в которой обозначаются «опасные места».

Наиболее эффективное упражнение: поиск орфограмм в «чистом» тексте. Предлагаемые карточки позволяют:

• развивать орфографическую зоркость в процессе поиска слов с орфограммами;

• самостоятельно проверять результат работы;

• видеть пробелы своих знаний здесь и сейчас и корректировать свои действия;

• если же ребёнок не может найти заданные орфограммы, у него есть возможность «подглядеть» их.

На короткое время, приложив проверочный лист, а затем выполнять работу вновь. Такая функция карточки – самоучителя особенно нужна для медленно движущихся детей. Для детей, болезненно реагирующих на указывание им их ошибки. Карточка состоит из текста, в котором следует выделить слова с заданной орфограммой и ключа. Карточка-ключ – это карточка без текста. Но с вырезанными окошками на местах, соответствующих словам с орфограммами. Они-то и обнаруживаются при наложении ключа на текст. Для работы по формированию орфографической зоркости на втором этапе тексты составляются так, чтобы с ними можно было работать по поводу разных орфограмм. В этом случае к одной карточке-тексту прилагается 2-3 проверочных карточки.

Орфографическое чтение. Развивает артикуляционную память на основе орфографического чтения. Ежедневно на каждом уроке отводиться по 5-7 минут для орфографического чтения, это приносит хороший результат (задачи, правила, специально подобранные тексты, столбики слов, словосочетаний, в парах, по памятке, по упражнению…)

Комментированное письмо с указанием орфограмм. Это вид упражнения, включающий в себя объясняющее рассуждение в процессе записи слов, предложений. При комментировании или орфографическом разборе ученик, прежде всего, находит объект объяснения, т.е. орфограмму.

Письмо с проговариванием объединяет весь класс, постепенно все ребята начинают работать в хорошем темпе. Проговаривание – своего рода предупреждение ошибок.

Зрительный диктант. Цель – предупреждение ошибок. На доске записываю текст. Этот текст выразительно читается, затем выделяются наиболее интересные с точки зрения орфографии слова, объясняется их правописание, отдельные слова проговариваются. Затем учащимся предлагать «сфотографировать» отдельные слова и увидеть их внутренним зрением (закрыть глаза и написать). Текст на время закрывается, и дети еще раз отвечают на вопросы, проговаривают трудные слова. Класс настроен, написать текст без ошибок. Попутно оттачивая зрительную память.

Диктант «Проверяю себя». Выполняя этот диктант, учащиеся могут спрашивать у учителя, как пишется то, или иное слово.

Специально организованное списывание по алгоритму.

Каллиграфические упражнения, которые предусматривают исправления учениками умышленного допущенных в текстах ошибочных написаний.

Диктант с постукиванием. Во время диктанта учитель постукивает по столу в тот момент, когда произносит слово с орфограммой. Это постукивание заставляет ученика думать.

Важно выполнять работу над ошибками.

Орфографическая зоркость легко поддается учету. Для этого можно использовать тесты.

Систематическая работа над словом способствует развитию умственной деятельности учащихся – учит их выполнять целый ряд мысленных операций: наблюдение, сравнение, сопоставление, установление сходства и различия. А это в свою очередь ведёт к эффективности усвоения норм правописания, прививает интерес и желание решать орфографические задачи, развивает орфографическую зоркость учащихся. Литература.

1. Волина В.В. Весёлая грамматика. М., 1995.

2. Иванова В.А., Потиха З.А., Розенталь Д.Э. Занимательно о русском языке.

3. Ленинград, 1990.

4. Калугин М.А После уроков: кроссворды, викторины, головоломки. Ярославль, 2000.

5. Купров В. Д. Домашние задания по русскому языку / Начальная школа, № 12 –1988, с. 19 – 24.

6. Львов М. Р. Правописание в начальных классах. М., 1990.

7. Фролова Л.А. Развитие орфографической зоркости младших школьников. Магнитогорск, 1990

Жаңа білімге замануи көзқарас

Кульмуратова Г.А. №51 гимназия

ХХІ ғасыр-жаңа технология мен ақпараттандыру ғасыры. Өскелең елдің айбынды болашағы үшін – ең әуелі сапалы білім қажет. Ол үшін еліміздің білім саясатындағы ғылым-техникалық әлеуетін жұмылдыру, ғылымның басым бағыттарын дамыту жолындағы ресурстарды шоғырландыру, оның жетістіктерін өндіріске енгізу инновациялық дамудың негізгі көзі.

Білім мен ақпарат дамыған қоғамда білім беру жүйесі инновациялық экономиканың негізгі бөлігі болып табылады.

Білім берудің негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.

Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңестігіне кіріктірумен сипатталады. Қазіргі таңда мемлекеттік тілді оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру жүйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі –білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау керек» деп көрсетілген[1,5].

Қазақстанда білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстандық білім беру жүйесін жақсарту үшін, ең алдымен педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, біліктілігін дамыту бағытына үлкен мән берілген. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар, өзгерістер мен жаңалықтар мұғалімнің өткені мен бүгіні, келешегі мен болашақ жайлы ойланып, жаңа идеялармен жұмыс жасауға негіз болады.

Елбасымыздың жолдауында айтқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін, заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 30 елдің қатарына жеткізетін – білім. Ғылым мен техниканың күн санап өсуіне байланысты педагогика ғылымының теориясы мен оқыту үрдісі де түбегейлі өзгерістерге ұшырауда[3,6]. Соған орай оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Осы тұрғыда әр пән мұғалімдерінің оқыту әдістерін, жаңа технологияларды таңдап пайдалану және авторлық үлгілерді қолдану мүмкіндігі берілген. Отандық әдіскер ғалымдар жасақтаған «Модульдік оқыту технологиясы» (М.Жанпейісова), «Деңгейлік тапсырмалар» (Ж.Қараев) пән сабақтарына арналған «Сатылай кешенді талдау» (Н.Оразақынова) т.б технологиялары мұғалімдердің қызығушылығын арттырып, оқу үрдістеріне кеңінен ендірілуде. Оқыту әдістерінің кез келген түрін белсенді әрекетке айналдыру-мұғалімнің әдіскерлік шеберлігі мен шығармашылық ізденісіне байланысты. Деңгейлеп оқыту технологиялары баланың жеке мүмкіндігіне бағытталған. Л.Выготский, В.Давыдов, Д.Эльконин, тағы басқа ғалымдар осыны түбегейлі зерттеп, оқыту мен даму арасындағы тығыз байланысты анықтаған. Ж.Қараевтың «Үш өлшемді әдістемелік жүйе» технологиясы оқушылардың жеке қабілеті мен мүмкіндіктеріне, қызығушылығына, психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес білім деңгейіне жетуіне жетелейді.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы-әлемнің түкпір – түкпірінен жиылған білім берушілердің (Эрик Рустем, Сьюзон Шуман) бірлескен еңбегі; Бағдарламаның негізі Ж.Пиаже, Л.Выготский, теорияларын басшылыққа алған. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой-толғаныс кезеңдерінен түзеледі.

Қай кезеңде, қай қоғамда болсын жеке тұлғаның қалыптасуы ұстаздан басталады. Білім саласындағы түбегейлі өзгерістер ұстазға үлкен жауапкершілікті талап етеді. Өздігінен білім алатын, жан-жақты ізденетін, алдағы өмір жолын өзі болжай алатын тұлға тәрбиелеу-ұстаздың қолында. Жаңа бағдарлама мұғалімдерге қазіргі заманға оқыту әдістерін жеті модуль арқылы ұсынады.

1.Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер.

2. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету.

3. Білім беру үшін бағалау және оқуды бағалау.

4. Білім беруде ақпараттық- коммуникациялық технологияларды пайдаоану.

5. Талантты және дарынды балаларды оқыту.

6. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай білім беру және оқыту.

7. Білім берудегі басқарушы және көшбасшылық. Жаңа бағдарлама бойынша жаңаша көзқарас қалыптасып, білім деңгейі биікке көтеріліп келеді.

Қазіргі білім беру жүйесінде жаңа технологияларды енгізу күннен-күнге басты талапқа айналып, осы әдістерді жетілдіре түсу қажеттігі күшейіп келеді. Мұғалімнің шеберлігі қандай жоғары болса да, мұғалім оқушының өз белсенділігін туғыза алмаса, берген білім күткен нәтиже бермейді. Оқушының тұлға ретінде қалыптасуы белсенділік арқылы жүзеге асады.

Заманауи қоғамның зиялы азаматына білім беру- сана әлеуеті жоғары дамыған, сын тұрғысынан және жаңашыл ойлай білетін, рухы мықты, өз білімін қоғамның алға басуына жұмсай алатын адамды тәрбиелеу. Білім беру бағдарламасында тәрбие мен оқыту ажырамас байланыста болады.

Заманауи мектептердің мақсаты-жоғары білімді, шығармашыл адамның үйлесімді тұлғаланып, дамуы үшін қолайлы білім беру кеңістігін жасау. Өз білімінің нәтижесінде оқушы бойында сын тұғысынан ойлау, білімін шығармашылықпен пайдалана білу, зертеушілік дағдылары, АКТ дағдылары, топта және жеке жұмыс істей білуі, тілдік дағдылары, қойылған міндеттер мен күрделі мәселелерді шеше білу дағдылары қалыптасады. Мектеп бағдарламасына кіріктірілген пәндерді енгізу оқушының жалпы дамуына және тақырыпты сабақта тереңірек зерттеп, әлем туралы тұтас ұғымының қалыптасуына септігін тигізеді.

Пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту идеясы Я.А.Коменскийден басталады.Ұлы дидакт: «Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысты көрсетіле отырып оқытылуы қажет», - деген болатын. Қазіргі таңда кіріктірілген бағдарламалар оқу-тәрбие процесін технологияландырудың бірден-бір шарты болып табылады.

Дамыған елдердің білім беру жүйесінде мынадай тенденциялар байқалып отыр: білім беру философиясы мен әдіснамасының жаңаруы; білім беру мазмұнын құру әдістерінің өзгеруі, білім беру жүйесінде жетілдірілген модельдердің жасалуы; білім беруді басқарудың тиімді жолдарының қарастырылуы; жаңа білім технологияларының енгізілуі; оқушылардың танымдық белсенділігі мен өзіндік ойлауын қамтамасыз ететін дамытушы, сындарлы білім беру моделіне көшуі; терең және белсенді кәсіби бағдар берудің ерте жастан басталуы; ұрпаққа азаматтық – патриоттық, руханиадамгершілік, көпмәдениеттілік, денсаулық сақтау және экологиялық тәрбие беру ролінің күшейтілуі, білім ұйымдарының оқушыны әлеуметтендірудегі ролінің артуы. Әлемдік білім беру жүйесіне негізделген осындай басым бағыттар ұрпақты озық, саналы дара тұлға деңгейінде қалыптастырады.

Бағдарламаның мақсаты: Жаңартылған оқу бағдарламасының құрылымын, мақсат- міндеттерін меңгерту. Курста жаңартылған оқу бағдарламасы, оқу жоспарлары, тілдік дағдылар, педагогикалық әдіс-тәсілдер және белсенді оқыту техникалары қарастырылды.

Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады.

Ата-бабамыз «Оқу – инемен құдық қазғандай» демекші, шығармашыл, ізденімпаз ұстаз ғана табысты болады, нәтижеге жетеді. Әдебиеттер.

1. Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы- 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ», 17.01.2014 ж.

2. Н.Ә.Назарбаев «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауы, 2012.

3. ҚР Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2011.

4. ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2010. 5. ҚР «Білім туралы» Заңы, Астана, 2007.

Жаңартылған бағдарлама-білім берудің жаңа мазмұны

Отаралина А.Е., №60 ЖОББМ

Жаңартылған білім беру бағдарламасының ең негізгі мақсаты-білім алушылардың оқу нәтижелерін жетілдіру болып табылады. Орта білім мазмұнын жаңартудың көптеген компоненттері, соның ішінде мұғалімдердің біліктілігін арттыру бағдарламасы осы мақсатқа бағытталған. Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңестігіне кіріктірумен сипатталады. Қазіргі таңда қазақ тілі-мемлекеттік тіл, қарым-қатынас тілі - орыс тілі және ағылшын тілі - әлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы болып отыр. Оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама. Қай елдін болсын өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім берубүгінгі күннің басты талабы болып отыр. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек. Жаңа, тез өзгермелі, білімді де білікті, тың серпіліске, өзгеруге дайын және жаңа талап межесінен көріне алатын шығармашыл да кәсіби шебер мұғалімдерді қажет етіп отырғанына көзіміз жетті. Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзыреттілігіне байланысты екенін терең түсіндік. Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім беретін адам ғана емес, сондай-ақ олардың оқудағы еңбегін қызықты, тиімді ұйымдастыра алатын, оларға үлгі болатын ерекше тұлға болуы қажет. Жаңа заман мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-қатынас барысында әрбір жағдаят үстінде ерекше білім деңгейін көрсетуді және шығармашыл шешім қабылдай алуын талап етіп отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заманның мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды меңгерген болуы керек. Соңғы жылдары педагогикалық теорияда және оқу-тәрбие үдерісінде айтарлықтай өзгерістер болып жатыр. Білім берудегі жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Солай бола тұра «кәсіби шебер» түсінігіне пәндік, дидактикалық, әдістемелік, психология-педагогикалық білім мен дағды ғана емес, педогогтің жеке тұлғалық потенциалы, кәсіби құндылықтары да жатады. Білім мазмұнын жаңарту тікелей шығармашылық ізденістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты. «Мұғалім көп әдісті білуге тырысуы керек. Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдануы керек»,-деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, қазіргі заман талабына сай білім беру мәселесі сол қоғам мүддесіне сай болуы керек. Өз ісінің шебері ғана жоғары жетістіктерге жетеді. Қазіргі таңда пәнді жақсы, терең білетін, күнделікті сабақтағы тақырыпты толық қамтитын, оны оқушыға жеткізе алатын, әр түрлі деңгейдегі тапсырмаларды білу іскерлігі, оқытудың дәстүрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс-амалдарын, құралдарын еркін меңгеретін, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыра отырып дарындылығын дамытудағы іздену-зерттеу бағытындағы тапсырмалар жүйесін ұсыну өмір талабы. Ал оның негізі бастауыш сыныптарда қаланбақ. Сондықтан да бастауыш сыныпта әр сабаққа әр түрлі тиімді әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттыру ең басты мәселе.Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.Бастауыш сынып пәндеріне арналған оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен жаңартылған білім жүйесі құзыреттілікке және сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім берудің маңыздылығы - оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АҚТ - ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу. Жаңа білім беру бағдарламасы сыни тұрғыдан ойлауға, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді (бірлескен оқу, модельдеу, бағалау жүйесі, бағалаудың тиімді стратегиялары) үйретеді. Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериялық бағалау жүйесіне өтеді.Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Бұл бағалау түрлері баланың жан-жақты ізденуіне ынталандырады. Критериялық бағалау жүйесі Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция, Финляндия сынды дамыған елдерде пайдаланылады. Бұл бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен айналысуына ықыласын туғызады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады және тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасынның бөлімдерін (ортақ тақырыптарын және белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл және баға қою арқылы өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша қолданылады.Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Оқушыларды заманауи әдіс - тәсілдермен оқытып, ой - өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр. Оның үстіне білім берудің жүйесін қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім беретін мектептерге де енгізіле бастауы көңілді қуантады.

Қорыта айтқанда, жаңартылған білім беру бағдарламасы - озық технологиялардың барлық қыр-сырларын білуге жетелейді.Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған.Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады. Жаңартылған білім - болашақтың кепілі.

Сын тұрғысынан ойлаудың мәні

Ербозымова М.Н. №60 ЖОББМ

Қазіргі кезеңде білім берудің сапасын жақсарту, әдістемелік негізін өзгерту заман талабына сәйкес туындап отырған қажеттілік. Өйткені, мектептің әр күні көптеген ғылыми жаңалықтарға, терең әлеуметтік өзгерістерге толы. Бұрын оқу үрдісінде мұғалім басты роль атқарған болса, қазір оқушының белсенділік көрсететін кезі туды. Сабақ мұғалімнің емес, оқушының іс-әрекетімен бағаланады. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында қолданылатын технологиялар баршылық. Солардың бірі «Сын тұрғысынан ойлау технологиясы». Бұл технология Кеңес өкіметі кезінде 1973 жылдан, Қазақстанда 1997 жылдан бері таныла бастады. Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау, яғни, RWCT жобасы 29 мемлекетте қолданылады.Технологияның негізін қалаушылар американдық ғалымдар Чарльз Темпл, Джон Дьюи, Мередит. «Оқу және жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау технологиясы» RWCT Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы - әлемнің түпкір - түпкірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Кезінде жоба ретінде ұсынылып, көпшіліктің қолдауын тапқан бұл технологияда Ж.Пиаже, Л.С.Выготский, ЭльконинДавыдовтардың, басқа да ғалымдардың еңбектерінің ең құнды жерлері көрініс тауып, идеялар тоғысып, біріктірілген іспетті.

Бірнеше жылдан бері ағарту саласында жұмыс істеп келемін. Сонда байқағаным, олар өз ойларын толық жеткізуде қиналатындықтары. Мен енді тіл дамыту жұмысына көп көңіл бөле бастадым. Осы жерде маған көмекке сын тұрғысынан ойлау (СТО) жобасы келді.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни Л. Ситл, Куртис С. Мередит, Чарльз Темпл. Жобаның негізгі Ж. Пиаже, Л.С. Выготский теорияларын басшылыққа алады [24].

Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізде Джордж Соростың ашық қоғам институты, «Сорос-Қазақстан» қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады.

«Сыни тұрғысынан ойлау» ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.

Сын тұрғысынан ойлау деңгейіндегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғары сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау аса дұрыс түсінік емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.

Сын тұрғысынан ойлау жобасының әдіс-тәсілдері оқушыларды тынымсыз ізденімпаздыққа баулиды. Баланың еркін де терең ойлауына, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады. Оқушының ізденісі жеміссіз болмақ емес. Дәстүрлі білім беру кезіндегі оқушыны сын тұрғысынан ойлайтын оқушымен салыстырғанда нәтижесі жақсы болды.

Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төменгі шаралар орындалуы шарт:

1. сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек;

2. оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру;

3. әртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау;

4. үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау;

5. кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айна-лдырмау;

6. оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету; 7) сын тұрғысынан ойлауды бағалау.

Ал оқушылардан осыған байланысты:

• сенімділікпен жұмыс жасау;

• бар ынтасымен оқуға берілу;

• пікірлерді тыңдау, құрметтеу;

• өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет.

Тек сонда ғана олар:

• мен осы мәселе туралы не ойлаймын?

• осы мазмұннан алған ақпарат менің бұрынғы осы мәселе туралы білетініме сәйкес пе?

• осы ақпаратты үйрене отырып мен бірдеңе жасай аламын ба?

• маған бұл жаңа ойлар, идеялар қаншалықты әсер етті? деген сауалдар төңірегінде ойлауға үйренеді.

Сыни ойлау деген не?

Сыни ойлау- өзіндік ойлау. Сыни ойлау - сұрақ қоюдан және шешімін талап ететін проблемаларды айқындаудан басталады. Оқушы өзі сұрақ қойып, шешімін өзі айқындайды. Сыни ойлау- әлеуметтік ойлау, бірлесе оқыту идеясы. Мақсаты: Барлық жастағы оқушыларға кез - келген мазмұнға сын тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға, саналы шешім қабылдауға сабақтарға үйрету. Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда, оқушылардың білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға, тез арада дұрыс шешім қабылдауға көмектесетін бірден - бір тиімді технология. СТО технологиясын пайдаланатын әр ұстаз өз педагогикалық қызметінде, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым - қатынасқа деген де көзқарасының мүлдем өзгергенін байқайды.

Сыни ойлау сабағының құрылымдық формуласы 3 кезеңнен (ERR) тұрады:

I.Қызығушылығын ояту( «көпір жасау», ой қозғау) - Эвокация - қызу оқу жұмысымен шұғылдануға қызығушылықтың оянуы. Бұл кезеңде мұғалім бұрынғы білетін білімдерін жаңа материалмен ұштастыруға жағдай жасайды. Сабақтың мазмұнына сай алынған стратегиялар арқылы оқушылардың ойы шыңдалып, аршылады. Сабаққа белсенділігі, ынта - жігері артады. Бұл кезеңде мұғалім жаңа ақпаратты таныстырады.Тақырып бойынша жұмыс жасауға итермелейді.Таңдап алынған стратегияларға байланысты өз бетімен білім алуға көмектеседі.

І. Мағынаны таныту ( мағынаны ажырату) - Реализация- оқып жатқан тақырыптардың қажетін түсіну.

ІІ. Мағынаны тану кезеңі негізгі кезең сондықтан оқылып жатқан материалдың қажеттілігін түсіндіреді.

III. Ой-толғаныс ( рефлексия, жаңа білім құрастырылады)- Рефлексия - тұжырымға келу, қорытындылау, жаңа білімді бекіту. Бұл бағдарламаның қорытынды үшінші кезеңінде үйренгенін саралап, салмақтап ой елегінен өткізеді, білімді бекітеді. Оқушылар осы кезеңде өз шығармашылықтарын көрсете алады. Өзіне және сыныптастарына сын көзбен қарайды. Өздерін бағалайды. Оқып, білгендерін таразылайды.

Құрылым былай болуы да мүмкін: ER ( ERR) R. Бұдан шығатын тұжырым: сабақ кезеңі тізбектей ғана емес, айналмалы циклді құрылым. Білім берудің маңызды шарты оқу үрдісінде оқушылардың қызығушылығын арттырып, өздігінен білім алуға құштарлықтарын дамыту болып табылады. Ендеше, дәстүрлі сабақта оқушы мұғалімнің көмегімен білім алса;

• оқушы мұғалім білім;

• сыни тұрғыдан ойлау сабағында оқушы білімге өзі жетеді, мұғалім тек бағыт беруші; - мұғалім оқушы білім.

СТО мен дәстүрлі сабақтарды салыстырсақ:

СТО сабақтарда	Дәстүрлі сабақтарда
Оқушылар жекелей, жұппен, топпен жұмысты жақсы ұйымдастырады.	Оқушы бірден жұмысқа кірісіп кетпейді.
Өз беттерімен жұмыс істеу қабілеттері, белсенділіктері басым.	Белсенділік орташа, мұғалімнің көмегін керек етеді.
Шығармашылық қабілеттері артады, топтағы	Шығармашылығы бірқалыпты, ынта-

әр оқушының жауапкершілігі басым. ықыластарын білдіре қоймайды.

С ТО - дамыту сабақтарының мақсаты біреу нақты сабаққа байланысты. Міндеттері үш түрлі болады. Олар: мазмұнға байланысты, СТО -ды дамытуға байланысты, топпен жұмысқа байланысты. Сабақ құрылымы үш кезеңнен тұрғанымен, ондағы қолданылатын стратегиялар ауыса береді. Ал, кейбір стратегиялар кезеңге нақты арналған. Сол себептен, орынымен пайдаланған ұтымдырақ болады. Сабақ кезеңдері байланысты қолданылатын стратегияларға тоқталып өтейік:

	№	Cабақ кезеңдері	Қолданылатын стратегиялар
	1	Қызығушылығын ояту	Болжау кестесі, Тірек сөздер, Венн диаграммасы, Т кестесі, Бір айналым күнделік, Блум таксаномиясы, Миға шабуыл, Топтастыру
	2	Мағынаны тану кезеңі	Т кестесі, Пікір - талас, Аквариум, İNSERT, RAFT, ДЖИК СО, Куббизм, Геометриялық фигуралар, Бір айналым сұхбат, Түртіп алу, Жұпта талқылау, Бағытталған оқу, Талдау картасы, Топтастыру
	3	Ой толғаныс кезеңі	Эссе, Топтастыру, Пирамида, Құндылық сызығы, Т кестесі, Sinkuein немесе бес жолды өлең, RAFT, Түйін сөз, Семантикалық карта, Концептуалды таблица, Бір айналым сұхбат,

Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қолдануымен жүргізілген сабақтың жоғары деңгейде өтуінің алғы шарты оның қағидаларында, яғни, стратегияларында. Стратегия дегеніміз - философия, әдістемелік ұстаным. Мұғалім мен оқушы кез келген стратегияның әдіс-тәсілін, қыр-сырын жетік түсіне білуі қажет. Сонда ғана жұмыс нәтижелі болмақ. Стратегиялар оқушыларды шығармашылықпен әрекет етуге, ізденімпаздыққа баулиды, еркін, терең, жан-жақты ойлауына, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады, стратегияның 80-нен аса түрі бар. Жұмыстың ыңғайына қарай стратегияларды өзгертіп те жіберуге болады. СТО технологиясын пайдалана отырып, сабақ құрылымын жоспарлауға шығармашылықпен қарау, әдістемелік лабораторияны жинақтау секілді мүмкіндіктерге қол жеткіздім. Оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, жазу мен оқу арқылы сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін арттыру мақсатында қолданып жүрген стратегиялардың мүмкіншіліктеріне тоқталайын:

РАФТ Бұл стратегияны «кейіпкерге хат» деп алса да болады. Формасын түрлендіруге мүмкіндік бар: хат, хабарландыру, жеделхат, өтініш, бұйрық, жарнама. Оқушы жұмысқа кіріспес бұрын мәтіннің мазмұнын жетік түсінуге тырысады, ол үшін оны бірнеше қайтара оқып, ой елегінен өткізеді. Рафт оқушылардың тілін дамытады, қиялын өрбітеді, өз ойларын қағаз бетіне түсіру арқылы эссе жазуға жетелейді, ресми іс қағаздары жөнінде түсініктері қалыптаса түседі.

