Разработка урока "Адам денсаулығы және қоршаған орта"

Мавзу: Адам денсаулығы және қоршаған орта

Максат: Укувчиларни табиатни севишга, ардоклашга, эхтиетлашга ургатиб бориш. Тансоглик хакида тушунча бериб бориш.

Тарбиявий максат: Укувчиларни эстетик рухда тарбиялаш, табиатни севиш ва тоза юришга тарбиялаб бориш.

Дарс типи: Эрталик.

Дарс жихози: шарлар, гуллар, мультипроектор.

Тадбирнинг бориши:

1. Кириш суз.

2. Укувчиларнинг чикиши

3. Кушик «Табигат»

4. Маъруза ва шеърлар

5. Ракс «Узбегим»

6. Маърузава шеърлар

7. Ракс «Йигитлар»

8. Табиат хакида шеърлар

9. Маъруза

10. Ракс «Лазги»

11. Хикматли сузлар

12. Вальс «Маленькая страна»

13. Най навоси

14. Якуний кисм

Ассалому алайкум нурли кунлар юлдузлари,

Ассалому алайкум келажак кундузлари,

Ассалому алайкум Ватанимнинг эрталари,

Ассалому алайкум жажжи истиклол юлдузлари.

Илму хунардан,

Кучга тулсалар,

Соглом баркамол,

Авлод булсалар.

Ватанга азиз дилбандлар керак

Шер юрак асилфарзандлар керак.

Ушандай авлод бизнинг узимиз,

Айтиб туради сузи кузимиз

Халкларимиз ахил булса,

Мустахкамдир юртимиз.

Болалар хам ахил булса,

Шудир бизнинг бахтимиз.

Юзлаб, минглаб элатлар

Шу диернинг ахлимиз.

Миллатдан катъий назар

Козогистон халкимиз.

Маъруза: Абдукаримов Мирзабек.

Адамның күнделікті тіршілігі қоршаған орта жағдайларымен тығыз байланысты. Тірі ағзаларға тән көптеген касиеттер адам ағзасына да тән. Адамның тынысалуы, тамақтануы, өсуі, дамуы табиғи орта жағдайында өтеді. Сондыктан да адам тіршіліктің құрамды бір бөлігі болып есептеледі. Сонымен бірге адам – өзі өмір сүріп отырған қоғамдағы саналы тұлға. Адамның өсуіне, дамуына жөне тұлға ретінде қалыптасуына әлеуметтік жағдайлардың ыкпалы зор. Баска ағзалар белгілі табиғи орта жағдайларында тіршілік етуге бейімделген.
 
Адам барлық табиғи орта жағдайларында тіршілік ете алады. Өзіне қажетті жағдайларды саналы түрде жасап алуға кабілетті. Жер бетінде өмір сүрген ежелгі адамдар басқа ағзалар сияқты орта жағдайларына тәуелді болды. Қоғамның даму дәрежесіне сәйкес адамның табиғатқа тәуелділігі бірте-бірте бәсеңдей бастады. Адам табиғи мақсатына қарай саналы түрде өзгертті. Денсаулыққа әсер ететін жағымсыз факторлар
 
Адамның денcаулығына қоршаған табиғи орта жағдайларының әсері зор. Адамға дем алатын ауаның, күнделікті пайдаланатын ауыз судың, тағамның таза болуынын маңызы ерекше. Адамның мұкият ойланбай жасаған кейбір іс әрекеттері денсаулығына зиянды. Мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан орта жағдайларының зиянды өзгерістері адам денсаулығына кері әсер етеді. Әсіресе, бұл жағдай Қазакстанда ерекше байқалуда. Мысалы, Арал теңізінің тартылуы, ядролық сынақтардың жүргізілуі және т. б. атауға болады.
 
Адам денсаулығына өмір сүру салтын дұрыс ұстануы да әсер етеді. Темекі тарту, ішімдікті пайдалану, дұрыс тамақтанбау және т.б. жағдайлардан адам денсаулығы бұзылады. Кейде еңбек етудің қолайсыздығы, тұрмыстық жағдайлардың нашарлауы денсаулыққа кері әсер етеді. Салауатты өмір сүру салтын дұрыс ұйымдастыра білмеу, медициналык жәрдемнің дұрыс көрсетілмеуі де әсерін тигізеді.
 
Денсаулыққа жағымды әсер ететін факторлар бірнеше топка бөлінеді.
 
1. Бұлшықет қимылдарының белсенділігі. Адамның барлык тіршілік әрекеті түрлі кимыл-козғалыстар жиынтығынан түрады. «Қозғалыс – тіршілік тірегі» деген ұғымда зор мән бар. Қозғалыс белсенділігі жұмыс істеу қабілетін арттырады, түрлі ауруларға қарсы тұруына көмектеседі.
 
Тынысалу мүшелерінің жұмысын жақсартып, жүрек бұлшықеттерін шынықтырады, зат алмасудың қалыпты жүруін қамтамасыз етеді. Әсіресе спорт пен дене шынықтыру жаттығулары қозғалыс белсенділігін арттырады.
 
