ҚМЖ "Қазақ тілі " курсы

Бөлім

Стиль термині туралы түсінік

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Стиль термині туралы түсінік

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

9.2.2.1 қазақ тілі стильдері мен шешендік сөздің түрлерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану

Оқу мақсатттары

Барлық оқушы қазақ тілінің стилі, шешендік сөздің түрлерін біледі

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі

«Кім жылдам»

Интерактивті

тақтаға

«Қайталау–оқу

айнасы» әр

түрлі

деңгейдегі

сұрақтар

беріледі

Оқушылар интерактивті тақтадан кез-келген ұяшықты таңдайды да,топ мүшелері кезектесіп жауап береді. Оқушылар өтілген білімдерді еске түсіреді, талдайды.

мадақтау

Интерактивті тақта

слайд

Ортасы

Ұғым қалыптастыру. Стиль терминінің кең мағынасы - сөйлеу мәнерін білдіріп келсе, тар мағынасы - жеке шығарманың немесе жазушы шығармашылығының тілдік ерекшелігі (көркем әдебиет стилистикасы тұрғысынан алғанда) дегенді білдіреді. Соңғы мағынасында стиль термині әдебиеттік стилистикада да қолданылады.

Тапсырма:мәтінмен жұмыс.

Ұрпақ тәрбиесі – ұстазға байланысты. “Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің” дегендей өнегелі ұстаздан жақсы шәкірт шығатыны сөзсіз.
Ұстаз – ұлағатты есім. Шәкірттерін білім нәрімен сусындатып, тәлім-тәрбие беру, жақсы қасиеттерді бойына дарытып, адамгершілік рухта бағыт-бағдар беруде ұстаздың еңбегі зор. Сондықтан да ол әрдайым қасиетті тұлға ретінде ерекшеленеді.
Мұғалім – байырғы мамандықтардың бірі.

1.Мәтінді стиль түріне талдаңдар.

2. Мәтін бойынша сұрақ құрастыр.
3.Мұғалімдер мерекесін өз сөзіңмен әңгімелеп бер./8-сөйлем/
4.Мына етістіктермен публицистикалық стиль түрінде сөйлем құрастыр: Орналасты,еңбектен,біледі,

ақылдас ,жазылды,кеңесу,билеу.

Стиль туралы мағлұмат алады.

1- тапсырма.Мәтінді стиль түріне талдаңдайды.

2 – тапсырма.

Мәтін бойынша сұрақ құрастырады.
3- тапсырма.

Мұғалімдер мерекесін өз сөзімен 8 сөйлеммен әңгімелеп береді.
4- тапсырма.

Берілген етістіктерді қатыстырып публицистикалық (хабарлама) стиль түрінде сөйлем құрайды.

Мысалы: Менің әпкем мектепке мұғалім болып орналасты.

Орналасты, еңбектен, біледі,ақылдас, жазылды, кеңесу, билеу.

Әрбір тапсырмадан соң оқушыларды «Жарайсың-дар», «Бәрекелді» деген мадақ сөздермен марапаттап отырамын.

Үлестірмелі парақ

Соңы

Оқушылармен «Мен не үйрендім» деген тақырыпта кері байланысқа түсемін.

Үйге тапсырма: Мәтінмен жұмыс жасау

Оқушылар өздері не үйренгені туралы ойларын қорытады.

Бөлім

Стиль термині туралы түсінік

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Стилистиканың тіл білімі салаларымен байланысы, оның негізгі обьектісі: грамматика, лексикология, фонетика

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.4.1 әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау.

Оқу мақсатттары

Барлық оқушы әртүрлі стильдегі мәтіннің тақырыбын, құрылымын салыстыра отырып талдай алады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Үй тапсырмасын сұрау: «Бір минуттық әңгіме» тәсілі арқылы үй тапсырмасын орындайды. (Білім алушылар қарама-қарсы сызық бойымен қатарға тұрып, жұптық әңгіме жүргізеді. Үйге берген тапсырма туралы өз ойларымен бөліседі.)

Ой қозғау: Мына сөздердің қайсысы дұрыс деп ойлайсыңдар? Бота – түйенің баласы; Атқа тұсау салды – аттың аяғына арқан орады;

Үйге берілгентапсырма туралы өз ойларын айтады.

Берілген сөздердің дұрыс не бұрыс екені айтады.

Мадақтау

Ортасы

Тапсырма:1. Сөз тіркесі , фразеологизм, күрделі сөз дегенге үш – үштен мысал келтіріңіз.

Тапсырма 2. Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, мына мақал-мәтелдерді көшіріп жазыңыз. Айтушы ақылды болса, ... дана болады. Ақпа құлаққа айтқан сөз ағып кетеді, ... ... айтқан сөзді құйып алады.Айта білмес ..., тыңдай білген құлақ артық. Аталы сөзге ... жауап қайырады.Білімдіден шыққан сөз ... болсын кез. ... ... аз сөйлеп, көп тыңдайды.Жылқы жақсысы аз оттап, көп жусайды.

Тапсырма 3. Берілген мәтіндер қай стильге жататынын ажыратыңдар.

Компьютерде ақпараттар қалай сақталады?

Компьютерге еңгізілетін ақпараттарды сақтайтын элемент – жады. Жад процессорға орнатылады. Біз еңгізген барлық мәліметтерді сақтайтындықтан, ол жады деп аталған. Оның еске сақтау қабілеті адам қабілетіне ұқсас. Алайда олардың айырмашылығы үлкен. Адам жадында қайбір нәрселер ұмытылуы немесе шатасуы мүмкін болса, компьютер жадында барлық нәрсе сол қалпында және тұрақты сақталады.

Үлкенді сыйлау

Үлкенді сыйлау - қазақ халқының ата салты. Үлкенді сыйлау, ең алдымен, әке мен шешені сыйлаудан басталады. Өз отбасын, өз ата-анасын сыйламайтын ұл мен қыз басқа адамдарды да сыйлай алмайды. Ата-ана баланы дүниеге келтіріп, өмір береді, тәрбиелеп өсіреді, білім береді. Есейген бала ата-анаға қамқоршы болуға жараса – жігіт болғаны.

Сөз тіркесі , фразеологизм, күрделі сөз дегенге үш – үштен мысал келтіріп жазады. Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, мақал-мәтелдерді көшіріп жазады.

Берілген мәтіндер қай стильге жататынын ажыратыңдар.

Дескриптор:

-сөз тіркесі , фразеологизм, күрделі сөз дегенге үш – үштен мысал келтіріп жазады;

-көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, мақал-мәтелдерді көшіріп жазады.

Дескриптор:

-берілген мәтіндер қай стильге жататынын ажыратыңдар.

Әрбір тапсырмадан соң оқушыларды «Жарайсың-дар», «Бәрекелді» деген мадақ сөздермен марапаттап отырамын.

Мәтіндер,

тапсырмалар

Соңы

Оқушылармен «Мен не үйрендім» деген тақырыпта кері байланысқа түсемін.

Үйге тапсырма: Мәтінмен жұмыс жасау

Оқушылар өздері не үйренгені туралы ойларын қорытады.

Бөлім

Стиль термині туралы түсінік

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Фонетикалық стилистика

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.4.1 әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау;

Оқу мақсатттары

Барлық оқушы әртүрлі стильдегі мәтіннің тақырыбын, құрылымын салыстыра отырып талдай алады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі

«Кім жылдам?» Тіл білімінің салаларына байланысты берілген сұрақтарға жылдам жауап беру. Фонетика нені зерттейді? Екпін дегеніміз не? Дауысты дыбыстар? Дауыссыз дыбыстар? Буын үндестігі?

Тіл білімінің салаларына байланысты берілген сұрақтарға жылдам жауап береді.

Мадақтау

Ортасы

Стилистика тілдік құрылымның элементтерін фонетика, лексикология, грамматика сияқты құрылысы мен мағыналары жағынан зерттеумен шектелмейді, сонымен бірге олардың қолданыс кезіндегі ерекшеліктерін, мағыналық, эмоционалдық реңктерін айқындайды. Фонетикалық стилистика - тіл дыбыстарын, олардың құрамын, тілдегі дыбыстардың өзгеру заңдылықтарын зерттейді.

1-тапсырма: Кестедегі сөздерді пайдаланып, сөйлем құраңдар.

Адамдар ,лимон, пияз, сәбіз, қызанақ, сүт, картоп, ет, қияр, нан, котлет, шырын, қымыз, бұрыш, қант, тұз, жұмыртқа, күріш, айран, қаймақ, палау, мәнті, кеспе, ұн, кофе, ботқа, балық, печенье, салат, дүнген кеспесі, бауырсақ, торт, балмұздақ, қуырдақ, шай, лағман, кәмпит қуырады, пісіреді,кеседі,жейді,ішеді,сатып алады,құяды.

2-тапсырма: Кестедегі сөздерді пайдаланып «Не жегіңіз келеді? деген тақырыпқа ауызша әңгіме құрастырыңдар. Адамдар,біріншіге,екіншіге,үшіншіге,салқын тағамдардан,ыстық тағамдардан,ет тағамдарынан,тәтті тағамдардан,сүт тағамдарынан қой еті, салат, торт, қарта, шырын, шай, балық, май, сиыр еті, сорпа, айран, су, нан, лимон, кәмпит, сәбіз, ботқа, қазы, картоп, сүт, өрік, палау, шабдалы, борщ, кофе, лағман, қаймақ, ірімшік, кеспе, шұбат, жұмыртқа. алады.

3- тапсырма. Екі тапсырмадағы сөздерді пайдалана отырып, ауызекі, ғылыми, көркем әдебиет стильдеріне 5 сөйлемнен мәтін құрастырып жазыңдар.

Фонетикалық стилистика туралы ұғым қалыптастырады.

1-тапсырма: Кестедегі сөздерді пайдаланып, сөйлем құрайды.

2-тапсырма: Кестедегі сөздерді пайдаланып «Не жегіңіз келеді? деген тақырыпқа ауызша әңгіме құрастырады.

3- тапсырма. Екі тапсырмадағы сөздерді пайдалана отырып, ауызекі, ғылыми, көркем әдебиет стильдеріне 5 сөйлемнен мәтін құрастырып жазады.

Дескриптор:

Дескриптор:

Әрбір тапсырмадан соң оқушыларды «Жарайсың-дар», «Бәрекелді» деген мадақ сөздермен марапаттап отырамын.

Соңы

Оқушылармен «Мен не үйрендім» деген тақырыпта кері байланысқа түсемін.

