Сабақ жоспары. Тақырыбы: Тәрбие аясы және оның негізгі ұғмдары

Сабақ жоспары
Тақырыбы: Тәрбие аясы және оның негізгі ұғмдары

Оқытушы: С. Ескалиева

Сабақтың технологиялық картасы
Пән атауы
Курсы
Сабақтың нөмірі, тақырыбы
Сабақтың мақсаты
Сабақтың міндеттері

Тәрбие жұмысын ұйымдастыру әдістемсі
3
№4
Тәрбие аясы және оның негізгі ұғмдары
Тәрбие процесі және оның негізгі ұғымдары туралы мәлімет беру. Тәрбиенің қолданылу аясын және
оның маңыздылығын жеткізу.
білім беру
дамыту
тәрбиелік
Тәрбие анықтамасы және
Тәрбиенің адамзат өміріндегі
Өзін өз тәрбиелеу, қайта
ұғымдарының мәні туралы
маңызы туралы түсініктерін
тәрбиелеу, тәрбиелеу
білім беру
дамыту, жетілдіру
түсніктерін өздеріне қатсты
дұрыс қабылдап, талдай білуге
тәрбиелеу

Сабақта қолданылатын көрнекіліктер
(стендтер, плакаттар, кестелер,
Көрнекі тірек сызбалары: “Тәрбиелеу”, “Өзін - өзі тәрбиелеу”, “Қайта тәрбиелеу” ұғымдары
сызбанұсқалар, үлестірме материалдары )
Сабақта қолданылатын электронды
ресурстар (универсалды, Интернет желісі
Электрондық оқулық «Тәрбие жұмысының теориясы және ұйымдастыру әдістмесі»
ресурстары, CD-ROM,
Сабақ презентациясы
бейнематериалдар,флипчарттар,
презентациялар, электронды плакаттар,
электронды оқулық және т.б.)
Жабдықтармен және бағдарламамен
қамтамасыз ету қажеттілігі (локалдық желі,
интернетке қосылу, мультимедиялық
компьютер, бағдарламалық құралдар)
сайттар атаулары, адрестері
Интернеттегі білім ресурстары
Проектор, экран
Практикалық-лабораториялық
жұмыстарға қажетті құрал-жабдықтар
С. Есқалиева, Тәрбие жұмысының теориясы және ұйымдастыру әдістемесі, Фолиант, Астана, 2014
Қолданылған әдебиеттер тізімі
8-16 беттер

Сабақтың құрылымы
Оқытушының қызметі
Сабақ кезеңдерінің мазмұны

Сабақтың
Уақыты,
кезеңдері
мин
Ұйымдастыру бөлімі
3
Студенттерді сабаққа
икемдеу, сабақ тақырыбын
презентация арқылы көрсету.
Жан
–
жақты
білімдерін тексеру

7

Үй
тапсырмасын
тексеру
Жаңа
сабақ
түсіндіру

-

Жаңа
бекіту

тақырыпты

Сабақты
қорытындылау

60

15

5

Пәнге кіріспе. Педагогика
курсы бойынша тәрбиеге
қатысты сұрақтарды еске
түсіру

Электрондық оқулық
қолданылады.
Сабақ сүсіндіру барысында
слайд түрінде тірек сызбасы
пайдаланылады.
С. Есқалиеваның «Тәрбие
жұмысының терориясы және
ұйымдастыру әдістемесі»
оқулығы қолданылады.
Жаңа
тақрыпты
бекіту
тапсырмалары.
«Мен
не
күтемін?»
бланкасын толтыру
Үйге тапсырма беру.
«Өзімді
бағалаймын»
шкаласын
толтыруды
түсіндіру

Студенттердің сабаққа қатысымын
тексеру, журналды толтыру, сабаққа
икемдеу, сабақ тақырбын хабарлау,
көрсету.
Педагогика курсынан
жалпы
сұрақтар қойылады.

Студенттің
қызметі
Сабақт меңгеруге дайындалу, оқу
құраларын реттеу

Қойылған сұрақтарға жауап беру.
Еске түсіру

Жаңа тақырыпты ауыша баяндау.
Студенттерге сұрақтар қоя отырып,
жаңа тақырыпты ашуға белсендіру.
Пікірлерін
білдіруге
шақыру,
ынталадыру.
Оқулықпен
жұмыс
жасауын
ұйымдастыру

Тыңдау, сұрақтарға жауап беру, өз
ойларын
білдіру.
Оқулықпен
жұмыс жасау, жаңа тақырып
бойынша
қажетті
жерлерін
конспектлеу.

