Қимыл қозғалыс ойындары туралы жинағы

Алғы сөз

Бұл ұсынылып отырған оқу құралында бастауыш сынып дене тәрбиесі мұғалімдеріне, лагерь жұмысындағы тәлімгерлер мен дене шынықтыру саласының мамандарына кәсіптік дайындығына қажет қимыл−қозғалыс ойындары туралы сөз етіледі.Біздің мақсатымыз- бастауыш сынып оқушыларын салауатты өмір салтын дұрыс ұстануға және сабақ барысында қимыл қозғалысы мол ойындарды кеңінен пайдалану.Бастауыш сыныптардығы дене тәрбиесі сабақтары қимылды үйлестіріп, шапшаңдықты, икемділікті, төзімділік сияқты дене қасиеттерін жетілдіруге бағытталған. Оқу құралы оқушылардың денсаулығын нығайтуға бағытталған және салауатты өмір салтына бейімдейтін дағдыларды қалыптастыруда аса маңызды.

Бұл оқулық жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарында дене тәрбиесі пәнінен сабақ беретін мұғалімдерге арналған. Оқу құралы дене тәрбиесі сабағы барысында оқушылардың дене тәрбиесіне деген қызығушылығын оятып, белсенділігін арттыратын әдіс – тәсілдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Құрастырған:Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледжінің 3п ҚМБ тобының студенті Ж.Е.Турегалиева

Рецензент: Б.Қ.Набидоллин− Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледжінің дене тәрбиесі кафедрасының меңгерушісі,жоғары санатты дене тәрбиесі және спорт пәндерінің оқытушысы.

Қимыл-қозғалыс ойындары

1. Кіріспе

Ұлттық қимыл-қозғалыс ойындары

2. «Өз орыныңды тап»

3. «Қаршыға мен үйректер»

4. «Көтеріп кет»

5. «Ботақан»

6. «Қарақұс пен балапандар»

7. «Алтын дән»

8. «Қуғыншыдан құтқар»

9. «Мысық пен тышқандар»

10. «Жүгіріп өт»

11. «Допты Жолбарыс ұстайды»

12. «Айгөлек»

13. «Қамалды қорғау»

14. «Қандық−сандық»

15. «Аңшылар мен қояндар»

16. «Күзетшілер»

17. «Қазан доп»

18. «Жаяу тартыс»

19. «Жаяу көкпар»

20. «Үкі мен қасқыр»

21. «Қойлар мен қасқыр»

22. «Алакүшік»

23. «Қуаласпақ»

24. «Түйілген орамал»

25. «Дәл басу»

26. «Қуып жет»

27. «Асау мәстек»

28. «Доп жарыстыру»

29. «Шақыру»

30. «Екі аяз»

31. «Бұғнай»

32. «Дауыста,атыңды айтам»

Су ішінде ойналатын ойындар

33. «Өткел» ойыны

34. «Шортан» ойыны

35. «Туннель» ойыны

Аз қимылдайтын ойындар мен көңілді жарыстар

36. «Шатаспа» ойыны

37. «Мұрын-құлақ-мұрын» ойыны

38. «Ұстаппайтын жіп» ойыны

39. «Үштен-екеу» ойыны

Үзіліс кезінде орындалатын қимыл-қозғалыстар

40. «Асық үйіру» ойыны

41. «Шертпек» ойыны

42. «Кім тез» ойыны

43. «Шапалақтау» ойыны

44. «Шортан» ойыны

45. «Бер де отыр» ойыны

46. «Екі шеңбер» ойыны

47. «Құйын» ойыны

48. «Жүйрік пойыз» ойыны

49. «Қақпан» ойыны

50. «Сыныптар» ойыны

51. «Допты жіберме» ойыны

52. «Пошта барлық қалаға барады» ойыны

53. «Кездесу» ойыны

54. «Допты қуалау» ойыны

55. «Көңілді жарыс» ойыны

56. «Джунгли» ойыны

57. «Аяқты жерге тигізбе» ойыны

58. «Соқпа доп» ойыны

59. «Қол ұстаушы» ойыны

60. «Әтештер сайысы» ойыны

61. «Жүгіру мен секіру» ойыны

Жазғы демалыс лагерінде ұйымдастырылатын ойындар

62.«Айдаһардың құйрығы» ойыны

63.«Қызыл табан» ойыны

64.«Көңілді маймылдар» ойыны

65.«Айна» ойыны

66.«Балық,құс,аң»ойыны

67.«Тапқыштар»ойыны

68.«Жақсы сөз−жарым ырыс» ойыны

69.«Мамандықтар таңдау» ойыны

70.«Мен кіммін?» ойыны

Кіріспе

Бастауыш сыныптарда дене тәрбиесі сабағының мазмұны негізінен қозғалмалы ойындардан тұрады. Қозғалмалы ойындарды өткізу күрделі педагогикалық процесс екенін ескере отырып, олардың өту барысын мынадай үш кезеңге бөлуге болады:

1) ойынды өткізер алдындағы даярлық жұмысы,

2) ойынның басталуы мен ойналу барысы,

3) ойынның аяқталуы.

1.Ойынды өткізер алдындағы даярлық жұмысы.

Қандай да болмасын дене тәрбиесі сабағын өткізу үшін сабақтың мақсатына қарай оның жоспары жасалып, ойындар іріктеліп алынады. Бұл іріктеліп алынған ойындардың қандайы болмасын балаларды сабаққа ынталандыру қажеттігін ұмытпаған жөн. Ойынды өткізу алдында оған керекті жабдықтардың бар-жоғын, жеткіліктігін, сабақ өткізілетін орынның дайындығын білу керек.

2.Ойынның басталуы мен ойналу барысы.

Ойынды қалай өткізу жолын таңдайды. Ойынды бастау алдында уақытты көп кетірмес үшін оның ойналу тәртібін яғни ережесін ауызша баяндаудан гөрі балаларды дереу ойынды бастар қалыпқа тұрғызып, өзі көрсетіп, ойнатқаны тиімді. Сонда ол балаларға

ұғынықты болып, ойнаған кезде ойын ережесі бұзылмайды. Жалпы, ойынның ойналу барысы оқшылардың дайындығына, ынта-жігеріне байланысты.

3.Ойынның аяқталуы. Ойын сабақтың негізгі бөлімінен кейін өткені оқушылардың шаршау-шаршамауына байланысты қайталанады. Сабақта бірнеше ойын ойналатын болғандықтан, бір ойынды ең көп дегенде 2-3 рет қайталаған жөн. Әр ойын ойналып, оның қорытындысы шығарылып болғаннан кейін ғана келесі ойынды ойнау басталады.

Мысал ретінде «Бір орында тұрып екі аяқпен ұзындыққа секіру» дейтін тақырыпты

4-сыныпқа қалай өткізу қажеттігін қарастырайық. Ол үшін сабақ жоспарын жасағанда ең әуелі жалпы дамыту жаттығуларын іріктеп, жүйелеп алып, сабақтың мақсатына қарай міндетті түрде дайындық жаттығулары орындалады.

Сабақтың мақсаты бір орында тұрып екі аяқпен ұзындыққа секіру болғандықтан, 10-12м жерге дейін бір орында тұрып бір аяқпен секіру, екі оқушы екі жағынан ұстап тұрған жіптің үстінен секіру т.б. даярлық жаттығулары өткізілген соң, тікелей сабақтың мақсатын орындау жұмыстары басталады.

Ұлттық қимыл-қозғалыс ойындары

Қимыл-қозғалыс ойындары ұлттық ойындардың негізінде пайда болып қалыптасқан. Олардың спорттық ойындар сияқты ережесі болады. Бірақ қимыл қозғалыс ойындарының ережесі спорттық ойындарға қарағанда қарапайым әрі жеңіл болады. Және спорт құрал-жабдықтарын көп қажет етпейді.

Төменде әрқандай ұлтардың қимыл-қозғалыс ойындарының үлгілері берілді.

«ӨЗ ОРЫНЫҢДЫ ТАП»

(Италиян халқының ойыны)

Ең алдымен санамақ арқылы ойын жүргізуші сайлап алынады. Ол шеңбер жасап тұрған ойыншылардың сыртында қолына орамал ұстап тұрады.

Ойын ойын жүргізушінің шеңберді айнала жүруінен бастайды. Ол жүгіріп келе жатып орамалды бір ойыншының иығына іле кетеді. Иығына орамал ілінген ойыншы орамалды ала салып, ойын жүргізушіге қарама-қарсы бағытта шеңберді айнала жүгіреді. Осы кезде шеңберде тұрған ойыншылар оның босаған орнына жылжып тұра қояды. Ал қарама-қарсы жүгіріп келе жатқан екі ойыншының қайысы әлгі жабылып қалған орынды дәл тауып тұра қойса, сол жеңіске жетеді.