Үйге тапсырма: Мәтінмен жұмыс жасау

Оқушылар өздері не үйренгені туралы ойларын қорытады.

Бөлім

Стиль термині туралы түсінік

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Лексикалық стилистика

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.4.1 әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау;

Оқу мақсатттары

Мәтіндердің тақырыбыын, құрылымын табады, салыстырады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастырыу кезеңі.

Стиль , стилистика түрлеріне шолу жасау. Лексика дегеніміз не? Лексиканың қандай түрлері бар? Лексикалық стилистика

 лексиканың әртүрлі қабаттары-ның мүмкіндігін және стилис-тикалық белгілерін, сөздердің функционалды-стилис тикалық және эмоционалды-экспрессивті реңктерін, тілді мақсатты қолданудың лексикалық қасиеттерін қарастырады.

Ұйымдасады.

Сұрақтарға жауап береді.

Лексикалық стилистика туралы ұғым қалыптастырады.

Мадақтау

Ортасы

1-тапсырма. Мәтінге жоспар құрыңыз.
2 тапсырма. Осы мәтін туралы өз ойыңызды білдіріңіз.
3-тапсырма.  Сұхбат құру үшін сұрақтар дайындаңыздар.  
4 тапсырма. Мәтіндегі сөздерді мағыналық ерекшеліктеріне қарай ажыратыңыз (кітаби сөздер, бейтарап сөздер, әрлі, сезімге, эмоционалды – экспрессивтік бояуы бар  қаныққан сөздер).

Сырым. Сырым – теріс біткен бір бұтақ. Қалай өсіп, қалай басып бара жатқанымды мен өзім де білмеймін. Алдымда мені не күтіп тұр! Қайда – қайда тартып бара жатқан тағдырым бар ? Бұл сәтте оны да білген, аңдағанмен емеспін. Сол Сырым сенің еліңе келгенде , қайта туам деп келген жоқ. Жат елдің адамы болғанда, Қарагөзді жолға салып, жөнін түзеймін деп, менен балуан шығатын орын жоқ. Бұл сөзді өздерің ақылдас. Қарагөз. Мені тұншықтырып, барады мынау ауыл  (М.Ә).

Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1938) Халықтың зердесіне сәуле түсіріп, санасын оятқан реформатор-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы еді.

Қазақ әдебиеті мен әдебиеттану ғылымының, тіл білімінің атасы, ұлы түрлендіруші-реформаторы атанған ол өзінің алдындағы Шоқан, ЬІбырай, Абайлардың ағартушылық, демократтық бағыттарын жалғастыра отырып, өз заманындағы тұтас бір зиялы қауымның төлбасы болды.

Ол қазақ тілі мен әдебиетінің әр түрлі мәселелеріне арнап көптеген мақалалар жазды. Ахмет Байтұрсынұлы қазақ тілінің ұлы түрлендіруші-реформаторы, теоретигі әрі қазақ тілі білімі саласына орасан зор еңбек сіңірген көрнекті ғалым болды. Ол араб әріптерінің негізінде төте жазу үлгісін, яғни қазақтың төл әліпбиін жасады. Өзінің "Оқу құралы" (1912), "Тіл құралы" (1914), "Әліпби" (1924), "Жаңа әліпби" (1926) тәрізді кітаптарында қазақ тілінің ғылыми, теориялық және әдістемелік мәселелерін кеңінен талдап берді. Қазақ тіл білімінде терминдер жүйесін қалыптастырды.

Мәтінге жоспар құрады

Мәтін туралы өз ойларын білдіреді. Сұхбат құру үшін сұрақтар дайындайды.

Мәтіндегі сөздерді мағыналық ерекшеліктеріне қарай ажыратады.

Әр тапсырмадан соң мадақтау жұмыстары жүргізіледі,

Дескриптор:

Мәтінге жоспар құрады;

Мәтін туралы өз ойларын білдіреді; Сұхбат құру үшін сұрақтар дайындайды;

Мәтіндегі сөздерді мағыналық ерекшеліктеріне қарай ажыратады;

Дескриптор:

Мәтін, тапсырмалар

Соңы

Кері байланыс

«Аяқталмаған  сөйлемдер» әдісінде:

Мен бүгін білдім....

Мен бүгін сезіндім..

Мен келесі сабақта білгім келеді..............-деген сөйлемдерді аяқтап жазады.

Бөлім

Стиль термині туралы түсінік

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Грамматикалық стилистика

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.4.1 әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау;

Оқу мақсатттары

Мәтіндердің тақырыыбыын, құрылымын табады, салыстырады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі.

Жасырулы мақалды, мәтінді табыңыз:«А» деңгейі 2 5 10 8 4 9 13 3 - 6 1 12, 6 1 12 8 4 9 13 3 -11 7

Көмек:

1-Ө 3-Ы 5-І 7-Й 9-Р 11-О 13-У

2-Т 4-А 6-С 8-Қ 10-Л 12-З

«Б» деңгейі

6 9 4 7 3 1 5 8 1 2 10 0 15 1 14 10 1 5,

6 9 3 1 5 1 2 8 1 13 12 15 11 7 3 3 7.

Көмек:

1-І 3-Т 5-Л 7-Е 9-З 11-М 13-Қ 15-Р

2- Ң 4-Г 6-Ө 8-Д 10-Б 12-Ұ 14-Н 0-Ә

Осы жасырылған жұмбақ арқылы сабақтың тақырыбын ашу.

Қойылған сұрақтарға жауап береді.

Тіл қаруы -сөз, сөз қаруы – ой.

Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте,

Мадақтау

Жасырылған жұмбақ

Ортасы

1-тапсырма: Төмендегі берілген мәтіннен орынсыз қайталанып келетін сөздердің қолданысына стилистикалық талдау жасаңыз.

2-тапсырма: Берілген сөйлемдерден сөз тіркестерін тауып, олардың стильдік қолданысына талдаулар жасаңыз.

1. Әңгіме қара шелектен басталады. Ай-шаның атасының басындай сақтап жүрген қара шелегі ғой. Үшінші жыл болып ба-рады, Айша шелексіз қалып, шелек сұрай-мын деп абысынажынға жексұрын көрі-ніп, ақырында Бірмағамбетті бүріп, Кәс-тенкенің дүкенінен алдырған шелек еді... ...Бұл не деген сұмдық? Қатын-баласынан безген адам бола ма екен? – деп бірер күннен бері Айша үздіксіз ойлаумен жүр. Күл шығарса да, от жақса да, жалғыз ала сиырды қақпалап суатқа апарып суғарса да есідерті Бірмағамбет болады да жүреді... (Б. Майлин «Қара шелек»).

2. Қатынға шай қойдырып, жамаулы кесе-ден ыстық шайды ұрттай отырып, хатым-ды жазуға кірістім. Толқынай бәйбіше қарғап жатыр деп бала-шаға шулап жүр. Қарғыс жақсы нәрсе емес, «жүйелі қарғыс жүйесін табар, жүйесіз қарғыс иесін та-бар» деген үлкендердің нақылы бар. Тол-қынайдың қарғысы қандай қарғыс, бала-шағалардың көбі білмей аптығып жүруі де мүмкін-ау... Қайдан білсін, онда дүние екінші түрде еді. Онда бұл күнгі бала-шағаларадың көбі туған да жоқ еді... ...Көктемнің кезі еді. Түс әлетінде жылқыдан келіп, су болған киімдерімді жайып кептіріп жатыр едім. Байдың үйіне орысша киінген бір жас жігіт келіп түсе қалды.

1-тапсырма: Берілген мәтіннен орынсыз қайталанып келетін сөздердің қолданысына стилистикалық талдау жасайды.

«Сонымен Сұлтанмахмұттың лирикасы поэма сияқты ұзақ болып, поэмасы лири-калық болып, лирикасы мен поэмасының арасы жақын жатады. Яғни, Сұлтанмах-мұттың өлеңдері әлеуметтік лирика бо-лып, сондықтан да көлемді, ұзақ болып келсе, поэмалары сюжетсіз болып, бірақ лирикалы болып, әлеуметтік лирикалы болып келеді» (Ғ.Мүсіреповтің «Әдебиет тілі жайында» деген мақаласындағы талдауы).

2-тапсырма: Берілген сөйлемдерден сөз тіркестерін тауып, олардың стильдік қолданысына талдаулар жасайды.

Әрбір тапсырмадан кейін жауап берген білім алушыларды мадақтап отырамын.

Дескриптор:

-берілген мәтіннен орынсыз қайталанып келетін сөздердің қолданысына стилистикалық талдау жасайды.

Дескриптор: -берілген сөйлемдерден сөз тіркестерін тауып, олардың стильдік қолданысына талдаулар жасайды

тапсырмалар

Соңы

Кері байланыс: «Мені қызықтырған 3 нәрсе»

Білім алушылар өздерін бүгінгі сабақта қызықтырған 3 нәрсмен ой бөліседі.

Бөлім

Әдеби норма

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Әдеби тіл

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.3.1 сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктері: әуен, әуез, тембр, қарқын, кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану

Оқу мақсатттары

Сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктерін қолдана алады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Қызығушылықты ояту: Ой қозғау стратегиясы негізінде сұрақтар қойылады. 
- Тілді кім жасайды, әркім өз білге-нінше сөйлей бере ме?
(оқушылар ойы )
Әрине тілді бір адам ғана жасамайды, әркім өз білгенінше сөйлей бірмейді. Тіл өзі қызымет ететін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті болуы керек. Ондай жалпыға ортақ тілді әдеби тіл дейміз. Әдеби тіл нормалары арқылы тіл көпшілікке түсінікті әрі бәріне ортақ болып келеді. Мағынаны тану фазасы

Оқушылардың ойлары талқыға түседі, ой бөліседі.

Мадақтау

Үлестімелі қағаз

Ортасы

Әдеби тіл — жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, жазу дәстүрі мен әр түрлі жазба және ауызша әдебиеттің негізінде қалыптасқан тұрақты, орныққан қалыптары, стильдік-жанрлық тармақтары бар, сол тілде сөйлейтін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті. Мысалы, бойлай (диалект) — үнемі (әдеби), маңпай (диалект) — маңдай (әдеби), шекейін (диалект) — шейін (әдеби), барсаңыз (диалект) — барасыз (әдеби), не нәсте (қарапайым) — не нәрсе (әдеби), аял (қарапайым) — әйел (әдеби), үптеу (жаргон) — урлау (әдеби), көжеле тою (жаргон) — екіқабат болу (әдеби) т. т. Қазақ әдеби тілінің бастау алған кезеңін анықтау алдымен қазақтың төл әдебиетінің (көркем әдебиетінің) алғашқы нұсқаларын айқындаумен тығыз байланысты.