Бекіту сұрақтарын қою.
Студенттерге «Мен не күтемін?»
балнкасын толтыруды ұсыныу

Сұрақтарға жауап беру.
«Мен не күтемін?» балнкасын
толтыруд ұсыныу

Үй тапсырмасын беру. Сабақты
қорытындылау.
«Өзімді бағалаймын»
шкаласын
күнделікті
толтыру
ережесін
түсіндіру

Үйтапсырмасын жазып алу. С.
Есқалиева «Тәрбие жұмысының
теориясы
және
ұйымдастыру
әдістемесі» оқулығы, 14 – 15 бет.
Бекіту тапсырмасын орындау

Жан-жақты білімдерді тексеру тапсырмалары
Тәрбие дегеніміз не?
Тәрбие қоғамдық құбылыс дегенді қалай түсінесіз?
Әл-Фараби «Адамға ең алдымен білім емес тәрбие қажет....Тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы» деп неліктен айтқан? Себебі неде?
Педагогикада тәрбиенің қандай бағыттарын оқыдық?
Адамды жан – жақты тәрбиелеу дегенді қалай түсінесіз?
Дәріс материалдары
Тәрбие аясы және оның негізгі ұғымдары
1. «Тәрбиелеу», «Өзін өзі тәрбиелеу», «Қайта тәрбиелеу» түсініктері
2. Тәрбие негізі және оның ерекшеліктері
3. Тәрбие шарттары мен факторлары
«Тәрбиелеу», «Өзін өзі тәрбиелеу», «Қайта тәрбиелеу» түсініктері
«Тәрбиелеу» педагогикалық құбылыс ретінде өзінің мазмұнында 3 негізгі құбылстарды қамтиды: бірінші – мақсаттылық; екінші – процесс
барысының мәдени-әлеуметтік құндылықтарға сәйкестігі; үшінші - ұйымдастырылған ықпалдар жүйесінің болуы.
Тәрбие процесін ғылыми түсінудің негізі болып «тәрбиелеу» ұғымы саналады. «Тәрбиелеу» сөзінің түп нұсқасы – өмірге бейімделмеген,
пәрменсіз нәрестені тамақтандыру, қоректендіру мағанасын білдіреді. Бертін келе «тәрбиелелу» термині өз маңызын арттырып, жаңа мазмұнға ие
болды. Қазірде тәрбиелеу рухани маңызы ауқымды «қоректік» құбылыс ретінде қабылданады.
Адамзат дамудың қай кезеңінде болмасын өз ұрпағын тәрбиелеумен айналысып келеді. Өйткені адамзаттың жарқын болашағы толығымен
жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне тәуелді.
Өзінің тұлғалық сапаларын өзі жетілдіру және кемшіліктерін жою мақсатындағы оқушының іс - әрекеті өзін - өзі тәрбиелеу деп аталады. Жеке
адамның өзі - өзі тәрбилеуі қоршаған ортамен шынайы қарым – қатынас барысында жүреді.
Жеке тұлғанының өзін-өзі тәрбиелеуге ұмтылуын қалыптастыру үшін оны адамдар өміріндегі өзіндік тәрбиенің мәні, тұлғалық сапаларды
дамытудағы өз жігерінің ролі жөнінде хабардар етіп отыру керек.
Қайта тәрбиелеу – бұл тұлға құрылымын түгелімен қайта құруға арналған тәрбиелік ықпалдар жүйесі. Оның барысында адамгершілік
даму болады және қоғамдық моральдық талаптарға сай тұлға сапалары қалыптасады.
Қайта тәрбилеу барысында жеке тұлғаның мотивтері мен қажеттіліктері, сезімдері мен еркі, түйсінулері мен қабылдауы, іс - әрекеті мен
мінез – құлқы әлеуметтік-психологиялық және психологиялық – педагогикалық өзгерістерге түседі.
Қайта тәрбиелеу – бұл «қиын» балалармен жұмыс, олардың орынды сапаларын қалпына келту. Яғни педагогикалық тұрғыдан қараусыз
қалған балалардың жүріс – тұрысындағы кемшіліктерін еңбектегі, спорттағы және басқа іс - әрекеттегі нәтижелермен толықтыру.