Ойынды әрі қарай ұмтылған бала жалғастырады.

«ҚАРШЫҒА МЕН ҮЙРЕКТЕР»

(Саха халқының ойыны)

Алдымен санамақ арқылы қаршыға сайлап алынады. Қалған ойыншылар үйректер болып есептеліп, олар арақашықтығы 10-15 м болатын екі шеңбердің (көлдің) бірінің ортасында жүзіп жүреді.

Ойнауға белгі берілген кезде үйректер екінші көлге ұшып барып қонулары керек. Сол кезде оларды қаршыға бір-бірлеп қуып ұстауға тиіс. Ұсталған үйректер ойыннан шығып, ұсталмаған ойыншылар арасынан жаңа қаршыға сайланып, ойын әрі қарай жалғаса береді.

«КӨТЕРІП КЕТ»

(Қазақ халқының ойыны)

Ойыншылар екі-екіден арқаларын бір-біріне тақап жүрелеп отырып, қолдарын шынтақтан айқастырып ұстайды. Мұғалім: «1,2,3, ауылым менің жайлауға көш» дегенде, екеуі де алға қарай еңкейіп, бірін-бірі жерден көтеріп тұрып кетуге тырысады. Қарсыласын көтеріп кеткен ойыншы жеңген болып есетеледі.

«БОТАҚАН»

(Қазақ халқының ойыны)

Ойыншылар өз орталарынан атан түйе мен мыстан кемпір сайлап алады. Қалғандары, яғни ботақандар атан түйенің артынан бір-бірінің белінен ұстап тізіліп тұрады. Мыстан кемпір «ұшқыш сыпыртқысымен» атан түйенің алдына «ұшып келіп»: «Керуен, қайдан келе жатырсың, қайдакетіп барасың?» деп, артындағы ботақандарының біреуін беріп кетуін сұрайды. Бірақ оған атан түйе келіспейді. Сонда мыстан кемпір жүгіріп жүріп керуеннің соңындағы ботақанды күшпен тартып алуға әрекеттенеді. Ал атан түйе мыстан кемпірді ең соңғы ботақанға жібермеуге тырысады. Ботақанды ұстап алса, мыстан кемпір оны үйіне апарып қойып келіп, енді келесі соңғы ботақанды ұстап алуға әрекет етеді. Осылай 2-3-рет қайталанған соң, атан түйе мен мыстан кемпір басқадан сайланып, ойын әрі қарай жалғастырылады.

«ҚАРАҚҰС ПЕН БАЛАПАНДАР»

(Орыс халқының ойыны)

Ойыншылар арасынан қарақұс және тауық сайлап алынады. Қалғандары балапандар болып есептеледі. Ойын алаңының бір шетінен қарақұстың ұясы сызылады.

Мұғалім «Қарақұс!» деп дауыстап белгі берісімен қарақұс тауықтың артында бір-бірінің белінен ұстап тізіліп тұрған балапандардың ең соңғысын ұстап алуға ұмтылады. Ал тауық екі қанатын (екі қолын) екі жаққа соза балапандарын қорғаштайды. Балапандар да қарақұсқа алдырмауға тырысады. Олар тек тізбекті бұзбауға тиіс.

Ұсталған балапандарды қарақұс ұясына алып кетеді. Екі –үш балапан ұсталған соң ойын жүргізушілер қайта сайланып, ойын қайта басталады.

Бір тауықта 6-8 балапан болуға тиіс.

«АЛТЫН ДӘН»

(Беларус халқының ойыны)

Ойыншылар екі-екіден қол ұстасып шеңбер жасап тұрады. Ойын жүргізуші Бір жұпқа келіп, «Қайырлы күн!» -дейді. «Алтын дән», -деп жауап береді ойыншылар. «Оның бағасы қанша?»- дейді ойын жүргізуші. Ойыншылар «Тау-тау» қар мен көлдің суы» деген бетке екеуі қарама- қарсы бағыт ұстап шеңберді айнала жүгіреді. Ойын бастаушы сол босаған орында тұрып қалады. Бірінші болып қайтып оралған ойыншы ойын бастаушымен жұп құрып, екіншісі ойынды әрі қарай жалғастырады.