1-тапсырма:  Берілген фразеологизм-дерді экспрессивті стильдік қызметіне қарай топтап көрсетіңіздер.

2- тапсырма: жоғарыдағы берілген фразеологизмдерді қатыстыра отырып, әдеби тілде мәтін жаз.

Тапсырма:  Берілген фразеоло-гизмдерді экспрессивті стильдік қызметіне қарай топтап көрсетеді.

*сауда сақал сипағанша, қолтығына су бүрку, жолдан таю, құрдымға бату, атқан таңдай, ар тұтты,;

*үдеден шығу, құлағын сасыту, ит қорлық, көк ми, сары уыз,қызыл қарын, ақ жолтай болды;

*қыл қалам, жасыл алаң, көгілдір ат, ит терісін басына қаптады, ақыр заман, ант берді;

*құйрығын ұстатпай кету, шүйкебас, көк айыл, тайып тұру; жыланы қайту, алақанына түкірді;

*ит көйлек, айылын жимау, көсеумен қамшылау, табанын жалтырату, соқыр тиын, ала қозыдай бөлінді;

*жер –көкке сыйғызбау, жүрегінің түгі бар, сөзінде тұру, жүрек жұтқан,аузын ашса, жүрегі көрінеді, ақы тіледі

2- тапсырма: жоғарыдағы берілген фразеологизмдерді қатыстыра отырып, әдеби тілде мәтін жазады.

Әрбір тапсырмадан

соң мадақтау шаралары жүргізіледі. Дескриптор:

-берілген фразеоло-гизмдерді экспрессивті стильдік қызметіне қарай топтап көрсетеді.

Дескриптор: - берілген фразеологизмдерді қатыстыра отырып, әдеби тілде мәтін жазады.

Білім алушылар өзін – өзі «екі жұлдыз, бір тілек» әдісі арқылы бағалайды

тапсырмалар

Соңы

Кері байланыс:«Плюс, Минус, Қызықты».

«Плюс, Минус, Қызықты». «Плюс»-оң  әсер еткен фактілерді, алған білімдері жайлы жазады. «Минус»-қолымнан келмей жатыр  немесе түсініксіз болып тұр деген ойларын жазады. «Қызықты»  -  деген бағанға өздеріне  не қызықты  болды соны жазады немесе не жайында көбірек білгісі келетінін жазады.

Бөлім

Әдеби норма

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Лексикалық норма

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.3.1 сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктері: әуен, әуез, тембр, қарқын, кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану

Оқу мақсатттары

Сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктерін қолдана алады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі:

1. Оқушылармен амандасу, түгендеу.

2. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруда шаттық шеңбері жүзеге асырылады.

Оқушылар амандасады.

2. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруда шаттық шеңбері жүзеге асырылады.

Өтілген білімдерді қайталайды.

мадақтау

Ортасы

Лексикалық норма –әдеби тілдің жалпыға ортақ сөз байлығының қалыптасқан тұлғада, жалпыға ортақ мағы-нада жұмсалуы. Нормаға түскен сөз сол қалпында қатып қалмай, әдеби тілдің талабына лайық, заңды өзгеріске ұшырап отыруы да мүмкін. Мысалы: тәкәппар-тәкәппар, аппақ-әппәқ, көкөніс- көгөніс, ақ алма-ағ алма. Сөздерді орнымен қолдана білсек, лексикалық норманы сақтағандық болып табылады. Тапсырма: Берілген үлгідегідей іздену арқылы кестені толтырыңдар. Тапсырма:Қарамен жазылған сөздердің мағынасын түсіндіріңдер. Олар әдеби тілдің лексикалық нормасына жата ма?

Үлгі: жаны жақсы- адамгершілігі мол, бауырмал, қайырымды, ақылды, еңбекқор.

Етегін баспа-

Жолын қу-

Бетін қақпа-

Белін бу-

Нанға тар-

Өмірдің-

Арқауы-

Тапсырма: Мына сөздердің қайсысы лексикалық нормаға жатады?  тәкәппар-тәкәппар, аппақ-әппәқ, көкөніс- көгөніс, ақ алма-ағ алма.

Тапсырма.Берілген сөздермен сөйлем құрастыр.Туған тілім, тіл байлығы, мақтанышым, құдіретті, үлгі - өнеге.

Тапсырма: Үлгідегідей іздену арқылы кестені толтырады

Қарамен жазылған сөздердің мағынасын түсіндіріңдер. Олар әдеби тілдің лексикалық нормасына жата ма?

Үлгі: жаны жақсы- адамгершілігі мол, бауырмал, қайырымды, ақылды, еңбекқор.

Етегін баспа-

Жолын қу-

Бетін қақпа-

Белін бу-

Нанға тар-

Өмірдің-

Арқауы-

Лексикалық нормаға жататын сөздерді табады.

Берілген сөздермен сөйлем құрастырады.

Дескриптор:

-іздену арқылы кестені толтырады;

-қарамен жазылған сөздердің лексикалық нормасын анықтайды;

-лексикалық нормаға жататын сөздерду табады;

-берілген сөздерден сөйлем құрастырады.

Әрбір тапсырмадан соң мадқтау

Кесте, үлестірмелі қағаз

Соңы

Кері байланыс

«Таңдау» әдісінде  бес пікір жазылған парақ беріледі.

1.Мен сабақ қызықты, қызықсыз болды деп ойлаймын.

2. Мен сабақта: көп нәрсені, үйрендім, үйренгенім аз болды.

3. Мен басқаларды  мұқият    зейінсіз тыңдадым.

4. Мен пікірсайыстарға жиі сирек қатыстым.

5.Мен сабақтағы өз жетістіктеріме ризамын   риза емеспін.

Оқушылар өздерінің сабаққа қатысу деңгейі мен  ынтасын білдіретін  сөздердің  астын сызады.

Бөлім

Әдеби норма

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Орфоэпиялық норма

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.3.1 сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктері: әуен, әуез, тембр, қарқын, кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану

Оқу мақсатттары

Сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктерін қолдана алады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі. «Қағаздағы сұрақтар»

Үй тапсырмасын пысықтау

«Қағаздағы сұрақтар»

Әрқайсысы қағаз қиындысына өзі білгісі келген немесе өзі жауап бергісі келген сұрақтарды жазып, қалташаға салады. Араластырылған сұрақтар еркін түрде қатысушыларға таратылып беріледі. Әркім өзіне түскен сұрақтарға жауап береді.

мадақтау

Қағаздағы сұрақтар

Ортасы

Ауызша әдеби тілге қойылатын басты талап – сөйлеу актісінде сөздерді дұрыс дыбыстау, дұрыс айту. Бұл нормаларды ғылымда орфоэпиялық нормалар деп атайды.

Тақтаға мына сөйлемді жазып, грамматикалық нормаға сай түрін оқушыларға жаздыртамын.
Мысалы: а) Ағ үйдөн шыға гелді бір жас жігіт.
  ә) Ақ үйден шыға келді бір жас жігіт. 
Дыбыс үндестігіне, яғни Үндестік Заңына байланысты заңдылықты түсіндіріп өту. 
• Әдеби тіл екі түрде өмір сүреді. Оның бірі – ауызша тіл, екіншісі – жазбаша тіл. 
Оқушылар екі тілдің қолдану аясын өздері айту керек. (ауызша тіл: үй іші, отбасында, теле-радио хабар, мұғалімнің сабақ түсіндіруі, сөйлесу, әңгімелесу, диалог түрінде көрінеді; жазбаша тіл: ойды қағазға жазу арқылы көрінеді – кітап, көркем шығармалар, оқулық, газет-журналдыр, ғылыми еңбектер). 
Аузша тіл гормасы – орфоэпия.
Жазбаша тіл – орфография. 
Жұлдыз – жұлдұз
Ақ лақ – ағ лақ
Тапсырма: Үш сөйлем жазылып, әдеби тіл нормасының сақталуына байланысты жұмыстар жүргізіледі. 

Тапсырма : Күнделікті қолданылып жүрген сөздеріңнен 10 сөз алып, оны қатыстырып 5 сөйлем құрастырыңдар. Құрастырған сөйлемдеріңді ауызша тіл және жазбаша тіл нормасына салып жазыңдар.

Тақтадағы сөйлемді грамматикалық нормаға сай түрінде жаздады.
Үш сөйлем жазып, әдеби тіл нормасының сақталуына байланысты жұмыстар жүргізеді. 

Күнделікті қолданылып жүрген сөздерінен 10 сөз алып, оны қатыстырып 5 сөйлем құрастырады. Құрастырған сөйлемдерін ауызша тіл және жазбаша тіл нормасына салып жазады.

Дескриптор: -тақтадағы сөйлемді грамматикалық нормаға сай түрінде жаздады;
-үш сөйлем жазып, әдеби тіл нормасының сақталуына байланысты жұмыстар жүргізеді;

-күнделікті қолданылып жүрген сөздерінен 10 сөз алып, оны қатыстырып 5 сөйлем құрастырады; -құрастырған сөйлемдерін ауызша тіл және жазбаша тіл нормасына салып жазады.

тақта

Соңы

Кері байланыс БББ

Бөлім

Әдеби норма

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Орфографикалық норма

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.4.6.1 мәнмәтін бойынша тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазу

Оқу мақсатттары

мәнмәтін бойынша тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі. «Құрылысшы ойыны» тәсілі . Мәтін бөліктерін тез жинау.

«Қожанасыр » мәтінін бірнеше бөлікке бөліп таратамын. Сол бөліктерді жүйесімен құрау керек

Бірнеше бөлікке бөліп таратылған «Қожанасыр» мәтінінің бөліктерін тез жинайды

мәтін

Ортасы

Орфографиялық норма - тілдегі сөздерді дұрыс жазу ережелерінің жиынтығы. Орфографияның негізгі принциптері:

І. Морфологиялық – сөздердің морфологиялық құрамын ескеріп, морфемалар (сөз және қосымша) құрамында болатын дыбыс алмасуларын елемей, бастапқы қалпын сақтап жазу: жан, жамбайды, жаңғанда – жан –жанбайды, жанғанда (ортақ түбір «жан» сақталып жазылады). Жаз, жасса, жашшы, жаз, жазса, жазшы.

ІІ. Фонетикалық принцип – сөз айтылауын сақтап жазады.

