Материалдар / Қазақтың ұлттық ойындары

Қазақтың ұлттық ойындары

Материал туралы қысқаша түсінік

материал мұғалімдерге және оқушыларға керек

Саурбаева Айгул Танатаровна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

16 Қараша 2018

769

1 рет жүктелген

Дене шынықтыру Баяндамалар, реферат 11 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

«Дене тәрбиесі сабағын оқытудың тиімділігін арттыру»тақырыбындағы

Б А Я Н Д А М А

Тақырыбы: Қазақтың ұлттық ойындары

Дайындаған: Саурбаева Айгүл

2018 жыл

«Балалықтың қанына ойын азық» С.Торайғыров

Халқымыздың тарихи-мәдени мұраларының түрлері сан алуан.Солардың қай-қайсысы адамға,соның игілігіне қызмет етуге бағытталған.Осындай аса құнды мәдени игіліктердің бірі-ұлт ойындары.Бүгінде ойынды халық педагогикасының құрамды бір бөлігі деп тегін айтпаса керек,адам баласы жасаған жеті кереметтің қатарына сегізінші етіп осы ойынның аталып жүруі де жайдан-жай емес. Ұлттық ойындар - халық педагогикасының аса белсенді, үнемі өзгеріп, жетіліп отыратын өмірге үздіксіз келіп жататын ұрпақ арқылы жалғасып, жаңара беретін құрамдас бөлігі. Қазақтың белгілі ғалым ағартушысы А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, Ш.Уәлиханов халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтың дәстүрімен салтын құрметтеп, адамдардың ойы мен іс-әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық, адамгершілік ой-талабының өсуіне оның атқаратын қызметін жоғары бағаласа, М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінің бастау алар қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің негізгі элементтері деп тұжырымдайды. Этнограф- ғалымдардың пайымдауынша ата-бабаларымыздан бізге жеткен ұлттық ойындарымыздың тарихы Қазақстан жерінде біздің заманымыздан бұрынғы бірінші мыңжылдықта-ақ қалыптасқан. Олардың ішінде тоғызқұмалақ, белбеу тастау, асық ойындары. Азия елдерінде тайпалық одақтар мен алғашқы мемлекеттерде кеңінен тарады. Біздің қоғамымыздағы ұлттық ойындардың негізгі шығу тегі халқымыздың көшпелі- дәстүрлі шаруашылық қарекеттерінен бастау алады. Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан атадан- балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Олар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс- тіршілігіне тығыз байланысты туған және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. қасиеттерге баулуға бағытталған.( 1)Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған. ( 1)Оған дәлел, қазақ халқының тарихи көне жырлары, эпостары мен лиро-эпостарының өн бойынан халықтың ұлттық ойындарының, әдет- ғұрып, салттарының алуан түрлерін кездестіреміз. Осы жырлардың негізгі қайраткерлері- болашақ ел қорғаушы, батыр, жауынгер, халық қайраткерлері ойын үстінде көрінеді. Сол ойын арқылы шынығып, өз бойындағы табиғи дарынын шыңдай түседі. Ойынға халық ерекше мән берген. Сондықтан халық оған тек ойын-сауық, көңіл көтеретін орын деп қана қарамаған. Ең бастысы – ел қорғауға қабілетті болашақ қайраткер, өзінің осы қабілетін шаршы топтың алдында баршаға тең досқа да, дұшпанға да еркін бәсекеде жеңіп алуға тиіс болған. Сондай-ақ талапты жас ойын өнеріне өзінен жасы үлкен, танымал ұстаздан үйреніп, жаттығатынын, аянбай тер төгетінін байқаймыз. Кеңес дәуірі жылдарында қазақтың ұлттық дәстүрлі халық ойындарын зерттеген авторлар қатарында М.Тәнекеев, Б.Төтенаев, М.Балғымбаев, Ә.Бүркітбаев т.б. есімдерін атауға болады.Әсіресе, М.Тәнекеевтің қазақтың ұлттық және дәстүрлі ойындарын зерттеген деректерінің өзі жеке мәселе. Оның негізгі еңбектері Қазақстандағы спорт және дене тәрбиесі саласына арналған. «Казахские национальные виды спорта и игры» атты зерттеуінде «Тоғызқұмалақ» ойынының ереже тәртіптерін таразылап,сонымен қатар басқа да ұлттың қозғалмалы,спорттық ойын түрлеріне анықтама беріп, ғылыми сараланған пікірлер айтады.Ал ғалым Б.Төтенаев «Қазақтың ұлттық ойындары» атты еңбегінде дәстүрлі қазақ ойындарын бірнеше топқа бөліп,ойын шарттарын жазып,ойын зерделеген. Қазақтың ұлттық ойындары, ата-бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз. Сондықтан ғылыми еңбекте осы ойын түрлері, қолдану әдісі, ережелері, әсіресе, «Қашпа доп» ойыны жүйелі түрде қарастырылып, тұжырымдалады.Басты мақсатым- қазақтың бірнеше ұлттық ойындарын мектеп оқушыларының дене тәрбиесі бағдарламасында пайдалануға ұсыну. Кез- келген ойын түрлері - баланың даму құралы, таным көзі, олардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ететін ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі. Әрбір адам ойнап өседі, ойынды көп ойнаған адамның дүниетанымы кең, жаны таза, жүрегі нәзік, нағыз сезімтал тұлға болмақ. Ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың қызметтің қандай маңызы болса ойынның да нақ сондай маңызы бар.(2) Ұлт ойындарының басым көпшілігі тұрмыс-салтты, соған орай жануарлар әлемін, аңшылықты бейнелейді. Солардың бірі - асық ойыны. Күндіз де, түнде де ойналады. Күндізгісі мергендікке, түнгісі ептілікке баулиды. Асық ойнау – балалардың дүниетанымын кеңейтетін ойын. Ойынға бірнеше бала араласқанда әркім өз асығын қателеспей тауып алу үшін апа-әжелеріміз кілем және киіз жүндерін бояп жатқан қазанға асықтарды салып алатын.Сонда әр асықтың түр-түсі әртүрлі болып шыға келер еді. Қызыл, жасыл, қара, көк,сары, қоңыр,ақ түсті болғасын еркін ажыратады. Қазақтың ұлт ойындары тақырыпқа өте бай және әр алуан болып келеді. Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде біз оларды үш үлкен салаға бөліп топтастыруды лайық деп таптық. Атап айтқанда, ойын-сауық, тұрмыс-салт ойындары; дене шынықтыру, спорт ойындары және оймен келетін ойындар. Шындап келгенде , ұлт ойындары- ауыз әдебиетінің бір саласы. Ұлан-байтақ қазақ даласына ауызекі тарай келіп, ол түрленіп, өзгеріп, отырған.Қазақтың ұлттық ойындары командалық және командалық емес деп бөлінеді. Кейбір ойындар спорттың түрлеріне және жергілікті ойындарға дайындық ретінде қолданылуы мүмкін. Бұл ойындар дене тәрбиесінің негізгі мәселелерін табысты шешуге, денсаулығымызды жақсартып, өмірлік маңызды қимылдың бейімділіктерін қалыптастыруға өте пайдалы.Оны төмендегі сызбадан байқауға болады

