5 «А»
-29.11, 02.12 5 «Ә»
- 29.11, 30.11 5 «М»
- 29.11,
30.11
Сабақтың
тақырыбы: Қыпшақ
Сейітқұл
Сөздік
жұмыс
Кезіп жүріп – аралап
жүріп
Жер жырту
-
2-тапсырма.
|
Әңгімеден
үзінді
|
Кейіпкер
мақсаты
|
Кейіпкердің іс-әрекетін
бағалау
|
|
Қыпшақ Сейітқұл отыз үйлі тобырымен, жұрттың
тегіс аттаныс барымтасы бар уақытта, бұл отыз үй кедейді қалайынша
етсем байытып, халық қатарына қосамын деп ойға
қалды.
|
Кедей адамдарды қалай
байытамын деп ойлады.
|
Сейітқұл кедей халықты қалай
байытамын деп ойлап, қамқорлығын
көрсетті.
|
|
Сейітқұлдың бір ағасы бар еді,
жол жүріп, ұрлық, барымтаны әдететкен; інісінің қанша айтқан
ақылына болмай, үш-төрт үймен жалғыз-ақ сол көшпей, ескі орны
Түркістан жағында қалды.
|
Барымта, ұрлық арқылы тұрмысын
жақсартуды ойлады.
|
Арам іс-әрекетпен баюды
көздеді. Ұрлық түбі - қорлық
|
|
Қабырғаның бойына келген соң, Сейітқұл қолына
кетпен алып, отыз үйлі кедейіне де кетпен беріп, жер тегістеп, егін
егуге кірісті. Түркістан жағында көрген үлгісімен судан арық қазып
шығарып, егінге су жіберді. Егіні піскен соң орып, жиып алып,
артығын төңірегіндегі көшпелі елге сатып, мал
етті.
|
Егіншілікпен еліне жайлы
жағдай жасауды армандады.
|
Кедейлерге жер тегістеп,
егіншілікпен, адал еңбекпен байытқызғысы келді. Еңбек түбі –
береке.
|
|
Манағы Сейітқұлдың ағасы аттаныс-түсіспен
жұрттың малын ұрлап бай боламын деп жүргенде, Қоңырат жағында қолға
түсіп, кім екені де белгісіз, біреу өлтіріп кетіпті; қалған
мал-жанын ұрының малы деп Түркістан әкімдері талап алып,
жамағаттарын Сейітқұл көп жылдар іздетіп, таптырып, қасына
алыпты-мыс.
|
Ұрлық түбі –
қорлық.
|
Ақырында арам жолмен байыймен
деп қалға түсіп, ажал құшты.
|
3-тапсырма.
А) Отыз үй кедейді қалайынша
байытамын деп, егін егуге кірісті.
Ә) Себебі олар Сейітқұл мен
оның жұрты қалай байып жатқанын көрді.
Б) Ол жол жүріп, ұрлық,
барымтаны әдет еткен. Соңында тағдыры өліммен
аяқталады.
4-тапсырма.
1. Сейітқұлдың жайлы қоныс
іздеуі.
2. Жаңа кәсіппен айналысқан
ел.
3. Жұрт ағасы болған
Сейітқұл.
4. Сейітқұлдың ағасының
тағдыры.
5-тапсырма.
|
Кейіпкер
|
Іс-әрекеті
|
Менің
пікірім
|
|
Сейітқұл
|
Халықты егін егуге үйретті,
еңбекке баулыды.
|
Ол халқын ойлап, егін егуге
үйретті, еңбекке баулыды. Соның арқасында халық
байыды.
|
|
Сейітқұлдың
ағасы
|
Барымта, ұрлық жасап бай
болғысы келді.
|
Ұрлықтың түбі – қорлық,
сондықтан қолға түсіп, оны өлтіріп
кетті.
|
4-тапсырма. «Оқиғалар
картасы» Сейітқұлдың мақсатына жету
жолындағы әрекеттерін мәтін бойынша ретімен баяндап
беріңдер. Әңгіме бойынша
жоспар
1. Сейітқұлдың
ойы.
2. Қабырға өзені бойына
қоныстауы.
3. Егін
егуі.
4. Артық астықты малға
айырбастау.
5. Сейітқұл елінің 450 үйге
жетуі.
6. Қауіпсіздік
шаралары.