ІІІ. Дәстүрлі принцип – сөздің бір кезде жазылып, қалыптасқан, дәстүрге айналған түрін сақтап жазу: хат, хатар, халық, қаһар, Гауһар, жаһан, т.б.

ІҮ. Дифференциялаушы – дыбыстық құрамы бірдей сөздерді бір-бірінен орфографияның көмегімен айыру. Қас-дұшпан – хас сұлу; қызыл алма – алшаны алма, қал-осында қал, хал-жағдай, т.б.).

1-тапсырма:Берілген сөздерді қатыстырып, мәтін құрастыр.Тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жаз. Жагажай, балмұздақ, бессайыс, келіссөз, арзанқол 

2- тапсырма. Фонетикалық, морфологиялық, дәстүрлі принциптердегі сөздерді қатыстырып, бір – бір сөйлем құрастыр

Орфография, оның принциптері туралы ұғым қалыптастырады.

Берілген сөздерді қатыстырып, мәтін құрастырады.Тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазады. Жагажай, балмұздақ, бессайыс, келіссөз, арзанқол 

Фонетикалық, морфологиялық, дәстүрлі принциптердегі сөздерді қатыстырып, бір – бір сөйлем құрастырады.

Дескриптор:

-берілген сөздерді қатыстырып, мәтін құрастырады.

-Тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазады.

-Фонетикалық, морфологиялық, дәстүрлі принциптердегі сөздерді қатыстырып, бір – бір сөйлем құрастырады.

Соңы

Кері байланыс

«Мұғалімге хат жазу»

Сабақ аяғында оқушылар өтілген тақырып бойынша сұрақ қояды немесе түсінбеген, түсініксіз сұрақтар бойынша ұсыныстарын жазады.

Бөлім

Әдеби норма

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Грамматикалық норма

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.3.6.1 жазба жұмысын абзацтар мен бөліктерге бөлу, ойын (ақпарат, идея) дұрыс жүйелеп, логикалық түзетулер енгізу, редакциялау;

Оқу мақсатттары

Жазба жұмысын бөліктерге бөліп, логикалық түзетулер енгізеді, қатені жөндейді.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі.

«Сұрақ менен , жауап сенен» әдіі арқылы сұрақтар қою.

Грамматика нені зерттейді? Грамматикалық норма дегеніміз не?

Нормадан жөнімен ауытқу дегеніміз не?

Мұғалім тарапынан қойылған сұрақтарға жауап береді.

Мадақтау

Ортасы

Грамматикалық норма – сөйлем-дегі сөздердің орын тәртібінің сақталуы, қосымшалардың сөзге орфографиялық заңдылықтарды сақтай отырып жалғануы, осы арқылы ойдың дұрыс жеткізілуі. Мысалы: апаларым – апамдар, аталарым – атамдар. Бұл мысалдағы «аталарым мен апаларым» сөздері көптік мағынаны беріп тұрса, «атамдар мен апамдар» дегенде олардың жанындағы адамдардың барын білдіреді. Тек туысқандық қатынасты білдіретін ата, әже, көке, аға, апа сияқты зат есімдерге осындай қосымшаларды жалғауға болады. 

1-тапсырма: Төмендегі берілген сөйлемдерді оқып шығып, қателерді тауып, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік стилистикалық талдау жасаңыз..

..Қартаң тартқан қара торы әйел, көне дастарханды үстелдің үстіне төсеп жатып, Қали отағасына көзінің қиығымен қарап алды: – Намаз оқитын болсаң, оқысайшы, шай пісті, – деді ақырын ғана... (Б.Майлин «Қалекеңнің үйінде»)..

2-тапсырма: Төмендегі берілген сөйлемдерден сөз тіркестерін тауып, олардың стильдік қолданысына талдаулар жасаңыз. 1. Әңгіме қара шелектен басталады. Айшаның атасының басындай сақтап жүрген қара шелегі ғой. Үшінші жыл болып барады, Айша шелексіз қалып, шелек сұраймын деп абысынажынға жексұрын көрініп, ақырында Бірмағамбетті бүріп, Кәстенкенің дүкенінен алдырған шелек еді...

Грамматикалық норма туралы ұғым қалыптасады.

Төмендегі берілген сөйлемдерді оқып шығып, қателерді тауып, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік стилистикалық талдау жасайды.

Төмендегі берілген сөйлемдерден сөз тіркестерін тауып, олардың стильдік қолданысына талдаулар жасайды.

Дескриптор

-берілген сөйлемдерді оқып шығып, қателерді тауып, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік стилистикалық талдау жасайды.

- берілген сөйлемдерден сөз тіркестерін тауып, олардың стильдік қолданысына талдаулар жасайды.

Әрбір тапсырмадан соң мадақтау шаралары жүзеге асады.

тапсырмалар

Соңы

Кері байланыс

«Сюжеттік кесте»

Оқушылардың мәтінді қаншалықты меңгергенін бақылау үшін сұрақтарға сәйкес төрт сөзден тұратын сөйлем құру.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Ауызекі сөйлеу стилі.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.3.1 сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктері: әуен, әуез, тембр, қарқын, кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану

Оқу мақсатттары

сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктерін сөйлеу мәнеріне сай қолданады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ой шақыру.

1. Ауызекі сөйлеу тілінің грамматикалық ерекшеліктері. 2. Ауызекі сөйлеу стилінің мәдениеті дегенді қалай түсінесіз? 3. Ауызекі сөйлеу стилінің қалыптасуына қандай лингвистикалық және экстралингвистикалық факторлар әсер етеді? 4. Ауызекі сөйлеу стилінің лексикалық және фразеологиялық ерекшеліктеріне не жатады? 5. Көркем әдебиет тілі мен ауызекі сөйлеу стилінің арақатынасы неден көрінеді?

Ортасы

Ауызекі стиль. Адамдармен еркін әңгіме кезінде қолданылады.Қатынас жасау.
Сөздер мен сөз тіркес-терін еркін қолдану. Қарапайым сөздерді еркін қолдану, сұраулы, лепті сөйлемдерді жиі қолдану, диалогқа құрылу. 1-тапсырма: Ауызекі сөйлеу стиліне тән ерекшеліктерді көрсетіп, олардың қандай құбылысқа жататынын айтыңыз. 1. Дабырласып сөйлескен күйлерімен бізге төніп келді де, бір келіншек: – Ибәйі, көтек, мал десек адам екен ғой, – деді. Одағайлап шеттей бастады. – Маржанбикемісің, бері кел, – дедім. – Мұнысы кім, мені таниды ғой... – Бар, кім екен, – деді Күлзипа.

2.Ойынкүлкінің қызығымен таң атқаның да білмей қалдық. Жұрт біртіндеп ыдырай бастады. Маржанбике маған жақындаңқырап сыбырлап: – Қайытпайсыңдар ма? – деді. – Жүр, қалқажан, – деп Күлзипаны ертіп, о да жөнелді. Уақ-түйек балалар, Шұғаның жеңгесінен басқаның бәрі кетіп бітуге айналды.

(Б.Майлин «Шұғаның белгісі»).

2-тапсырма: Үзіндіден ауызекі сөйлеу стиліне тән тілдік бірліктерді табыңыз. – Бонапарт – француз деген елдің патшасы. Олардың күшті әскері болған, бұл соның командирі. Немене, балаң Бонапарттай болса тақияңа тар қыла ма? – Тарлық қылмайды ғой, - деп күмілжіді.- Бірақ, тым шетел екен. Осы өзіміздің совет мәмләкәтінен сол сияқты ешкім жоқ па? – Бар,- деді осы ауылға алғаш орысша боқтауды үйреткен қазақтың тұқымы.-Котовский бар, Шорс бар, Чапай бар. Бірақ олардың бәрі қойылып жүр.

Берілген екі үзіндіден Ауызекі сөйлеу стиліне тән ерекшеліктерді көрсетіп, олардың қандай құбылысқа жататынын айтады. Үзіндіден ауызекі сөйлеу стиліне тән тілдік бірліктерді табады.

Дескриптор:

-берілген екі үзіндіден Ауызекі сөйлеу стиліне тән ерекшеліктерді көрсетіп, олардың қандай құбылысқа жататынын айтады.

-үзіндіден ауызекі сөйлеу стиліне тән тілдік бірліктерді табады.

Әр тапсырмадан соң мадақтау жұмыстары жүргізіледі.

Соңы

Кері байланыс «БББ»

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Ауызекі сөйлеу стилінің грамматикалық ерекшеліктері

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрау, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданып, тыңдаушыға әсер ету

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрады, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі.

«Қағаздағы сұрақтар» әдісі

Әрқайсысы қағаз қиындысына өзі білгісі келген немесе өзі жауап бергісі келген сұрақтарды жазып, қалташаға салады. Араластырылған сұрақтар еркін түрде қатысушыларға таратылып беріледі. Әркім өзіне түскен сұрақтарға жауап береді.

Үлестірмелі қима

Ортасы

Ауызекі сөйлеудің тілдік ерекшеліктері 1) лексикалық емес сөздерді қолдану: интонация, екпін, сөйлеу жылдамдылығы, ритм; 2) күнделікті тұрмыста фразеологизмдердің, эмоционалды-экспрессивті лексиканың кең көлемде қолданылуы; 3) синтаксистің өзіндік ерекшелігі: эллиптикалық және толымсыз сөйлемдердің әр түрлігі (өтініш сөздер, қайталама сөздер т.б.).

1-тапсырма: Төмендегі берілген сөйлемдерден жергілікті тіл ерекшелігіне тән сөздерді тауып, олардың дұрыс әдеби баламаларын көрсетіңіз.

Жазып алайын, ісімің кім болады. Сен әнді айтқанда, сөзін кәте айтады екенсің. Әлен қырық екі қарыпты бітіргенде, газет-журналды өздігінен оқитын болады. Басыма тұмағым тар келіп жүр. Жаңғыз жүре алмаймын. Ұлымның жақсы оқуына шәксіз сенемін. Кәртәйіп келе жатырмыз ғой. Мен іштеңке де білмеймін, қандай әңгіме сұрайсыңдар (Х.Кәрімов «Қазақ диалектологиясы»).

