Материалдар / Рефлексия - адамды, білімді дамытудың шарттарының бірі

Рефлексия - адамды, білімді дамытудың шарттарының бірі

Материал туралы қысқаша түсінік

Рефлексия - адамды, білімді дамытудың шарттарының бірі. Соңдықтан бұл қазіргі кездегі білім саласындағы көкейтесті мәселелер қатарына жатады. Рефлексияның мәні – адамның өзінің білімін, білімінің негізін, оларды меңгерудің жолдарын анықтау.

Джакаева Гульзира Баженовна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

19 Маусым 2018

3638

7 рет жүктелген

Жаңартылған бағдарлама Мақала 11 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Рефлексия - адамды, білімді дамытудың шарттарының бірі «Рефлексиялық емес мұғалім – көп жағдайда өзінің әдеттегі жұмыс стилінен ауытқымайды, нақты талаптарды ескерместен, оқыту жұмысының сол бір ғана әдістері мен тәсілдерін қолданады, дәстүр ықпалында не болмаса беделге бағынышты болғандықтан жұмысы мен өміріндегі өзгерістерді жақтырмайды». Дж.Дьюи. «Рефлексия» сөзі ежелгі латын тілінің «reflexio» сөзінен туындайды, аудармасы «кейінге үңілу» мағынасын білдіреді. «Советский энциклопедический словарь» оны былай көрсетеді: 1) ой толғау, өзіндік бақылау, өзін-өзі тану; 2) философияда – адамның өзінің жеке әрекеттері мен олардың заңдылығын ұғынуға бағытталған теоретикалық қызметінің түрі. Ал Ожегов және Шведовтың «Толковый словарь» аталған ұғымды өзін – өзі талдау, өзінің ішкі жағдайы туралы ойлану деп көрсетеді. Сонымен қатар, айтарлықтай таратылған көзқарас, ол рефлексия – адам жанының өзіне қарай бағытталуы. Сондай-ақ, рефлексия – сөз туралы сөз деген ұғым да кең таралған.Рефлексия - адамды, білімді дамытудың шарттарының бірі. Соңдықтан бұл қазіргі кездегі білім саласындағы көкейтесті мәселелер қатарына жатады. Рефлексияның мәні – адамның өзінің білімін, білімінің негізін, оларды меңгерудің жолдарын анықтау. Рефлексивтік іс-әрекет оқушыға өзіндік талдау кезінде ғана байқалатын өзіндік жеке дара ерекшеліктерін тануына мүмкіндік туғызады. Білімді саналы түрде өзіндік қорыту, яғни рефлексия нәтижесінде ғана жүзеге асады. Рефлексия нәтижесі дегеніміз – міндеттерді шешу тәсілдерін түсіну. Рефлексияның қай түрі болмасын мақсатпен тікелей байланысты. Оқытушының рефлексиялық қызметінің мақсаты: педагогикалық әрекеттің негізгі компонентерін есіне түсіріп, олардың мәнін, алынған нәтиженің «дұрыс» не «бұрыс» болғанын дәлелдей алу, қолданылған әдіс пен құралдардың тиімді не тиімсіз болғанына байланысты өзіндік көзқарасын білдіру, орындалып өткен әрекеттің нәтижесін зерттеу. Тек сонда ғана алдағы жұмыстарда дұрыс мақсат қойып, алға қарай шығармашылықпен жылжудың жобасын жасау мүмкін болады. Көрнекті ғалымдар Ш.А.Амонашвили, В.И. Загвязинский т.б. педагогикалық рефлексияны жаңаша ойлау стиліне жатқызады. В.А. Кан-Калик, А.В.Мурдик, т.б. маманның педагогикалық әрекетке дайындығының құрамына даралық, шығармашылық, авторлық ізденістер мен қатар жетілген педагогикалық рефлексияны да жатқызады. «Рефлексия – адамның өз істерінің мәнін түсіну, олар туралы ойлану барысында өзіне өзінің нені, қалай жасағаны туралы толық және анық есеп беруі немесе өзі әрекет барысында басшылыққа алған ережелер мен кестелерді мойындауы не жоққа шығаруы» болып табылады. Рефлексиялық мәдениеті қалыптасқан адам өзінің тұлғалық және кәсіби стереотиптерін шығармашылықпен өзгерте алады. Бұл - өзіндік сана, өзі-өзі ұйымдастыру, өзін-өзі талдау, өзін-өзі