Жеңіл атлетикаға арналған ойындар

«ҚУҒЫНШЫДАН ҚҰТҚАР»

(Жүгіруге арналған ойын)

Арнаулы сызғышпен қоршалған ойын алаңында балалар жүгіріп ойнап жүреді. Мұғалім белгі берісімен санамақ арқылы сайланған ойын жүргізушісі: «Мен қуғыншымын!» -деп, қолын жоғары көтереді де өзіне ең жақын жүрген ойыншыны қуа жөнеледі. Қашып келе жатқан бала мен қуғыншының арасын басқа бір ойыншы кесіп өтіп кетсе, қуғыншы алдын кескен екінші баланы қуады. Егер қуып жетсе, екеуі орын ауыстырып, жаңа қуғыншы ойынды әрі қарай жалғастырады.

«МЫСЫҚ ПЕН ТЫШҚАНДАР»

(Секіруге арналған ойын)

Ойыншылар санамақ арқылы «мысық» сайлап алады. Қалғандары тышқан болып, үлкен етіп сызылған бір шеңбердің бойында дөңгелене тұрып, сызықтың іші мен сыртына кезекпен қос аяқтап секіре бастайды. Мысық шеңбердің ортасында жүгіріп жүріп, сызықтың ішіне секіріп кірген тышқандардың біріне қолын тигізсе, екеуі орын ауыстырып ойнайды.

«ЖҮГІРІП ӨТ»

(Лақтыруға арналған ойын)

Ойыншылар екі топқа бөлінеді. Сонан соң алаңның екі шетінен қарсы бір-бірінен 20-30 метр болатын екі сызық сызылады. Бірінші топтың балалары бір сызықтың бойында бір қатар болып тізіліп тұрады. Екінші топтағылар қолдарына 1-2 –ден кішкене доп ұстап бір жақ қапталда қатар түзеп тұрады. Мұғалімнің «1,2,3-жүгір!» деп дауыстауынан кейін бірінші топтың балалары қарсыдағы екінші сызыққа қарай жүгіре жөнеледі. Қолында доптары бар ойыншылар оларды доппен көздеп тигізіп ойынан шығаруға тырысады.

Соңынан доп тиген ойыншылардың саны анықталып, топтар орындарын ауыстырып ойнайды. Қай топтың балалары допты көп тигізсе, сол топ жеңеді.

«ДОПТЫ «ЖОЛБАРЫС» ҰСТАЙДЫ»

(Лақтыруға арналған ойын)

Шеңбер құрып тұрған 5-6 ойыншы бір-біріне допты лақтырып беріп ойнап тұрады.Осы кезге ортадағы бір ойыншы, яғни «жолбарыс» лақтырылған допты қағып алуға тырысады.Ол кімнің лақтырған добын қағып алса, сонымен орын ауыстырып ойнайды.

«АЙГӨЛЕК»

Айгөлек ойыны кең алаңда өткізіледі.Ойыншылар саны мен жас шамасына қарай екі топқа бөлінеді де,арасы 15−20 метрдей жерде қол ұстасып қарама−қарсы тізбек құрып тұрады.Ойын жүргізуші екі топтың біреуіне кезек береді.Олар барлығы қосылып,төмендегі өлеңді айтады:

Айгөлек−ау,айгөлек,

Айдың жүзі дөңгелек.

Теміршіден дем шығар,

Үзеңгіден тер шығар.

Ақ терек пен көк терек,

Бізден сізге кім керек?

Бұған екінші топтың ойыншылары жауап береді:

Айгөлек−ау,айгөлек,

Айдың жүзі дөңгелек.

Теміршіден дем шығар,

Үзеңгіден тер шығар.

Ақ терек пен көк терек,

Шолпан атты қыз керек,−

дейді.

Қарсы топтан шақырылған қыз не бала жүгіріп келген бойы тізіліп тұрған топтың әлсіз жерінен үзіп өтуге тиісті.Егерде үзе алмаса,ол сол топта қалып қояды.Ал үзсе,онда өзі қалаған ойыншының бірін өз тобына алып қайтады.Ойыншылар түгел шақырылып болған соң,екі жақтың ойыншылары саналады.Қой топтың саны көп болса,сол топ ұтқан болып есептеледі.