2-тапсырма: Үзіндіден ауызекі сөйлеу стиліне тән тілдік бірліктерді табыңыз. – Біз ешкімде жоқ жаңасын алайық. – Тым шетел екен-ау... – Несі бар шетел болса! Ұлттық тар шеңберде қалмай кеңірек, биігірек ойлау керек. Олар да біздің аттарымызды алып жатыр ғой. – Қандай аттарды? – Бүкіл әмірика мен ағылшын елін алып қараңдаршы, Конрад деген фамилиядан аяқ алып жүре алмайсың. – Конрад? – Иә, Конрад! Ол кәдімгі біздің руымыз! – Қоңырат па? – Енді қалай? Қоңырат! Қияндағы бір елдер бізді сыйлап, руымызды фамилия қылып алып жатқанда біздің томаға тұйық жатқанымыз ұят емес пе? (Д. Исабеков Екі томдық шығармалар)

Ауызекі сөйлеудің тілдік ерекшеліктері туралы ұғым қалыптастырады.

Берілген сөйлемдерден жергілікті тіл ерекшелігіне тән сөздерді тауып, олардың дұрыс әдеби баламаларын көрсетеді.. Үзіндіден ауызекі сөйлеу стиліне тән тілдік бірліктерді табады.

Дескриптор: - берілген сөйлемдерден жергілікті тіл ерекшелігіне тән сөздерді тауып, олардың дұрыс әдеби баламаларын көрсетеді;

-үзіндіден ауызекі сөйлеу стиліне тән тілдік бірліктерді табады.

мәтіндер

Соңы

Кері байланыс «БББ»

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Іс – қағаздар немесе ресми стильге тән белгілер

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрау, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданып, тыңдаушыға әсер ету

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрады, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі.

«Қағаздағы сұрақтар» әдісі

Әрқайсысы қағаз қиындысына өзі білгісі келген немесе өзі жауап бергісі келген сұрақтарды жазып, қалташаға салады. Араластырылған сұрақтар еркін түрде қатысушыларға таратылып беріледі. Әркім өзіне түскен сұрақтарға жауап береді.

Үлестірмелі қима

Ортасы

Іс-қағаздар-да, нұсқау хаттар мен кеңсе құжат -тарында қолданылады. Ерекшеліктері: 1) іс қағаздарының көлемі, негізінен, қысқа да шағын, ресми стильдегі саяси-публицистикалық лексика мен әкімшілік терминдердің қолданылуы басым, 2) ресми стильмен салыстырғанда іс қағаздары стилінде экспрессивті-эмоционалды және образды мәндегі сөздер өте сирек пайдаланылады, қолданылмайды деуге болады. Ондай сөздер құттықтаулар мен үндеулерде кездеседі. Грамматикалық ерекшеліктер тұрғысынан алғанда да ресми стильде сөйлемнің баяндауышы тұжырымдылық пен нақтылықты білдіру үшін, көбінесе, ырықсыз етістік формасында тұрады: орындалсын, өткізілсін, жеткізілсін, арттырылсын, міндеттелсін, т.б. Іс қағаздарын өткен шақ формасында жазу жиі кездеседі: берілді, акт жасалды, мәжіліс болды, тапсырылды, жүктелді, міндеттелді т.б. 1-тапсырма: Төмендегі ресми-іскери стильге тән клишелерді пайдаланып мәтіндер құрастырыңыздар. Нормативтік актілерге сәйкес; басқа жұмысқа ауысуыма байланысты; отбасы жағдайыма байланысты; денсаулығыма байланысты; кезекті демалыс; кезектен тыс демалыс; өз өтініші бойынша жұмыстан босатылсын; зейнеткерлікке шығуына байланысты жұмыстан босатылсын; материалдық көмек беру; кепілхатқа менің қатысуым кезінде қол қойылды; мерзімінде қайтаруға міндеттенемін; көшірме дұрыс; бекітемін; бұйырамын; осы анықтама ... оқитынын растау үшін берілді; қабылдансын; рұқсат етілсін; ...жарамсыз деп табылсын;

Іс – қағаздар стилі туралы ұғым қалыптасады.

Берілген ресми-іскери стильге тән клишелерді пайдаланып мәтіндер құрастырады.

Дескриптор:

-Іс – қағаздар стилі туралы ұғым қалыптасады.

Берілген ресми-іскери стильге тән клишелерді пайдаланып мәтіндер құрастырады.

Соңы

Кері байланыс

«Сюжеттік кесте»

Оқушылардың мәтінді қаншалықты меңгергенін бақылау үшін сұрақтарға сәйкес төрт сөзден тұратын сөйлем құру.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Ресми стильдің лексикалық және грамматикалық ерекшеліктері

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрау, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданып, тыңдаушыға әсер ету

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрады, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі:

1. Оқушылармен амандасу, түгендеу.

2. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруда шаттық шеңбері жүзеге асырылады.

Оқушылар амандасады.

2. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруда шаттық шеңбері жүзеге асырылады.

Өтілген білімдерді қайталайды.

Ортасы

Іс қағаздарының мынадай түрлері бар:

1.Әр түрлі мазмұндағы арыздар. 2. Өмірбаян .

3. Анықтама, түсінікхат,ақпар, есеп, хабарлау т.б. 4. Іс жөнінде мәлімет (хат) алысу, келісім жасасу, шешім шығару, хабарлау т.б. 5. Мекемеде өткен мәжілістердің жүрісін, шешімін баяндайтын құжат – хаттама. 6. Бұйрық. Қызметкер жөніндегі мінездеме, ұсыныс т.б. Негізгі тілдік ерекшелікте-ріне: - тілдік құралдарды қысқа қолдану; - материалдың стандарт түрде орнала-суы; - терминдер мен номенклатуралық ұғымдардың мол жұмсалуы; - баяндау-дың жүйелі сипаты; - сөйлемдегі сөздер-дің орын тәртібі; - эмоционалдық-экспрессивтік мәні бар сөздердің мүм-кіндігінше аз қолданылатындығы; - индивидуалдық стильдің әлсіздігін жатқызады. Ресми стильдің құрамында үш шағын стиль болады: - таза заң шағын ресми стилі; - әкімшілік-кеңсе шағын ресми стилі; - дипломатиялық шағын ресми стилі. 1-тапсырма: Төменде берілген мінездемеге назар аударып, стилистикалық талдаулар жасаңыз. Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті филология факультеті қазақ тіл білімі кафедрасының аға оқытушысы, ф.ғ.к. Е.Е. Түйтеге

М І Н Е З Д Е М Е

Жасы 28-де. Педагогикалық өтілі – 6 жыл. 2005 жылы осы университеттің филология факультетін «қазақ тілі және әдебиеті, шет тілі» мамандығы бойынша үздік дипломмен бітірген соң, қазақ тіл білімі кафедрасында оқытушы болып қалдырылды. 2005 жылы 10.02.02-қазақ тілі мамандығы бойынша аспирантураның күндізгі бөліміне түсіп, 2008 жылы аяқтады. Осы жылдан бастап қазақ тіл білімі кафедрасында оқытушы қызметінде жұмыс істейді. Орыс және француз тілдерін еркін меңгерген.

Іс қағаздарының түрлерімен, олардың тілдік ерекшеліктерімен танысады.

Берілген мінездемеге назар аударып, стилистикалық талдаулар жасайды.

Дескриптор:

-Іс қағаздарының түрлерімен, олардың тілдік ерекшеліктерімен танысады.

-берілген мінездемеге назар аударып, стилистикалық талдаулар жасайды.

Тапсырмалар

Соңы

Кері байланыс «БББ»

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Ресми іс-қағаздары стиліне байланысты құжаттармен жұмыс жасау

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрау, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданып, тыңдаушыға әсер ету

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрады, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі.

«Қағаздағы сұрақтар» әдісі

Әрқайсысы қағаз қиындысына өзі білгісі келген немесе өзі жауап бергісі келген сұрақтарды жазып, қалташаға салады. Араластырылған сұрақтар еркін түрде қатысушыларға таратылып беріледі. Әркім өзіне түскен сұрақтарға жауап береді.

Үлестірмелі қима

Ортасы

1-тапсырма: Арыз, өтініш, өмірбаян, түйіндеме, мінездеме, ұсыныс, сұраным, акт т.б. ресми-іс қағаздарының түрлеріне жеке-жеке тоқталып, олардың бір-бірінен өзіндік ерекшеліктерін атаңыз. Мысалы үлгі: Академик Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ ректоры, профессор Е.Қ.Көбеевке филология факультеті күндізгі бөлім КО-21 тобының студенті Жакулаев Әділден ө т і н і ш Отбасылық жағдайыма байланысты оқу ақысының 50 пайызын 2011 жылдың желтоқсан айының 1-не дейін төлеуді ұзартуыңызды сұраймын. Өтініш жазылған күн Студент қолы

2-тапсырма: Өз өмірбаяндарыңызды жазып, стилистикалық талдаулар жасаңыздар.

Арыз, өтініш, өмірбаян, түйіндеме, мінездеме, ұсыныс, сұраным, акт т.б. ресми-іс қағаздарының түрлеріне жеке-жеке тоқталып, олардың бір-бірінен өзіндік ерекшеліктерін атайды.

Өз өмірбаяндарын жазып, стилистикалық талдаулар жасайды.

Дескриптор:

-ресми-іс қағаздарының түрлеріне жеке-жеке тоқталып, олардың бір-бірінен өзіндік ерекшеліктерін атайды.

-өз өмірбаяндарын жазып, стилистикалық талдаулар жасайды.

Соңы

Кері байланыс

«Сюжеттік кесте»

Оқушылардың мәтінді қаншалықты меңгергенін бақылау үшін сұрақтарға сәйкес төрт сөзден тұратын сөйлем құру.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Ғылыми стиль, оның қолданылу аясы

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрау, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданып, тыңдаушыға әсер ету;

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрау, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі.

Сұрақнама: 1. Ғылыми стиль дегеніміз не? 2. Ғылыми стильдің лексика-фразеологиялық, грамматикалық құралдарын анықтаудың жолдары қандай? 3. Ғылыми стильге тән стилистикалық коннотация беретін тілдік бірліктерді атап көрсет. 4. Ғылыми стильдің негізгі сөздік қоры болып табылатын терминдерге сипаттама беріңіз.

Берілген сұраққа жауап береді.

Мадақтау

Үлестірмелі қима

Ортасы

Ғылыми  стиль
Ғылыми еңбектерде, ғылыми баяндамаларда, лекцияларда қолданылады
Заттар мен құбылыстардың жалпы ерекшелігін ашып, мәлімет беру. Дәлелді, зерттелген тура мағынада алу.
Ғылыми терминдерді қолдану, хабарлы сөйлемде қолданылады.