Жуан-жіңішке сұрақтар: оқушылар мәтінмен жұмыс істей отырып, мәтін мазмұны бойынша өздері тың сұрақтар құрастырады. Бұл дегеніміз, оқудың барлық әдістерін меңгеру болып табылады. Өйткені, оқушы алдымен қатесіз, түсініп оқуға тырысады, қойған сұрағына өзі жауап беруге дайын тұрады, басқа балалардың сұрақтарын мұқият тыңдап, сұрақ құрастырудың қиын жұмыс екенін біліп, ең үздік сұрақтарға ілтипат білдіреді.

Қосжазба күнделігі: мәтінде берілген оқиғаларға өзінің пікір жазады, ендеше, оның сөздік қоры молаяды, кейіпкердің жан дүниесін түсінуге тырысады.

Осындай жұмыстар арқылы ең әуелі оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы артады, бір-бірімен пікір алмасып, сөздік қоры молаяды, еркін сөйлеу, өз ойларын жеткізе білу дағдылары қалыптасады, оқулықпен жұмыс істеуге, бір-біріне жүйелі сұрақ қоя білуге дағдыланады. Бұл кестедегі көрсеткіштер арқылы СТО технологиясының мүмкіндіктері негізінде оқушының субъект ретінде қаншалықты өскенін аңғаруға болады.

Миға шабуыл стратегиясы - бұл ұжымдық талқылау, мәселенің шешімін іздеуде қолданылатын тиімді әдіс. Қандайда бір проблеманы әр мүшенің пікірін еркін тыңдау арқылы шешу. Миға шабуыл стратегиясының өзіндік ережесін сақтап, дұрыс пайдаланса оқушының стандарты емес шығармашыл ойлауын жақсы дамытады. Мұғалім топ құрады да, қандай да бір проблеманың шешімін табуды өтінесіз (айтасыз). Барлық оқушылар өз пікірлерін айта бастағанда, ешкім оның ойын бөліп, өз пікірін айта алмайды және бағаланбайды. Іс -тәжірибеден байқағанда бірнеше минут ішінде көптеген пікірлер яғни шешімдер табуға болады. Бұл жерде пікірдің көптігі мақсат емес, ол тек нақты саналы шешім қабылдауға негіз болады. Қағидасы:

• Ұсынылған пікір бағаланбайды, сыналмайды.

• Жұмыс пікірдің сапасына емес санына бағытталған (неғұрлым пікір көп болса, соғұрлым нақты шешім қабылдауға таңдау болады).

• Барлық пікірлер «бір ауыз сөзбен» жазылып отырғаны жақсы.

• Белгіленген уақыт сақталуы тиіс.

ДЖИКСО стратегиясы - ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты: жалпы мәселені алдымен жұпта сосын ұжымда талқылау. Қолданылуы: Алдымен сынып 4 топқа бөлініп отырады - бұл жұмыс немесе бастапқы топтар деп аталады. Бірдей мәтін бөлігін алған оқушылар енді эксперт немесе жанұя топтарын құрады, яғни эксперт топтар басқа топ құрады, мәтіннің бірдей бөліктерін талдайды. Төрт логикалық бөлікке бөлінген мәтіннің 1 - бөлігін бірлер, 2 - бөлігін екілер, 3 - бөлігін үшіншілер, 4, 5- бөліктерін - бесінші және төртінші топқа бөлінетін оқушылар алады. Келесі кезекте бастапқы топтар қайта табысып, үйреніп келген бөліктерінің мазмұнын ортаға салады.

INSERT немесе түртіп алу стратегиясы - түртіп алу әдісі. Қолдарына қарындаш алып, «v»- білемін, «+» - білмеймін, «-» - мен үшін жаңа білім (ақпарат), «?» - мені таң қалдырды - деген белгілерді қойып отырып мәтіннің мазмұнын түсінеді. Бұл әдіс оқығанын саналы түсінуге, өз ойын басшылыққа алуға, ойын білдіруге үйрететін ұтымды әдіс.Оқушылар білгендерін анықтап, білмейтіндерін сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білетіндерімен жаңа материалды байланыстыруға дағдыланады.

Кубизм стратегиясы - Ойын арқылы оқыту. Кубиктің алты жағына жазылған сөздер бойынша жұмыс жасайды. Қандайда бір затты жан жақты талдайды, талқылайды, сол арқылы білімдерін қайталайды, жаңа білім қосады. Кубикпен жұпта немесе топта жұмыс жасайды. 1, 2 - сыныптарда үш жағын ғана пайдалануға болады. Бастауыш сыныптарда түрлі - түсті түрде пайдалануға болады.

Sinkuein немесе бес жолды өлең стратегиясы - оқушы берілген тапсырма бойынша өлең құрастырады.

Кім?- Ана

Қандай? -Мейірімді, ақылды

Не істеді? -Бағады, тәрбиелейді, өсіреді.

Түйін -Ағайын - алтау, ана -біреу.

Синоним- Адам

RAFT стратегиясы - Оқушы қандайда бір объектіні алып, сол рольге еніп өз ойын жазады. Бұл стратегияны қолдануда бала сол зат туралы ойын жазба түрде, бірінші жақта хабарлайды. Мысалы: Мен қазақтың қара домбырасымын. Менің күмбірлеген қоңыр үнімді ұнатпайтын қазақ жоқ. Мен әр қазақтың төрінде ілулі тұрамын. Мен адамның көңіл - күйін шектерім арқылы жеткіземін. т.с.с

Геометриялық фигуралар стратегиясы - бұл стратегияның құралдары геометриялық пішіндер. Мақсаты: оқушының сөздік қорын, әдеби, мәдени сөйлеу тілін, күрделі ойлау қабілетін дамыту. Себебі бала оқылып отырған мәтіннің кейіпкерлерінің мінез-құлқына, сипаттама бере отырып қорытынды жасайды. Кейіпкерлерді түрлі фигуралардың сипатына қарай ұқсастығын табады. Жұмыс жұпта немесе топта орындалады.

Белгілі тақырыптағы ойды сын тұрғысынан қарай отырып, ой-толғау, суреттей алу, еске түсіру, болжау оқушыны да, жаңа бір әлемнің жаңалығын ашқандай қалыпқа жеткізеді. Әрі қарай ойын айтуға ынталандырады. Бұрынғы қолданылған оқыту әдістерінде мұғалім басты орын алып оқушы тек тыңдаушы ғана болса, қазіргі сын тұрғысынан шыңдалған ойлаудың арқасында оқушы білім негіздерімен толығып, болашақты ойлауға құлшыныс алады. Сондықтан сын тұрғысынан ойлау - өте күрделі маңызды құбылыс.

Қазақ тілі сабақтарында ойын технологиясын қолдану

Дуйсенкулова М.Қ. №60 ЖОББМ

Теориялық негізі: еңбек, ойын және оқу ерте кезден-ақ адам тіршілігінің негізгі үш тірегі болып есептелінген. Ол балалар үшін кәмелетке келгенше жүріп өтетін өмір сатысы. Ойын технологиясы балалардың айналасын тану қызметіндегі белсенділігі мен шығармашылығының қалыптасуына жолды кең ашатын табиғи құбылыс. Атақты педагогтар В.А.Сухомлинский, Н.К.Крупская, К.Д.Ушинский ойынның балалардың ой өрісін дамытуда, дүние танымын қалыптастыруда практикалық маңызы зор екенін атап көрсеткен. Қазақ халқының ұлттық ойындарының педагогикадағы ролі туралы алғашқы пікірлерін айтқан Ә.А.Диваев, М.О.Әуезов.

Ойын технологиясы:

1.Қызығушылықты дамытып,білімге деген ынта жігер құштарлығын арттырады

2.Дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастырады

3.Ұлттық ойын салт-дәстүрді білуге тәрбиелейді

Ойын - оқу үрдісіндегі оқытудың әрі формасы, әрі әдісі ретінде дербес дидактикалық категория. Ойын элементтерін қолдану орыс сыныптарда өте тиімді деп ойлаймын,себебі тез жазу, оқу, мазмұндау дағдылары қалыптаспаған оқушыларды бірыңғай жаттығу жұмысы жалықтырады, ал ойын технологиясы керісінше пәнді сүюге, қызығуға ықпал жасайды. Ой белсенділігін арттырудағы маңызы зор.

Оқытуда ойын элементерін қолдануда мына талаптар орындалу қажет:

1.Оқушылардың қажетті сөздік минимумы болуы тиіс.

2.Белгілі бір мақсатқа құрылуы керек.

3.Ойындар тақырыпқа сай болуы керек.

Ойын ережелері оқушылардың түсінуне оңай, қарапайым әрі қысқа болуы шарт. Ойын түрін пайдалану арқылы жаңа материалды жеңіл де тиянақты, нақты түсіндіруге, меңгеруге жағдай жасалып, ол оқушының санасында берік сақталатын болады ойын түрін қолдану оқушыларға ерекше әсер етеді, оны дұрыс жоспарлау ұтымды. Сынып оқушылары түгел қатысады.

Дұрыс нәтижеге жету үшін:

1.Әр ойынның тәрбиелік, білімдік, дамытушылық маңызы айқындалуы керек

2.Жас психологиялық ерекшілігі сақталуы керек

3.Қауіпсіздік техникасы эстетикалық талапқа сай болуы керек Ойын технологиясындағы тапсырмалардың мақсаты:

«Әрбір бала - болашақ данышпан» деген қағиданы ұстана отырып, балаларды қиялдай білуге және ойын ашық та мазмұнды жеткізуге машықтандыру. Балалардың жылдам ойлап, шешімін таба білуі, іс-әрекет нәтижесін тілмен жеткізе білуі.

Шығармашылық бағыты:

Белгілі тақырып бойынша сөйлеу мәдениеті мен қиыннан қиыстыруға үйрету, сиқырлы объектілер әдісі-образға еніп сөйлеу, тақырыптық диалогтар құрастыру. Бір-бірімен ақылдасу, сөйлеу мәдениетінің, сыныпта белсенділік пен ұйымшылдық пайда болуы.

Күтілетін нәтижесі:

Жаңалықты, ұйымшылдықты сезіну, танымдық белсенділігінің артуы, құрастыру шеберлігінің жақсаруы, сөздік қорының артуы, өз ойын тұжырымдап қорытынды шығаруы, шығармашылық жұмысты асыға күтуі.

Орыс мектептеріндегі қазақ тілін оқытуда ойын түрлерін мынадай мақсаттарда қолдану тиімді:

1. Әліпбиді дұрыс меңгерту;

2. Оқу дағдысын қалыптастыру;

3. Орфографияны дұрыс игеру;

4.Лексиканы меңгерту;

5.Грамматикалық құрылымды меңгерту;

6.Оқушының ойын дамыту, дұрыс жазу, дұрыс айту, дұрыс оқи білу дағдыларын қалыптастыру.

Оқушының ойынға белсенді қатысуына қарай еңбегі бағаланады. Сабақ тартымды болуы үшін әр түрлі ойындарды дұрыс қолдана білген жөн. Сонда ғана ойын қызықты да нәтижелі болады. Ол үшін ойын түрлерін дұрыс таңдап алу керек. Бұл оқушыларды жалықтырып, шаршатып алмау мақсатында қолданылады. Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен мүмкіндіктерін толық пайдалану және оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып отыру үшін ойын элементтерін пайдаланудың орны ерекше. Тіл сабақтарында грамматикалық ойын элементтері жаңа тақырыпты түсіндіру, өткенді қайталау кезінде екі-бес минут көлемінде жүргізіледі. Тиімді пайдаланылған ойын элементтері -мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, сапалы меңгеруіне сенімді көмекші бола алады. Балалар тез сергіп, тапсырманы жылдам, қатесіз орындай алады. Ойын оқушылардың грамматиканы меңгеруіне, жазу тілін дамытуына мүмкіндік береді. Ойланғыштық, ізденімпаздық қабілеттерін арттырады, сөздік қорларын молайтуына көмектеседі. Сонымен қатар түсінбегенін түсінуіне әсер етеді. Ойынның көптеген түрлері бар.

1.Ой-өрісін дамыту ойындары(грамматикалық, дидактикалық материалдағы ойындар)

2.Қимылды әрекет ойындары

Қимылды әрекет ойындарын сыныптан тыс іс-шараларда, ал ой-өрісін дамыту ойындарын көбіне сабақтарда пайдаланған жөн.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару жолдарын іздестіру барысында грамматикалық ойындар арқылы бала белсенділігін арттырудың нәтижелі болғанын байқадық.

Мысалы: әріптерді өткен кезінде кез-келген әріпті таныстырарда, дәлірек айтсақ, Б б дыбысы мен әрпін өткенде «Дыбыстық жаттығу» ойыны жүргізілді.

Қой қалай маңырайды? (Бе-е-е) деп айтқызып, қай дыбыстан басталатыны сұралады. Балалар б дыбысын айтады.

Осы сабақта «Кім байқады?» ойыны ойналады. Сөздерден бірдей дыбыстарды табу керек:

барабан, балға, балта, балық, баға, бала, бота, бұзау. Суреттер ілініп, заттардың аты аталады.

бота алма қой ара

Бірінші дыбыстарды қосып оқығанда суда және құрлықта тіршілік ететін жануар атын оқуға болады. (Бақа)

«Ұйқасын тап» ойыны.

Бала (қала, дала, т.б.)

«Буындық лото» ойыны. Сөз құрау.

Ба, бұ, бо, ран, қа, та, нан.

«Жоғалған әріп» ойыны. Алғашқы әріптерін табу керек.

Мысалы: С дыбысы мен әрпін өткенде.

... абақ, ...өз, ...ынып, т.б.

«Толықтыр» ойыны. Магнит тақтаны пайдаланып, оқушылар көзін жұмған кезде заттардың бірі алынады. Сол затты оқушылар табуы керек.

«Кімнің даусы қай жақтан шықты?» ойыны. Бұл ойында оқушылардың кеңістік туралы түсініктері пысықталдады.

«Поезд құрастыр» ойыны. Реттік ұғым беріледі. 4-5 оқушы тақта алдына шығып, алдымен кім тұрды? Ол нешінші вагон. Содан кейін ше? т.с.с.

«Қай әріпті жоғалттым?» ойыны.

...й , д...п, шан..., та..та, та..ия, с..укеле т.б.

Жеке сөздерге арналған карточкалар дайындалды.

Мысалы, кіта..., б...лық, ...ғаш, т.б.

Буын тақырыбын өткенде «Қай буынды жоғалттым?» ойыны ойналды.

Бұл ойында бір буыны қалдырылып кеткен сөз карточкалары жасалды.

Са..., мы..., қар...ғаш, т.б.

...ма, ба...пан, пар..., т.б.

«Қай сөзді жоғалттым?» ойыны.

Бір сөзі кем сөйлемдер дайындалады.

Мысалы: Сара ... тепті.

...балық аулады. т.б.

«Артық сөзді тап» ойыны.

Қалам, парта, сынып, өшіргіш, қайың, мұғалім, дәптер (Жауабы: Қайың, өйткені қайың ағаш, ал қалғандары мектеп заттары).

«Кім тез»ойыны

1.ңақарт

2.пақна

3.уарзын

4.рымма

5.мысума

6.рқүқыйке

7.арқаша

8.зақан

9.лежсантоқ

10.мазыт

11.деліш

12.суірә

Ойын арқылы сөздің антонимін табуға, буыннан сөз құрауға үйренеді. Мысалы: «Керісінше» ойыны.

Жоқ-бар

Ал-бер

Аласа-биік

Қорқақ -батыр т.б.

«Кім көп біледі?» ойыны.

«Д» дыбысы мен әрпін өтетін болсақ, «д» дыбысынан басталатын сөздерді кім көп айтады. «Көмекші сурет» ойыны.

Бұл ойынды пайдалану тиімді.

Мысалы: «ш» әрпін үйрену сабағында мұғалім:

Балалар, бүгін біз үйренетін әріп пен дыбысты таныстыруға Шара деген қыз келді, -деп, шана сүйреткен қыздың суретін тақтаға іліп қоюы керек. Содан кейін Шара, шана сөздерінің бірінші дыбысын тапқызып, онымен таныстыру керек. Осындай ойындар балаларды қызықтырады әрі ойлау қабілеттерін арттырады. Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен мүмкіндіктерін толық пайдалану және оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып отыру үшін ойын элементтерін пайдаланудың орны ерекше. Тиімді пайдаланылған ойын элементтері-мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, сапалы меңгеруіне сенімді көмекші бола алады. Балалар тез сергіп, тапсырманы жылдам, қатесіз орындай алады.

Ойын оқушылардың грамматиканы меңгеруіне, жазу тілін дамытуына мүмкіндік береді. Ойланғыштық, ізденімпаздық қабілеттерін арттырады, сөздік қорларын молайтуына көмектеседі. Сонымен қатар түсінбегенін түсінуіне әсер етеді. Ойын-балалар үшін күрделі әрекет. Ойын барысында өздерін еркін сезінеді, ойын түрін әр баланың өзіндік ерекшеліктеріне байланысты ұйымдастыруды ұмытпаған дұрыс. Кейбір балалар ойын үстінде қуанып, өзін еркін сезініп ойнайды, шаттанып, ерекше түсініп, тапқырлық көрсете білсе, ал біреулері өзіне-өзі сенімсіз, ынтасыз ойнайды. Ондай жағдайда мұғалім сол балаларды жетекшілікке ала отырып, көмектесе білуі керек. Әр ойын баланы сабақта шаттандыратындай, ойын оятатындай, іскерлігін дамытатындай болуы тиіс. Бастауыш мектепте пәндерді оқытуды жетілдірудің жаңа технологиясын іздестіру жолында жаңашыл педагогтар, мұғалімдер еңбек етуде. Олар оқу белсенділігін арттыру жолдарының бірі ойын элементтерін тиімді пайдалану екендігін байқатады. Ойын түрлерін жіктеп алып пайдалану оқушыларға бір ізді, жүйелі түрде жұмыс жүргіуде маңызы зор. Тақырыптан ауытқымай, біркелкі жұмыс жүргізуде басшылық жасауға негіз болады. Тағы бір айта кететін мәселе-осы бағыттағы тәрбиені оқушыларға беруде оның әдістемелік амалдарында да белгілеудің маңызы зор. Яғни, осы ойын түрлерін қандай жолмен, қалай үйрету мәселелері шешіліп отырылуы қажет. Оны топқа бөліп қарастырдық.

Сабақ барысында (жоғарыда айтылғандай)

-Сынып сағаттарында

-Сыныптан тыс жұмыстарда

-Жалпы мектеп көлеміндегі іс-шараларда

-Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстарда

Міне осындай грамматикалық ойындарды өткізе отырып балалардың көбіне жоғалған әріп, буын, сөз ойындарын ұнататынын байқадық. Бұл ойындарды сыныптан сыныпқа көтерілген сайын күрделендіріп отыруды жөн көреміз. Сонымен қатар қиыншылық тудыратын ойындар да болды. Мысалы: «Керісінше» ойынын ойнағанда, кейбір оқушылар әріптерді шатыстырып жіберді. Д орнына Б жазып қойғандар бар. Қателер сыныптың басқа оқушылары арқылы түзетілді. Ойыноқытудың әдісі, тәсілі, құралы, әрі сабақты ұйымдастыру формасына айналғанда бала үшін мектеп «қуаныш мектебіне» айналмақ. Бала өмірі ойынмен байланысты. Бала ойынсыз өсе алмайды. Бұлөмір заңдылығы. Мектеп оқушылары өздеріне тән ерекшеліктерін сабақ үстінде, ойын үстінде көрсетеді, білімді ойын арқылы ала алады. Сондықтан сабақта ойын арқылы білімін шыңдап, ойөрісін кеңейтеді. Ал, ойынның өз мақсаты, жоспары, тәрбиелік мәні, қажетті заттарға ерекшеліктері болады. Сол ойын арқылы бала өмірден көптеген мәліметтер алады. Баланың жас ерекшелігіне, зейініне сай ұйымдастырылған ойындар баланың ақылын, дүниетанымын кеңейтеді. Психологтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскенде еңбек үстінде сондай болады дейді. Сондықтан ойын адамның өміртанымының алғашқы қадамы. «Сын түзелмей, мін түзелмейді»-дегендей жұмыстың ақсап жатқан жақтарын әлі де болса дұрыс жолға қойып, жетілдіруді өз міндетіміз деп есептейміз. Сыныпқа келген оқушылардың бастапқы кездегі деңгейі мен қазіргі кездегі деңгейін салыстырсақ, кішкене де болса еңбегіміздің әсері тиген сияқты.

Еліміздің болашағы балаларда болғандықтан, оларға жаңаша білім беру керектігін мақсат қоя отырып, «Ойын арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту» проблемасы бойынша жоспарланған жұмыстарымызды толығымен орындау үшін өз тәжірибемізді жетілдіру барысында көптеген жұмыстар күтіп тұр деп ойлаймыз. Әдебиеттер.

1.Бастауыш мектеп, №5, 2014ж.

2.Начальная школа Казахстана, №6, 2012г.

3.Интернет ресурс. Ашық сабақтар фестивалі.