1. 1. “Тәрбиелеу”, “Өзін - өзі тәрбиелеу”, “Қайта тәрбиелеу”
ұғымдары
Педагогикалық лексиконда “тәрбиелеу” ұғымына мағанасы жағынан өте жақын, бірақ
тәжірибеде өзіндік маңызы ерекше “өзін - өзі тәрбиелеу”,
“қайта тәрбиелеу” ұғымдары бар
Тәрбиелеу – рухани маңызы ауқымды
“қоректік” құбылыс
Тәрбиелеу педагогикалық құбылыс ретінде:
- мақсаттылық ;
- мәдени - әлеуметтік құндылықтар
сәйкестігін;
- ұйымдастырылған ықпалдар жүйесін
қамтиды.
“Өзін - өзі тәрбиелеу” – кешегі күнгі
тәрбиеленушінің субъектісін ерекшелейді.
Өзін - өзі тәрбиелеудегі педагогикалық
терминдер жүйесі:
Өзін өзі басқару
Өзін - өзі бағалау
Өзін - өзі реттеу
Өзіне - өзі бұйыру
Өзін өзі сендіру
Өзін - өзі талдау
Өзіне - өзі есеп беру
Өзін - өзі дамыту
Өзін - өзі қабылдау т. б.

“Қайта тәрбиелеу” – тұлға құрылымын
түгелімен қайта құруға арналған тәрбиелік
ықпалдар жүйесі
Қайта тәрбиелеуде қалыпты әдістермен
қатар:
Қайта ұғындыру
Қайта оқыту
Басқа әрекеттерге жегу
Күрт өзгерту
Еріксіз көндіру
әдістері қолданылады.
Қайта тәрбиелеу жеке адам бойынан
қоғамдық - әлеуметтік талаптарға сай емес,
теріс қылықтар байқалғанда қолданылады.

Тәрбие негізі және оның ерекшеліктері
Тәрбие тиімділігінің ең басты шарты - мемлекет мүмкіндігінен туындайтын қажеттілікке сай тәрбиенің нақты мақсатын анықтау, басқару және
реттеу. Мәселен, оқу орындарының жүйесін құру – тәрбиенің әлеуметтік белгісінің бір көрінісі.

Тәрбие негізі және оның ерекшеліктері

Тәрбие – қоғамдық құбылыс, әлеуметтік
тұрғыдан өсклең ұрпақты қазіргі және
болашақ өмірге дайындаудың
ортақтастырылған жүйесі
Тәрбие:
биологиялық тұрғыдан - өскелең ұрпақты
өмір сүру дағдылары мен әрекеттеріне
төселдіру, оған қамқорлық жасау, көмектесу
Философиялық тұрғыдан – бір ұрпақ пен
екінші ұрпақтың өзара байланыс жасауы,
тәжірибе алмасуы, бірін – бірі алмастыруы
Психологиялық тұрғыдан ортақтастырылған ықпалдар арқылы жеке
адамның қабілеттерін, ерекшеліктерін
анықтап, оның қоршаған ортаға бейімделуін
қамтамасыз ететін жолдарды белгілеу

Жоғарыда айтылып өткен ғылымдар зерттеулерін өскелең ұрпақ
неғұрлым қысқа мерзімде меңгеруі тиіс. Бұл мәселені кәсіби тұрғыда жүзеге асыру ісімен арнайы оқу мекемелеріндегі пеадгог – кадрлері
айналысуда.

Тәрбиенің шарттары мен факторлары
Жер бетіндегі өмір сүріп жатқан әрбір адам басқа мыңдаған адамдармен өте тығыз байланысты. Тәрбиелеуде бұл басты назар аударатын
мән. Яғни адамды, оның мінез-құлығын және өмірлік құндылықтарын басқаларға ұқсата құру. Ашықтық, жеке даралық, тынбай еңбек ету тәрбие ісін жүргіуде сақталуы тиіс қатаң талаптардың бірі. Бұл көрсеткіштер немқұрайлық жағдайында өмір сүре алмайды. Осыдан – тәрбие
объектісі мен субъектісінің бір-біріне байланысы және оны толық көлемде қабылдау қажеттілігі шығады.