1-тапсырма: 1. Берілген мәтіннен ғылыми стильдің негізгі белгілерін тауып, ондағы термин сөздердің жасалу жолдарын түсіндіріңіз. Сұрыптаудың екі әдісі белгілі. Олар: жаппай және жеке сұрыптау. Жаппай сұрыптауды көбінесе айқас тозаңданатын өсімдіктермен жұмыс жүргізуде пайдаланады. Бұл кезде егістіктегі өсімдіктердің бір немесе бірнеше қажетті сыртқы, яғни фенотиптік белгілері бойынша үлкен бір тобын таңдап бөліп алып, келесі жылы қайта отырғызады. Көрінген белгісі бар өсімдіктер тобын тағы бөліп, осылайша бірнеше ұрпақ бойы қайталап жаппай сұрыптау жүргізу арқылы дұрыс нәтижеге қол жеткізуге болады. Бірақ бұл әдістің кемшілігі – алынған жаңа іріктемелердің генотиптері әркелкі болуы мүмкін. Мұндай жағдайда келесі ұрпақтарда ажырау жүріп, іріктеменің құдылығы төмендейді. Сондықтан уақыт өткен сайын сұрыптауды қайталап отыру қажет. Жеке сұрыптау өсімдіктердің таза салаларын алу мақсатында жүргізіледі. Ол үшін бірнеше қайтара өздігінен тозаңдандыру жүргізіп, әрдайым тиімді белгісі көрінген жеке дараны бөліп алып өсіреді. Мұндай өсімдіктен алынған ұрпақ барлық гендері бйынша бірте-бірте гомозиготалы жағдайға көшеді, яғни генотиптері біркелкі таза салалар (линиялар) пайда болады (Тіршіліктану, 10-11 сыныптарға арналған оқулықтан).

Ғылыми стиль туралы ұғым қалыптастырады.

Берілген мәтіннен ғылыми стильдің негізгі белгілерін тауып, ондағы термин сөздердің жасалуын талдайды.

Дескриптор:

-Ғылыми стиль туралы ұғым қалыптастырады.

-Берілген мәтіннен ғылыми стильдің негізгі белгілерін тауып, ондағы термин сөздердің жасалуын талдайды.

Соңы

Кері байланыс «БББ»

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Ғылыми стильге тән белгілер

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.2.1.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық стильдегі мәтіндерден күрделі сөздердің жасалу жолын анықтау, ауызша мәтін құрауда орынды қолдану;

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік және публицистикалық стильдегі мәтіндерден күрделі сөздердің жасалу жолын анықтайды, ауызша мәтін құрауда орынды қолданады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі.

Сұрақнама: 1. Ғылыми стиль дегеніміз не?

2. Ғылыми стильдің лексика-фразеологиялық, грамматикалық құралдарын анықтаудың жолдары қандай? 3. Ғылыми стильге тән стилистикалық коннотация беретін тілдік бірліктерді атап көрсет. 4. Ғылыми стильдің негізгі сөздік қоры болып табылатын терминдерге сипаттама беріңіз.

Берілген сұраққа жауап береді.

Мадақтау

Үлестірмелі қима

Ортасы

Ғылыми стильдің лексикалық ерекшелігі

*лексикалық құрамы кітаби-жазба стиль негізінде қалыптасады; *сөз нақты өз мағына-сында қолданылады; *көп мағыналылы сөздер, образды сөздер аз кездеседі; *ғылым саласының ерекшелігіне байланысты термин сөздер, интер-национальдық терминдер мол қолданылады;

*нақты зат есімдер жалпылама мағынада қолда-нылады;*күрделі сөздер, қысқарған сөздер және символ-белгілер кездеседі; *неологизм сөздер жиі кездеседі.

1-тапсырма: Мәтіннің ғылыми стильде жазылғандығын «Постер» арқылы дәлелдеңіз.

Жарық жылдамдығын алғаш рет 1676 жылы дат ғалымы О.Ремер өлшеді. Ремер астроном болған, оның өлшеген жарық жолы – өте ұзақ болды, табысқа жетуіне де себепші болған да сл еді. Ол жол – күн жүйесіндегі планеталардың ара қашықтығы. Ремер күн жүйесіндегі ең үлкен Юпитер планетасы серіктерінің тұтылуын бақылады. Юпитердің жерден өзгешелігі сол, оның он серігі бар. Ремер олардың ең жақынын – Ио серігін бақылады. Ол Ионың Юпитер алдынан қалай өткенін, содан кейін оның көлеңкесіне кіріп, көзден қалай ғайып болғанын көрді. Содан соң ол лезде жарқ еткен шам тәрізденіп, қайта көрінді. Осы екі от алудың уақыт аралығы 42 сағат 28 минутқа тең болып шықты. Сөйтіп, бұл «ай» әрбір тең уақыт аралығында Жерге сигнал жіберіп тұратын, үлкен аспан сағаты болып шықты (Физика-астрономия оқулығынан).

2-тапсырма. Ғылыми терминдерді қолданып 10 сөйлем жаз

Ғылыми стильдің ерекшеліктері туралы ұғым қалыптастырады.

Мәтіннің ғылыми стильде жазылғанын дәлелдейді.

Ғылыми терминдерді қолданып, 10 сөйлем жазады.

Дескриптор:

*Ғылыми стильдің ерекшеліктері туралы ұғым қалыптастырады.

-Мәтіннің ғылыми стильде жазылғанын дәлелдейді.

–Ғылыми терминдерді қолданып, 10 сөйлем жазады.

Соңы

Кері байланыс

Мұғалімге хат.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Ғылыми тақырыпта эссе жазу

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.3.2.1 ғылыми-көпшілік стильдің жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, интервью жазу;

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік стильдің жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, интервью, эссе жазады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі Эссе жазуға дайындық

Эссе жазу,а дайындалады

Ортасы

Ғылыми эссе академиялық қаталдығымен және ғылыми әдіснамаға негізделген құрылымымен ерекшеленеді. Сәйкес, ұсынылған әрбір идеяны қолдайтын сәтте дәлелді тереңдікке және индекстелген қолдауға алып келеді. Ғылыми очерктің мақсаты - тақырыпты немесе жағдайды зерттеу, содан кейін синтезді ұсыну.

Себеп-салдарлық қатынас – ғылым, ғылыми-көпшілік тілде қолданылатын негізге мағыналардың бірі. Олай болатын себебі ғылымда себепсіз ешнәрсе жасалмайды, ешқандай салдар болмайды. Салдардың көрінуіне негіз болатын себеп те жасалу тәсілі жағынан, мағыналық реңкі жағынан әртүрлі болып келеді. Себеп-салдарлық қатынас себеп пен салдардың ара жігі айқын көрінетін құрмалас сөйлемдер арқылы ғана емес, жай сөйлемдердің де мағынасынан нақты көрініп тұрады. Мысалы: Өсімдіктерде күрделі химиялық реакциялар болады деген сөйлемді алалық. Сөйлемде салдар (нәтиже) берілген, ал оның себебін мамандар жақсы біледі: Күн энергиясының әсерінен өсімдіктерде күрделі химиялық реакциялар болады. Осы орайда себеп зат сапасынан, қасиетінен туындайтын қорытынды себеп ретінде танылады. Тақырыпқа орай үлгі ретінде мынадай жаттығуларды ұсынуға болады: 1. Төменде салдар берілген, себебін өзіңіз жазып, ғылыыыми эссе жазып көріңіз. Күн мен түннің алмасуы болады... ... тірі организмде ауру пайда болады. ... дене өзінің формасын өзгертеді. Өнім шығару ұлғайды... Техника адам болмысын билеп алды... 2. Себептіліктің қандай салдарға әкелетінін жалғастырып жазыңыз. Ғылым мен бизнестің берік байланысы нәтижесінде ... Біз ата-аналарға мүмкіндігінше жазалаудан аулақ болуды ұсынамыз ... Білім ошақтарындағы дұрыс оқытудың нәтижесіне байланысты ... Бесіктегі баланың денесі құрғақ болғандықтан ... Алғашқы көшірме аппараттары кең қолданысқа ие бола алмады, ...

Ғылыми эссе жазу жолдарымен танысады.

Берілген клиштерді пайдална отырып, ғылыми эссе жазады.

Дескриптор:

-Ғылыми эссе жазу жолдарымен танысады.

-Берілген клиштерді пайдална отырып, ғылыми эссе жазады.

клиштер

Соңы

Кері байланыс

«Мұғалімге хат жазу»Сабақ аяғында оқушылар өтілген тақырып бойынша сұрақ қояды немесе түсінбеген, түсініксіз сұрақтар бойынша ұсыныстарын жазады.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Публицистикалық стиль, оның қолданылу аясы

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.3.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық стильдегі мәтіндердің (интервью) құрылымы мен рәсімделуін білу, жанрлық және тілдік ерекшеліктерін талдау;

Оқу мақсатттары

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен амандасу, түгендеу. Әңгімелесу арқылы сыныпта жағымды психологиялық ахуал орнату.Қызығушылықтарын ояту мақсатында «Ой қозғау» әдісін қолданамын. Ол үшін, тақтада "Рубрика, сұхбат, репортаж" сөздері шығады. Бүгінгі тақырыпты анықтап, білім алушылар пікірлерімен бөліседі.

«Рубрика. Сұхбат. Репортаж» сөздері бойынша тақырыпты ашып, ойларын ортаға салады.

Мадақтау

Тақта

Ортасы

Газет-журналда, жиналыстарда, бұқаралық ақпараттық құралдарда қолданылады. Хабарлау, анық мәлімет беру. Көпшілікке әсер ету, құбылыстардың, оқиғаның мәнін ашу, оларға көпшіліктің назарын аудару. Ресми, анық, дәл. Шақыру, үндеу, нақтылық.
Кітаби, ресми сөздер мен тіркестер, хабарлы сөйлемдер, терминдер. 1- тапсырма. Белсенді оқыту: «Ойлан, бірік, бөліс» әдісі арқылы С.Сейфуллиннің 130 жылдығына орай оқушыларға радио, теледидар, сұхбат, газет-журнал жанрлары арқылы мерекелік іс- шара бағдарламасын жазуды тапсырамын.

2-тапсырма. Президент жолдауына үгіт - насихат жасатамын.

3-тапсырма: Бұқаралық ақпараттар құралдарынан публицистикалық стильге тән стильдік байлаулы тілдік бірліктерді (мысалы: баршамызға белгілі, маңызы зор; біршама азаяды//көбейеді//жақсарады деп күтілуде... және т.б.) теріп жазыңыздар.