2. Еңбек пен демалысты дұрыс ұйымдастыру. Бұлардың денсаулық үшін маңызы зор. Адам өмірінде еңбек басты орын алады. Еңбек ету арқылы адам өзіне қажетті жағдайларды жасап алады. Шектен тыс еңбек ету ағзаның қажуына әкеп соқтырады. Сондықтан да еңбек ету мен демалысты дұрыс үйлестіре білу қажет. Бұл адам ағзасындағы барлық мүшелердің жұмысын жақсартады. Адамның ұзақ өмір сүруіне де септігін тигізеді.
 
3. Дұрыс тамақтана білу. Дұрыс тамақтанудың нөтижесінде асқорыту мүшелерінің жұмысы жақсарады. Адамның дұрыс өсіп дамуына, зат алмасу үдерістерінің қалыпты жүруіне жағдай жасайды жөне т. б. Адамның ұзақ өмір сүруінде дұрыс тамақтана білудің рөлі зор. Көбіне көкөніс, жеміс-жидектерді пайдалану, тамақтану ережелерін мұқият сақтау. Майлы етті тағамдарды шектеп пайдалануды естен шығармау қажет. Дұрыс тамақтану адамның дене салмағының біркалыпта болуына жағдай жасайды. Артық салмақ аурудың пайда болуына әсер етеді. «Артык салмақ – аурудың белгісі» деген ұғым соны аңғартады. Адам денсаулығына халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлері де жағымды әсер етеді. Мысалы, ораза ұстау – адам ағзасын қажетсіз заттардан тазартады. Балаларды сундетке отырғызу – терінің таза болуына септігін тигізеді. Намаз оку – тазалықты сақтап, буын қозғалыстарының белсенділігін арттырады. Әрбір адам өз денсаулығына қамқорлық жасап, үнемі көңіл бөліп отыруы тиіс. Ұзақ өмір сүрудің негізгі шарты – денсаулықты сақтау мен нығайту екенін естен шығармауымыз керек.
 
Адам денсаулығының басты үш көрсеткіші бар. Олар: біріншіден – адам ағзасының орта жағдайларына бейімделуінің жоғары дәрежеде болуы. Ол ағзадағы барлық мүшелер жүйесінің бірімен-бірінің үйлесімді жұмыс аткаруы аркылы байқалады. Екіншіден – адамның психикалық көңіл күйінің калыпты дамуы арқылы айқындалады, ойлау, есте сактау, зейін, дарындылық және т. б. қабілеттіліктерді қоғамның қажетіне жұмсай білу. Үшіншіден – жеке тұлғаның қоғамдағы өз орнын білуімен, жауапкершілігін сезінумен айқындалады. Бұл адамдардың бірімен-бірінің қарым-қатынасы аркылы білінеді.
 
Дүниежүзілік денсаулық ұйымының шешімімен 7 сәуір «Бүкіләлемдік денсаулық сақтау күні» деп белгіленген. Біздің елімізде де адамдардың денсаулығын сақтауға ерекше көңіл бөлінуде. Қазақстан Республикасы Үкіметінің арнайы қаулысымен «Салауатты өмір салтын қалыптастырудың Ұлттық орталығы» ұйымдастырылды

Кушик «Табигат»

Маруза: Абдулатимова Диляра

Адамның күнделікті тіршілігі қоршаған орта жағдайларымен тығыз байланысты. Тірі ағзаларға тән көптеген касиеттер адам ағзасына да тән. Адамның тыныс алуы, тамақтануы, өсуі, дамуы табиғи орта жағдайында өтеді. Сондықтан да адам тіршіліктің құрамды бір бөлігі болып есептеледі. Сонымен бірге адам - өзі өмір сүріп отырған қоғамдағы саналы тұлға. Адамның өсуіне, дамуына жөне тұлға ретінде қалыптасуына әлеуметтік жағдайлардың ықпалы зор.
       Қолайлы қоршаған орта дегеніміз - объектілерінің жай-күйі экологиялық қауіпсіздікті және халықтың денсаулығын сақтауды, ластануға жол бермеуді, экологиялық жүйелердің тұрақты жұмыс істеуін, табиғи ресурстарды молықтыруды және ұтымды пайдалануды қамтамасыз ететін орта.
            Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қоршаған ортаның электромагниттік ластануын адамзатқа төніп тұрған апат ретінде қарастырып отыр. Элекетроманшеттік өрістер барлық тіршілік көздеріне теріс әсер ететіні белгілі, соның ішінде адам организміне өте үлкен зардаптар тигізеді. Биологиялық және медициналық зерттеу нәтижелері көрсеткендей электромагниттік өрістердің адамның нерв жүйесіне, ішкі мүшелеріне, физиологиялық дамуына тигізетін теріс зардаптары анықталған. Сонымен қатар, кейінгі кезде шетел мамандарымен бірігіп өткізілген зерттеулерге сүйенетін болсақ, электромагниттік өрістердің әсерінен жүздеген аурулар түрлерінің жаппай таралуы анықталған
       Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының жыл сайын беретін қорытындысына сүйенсек, дүниежүзінде тек ауаның ластануынан қайтыс болатын адамдардың саны, автомобиль апатынан қаза болатын адамдардың санынан асып отыр. Атмосфералық ауаға тасталатын зиянды газдардың үштен бір бөлігін тасымалдау көліктерінен шығатын газдар құрайды. Әрбір жеңіл көлік жылына ауаға 12-13 тонна улы заттар тастайды.
Қазақстан территориясының өте үлкен бөлігі әртүрлі факторлардың әсерінен кешенді ластанған, мысалы, ауаның, судың, жердің әртурлі өндірістік зиянды қалдықтармен, улы газдармен және т.б. ластануы. Оған полигондарды, сынақ алаңдарын, «Байқоңыр» ғарыш кешенің, ірі тау-кен өндірістерін, Балхаш, Арал, Каспий суларындағы экологиялык апаттарды, мыңдаған өндірістік кәсіпорын, заводтар мен фабрикаларды қосатын болсақ, Қазақстан территориясының нағыз апат алаңы екенін байқауға болады. 