батырлықтабандылықҰлттық ойын үйретедіұстамдылықұйымшылдықжолдастық өзара көмексаналы тәртіпҚазақтың ұлттық ойыны «Қашпа доп» «Қашпа доп » ойыны сабақ бағдарламасында І,ІҮ тоқсандағы жеңіл атлетика бөлімінде қолдануға болады.Бұл ойын оқушыларды шапшаңдыққа,мергендікке,икемділікке үйретеді.Ойыналаңы 60х40 метр алаңда ойналу керек.Алаңның екі шетіне диаметрі- шеңбер сызылады.45-50 грамдық кішкене доп пен ұзындығы 20 см,ені 7-8см таяқша пайдаланылады.Бұл ойынға 15 минуттан екі бөлім уақыт беріледі,сол уақыт ішінде көп ұпай жинаған команда жеңіске жетеді. «Қашпа доп» ойыны екі тұрғыда пайдалануға болады.Біріншісі сабақ бағдарламасында,екіншісі спорттық жарыс түрінде.Айырмашылығы сабақ кезінде ойыншыларды түгел қамту үшін сынып екіге бөлініп ойнайды,ал жарыс түрінде ережеге сай команда құрамы шектеледі.Әр командадан 5 ойыншыдан алаңға шығады.Екі оқушы ауыстырушы болып есептеледі.Ойын ережесіБөлінген екі команданы А және Б командасы деп алайық.Төрешінің жеребе тастауы бойынша екі команданың біреуі шабуылдаушы,ал біреуі қорғаушы деп алайық.А командасы бастапқы сызықтың қасында бірінен соң бірі тұрады,алБ командасының бір ойыншысынан басқасы алаңды күзетеді.Допты беруші мен допты соғушының ара қашықтығы болуы керек.Б командасының бір ойыншысы А командасының ойыншыларына кішкене допты көтеріп ауаға қалқытып береді,ал А командасының допты соққан ойыншысы Б командасының ойыншылары допты ұстап алғанша қарсы бағыттағы межеге үлгеріп барып келуі керек.Егер барып келе алмаса,келесі ойыншымен қалайда бастапқы межеге жетуі керек.А командасы ауаға қалқытып соққан добын жерге тигізбей Б командасының ойыншысы қағып алса,допты алыс қашықтыққа лақтырып Б командасы барлық шапшаңдықтарымен алғашқы межеге толықтай кірулері керек.15 минуттың ішінде көп ұпай жинаған команда жеңіске жетеді.