Белсенді оқыту: «Ойлан, бірік, бөліс» әдісі арқылы С.Сейфуллиннің 130 жылдығына орай оқушыларға радио, теледидар, сұхбат, газет-журнал жанрлары арқылы мерекелік іс- шара бағдарламасын жазады.

Президент жолдауына үгіт - насихат жасайды.

Бұқаралық ақпараттар құралдарынан публицистикалық стильге тән стильдік байлаулы тілдік бірліктерді теріп жазады.

Дескриптор:

-С.Сейфуллиннің 130 жылдығына орай оқушыларға радио, теледидар, сұхбат, газет-журнал жанрлары арқылы мерекелік іс- шара бағдарламасын жазады.

-Президент жолдауына үгіт - насихат жасайды.

-Бұқаралық ақпараттар құралдарынан публицистикалық стильге тән стильдік байлаулы тілдік бірліктерді теріп жазады.

Жолдау

С. Сейфуллин суреті, шығармалары

Соңы

Кері байланыс

«Телеграмма» әдісі арқылы өткіземін. Оқушылар телеграмма парақшаларына сабақтың ұнаған жерін және ұсыныстарын жазып,парақшаларды пошта жәшігіне салады.

Пошта жәшігі, телеграмма қағаздары..

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Публицистикалық стильдің тілдік ерекшеліктері

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.4.1.1 публицистикалық және ғылыми стильдің жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, интервью жазу;

Оқу мақсатттары

публицистикалық және ғылыми стильдің жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, интервью жазады;

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Сұрақнама: 1. Публицистикалық стильге сипаттама беріңіз.

2. Публицистикалық стильге қойылатын басты талап қандай?

3. Публицистикалық очерк, мақалалардағы т.б. көркем бейнелік құралдардың, қарапайым сөздер мен тұрақты тіркестердің, көнерген сөздердің, ауызекі сөйлем элементтерінің қызметін түсіндіріңіздер.

Берілген сұрақтарға жауап береді.

Мадақтау

Сұрақтар

Ортасы

1-тапсырма: Мәтінге стилистикалық талдау жасаңыз. 16 наурызда Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Қуандық Тұрғанқұлов қазақстандық және шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерімен брифинг өткізіп, Қазақстан Республикасының кезектен тыс президенттік сайлауын өткізуге дайындық барысымен таныстырды. ОСК төрғасының хабардар еткеніндей, сайлаушылар тізімін жасау – сайлау комиссияларының маңызды міндеттерінің бірі. Бұл шара жыл бойы жүргізіледі. Бүгінде елімізде көші-қон үдерістері белсенді жүріп жатыр. Астана мен Алматыда жаңа үйлер салынуда. Сондықтан сайлаушылар тізімін жасауға баса назар аудырылып отыр.

2-тапсырма: Төмендегі тақырыптар бойынша публицистикалық мақала жазыңыздар. «Дүниеге келер әлі талай Қасым», «Тіл тағдыры – ел тағдыры», «Сағыныш», «Жалынды жастық шақ», «Менің сүйікті қалам», «Ауылым – алтын бесігім», «Сөнбес махаббат».

Берілген мәтінге стилистикалық талдау жасайды.

Сынып оқушылары берілген тақырыпты түгел қамти отырып, публицистикалық мақала жазады. 2 оқушы бір тақырыптан алады. Тақырыпты ашады.« Дүниеге келер әлі талай Қасым», «Тіл тағдыры – ел тағдыры», «Сағыныш», «Жалынды жастық шақ», «Менің сүйікті қалам», «Ауылым – алтын бесігім», «Сөнбес махаббат».

Дескриптор:

Берілген мәтінге стилистикалық талдау жасайды;

-Берілген тақырыпты түгел қамти отырып, публицистикалық мақала жазады.

Соңы

Кері байланыс

«Плюс, Минус, Қызықты».

«Плюс, Минус, Қызықты». «Плюс»-оң  әсер еткен фактілерді, алған білімдері жайлы жазады. «Минус»-қолымнан келмей жатыр  немесе түсініксіз болып тұр деген ойларын жазады. «Қызықты»  -  деген бағанға өздеріне  не қызықты  болды соны жазады немесе не жайында көбірек білгісі келетінін жазады.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Мақала жазуға қойылатын талаптар. Публицистикалық мақала жазу.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.4.1.1 публицистикалық және ғылыми стильдің жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, шағын мақала жазу;

Оқу мақсатттары

публицистикалық және ғылыми стильдің жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, шағын мақала жазады.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Сұрақнама: 1. Публицистикалық стильге сипаттама беріңіз. 2. Публицистикалық стильге қойылатын басты талап қандай? 3. Публицистикалық очерк, мақалалардағы т.б. көркем бейнелік құралдардың, қарапайым сөздер мен тұрақты тіркестердің, көнерген сөздердің, ауызекі сөйлем элементтерінің қызметін түсіндіріңіздер.

Берілген сұрақтарға жауап береді.

мадақтау

Сұрақтар

Ортасы

1-тапсырма: Төмендегі тақырыптар бойынша публицистикалық мақала жазыңыздар. «Дүниеге келер әлі талай Қасым», «Тіл тағдыры – ел тағдыры», «Сағыныш», «Жалынды жастық шақ», «Менің сүйікті қалам», «Ауылым – алтын бесігім», «Сөнбес махаббат».

2-тапсырма: Мақаланың жазылу үлгісін талдаңдар. Батыс Қазақстан облысының мыңдаған тұрғындары су апатынан зардап шегуде. Табиғат апатының салдарынан батысқазақстан-дықтар баспаналарынан, дүние-мүліктерінен айырылып, 8 мыңнан аса адам қауіпті аймақтан көшірілді. Әр қазақстандық бұл апатты өз қайғысындай қабылдады. Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы Шашубай кентіндегі «Мектеп-балабақша кешені» ММ-нің ұжымы кенеттен келген баршаға ортақ қайғыдан шет қала алмады. Аталған білім беру кешенінің ұстаздары мен қызметкерлері мүмкіндіктерінше материалдық көмек көрсетті. Тасқыннан зардап шеккен батысқазақстандықтар қорына 100 мың теңге ақша аударылды (Зардап шеккендерге көмек // Орталық Қазақстан, 7 мамыр, 2007. №71-72 (21 064)).

Берілген тақырыптар бойынша публицистикалық мақала жазыңыздар. «Дүниеге келер әлі талай Қасым», «Тіл тағдыры – ел тағдыры», «Сағыныш», «Жалынды жастық шақ», «Менің сүйікті қалам», «Ауылым – алтын бесігім», «Сөнбес махаббат».

Мақаланың жазылу үлгісін талдайды

Дескриптор:

-Берілген тақырыпты түгел қамти отырып, публицистикалық мақала жазады. Мақалың жазылу үлгісін талдайды.

Әртапсырмадан соң мадақтау шаралары жүзеге асады.

Тақырыптар, мақала

Соңы

Кері байланыс БББ

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Көркем әдебиет стилі. Көркем әдебиет стилінің қолданылу аясы

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.3.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық стильдегі мәтіндердің (мақала, баспасөз парағы) құрылымы мен рәсімделуін білу, жанрлық және тілдік ерекшеліктерін талдау;

Оқу мақсатттары

ғылыми-көпшілік және публицистикалық стильдегі мәтіндердің (мақала, баспасөз парағы) құрылымы мен рәсімделуін білу, жанрлық және тілдік ерекшеліктерін талдайды.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Сұрақнама: 1. Көркем әдебиет тілінің бейнелі құралдары болып нелер табылады? 2. Көркем әдебиет тілінің лексикалық, фразеологиялық, грамматикалық бейнелі құралдарын айқындаңыз. 3. «Дара стиль» ұғымына түсінік беріңіз. 4. Көркем әдебиет стилі және әдеби тілдің байланысы қандай?

Берілген сұрақтарға өз жауаптарын беріп, ойларын ортаға салады.

мадақтау

Сұрақтар

Ортасы

Көркем шығармаларда қолданылады.Құбылыстар мен заттарды суреттеу, бейнелеу. Образды, эмоционалды, экспресивті.
Ауыспалы мағына, көркемдік тәсілдерін, суреттеме құралдарын пайдалану /теңеу,мета-фора,эпитет, метонимия синекдоха т.б

1-тапсырма: Көркем шығармадан алынған үзіндіге тілдік талдау жасап, көркем стильдің негізгі белгілерін көрсетіңіз. Шексіз тұңғиық қаракөк аспандағы жұлдыздар баданадайбаданадай болып, айналасына алтын шапақ шашады. Мана ел жатар кезде теріскейден күнгейге қарай ақ жолақтанып созылып жатқан Құс жолы жылжи-жылжи бағытын өзгертіп, енді шығыс пен батыс арасын қосқан ақ шаңдақ соқпаққа айналыпты. Жеті қарақшы да төмендей-төмендей көкжиекке төніп барыпты да, шалқасынан түсіп жатып алған. Қызыл іңір түсісімен күнгей беттен өріктей қызарып туатын Марс жұлдызы недәуір биіктеп, бесіндік тұсына барып қарауылға тұрыпты. Жез түймедей жылтыраған Темірқазық қана бұрынғы орнынан тапжылмаған. Төбеңдегі жарық аспан есепсіз ұлғайып, ал астындағы от тұяғы топ-топ тиген жер тоқымдай кішірейіп кеткен тәрізді. Ал өзің болсаң, жарық пен қараңғылық қабысқан шекара тұста, батып-шығып жүзіп келе жатқандайсың. Бірақ төбеңдегі Темірқазық сияқты сен де бір орныңнан қозғалмайсың. Осынау мәңгілік жалпақ жақын дүние астында құс қанатын байлап алып зуылдап ұш – бәрібір саған қол бұлғап, жол болсын айтатын ешкім жоқ. Түнгі әлем жымжырт (О.Сәрсенбаев «Шамшырақ»)

2-тапсырма: Көркем әдебиеттен синтаксистік синонимдерді теріп жазып, стилистикалық қызметін түсіндіріңіздер.

Көркем шығармадан алынған үзіндіге тілдік талдау жасап, көркем стильдің негізгі белгілерін көрсетеді.

Көркем әдебиеттен синтаксистік синонимдерді теріп жазып, стилистикалық қызметін түсіндіреді.

Дескриптор:

-Көркем шығармадан алынған үзіндіге тілдік талдау жасап, көркем стильдің негізгі белгілерін көрсетеді.

- Көркем әдебиеттен синтаксистік синонимдерді теріп жазып, стилистикалық қызметін түсіндіреді.