Райхона

Табиат бизнинг тенги йук онамиз,

Табиатга биз мехрибон буламиз.

Кучокочганида бизга онамиз,

Хар доим биз гамхур буламиз

Элдор

Кузингни колдир - булок кузин очиб юр

Изингни колдир – ишдан мерос сочиб юр

Узингни колдир- бог рог ярат сочиб нур.

Мирзабек

- Табиатга гамхурлик килиш керак чунки..., мен табиатни севаман.

- Табиатга гамхурлик килиш керак чунки…, табиат менинг иккинчи онам.

- Табиатга гамхурлик килиш керак чунки…, табиат гузаллик макони.

Карима

Она –бола, шахар – кишлок, теварак,

Ой билан кун, юлдуз,осмон, табиат

Майсалари ифорли, сойлари кавсар сувли,

Бутун олам, омонмисан жамият

Ракс «Узбегим»

Маъруза «Она - табиат»

Юлдуз

Емгир егиб, кувонди эл

Яшнаб кетди Она – ер

Экин чикди калин, зур

Бу йил тарвуз, ковун зур

Севинч

Сув юргизар тирикчилик негизини

Сув йук булса,хает тамом, дустларим.

Тушундик сувнинг асл мохиятин,

Сувни саклаб, унутмайлик кадрини.

Севара

Саломатлик- бош бойлик

Тоза юринг хаетда

Одамзоднинг номига

Дог туширманг албатта

Севара

Тозаликни саклайлик,

Табиатни асрайлик,

Бизга берган наъматин

Яхшилик – ла оклайлик

Ракс «Йигитлар»

Табиат хакида шеърлар

Дилбек

Досын жер, молдир ауа, осiмдiк

Ала журiп осылардын сийлыгын.

Осыларды корлау деген не сумдык,

Жер ешкiмге жазбайдыдеп арызды.

Барын саркып ала беру парыз ба,

Жок замандас ар урпакка туган жер,

Не берсе де беретин карызга.

Жаксылыкты колдаймыз,

Табигатты коргаймыз

Гул егемiз бактарга,

Айналасын коршаймыз.

Табигат бiздiн анамыз

Жер- Ана бiздiн панамыз,

Таза болса табигат,

Бiз де аман боламыз.

Бутактардысындырмай,

Тазалыкты сактайык.

Гул осiрiп,су куйып,

Табигатты коргайык.

Ей, адамдар!

Кун мен гулден жаралган

От сезiм мен мейiрiм содан тараган.

Тiршiлiк иесi Жер – Анага карандар,

Зор кайгыдан курсiнгенде

Ах урады дуние

Жаратылыс зандылыгы бузылса,

Сонда болар кiм ие?

Ракс «Лазги»

Ей,табиғат!
Шеберсің-ау, шеберсің,
Көрмегенді көрсетерсің,бересің,
Ұлан-ғайыр байлығыңды місе тұтпай,
Ашкөзденген адамдарға не дерсің?
Айың анау,Күнің анау,Жер міне,
Ау,адамдар!
Жетпей жатыр енді не?

Табиғат-Ана құшағын саялайық,
Қорғау үшін күш-жігер аямайық,
Ол болмаса сен жоқсы,осыны ұқ,
Адамзат!Табиғатты аялайық!

Яшнатайлик гуллаган хает куркин

Гул – богча чопкиллаб усган эркие

Шод кунгилли, бахтли эл фарзандимиз,

Келажакда буюк ишлар бажарамиз

Хикматли сузлар

Биз табиатни ота- бобомиздан меросга,

Келажак авлоддан эса карзга олдик

Сув йук жойда, хает йук

Бу хакикат.

Минг чивик кадаб устирганинг

Халкинга урмон яратганинг

Узинга кургон яратганинг

Режали кун хамда мехнат,

Саломатлик кафолати

Ракс «Маленькая страна»

Най навоси: Абдиханов Элдор

Якуний кисм