Жолдығали Тоғжан Асхатқызы

Қазақ Ұлттық Университеті

Журналистика факультеті

ЮНЕСКО-ның журналистика және коммуникация кафедрасының

Аға-оқытушысы Мұхамедиева Назым Бейсембаевна

Қоғамдағы инклюзивтілік: мүмкіндігі шектеулі

адамдардың құқықтары мен мүмкіндіктері

Қазақстанда инклюзивті қоғам құру және мүмкіндігі шектеулі адамдардың толыққанды өмір сүруін қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып табылады. Мүмкіндігі шектеулі жандардың құқықтарын қорғау және олардың қоғамға белсене қатысуын қамтамасыз ету – әлеуметтік әділеттілік пен теңдіктің маңызды көрсеткіші. Алайда, бұл салада көптеген қиындықтар мен шешілуі тиіс мәселелер бар.

Қазақстан БҰҰ-ның Мүгедектер құқықтары туралы конвенциясын 2015 жылы ратификациялады. Бұл қадам елде мүмкіндігі шектеулі азаматтардың құқықтарын қорғау және олардың өмір сапасын жақсарту бойынша маңызды шешімдер қабылдауға негіз болды. Қазақстанда инклюзивті білім беру мен жұмысқа орналасуға арналған бірқатар мемлекеттік бағдарламалар әзірленген. Мысалы, «Қазақстан Республикасында мүгедектердің құқықтарын қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі ұлттық жоспар» жүзеге асырылуда. Бұл жоспардың негізгі мақсаты – мүмкіндігі шектеулі адамдарға тең мүмкіндіктер беру және олардың өмір сүру сапасын жақсарту.

Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған инклюзивті білім беру жүйесі Қазақстанда енді дамып келеді. 2019 жылғы деректерге сәйкес, Қазақстанда мектеп жасындағы 160 000-нан астам мүмкіндігі шектеулі бала бар, бірақ олардың тек 40%-ға жуығы жалпы білім беру мектептеріне қатысады. Инклюзивті білім беру арқылы балалардың қоғамға бейімделуі мен әлеуметтенуі жақсарады, алайда бұл бағытта әлі де мұғалімдердің дайындық деңгейін арттыру, оқу құралдарын бейімдеу және мектептердің инфрақұрылымын жақсарту қажет.

Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жұмысқа орналасу мәселесі де өзекті болып отыр. Статистика бойынша, еңбекке қабілетті мүгедек жандардың тек 18%-ы ғана жұмыс істейді. Бұл көрсеткіш әлемдік стандарттармен салыстырғанда төмен. Дамыған елдерде, мысалы, Германияда мүгедектерді жұмысқа орналастыруға ерекше көңіл бөлінеді. Кәсіпорындар мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған квоталарға сай жұмыс орындарын ашуға міндетті, және бұндай ережелер сақталмаса, айыппұлдар салынады. Қазақстанда да осы бағытта заңнамалық өзгерістер енгізіліп, жұмыс берушілер үшін мотивациялық бағдарламалар ұсынылуы мүмкін.

Мүгедек жандар үшін инфрақұрылымның қолжетімділігі мәселесі Қазақстанда әлі де өз шешімін таппаған. Қала көшелері, қоғамдық ғимараттар, көлік және басқа да нысандар мүгедек арбасын пайдаланушыларға, есту немесе көру қабілеті нашар жандарға бейімделмеген. Швеция сияқты елдерде мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған кедергісіз ортаны қалыптастыру толықтай шешімін тапқан. Мүгедектерге арналған пандустар, арнайы көлік, қолжетімді ақпараттық жүйелер және басқа да шаралар барлық салада кеңінен енгізілген. Қазақстанда да осындай шараларды күшейту қажет.

Мүмкіндігі шектеулі адамдардың қоғамға кірігуі тек заңнамалық өзгерістермен шектелмейді. Қоғамның инклюзивтілікке деген көзқарасын өзгерту де маңызды. Қазақстанда кейде мүгедек жандарға кемсіте қарау немесе оларды қоғамнан шеттету жағдайлары кездеседі. Бұл стереотиптерді бұзу үшін медиа, мектептер және әлеуметтік ұйымдар тарапынан ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізілуі тиіс. Ұлыбритания және Канада сияқты елдерде инклюзивтілік мәдениеті балалардан бастап үйретіледі, олар мүмкіндігі шектеулі адамдарды қоғамның ажырамас бөлігі ретінде қабылдайды.

Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі адамдардың құқықтарын қорғау және олардың қоғамдағы рөлін арттыру бойынша елеулі қадамдар жасалуда. Алайда, білім беру, жұмысқа орналасу, инфрақұрылым қолжетімділігі және қоғамдық санада әлі де көптеген кедергілер бар. Елдегі инклюзивтілік мәселесін шешу үшін заңнамалық өзгерістермен қатар, қоғамның мәдениетін өзгертуге де күш салу қажет. Мүмкіндігі шектеулі жандардың өмірін жақсарту – тек олардың емес, бүкіл қоғамның жауапкершілігі.