4.Әдістемелік журнал «Қазақ тілі мен әдебиет орыс кластарында»№3 2014 ж

5.Қазақстан мектебі, №5, 2014ж

Тиімді әдіс-тәсілдер- сапалы сабақ кепілі

Нуркасова А.Е. №60 ЖОББМ

Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы бүгінгі басты міндеттерінің бірі - болашақ ұрпаққа терең білім беру. Ал, оның негізі жалпы білім беретін мектептердің оқыту үрдісін жақсартуға білім саласына жаңа технологияларды енгізу болып табылады. Оқу - тәрбие үрдісіне жаңа инновациялық әдіс тәсілдерді енгізу оқушылардың білімге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып өз бетімен ізденуге шығармашылық еңбек етуге жол салады. Пәндерді оқытуда тиімді әдіс - тәсілдерді пайдалана отырып, сабақты қызғылықты да тартымды өткізу мұғалімнің шеберлігіне байланысты екені баршамызға мәлім. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ертеңгі күннің бүгінгі күннен асып түсуіне ықпал етіп, адамзат қоғамын алға қарай жетелеуші құдіретті күш тек білімге ғана тіреледі. Білім беруге заман талабы тұрғысынан жеке тұлғаны дамытудағы қоғамның рухани және адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда білім беру саласына - баса назар аударарлық мәселе. Баланың қызығушылық қабілеттерін дамыту «қабілет» ұғымының мәнін терең түсініп алуды талап етеді. Қазіргі кезде бұрын тәжірибеде болмаған жаңаша оқытудың тиімді тәсілдерін қолданып, жетістікке қол жеткізіп, оқушының сабаққа деген қызығушылығы артып, келе жатқанына көз жеткіздім. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстанды одан әрі дамыту бағытында «100 нақты қадамды» белгілеп бергені мәлім. Соның ішінде елдегі білім беру саласына да ерекше көңіл бөлінген. Мысалы, 76-қадамда «ЭЫДҰ елдері стандарттарының негізінде адам капиталының сапасын көтеру, 12 жылдық білім беруді кезеңкезеңмен енгізу, функциялық сауаттылықты дамыту үшін мектептегі оқыту стандарттарын жаңарту. Жоғары сыныптарда жанбасылық қаржыландыруды енгізу, табысты мектептерді ынталандыру жүйесін құру» делінген.12 жылдық білім беруге көшу - неше жылдан бері ел арасында айтылып келе жатқан күрмеу қиын мәселе еді. Күнделікті тәжірибеде жүйелі түрде жүргізілетін оқулықтың талдауы, қосымша құралдардың сараптамасы сияқты толып жатқан жұмыс барысындағы іс-шаралар арқасында 12 жылдық эксперименттік байыбына бара бастадық. Оның пайдасы мен қажеттілігін біле бастадық. «Өрмекшінің өрмегі», «Планшет», «Қораптағы сұрақ», «Серпілген сауал» әдістәсілдерін қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарының арттатындығын аңғардым. Сабақ барысында ресурстарды молынан қолдануға тырысамын. Мәселен, «Сандық заңдылықтар» тақырыбымен таныстыруда жұмыртқа қорабы мен қызыл, көк кішкене шарларды қолдану арқылы оқу мақсаттарына жеттім. Осы ресурстарды «Ондықтар мен бірліктер» тақырыбында да қолдандым. Яғни, қолжетімді ресурстарды дұрыс, әрі ұтымды пайдалану тиімді.«Планшет» әдісін көбінде «Блиц-турнир» өткізгенде қолданамын. «Блиц-турнирді» сабақтың қорытынды бөлімінде жиі өткіземін. Сұрақтар қою арқылы оқушының тақырыпты қалайша меңгергендігін анықтаймын. Әрине, тәжірибе барысында осы аталған әдіс-тәсілдермен шектеліп қалмаймын. Семинарларда, коучинг сабақтарда алған тиімді әдіс-тәсілдерді тәжірибемде қолданамын.Сондай - ақ іс-тәжірибемде сабақ барысында кеңінен қолданатын тиімді әдіс- тәсілдердің бірі, ол «Сыртқы және ішкі шеңбер әдісі» уақыт үнемдеуге өте тиімді. Үй тапсырмасын тексеруде 4-5 минут уақыт жұмсауға болады. «Ысқыру диктанты» тәсілін өз тәжірибиемде көп қолданамын. Оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін артырады. «Құрылысшы ойыны» өте тиімді тәсіл. Мәтін бөліктерін тез жинау. Оқу шапшандығын, және өз ойын еркін жеткізу қабілетін дамытудағы үлесі зор екендігіне көз жеткіздім. «SVOT» әдісі оқушының өзін және өзге топты бағалауына өте тиімді. Әдебиет сабағында кейіпкерлерге мінездеме беру,олардың жақсы-жаман қылықтарын ажырата білу дағдыларын арттырады. «Көршіңмен сырлас».Бұл әдіс оқушылардың өз ойын ауызша білдіруіне үйретеді. Сұрақ қойып, ойлануына уақыт беріңіз. Өз ойын көршісімен бөлісіп, ақылдасуын сұраңыз. «Температура өлшеу әдісі». Бұл әдіс топтық жұмыс барысында мұғалім топ жұмысын бақылау үшін «біз не істеп жатырмыз?» деген сұрақ қою арқылы оқушылардың жұмысы нәтижелі болу үшін бағыт береді. «Сұраққа жылдам жауап». Тақырыпты терең түсіну және оқушылардың назарын сабаққа аударып,ой-өрісін дамыту мақсатында төмен дәрежелі сұрақтарға толық жауап қайтару тапсырыңыз. Мысалы, «Мадина, Болаттың жауабы дұрыс деп ойлайсың ба?» «Болат, Әсемнің жауабын қалай толықтыруға болады?» «Марат, айтылған барлық жауаптарды қалай біріктіруге болады?»

«Сюжеттік кесте» Оқушылардың мәтінді қаншалықты меңгергенін бақылау үшін сұрақтарға сәйкес төрт сөзден тұратын сөйлем құруды тапсырыңыз.

1. Тақырып бойынша негізгі идеяларды анықтап алу;

2. Кірпарақпен жұмыс;

3. Жұптық жұмыс. Қателерді анықтау;

4. Жіберілген қателерді есепке ала отырып, қалыпқа келтіру жұмысын жүргізу;

5. Сынып алдында жұмысын жариялау.

«Мұғалімге хат жазу»Сабақ аяғында оқушылар өтілген тақырып бойынша сұрақ қояды немесе түсінбеген, түсініксіз сұрақтар бойынша ұсыныстарын жазады. «Қалың және жұқа сұрақтар» әдісі. Бұл әдіс топ жұмысы барысында оқушыларға тақырып бойынша сұрақтар құру тапсырылады. «Логикалық тізбекті ажырату» Бұл әдісті сабақ қорытындысын шығару кезінде қолданған тиімді. Оқушыларға тақырыпқа сәйкес негізгі сөздер тізбегін жүйелілікке келтіру тапсырылады. «Ақпаратпен бөлісу»1-ші оқушыда ақпараттың 50% бар. 2-ші оқушыда ақпараттың 50% бар.Жұптар бір-бірінің ақпараттарын толықтырады. Жұптар сыныппен жұмыс жасайды. «Шырша немесе фишбон» Бұл стратегия оқушыларды көлемі үлкен тақырыпты бірнеше себебі мен дәлелдемесі келтірілген шағын тақырыпшаларға бөлуді үйретеді. Осындай әдіс-тәжірибиелерді сабақта қолдану үлкен жетістіктерге жеткізеді, бала дамуында үлкен нәтиже береді. Сабағымның бірінші күнінен бастап парталарымды топтарға бөліп орналастырып қойдым. Оқушыларым сабаққа келген кезде парталардың өзгергенін көріп таңқалды. Сол күннен бастап сабақтарымды қызықты әрі оқушыларға жан-жақты жұмыс жасауға тиімді жақтарын қарастырдым. Әсіресе топпен жұмыс жасағанда жаңа әдіс-тәсілдерді басшылыққа ала отыра көптеген жұмыс түрлерін ұйымдастырдым. Мысалы, топтық жұмыс, топ ішіндегі жұптық жұмыс, жеке дара жұмыс. Менің пікірімше сабақтың тиімділігі: оқушы шығармашылық деңгейге мұғалім арқылы емес, өз іс-әрекеті арқылы жетті. Жаңа әдіс-тәсілдердің ұтымдылығы да осында. Технологияны пайдалану шығармашылық тұлға қалыптастыруға алып келеді. Біз сабақтың басында мақсат қойғанда да осындай нәтиже күткен едік. Дәстүрлі өткізіп жүрген сабақтарды салыстыра отырып, жаңаша тәсілде өткен сабақтан мынадай айырмашылықтарды таптым. Дәстүрлі сабақ үрдісінде-өзімнің әдістерім, яғни, мұғалім әрекеті.

1. Тақырыпты түсіндіремін.

2. Кейіпкерлер туралы мінездеме бере отырып меңгертемін.

3. Шығарманың идеясын анықтап беремін, талдаймын. 4. Шығарма жазуды тапсырамын Оқушының әрекеті :

1. Мазмұнын айтып береді.

2. Кейіпкерлерге мінездеме береді.

3. Тақырып бойынша мұғалімнің түсіндіргенімен байланыстырып айтады.

4. Тақырып бойынша шығарма жазады.Жаңа оқыту технологиясы негізінде өткізілген сабақ үрдісінде өзімнің іс әрекетім.

1. Топқа бөліп, ой қозғадым.

2. Тақырыпқа қызықтырып бағыттадым.

3. Шығармаға қатысты мақал-мәтелдер жинақтауды ұсындым.

4. Шығарманы талдауға пікірталас ұйымдастырдым.

5. Оқиғадағы өзекті мәселелерге оқушы көзқарасын анықтадым.

6. Шынайы өмірмен байланыстыру арқылы баға беруге бағыттадым.

Оқушы белсенділігі:

1. Топтарда жұмыс жасады.

2. Мәтінмен өздері танысты.

3. Әр түрлі әдістер арқылы шығарманы саралады.

4. Жеке кейіпкерлерді талдады, олардың іс-әрекетін зерттеді.

5. Ой қорытып, оны қағаз бетіне түсірді.

Мен осы бағытта жұмыс жасап келемін. Сол жұмыстарымның бірі мектепшілік ашық сабақтар, аудандық семинарларда өткіздім. Сонымен қатар Халықаралық, республикалық, облыстық интернет конференцияларға жиі қатысып қатысушы куәліктерінде алып жүрмін. Осындай жаңа технологияларды тиімді қолданып құрылған жаңа форматтағы сабақтарым республикалық «Бастауыш сынып», «Бастауыш білім», «Педагогика мәселелері», «Бастауыш сыныпта барлық пәндер бойынша оқыту», «Бастауыш сыныпта оқыту» атты журналдарға сабақтарым мен баяндамаларымды жарияладым. Осындай жаңа әдіс-тәсілдерді жаңа форматта жоспарлап, жаңа технологияларын тиімді пайдаланып, сабақ беріп, ұстаздар арасында іс-тәжірибені бөлісіп жүрген, жаңашылға бет бұрған, ұстаздардың бірімін деп ойлаймын.Жалпы қорыта айтқанда, аталған бағдарламаға сәйкес алынған тәсілдерді сабақта тиімді қолданысқа енгізсеңіз, баланың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді, оқушылар оқудың қызықты жеңіл өтетіндігін, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығы артатындығын баяндайды. Яғни, оқушы өз ойпікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады. Сондықтан басқа пәндердің де осындай оқыту формасымен оқытылса, тиімді болатындығын айтуға болады. Осы бағдарламаны меңгергенде ғана жан-жақты дамыған, болашағы айқын, бағдары анық, бәсекеге қабілетті рухани бай тұлға қалыптастыра алатынымызға сеніміміз мол.

Особенности критериального оценивания на уроках истории

Сексембаева Г.М., СШГ №9

Одним из значимых показателей эффективности среднего образования является уровень учебных достижений обучающихся, который демонстрирует, как образовательная деятельность в школе функционирует, развивается, влияет на обучающихся и их результативность. Поэтому от того, насколько качественно выстроена система оценивания учебных достижений обучающихся, зависит уровень потенциала в повышении качества образования.

В плане нации «100 конкретных шагов» Глава государства указал в качестве фундаментальной основы экономического роста повышение качества человеческого капитала на основе стандартов стран ОЭСР. Реализация данного направления предусматривает обновление стандартов и системы оценивания для развития функциональной грамотности обучающихся.

Основная цель новой системы оценивания обучения – сделать оценку учащихся более содержательной, объективной и дифференцированной. Оцениванию подвергаются теперь не только учебные достижения, но и творчество, и личная инициатива ребёнка во всех сферах школьной жизни. Деятельность обучающегося оценивается посредством фиксированного набора заранее определенных критериев.

Система критериального оценивания учебных достижений, обучающихся основана на том, что. преподавание, обучение и оценивание взаимосвязаны и обеспечивают единый подход к организации учебного процесса. Это предполагает теоретическое обоснование и установление взаимосвязи между всеми элементами оценивания (цели обучения, виды, инструменты и результаты оценивания).

Содержание системы критериального оценивания регламентируется следующими инструктивно-методическими документами: Государственный общеобразовательный стандарт образования (ГОСО), учебная программа, учебный план, руководство по критериальному оцениванию для учителей.

Ожидаемые результаты по предметным областям, являющиеся стандартами для оценивания, представлены в ГОСО с использованием таксономического подхода. По таксономии Блума обучающийся должен знать, понимать, применять, анализировать, синтезировать и оценивать по завершении уровней.

Преподавание истории Казахстана в школе особенно важно, так как любой гражданин своего государства, страны, народа, населяющий это государство, прежде всего обязан знать историю своей родины. Не зная свой народ, историю государства и культуру, не сможет уважать и стремиться к лучшему. Ни один учебный предмет, преподаваемый в школе, не может выполнить образовательных, воспитательных целей, как предмет история.

Для эффективной реализации целей и подходов данной учебной программы необходимо организовать процесс обучения по предмету история на основе исторических концептов (понятий): - доказательство,

• изменение и преемственность

• причина и следствие

• сходство и различия

• значимость

• интерпретация

Навыки исторического мышления: интерпретация исторических источников, ориентация во времени и в пространстве, исторический анализ и объяснение должны развиваться на каждом уроке с учетом их постепенного расширения и прогрессии. Построение обучения с фокусом на определенные исторические концепты позволяет развивать у учащихся навыки исторического мышления на основе конкретного учебного материала.

Важнейшими задачами учителя истории являются развитие интеллектуальных, творческих способностей и критического мышления для проведения простых исследований, и проведения исследовательской работы для понимания сущности исторических явлений, процессов, законов и закономерностей. Следовательно, чтобы учение содействовало развитию мышления учеников, нужно вооружать их не только системой знаний, но и системой приемов умственной деятельности, то есть формировать в них умственные операции, анализ, синтез, сравнение, сопоставление, выявления общего, отдельного и особенного, абстрагирование, обобщение, умение делать умозаключения.

Кроме этого, учащиеся должны овладеть «академическим языком», который является ключевым инструментом для изучения предметного содержания и улучшения способности

думать и работать с понятиями, терминологией предмета.

Для изучения новой темы, повторения, закрепления пройденного материла, учитель использует различные активные методы обучения и прорабатывает задания с дескрипторами. Задания соответствуют критериям обучения, целям урока. Задания в зависимости от возраста, успеваемости учащихся продифференцированы.

Образовательные достижения учеников по предмету оцениваются двумя способами: формативное оценивание и суммативное оценивание.

Формативное оценивание является неотъемлемой частью повседневного обучения учебного процесса. Непрерывно применяясь, формативное оценивание обеспечивает обратную связь между учеником и учителем и позволяет корректировать учебный процесс, не выставляя баллы и оценки. Учителя используют этот вид оценивания для измерения достижений учеников и планирования последующих уроков.

Формативное оценивание должно быть направлено только на поддержание успешности и мотивации ученика, на обеспечение его психологической безопасности. Подавляющее большинство образовательных результатов конкретного ученика можно сравнивать только с его же предыдущими показателями, но не с показателями других учеников класса. У каждого должно быть право на индивидуальный образовательный маршрут, на свой темп освоения материала.

На уроках истории можно использовать такие виды формативного оценивания, как самооценивание, взаимооценивание, слово учителя, например:

1. Учитель индивидуально обсуждает с учащимися зону ближайшего развития, саморазвития, способы достижения прогресса.

2. При проверке письменных работ можно не исправлять ошибки, а использовать коррекционные коды, чтобы дать возможность учащимся самим исправить ошибки.

3. Для включения учащихся в действие взаимоконтроля и взаимооценки при индивидуальных ответах все учащиеся делают краткие записи по определённой схеме, включающей критерии оценивания определённого вида деятельности, и дают словесную характеристику ответу. Этот способ помогает научиться адекватно воспринимать конструктивную критику и корректно высказывать замечания.

4. Очень хороший способ – записать речь учащегося, а потом дать ему возможность при прослушивании найти свои ошибки.

5. При выполнении письменных творческих работ в классе на этапе редактирования можно выполнять эту работу в парах или группах либо обменяться текстами и отредактировать чужую работу, метод «стикер»

6. Интересно проходят и групповые статистические опросы. Учащиеся выясняют наличие приоритетов и проблем, успешность выполнения заданий, а потом, обобщив данные, сообщают статистические данные классу либо оформляют стенгазету, памятку и т.д.

7. В качестве одного из способов развития самооценки учащиеся размещают себя на «лестнице успеха», «дерево знания», «Две звезды одно пожелание» оценив свои знания и умения.

Для критериального оценивания удобно вести портфолио учащихся.

Портфолио – целенаправленно собранные работы обучающихся, показывающие их результаты обучения, прогресс, достижения по одному или нескольким предметам в течение одного учебного года. Портфолио может охватывать множество данных, в том числе:

• письменные работы (например, рабочие тетради ученика, итоги исследовательских работ, отзывы учителя по данным работам);

• фотографии или видео доказательства (например, рисунки учеников, выставки, модели в классе, трансляции и мероприятия, в которых участвовали ученики);

• работы в электронном виде (например, презентации, документы, анимации); - обратная связь, отзывы, предложения учителя; - рефлексия ученика.

Важным условием для развития адекватной оценки является совместная выработка критериев оценивания определенных умений. Что касается истории, то навыки и рецептивные умения (тестирование) оценить достаточно просто, сравнив ответы с ключами. В то время как для корректного оценивания продуктивных умений (устный ответ) должны быть выработаны определенные критерии, которые соответствуют целям урока.

Суммативное оценивание осуществляется выставлением баллов или оценок, с целью получения информации об успеваемости ученика, после завершения им разделов программы обучения /сквозных тем и определенного периода обучения (четверть, учебный год, уровень среднего образования).

Формативное и суммативное оценивание применяется по всем предметам, однако способы оценивания могут различаться, в связи с содержанием и особенностями предмета.

Таким образом, при критериальном оценивании на уроках истории, оценивается уровень мыслительных навыков учащихся (знание, понимание, применение, анализ, синтез и оценка материала); усвоение исторических концептов (доказательство, изменение и преемственность, причина и следствие, сходство и различия, значимость, интерпретация); знание академического языка (терминологию, новые слова). Важно, чтобы оценивание служило мотиватором к обучению. «Бастауыш класта сыни тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясын қолдану-жаңа мазмұнды білім бастауы

Коянбаева Г.К., Ғ.Ақтаев ат. №6 ОМ

Бүгінгі таңда мемлекеттік білім стандарты деңгейіне оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны міндеттейді.Жаңа педогогикалық технология-мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарланған нәтежеге жетуге мүмкіндік беретін ісәрекеттер жиынтығы.Жаңа технологияны қолданудағы басты міндет –оқушының оқу-танымдық әрекетін дамыта отырып, алға қойған мақсатқа толығымен жету.

Еліміздің экономикалық әлеуметтік мәдени саласы өскан сайын, қоғам дамуының барлық саласындағы болып жатқан өзгерістерге сай білім беру саласы да өзгеріп, жаңару үстінде.Осы орайда, білім ордасының табалдырығын жаңа ғана аттаған жас бүлдіршіндердің дүниетанымын қалыптастыру, жеке тұлға ретіндегі қасиеттерін шыңдап, тәрбиелеу барысында бастауыш білім сатысының ерекше екенін айтпасақ та белгілі.Дегенмен, бүгінгі дәстүрлі білім жүйесі өзінің айтарлықтай нәтиежелілігіне қарамастан,қоғамның өте жылдам, тез қарқынмен өзгеріп жатқан үрдістерінің аясында дағдарысқа ұшырап қалатыны да рас.Бұрынғы қолданыста жүрген оқу бағдарламалары оқытудың негізгі мәні адам тәрбиесі,жеке тұлғаның қалытасуы екеніне жете көңіл бөлмегенін де енді аңғарып отырмыз. Себебі, дәл қазіргі уақыт,ең алдымен, адамның ақыл ойы мен қабілетіне қойылар талапты өте күшейтіп жіберді.

Ендеше, бұдан шығар қорытынды мектепке оқушының жеке тұлға ретінде дамуы мен тәрбиеленуіне тікелей ықпалы тиетін жаңаша көзқарастарды батыл енгізу қажет болды.Бұл тұжырым Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңында» да айқын көрсетілген: «...Білім беру жүйесінің басты мақсаты-ұлттық және адамзаттық мәдени құндылықдар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау».

Ықылым заманнан бері адам баласы барлық өмір құбылыстарын, өздерін қоршаған ортаны тануға талпынған.Үйрену мен үйретуден тұратын жердің бәрінде ұстаз бен шәкірт болған.Заман талабына сай білім беру-бүгінгі күннің өзекті мәселесі.

Оқу мен жазу арқылы Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы біздің көптеген тұйыққа тіреліп қалған көптеген оқыту мәселелеріне көмектесе алды.Бұл « сын тұрғысынан ойлау» деп аталғаны сын көзқараспен қарау деген мағына емес, талдап, ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы.Бұрын да өзіміз білетін әдістерін пайдалану арқылы сабақты жуйелеп өтетінбіз.Дегенмен басты нысана мұғалім мен оқулық болатын.Оқушы тек қабылдаушы ретінде танылды.Ал қазір тың әдістерді жиі пайдаланып, оқушылардың білімге деген ынтасын арттырып,таным деңгейін кеңейту міндеті тұр.Оқушы мұғалімнің сөзін жалыға еш ұқпай тыңдаушыдан,белсенді, ізденуші, ойланушы дәрежесіне көтерілуі керек Сын тұрғысынан ойлау-өте күрделі, маңызды құбылыс.Мұғалім осы әрекеті ұйымдастырушы, бағыттаушы.Оқушы әр түрлі ақпарат көздерінен сусындап, өз түйінін айта білуі керек.Кез –келген мазмұнды талдау барысында өз тобымен ұйымдасып, пікірлесіп,ең ұтымды жауапты іздеуі керек. « Сын тұрғысынан ойлау» бағдарламасының стратегияларының пайдалана отырып өткен сабақтардың әсері мол.Сабақта оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау негіздерін қалыптастырудың алға шарттары мыналар:

• сыни тұрғыдан ойлауын қалыптастыру үздіксіз түрде жүзеге асырылуы керек;

• оқыту ұрдісін айқын түрде демократияландыруды қадағалау;

Бұл бағдарламада негізінен мұғалімдердің де оқушылардың да алдына міндеттер қояды.Соның бірі өзінің оқыту жүйесінде сын тұрғысынан ойлауды және өз бетімен білім алуға көмектесетін кестені қолдану. Қызығушылықты ояту (сұрақтар қою).Зерттелетін мәселені түсіндірумен шектеледі.

Мағынаны тану.( жауаптар іздеу, мәселені зерттеу).Оқушылар жұмысты талдайды, берілген сұрақтақтар бойынша өзіндегі білімдерді еске түсіреді,белсенді түрде жаңа мағлұматтарды іздеуге кіріседі

Ой толғаныс.(ойлау процесінің ең жоғарғы сатысында мәселені талқылау).Шешімі табылған мәселені жалпылау, алынған білімдерді пысықтау, жаңа материалды қайталау жүзеге асырылады.

Енді « Сын тұрғысынан ойлау » бағдарламасының стратегияларының Ана тілі сабақтарында қолданғанымжөнінде тоқталып өтейін.

2-сыныпта Сағи Жиенбаевтың «Әлия»,Сәду Мақашовтың «Мәншүк» өлеңдерін оқыған кезде, сабақтың ой кезеңінде Венн диаграммасы стратегиясын қолдандым.

Әлия мергендер мектебін бітірген, Балалар уйінде тәрбиеленген, Әлия туралы әнді Роза Рымбаева шырқайды.

Ұқсастығы жас,соғысқа сұранып барған,қаза тапқан кейіннен Кеңес Одағының Батыры болған,атында көше бар,олар туралы көркем шығарма бар,ескерткіш койылған.

Мәншүк шын аты Мәнсия, медецина институнда оқыған,Қызылордада Мәншүк атында қыздар педогогикалық училищесі бар.

3- сыныпта «күз-береке бастауы» тарауындағы Абай Құнанбаевтың «Күз» өлеңі мен Міржақып Дулатоавтың «Күз» әңгімесін оқыған кезде де Венн диаграмасын қолданып тиісті нәтежеге жеттім деп ойлаймын.

Абай Құнабаев «Күз» Өлең түрінде жазылған,күзгі ауа-райының қалай өзгергенін суреттейді	Ұқсастығы күз мезгілі туралы жазылған, қазақтың көрнекті жазушылардың шығармасы.	Міржақып «Куз» әңгіме жазылған ерекшелігі,күздегі	Дулатов түрінде күздің адамдар
		еңбегі,құстар туралы айтылған	тіршілігі

Венн диаграммасы-ақпаратты есте сақтау, таңдау және оқушының деңгейін көрсетеді.Ұқсастығы мен ерекшеліктерін табу кезінде тақырыпқа тереңірек үңілуге мүмкіндік береді.

Кубизм-тақырыпты жан-жақты қамтуға мүмкіндік туғызатын стратегиясы.Бұл стратегия бойынша ойлау мен жазуға көмектесу үшін кубикті және оның жан-жағындағы сөздерді қолданады.3-сыныпта Әдібай Табылдиевтің «Дақылдар әні» өлеңін оқыған кезде,бидай,тары, күріш,сұлы сияқты дақылдармен тереңірек танысу мақсатында осы стратегияны қолдандым.

Суреттеңіз:Бидайдың түсі сары, бір сабақта бірнеше дән болады, өзі кішкентай болғанымен өмір нәрі.

Салыстырыңыз:Бидай тарыға, күрішке, арпаға ұқсас.Моншаққа да ұқсайды.

Байланыстырыңыз:Бір алқапта өскен бидай алқабы бір елді көз алдына елестетеді.Біртүп бір жанұя сияқты, сабақта тұрған дәндер ағайынды бауырлар сияқты.

Қолданыңыз:Арпа,бидай ас екен

Алтын,күміс тас екен,-дегендей,нансыз тіршілік жоқ.Одан тәтті тоқаш,бөлке нан, печенье, макарон өнімдері жасалады.

Саралаңыз: «Ақ бидай» ертесіндегі нанның қалай келетіні жөнінде айтып берді.