Жоғарыда өзім сөз еткен ұлттық ойындардың ішінен «Қашпа доп » ойыны мені қатты қызықтырды. Осы ретте Бейнеу ауданының спортын көтеруге өз үлесін қосқан ардагер ұстаз, кәсіптік техникалық лицейінің физика, информатика, сызу пәндерінің мұғалімі, 2009 жылы дене тәрбиесі пәнінің бағдарламасын жазған Ережепов Фермебай ағаймен әңгімелесіп, сол кісінің аузынан естіген көптеген ойын түрлерін жазып алған едім және ол ойындардың ойналу тәртібін айтып беруін, ойын мақсатын түсіндіруін өтінгенмін. Ол кісі өзінің бала кезінде «Қашпа доп» ойынын қалай ойнағанын әңгімелеп берді. Соны зерттеу еңбегіне енгіздім.

«Қашпа доп» ойынын кезінде жазғытұрым сиыр жануарының жүні түлейтін, сол жүнді сулап домалатып кішкене доп жасап алатынбыз. Бұл доптың бір кемшілігі адам денесіне қатты тиетін, ал екінші түрі мата қиындыларын домалатып орап, тігіп,сыртынан жіппен орап кішкене доп жасап алатынбыз. Бұл доптың кемшілігі адам денесіне қатты тимейді, бірақ алыс қашықтыққа ұшпайды. Қазіргі кездегі «Қашпа доп» ойынынан ерекшелігі допты қолмен ұратын едік. Сол кездегі ойынның шартында ойыншының саны шектеусіз, уақыт шектелмейтін. Доптың да салмағы тұрақсыз болды. Ұлт ойындарының ішінде, әсіресе, «Қашпа доп» ойыны көпшілік назарын өзіне аударады, қызығушылығын тудырады деген сенімдемін. Өзім ұсынған ойындар әдебиетте, спортта, бүгінгі өмірде бірін-бірі толықтырып, өнер ретінде танылады. Жұмыс нәтижесінде алынған тұжырым- ұлттық ойындарды әлі де болса әр қырынан талдауға болады. Бұл біздің болашақтағы мақсатымыз.

Қазақтың ұлттық ойыны «Қашпа доп» Қазақтың ұлттық ойындарының шығу тарихы, дене тәрбиесі сабағында қолданудың маңызды, тәрбиелік мәні зор деген түрлеріне тоқталып, жан-жақты талдауға тырыстық. Қай ойынды алсақта өзім секілді шәкірттердің спортқа деген ынта- ықыласын арттыратын, қиялмен қанат бітіретін ғажайып нәрсе. Сондай-ақ бұл ойындардың дене тәрбиесі сабағында алар орны айқындалады. Ұлттық ойындар –асыл қазынамыз. Сондықтан оны үйренудің, күнделікті тұрмыста пайдаланудың, заманымызға сай ұрпақ тәрбиелеуде пайдасы орасан зор. Өз елін, жерін сүйетін намысты ұл мен қыздың дені сау, жарқын болашақ иесі болуын септігі тиеді деуге толық негіз бар. Қорыта айтқанда, ойынсыз- ақыл-ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті... Ойын дегеніміз – ұшқын білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. (2) Ұлт ойындары осылайша атадан балаға, үлкеннен кішіге мұра болып жалғасып отырған құндылықтың бірі.

Қазақтың ұлттық ойындарын зерттей келе төмендегідей ұсыныстар айтқым келеді.

Қазақтың ұлттық ойындарын дене тәрбиесі сабағында көбірек қолдану

«Қашпа доп» ойынын сабақ бағдарламасына енгізу

«Қашпа доп» ойынын спорттық жарыстар қатарына енгізіп, мектеп,аудан көлемінде жарыстар ұйымдастыру.

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!