«ҚАМАЛДЫ ҚОРҒАУ»

Ойыншылар үлкен шеңбер жасап тұрады.Шеңбердің ортасына қамал яғни шелек немесе орындық қойылып,бір ойыншы сол «қамалды» кезекпен атқылай бастайды.Ал қорғаушы допты «қамалға» тигізбеуге тырысады.Кімде−кім допты «қамалға» тигізсе,ол қорғаушымен орын ауыстырады.Ойын осылайша жалғаса береді.

«ҚАНДЫҚ−САНДЫҚ»

Ойынға қатысушылардың ішінен екі ойыншы ортаға шығады да,біріне−бірі арқаларын тіреп тұрып,шынтақтарын айқастырады.Ойын жүргізуші белгі берген кезде екеуі бірдей алға еңкейіп,бірін−бірі жерден көтеріп алу әрекетіне кіріседі.Жерден қайсысы бұрын көтеріп алса,сол ұтқан болып есептеледі.Енді ұтқан ойыншы орнында қалады да,ұтылған ойыншының орнына кезек күтіп тұрған келесі ойыншы шығады.Ойын осылай бір ойыншы жеңімпаз атанғанша жалғаса береді.Кім көп көтерсе,сол ойыншы жеңіске жетеді.

«АҢШЫЛАР МЕН ҚОЯНДАР»

Бұл ойынды жылдың қай мезгілінде болса да ойнай беруге болады (жаздыгүні доппен,қыста жентектелген қармен).

Ойынға жиналғандар екі топқа бөлінеді.Аңшылардың саны қояндардан екі есе аз болуы керек.

Екі жерге бір−бірінен қашықтығы 50−100 адымдай шеңбер сызылады.Қояндар сол екі шеңбердің біріне−«інге» орналасады.

Шеңбер шетінде тұрған аңшылар қояндардың «інін» тықырлатып қаза бастайды.Сол кезде қояндар өз «інінен» атып шығып,екінші шеңберге қарай қашады.Осы кезде аңшылар қояндарды доппен ата бастайды.Екінші «інге» жеткенше «оққа ұшқан қоян» ойыннан шығып қалады.Барлық қоянды аңшылар атып біткенше ойын тоқтатылмайды.Келесі ойында бұрынғы қояндардың жартысы аңшылар болып,алмасып ойнайды.

«КҮЗЕТШІЛЕР»

Бұл ойынға қанша бала болса да қатыса алады.Екі ойыншы қақпаның күзетшілері боладыЕкеуінің де көзі орамалмен байланады да,аралары бір адымдай қашықтықта қолдарын айқастыра ұстап,қарама−қарсы «көпір» жасап тұрады.

Басқа балалар бір−бірлеп күзетшілер күзеткен қақпадан екеуінің ортасы арқылы білдірмей өтіп кетуге тиіс.Күзетшілердің сыртынан айналып өтуге болмайды.Егер күзетшілердің біреуі өтіп бара жатқанын сезіп қойса,оған қолын тигізеді,яғни ол ұсталып қалған болып есептеледі.Ұсталып қалған ойыншы өзін ұстаған ойыншымен орын ауыстырады.Қақпадан үш рет білдірмей ойыншыға жүлде беріледі.

«ҚАЗАН ДОП»

Ойынды қыста мұздың үстінде,ал жазда тақыр алаңда ойнауға болады.Ойынға қатысушылардың әрқайсысында бір−бірден басы қақпа таяқ пен ағаш доп болуы керек.

Ең алдымен ойынға қатысушылардың санына қарай шеңбер сызылады.Ойынға қатысушылар аз болса−шеңбер кіші,ал көп болса,шеңбер үлкен болады.Ойнаушылар шеңбер бойына дөңгелене тұрып,алдынан бір адымдай жерден қазан қазады да,добын соған салып қояды.Бір ойыншы шеңбердің ортасынан қазылған бос қазанды күзетіп тұрады.Шеңбер бойында тұрған ойыншылар өздерінің добын ортадағы бос қазанға түсіруге тырысады.Ал ортадағы күзетші олардың добын өзі күзетіп тұрған қазанға енгізбеу әрекетінде болады.Ортадағы қазанға ағаш добын түсірген ойыншы күзетшімен ойын ауыстырады.Ойын осылайша жалғаса береді.

Ағаш доптың орнына үлкен теннистің резеңке добын пайдалануға да болады.

«ЖАЯУ ТАРТЫС»

Ойынға қатысушылардың ішінен екі

ойыншы ортаға шығады да,екі ұшы біріктіріп түйілген тұйық ар