7. Базар
ашуы.
8. Сейітқұл жұртының бай
болуы.
Портрет – кейіпкер мінез-құлығын
танушы амал.
Образ, көркем
образ – шындықты танып білуде
әдебиет пен өнерге тән ерекше эстетикалық категория. Көркем
шығармадағы сөзбен сомдалған кез-келген құбылысты Образ деп
атайды. Образ – сөзбен баяндалған
сурет.
Халықты отырықшылыққа, егін
салуға насихаттайтын Ыбрай Алтынсариннің бұл әңгімесіндегі кейіпкер
Сейітқұл Маманұлы өмірде болған адам. Руы – қыпшақ, қыпшақтың
ішінде Торы, Торының ішінде Китаба. Сейітқұл Маманұлы сөзге шешен,
еңбекқор, асқан шебер және халық қалаулысы болған.Қазақтың алғашқы
кәсіпкерлерінің бірі, елді дихандыққа баулыған бабамыздың басына
үлкен белгі қойылған.
Сейітқұл елінің 450 үйге
жетуі
Қабырға өзенінің бойына
қоныс тепті.
Кетпен алып, жер
жыртты.
Егін егіп, өнім
алды
Табысына мал
өсірді
Өнімін сатуды
үйренді
Кетпен
Егінді қолымен суаруды
үйренді
6-тапсырма. Шығармадағы көп қайталана
бермейтін сөздердің мағынасын
анықтаңыздар.
|
Сөз
|
Сөздің
мағынасы
|
|
Тобыр
|
дегеніміз он немесе одан да көп адамнан
құралған алғашқы
ұжым.
|
|
Барымта
|
біреудің малын талау, айдап
әкету.
|
|
Кетпен
|
ауыл шаруашылық жұмыстарында, тұрмыста
қолданылатын
құрал.
|
|
Шығыр
|
өзен-көлден су тартып, егін суаруға арналған
құрылғы.
|
|
Шым
|
көбінесе шөбі бар батпақтарда, жазықтарда және
шалғындарда жақсы
дамыған.
|
|
Жабағы
|
6 ай мен 1 жас
аралығындағы жылқы төлі
|
7-тапсырма.
|
Портрет және
образ
|
Иә
|
Жоқ
|
|
Портрет – кейіпкер
мінез-құлығын танушы амал.
|
|
|
|
Сейітқұл Маманұлы өмірде
болмаған адам.
|
|
|
|
Сейітқұл Маманұлы сөзге шешен,
еңбекқор, асқан шебер және халық қалаулысы
болған.
|
|
|
8-тапсырма. Кейіпкер өз мақсаттарына жету
жолында не істеді
|
Қабырға өзенінің бойына қоныс
тепті.
|
Иә
|
Жоқ
|
|
Кетпен алып, жер
жыртты.
|
|
|
|
Егін егіп, өнім
алды.
|
|
|
|
Егінді қолымен суаруды
үйренді.
|
|
|
|
Табысына гүл
өсірді.
|
|
|
|
Өнімін сатуды
үйренді.
|
|
|
|
Қыпшақ Сейітқұл егіншілікпен
айналысып, елін мұратқа
жеткізді.
|
|
|
Жауабы:
1. Қабырға өзенінің бойына
қоныс тепті.
2. Кетпен алып, жер
жыртты.
3. Егін егіп, өнім
алды.
4. Егінді қолмен суаруды
игерді.
5. Өнімін сатуды
үйренді.
6. Табысына мал алып
өсірді.
9-тапсырма. Кейіпкердің бойындағы
қасиеттеріне сызба бойынша дәлелдеме
жазыңыздар.
Дескриптор:
- әр қасиетіне шығармадан
мысал келтіреді;
- кейіпкердің өзіндік
құндылығын дәлелдейді.
Жауаптары:
Қарамағындағы халықтың да
тұрмысы түзеліп, Сейітқұл ел ағасы атанды. Сондықтан халқына
жасаған қызметі мен іргелі ел болуғаюжұмылдырған еңбегіне қарап
Сейітқұлды көшбасшы деп танимыз.
10-тапсырма. Төмендегі сұрақтарға жауап
беріңіздер.
1. Сейітқұлдың басқа өңірге
көшуіне не себеп болды?
2. Ол елді қандай шаруашылыққа
үйретті?