Талқылыңыз:Қолдануы туралы айтқан топқа қосарымыз бидадан спирт жасалады.Бидайдың бірнеше сорты болады.

Оқушы бұл сабақта аз ғана нәрсені айта отырып, өзіне көп нәрсе ала алады деп ойлаймын.

3-сыныпта татар жазушысы И.Базидің «Жеміс бағында» деген шығармасын танысқан кезде Ішкі-сыртқы деген стратегиясын қолдандым.Оқушылар алма туралы білетіндерін ортаға салды.

Ішкі-алма-жеміс,бақта өседі, түсі қызыл, сары, жасыл болады.Дәмі тәтті жұпар иісті,бірнеше сорты болады.

Сыртқы-алма бағына күтім керек,көктемде ағаш дінін әктеп, артық бұтақтарын кесіп,топырағын қопсытады,мезгілімен суарады.Күзде алма піскенде,сатыға мініп,қолмен жияды.Жәшіктерге қағазға орап салып, дүкендерге жөнелтеді.Алманы кептіріп құрғақ жеміс әзірлейді, тосап қайнатады, шырын әзірлейді.

Осы сыныпта Әуелбек Қоңырбаевтың «Киіктің айласы»,Сәкен Сейфуллиннің «Ақсақ киік» шығармаларын оқыған кезде Білгенім,үйренгім келеді стратегисын қолдандым

Білгенім	Үйренгенім	Үйренгім келеді
Киік қой сияқты момын жануар, адамға еш залалы жоқ, шөппен қоректенді	Киікті ақбөкен деп те атайды оның қаруы –аяғы, жауынан қашып құтылады, қажет кезде айла да қолданады, сұлу аң, адамдар мүйізі үшін аулайды, жаңа туған лағын құралай деп атайды.	Мүйізінен қандай дәрілер жасалады Қолға үйретуге болама ма? Неліктен киікті қорғау керек?

Үйренгім келеді бөлімінде пайда болған сұрақтарға оқушылар өздері ізденіп шығармашылықпен айналысады.

Сабақты қорытындылыған кезде Бес жол өлең стратегиясын қолдануда өз нәтежиесін береді. Киік.

Сұлу,момын.

Суатқа келді,жоса жөнелді,шөппен қоректенеді.

Бір теке оншақты қасқырды алдап кетеді.

Сахараның ботагөзі.

Бұл ақпаратты синтездейтін және материалды қысқа ғана түсіндіретін немесе тақырыпты толғандыратын 5 жолдан тұртын өлең жолдары.Ақпаратты түйіндеп айту,терең ойды,сезімді және сенімді қысқа сөзбен қамту маңызды өнер.Бұл іс-әрекет тақырып туралы толғаныстың терең,бай түсініктің негізінде болуын талап етеді.

Оқушыларға мәтін бойынша жұмыс жасауға көмектесетін оқыту стратегиялары бар.INSERTбелгі қойып оқу, мәтінді түсіну үшін керек бірден-бір құрал.Ол оқушыларға өзі оқыған әңгіме түсінігін тексеруге,өз ойын айтуға басшылық етеді.Бұл кезеңде оқушы тақырыпқа өз бетімен жұмыс істеп белсенділік танытады.4-сыныпта Машқар Гумеровтың «Бақшада», Әбіш Кекілбайдың «Тасбақаның шөбі», Сәбит Мұхановтың «Жылқы», Мамытбек Қалдыбаевтың «Үлек» әңгімелерін оқыған кезде Белгі қойып оқу стратегиясын қолданғанды жөн көрдім.

3-сыныпта «Құстар айтысы» ертігісін оқыған кезде ой қорыту кезеңінде Қарама-қарсы элементтер стратегиясын қолдану арқылы мәтіндегі оқиға желісін түсінуге мүмкіндік туды.

Құсбегі орманға барады, Тор құрады Тордың артынан жүріп отырады, Ойы рас болады. Торды ұстап алады. Үйіне апарып қамап қояды.

Құстар Торға түсіп қалады, Ақылдасады,бірлесіп қимылдайды,торды көтеріп әкетеді Жанжалдасады,қанаттарын ақырын қағады. Ұсталып қалады

Оқиға желісі Торға түске құстар. Бірлесу. Жанжалдасу. Қолға түсу.

«Дүниетану» сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлау негіздерін қалыптастырудың мәні зор. «Дүниетану» пәні негізінен үш блокты: «Адам», «Табиғат», «Қоғам» бірлестіретін пән болып табылады.Яғни «өмір әліппесі» болып саналған «Дүниетану» пәні бастауыш сыныпта жаратылыстану пәндерінің негізін қалайды.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын дүниетану сабақтарында қолдану,оқушылардың дүниетанымын,өмірге қөзқарасын сыни тұрғыда мәселені талдай алуын дамытады.Сабақта сөйлемейтін оқушының да өз пікірін ашық, еркін түрде баяндап беруі қуантады.Сөзім дәлелді болуы үшін, өз тәжірибемнен мысал келтірсем, 2 сыныпта Адам және өсімдіктер мен жануарлар тақырыбын оқыған кезде, оқушыларды 3 топқа бөліп Т-кестесін толтыруды ұсындым.

Адам.Тағам,жылу,таза ауа сыйлайды, үй салуға пайдаланады.

Өсімдік.Өсімдік шарушылығын ұйымдастырады,жылдың әр мезгіліне тән еңбек етеді.

Осылайша келесі топтар Адам-жануар,Өсімдік-жануар деп аталатын кестені толтырады.

Т-кестесі графикалық органейзердің бір түрі, ол екіжақтылықты немесе салыстырғанда қарама-қарсылықты талқылауға пайдаланылады.

3-сыныпта «Көбелек» тақырыбымен танысқан кезде Көрнекілік стратегиясын қолдануды жөн деп таптым.Оқушылар өз қиялдары арқылы арқылы көбелектің бірнеше түрін салып шықты.

«Денім сау болсын десең» тақырыбымен танысқан кезде Еркін жазу стратегиясын пайдаландым, Оқушы денсаулықты күтудің, оны шынықтырудың өзі білетін тұстарын қағазға түсіріп басқа оқушылармен ой бөліседі.

«Ұстаз» тақырыбын оқыған кезде «Екі жақты күнделік» стратегиясын қолданған тиімді.

Мұнда оқушы оқып отырған мәтіннен негізгі, маңызды нәрсені іздеп тауып, оған өзі түсінік береді. «Тау жыныстары» тарауын қорытындылаған кезде Семантикалық картаны пайдаланды.

	гранит	құмтас	құм	саз
Қаттымайда Түйіршікті Әйнек Су өткізгіш Сарыарқа таулары Қайрақ Ыдыс-аяқ Кірпіш Ескерткіш	+ + +	+ + +	+ + + + +	+ + +

Оқушы белгіні неліктен қойғанын,екі аралықтағы байланысты ашып көрсетеді.Қай жастағы бала болмасын,табиғатынан сұраққа толы.Олардың сұрақтары білім алуда ең күшті жетекші болып табылады.Бұл бағдарламаны өз тәжірибеме енгізгеннен бері жаңа бір күш, жаңаша серпіліс пайда болғандай.Осындайда ойыма ұлы орыс педагогы К.Д.Ушинскийдің «Кімде-кім оқытамын десе, ол оқушы талабына,оның ішкі сырына көз салуы керек»,-деген сөзі оралады.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасын қолдана отырып өткен сабақтарда оқушы сын тұрғысынан ойлап,дәлелдеуге тырысады,ой-өрісін кеңейтеді,еркін ойлай отырып, келе-келе мұғалімнің түсіндіргеніне қарағанда өз ізденісімен қызығу танытып, шығармашылық қабілеттері ұшталады.Сонымен қатар, жекелей жұмыстар,жұптық және топтық жұмыстар жүргізу арқылы өз ойларын ашық айта білу, пікір айтуға үйрену, пікір таластыру, ойланып жауап беру, жолдастарының ойын тыңдау,жауаптарын бағалау білу,сыйластық,ұйымшылдыққа, білім деңгейлерінің жоғары болуына көп әсерлерін тигізеді.Оның ішінде ерекше бір жағдай: сынып бойынша көп сөйлемейтін,ойлау дәрежесі төмен оқушылардың да қызығушылы туып, олардың өз мүмкіндіктеріне қарай топтар бойынша сабаққа қатысуға тырысуы байқалады.Сондықтан әр сабақта оқушының жан-дүниесіне еніп,бар білімді сан түрлі тәсілдер арқылы оқушы бойына дарытқан жөн. Өйткені, бала-өміріміздің болашағы.Оларды біліммен сусындатып, өмірге деген көзқарасын қалыптастырып, саналы азамат етіп- тәрбиелеу-барша ұстаздың қасиеті міндеті.

Білім беру мекемесіндегі конфликт және оның қоғамдағы рөлі

Кожабаева М.К., №60 ЖББОМ

Елбасы «Қазақстан-2050» стратегиясының бағдарламасында «барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы, елдің денсаулығын жақсартумен бірге жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру мәселесіне байланыстылығы тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор,өз кәсібін терең түсінетін, білімі мен іскерлігін жан-жақты қолданатын, мәдениетті мамандар қажет»,деп көрсетілген[1].

Қоғам өмірінің демократиялық, гуманистік бағытқа бет бұруына, жаңарып-жаңғыруы, мемлекетіміздің тәуелсіздігінің нығаюы, білім беру мен мәдениет парадигмасының өзгеруі өмірге көптеген ғылым салаларын алып келуде. Сондай ғылымдардың бірі-конфликтология.

Конфликт (латын тілінен conflictus-қақтығыс, дау-дамай, жанжал) – бұл екі адамның немесе жеке топтардың бір-бірінің алдына қойған мақсатына жетуіне кедергі жасау мүмкіндігін іздеу және (субъективтік қарама-қайшылықтың көрінісі) қарсы адамның қызығушылығын тоқтатып, оның көзқарасын өзгерту процесі[2].

А. А. Урбановтың тұжырымы бойынша: бәсекелестіктің түбіндегі қарама - қайшы ойлардың қақтығысуы (мақсаттың, ұстанымның, көзқарастың) түрлі өткір эмоционалды толқулармен байланысты өзара түсініспеушіліктің болуы.

Конфликті жағдайдың жағымды жақтары:

• Көптеген мәселелердің шығуына, олардың шешілуіне көмектеседі

• Іс- әрекеттің тиімді жолдарынның пайда болуына

• Кейде ұжымның сыртқы қысымдарға бірігіп қарсылық көрсетуіне себеп болады.

Кері жақтары:

• Әлеуметтік психологиялық климаттың нашарлауына алып келеді - Адамның жүйке жүйесінеәсер етіп, күйзеліске ұшыратады.

• Көптегн адамның тікелей жұмысындағы міндетін орындауда көлінің бөлінуі.

Сондықтан, конфликт – бұл кездейсоқ күрделі және қарама – қайшылық тудыратын психологиялық құбылыс.

Конфликттің негізгі құрылымдық компаненттері: конфликт объектісі, конфликт мүшесі (оппонент), конфликтті жағдай, инцидент (қақтығыс).

Білім беру мекемесінде ұстаздарды зерттеуімнің кезінде К.Томастың «Дау-дамайдағы (конфликт) әрекет стратегиясы» тестін эксперимент жүзінде 11 сауалнамаға жауап алынды. Мұндағы анықтауда К.Томастың айтуы бойынша мінез-құлықтың әдеттегі қалпын анықтайтын сауалнамаға қатысушылар мінез-құлқының әдеттегі қалпын сипаттайтын пікірді таңдау ұсынылады, конфликтіні бақылау мен басқарудың 5 негізгі әдісі:

1. Жарысу (бәсекелестік);

2. Бейімделу;

3. Компромисс (ымыраға келу);

4. Қашу;

5. Одақтасу.

Аталғандардың әрқайсысын жеке қарастырайық.

Жарысу – жылдам шешім қабылдауды және өзндік жол таңдауды қажет етеді. Ол мынадай жағдайда пайдалы:

• конфликтіден кету өте қажет еткенде;

• өзіңіздің беделіңіз жоғары және билігіңіз болғанда - өте қиын тұғырыққа тап болғанда; - ешқандай амал- тәсіл болмағанда.

Бейімделу мынандай жағдайларда тиімді:

• біреуге жол бере тұра, өзіңіздің ештеңе жоғалтпайтыныңызды білгенде;

• қалыптасқан жағдайды жұмсарту керек кезде;

• шығатын қорытындының өзіңізден гөрі басқа тұлғаға қажеттігін түсінде; - шындық сіздің жағыңызда болмағанда.

Компромисс – бұл өзіңіз бен екінші тұлғаның қажеттіліктері ескерілгенде болады.

• екі жақтыңда билігі тең және олардың белгілі бір мақсатқа жетудегі өзара ортақ шешім қабылдауы;

• уақытша немесе тез арада шешім шығаруда;

• басқа амалдар тиімсіз болғанда;

• өзара қатынасты сақтап қалу үшін ымыраға келу.

Қашу мынандай жағдайларда тиімді:

• қозғалған мәселенің сіз үшін маңызды емес кезінде;

• өзіңіздің кінәлі немесе кінәсіз екеніңізді түсінгенде;

• әлсіз әріптесіңізбен сөйлескенде;

• белгілі бір шешім тапқыңыз келіп тұрады, дегенмен таба алмаған жағдайда; - қозғалған мәселе бойынша мәлімет жеткіліксіз болғанда.

Одақтасу немесе бірігу мынандай сәттерде тиімді:

• мәселенің шешілуінің екі жаққа да өте қажет болғанда;

• өзара өте тығыз қарым – қатынста болсаңыз; - мәселені шешуге уақытыңыз болғанда; - екі жақтың билігі болғанда [3,б.167].

Осы жүргізілген эксперименттің нәтижесі төмендегідей қорытынды бойынша 35-40 аралығында -18,2%, 25-34 аралығында-54,5%, 25 және одан да төмен -27,9% алынды.

2 5 одан төмен 25-34 35-40

Сонымен, конфликтіні шешудің мақсаты, жайдары, конфликтісіз адамдардың үйлесімді қарымқатынасын сақтау болып табылады. Зерттеу бойынша мынадай нәтижеге жетіп отырмын. 25 және одан да төмен –бейімделу,яғни өзгелердің қызығушылығын қанағаттандыруға ынталы болуы. 25-34 аралығында-компромисс, яғни өзара жол берушілік негізіндегі келісім. Нәтиже қақтығысқа қатынасушылардың барлығына бөлінеді, сондықтан ол үнемі түгелдей қанағаттанарлық болуы. 3540 аралығында - одақтасу немесе бірігуі, яғни екі жақтың да қызығушылықтарын толық қанағаттандыратын, бір шешімге келуі.

Тұлғаның әрбір шкала бойынша жинаған ұпайының саны, кикілжің, дау-дамайлық жағдайда тиісті мінез-құлық нысандарының көріну тенденциясын байқатады.

М.Вебер көзқарасына тоқталатын болсақ, қоғам әртүрлі статустерге ие болушы топтардың бірлестігі. Осындай себеппен жоғарыдағы топтардың қызығушылығы әртүрлі болуымен сипатталады. Жоғарыда айтылғандай қоғам өмірінен конфликттерді жоққа шығару, яғни әлемде адамдардың біреуі мәңгілікке басқа адамдарға қарсы шығуымен айналысады. Сонымен қатар адамдардың қызығушылығына сәйкес емес болуда біршамамен сәйкестікте болады. Жоғарыдағы сәйкестік бағытталған күштердің тепе-теңдігін қамтиды. Осылайша әлеуметтік консенсуске жетуді қамтиды. Конфликттерді әлеуметтік өмірден әбден тысқа,жоққа шығару дегеніміз – қоғам тұрақты түрде стабилді емес болу деген сөз емес[4]. Г.Зиммель «Конфликт современый культуры(1918ж)» деген кітабы және басқа зерттеулерде былай дейді: қайсыбір қоғам ішіндегі меншіл топтардың көбі бірін-бірі әбден тыста емес, осылар бірін-бірі мыңдаған көзге түспеуші арабайланыстарда болуда. Осылайша жоғарыдағы арабайланыстардың қиылыстары конфликтті жұмсартады және демографиялық қоғамның тұрақтылығын қамтиды. Конфликттерді жоққа шығару мүмкін емес, ол әлеуметтік өмірінің аса қажетті универсалды құралы болып табылады. Осыларды тұрақты билікпен нарықпен қоғамдық келісіммен кездестіруге болады. Қазіргі дәуір жоғырадағы қасиеттердің әбден дамуымен өткірлігімен сипатталады.

Конфликт ол қарама – қарсы бағытталған қақтығыс, бір – бірімен сәйкес келмейтін тенденциялар, ой – пікірлер, жеке алған индивидтің саласындағы қатынастардың қақтығыстары болып табылады.

Орыс тілін оқытудағы ойын технологиясының рөлі

Актауова Ш.Ш. №37 «Балапан» МДҰ

«Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы жоқ және олай болуы мүмкін емес. Ойын дүниеге ашылған үлкен жарық терезе сияқты, сол арқылы баланың рухани байлығымен жасампаз өмірімен ұштасып, айналасындағы дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз- ұшқын білуге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты» деген атақты педагог В.А.Сухомлинский. Сабақта қолданатын ойындар алуан түрлі. Ойынның бір ерекшелігі, ол балалардың сабақта өздерін еркін ұстауына, ойларын қысылмай айтуға жағдай жасайды.

Педагогикалық ойынның маңызы зор. Ойын біріншіден, білу және үйрену, екіншіден, адамның ойнай отырып, өзіндік білім алуы өмір тәжірибесін жинақтауға көмектеседі.

Ойынның кәсіптік, әуестену, оқу-жаттығу ойындары сияқты түрлері бар.Ол дем алу, көңіл көтеру бола тұра оқуға, шығармашылықта, емдеуде, адам қарым-қатысының типтерінің модельдерінде, еңбекте көрініс табады. Ойынды ерте заманнан үлкендердің іс-тәжірибесін жеткіншек ұрпаққа жеткізу үшін пайдаланған. Қазіргі мектепке дейінгі мекемелерде және мектептерде де ойын әрекеті ойын пәнінің тарауын және тақырыбын түсіну үшін өздік технология ретінде, жалпы технологияның элементі ретінде, сабақ немесе оның бір бөлігі ретінде қолданылады. Әр түрлі топтарда орыс тілі сабағын қызықты етіп өткізу үшін сабақтарда мынандай ойындар қолданады:

• Фонетикалық ойындар;

• Әріптерге байланысты ойындар;

• Оқу ережесіне байланысты ойындар;

• Сөйлеу қабілетін дамытуға байланысты ойындар;

• Грамматикалық ойындар; - Лексикалық ойындар;

Алғаш әріптерді үйреткеннен бастап әрбір әріптен келетін затты көрсетіп өтсек, онда ол әріп баланың есінде қалады. Мысалы:

А- арбуз

Б- барабан

С- снеговик

Тілдің дамуына ойын өте үлкен әсер етеді. Ойын ақыл-ой дамуына да әсер етеді, бала ойын үстінде заттар мен іс-әрекеттерді жалпылауды, сөздің жалпылама мағынасын қолдануды т.б. үйренеді.

Ойындар жаңа тақырыптарды өткенде, сөздерді, тұрақты сөз тіркестерін пысықтауға арналған жаттығулардың бір түрі ретінде пайдаланылады.

Қазақ топтарының балалары орыс тілі пәнін ойын сабағы ретінде тез қабылдайды, мұның өзі педагогқа бүлдіршіндерді пәнге қызықтырудың қосымша шараларын іздестіруді қажет етеді. Мұндай қызықтыру шараларының қатарына: еңбек процестерін суреттеу, табиғат, өз қалаң туралы әңгімелеу. Қазақ тілінде оқытылатын балабақшада орыс тілін оқытудың негізгі мақсаты – тәрбиеленушілерді орыс тілінде сөйлеуге үйрету. Орыс тілін үйретудің бастапқы кезеңінде әр сабақ өз мәнінде көрнекі құрал қолдану арқылы тартымды өткізілсе, білім мазмұнының сапасы да артпақ. Мектепке баратын балалардың бұл кезеңде сабаққа қызығуын жоғалтып алсақ, кейін олардың тілді әрі қарай меңгеруі қиынға түседі. Сондықтан сабақ арасында ойын элементтерін қолдану сабаққа қызығуын, белсенділігін, ойлау қабілетін дамытуға, жаңа сабақты пысықтау кезеңін сапалын өткізуге материалды толық меңгеруге көмектеседі.

Ойындарды екі тарауға бөлуге болады. Бірінші тарау сөйлеу қабілетін дамытатын грамматикалық, фонетикалық, лексикалық және орграфикалық ойындар жатады. Бұл ойындар «Дайындық ойындары» деп аталады. Бұл тарау алдын-ала грамматикалық ойындардан басталады. Себебі грамматикалық материалдарды бірнеше рет қайталағанды қажет етеді және өзінің біркелкілігімен балаларды жалықтырып жібереді, ал жіберілген күш тез арада өз нәтижесін бермейді. Ойындар күнделікті жұмысты қызықты етіп өткізуге көмектеседі. Грамматикалық ойындардан кейін лексикалық ойындар жүреді. Фонетикалық ойындар сөйлеу қабілеті мен білігін дамыту кезеңінде дыбыстарды дұрыс айтып үйренуге арналған. Ең соңында жүргізілетін орфографиялық ойындардың мақсаты – лексика бойынша оқылған сөздердің дұрыс жазылуын үйрету.

Екінші тарау «Шығармашылық ойындар» деп аталады. Бұл ойындардың мақсаты – сөйлеу қабілетінің ары қарай дамуына ықпал ету. Тез ойлауға, қарым-қатынаста ойланбай жауап қайтаруға, әр түрлі жағдайлардан тез шығуға көмектеседі.

Дидактикалық ойындар балалардың ой-өрісін дамытып, ойлау қабілетін артуымен қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен әсер етеді. Ойындар балалардың шығармашылық ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды. Балалар ойын ойнау барысында үйренген сөздерін айтып қана қоймай, оның қандай мағыныда қолданылатынын да біледі. Ойын оқу пәндерінің мазмұнымен тығыз байланыста жүргізілгенде ғана дұрыс нәтижелер береді.

Іскерлік ойындар – оқушылардың сөйлеу қабілеттерін жетілдіретін, дамытатын тиімді тәсіл. ҰОҚ барысында іскерлік ойындарды қолдану арқылы балаларға сөйлеу үлгілері меңгертіледі. Мұндай ойындар оқушылардың жасқаншақтық, ұяндық қасиеттерін жойып, оның қиялына ерік береді.

Ойында келесі маңызды міндеттер: баланың қоғамдық қатынастарға бейімделуі, жалпы адамзаттық мәдени құндылықтар мен әр түрлі ұлт өкілдерінің мәдениеттерін меңгеруі, баланың шынайы адамгершілік коммуникацияға енуіне мүмкіндік беретін коммуникативті іс-әрекеттерінің көрініс табуы жүзеге асырылады. Баланың әр қырынан көрінуіне интеллектуалдық, шығармашылық, коммуникативтік жағынан және әр түрлі қиындықтарды жеңуге жағдай жасайды.

Ойынның оқыту мүмкіндігі жөнінде ертеден белгілі. Көптеген алдыңғы қатарлы педагогтар оқыту процесінде ойынды қолдану тиімділігіне әділ назар аударған. Ойында адамның,әсіресе баланың толық және кейде күтпеген жерде қабілеті танылады.

Ойын – ақыл-ой мен сезім күшін талап ететін ерекше ұйымдастырылатын сабақтар. Ойын әрқашан шешім қабылдауды ұсынады- қалай істеу, не айту, қалай ұту қажет? Осы мәселелерді шешу тілегі ойнаушылардың ойлау әрекетін арттырады. Ал егер қазақ тілінде сөйлейтін бала сонымен қатар орыс тілінде сөйлесе, ол оқытудың бай мүмкіндігін ашады. Балалар ол туралы ойланбайды. Ойын олар үшін ең бастысы-еліктіргіш сабақ. Сонысымен ол оқытушыларды, соның ішінде орыс тілдер оқытушалырынқызықтырады. Ойын кезінде барлығы тең. Ол тіпті тіл ақауы бар балалардың да қолынан келеді. Теңдік сезімі, еліктеу мен қуаныш атмосферасы, тапсырманың қолынан келетіндігін сезіну- сөзінде басқа тіл сөздерін еркін қолдануға бөгет жасайтын балалардың ұялшақтық сезімін жеңуге мүмкіндік береді және оқыту нәтижесіне жағымды әсерін тигізеді. Байқаусыз тіл материалы меңгеріледі- «мен басқаларымен бірдей сөйлесе алады екенмін»

Қорыта келгенде, балабақша тәрбиеленушілердің, мектеп оқушылардың білім, білік шеберліктерінің жан-жақты дамуына, қалыптасуына, тілдік материалдарды жақсы біліп, сөз іскерліктерін меңгеруіне ойындар көп көмек береді. Олар арқылы түрлі дағдыларды меңгеру барысында оқушылар белсенділікке , өз бетінше жұмыс істеуге, қорытынды жасауға дағдыланды.Орыс тілі сабақтарында дұрыс ұйымдастырылып, пайдаланылғанойындар балалардың таным-түйсігіне жағымды әсер етіп,алған білімдерін жаңа жағдайларда шығармашылықпен қолдана алуына ықпал етеді. Ойын баланың ой –өрісін дамытады. Икемділік, сергектілік, тапқырлыққа шақырады. Ең бастысы ойынды мазмұнды, қызықты ету, ой-санаға лайықты ету ойыншының өз қолында.

