Құмдағы құпия.

Сабақ тақырыбы: Құмдағы құпия.

Сабақтың мақсаты:

Білімдік: мәтінді оқып, оның мазмұны арқылы қоршаған табиғаттағы сан алуан құбылыстар мен жұмбақтарды білуге деген қызығушылырын арттыру.

Дамытушылық: өз бетімен ізденуге, ойлануға мумкіндік беру; дүниетану пәнімен байланыстыру.

Тәрбиелік: өсемдікті көре білуге, есту арқылы дыбысты ажыратуға жағдай туғызу.

Сабақтың көрнекілігі және қажетті құралдар: сабақ тақырыбына орай салынған плакат, құстар әлемі жайлы әңгіме, фото-альбом, т.б.

Сабақтың барысы:

1. Қызығушылығын ояту.

Оқушылардың қызығушылығын ояту үшін үнтаспаларға жергілікті жердегі аң-құстардың дауысын жазып алып, есту арқылы ажырату үшін, жұмбақтап сұрауға болады. Кейбір бала күнде естіп, көріп жүрсе де, осы дауыстарға мән бермеген (өте әдемі, өте қатты, қырылдаған) шығар. Немесе қолда бар құс (тауың, қаз, бөдене, т.б.) жұмыртқаларын ажыратуды сұрау, жұмбақтап сұрау.

- Балалар, айналамыздағы табиғатта өзіміз күнде көріп жүрсек те, кейде әдемілігін байқамай, ерекшелігіне мән бермейтін құбылыстар болады екен. Бізді қоршаған табиғат қандай ғажайып! Сендер дүниетану сабағынан жер беті бедерінің қандай болатынын оқыған шығарсыңдар? (Тасты жер, құмды жер, таулы жер, орманды жер). Бүгін біз құмды жердегі табиғат құпияларын оқимыз.

- Құмды жер тіршілігі қандай болады деп ойлайсыңдар? Тақтаға кесте ілінеді. Оқушы дәптерлеріне де кесте сызылып, жұмыс жасалынады. Болған кезде олардың айтуы бойынша тақтадағы кестені мұғалім толтырады.

«Білемін» бөлімі бойынша жұмыс. Мысалы, ештеңе өспейді, түйелер жүреді, су жоқ,... Оқушының қандай жауаптары болса да, шын ниетпен, құрметпен қабылдану керек.

- Ал құмды жер туралы не білгілерің келеді?

Сондай ретпен жауаптар екінші бағанға толтырылады.

2. Мағынаны тану.

Мәтінді «Тіпті тасбақаның да шөпке жайылатынын осы жерде көрді» деген сөйлемге дейін оқып, мазмұнын түсіну.

Оқушылар болған кезде мазмұны бойынша сұрақтар қойылып, кестенің үшінші бөлігін толтырамыз.

• Осы шығарманы оқығанда бұрын естімеген қандай жаңа ақпаратты

алдыңдар?

- Бүл жерде қыста адамдар тұра ма? (Дәлелдеу).

- Адамдар неге құдық қазады?

- Геологтар, ботаниктер деген кімдер? Олардың анықтамасын мәтіннен іздеп тап (Сөздік жасауға да болады).

- Құмда қандай жәндіктер бар екен?

- Темір шешесіне қандай сұрақ қойды?

- Мүмкін тасбақа туралы сендер көп білетін шығарсыңдар?

- Құмды жерде ботаниктер қандай мәселені (проблеманы) шешкісі келеді? (Мәтіннен іздеу).

Оқушылар кестенің үшінші бөлігін толтырады. Болған кезде мұғалім тақтадағы кестені балалардың айтуы бойынша толтырады.

- Балалар, Темір мен шешесі құмды далаға қашан барған еді? (Былтыр).

- Темір мен шешесі биыл тағы осы жерге келген екен. Олар құмды далаға неге жылда келеді?

- Балалар, мәтінді ары қарай оқып шығамыз.
Болған соң, мәтін бойынша талдау жұмысы жүргізіледі.

- Оқыған кезде өздерің үшін қандай қызық жайттарды байқадыңдар?

- Бозторғай: ұясын қайда салады екен? (Биікке, жерге,...)

Мәтіннен іздеу.

Кестенің «Үйрендім» бөлігін толтыру. Мысалы, бозторғай ұясының селеуден жасалуы, оның жұмыртқасының теңбіл-теңбіл болуы,...

Оқулықтағы төртінші және алтыншы сұрақтарды оқытып, жауап іздеу.

- Бозторғай жұмыртқалары мен ұясын қалай, қайда алып кетуі мүмкін?

- Оның осы әрекетін қалай түсінуге болады? Шынында да, бұл сендер үшін құпия ма?

- Бұл құпияны қалай анықтауға болар еді деп ойлайсыңдар? Әлде біреуден көмек сұрау керек пе? Кімнен сұрауға болар еді?

3. Ойтолғау.

- Балалар, бозторғайға ұясын көшіру, жұмыртқаларын тасу оңай шаруа ма? Ал сендер Темірдің шешесі мен оған қандай мазмұнда хат жазар едіңдер? (Хат жаздырту.)

Бұл жерде «Ұяға тиісуге, жұмыртқаларды қозғауға болмайды» деген ой айтылады. Себебі, құс ұясын тастап та кетеді. Ендеше, топ мүшелеріне плакатқа «Тиісуге болмайды!» деген ойды білдіретін сурет салуды тапсыруға болады. Тапсырмалардың сан түрлі болуы өз алдына, бірақ барлығы «Құстарға қиянат жасауға болмайды» деген идеяны алып шығу керек. Міне, мәтін идеясының тәрбиелік құны осында жатыр. Темір де, шешесі де білмегендіктен, бозторғайдың тыныштығын бұзғанын өздері де сезбей қалды. Егер олар кейін ойланса, бұл қателіктерін түзейтіні сөзсіз.

- Құмды жерге ботаниктердің қызметі көбірек керек пе, әлде геологтардың қызметі көбірек керек пе?

а) Геологтардың қызметі көбірек керек.

ә) Ботаниктердің қызметі көбірек керек.

б) Геологтардың да, ботаниктердің де қызметі керек.
Оқушыларды ойландыру үшін, жоғарыдағы сұрақты қою арқылы пікірталас та ұйымдастыруға болады.

Ескерту. Балалар осы сабақта біз бозторғай туралы көп білдік деген оймен кетуі әбден мүмкін. Осы тұсты «Үйрендім» бөлімі бойынша қорытындылайсыз.

Ал келесі сабақ та бозторғай құрметіне арналатынын естігенде (Бозторғай - дала сәні), балалардың біреулері «біз оны білеміз ғой» деп қалуы мүмкін.

- Балалар, сендер мына мәтінді оқып көріңдерші, - деп, жаңа сабақты жалғастырып кетесіз. Бұл балалар үшін күтпеген сыйлық сияқты болар деп ойлаймыз.