ҚАЗІРГІ ПЕДАГОГИКАДАҒЫ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР: ТАЛДАУ ЖӘНЕ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

Мақала

Кіріспе

Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, ақпараттық технологиялардың дамуы және жаһандану үрдісі білім беру жүйесіне тікелей әсер етуде. Балалардың дүниетанымы, қызығушылығы, қабылдау жылдамдығы, мінез-құлық ерекшеліктері бұрынғыдан мүлде өзгеше. Осындай жағдайда педагогика ғылымы жаңа міндеттерді шешуді, жаңа әдістерді меңгеруді және оқыту-тәрбиелеу үдерісін заманға сай бейімдеуді қажет етеді. Сондықтан «қазіргі педагогикадағы өзекті мәселелер» тақырыбы бүгінгі күні кеңінен талқыланып, ғылыми ортада да, практикада да ерекше маңызға ие.

Мақаланың мақсаты – қазіргі педагогикада кездесетін негізгі проблемаларды талдап, олардың себептерін анықтап, тиімді шешу жолдарын ұсыну.

1. Балалардың цифрлық тәуелділігі және ақпараттық жүктеменің артуы

Бүгінгі балалар «цифрлық ұрпақ» деп аталады. Олар ақпаратты экран арқылы қабылдауға үйренген. Смартфон, планшет, компьютерге тәуелділік баланың зейінін, есте сақтауын және ойлау жылдамдығын төмендететіні дәлелденген. Мектепке дейінгі жастағы балаларда да гаджетке тәуелділік жиі кездеседі.

Бұл мәселенің белгілері:

• ұзақ уақыт телефонсыз отыра алмау;

• ойыншыққа қызықпай, тек экранға назар аудару;

• агрессия, мазасыздық;

• сөйлеудің кешеуілдеуі;

• қимыл белсенділігінің төмендеуі.

Шешу жолдары:

• экран уақытын жас ерекшелігіне сай шектеу;

• баланы шынайы ойындармен қызықтыру;

• сенсорлық, моторикалық жаттығуларды көбейту;

• ата-аналарды ақпараттандыру;

• балабақшада гаджетсіз орта қалыптастыру.

Бұл бағыттағы зерттеулер бойынша, экрансыз ортада тәрбиеленген балалардың сөйлеуі мен қимыл дағдылары әлдеқайда жақсы дамитыны байқалған.

2. Ата-аналардың бала тәрбиесіндегі белсенділігінің төмендеуі

Қазіргі ата-аналар жұмыспен қатты айналысады, әлеуметтік желі мен интернетке көп уақыт арнайды. Нәтижесінде балаға көңіл бөлу азаяды, ал бұл педагогқа қосымша қиындық туғызады.

Мәселенің себептері:

• уақыт тапшылығы;

• тәрбие жөніндегі білімнің аз болуы;

• балаға тек материалдық қажеттілік жеткілікті деген ой;

• жауапкершіліктің педагогқа ауыстырылуы.

Шешу жолдары:

• ата-аналарға арналған тренингтер, жиналыстар өткізу;

• «отбасылық үй тапсырмаларын» енгізу;

• бала–ата-ана–педагог үштігінің бірлескен жұмысы;

• психологиялық кеңестер ұйымдастыру.

Педагог пен ата-ана арасындағы серіктестік қалыптасқанда баланың даму динамикасы бірнеше есе артады.

3. Балалардың эмоционалдық жағдайының тұрақсыздығы

Соңғы жылдары бала психикасына әсер ететін факторлар көбейіп кетті: ақпараттық у-шулар, агрессивті контент, отбасындағы тәртіптің өзгеруі, әлеуметтік желінің қысымы. Мектепке дейінгі балалар арасында да мазасыздық, гиперактивтілік, қорқыныш, агрессия байқалады.

Эмоциялық тұрақсыздықтың белгілері:

• жиі жылау;

• ашушаңдық;

• басқа балалармен тіл табыса алмау;

• зейіннің тез бөлінуі;

• өз-өзіне сенімсіздік.

Шешу жолдары:

• арт-терапия (сурет, ермексаз, құм терапиясы);

• тыныс алу жаттығулары;

• эмоцияны сөзбен жеткізуді үйрету;

• психологиялық ойындар жүргізу;

• жылы, қолайлы эмоционалдық климат қалыптастыру.

Бұл тәсілдер баланың өзін-өзі реттеу қабілетін дамытып, стресске төзімділігін арттырады.

4. Мұғалімдердің кәсіби жүктемесінің артуы

Қазіргі педагогтардың басты шағымы – қағазбастылықтың көбеюі. Ресми есептер, жоспарлар, мониторингтер, сансыз құжаттар мұғалімнің негізгі жұмысынан – оқыту мен тәрбие беруден – уақытын алады.

Негізгі проблемалар:

• кәсіби күйзеліс (педагогикалық burnout);

• мотивацияның төмендеуі;

• шығармашылық әлеуеттің шектелуі.

Шешу жолдары:

• цифрлық платформалар енгізу;

• құжат көлемін азайту;

• педагогтарға әдістемелік қолдау көрсету;

• үнемі кәсіби даму курстарын ұйымдастыру.

Мұғалімге шығармашылық еркіндік берілген ортада білім сапасы айтарлықтай жоғарылайды.

5. Инклюзивті білім берудегі қиындықтар

Бүгінде ерекше білім беруді қажет ететін балалар саны көбейіп отыр. Бірақ көп педагогтар инклюзивті әдістерді толық меңгермеген, ал балабақшада дефектолог пен логопед жетіспеуі мүмкін.

Мәселелер:

• педагогтардың арнайы дайындықсыз болуы;

• жеке бағдарламалардың аздығы;

• материалдық базаның жетіспеуі;

• ата-аналардың қарсылығы.

Шешу жолдары:

• педагогтарды инклюзивті оқыту курстарынан өткізу;

• психолог, логопед, дефектологпен бірлескен жұмыс;

• балаға арналған жеке даму картасын құру;

• топтағы толерантты орта қалыптастыру.

6. Баланың жеке ерекшеліктерін ескермеу

Кей орталарда балаларға бірдей талап қойылады. Бірақ әр бала — жеке тұлға: біреу жылдам ойлайды, біреу баяу, біреу визуалды, біреу кинестетикалық түрде қабылдайды.

Шешу жолдары:

• жеке білім беру траекториясы;

• сараланған тапсырмалар;

• таңдау еркіндігін беру (ойын, материал, жұмыс түрі);

• дарынды балалармен жеке жұмыс.

Қорытынды

Қазіргі педагогикада кездесетін проблемалар — уақыт талабы. Баланың дамуы мен тәрбиесі қоғамның дамуымен тығыз байланысты болғандықтан, педагогтар да, ата-аналар да, білім беру ұйымдары да өзгеруге дайын болуы тиіс. Осы мақаладан анықталған негізгі мәселелерді жүйелі түрде шешу арқылы білім беру процесін жаңа деңгейге көтеруге болады.

Педагогикалық шеберлік, ата-анамен серіктестік, баланың эмоциялық және тұлғалық ерекшеліктерін ескеру – бүгінгі білім берудің басты құндылығы. Ұсынылған шешімдер мұғалімдердің жұмысын жеңілдетіп, балалардың дамуына қолайлы орта қалыптастыруға мүмкіндік береді.