іске қосу, өзін-өзі бағалау сияқты кәсіби мәнді сапалармен сипатталады. Рефлексиялық қабілеті дамыған ұстаз өз оқушыларында осы сапаны дамытуды, дарытуды әсте есінен шығармайды. Қазіргі білімдік мақсаттарға сай білім алушыны рефлексия жасауға дағдыландыру мұғалімнің басты міндеттерінің бірі болғандықтан, ол - сабақтың да негізгі компоненттерінің бірі болуы тиіс. Сабақ барысында мұғалім де, оқушылар да рефлексия жасауды үйренеді. Рефлексия деген өз жұмысына талдау жасау. Осы жерде ұлы данышпан Абай қарасөздерімен үндестікті көре аламыз. "Егер де есті кісілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мәртебе, болмаса жұмасында бір, ең болмаса айында бір, өзіңнен өзің есеп ал! " деген, біз өзімізге есеп бере отырып, іштей кемшілігімізді мойындаймыз, ол кемшілітің кету себебін бірге іздейміз. Педагогикалық практикада қолдануға болатын мысалдар келтіре кетсек: бастауыш сынып оқушылары өзі жасаған әрекеттеріне ауызша баға беру, суреттер салу түрінде, ал орта және жоғарғы сынып оқушылары сабақтарда кестелер, диаграммалар, сауалнамалар толтыру, эссе жазу сияқты рефлексифті жұмыс түрлерімен айналыса алады. Рефлексияны әр түрлі жүзеге асыруға болады, сабақтың соңында әр тақырыптың соңында, сабақ этаптарының арасында, тарау соңында. Ол ақырындап оқушының ішкі рефлексиясына ұласуы керек. Педагогикалық рефлексия - тұлғаны тәрбиелеу, оқыту, дамыту қызметіне қойылған рефлексия; ол мұғалімнің рефлексиялық және рефлексия жасауы, сонымен қатар оқушылардың рефлексиялық ойлауын тәрбиелеу қабілеті, рефлексиялық білімінің негізінде арнайы құрал, әдіс, тәсілдер көмегімен рефлексиялық тұлғаны қалыптастыру үдерісін басқару біліктілігі.Педагогикалық рефлексия бес деңгейде болады:Бірінші деңгей. Өзін –өзі танудың рефлексиясы. (Мұғалім өзі туралы) Екінші деңгей.Басқаны тану туралы рефлексия. (Мұғалім оқушыны таниды)Үшінші деңгей. Даму механизмдері туралы рефлексия. (Оқушының даму механизмі)Төртінші деңгей. Дамудың әдістері мен тәсілдері туралы рефлексия. (Оқушының)Бесінші деңгей. Рефлексияның даму әдістері мен тәсілдері туралы рефлексия. (Оқушының)Рефлексиялық мәдениеті қалыптасқан адам өзінің тұлғалық және кәсіби стереотиптерін шығармашылықпен өзгерте алады. Бұл – өзіндік сана, өзін – өзі ұйымдастыру, өзін – өзі талдау, өзін – өзі іске қосу, өзін-өзі бағалау сияқты кәсіби мәнді сапалармен сипатталады. Рефлексиялық қабілеті дамыған ұстаз өз оқушыларында осы сапаны дамытуды, дарытуды әсте есінен шығармайды. Қазіргі білімдік мақсаттарға сай білім алушыны рефлексия жасауға дағдыландыру мұғалімнің басты міндеттерінің бірі болғандықтан, ол сабақтың да негізгі компоненттерінің бірі болуы тиіс. Сабақ барысында мұғалім де, оқушылар да рефлексия жасауды үйренеді. Рефлексия деген өз жұмысына талдау жасау. Сол себепті оқытушы оқушыларға психолгиялық ахуал жасау керек.Рефлексияның төмендегідей түрлері бар:-оқу материалының мазмұнының рефлексиясы

Жіктеу	Сабақтың кезеңі	Міндеттері	Тәсілдер	Сұрақтар
Оқу материалының мазмұнының рефлексиясы	Жаңа материалды түсіндіру кезеңінде	Ескі біліммен жаңа ойластырғанды қосу	«Аяқталмаған сөйлем», «Тезис», «Мақсат ағашын қолдана отырып мақсатына жету», «Мен білген жоқпын...», «Енді білемін...» т.б.	«Бүгін мен ...білдім»; «... маған қиын болды»; «Мен ... тапсырма орындадым»; «Мен ... үйрендім»; «Мен үшін жаңалық ... болды»; «Мен үшін ... маңызды болды»; «Сабақ материалы мен үшін ... болды.» т.б.