Соңы

«Аяқталмаған  сөйлемдер» әдісінде:

Мен бүгін білдім....

Мен бүгін сезіндім..

Мен келесі сабақта білгім келеді..............-деген сөйлемдерді аяқтап жазады.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Көркем әдеби стилінде эссе жазу

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.4.3.1 шығармашылық жазба жұмыстарында көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарын тиімді қолданып жазу

Оқу мақсатттары

шығармашылық жазба жұмыстарында көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарын тиімді қолданып жазады

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Эссе қалай жазылады.

Эссе жазуды білу процедуралары қарапайым. Өйт-кені, бұл тақырып бойынша өз ойыңды білдірудің ұйымдастырылған тәсілі. Әдетте, бұл сыни тұрғыдан жасалады. Сондықтан, очерктер дау тудыру немесе дәлелді пікірталас тудыру мүмкіндігіне байланысты қуатты педагогикалық құралды білдіреді.Сол сияқты эссе Ол прозада жазылған, жеке тәжірибеге негізделген тезисті қамтитын әдеби жанр болып саналады және жазушының пікірлері. Сол сияқты мәтіндердің бұл түрінде әдеби қайраткерлер мен декоративті ресурстардың қолданылуы толықтай орынды. Осы себепті - әдеби очерктің нақты жағдайында - ол көбінесе поэтикалық немесе көркем деп сипатталады.

Эссені қалай жазуға болатыны туралытүсінік қалыптастырады.

Эссе жазу әдістері

Ортасы

Эссені дамытуға арналған құрылым

Кіріспе

Бұл бөлімде автор оқырманға тиісті гипотезамен талданған тақырып бойынша қысқаша мазмұн-дама ұсынады. Соңғысы сұрақ түрінде немесе расталғанға дейін мәлімдеме түрінде қойылуы мүмкін. Қалай болғанда да, олар жазушының өзіндік ерекшелігі мен стилін көрсететін шешімдер.

Даму Себептер, идеялар мен перспективалар туралы мәлімдеме. Мұнда мүмкіндігінше деректер мен ақпараттарды орналастыру керек. Сондай-ақ, автор өзінің кіріспеде келтірілген гипотезаны қолдайтын немесе оған қайшы келетін ең маңызды себептері қандай екенін нақты көрсетуі керек. Әрбір пікір лайықты түрде қолдау табады.

Қорытынды Эссенің соңғы бөлігі - шешімді қорытынды ретінде ұсыну үшін дамуда түсіндірілгендердің барлығына қысқаша шолу. Сондай-ақ, қорытынды жаңа белгісіздерді көтере алады немесе - әдеби немесе сыни очерктер жағдайында - шығарма туралы сарказмды тонды көрсете алады. Екінші жағынан, библиографиялық сілтемелер мәтіннің соңында пайда болады (қажет болған жағдайда).

Білім алушылар өздері қалаған тақырыптары бойынша көркем әдеби эссе жазады.

Дескриптор:

-Эссе жазу әдісімен танысады;

-Өздері қалаған тақырыпта көркем әдеби эссе жазады.

Соңы

Кері байланыс

«Таңдау» әдісінде  бес пікір жазылған парақ беріледі.

1.Мен сабақ қызықты, қызықсыз болды деп ойлаймын.

2. Мен сабақта: көп нәрсе-ні, үйрендім, үйренгенім аз болды.

3. Мен басқаларды  мұқият    зейінсіз тыңдадым.

4. Мен пікірсайыстарға жиі сирек қатыстым.

5.Мен сабақтағы өз жетістіктеріме ризамын   риза емеспін.

Оқушылар өздерінің сабаққа қатысу деңгейі мен  ынтасын білдіретін  сөздердің  астын сызады.

Бөлім

Сөз мәдениеті, стиль түрлері

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Мәтін стилистикасы . Ойды жүйелі жеткізудің алғы шарттары

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.3.6.1 мәтін мазмұнындағы деректі ақпаратты толық анықтап, негізгі ойға өз көзқарасын білдіру және оны бағалау

Оқу мақсатттары

мәтін мазмұнындағы деректі ақпаратты толық анықтап, негізгі ойға өз көзқарасын білдіреді және оны бағалайды.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Мәтін — өзара байланысты бірнеше сөйлемнен тұрады, жалғасты ойлар жиналып келіп автордың пікірін,  көзқарасын білдіреді. Мәтін- жазба тілдің көрінісі.
Мәтінді ықшамдау алгоритмі 1-ші кезең
А) мәтінді абзацтарға бөлу
Ә) әр абзацта тірек сөздерді табу
А) мәтіннің жалпы атауын анықтау 2-ші кезең
А) әр абзацтың атауын анықтау
А) мәтін бойынша жалпы қорытынды сұрақтар
құрастыру 3-ші кезең
А) әр абзац бойынша сұрақтар құрастыру

А) жалпы қорытынды сұрақтарға жауап беру
4-ші кезең
А) әр абзацтың сұрақтарына жауап беру
А) тілдік клише арқылы мәтінді мазмұндау
Ә) мәтін бойынша кластер құрастыру

Мәтін туралы, мәтінмен қалай жұмы жасау керектігі туралы ұғым қалыптастырады

Ортасы

1-тапсырма: Төмендегі мәттінің қай стиль түріне жататынын анықтап, стиль түзуші тілдік-стильдік белгілерге талдау жасаңыздар. Христофор Колумб осыдан бес ғасыр бұрын, дәлірек айтқанда, 1492 жылы тамыз айының үші күні Индияға апаратын төте теңіз жолын ашу мақсатымен Испан тауының астындағы Санта Мария, Пинта және Нинья аты үш кемеге бас болып, Испанияның Палос портынан батыстағы Атлант мұхитын бетке алып, қауіп-қатерге толы, ұзақ сапарға аттанған болатын. Араға екі айдан астам уақыт салып, қазан айының он екісі күні Колумб кемелері аталмыш мұхитты әзер дегенде артқа тастап, тарихта соңыра «Жаңа әлем» немесе Америка атанып кеткен белгісіз құрлықтың жағалауына тұмсық тіреді.

2-тапсырма: Мәтіннің қай стильге жататынын анықтаңыз. Қазақ ұлтының ат бәйгесі дәстүрінде жүйрік аттардың шабысын халық әртүрлі атайды. Онда жаратылыс, бітімдегі аттар әртүрлі шабады. Оған кейбір аттар бәйге шығар, шықпадан тура барлық жүйріктен оза шығады да, сол бойында алдына ат салмай көмбеге бір-ақ келеді. Мұндай жүйріктерді қазақтар шыға салма, шыға салма жүйріктер деп атайды. Енді бір жүйрік аттар ал дегенде баяу шауып, артта қалып немесе артын ала көп жүйріктің соңынан ере келе, біртіндеп тыныс ашылап, терлей келе алдындағы аттарды бірден-бірден тастап, озып отырып алдында келеді. Осылай аттар қалып, кейін барлық жүйрікті басып озып келетін жүйріктерді «қыза шабатын жүйріктер» деп атайды.

Төмендегі мәттінің қай стиль түріне жататынын анықтап, стиль түзуші тілдік-стильдік белгілерге талдау жасаңыздар.

Мәтіннің қай стильге жататынн анықтайды.

Соңы

Кері байланыс

«Телеграмма» әдісі арқылы өткіземін. Оқушылар телеграмма парақшаларына сабақтың ұнаған жерін және ұсыныстарын жазып,парақшаларды пошта жәшігіне салады.

Пошта жәшігі, телеграмма қағаздары..

Бөлім

Сөзжасам

Педагогтің аты

Күні

Сынып

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағаны:

Сабақтың тақырыбы

Сөзжасамның синтетикалық (морфологиялық) тәсілі

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.4.3.1 белгілі бір тақырып аясында сөздерді іріктеп, түрлендіріп, талғаммен қолдана білу.

Оқу мақсатттары

белгілі бір тақырып аясында сөздерді іріктеп, түрлендіріп, талғаммен қолдана біледі.

Сабақтың кезеңі

Педагогтің іс- әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі. Сөз дегеніміз не? 2. Сөз-жасам деген не? 3.Сөзжасамдық тәсілдер дегеніміз не? 4. Қазақ тілінің сөзжасамның қандай негізгі тәсілдері бар?

Білім алушылар берілген сұраққа жауап береді.

Мадақтау

Сұрақтар

Ортасы

Сөзжасамның синтетикалық (морфология-лық) тәсіліне қазақ тіл білімінде әдетте ар-найы қосымшалар арқылы жаңа сөз тудыру процесі жатады. Жаңа сөз тудыратын қосым-шалардың сөз табына қатысы бар, яғни сөзжа-сам қосымшаларының грамматикалық сипаты оны сөз таптарына байланысты етеді. Синте-тикалық тәсіл арқылы туынды сөз жасауда екі тілдік бірлік қызмет атқарады: 1) лексикалық мағыналы сөз, 2) сөзжасамдық жұрнақ.
Туынды сөз жасауға қатысатын лексикалық бірлік туынды сөздің мағынасына арқау болады. Сондықтан да туынды сөз жасауға лексикалық мағыналы сөздер ғана қатысады. Мысалы, жүлдегер, ақта, ақылды, бәлеқор сияқты туынды сөздердің жаңа мағынасы жүлде, ак, ақыл, бәле сөздерінің негізінде жасалған, сондықтан олар негіз сөздер деп аталады. Негіз сөз дегеніміз — туынды сөздің лексикалық мағынасына арқау болатын сөз.

1 – тапсырма.Мәтіннен туынды сөздерді теріп жаз. Өрімші

Жарты өміріне жуығы ат үстінде өткен көшпенділер үшін өрімші кәсібі өте қажет болған. Бұл – мыңның бірінен зорға танылатын шеберлік. Қазақ өрімшілері: таралғы, тебінгі, жүген, ноқта, айыл, құйысқан, өмілдірік, шідер, тұсамыс, тағабау, тізгін, шылбыр,арқан, таспа, тоқым, адырна, божы, оймақ, қамшы, бишік сияқтыларды өреді және жасайды. Бұлардың көбін таутекенің терісінен істеген. Ол суға көп жібімеу, өңезденбеуге өте жақсы. Айыл-тұрманға өте ыңғайлы.

2- тапсырма. Түбірлері өзгермей біріккен сөздерді бір бөлек, түбірлері дыбыстық өзгеріске ұшыраған кіріккен сөздерді бір бөлек жаз.