Балабақшада өзге ұлт балаларына қазақ тілін үйретудің тиімді бір жолы-ойын

Утегенова А.К. №37 «Балапан» МДҰ

Қазақ тілі - ғажап тіл. Оның болашағы да ғажап.

Тек оны насихаттай білуіміз керек, оқыта білуіміз керек.

Қазіргі таңда білім беру жүйесінің барлық сатыларының алдында тұрған көкейкесті мәселелерінің бірі білім сапасын арттыру, оның әдістемесін жетілдіру жас ұрпақтың тұлғалық дамуына қолайлы жағдай жасау, мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру. Шындығында сапалы білім, саналы тәрбиемен шынайы ұштасқанда ғана ұлт тілегі орындалып, қоғам өзінің рухани дамуында асыл қасиеттерге қол жеткізбек. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Ана тіліне қамқорлық ең алдымен сол тілде сөйлейтін халыққа жүктеледі» демекші, менің парызым - балабақшадағы өзге ұлт балаларына мемлекеттік тілді меңгерту.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты бойынша мектепке дейінгі тәрбиемен оқыту барысында бүлдіршіндерге қазақ тілін үйретудің білім-деңгейі нақты бағдарламамен берілген. Заман талабына сай әр мұғалім өз сабағын жаңаша ұйымдастырып, шығармашылық ізденіспен өткізеді. Осы мақсат пен міндеттерді негізге ала отырып, өзге ұлт балаларына қазақ тілін үйретуде тек қана сөздерді қайталау арқылы үйретпей, оларды ойындар мен көрнекіліктер арқылы үйреткен тиімді болып табылады. Ойын мен көрнекілік - балалардың тілді үйренуге деген қызығушылығын арттырады, сенімін оятады.

Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?» деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Ойын - мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті.

Балалардың өмірі мен іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыру - оларды тәрбиелеу деген сөз. Бала үшін ойын - өзін-өзі жетілдіру мен өзін-өзі көрсетудің құралы. Ойын ойнау барысында бала ешбір бүкпесіз, бар жан-тәнімен ойынға кірісіп кетеді-де, белсенділік пайда болады, қызығушылық танытады. Тіпті тілді үйренгісі келмейтін баланың өзі ойын ойнаған кезде оны ұмытып кетеді.

Өзге ұлт балаларына қазақ тілін ұтымды, қызықты үйрету үшін жаңа әдістер мен технологияларды өз тәжірибемізде қолдануға ізденеміз. Сондықтан, мен өзімнің ұстаздық тәжірибемде заманауи оқыту технологиясының элементтерін жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуде үнемі қолданып отыруға тырысамын.

Сонымен қатар қазақ тіліне үйреткенде балалардың жас ерекшелігін ескеру әдіс-тәсілдерді таңдаумен сай келеді. Тіл үйретуде ойынды көрнекі құралдар, түрлі суреттер, кестелер, ойыншықтар, музыка және т.б. материалдар сабақты көркемдеп отырса, балалардың сөздік қоры біршама толығады, ауызша сөйлеу түрлері кеңейеді. Әрбір сабақта ойын түрлерін және өзара сөйлеу үлгілерін тақырыпқа сай қолданған жөн және тиімді.

Бала өмірі ойынға байланысты. Дидактикалық ойындар балаларды өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландырады, олардың ойлау қабілеттерін, ізденпаздылығын арттырады, сөз қорын молайтуға көмектеседі, әдептілікке, адамгершілікке, қамқорлыққа, қайырымдылыққа тәрбиелейді.

Қызығуды туғызу үшін ойын түрлерін пайдаланудың орны бөлек. Тиімді пайдаланылған ойын түрлері мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын бүлдіршіндердің зор ынтамен тыңдап берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені балабақшадағы балалардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап отырады. Қызықты ойын түрінен кейін олар тез серігіп тапсырманы ықыластана әрі сапалы орындайтын болады. Сонымен бірге топ ішінде ойнайтын ойындар мен іс-әрекеттер арқылы да оқытуға болады. Біз топ ішінде ойындарды қашан қолдануымыз керек? Мысалы сабақ үстінде жаңа сөздерді қайталау үшін, өтілген жаңа сабақты еске түсіру үшін қолданған жөн. Сабақта мынадай ойындарды ойнауға болады:

1. Сиқырлы қоржын. (тақырыптар: «Жемістер», «Көкөністер», «Ыдыс-аяқ», «Ойыншықтар» т.б.)

2. Үйде кім жоқ? (тақырып: «Отбасы мүшелері»)

3. Аудармашы. (барлық тақырыптарға келеді. Мұғалім сөзді қазақша айтса бала орысшаға аударады,немесе мұғалім орысша айтып қазақша аудармасын сұрайды)

4. Не жоқ? (тақырыптар: «Үй жануарлары», «Жабайы жануарлар», «Киімдер» т.б.)

5. Кімнің дауысы? (Барлық тақырыптарға қолданауға келеді.Бір бала тақтаға шығып теріс қарап тұрады, мұғалім келесі бір баланы шақыртып жаңа тақырыптан бір сөзді айтуды сұрайды,бірінші бала кімнің дауысы екенің айтып және сол сөздің суретін көрсетеді)

Бұл ойындар балалардың танымын кеңейтіп, білім мен білік шеберліктерінің жан-жақты дамуына, қалыптасуына, тілдік материалдарды жақсы біліп, сөз іскерліктерін меңгеруіне көп көмектеседі.

Қорыта айтқанда,бүлдіршіндерді сауатты, саналы азамат болып өсіру біздің қолымызда. Олай болса еліміздің болашағын ойлайтын саналы азаматтарымыз, қасиетті тілімізді биік-биік шыңдарға шығарып, әлемдік тілдер қатарынан қоссын дегім келеді.

Мектепке дейінгі балаларды ағылшын тіліне оқыту ерекшеліктері мен ойын элементтерін қолдану

Аманбаева А.С. №37 «Балапан» МДҰ

Еліміз егеменді ел болғалы бері келелі де ауқымды өзгерістер жүруде. Саяси, экономикалық, қаржылық т.б. салалардағы секілді білім беру саласы да мұндай өзгерістерден тыс қалған жоқ. Себебі мемлекетті нығайту, көркейту үшін өмірге жаңаша көзқарастағы, білімді, жан-жақты дамыған ұрпақ тәрбиелеу қажеттігі туындады. Сондықтан қандай халықтың даму стратегиясын алып қараса, онда өскелең жас ұрпақты елін сүйетін отаншыл, саналы, тәрбиелі етіп шығару – оның басты бағдарларының бірі. Қазіргі жас – ертеңгі халық тағдырын шешетін азамат. Білім беру ұйымдарының алдында күрделі міндет тұр. Ол саналы ойлайтын ертеңгі күні қоғамда өз орнын табатын жеке тұлғаны тәрбиелеп шығару.

Мектепке дейінгі балалардың жан-жақты дамуы үшін ойынның рөлі ерекше. Ойын – жалпы адамзат мәдениетінің бірегей феномені, оның қайнар көзі мен шыңы. Мәдениет феномені ретінде ойын оқытады, дамытады, тәрбиелейді, әлеуметтендіреді, көңіл көтертеді, дем алдырады, сонымен қатар, ол сықақтап, күлдіріп, кез-келген әлеуметтік мәртебенің шартты екендігін көрсетеді.

Ұлы педагог В.Сухомлинский «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды» дейді, демек балалармен ойынның әр түрін ұйымдастыра отырып, бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерді тәрбиелеуге болады. Ал балаларды қоршаған ортамен таныстыру, тіл дамыту, табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері сабақтарында жанды-жансыз табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты адамгершілік сапалары қалыптастырылады.

Ойын бала үшін – нағыз өмір. Егер тәрбиеші ойынды ақылмен ұйымдастырса, ол балаларға ықпал жасауға мүмкіндік алады. А.П. Усова былай деп атап көрсетті: «Балалардың өмірі мен ісәрекетін дұрыс ұйымдастыру – оларды тәрбиелеу деген сөз. Тәрбиенің тиімді процесі ойын және ойынның өзара қарым-қатынастары формаларында жүзеге асырылатын себебі сол, бала мұнда өмір сүруді үйренбейді, өз өмірімен тіршілік етеді».

Ойынды балалар өмірін ұйымдастырудың формасы ретінде пайдалана отырып алдымен солардың ортақ мүддесін бағыттап және дамытып отыру, балалар ұжымын топтастыруға күш салу керек. А.С. Макаренко ойынның балалар өмірін ұйымдастырудағы ролін жоғары бағалай келіп, тәрбиешінің ролі туралы былай деп жазды: «Мен де педагог ретінде олармен аздап ойнауға тиіспін. Егер мен тек қана үйретіп, талап етіп, айтқанымды істетіп тұрсам, онда мен, бәлкім, пайдалы, бірақ жақындығы жоқ бөгде күш қана боламын. Мен міндетті түрде аздап ойнауға тиіспін және мен өзімнің барлық әріптестерімнен осыны талап еттім».

Дидактикалық ойын – баланың қызығушылығына негізделген оқыту тәсілдерінің бірі. Мектеп жасына дейінгі балалардың ойын баласы екенін ескере келе, дидактикалық ойындардың жүйелі қолданылуы жақсы нәтиже береді. Дидактикалық ойындарды пайдалану мәселесі педагогикалық теорияда кеңінен қарастырылған. Атап айтсақ, Ахметов С., Алдабергенов А., Ахметов Н.К., Хайдаров Ж.С., Кларин М.В., Қайырбекова А., Төлтаева Г., Әбселемова А., Әбішова А. т.б. ғалымдар дидактикалық ойындардың маңызын, түрлерін қолдану жолдарын көрсеткен. Педагогикалық процесте ойын балалар іс-әрекетінің басқа да түрлерімен, бәрінен бұрын еңбекпен, оқу үстіндегі оқытумен өзара тығыз байланыста болады.

Ойын арқылы баланың дене құрылысы жетіліп, өзі жасаған қимылына сенімі артады. Баланың бойында ойлау, тапқырлық, ұйымдастырушылық, шыдамдылық, белсенділік қасиеттер қалыптасады. Ойын дегеніміз – жаттығу, ол арқылы бала өмірге әзірленеді.

Мектепке дейінгі жас – ағылшын тілін оқытуға өте қолайлы кезең, себебі бұл жастағы балалар тілдік құбылысты қабылдау қабілеттілігімен ерекшеленеді: оларда өзінің сөйлеу тәжірибесін, тіл құпияларын байқау қызығушылығы пайда болады. Олар лезде берілген шағын материалды меңгеріп алып, оны өте жақсы айтып бере алады. Шетел тілі ана тілімен қоса баланың сөйлеу қабілетін және жалпы дамуын ғана жетілдіріп қоймайды, оны өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарымқатынас мәдениетіне де үйретеді. Ойын баланың тілге деген қызығушылығын арттырады және баланың тілді үйренуде жақсы жетістіктерге жеткізеді.

Ойын түрлері көп. Олар: ойын-сабақ, ойын-жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық мақсаттағы ойындар, сөздік ойындар, логикалық ойындар т.б. Бұл ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар, epiк сезім түрлерін де дамытады. Осылардың ішінде дидактикалық мақсаттағы ойындардың оқыту үрдісінде балалардың коммуникативтік құзіреттіліктерін дамытуда үлесі зор болып табылады.

Ойындар бес негізгі түрге бөлінеді:

1. үстел үсті ойындары

2. дидактикалық ойындар

3. қозғалыс ойындары

4. іскерлік ойындар

5. интеллектуалдық ойындар

Үстел үсті ойындары. Балалардың зейінділігін дамытатын, ой-өрісін кеңейтетін құрал. Топта үстел үсті ойындарын топтық және дара жұмыста қолдануымызға болады. Лото, бинго, құрастырмалы ойындар, «Не артық?», «Пейзаж құрастыр», т.б. Бұл ойындарды қорытынды, білімді тиянақтайтын ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде қолданған тиімді.

Дидактикалық ойындар. Балалардың таным белсенділігін жандандыратын, өздігінен ойлауын дамытатын тәсілдердің бірі. Олар кез-келген оқу материалын қызықты да тартымды қылып, балалардың көңілді күйін көтеруге, өздерінің жұмыстарына қанағаттануға және білім үрдісін жеңіл меңгеруге көмектеседі.

Қозғалыс ойындары. Бұл ойындар балалардың іс-әрекеттерін бір түрінен басқа түріне тез ауысуға көмектеседі және ешқандай арнайы дайындықты талап етпейді. Бұл ойындарды жабық бөлмеде немесе ашық аланда да өткізуге болады.

Іскерлік ойындар. Балалардың оқу мазмұнын терең меңгеруге және пысықтауға ықпал етеді. Іскерлік ойындар балалардың қиялын дамытады, салыстыруға және дәлелдеуге үйретеді.

Интеллектуалдық ойындар. Бұл ойындар балалардың зор белсенділігін оятады. Бұл категорияға «ұғымталдыққа, жүйріктікке, зеректікке» бейімделген тапсырмалар жатады.

Ойынның ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті барысындағы басты мақсаты – білім беруді ойынмен ұштастыру. Баланың ойынға белсенді түрде қатысуы оның ұжымдағы басқа да әрекеттерін айқындайды.

Ағылшын тілінде ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту үшін ойынды үйлесімді таңдау – ағылшын тілі оқытушысының шеберлігіне байланысты. Ағылшын тілін меңгертуде ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде балалардың ақыл-ойын дамытудың көп тараған формалары дидактикалық ойындар олар: әртүрлі лото, доппен ойналатын ойындар, кеспе қағаздарын пайдаланатын ойындар, шаршы ойындары, сенсорлық ойындар т.б. Доптың ритмикалық соғылуымен бірге санау бір-бірімен тығыз байланысты көру, ұстау және қозғалу анализаторларының дамуына көмектеседі. Ойынның осы түрлері ойын материалын түрлендіруге зор мүмкіншілік береді және лексикалық материалдарды жақсы меңгеруге көмектеседі.

Алдағы уақытта 12 жылдық білім жүйесіне көшкен кезде оқу ұйымдарында кей пәндер ағылшын тілінде өтілетін болады. Сондықтан баланы ерте жастан ағылшын тіліне бейімдеу қажет. Ағылшын тілін үйренуде мектеп жасына дейінгі балалардан бастаған қолайлы. Неғұрлым көп естіп білуге ынталанған балалардың еске сақтау қабілеті соғұрлым жоғары дәрежеде дамиды.

Іс-тәжірибеде балаларға ағылшын тілін үйретуде мазмұны күрделі емес, шағын драмалық ойындарды пайдаланған дұрыс болады. Драмалық ойындарда балалар ертегілердегі рольдерді жаттайды және ерекше күндерге арналған ертеңгіліктерде осы рольдерді орындайды.

Мектепке дейінгі балаларды шетел тілінде сөйлеуге үйрету процесінде көрнекіліктерді пайдалану – өткізілетін ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде нақты жағдайларына байланысты болуы тиіс. Мысалы, «Жануарлар» тақырыбын оқытқанда суреттерге қарағанда, ойыншықтарды қолданған нәтижелі болады. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде техникалық құралдарды (магнитофон, DVD, CD, әртүрлі аудиотаспалар) пайдаланамын, баланың жан-жақты дамуына септігін тигізеді.

Ойын арқылы баланың: ой-қабілеті дамиды; өздігінен жұмыс істеуге үйренеді; сөздік қоры баийды, тілі дамиды; зейіні қалыптасады; байқампаздығы артады; өзара сыйластыққа үйретеді; ойынның ережесін бұзбау, яғни, тәртіптілікке баулиды.

Ойын элементтерін ағылшын сабағында қолдан. Ағылшын тілін оқытуды мектепке дейінгі мекемелерден басқа, отбасы ортасында да жүзеге асыруға болады. Бұл үшін педагогикалық білімнің болуы міндетті емес, жай ғана үй жағдайында балалармен дидактикалық ойындарды ұйымдастырып өткізу ғана жеткілікті. Мектепке дейінгі балалалық шақ – ертегі, қызықты ойындар, әңгімелер мен өлеңдер әлемі.

Ойындарды мектепке дейінгі балаларының оқу-іс-әрекеттеріде белгілі бір жүйемен пайдалану қажет. Ойындардың оқыту мазмұнына, танымдық іс-әрекет сипатына, ойын құрылымына сәйкес жіктемелері бар. Ойындардың жіктемесі оқушылардың жас ерекшеліктеріне, ойын сипатына, дене қасиеттерін, қимылдық әрекеттерді дамытуға, ойындардың педагогикалық мүмкіндіктеріне сәйкес жасалады. Ойындарды оқыту мазмұнына сәйкес түрлері:

1. Ойын - саяхаттар. Олар ертегіге үқсас, фактілер немесе оқиғаларды бейнелейді. Бірақ олар ерекше түрде ашып көрсетеді, қарапайым жұмбақ арқылы, қимылдық – оңай жолмен, қажеттілер – қызық жолмен беріледі.

2. Ойын - тапсырмалар. Бұл ойындардың негізін заттар мен әрекет, сөздік тапсырмалар кұрайды. Ойын міндеттер мен әрекеттері бір нәрсені болжауға негізделеді.

3. Ойын - болжамдар. Бұл ойындар, Не «болар еді…?», «Мен не істер едім, егер…?» деген сұрақтарға негізделеді. Ойынның дидактикалық мазмұны балалардың алдына проблемалық міндет пен ситуацияны қоюда ерекшеленеді. Мұндай ойындар білімді нақты жағдайда қалыптастыра байланыс есептерін тағайындауды талап етеді.

4. Ойын - жұмбақтар. Жұмбақтың негізгі ерекшелігі логикалық астарын болуында, олар баланың есі әрекетін белсендіреді. Жұмбақтар салыстыру, теңеу және сипаттау арқылы ұғымның қасиеттерін ажыратуға тәрбиелейді, оқушы қиялының дамуына әсер етеді.

Қорыта келгенде, ойын әрекетінсіз ағылшын тілі лексикасын баланың есінде қалдыру тиімділігі аз және ақыл ой күшін көп қажет етеді. Оқу үрдісіне енгізілген ойын ағылшын тілі ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде оқытудың бір түрі ретінде қызықты, жеңіл және жанды болуы керек. Ойын оқу үрдісін жеңілдететінін ескеру қажет. Ағылшын тілі мұғалімінің ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіне қойған мақсатына, міндетіне, шартына байланысты ойын түрі өзгертіліп отырылуы қажет. Ойын арқылы кез-келген оқу материалын қызықты да тартымды қылып, балалардың көңілкүйін көтеруге, өздерінің жұмыстарын қанағаттануға және білім үрдісін жеңіл меңгеруге көмектеседі. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті барысында ойын арқылы дамытуға арналған тапсырмалар жүйелі бағытталып, ұйымдастырылып отырса сонда ғана мұғалімнің ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мақсатына жеткізуіне мүмкіндік береді.

Балалардың табиғат туралы түсініктерін қалыптастыру

Избасарова К.Н. №37 «Балапан» МДҰ

Табиғат әлемін сурет арқылы тану мүмкін емес. Мектепке дейінгі балалар қоршаған әлемді түсіну үшін, өзі сол табиғаттың бір бөлшегі екенін сезіну керек. Ол мектепке дейінгі ұйым ісәрекеті аясында, топ бөлімдерінде әртүрлі табиғат бұрыштарын жасау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Адам өзін қоршаған ортадан бөлінбейді. Табиғат тізбегіндегі әрбір звеноның өзіндік мәні бар, біреуіне тигізілген әсер басқаларына да әсер етеді. Табиғат қойнауының құпиялары өте көп, оны өмір бойы адамдар ыждағаттылықпен ашуға ұмтылып келеді. Адам үшін табиғаттың маңызы әртүрлі: өндірістік, ғылыми, сауықтыру, эстетикалық және тәрбиелік. Табиғат әлемі таңғажайып және керемет. Табиғат балаға күнделікті әсер етеді, балалар үшін табиғат - әр түрлі табиғат құбылыстарын танудың және сөздік қорын байытудың көзі. Балалардың сөйлеу, ойлау қабілетінің дамуына ең қолайлы және пайдалы фактор. Табиғат баланың тұлғалық қалыптасуына зор ықпал етеді. Сондықтан да мектепке дейінгі мекемелерде экологиялық тәрбие жұмысы қалыптасқан бағдарламада «Балаларды табиғатпен таныстыру» бөлімінен бастау алады. К.Д.Ушинский - баланы табиғатпен жастай таныстыра дамыту, оның өзіндік логикалық ойын, сөз қорының, санасының жетілуіне әсері мол екенін көрсеткен. Ал табиғатпен таныстыру- балалардың танымын дамытудың басты құралдарының бірі. Мұнда балалардың қоршаған орта жөніндегі ұғым түсініктерін байытатын жалпы және нақты ғылыми мәліметтер алуының маңызы зор. Табиғатпен таныстыру барысында «Табиғат- бүкіл тіршілік атаулының алтын ұясы, тал бесігі, өсіп-өнер мекені» екендігі жөнінде нақты түсініктер беріледі.

Табиғаттағы әдемілікті сезініп, қабылдау дағдысы өзінен-өзі келе қоймайды, оны дамыту, жағымды іс-әрекет түріне айналдыру ата- аналардың және тәрбиеші- ұстаздардың көмегімен жүзеге асырылады. Демек, оларды өз бетінше әрекет жасауын бақылау, оның мазмұнын талдау балалардың жеке басы ерекшеліктерінің экологиялық тәрбиелігінің деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Табиғатпен қарым-қатынаста болу балада жағымды сезім мен сапаларды (табиғат нысандары туралы білуге деген құштарлығын, сақтауға деген жауапкершілігін, қисынды ойлауға ұмтылысын, бақылауын, жанды және жансыз табиғат арасындағы байланысты білуін) және түрлі іс- әрекеттерін (өсімдіктер мен жануарларға күтім жасау) қалыптастыруға көмектеседі. Табиғатқа деген сүйіспеншілік, онымен қамқор қарым-қатынаста болу балаларда елжандылық, ересектер еңбегіне құрмет сияқты тамаша қасиеттерді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Балаларды табиғатпен таныстыру, оған деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу серуен және экскурсия кезінде табиғатқа бақылау жасау арқылы жүзеге асады. Серуен және экскурсиялар балалардың өзі тұратын жердің климаттық жағдайын, жыл мезгілдерінің ерекшелігін, өсімдіктері мен жануарлары туралы және жалпы өз аймғының сипаттамасын білуіне мүмкіндік береді.

Табиғат - мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу мен дамытуда маңызды құрал болып табылады. Балалар онымен қарым-қатынас жасай отырып, көптеген жаңалықтар ашады. Әрбір жанды зат сәбиді таңғалдырады. Түрлі бейнелі және табиғи материалдармен (құм, саз, су, қар, және т.б) ойнау балаларды қатты қызықтырады. Мектепке дейінгі балалар жылдың әр мезгілінде табиғатпен қарым-қатынаста болады, сол кезде айналасында ақ ұлпа қарлар немесе жайқалып өскен жасыл желектер, гүлдер жатады. Жаз мезгілінде ересектермен бірге салқын суға шомылу, орман ішіндегі жолдармен жүргендегі орманның хош иісі мен ауасы, құстардың сайраған дауысы балаларды зор қуанышқа бөлейді. Көп түрлілігі мен балалардың дамуына әсер ету күші жағынан кез-келген дидактикалық материалды табиғатпен салыстыруға келмейді. Табиғат заттары мен табиғат құбылыстары балалардың көз алдындағы көрнекілік болып табылады. Бала сезім мүшелері арқылы табиғат нысандарының түрлі қасиеттерін (пішіні, дауысы, бояуы, кеңістікте орналасуы, қозғалуы және т.б) қабылдайды. Оларда алдағы уақытта табиғат құбылыстарының байланысы туралы жаңа түсініктерді меңгеруіне көмектесіп алғашқы, нақты әрі анық түсініктер қалыптасады.