-көңіл-күй және эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы

Жіктеу	Сабақтың кезеңі	Міндеттері	Тәсілдер	Сұрақтар
Көңіл-күй және эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы	Сабақтың басында, аяғында	Топпен эмоциялық қатынас орнату, топ жұмысының қанағаттанған дәрежесін, эмоциялық жағдайын айқындау	Бет бейнесі бейнеленген карточкалар (сурет, музыкалық үзінді)	Мен ... сезіндім; ... қызықты болды; ... мені таң қалдырды. ... ой толғауға мүмкіндік болды; ... өзімнің сыныптастарымды мақтай аламын; т.б.

- іс-әрекет рефлексиясы

Жіктеу	Сабақтың кезеңі	Міндеттері	Тәсілдер	Сұрақтар
Іс-әрекет рефлексиясы	Үй жұмысын тексеру, жобалық жұмысты қорғау, сабақ соңында.	Ең тиімді әдіс-тәсілдерді іздестіру.Қойылған оқу мақсатының тиімді шешілуі.	«Табыс баспалдағы» тәсілі, «Балық сүйегі» графикалық органайзер	Мен ... жасай алдым; Мен ... үйрендім; Өмірім үшін сабақ маған ... берді. Сабақ бойы мен ....

Рефлексияның бұл түрлерін жеке, топтық, жұптық түрде өткізуге болады. Оқушыларды рефлексия жасауға үйретуде мәселенің психологиялық жағына мән беру тиімді. Мұғалімнің басты міндеті – оқушының өткізген күні немесе істеген жұмысы жайлы айтқысы, ойымен бөліскісі келетіндей психологиялық ахуал жасау. Әсіресе баланың өзі жасаған әрекеттеріне байланысты басынан өткен сезімдерін қайта оралта алуы, ол жайлы қағазға түсіруі немесе басқаша суреттеуі ерекше жағдайды талап етеді. Оқушылардың әрекеті - зерттеушілік әрекет болу үшін мұғалім нақты мақсаттар қоя білуі керек, ал ашып айтатын болсам, оқушыларға ғылыми зерттеудің әдістерін, формаларын, принциптерін, нені ашу керектігін, қандай әдіс арқылы, қандай нәтиже алу керектігін үйренуге жетелеу. Танымдық әрекет шәкірттің білімге деген өте белсенді ақыл - ой әрекеті. Танымдылығы мықты балада өзіндік мақсат, нәтиже болады. Яғни, қазіргі заманғы сындарлы оқытудың талабы оқушы бойында «мен» болуы. Оқушының адами әлеуетінің өсуі. Өзін - өзі немесе «Менін» көрсетудің бір жолы - оқу екендігі және оның басты мақсат екендігін Маслоудың пікірінен аңғаруға болады. «Мен» тұжырымдамасы төңірегінде Маслоу мен Роджерс өздерінше түсінік берді. Нәтижесінде «Мен» тұжырымдамасы бізді алға жылжытатын және біздің мінез- құлықтарымызды бағыттайтын, өзін -өзі реттеуге жетелейтін әлеуметтік стимул екендігі айтылған. Осы сындарлы оқытудың жүйелі жүзеге асуының нәтижесінде заман талабына сай білімді ұрпақ қалыптастыру мүмкіндігі жеткілікті болады. Ғұлама ғалым әл - Фараби «Адам мақсатына өзін - өзі жетілдіру арқылы жетеді және адамның басына қонған бақтың тұрақты болуы жақсы мінез - құлыққа байланысты» деп ой түйген екен. Ғалымның бұл пікірі оқушы мен мұғалімге тікелей қатысты деуге болады. Шынымен де, мұғалімнің жақсы мінез құлқы оқушыға дариды және әсер етеді. Сонымен рефлексия – көп қырлы, кіріккен әрекет. Бұл әрекет психологиялық тұрғыда адамның психикалық қызметінің өзгеруіне ықпал етсе, педагогикада мұғалімнің кәсіби әрекетін жоғары шығармашылық деңгейде жүргізуіне негіз болады. Мұғалім оны оқыту үрдісінде, қолданған әдіс- тәсілдерінің барысында және іс- әрекетінің нәтижесінде байқатуы мүмкін. Оқу барысында оқушы оны бойына сіңіреді. Егер оқушыда жақсы мінез - құлық болса, ол онда өзінің оқудағы жетістігін тұрақты ұстап тұра алады және өзін - өзі жетілдіреді. Яғни, нәтижелі оқу жақсы мінез - құлыққа тікелей байланысты.Рефлексия арқылы шығармашылық мысалдарды шешуге болады. Ол өзіне міндетті түрде елестету, оның ішінде қиялдауды да көздейді. Рефлексия логикалық ойлауды, салыстыру, тұтас пен бөліктерді бөлу, нақтыны ажырата білуін талап етеді. Рефлексияның құрылымдық бөлігі дерексіздендіру болып табылады. Сондай-ақ, әрине, рефлексияның негізінде ішкі түйсік, білім және тұлғаның тәжірибесі жатады.Білім мен тәжірибесіз рефлексия толық емес, ешқашан төменгі деңгейден жоғары деңгейге көтерілмейді. Ең басты қағида: егер білім мен тәжірибе деңгейі аз болса, рефлексия да қарапайым болады. Рефлексиялық дамудың негізінде адамның білімі мен өмірлік тәжірибесі қалыптасады, ол рефлексия заңы деп аталады.Қорыта айтсам,Мұғалім үшін:

Рефлексия – ақпаратпен күнделікті жұмыс;

Шығармашылыққы деген ынта –жігері;

Әрбір оқушының пікіріне құлақ түру;

Пәндік білім сапасының артуы;

Өзіндік сынның қалыптасуы;

Сын тұрғысынан ойлауға жетелеу.

Оқушы үшін:

Рефлексия – оқушыны өз-өзіне есеп беруге баулиды;

Рефлексия арқылы оқушының қажеттілігін біле аламыз;

Рефлексия арқылы оқушының өзіндік көзқарасы қалыптасады;

Рефлексия арқылы білім беру барысының сапасын жақсартуға болады;

Рефлексияның нәтижесінде сыни көзқарас қалыптасады;

Өз-өзіне баға бере алады;

Білім алуға деген қызығушылық жоғарылайды.

Рефлексия – ой жүгіртетін сана, білімді салыстырмалы сипаттау, объектілерді құру, тану, түпнұсқадан ауытқу, ойлау туралы ойлау, өзіндік талдау, сөз туралы сөз, теориялық ойлау үшін негіз, өзгеріс, рухани өндіріс компоненті, танушы зерде тетіктері, жаңа идеяларды іздеу, шағылысу, ештеңе және бірдеме, жанама қорытындылау.Рефлексияны дамытуға жаттығулардың ролі зор. Оқушылардың рефлексиялық қабілетін дамыту үшін Е.Л.Замориннің ойын тренингісіне негізделген жаттығуларды қолдануға болады: «Сен ... деп елестет», «Автопортрет», «Маскасыз», «Иә», «Әткеншек», «Мен қай баспалдақтамын?», «Үш есім», «Кешенді дүкен», «Қасиеттер» т.б. Сонымен қатар, сабақты қорытындылауда төмендегідей көрнекі – рефлексиялық рәсім орындатуға болады:1) «Ағаш», «Өзіңе есім сыйла», «Қазір және осында» т.б. әдістерге келетін болсақ, «Табыс баспалдағы» әдісі, «Арал» әдісі, «Рефлексиялық нысана техникасы», «сауалнама әдісі», «Жаттығу әдісі», «Алғыс айту» әдісі, «Өзін - өзі бағалау парағы» әдісі, «Борт журналы» әдісі, «Жетістік ағашы» әдісі, «Поезд» әдісі, «Күнделіктер» әдісі, «Плюс. Минус. Қызықты» әдісі, «Көңіл – күй және эмоциялық жағдайының рефлексиясы», «Графикалық рефлексия».(Рефлексия – мұғалімнің оқыту және оқу тәжірибесін жетілдіру құралы. 14-19 бет).Пайдаланылған әдебиеттер1. Мұғалімдердің рефлексиялық дағдыларын дамыту жолдары.»Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ. Астана, 2016 2. Рефлексия – мұғалімнің оқыту және оқу тәжірибесін жетілдіру құралы. Астана, 2016

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!