3. Ағасының тағдырының сәтсіз
болуына не себеп болды?
4. Әңгімеде қандай жер-су
аттары берілген?
5. Сейітқұл елі жақсы өмірге
қалай қол жеткізді?
11-тапсырма. Сюжеттік дамуын
сәйкестендіріңдер.
|
Оқиғаның
басталуы
|
Сейітқұлдың елге жайлы қоныс
іздеуі
|
|
Оқиғаның
дамуы
|
Сейітқұл жұртының молшылықта,
тыныштықта өмір сүруі
|
|
Оқиғаның
шиеленісуі
|
Сейітқұлдың ұрылардан қорғану
амалы
|
|
Оқиғаның шарықтау
шегі
|
Түркістан елі үлгісімен
егінмен айналысуы
|
|
Оқиғаның
аяқталуы
|
Елдің Қабырға бойына
көшуі
|
12-тапсырма.
|
Балама
жауаптар
|
1
|
2
|
Менің
ойымша
|
|
Шығарманың тақырыбы
қандай?
|
Ағасының ауыр
тағдыры
|
Сейітқұлдың ел қамын
ойлауы
|
|
|
Әңгіменің айтқысы келген ойы
неде?
|
Адал еңбек арқылы байлыққа
жету
|
Кітап саудасымен
айналысу
|
|
|
Әңгімеге қандай мақалдар сай
келеді?
|
Оқу инемен құдық
қазғандай
|
Доссыз өмір – сөнген
көмір
|
|
|
Әңгіме арқылы қандай ой түюге
болады?
|
Өмірде кездескен кедергілерді
жеңу мүмкін емес
|
Ақшаң болса, бай
боласың
|
|
|
Әңгіменің қай тұсы ерекше әсер
қалдырды?
|
Ағасының өмір
жолы
|
Сейітқұлдың қоныс
іздеуі
|
|
13-тапсырма. Кейіпкердің бойындағы
қасиеттеріне сызба бойынша дәлелдеме
жазыңыздар.
|
|
Дәлелденетін
пікір
|
Түйінді ой,
дәлелдеме
|
|
Көшбасшылық
|
Қарамағындағы халықтың да
тұрмысы түзеліп, Сейтқұл ел ағасы
атанды
|
Сондықтан халқына жасаған
қызметі мен іргелі ел болуға жұмылдырған еңбегіне қарап Сейітқұлды
көшбасшы деп танимыз.
|
|
Жаңашылдық
|
|
|
|
Кәсіпкерлік
|
|
|
14-тапсырма. Шығармадағы кейіпкерді өзіндік
құндылығы тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу. Эссе құрылымын
сақтау.
Білім
алушы:
- кейіпкердің өзіндік
құндылығына дәлел болатын 3 эпизодты
анықтайды;
- кіріспе бөлімінде Сейітқұл
туралы өзіндік пікір білдіреді (15-20
сөз);
- негізгі бөлімде Сейітқұлдың
бойындағы адамгершілік қасиеттерін жинақтайды (20
сөз);
- қорытынды бөлімде
Сейітқұлдың бойынан өзіңе үлгі алатын қасиеттерін айтып, ойын
тұжырымдайды (10-15 сөз);
- әр қасиетіне шығармадан
мысал келтіреді (20 сөз).
15-тапсырма. Шығармадағы екі
кейіпкерді салыстырайық.
|
Кейіпкер
|
Қыпшақ
Сейітқұл
|
Сейітқұлдың
ағасы
|
|
Мақсаты
|
Отыз үй кедейді қалайынша
етсем байытып, халық қатарына
қосамын.
|
Бай боламын, «ауырдың үстімен,
жеңілдің астымен» ақша
табамын.
|
|
Әрекеті
|
Қабырға деген өзен бойына елін
көшіріп, Түркістан жағында көрген үлгімен егіншілікпен
айналысады.
|
Інісінің айтқанын тыңдамай
ескі Түркістанда қалып, ұрлық-қарлықпен
айналысады
|
|
Нәтижесінде
|
Жиылған халқы адалдары
көбейіп, бай болды, ел жиылып, Сейітқұл жұрт ағасы
болды.
|
Қонырат жағында қолға түсіп,
кім екені де белгісіз біреу өлтіріп
кетіпті.
|
04 Сәуір 2025
174