Табиғат құбылыстары арасындағы көптеген байланыстарды балалар бақылау кезінде танып біледі. Бұл балалардың логикалық ойлауын дамытуға көмектеседі.

«Тіршілік иелерінің өміріне қажетті туғызуы және қолдау әдісі» - балаларға экологиялық тәрбие берудегі басты әдіс түрі болып саналады. Ол балалардың тәжірибе жасау дағдыларын, икемділіктерін айқындауға бағытталған. Бақылау- табиғаттағы сезімдік тұрғыда тану әдісі, мақсатқа бағытталған қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық күрделі үрдіс. Ол табиғатпен, тіршілік иелерімен, қоршаған ортамен тікелей байланыста болуды қамтамасыз етеді. Ұзақ мерзімді бақылаушыларды ұйымдастыру-өсімдіктер иен жануарлардың өмір сүру ортасымен өзара байланыста болу, балалардың сол ортаға деген бейімділігін танудың алғы шарты. Бақылау балаларға табиғат жөніндегі нақты түсініктерді меңгертіп, ойлау қабілетін, тілін дамытады. Өсімдіктерді, жәндіктерді, құстарды бақылау арқылы бала көптеген жаңалықтарға тап болады. Ал жүйелі бақылау жеке басының байқампаздығын аңғартады, осының әсерінен баланың дүниетанымы кеңейіп, қоршаған ортаға деген өзіндік көз қарасы пайда болып, білуге деген ынтасы арта түседі. Мектепке дейінгі ерте және кіші жастағы балаларды ауа райын, үй жануарларын, балықтар мен табиғат бұрышындағы құстарды бақылауға тартуға болады. Бұл бақылаулар аз уақыт алады, бірақ жиі қайталанады. Балалар өсімдіктің тұқымынан өсуін, жәндіктердің пайда болуын, табиғаттағы маусымдық өзгерістерді т.б. бақылайды.Ұзақ бақылаулар табиғаттағы құбылыстардың болуының жүйелілігін, олардың арасындағы көзге көрінерлік байланысты сезінуге мүмкіндік береді.

Бақылау кезінде айырмашылығына немесе ұқсастығына қарай заттар мен құбылыстардың ерекшелік сипаттарын салыстыруға үйрету маңызды. Табиғаттағы заттарды салыстырған кезде балалар айырмашылық белгілерді оңай табады. Ұқсастығына қарай салыстыру әдетте балаларда қиындық тудырады, өйткені олар ұқсас заттардың айтарлықтай қасиеттерін өз беттерінше ажырата алмайды. Бақылауларды оқу әрекеттерінде, экскурсияларда, күнделікті серуендерде, өз алаңдарында жұмыстар кезінде, табиғат бұрышында өткізуге болады.

Бір сөзбен айтқанда, қоршаған ортаны сауықтыру, экологиялық білім ғана емес, экологиялық тәрбиеге де байланысты. Сол үшін балаларға сені қоршаған айналадағы заттардың бәрі- қоршаған орта. Тірі организімдердің бәрі таза ауамен демалып, таза су ішіп, таза экологиялық тағамдармен қоректенулері керек. Денсаулықты сақтау үшін де жиі таза ауада болу керек. Табиғат аясына қыдыруға шыққан кезде өзен көлдерді ластама!

Айналаңды қоршаған

Табиғатты сүйе біл.

Қауіп-қатер төнсе егер,

Қамқорға алып сүйе біл – деп қоғам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас мәселесін шешу бүкіл халықтық іс. Ал оны жүзеге асыру әрқайсысымыздың азаматтық парызымыз деген тұжырымға келуіміз керек.

Театрландырылған ойын арқылы балалардың шығармашылық қабілетін дамыту

Курумбаева Ж.Ж. №37 «Балапан» МДҰ

Өмірде адамның жеке басының қасиеттері бес жасқа дейін қалыптасатынын өз тәжірибемізден көріп көрміз. Сондықтанда да баланың жан-жақты қалыптасуы үшін мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндердің бойына жақсы, жағымды қасиеттерді сіңіре білу маңызды болып табылады.Мектепке дейінгі кезеңде бала әр нәрсеге құмар, қызыққыш, өзінің айналасында болып жатқан өзгерісті, тамаша құбылыстарды сезінуге бейім болып келеді. Әр түрлі рөлдерде ойнап көруге тырысады. Жоғары белсенділікті байқататыны белгілі. Қазіргі уақытта, мектепкі дейінгі кезеңнен бастап баланың дарындылығын дамыту және әлеуметтік ортада жағымды қарым-қатынас орната білуі өзекті мәселе болып отыр. Осы мақсатта, яғни мектепке дейінгі балалардың жанжақты дамып, жеке тұлға болып тәрбиеленуіне, тілдік қабілетін жетілдіре отырып, өзара қарымқатынасын дамытуда театрландырылған ойындардың маңызы ерекше зор. Ал, театрландырылған ойындарды балалар қызықтап ойнайды.

Театрландырылған ойындар - «ойын – қойылымдары» болып саналады, бұл жерде балаларға арналған көркемдік шығармаларды сахналық қойылымдарға айналдырып, оларды кейіпкер ретінде қатыстырудың маңызы зор. Баланы сахнада кейіпкер ретінде ойната отырып, оның жеке тұлғасын жан-жақты дамыту. Оның бойында әдебиетке, мәдениетке, өнерге деген құштарлықты ояту.Эмоционалдық-психикалық күйінің жағымды болуына жағдай жасау, мимикалық қабілеттің дамуы мен эмоцияны жеткізе білуі,ішкі «Мені» мен сыртқы жеке адамдық қасиетінің үйлесімділігін қалыптастыру және дамыту болып табылады. Бүлдіршіндер сахнада шағын рөлдерде ойнау арқылы байланыстыра сөйлеуге, әдемі киініп, жинақы жүруге, үлкендермен және өзге де балалармен тіл табыса білуге үйренеді. Ойын барысында ойын ситуациясына бейімделу, алғашқы да жекелеген элементерді, кейінен рөлді толығымен ойнау арқылы баланың ой-өрісі,қиялы дамиды. Рөлді ойнау арқылы өз кейіпкерін алдына елестетіп қана қоймай, бала оның әрекеттерін, сезімдерін сезінеді. Осындай эмоциялық күйлер баланы бұрын байқамаған өмір көріністеріне таң қалдырып,өз сезімін мимика,ым-ишара, тағы басқа көріністер арқылы біреуге үйре-теді.Театрландырылған ойындар балалардың ой-өрісін кеңейтеді, балаларды әңгімеге араласуға,спектакль туралы атааналарына, жолдастарына әңгімелеп беруге итермелейді. Балабақшадағы театрландырылған іскерлік бағдарламасы: 5 бөлімнен тұрады. Театрландырылған ойын. Кез келген өмірлік мән жайда өз құрбыластарымен және үлкендермен қарым-қатынас жасай білуге, кез-келген жұмысқа шығармашылық қабілетпен қарауға, эстетикалық сезіммен ойнау арқылы мінез құлқын дамыту.

Ырғақты иілгішті (ритмопластика) - бұған кешенді (комплекст) ырғақтылық, музыкалық, иілгіштік ойындар мен жаттығулар кіреді. Дене қозғалысының нақтылығымен еркіндігін дамытуда, өзінің денесінің сыртқы қоршаған ортамен байланысқан қарым-қатынасын сезінуге балаларды эстетикалық, психологиялық қабілетін дамытады.

Сөз мәдениеті және техникасы. Ойындар мен жаттығулар сөйлеу логикасы мен дикциясын дұрыс артикуляциясын меңгере білуге, сөйлеу құрылымын еркін айтуға, тыныс алуын дамытуға бағытталған. Бұл бөлімге сөздермен айтылатын ойындар кіргізілген. Бейнелеу арқылы сөйлетуін дамыту, шығармашылық фантазиясын дамыту, шағын әңгіме жәнеертегіқұрастырабілугеүйретеді.

Театр мәдениеті: Балаларға театр өнерінің шынайы сезімдерін меңгерту. Бөлімнің негізгі тақырыптары: театр өнерінің ерекшеліктері, театр өнерінің түрлері, қойылымның жасалуы,сыртқы және ішкі театр,көрермендер мәдениеттілігі.

Қойылыммен жұмыс - жанама бөлім, авторлық саханалауға негізделген. Оған кіретін тақырыптар.

• қойылым мен таныстыру.

• қойылымды мазмұндап, талдау, кейіпкерлендіру.

• қойылымға қажетті құралдар дайындау. Көріністі безендіру.

• дайындық.

Драматизациялық ойында бала – артист, интоноция, мимика, пантомима арқылы өз бетімен бейне жасайды, өзіндік әрекет етіп рөлді ойнайды. Бұрыннан жасалған саханалық қойылымда бала ойын – драматизациясында қандай бір сюжетте ойнайды.Ойын драматизациясы көрерменсіз музыкалық сипаттағы орындау болады.

Драматизация-түрлері:жануарлар,адамдар, ертегілер бейнесіндегі кейіпкерлер ойыны;мәтін бойынша негізделген диалог, маналог, рөлдік ойындар;шығармашылық көрсетілім;бір немесе бірнеше шығарма арқылы қойлым қою. Ал, драматизация ойынның екі түрін қарастыруға болады.Саусақтар ойын драматизациясы. Балалар атрибуттарды саусақтарына киеді. Ертегінің мәтінін айта отырып саусақтарын қимылдатып сюжет жасайды. Көріністі ширманың сыртында тұрып, немесе топта еркін қозғала жүріп көрсетеді. Қуыршақ бибабомен ойын – драматизациясы. Бұл ойында саусақтарға қуыршақ бибабаоны киеді. Ширмада ойнайды. Бұл қуыршақтарды ескі қуыршақтардан жасауға болады.Режиссерлық ойында балалар әрекет етуші бейне болмайды, өзі режиссер және сахна қоюшы рөлінде ойнайды, ойыншықтардың орынында болады. Мұнда бала қозғалмайтын пішіндер және ойыншықтармен әрекет етеді, сондықтан ойында интонация мен мимика ерекше орын алады.

Балалар театрының бірнеше түрлері бар:Ең көп тараған түрі: ойыншықтар театры-Бұнда балалар қысқа тақпақтарды жаттап, оның өзіне тән орындау кезінен бастап-ақ кішкене көлемді спектакельдер ойнайды. Ондағы адамдар рөлін ойыншықтар орындайды.

Жіптің көмегімен басқарылатын қуыршақтарды - маринеткалар дейді. Оларды әр түрлі материалдардан жасайды. Жұмсақ ойыншықтарды да қолдануға болады. Мұндай ойыншықтар қозғалысқа ағаш таяқшалар арқылы келтіріледі, яғни екі айқастырылған ағаш арқылы жіп өткізіліп ойыншыққа байланады. Қолмен қуыршақтарды басқарады. Театр қуыршағының биіктігі баланың биіктігігіндей болады. Бала өзіне кастюм, үлкен бетперде. Үлкен алақандар киеді, олар тірі қуыршаққа ұқсайды. Өздері қуыршақты жасауға болады. Оның негізі болып үш бұрышты орамалды алуға болады. Бір бұрышын қуыршақтың басына, екі бұрыштарын резинка арқылы баланың саусақтарына бекітіледі. Қуыршақтың басына тесмалар қосады, ол қуыршақ пен жүргізушінің мойынына ілінеді.Бұл қуыршақтар балаларға әнмен, бимен, ойынмен көрсету арқылы шығармашылықтарын дамытады. Бұл балалрдың өздерін еркін сезінуіне, өз күшіне сене білуге көмектеседі.

Саусақ театрында - саусақтардың көмегімен қандайда болмасын ертегіні немесе өлең-тақпақ шумағын саханалау болып табылады. Саусақ театры арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып, ынтасы артады және шығармашылық әрекетіне жол ашылады. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды және ағаштарды бейнелей алады. Саусақтарының қозғалыс қимылына қарап, бала қуанады шаттанады, сөз айтуға тырысады және өлеңде үйренген сөз шумақтарын қайталап айта отырып, есінде сақтайтын болады. Сонымен қатар балалар екі қолын қимылдата отырып, оң, сол, жоғары, төмен т.б. түсініктерді бағдарлай алуда үйренеді.

Үстел үстіндегі театры -Сәбилер тобынан бастап-ақ тақпақ пен қысқа өлеңдерді айтқызғанда көркем сөздер әсерлі естілу үшін стол үстіндегі театрды қолданған жөн. Мұнда үстелде құламай тұратын және қозғалтқанда еш кедергісіз жүретін ойыншықтар қолданылады. Үстел үстіндегі қуыршақтар театрдың бірнеше түрі бар: әр түрлі биіктегі конустан, цилиндрдан, қораптардан жасалған ойыншықтар; таяқшадан жасалған театр; «киндер- театр»; магнит театры; «мачалка театр»; үстел үстіндегі кейіпкерді тоқымадан немесе крючокпен тоқуға болады (олар өздерінің формасын ұстағандай пластмас бутылкаларға кигізіп қойады); ағаш ойыншықтар, саздан жасалған ойыншықтар (дымковски ойыншықтар). Суреттер (картиналар) театры - Декорация мен кейіпкердің – суреттері.Олардың әрекеттері шектелген. Ойнаушының дауыс ырғағы (интонация) арқылы кейіпкердің мінез-құлқы беріледі. Кейіпкер әрекет барысында пайда болады, балалардың қызығушылығын арттырады.

Стенд-кітапша театры - Бірін-бірі ауыстыратын иллюстрациялық оқиғалар көрсетіледі. Стендкітапшаның беттерін ашу арқылы жүргізуші әр түрлі сюжеттерді көрсеттеді (оқиғалар,кездесулер).

Фланелеграф театры - Суреттер мен кейіпкерлер экранда көрсетіледі.Оларды фланельдер ұстап тұрады.Мұндағы суреттерді балалар мен бірге ескі кітаптардан, журналдардан қиып алуға болады.

Трафарет театры - Трафарет театры арқылы сөз құрамының байлығын, диалог, монологты дамытуға болады. Балалар дайын трафареттердің көмегімен болашақ кейіпкерлердің суреттерін жасайды. Оларды түрлі-түсті бояулармен бояйды, дайын бейнелерді қайшымен қияды. Бұл жерде балалардың шығармашылық ойлау қабілеттері дамиды. Ұжымдасып жұмыс істеу үрдісінде әрбір бала өзіне берілген бейненің түр-тұлғасын, қимыл-қозғалысын өзгерте алады.

Көлеңкелі театр - Жарық өте жақсы түскен экранда адамдар, жануарлар және құстардың пішіндерінің қозғалысына қарауды балалар өте жақсы көреді. Ертегі, әңгіме, өлең, әндерді көлеңке театры арқылы айтуға болады. Көлеңке таетрдың қойлымын көрсетуге үш тәрбиеші қатысады. Біреуі мазмұнын оқиды, екеуі көріністі көрсеттеді. Көлеңке театрдың сақанасы экран болады. Экранды ағаштан немесе қалың кардоннан жасайды. Кейіпкерлерді көрсету үшін – оны экранның арт жағынан ұстайды.Кейіпкерлерді қара түспен жуқа кардоннан жасайды, жіп арқылы қозғалтады.Кейіпкерлерді көрсеткенде қол көрінбеу керек.Бұл көріністер балалардың шығармашылықтарын арттырады, ой өрістері дамытады.

Театрландырылған ойынды басқару негізіне әдеби шығармашылық мәтінмен жұмыс істеу жатады. Мәтінді оқығанда әдеби тілмен анық, мәнерлеп оқу керек.Әр түрлі жастағы бала бақша топтарында жүргізілеттін театр – ойын іскерліктерін дамыту жұмыстарының мазмұнының ерекшеліктері.Балаларға арналған қөркем шығарманы оқыту неғұрлым дұрыс ұйымдастырылса, мектеп жасына дейінге балалардан эстетикалық талғамын дамыту соғұрлым табысты болады.Тәрбиеші, сәбилерге кішігірім спектакелдер көрсетеді, бұған әр түрлі театр түрлері қолданылады: бәрімізге таныс картиналар театры (фланелограф), саусақ театры. Сәбилердің ынталарын, әр түрлі түстерді ажырата алуына көмектеcеді. Сәбилер тобындағы балалар ертегінің мәтінін өздері қайталамау үшін, олар берілген іс-әректті орындайды. Мәтінді тәрбиеші 2-3 рет оқу қажет. Рөлмен ойнау балалардың елестету белсенділігін арттырады, өз бетімен шығармашылық ойынға дайындалуға көмектеседі.Театрландырылған ойынға қызығушылықтарын қалыптастыруға қуыршақ театрының қойылымын көру көмектеседі. Оны тәрбиешінің өзі немесе дайындық топ балалары көрсетеді. Қуыршақ театры күнделікті ұйымдастырылған оқу іс- әрекетінде балаларды мадақтау, мақтау үшін, олармен амандасып, қоштасу үшін қолданылады. Күнделікті ойнайтын ойындарды кеңейтіп, драматтизация ойынның әр түрлігін меңгеру арқылы, балаларды қатыстыра отырып ойын тапсырмаларын біртіндеп қиындата түсу керек. Адамдар, жануарлар және құстардың әрекеттерін ойын арқылы келтіру. Адамның негізгі эмоциясы (күн көрінді – балалар қуанады, күледі, алақандарын соғады, орындарында секіреді). Кейіпкердің эмоциясын біреу арқылы ісәрекеттің бірізділікпен байланысындағы ойын- әрекеті. Жақсы таныс ертегілер кейіпкерлерінің бейнесіндегі ойын - әрекеті.

Музыкалық ойын - әрекеті.Тәрбиешінің оқуы арқылы бір кейіпкермен мәтіндегі өлең арқылы ойын - әрекеті. Қысқа ертегі, әңгіме, өлеңдердің мәтінін тәрбиешінің айтылуымен қойылатын ойын - әрекеті. Ертегі кейіпкерлерімен рөлдік диалог.Жануарлар ертегілерінің бөліктерін саханалау.Халық ертегілеріндегі бірнеше кейіпкерлерді драматизациялық ойындармен әрекеттеу.

Ойнау дағдыларын дамыту жағдайында ойнау тәжірбиесін толықтыру.

Бірінші топ. «Көрермен» позициясын меңгеруге үйрену. (жақсылықпен қарайтын, аяғына дейін тыңдайтын, қолдарын соғатын, артистерге рахмет айтатын).

Екінші топ. «Артист» болуға 1-ші қадамын жасауға үйрену. (мимикасын, қозғалысын, күшін, дауыс ырғағын, сөз ырғағы) арқылы кейіпкерге ену.

Үшінші топ. Ойынның басқа қатысушыларымен қарым-қатынас жасай білу, дауласпай, кезекпен тартымды рөлдер ойнау.Ортаңғы топтағы балалар «өз үшін» ойынан бала біртіндеп көрермендер үшін жасалған қойылымға ауысады. Бұл жастағы балалардың театрландырылған ойынға қызығушылықтары тереңдей түседі.Ортаңғы мен ересектер тобының балалары саханалық өнерді үйреніп, сезіне бастағанда олардың тілі, ойлау түйсігі, өнерге құштарлығы арттады.

Қандайда да саханалық қойылымның алдында балалармен бірнеше кіріспе жұмыс жүргізіледі.

1. Тәрбиешілер балаларға ертегі, әңгімелер оқып, не әңгімелеген кезде ертегідегі кейіпкерлердің мінез-құлқына, дауысының ырғағына, қимылдарына назар аударылады.

2. Әр кейіпкердің киіміне көңіл бөлінеді. Қуыршақ театрында қуыршақтардың киімі өзгертіліп отырады.

3. Сұрақ-жауап арқылы кейіпкердің қимылын, іс-әрекетін байқап, бағалап отыру.

4. Қимыл мен сөз арасындағы байланысын қадағалау.Дайындық топтарындағы балалардың театрландырылған ойындары қиындай түседі. Балалардың тілін жаттықтыру үшін, қазақ халқының асыл сөздерімен сусындата отырып, әрбір сахналық қойылымның алдында қазақ әндерін, қазақтың ауыз әдебиетіндегі өтірік өлеңдерді, мақал-мәтелдерді, жаңылтпаштарды, санамақтар мен жұмбақтарды, түрлі ұлттық ойындарды, ән- күйлер мен билерді кіріктіріп отыру қажет . Мысалы, «Үйшік» ертегісінде әр кейіпкерлердің сахнаға шығуын «Қонақ келсе құт» деген мақалмен бастауға болады. Театрлық ойынға қатысушы даярлық тобының балалары кейіпкерлердің мінезін, жүрістұрысын, әдеттерін айнытпай салып көрерменге иланымды етіп ойнауы үшін, талмай жаттығулар жасау керек.Сахналық өнерге баулыған балалар жаттаған сөзінің мағынасына сәйкес, күйініктісүйінікті сезімдеріне сәйкес тебірене мәнерлеп айта білуге үйренеді. Соның нәтижесінде олардың шығармашылық қабілеттері оянды. Бейнелеу, көркем әдебиет, тіл дамыту сабақтарын байланыстырып өткізгенде, әр сабақтың соңы әрқашанда дерлік ертегі сюжетімен байланысты қойылымдармен аяқталып отырды. Сонымен қатар, балалардың сөздік қоры толықтырылды, сөйтіп олардың белсенділігі артады, сабақтар мен сауық кештері еркін де қызықты түрде өтетін болады. Балалар өздерін еркін де бос ұстап, сабаққа ынталана, құштарланып қатысып отыруға мүмкіндіктер туады. Осындай жұмыстар атқарылған топтардағы балалардың басқа топқа қарағанда ерекшелігі өз беттерімен ойнаған дербес іс-әрекетінде де театр ойындарының түрлерін жиірек қолданатын болды. Драмалық жанрға бейімделген ойындар өздігінен туындап тәрбие жұмыстарының барысында ертегілер, сюжетті көріністер де жиі қолданылып, тіпті кейде ертегінің кейбір бөліктері өзгертіліп отырылды. Топ ішінде емін- еркін жүріп, өздеріне сабақ уақытында керекті ойын құралдарын өздері таңдап алып отырды. Балалардың шығармашылығы тек ролдерді орындаған кезде ғана емес, сонымен қатар қуыршақтар, декорациялар дайындағанда да көрінді. Қуыршақтардың түр-түрін, шымылдықтар, декорация жасау кезеңдегі ұжымдық жұмыстар балалардың ұйымшылдығы мен белсенділігін арттырды. Балалардың шығармашылық қабілеттерін, сөйлеу мәдениеті мен ой-өрісін, дүниетанымын жетілдіруде театр ойындар түрі тиімді нәтиже береді.

Мектепке дейінгі білім ұйымдарда мазмұнын жаңарту

Аманбаева Б.Т. №37 «Балапан» МДҰ

Білім мен тәрбие бастауын балалар балабақшадан алады. Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында мектепке дейінгі тәрбие саласы мамандарының алдында жан-жақты дамыған, сауатты, саналы, өзіндік орыны бар үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін азаматты тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр.

Бiлiм беру және ғылым саласына елеулi өзгерiстер енгiзiлiп жатқан қазiргi кезеңде мектепке дейiнгi ұйымдарда бiлiм мазмұнын жаңарту, баланың жеке басын дамыту, жас ұрпаққа бiлiм беру мен тәрбиелеуді жаңа сапалық деңгейге көтеру мiндетi бүгiнгi күннiң кезек күттірмейтін көкейкестi мәселесi. Мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы сатысы ретінде өзгермелі өмірге табысты бейімделуге қабілетті жас ұрпақты қалыптастыру мен дамытуға жағдай жасайды.

Көптеген педаготтардың пікірінше, тәжірибиеде қолжеткізу қағидасын іске асыра отырып, оқу материалының мазмұны және білім көлемі балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес болу қажет деп есептейді.

Біріншіден, балабақшадағы оқу іс-әрекеті барысында білім мазмұнын іріктеудің өлшемдеріне сәйкес жеке тұлғаның жан-жақты дамуын қалыптастыру міндетін тұтас қарастыруда оқу бағдарламаларының мазмұнын, ғылым мен тәжірибенің теориялық негіздерін, заңдылықтарын, түсініктері мен зерттеу әдістерін, негізгі іс-әрекет түрлерін, жеке тұлғаның дамуын, танымдық қызығушылығын арттыруды қамтамасыз ету жолдары қарастырылды. Білім мазмұнының ғылым мен тәжірибедегі мәнділігін анықтауда оқу бағдарламаларының әмбебаптық және ақпараттық элементтері қарастырылып, теорияның мәнін ашу үшін ғылымның заңдылықтары, әдістері оның тәжірибеде қолданылуына баса назар аударылды. Білім мазмұнының жаңартылуын анықтауда балалардың жас ерекшелігіне қарай оқу мүмкіндіктеріне сәйкестігін арнайы жүргізілетін бақылау (срездері), нәтижелеріне талдау жасалып, оқу материалдарын меңгеруге байланысты іс-шаралар ұйымдастырылды. Оқу іс-әрекетінің нәтижелерін саралай келіп, білім мазмұнын жаңартудың арнайы ізденушілік, тәжірибелік және педагогикалық мониторингі жүргізіліп, мектепке дейінгі ұйымдарда білім мазмұнын жаңартудың педагогикалық, әдістемелік жүйесі жасалды.

Екіншіден, мектепке дейінгі білім мазмұнын таңдаудың қағидалары, білім мазмұнын жаңартуға ықпал ететін маңызды факторларды айқындауға, білім мазмұнының құрылымын, әдіснамалық негіздерін, заманауи ғылымдағы әдіснамалық тұғырларының мазмұны қарастырылды. Білім мазмұнын таңдаудың тұжырымдамасы, өлшемдер жүйесі, ұстанымы, принциптері, мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңартудағы қарама–қайшылықтар айқындалып оны жоюдың жолдары ұсынылды.

Үшіншіден, әлемдік тәжірибедегі және отандық мектепке дейінгі тәрбиедегі көкейкесті мәселелерді зерделей отырып, білім беру мазмұнының мәні мен маңызының ашып көрсетілуі білім беру мазмұнын жаңартуда жалпы білімнен нәтижеге бағдарланған білім беруге баса назар аударуды, білім мазмұнын тұтастай қабылдауды және балалардың жеке қабілеттері мен қажеттіліктеріне сәйкес өмірлік дағды қалыптастыру жүйесін құру мәселесін шешуді қамтамасыз етеді. Қазақстанда мектепке дейінгі ұйымдардағы білім беру мазмұнының дамуына шолу жасау арқылы негізгі мәселелердің анықталуы, ғылыми-зерттеулердің тұжырымдары мен оны жүзеге асырудың кезеңдерінің сипатталуы, оның қазіргі жағдайы мен басым бағыттарының айқындалуы педагогикалық ой-пікірлердің қайнар бастауынан нәр алатын тәлім-тәрбиенің негізін қалайтын білім мазмұнын жаңартудың алғы шарттары болып табылады.

Төртіншіден, білім мазмұнын жаңартуда бірлескен іс-әрекеттерді ұйымдастырудың логикалық-психологиялық проблема тұрғысынан қарастырылуы, оның негізгі принциптерінің анықталуы, ойын, еңбек және оқу әрекеттерінің ерекшеліктері нақтылануы, жас ұрпақты тәрбиелеудегі тиімді, әрі ұтымды жолдарының белгіленуі баланың психологиялық дамуына ықпал етеді және жүйесін қалыптастырады деп есептейміз.

Бесіншіден, мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту тұжырымдамасы дайындалып, оның теория мен тәжірибедегі байланысы, білім мазмұнын жаңартудың қажеттілігі, оған қойылатын талаптары қарастырылды. Қазіргі кездегі мектепке дейінгі ғылыми-зерттеулер мен тәжірибелік мүмкіндіктердің тиімді тенденциялары, өлшемдері мен көрсеткіштері, принциптері, негізгі бағыттары мен күтілетін нәтижелері, оны іске асыру кезеңдері мен шарттарының нақты көрсетілуі мектепке дейінгі ұйымдардағы тәрбиелеу мен білім беру үдерісінде басшылыққа алатын нормативтік құжат болып табылады.

Алтыншыдан, мектепке дейінгі білім мазмұнын жаңартуда инновациялық технологияларды пайдалану арқылы тәрбиешінің кәсіби құзіреттілігін қалыптастыру мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру мазмұнын жаңартуға қатысты тәжірибелік мүмкіндіктерді жетілдіріп, құндылық бағдарларды ескеріп, жаңа нәтижелерге жетудегі жаңашылдыққа, шығармашылықты дамытуға ықпал етеді. Білім мазмұнын жаңартуда оның жеке тұлғаға бағдарланған болуын, жас ұрпаққа сапалы білім, тағылымды тәрбие беруде тәрбиешінің біліктілік деңгейі, тәрбиеленушілермен өзара қарым-қатынасында олардың дара және психологиялық ерекшеліктерін жақсы білуі, педагогикалық ықпал етудің әдіс-тәсілдерін дұрыс таңдай білуі және тиімді пайдалана алуы маңызды деп ойлаймыз.

Ойымызды қорытындылай келе, білім мазмұнын жаңарту қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуының негізгі факторларының бірі ретінде жеке тұлғаға бағытталған болуы, әлемдік білім кеңістігіндегі жалпы адамзаттық құндылықтар мен ұлттық құндылықтардың ескерілуі, білім беру бағдарламаларының мазмұны әрбір білім беру сатылары мен жас ерекшелігіне сәйкес тәрбиеленушілердің бүгінгі заманауи талаптар деңгейінде білім, білік, дағдыларды қалыптастыруға бағытталуы, жеке тұлғаны қалыптастыруда білім мазмұнын жаңартуда ұлттық және әлемдік мәдениеттің кіріктіріле қарастырылуы маңызды болып отыр. Білім мазмұнын жаңартуда ұсынылған тұжырымдар мен ұстанымдар, жаңа парадигмалар мектепке дейінгі ұйымдардың алға қойған мақсат, міндеттеріне сәйкес жалпы және қосымша білім беруде тәрбиелеу мен оқыту бағдарламаларын өз қалаулары бойынша таңдауға, балама және авторлық бағдарламалар, арнайы курстар, оқу-әдістемелік кешендер дайындауда барлық халықтардың арасындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастық сақталуына, ұлтына, дініне, әлеуметтік жағдайына дүниетанымдық көзқарастың алуан түрлілігіне қарамастан оны таңдауға, өз пікірін айтуда басшылыққа алуға, дәлелдеуге құқығы болады деген тұжырым жасау керек.

Тәрбиеші педагогтің мектепке дейінгі ұйымдарда оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда тікелей басшылыққа алатын негізгі құзіреттілік түрлері: инновациялық технологияларды пайдалана білу құзіреттілігі, құндылық түсінігі құзіреттілігі, жалпымәдени құзіреттілігі, танымдық-тәрбиелік құзіреттілік, коммуникативтік құзіреттілік, әлеуметтік-қызметқұзіреттілігі, жеке тұлғалық өзін-өзі; жетілдіру құзіреттілігі, ақпараттық құзіреттілікке сипаттама жасалды. Жаңа заманның болашақ азаматтарын тәрбиелеуде мектепке дейінгі ұйымдардағы өзекті мәселелердің шешімін табу теория мен тәжірибенің өзара тығыз байланысының нәтижесінде білім мазмұнын жаңарту мүмкіндіктері жан-жақты сараланып, тәрбиешінің кәсіби құзіреттілігін жетілдірудегі мәселелер қамтылды. Ойымызды қорытындылай келе, тәрбиеші өзінің кәсіби құзіреттілігін жетілдіруде мына мәселелерге: білім мазмұнын жаңарту жолдарын анықтай алуға; бағдарлама бойынша жаңартылған білім мазмұнын игертудегі тәрбиешілердің қызығушылықтарының болуына; қажеттіліктері, белсенділіктері, ізденістері мен білім берудің әдістемесін толық меңгеруге; білім, білік, дағдылардың дәрежесіне сәйкес болуын қадағалай білуге; тәрбиешінің білім мазмұнын жаңарту мәселесіне қатысты теориялық, әдістемелік дайындығының жеткілікті деңгейде болуына; мақсатқа жетуге байланысты тиімді жолдарды таңдай алуға; ұсынылған жаңа білім; мазмұнын игеруі және оны эмоционалдық көңіл күймен, қызығушылық пен қабылдауға; балалармен жүргізілетін ойын, еңбек, оқу іс-әрекетінің міндеттерін жүзеге асыруға, талдау жасауға, түзету жұмыстарын жүргізе білуге ықпал ете алуға; шығармашылықпен болжам жасай білуге, нәтижеге жетуге ұмтылысының болуына баса назар аударуы қажет деп ойлаймыз.

Дидактикалық ойындардың бала тәрбиесінде атқаратын рөлі

Акшолакова Н.Т. №37 «Балапан» МДҰ

Тәрбие - баланың дүниеге келген сәтінен басталады. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет - ойын. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық құбылыстармен, адамдар еңбегімен, қарым-қатынастырымен танысады. Баланың ойындағы белсенділігі, іс-әрекеттері, өзара қарым-қатынастар жасауы оның дамуына ықпал етеді. «Ойнап өспеген бала ойлап өспейді» деген сөзді ескерсек, ойынның қаншалықты маңызды екенін түсінеміз. Халқымыз ойындарды тек балаларды алдандыру, көңілін көтеру әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың көзқарастарын, мінез-құлқын қалыптастыру құралы деп ерекше бағалаған. Ойын негізінен балаларға дене шынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің маңызды құралы.

Ойын - балаларды ұйымшылдыққа үйретеді. Ойын түрлері көп, соның ішінде маңыздысы - дидактикалық ойын. Бұл ойынның пайдасы - баланың ой-өрісінің қалыптасуын, дамуын мақсат етіп қояды. Сондай-ақ балалардың адамгершілік сезімін оятуға, адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасау, еңбек адамдарына, басқа ұлт өкілдеріне, достық, туған жеріне сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуге көңіл бөледі. Дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты міндеттерді шешеді.

Білім беру бағытын жүзеге асыруда дидактикалық ойындарды ұйымдастыру үшін педагог ең маңызды үш бағытпен жұмыс жүргізеді. Бірінші дидактикалық ойынға дайындық. Мұнда ойындарды дайындап ұйымдастырудың мынандай талаптары жүзеге асыру керек.

• Білімді тереңдету талғамын арттыру

• Мазмұны балалардың жас ерекшеліктеріне сай болуы

• Ойын өткізетін орынды дайындау

• Дидактикалық ойын материалдарын дайындау

• Балалардың білім деңгейін, ойын шарттарын меңгеру

Екінші дидактмкалық ойындарды өткізуде мынандай талаптар қойылады.

• Ойын шартымен таныстыру, ойында қолданатын заттармен таныстыру

• Ойын шарттарынын дұрыс орындалуын қадағалау

• Ойыншыларға кеңес беріп, есте сақтауына мән беру

Ойынның соңында педагог балаларға жеңіске тек қана еңбек нәтижесінде келетінін айтады. Балаларға «Сендерге ойын ұнады ма, келесіде жаңа ойындар ойнаймыз, ол да осындай қызықты болады» - деп шыдамдылықпен сол күнді күту керектігін айтады.

Дидактикалық ойын балалардың қоршаған орта туралы түсінігін кеңейтеді, баланы ойнай білуге баулып, ақыл-ой қызметін қалыптастырады, әрі адамгершілік тәрбие құралы болып табылады. Дидактикалық ойынның ережелері балалардан ұстамдылықты, тәртіптілікті қажет етеді.

Сонымен қатар, ойлау қабілеттерін, ізденімпаздығын арттырады.

Дидактикалық ойын сәбилер тобынан басталады. Мұнда жоғары топтарға қарағанда жеңіл түрлері беріледі, балалар аз ойланады. Мысалы бала ойнап отырған ойыншықтар нешеу, түсі қандай, түсіне қарай топтастыр, «үлкен доптарды әкелші», «төменге апарып қойшы» т.б. бұл жерде балалар кеңістікті бағдарлауды үйренеді.

Ойын түрлерін сабақ мазмұнына қарай белгілі бір мақсатта таңдап алу керек. Мазмұнды ойындарды қайталай бермеу керек, ол үшін өтілетін сабақтың тақырыбына сәйкес келетін ойын түрлерін күні бұрын реттеп, оны жүргізудің тиімді тәсілдерін ойластыру қажет. Барлық сабақтарда дидактикалық ойындар қолданылады, оны сабақтың ортасында қолданған ыңғайлы. Мысалы, сауат ашу сабағында дидактикалық ойындар балаларды тәрбиешінің айтқанын дұрыс ұғып, оны тыңдай білуге, дыбыстарды ажыратып, ойда сақтап, сөз құрастыруға, олардың ой-өрісін дамытуға үйретеді.

Дидактикалық ойындарды тіл дамыту сабақтарында пайдаланудың тиімділігін тәжірибе көрсетіп отыр. Сабақты бекіту, сабақта меңгерген материалдар туралы түсінігін кеңейту, баланың шығармашылығын дамыту, тіл байлығын молайту үшін ол ойындар сабақтың тақырыбына мақсатына сай таңдалып алынады. Ұсынылып отырған дидактикалық ойындардағы тапсырмалар: сөйлеудің екі түрі - монологтық және диалогтық сөйлеуге арналған. Мысалы: «Телефон» ойынында диалогтық сөйлеудегі әңгіменің мақсаты - бір нәрсе жайында сұралып, баланы оған жауап беруге, белгілі бір әрекетке түрткі болуға үйрету болып табылады.

Антоним сөздермен таныстырғанда жануарларды зообаққа апарып, оларды жеке орындарға орналастыру тапсырмасы беріледі. Бала жануарлардың денесіне қарап, «үлкен кіші» деп бөліп, оларды соған сәйкес үлкен торға немесе кіші торға орналастырады. Сондықтан антоним сөздерді осы сияқты дидактикалық ойындарды ұйымдастыру арқылы меңгертуге болады.

Жалпы және жеке ұғым туралы түсініктерін тереңдету үшін «Жалпы қалай аталады?» «Жалпы атауын бер», «Жеке-жеке атын ата» сияқты дидактикалық ойындар ұйымдастырылады. Мысалы: кітап, дәптер, қалам, сызғыш - «оқу құралдары», алма, алмұрт, жүзім «Жемістер», қияр, қызанақ, қызылша «көкөністер» немесе керісінше отбасы мүшелері - әке, ана, аға, апа, т.б., жыл мезгілдері - жаз, күз, қыс, көктем т.с.с.

Баланың шығармашылығын дамытуға имитациялық ойындар «Біздің көңіл күйіміз?», «Қуыршақ Әйгерімнің көңіл күйі» т.б. ым, мимиканы әртүрлі эмоцияны білдіретін сөздерді және оларды салып, көрсетуге үйрету.

Дидактикалық ойынның ұзақтығы маңызды. Егер де ойын ұзаққа созылса балаларды жалықтырып, қысқа болса ойын мазмұнына түсінбей қалады. Педагог ойынды ұйымдастырғанда көп іркілмей, анық, қысқа түсіндіруі қажет. Сондықтан ойынға сәйкес жұмбақ, жаңылтпаш, тақпақ, мақал-мәтелдер түрлі сөздерді пайдаланып отырған жөн.

Педагог ойынның бастан аяқ жүрісін қадағалап отырады. Сәтті кезеңдерді мадақтап, балаларды қатыстыруға қызықтырып, өз күшіне деген сенімділігін арттырады. Егер де жылдамдықты қажет ететін жарыстар болса, ойын нәтижесін анықтауда сақ болған дұрыс. Сондықтан педагог фишкі қолданып, дұрыс шешімін айту керек және мадақтауды көбірек пайдаланып отырған дұрыс.

Ұсынылып отырған дидактикалық ойындардың мақсатына сәйкес шарты нақты көрсетілді. Бұл ойындарды сабақта және сабақтан тыс уақытта пайдалану арқылы баланың тілін дамытумен қатар ойынды өз шығармашылығымен дамытуға, ойын шартын дұрыс орындауға, белгілі бір нәтижеге жетуге, ұжымдық мақсатқа бағынуға, үлкендер мен балалар арасында ынтымақтастық қарым-қатынас орнатуға болады.

Сабақтың қызықты тартымды өтуі үшін дидактикалық ойындарды дұрыс ұйымдастыру керек. Ойынға керекті құралдар әр балаға жеткілікті болуы керек, сонда ғана балаларға түсінікті болады. Дидактикалық ойындардың құралдары ұзақ уақыт сақталуы үшін эстетикалық, гигиеналық талаптарға сай, әдемі қораптарда, қалталарда тұру керек. Сабақта дидактикалық ойындарды қолданып отырсақ қана мақсатқа жетіп отырамыз.

Адамгершілік - рухани тәрбиенің маңыздылығы

Сагизбаева А.Б. №37 «Балапан» МДҰ

Адамгершілік рухани тәрбие барлық тәрбиенің негізі болып қаланады. Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады.

Рухани - адамгершілік тәрбие - екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, атааналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан - тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек.

Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады. Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүнеині өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.

Әр баланың жеке басы- оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау- бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі.

Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбектееңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады. Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер арасындағы саналы қарымқатынас тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т. б. Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.

Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог балдырғаннның бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды. Атақты педагог Сухомлинский; «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады.

Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жасбаланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық«, деп атап көрсеткен.

Рухани-адамгершілік тәрбие - бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.

Сананың қалыптасуы-ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасыуна, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген. «Жақсымен жолдас болсаң- жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң- қаларсың ұятқа...» «Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға» — деген мақалдардан көруге болады. Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адамзаттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдарарқылыберіледі.

Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханиет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады. Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады. Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашарлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б. Адамгершілік-ең жоғары құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.

Мектепке дейінгі адамгершілік тәрбие — балалардың адамгершілік сана-сезімін, мінез- құлқын қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі сатылап қамтитын мәселелері. Адамгершілік тәрбиесінің әрқайсысының ерекшеліктерін жетік білетін ұстаз халық педагогикасын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлерді, әдет- ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өркениетті өмірмен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдеріндепайдаланғаныдұрыс.

Ата-ананың болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі ұрпақтан ұрпаққа жалғасуда. «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі»дегендей, ата-ананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы- балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер айтса, соны айтатынын, не істесе соны істегісі келетінін бәріміз де білеміз. Баланың үйден көргені, етене жақындарынан естігені-ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені, демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды істермен айналысатын адамның айналасындағыларға көрсетер мен берер тәлімі мол болмақ.

Жас өспірім тәлім-тәрбиені, адамгершілік қасиеттерді үлкендерден, тәрбиешілерден насихат жолымен емес, тек шынайы көру, сезім қатынасында ғана алады. Жеке тұлғаның бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың қалыптасуы осы бағытта жүзеге асады, сөйтіп оның өзі-өзі тануына, өзіндік бағдарын анықтауына мүмкіндік туғызатындай тәлім-тәрбие берілуі керек. Жақсы адамгершілік қасиеттердің түп негізі отбасында қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік қасиеттер ізгілікпен ұштастырады. Әсіресе еңбекке деген тұрақты ықыласы бар және еңбектене білуде өзін көрсететін балаларды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу басты міндет болып табылады. Өз халқының мәдениетін, тарихын, өнерін сүю арқылы басқа халықтардың да тілі мен мәдениетіне, салтдәстүріне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті азамат қалыптасады. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық дәстүрге айналған. Отбасында, балабақшада , қоғамдық орындарда үлкенді сыйлау дәстүрін бұзбау және оны қастерлеу әрбір адамнан талап етіледі.

Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру- ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс — тіршілігінен, өзін қоршағантабиғаттанбойынасіңіреді.

Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады», - дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы - өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Ұрпақ тәрбиесі - келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени - ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу - біздің де қоғам алдындағы борышымыз.

Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру.

Әдебиеттер.

1. Әбiлова З. Этнопедагогика оқулығы / З. Әбiлова: А. 1999

2. Асылов Ү Даналардан шыққан сөз/ Ү Асылов – А. Мектеп, 1987

3. Көбесов А. Әл-Фараби/ А. Көбесов– А. Қазақстан, 1971

4. Төреқұлов Н. Нақыл сөздердің тәрбиелік мәні / Н. Төреқұлов– А. мектеп, 1971

5. «Шаңырақ» энциклопедия. – А. Ғылым, 1989

6. Әлімбаев М. Тәрбие туралы әңгімелер / М. Әлімбаев– А. Ғылым, 1979

7. Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі / С. Ғаббасов – А Ғылым, 1991

МАЗМҰНЫ / СОДЕРЖАНИЕ

Қалиева С.О. №10 ЖОББМ. Диалогтік оқыту арқылы оқушылардың қызығушылықтарын арттыру	9
Баекина А.Е. №23 ОМЛ. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі әйелдер поэзиясы	10
С қақ Л.Ә. №24 ЛМГ. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында ақпараттық технологияны қолдау	13
Шуиншина Г. №35 ОМ. Қазақ тілін оқытуда жаңа технологияларды қолдану тәсілдері	16
Алмағанбетова Л.Ә. № 49 ОМ. Жаңартылған білім беру - жаңа ізденіс	19
Серікова М.А. №49 ОМ. Оқушыларды эссе жазуға үйрету жолдары	20
Хасенова А.А. №53 ОМ. Қазақ тілі сабағында ойын түрлерін қолданудың тиімділігі	23
Айтенова Л.Т. №5 ОМ. Жаңартылған білім беру- заман талабы	25
Мурзагулова С.М. №35 ОМ. Қазақ тілі мен әдебиет пәндерінде оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын арттыру жолдары	27
Аташева Ж.У. №19 ОМ. Білім беруде жаңа әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігі	30
Ершекенова Н.Б. Благодар ОМ. Қазақ тілін оқытудағы белсенді әдіс-тәсілдер	32
Мейірман Ә.М. Благодар ОМ. Диалогтік оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдердің маңызы	34
Жармаганбетова А.Б. №13 ОМ. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау әдісін қолдану	37
Жұмағалиева А.М. №21 ОМ. «Қазақ тілін оқытуда Жаңа технологияларды қолдану тәсілдері және тиімділігі»	39
Жумашева А.С. №9 ОМГ. Жаңартылған білім мазмұны бойынша қазақ тілін оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдер	43
Нисанова Т.Т. №16 ОМ. Тіл байлығын мәтіндер арқылы жетілдіру	45
Есенаманова А.С. №59 ЖББОМ. Қазақ тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау модулін қолданудың тиімділігі	47
Кемалова А.С., №59 ОМ. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында топтық жұмыстың тиімділігі	50
Амангалиева Ф.У. №13 ОМ. Қазақ әдебиеті сабақтарындағы дарынды, талантты балаларды оқытудағы топтық жұмыстың тиімділігі	52
Есенова Г.Ж., Танашева Ж.Б. СШ №15. Интересные формы внеклассной работы по английскому языку	55
Жылқыбаева Г.Б. №14 ОМ. Жаңартылған білім беру мазмұны аясында ағылшын тілін оқытудың ерекшеліктері.	57
Абденова А. СШ №39. Технология проблемного обучения на уроках русского языка и литературы как средство развития мыслительных способностей учащихся	59
Али Г.Б. Гимназия №51. Развитие орфографической зоркости у младших школьников	61
Алмагамбетова Ж.А. СШ №29. Интерактивные формы обучения русскому языку и литературе в рамках обновленной системы образования	63
Батырханова Б.Е. №13 ОМ. Үш тұғырлы тілді дамыту – заман талабы	66
Тәжен А.Б. №10 ОМ. Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту жолдары	68
Бралиева К.С. Актюбинская СШ. Диалоговое обучение на уроках английского языка	70
Гавриш О.С. СШ №25. Применение приемов и ИКТ на уроках английского языка в рамках обновленного содержания образования	73
Дәрібай Ә.Д. №36 ОМ. Ағылшын тілі сабағында тілдік тіректер арқылы ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру	75
Еркунекова А.К. №57 ОМ. Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы мен ерекшіліктері	77

Ерманова И.Т. ЛШГ №24. Развитие творческих способностей учащихся на уроках 80 русского языка и литературы

Есебаева А.Н. СШ №35. Инновационные методы преподавания русского языка и литературы	82
Ешимбетова А.Е. №16 ОМ. Ағылшын тілі сабағында жаңа ақпараттық технологияны тиімді пайдалану	85
Жайшылықова Ж.Қ. №23 ОМЛ. Ағылшын тілі сабағында критериалды бағалау жүйесін қолдану	87
Еламанова Г.У., Жанаманова Ж.Қ. №51 гимназия. Жаңартылған білім бағдарламасыөзгерістің алғашқы қадамы	89
Ж ангазина А.А. ЛШГ№24. Презентация как средство повышения мотивации к изучению английского языка	90
Жумахметова Э.М. СШ №26. Профессиональные ценности педагога в поликультурном образовательном пространстве	91
Жұбаныш А.Б. №16 ОМ. Жаңа әдіс-тәсілдерді ағылшын тілі сабақтарында қолдану ерекшеліктері	94
Исмагулова Д.Н. СШ №5. Инновационные технологии на уроках английского языка	96
Казыбаева Н.Б. СШ №30. Роль формативного оценивания на уроках русского языка и литературы	98
Каиргалива Л.Ж. Гимназия №51. Развитие орфографической зоркости на уроках русского языка	99
Калиева С.С. СШ № 29. Критерии оценивания по русскому языку и литературе с нерусским языком обучения	102
Кенжегалиева О.М. СШ №48. Новые подходы к обучению русскому языку в казахской школе.	104
Ксенофонтова Р.И. СШ №29. Сущность суммативного оценивания	106
Көздібаева С.Б., Көпжан С.С. №61 ЖОББМ. Ағылшын тілі сабағында жобалап оқыту технологиясы	109
Тлеуова Б.А. М.Арын атынд.ҚҚОМ. Бастауыш сынып оқушыларының білім сапасын критериалды бағалау арқылы жетілдіру	111
Матвиенко Е.Н. СШ №25. Особенности формирования функциональной грамотности на раннем этапе обучения английскому языку	112
Нугманова З.М. СШ №36. Развитие творческих способностей учащихся	114
Салихова А.К., Дарина Б.К. Пригородная СШ. Развитие исследовательских навыков на уроках русского языка и литературы	116
Кусаинова Г. К., Капанова Г.М. Пригородная СШ. Формативное оценивание на уроках русского языка и литературы	117
Рыскулова Г.К. ККСШ им.М.Арына. Формирование коммуникативных умений как средство развития речевой деятельности младших школьников на уроках русского языка	119
Сейдазимова Ж.К. СШ №26. Диалоговое обучение на уроках английского языка	122
Самсонова Н.О. СШГ №9. Новое образование- лучшее будущее страны	124
Танирбергенова А.Б. СШ №22. Преподавание английского языка в 1-ых классах по обновленному содержанию образования	126
Тлеубергенова Г.Н. СШГ №9. Семь стратегий формативного оценивания на уроках русского языка и литературы	129
Төребекова Ж.М. №21 ОМГ. Ағылшын тілі сабақтарында жаңа әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың таным қабілеттерін арттырудың жолдары	131
Трумова М.Е., Жумагулова Д.А. №61 ЖОББМ. Групповая форма работы как средство активизации учебного процесса на уроках русского языка	134
Укубаева Ж.Н. СШ №36. Диалоговое обучение на уроках русского языка и литературы в казахской школе как способ развития речи у учащихся	136
Урдашева Ж.К. №36 ҚОМ. Білім беру мазмұнын жаңарту шеңберіндегі ағылшын тілі пәнінің тиімді әдіс-тәсілдері	138
Бекмамбетова Н.Т. №31 ОМ. Тарих пәнін оқытуда инновациялық технологиялардың ықпалы	140

Байдышев Т.А. №54 НМ. Тарих пәнін оқытудағы жаңа оқу бағдарламасының әсері 141

Бурабаева Ж.Ж. №49 ОМ. Қазіргі қоғамдағы үштілділік: шындығы мен перспективалары	144
Горевая Н.В. СОШ №59. Приемы технологии развития критического мышления на уроках истории как метод формирования исторического мышления	146
Жолдасова А.С. №59 ЖОББМ. Мәңгілік ел- ұлттық идеяның ұлылығы	148
Гумарова Б.О. №59 ЖОББМ. Тарих сабағында жаңа технологияларды пайдалану	150
Бирманова Г.Г. СШГ №9. Формирование ценностно-ориентационной компетенции на уроках истории и внеклассных мероприятиях	152
Бекмагамбетова Ж.К. №53 ОМ. Қазақстан тарихын оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалана отырып, жастарды патриоттыққа баулу	154
Үсенбаева Г.Е. Благодар ОМ. Тарих сабақтарында интерактивті және ақпараттық технологияларды қолдану	156
Жумагалиева Р.К. ОСШГ №11. Критериальное оценивание на уроках истории	157
Дурмаханова А.Т. №61 ЖОББМ. Жаңа ақпараттық технологиялармен оқыту	159
Отаров Д.Т. М.Арын атынд.ҚҚОМ. 3D модельдеу және анимация ерекшеліктері	160
Котова Ю.Б. СШ №25. Компетентностный подход в обучении школьников как главный фактор повышения качества образования на уроках информатики	163
Лукпанова Ж.Р. ОШ №53. Критериальное оценивание учащихся на уроках информатики	166
Нигметова А.С. СШ №26. Использование мультимедиа технологий	168
Раева Ж.Қ. №13 ОМ. Информатика пәнін оқытуда инновациялық технологияларды қолдану	170
Сутемгенова Г.С. СШ №5. Использование информационой технологии в учебном процессе	172
Таучанова А.Б. СШ №13. Использование технологии развития критического мышления учащихся на уроках информатики	175
Хамзин Д.М. СШ №26. Преимущества и недостатки электронного образования	176
Қалдығарина Г.Қ. №35 ОМ. Оқушылардың математика пәнінен білім сапасын арттыру жолдары	178
Тажгалиева А.С. СШГ №9. Критериальная система оценивания как инструмент формирования предметной компетенции учителя	181
Мукангалиева Г.К. №19 ОМ. Математика сабағын өткізудегі жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың маңызы	183
Жалгасова Л.А., Абишова А.К. Пригород ОМ. Математикалық сауаттылықты дамытудың маңыздылығы	185
Дүйсембай Ә.Т. №13 ОМ. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту арқылы оқушылардың математика пәніне деген қызығушылығын арттыру	188
Мацюта О.В. СШ №29. Использование интерактивных методов обучения как условие развития мыслительной деятельности учащихся на уроках географии	189
Абдирова З.С. №14 ОМ. География пәні сабағында жаңашыл әдіс-тәсілдерді қолдану	193
Рахметова Г.Т. № 35 ОМ. Химия пәнін оқытуда жаңа технологияның тиімді әдіс- тәсілдерін қолдану	195
Тәжіғалиева.Ж.М. №35 ОМ. Биология пәнін оқытуда критериалды бағалау жүйесін қолдану	198
Абдуллина А.Т. №36 ҚОМ. Химия сабақтарында оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру	200
Абдрахманова А.М. №49 ОМ. Lesson study - зерттеу әдісі	203
Ахметова Л.Г. ЧУ Шанырак. Формирование функциональной грамотности у учащихся на уроках химии через активные формы и методы обучения	205
Нұрымбетова Г.К. М.Арын атынд.ҚҚОМ. География пәнін оқытудағы жаңаша әдіс- тәсілдердің тиімділігі	208
Сулейменова Р.Т. №21 ОМГ. Жаратылыстану пәндерінен білім сапасын арттыруда арнаулы курстың тиімділігі	210
Тимошина А.Г. Пригородная СШ. Использование информационно-коммуникативных технологий на уроках географии	212

Каленова З.С. СШЛ №23. Критическое мышление, как способ повышения эффективности 216

уроков географии

Аюпова А.Р. №47 ОМ. Оқытуда критериалды бағалау жүйесін қолдану	218
Есенова З.Е. №10 ОМ. Аспаптық үйірме жұмыстары арқылы оқушылардың музыкалық қабілетін дамыту	222
Байдышева Ұ.Д. №54 НМ. Жаңа оқу бағдарламасы музыка пәнін оқытудың тиімді жолы	224
Шуақбай Э.Д. Ақтөбе ОМ. Музыка пәнінің ұлттық тәрбиелік мәні	225
Абдрахманова Г.Б. №14 ОМ. Қадағалаусыздық және панасыздық – ол педагогикалық қадағалау мен қамқорлықтан айрылған балалардың денсаулығы мен қоғамға зияны	229
Шманова Д.Т. №5 ОМ. Психикалық дамуы кешеуілдеген балалардың танымдық қабілеттерін анықтау жолдары	230
Абдия А.К. СШЛ №23. Духовно – нравственное воспитание детей на уроках самопознания	232
Рсалиева М.М. Ақтөбе ОМ. Тәлімгер - мектеп өмірінің айнасы	234
Айткалиева Ж.С. №53 ОМ. Адамгершілік – адамның асыл қасиеті	236
Оразымбет Б.Қ. Елек ОМ. Жазу дағдысы мен оқу дағдысы бұзылған оқушылармен түзету дамыту жұмыстары	237
Рахметалина Г.К. СШ №53. Духовно-нравственное воспитание личности на уроках самопознания в условиях обновленного содержания образования	240
Хаванская Е.С. СШГ №17. Нравственное воспитание как фактор, обеспечивающий психологическое здоровье личности школьника в рамках обновленного содержания образования	242
Төлеген Н.С. Ақжар БМ. Әлеуметтік педагогтың ата-анамен жүргізілетін жұмыстары	244
Избасарова Г.М. Ақтөбе ОМ. Сәндік-қолданбалы қолөнер арқылы оқушыларғаға эстетикалық тәрбие беру	245
Султанова А.М. №14 ОМ. Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру сабағында ойындар ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері	247
Атшибаев Б.Е. СШ №19. Травматизм на уроках физкультуры	249
Баймукиров К.Т. №54 НМ. Дене тәрбиесі сабағында оқытудың жаңа технологияларын енгізудің тиімді жақтары	252
Утенов Б.Ф. СШ №16. Совершенствование методики формирования двигательных навыков и развития двигательных качеств на уроках легкой атлетики	254
Дюсенов Е.Е. №13 ОМ. Дене тәрбиесі- қоғамдағы жалпы мәдениеттің бір бөлігі	256
Кушербаев Д.М. №24 ЛМГ. Дене шынықтыру сабағында ұлттық ойындардың алатын орны	258
Орынбаев А.К. №24 ЛМГ. Дене тәрбиесі — салауатты өмір негізі	260
Сейлова А.Ж. Красносельск НМ. Салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін оқушыларды спортқа баулу	261
Жумагалиева Б.С. СШ №25 Таксономия Бенджамина Блума	263
Қазтаева Ж.Т. №36 ҚОМ. Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологияларын қолдану	267
Кенеханова Г.Ұ. №36 ҚОМ. Ойын арқылы баланың ұсақ саусақ моторикасын дамыта отырып ой-өрісін қалыптастыру	269
Бижанова Т.Е. №37 ОМ. Мектепалды даярлық топтарында инновациялық жаңа технологияларды тиімді пайдалану	271
Сейлхан Г.А. №37 ОМ. Жаңартылған білім беру-заман талабы	274
Наурызбаева А.Б. №41 ОМ. Бастауыш сыныптарда ойын технологиясын пайдалану	275
Утепбергенова Г.М. №41 ОМ. Жаңартылған білім мазмұны аясында «Мәңгілік ел» идеясын жүзеге асыру	279
Мұқанова А.Б. №49 ОМ. Электрондық оқулықтарды пайдаланудың тиімділігі	281
Киыкова А. №49 ОМ. Бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа баулу	283
Калжанова Г.К. №13 ОМ. Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік шығармашылық ізденістерін дамыту	285
Сабекова А.М. №31 ОМ. Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологияларын қолдану	287
Жайжигитова Н.Ж. №48 ОМ. Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында бастауыш мектепте білім беру үрдісін ұйымдастыру ерекшеліктері	288
Нұржан А.Н. №49 ОМ. Ертегінің тәрбиелік мәні	291

Кваша О.Н. СШ №53. Критериальное оценивание как одно из успешных форм обучения 294

Айжарық З.С. №35 ОМ. Мектепалды даярлық- бастауыш буын арасындағы сабақтастық	295
Алдабергенова.Г.Т. №36 ОМ. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыра отырып, тәрбие мен оқытуда жаңа технолгияларды қолдану	298
Мұхамедиева І.Е. Ғ.Ақтаев атынд. №6 ОМ. Үштілді оқыту жас ұрпақтың білім кеңістігіне жол ашады	300
Бижанова Н.Б. №54 НМ. Жаңартылған білім – болашақтың кепілі	302
Таженова.Г.Б., Актюбинская СШ, Приёмы и методы формативного оценивания	303
Досумбетова Э.У. Елек ОМ. Мұғалімнің кәсіби дамуының үздіксіздігі: мәселелері мен шешу жолдары	309
Елжанова А.К. Ақжар БМ. Әдебиеттік оқу сабағында оқытудың жаңа технологиясын пайдалану	311
Ермағамбетова Л.Т. Ақжар БМ. Кәсіби құзыреттілікті жетілдіру – мұғалімнің басты міндеті	313
Жаңабаева А.Р. №13 ОМ. Бастуыш сыныпт оқытудың жаңа технологиясын қолдану	314
Мысик Ю.А. СШ №29. Обновление содержания среднего образования в Республике Казахстан. Критериальное оценивание	318
Зеленюк Е.А. СШ №35. Развивающее обучение на уроках математики в 1 классе	319
Калмагамбетова Г.О. Ақжар БМ. Білім беруде жаңа технологияларды қолданудың тиімділігі	322
Канафиева А.С. №52 НМ. Жаңартылған білім беруде интербелсенді әдіс- тәсілдерді тиімді қолдану	323
Копбаева Т.М. №36 ҚОМ. Балаға өз бетімен зерттеуге мүмкіндік туғызған сайын одан әрі жақсы оқи түседі	327
Құлмұханова Ж.Қ. №31 ОМ. Әдебиеттік оқу сабақтарында оқушылардың шығармашылығын дамыту	330
Қосаева А.Т. Елек ОМ. Шығармашыл тұлғаны шығармашыл ұстаз ғана тәрбиелей алады	333
Ибраимова М., Ешпанова Б. №61 ЖОББМ. Жаңартылған білім мазмұнындағы: Тәрбиеші. Тәрбиеленуші. Ата-ана	335
Муханбетчина Ұ.Г. №28 ОМ. Мектеп жасына дейінгі баланың дүниетанымын дене жаттығулары көмегімен дамыту	336
Торемуратова Н.Ж., Мамбетжан Н.Б. №61 ЖОББМ. Жаңартылған білім мазмұнына сай оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту	338
Омарова Б.М., № 29 ОМ , Жаңа технология - жаңа шығармашылық ізденіс	341
Жаронкина И.В. СШ №3. Вовлечение учеников в процесс активного обучения и оценивания в рамках обновления содержания среднего образования	343
Талипова Б.С. №23 ОМЛ. Бастауыш сынып оқушыларының ізденушілік, зерттеушілік қабілеттерін арттыру	347
Жолмаханова Ж.О. №12 «Інжугүл» МДҰ. Жаңа технологияларды мектепке дейінгі ұйымдарда қолдану	349
Левченко-Морозова М.С. ДО №1 «Гульдер». Семья – колыбель воспитания	352
Аманғалиева М.Д. №10 ОМ. География сабағында пайдаланатын әдістер және оларды топтастыру	354
Ажмуратова Н.М. №39 «Достық» МДҰ. Балабақшадағы патриоттық тәрбиенің өзектілігі	356
Балқұл А.А. №39 «Достық» МДҰ. Мектеп жасына дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту жолдары	359
Дельмагамбетова Г.Д. ДО №39 «Достык». Логические игры и упражнения для развития интеллектуальных способностей детей дошкольного возраста	363
Епишкина З.Р. ДО №39 «Достык». Мнемотехника — как технология в образовательном процессе	365
Жакаева Д.Қ. №39 «Достық» МДҰ. Музыка арқылы Отан сүйгіштік сезімін қалыптастыру	367

Жолымбетова А.Ж. №39 «Достық» МДҰ. Ойын арқылы балалардың ойлау қабілетін 368 арттыру

Зулкакова Л.А. №39 «Достық» МДҰ. Мектеп жасына дейінгі балаларға «Мәңгілік ел» жалпы ұлттық идеясы негізінде патриоттық тәрбие беру	370
Сәндіғали Ж.С. №39 «Достық» МДҰ. Халық педагогикасының материалдары арқылы мектепке дейінгі балаларға рухани-адамгершілік тәрбие беру	373
Тайжанова Д.У. ДО №39 «Достык». Быть патриотом – почетное звание	376
Туребекова Ж.Е. №39 «Достық» МДҰ. Жас ұрпақ тәрбиесі – болашақтың мәңгілік тақырыбы	379
Үмбет Г.Т. №39 «Достық» МДҰ. Балабақша және отбасы жұмысының сабақтастығы	381
Ұ зақбай Г.Б. №39 «Достық» МДҰ. Өзіңді өзің тану - рухани өркендеудің түп тамыры және адамгершілік құндылықтардың негізі	383
Шакратова З.К. №57 ЖОББМ. Мектепке дейінгі білім беруде инновациялық технологияларды қолдану	385
Даулетова Г.К. №33 ОМ. Жаңа инновациялық технологияны әдебиеттік оқу сабағында қолдану	388
Маемерова Г.М. СШ №10. Художественно-эстетическое воспитание детей средствами хореографического искусства	391
Дабылдин Е.С. №41 ОМ. Қазақтың ұлттық ойындарын дене шынықтыру пәнінде қолдану	394
Омбаева Б.М. №21 ОМГ. Биология сабақтарында оқушылардың функциональдық сауаттылығын дамыту	400
Шаненов М.Б. №21 ОМГ. Спорттық ойындарда бала денсаулығының шыңдалуына қажетті әлеуметтік - психологиялық тренингтерді жүргізу	403
Жолмырзақызы А. №29 ОМ. Бастауыш кластарда топтық жұмыстың тиімділігі	405
Суханов М.С. №28 ОМ. Дене тәрбиесі сабағында сын тұрғысынан ойлау тенологиясының тиімділігі	407
Аманкелдин А.А. Сазды ОМ. Дене шынықтыру пәнінен ақпараттық технологияны қолдану жолдары	409
Базарбаев А.И. ОШ №53. Двигательная активность, как один из факторов сохранения и укрепления здоровья учащихся	411
Шраева Г.К. СШЛ №23. Пути и возможности применения облачных технологий в образовательном процессе	413
Альменова Б.М. Актюбинская СШ. Инновационные психолого - педагогические технологии на уроках русского языка и литературы	416
Усенова Н.А. ККСШ им.М.Арына. Интерактивные средства обучения на уроках русского языка	418
Омельченко С.Н. Актюбинская СШ. Развитие творческой активности в ходе уроков в начальных классах	421
Байбикова А.О. Актюбинская СШ. Пути оптимального развития логического мышления на уроках математики в начальной школе	424
Бузаева Б.Ж. СШ №26. Обновленное содержание среднего образования	427
Шаменова Д.А. СШ №26. Взгляд учителя - практика на процесс реализации обновления содержания образования	429
Токарева О.В. СШ №26. Взгляд учителя-практика на процесс реализации обновления содержания образования в Республике Казахстан	431
Айдарова А.Н. №55 ЖОББМ. Жас жеткіншектер арасындағы ерте жүктіліктің алдын алу	432
Демесин А.А. №37 ОМ. Ұлттық ойындар - дене тәрбиесі сабағының құралы	434
Жұмағалиева А.Б., М.Арын атынд.ҚҚОМ. Фотомонтаж, коллаж, фотосуреттерді өңдеу, баспаға дайындау ерекшеліктері	436
Иргалиева Д.А. СШ №12. Привитие устойчивого интереса к математике через развитие творческих способностей учащихся	437
Мұқашева Н.А. №36 ОМ. Математика пәні мұғалімдерінің кәсіби құзыреттіліктерін арттыру	439

Нағашыбаева Ж.С. Қалжанова А.Ә., №15 ОМ. Информатика пәнін оқытуда жаңа 441 педагогикалық, ақпараттық-коммуникативтік технологиялардың мүмкіндіктерін қолдану Усенова А.С. М.Арын атынд.ҚҚОМ. Математика сабағында логикалық ойлауды дамыту 443

– оқушылардың математикалық сауаттылығын қалыптастыру құралы

Таурбаев Т.Р. №23 ОМЛ. Білім берудегі интернет порталдарды тиімді пайдаланудың 445 маңыздылығы

Жанғазина А.С. Қызылжар ОМ. Математика сабағында деңгейлік оқытудың тиімділігі 447 Шакимова Д.Б. СШГ №9. Методы активного обучения на уроках математики в рамках 449 обновленного содержания образования

Нуртуганова Г.Т. №33 ОМ. Информатика курсын оқыту үрдісінде басқа оқу пәндерімен 451 пәнаралық байланыстар

Бюрина Г.К. №48 ОМ. Тарих сабағында интерактивті әдістерді қолданудың тиімділігі 453 Гинкул Е.В. ДМШ №1. Музыкальные способности: музыкальность и её развитие у 456 младших школьников в процессе обучения игре на фортепиано

Димитренко Т.А. ДМШ №1. Работа над полифонией во 2 и 3 классах фортепиано ДМШ. 460

Из личного опыта

Қуандық М. ДМШ №1. Домбырашының орындаушылық шеберлігін жетілдіру 469

Садуова Ж.М. ДМШ №1. Методы и приемы развития музыкальной памяти 463

Яскина А.П. ДМШ №1. Работа над развитием музыкального слуха 465 Оспанов М.О. №10 ОМ. Оқушылардың шығармашылығын дамытуда жаңа технология 467 элементтерінің рөлі

Садыкова С.Х. №36 ОМ. Оқу үдерісінде сын тұрғысынан ойлау технологиясын 469 пайдаланудың тиімділігі

Аймакова А.С. №10 ОМ. Жаңаша оқыту – заман талабы 471

Алмаганбетова Ж.Г., Уристемова С.Ш. №5 ОМ. Көркем мәтінді оқу, талдау жолдары 472 Телимова К.И. №51 гимназия. Биология пәнін оқытудың практикалық бағыттылығын 474 арттыру

Саквина Н.Л. СОШ №59. Использование игровых приемов, как средство активизации 475 познавательной деятельности учащихся

Аймаханова Н. №9 ОМГ. Уақытты пайдалану туралы ойдың тілдегі көрінісі және 479 психологиялық негіздемесі туралы

Тиышбаева А.А. №15 ОМ. Мектепалды даярлық класс оқушыларының қызығушылық 481 қабілеттерін арттыру

Акимжанова С.К. №13 ОМ. Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік қызметін 483 ұйымдастырудың негіздері

Кожанова З.Ж. ККСШ им.М.Арына. Развитие орфографической зоркости на уроках 486 русского языка в начальных классах

Кульмуратова Г.А. №51 гимназия. Жаңа білімге замануи көзқарас 488

Отаралина А.Е., №60 ЖОББМ. Жаңартылған бағдарлама-білім берудің жаңа мазмұны 490

Ербозымова М.Н. №60 ЖОББМ. Сын тұрғысынан ойлаудың мәні 492

Дуйсенкулова М.Қ. №60 ЖОББМ. Қазақ тілі сабақтарында ойын технологиясын қолдану 495

Нуркасова А.Е. №60 ЖОББМ. Тиімді әдіс-тәсілдер- сапалы сабақ кепілі 499

С ексембаева Г.М., СШГ №9. Особенности критериального оценивания на уроках истории 501 Коянбаева Г.К., Ғ.Ақтаев ат. №6 ОМ. «Бастауыш класта сыни тұрғысынан ойлауды 504 дамыту» технологиясын қолдану-жаңа мазмұнды білім бастауы

Кожабаева М.К., №60 ЖББОМ. Білім беру мекемесіндегі конфликт және 508 оның қоғамдағы рөлі

Актауова Ш.Ш. №37 «Балапан» МДҰ. Орыс тілін оқытудағы ойын технологиясының 510 рөлі

Утегенова А.К. №37 «Балапан» МДҰ. Балабақшада өзге ұлт балаларына қазақ тілін 511 үйретудің тиімді бір жолы-ойын

Аманбаева А.С. №37 «Балапан» МДҰ. Мектепке дейінгі балаларды ағылшын тіліне 513 оқыту ерекшеліктері мен ойын элементтерін қолдану

Избасарова К.Н. №37 «Балапан» МДҰ. Балалардың табиғат туралы түсініктерін 515 қалыптастыру

Курумбаева Ж.Ж. №37 «Балапан» МДҰ. Театрландырылған ойын арқылы балалардың 517

шығармашылық қабілетін дамыту
Аманбаева Б.Т. №37 «Балапан» МДҰ. Мектепке дейінгі білім ұйымдарда мазмұнын жаңарту	520
Акшолакова Н.Т. №37 «Балапан» МДҰ. Дидактикалық ойындардың бала тәрбиесінде атқаратын рөлі	522
Сагизбаева А.Б. №37 «Балапан» МДҰ. Адамгершілік - рухани тәрбиенің маңыздылығы	523

«ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҢҒЫРУЫ 3.0 – БІЛІМНІҢ ҮЛЕСІ»

қалалық тамыз педагогикалық кеңесінің

МАТЕРИАЛДАРЫ

МАТЕРИАЛЫ

городского августовского педагогического совещания

«МОДЕРНИЗАЦИЯ КАЗАХСТАНА 3.0 – ВКЛАД ОБРАЗОВАНИЯ»

003002, Ақтөбе қаласы, Ы.Алтынсарин к-сі, 2

21-47-02, e-mail: gnmc2012@mail.ru