Тәрбиенің шарттары мен факторлары

Тәрбие - өзгермелі, үдемелі құбылыс. Оған
тиісті шарттар мен факторлар әсер етеді.
Фактор – бұл себеп
Шарт – тәрбиенің жалпы жүргізілу жағдайы

-

Тәрбие шарттарына әсер ететін
қажеттіліктер мен мүмкіндіктер:
қоғам, мемлекет талабы
ұжым талабы
адамның өз талабы
қоғам, мемлекет мүмкіндіктері
адамның жеке мүмкіндіктері

Мүмкіндіктер – тәрбиеленушіге өз түсінігінің
қоғамдағы, отбасындағы, ұжымдағы жағымды
идеяларға, талаптарға, мақсаттарға
қаншалықты сай немесе сай еместігін
аңғаруға көмектесетін объективті
көрсеткіштер

Оқушы мінез - құлқына әсер ететін
себептер:
- қоршаған орта (топ, компания, достар)
- отбасы және туысқандар, ондағы әлеуметтік
жағдай
- тұқымқуалаушылық факторы (темперамент)
- денсаулық жағдайы
- ұйымдастырылған әсерлер
- қызығушылығы, іс - әрекеттерге қатынасы
- мінез – құлық ерекшеліктері
- тәрбиешілерге, ата – аналарға, үлкендерге
қарым – қатынасы
тәрбие талаптарына қарсылықтар т. б.
Осы факторлардың кері әсері – оқушылар
арасында тәртіптің бұзылуы, себепсіз
сабақтан қалу, төбелес секілді жағымсыз
жәйттарды көбейтеді.

Тәрбиеде жоғары жетістікке жету үшін әсер етуші күштерге ерекше көңіл бөліп, оларға педагогикалық тұрғыдан анализ жасау керек. Бұл тәрбие
процесін жүргізудегі негізгі шарттардың бірі.
Педагогикалық анализ толық болу және тиісті нәтиже беруі үшін оқушыға әсер етуші басты күштерді білу қажет. Мектеп тәжірибесінде
анықталғандай тәрбиенің басты әсер етуші шарттары мен факторларына:
 үй тәрбиесі (толық қамтылған жанұяда);
 үй тәрбиесі (аз қамтылған жанұяда);
 теледидарлық тәрбие (барлық жағымды және жағымсыздар);
 асырандыларды тәрбиелеу мекемелеріндегі тәрбие (балалар үйінде,
ауруханаларда, интернаттарда);
 көше (есік алдында) тәрбиесі;
 мектеп тәрбиесі;

 оқушы өмірінің күрделі образы (нақты жағдайлар кезінде);
 өмір шарты бойынша әр түрлі ұлт өкілдерінің өмірлік ұстанған образдары (салт – дәстүрі, дағдылары, оқушының қоршаған ортасының
әдеттері, ұлттық ерекшеліктер, табиғи ортаның ерекшеліктері);
 бұқаралық, ақпараттық коммуникация құралдары;
 ұжымдағы шарттар және олардың ықпалы (салт – дәстүрлер, қоғамдық көзқарас, өнегелі нормалар);
 ұжымдағы бастапқы әріптестік қиыншылықтар, өзара қарым-қатынас нормалары, ұжымдағы қарым – қатынас жүйесіндегі оқушының
алатын орны;
 тәрбиеленушінің жеке даралық және тұлғалық ерекшеліктері.
Тәрбиедегі өзге шарттар мен факторлар - тәрбиеленушінің, тәрбиешінің, оны қоршаған адамдардың, оқу және тәрбиелеу мекемелерінің ісәрекеттері субъективті мазмұнға ие. Олар:
 тәрбидегі жеке-дара ұйғарым;
 тәрбиеге бейімділік, тәрбиелеуші ықпалдарды қабылдау қабілеттілігі;
 тәрбие бағыты;
 тәрбиеленушінің армандары, мақсаты, жетістігі;
 тәрбиелеуші жүйелер;
 тәрбиешілердің іс-әрекеттері;
 тәрбие бағдарламалары;
 тәрбиеленушінің тәрбиешімен рухани байланысы;
 тәрбиешінің тәрбиеленушіге әсер ету күші;
 тәрбиелеуші ортадағы моральдық – психалогиялық климат және басқалары.
Осы факторлардың кері әсері – оқушылар арасында тәртіптің бұзылуын, себепсіз сабақтан қалу, төбелестер секілді жағымсыз жәйттарды
тудырады. Осы тұста оларға ескертулер жасаумен шектелу, шара қолдану тиісті нәтиже бермеуі де мүмкін.
Жаңа білімдерді бекіту тапсырмалары

№
1

Тарауды бекіту тапсырмасы
Нұсқау: сұрақтардың жауаптарын кестенің оң жағындағы жауаптар ішінен тауып беріңіз.
Бекіту сұрақтары
Жауабы
Жер бетіндегі тіршілік иесінің жоғары сатысы, қоғамдық – тарихи іс - әрекет, мәдениет субъектісі, Жеке тұлғаны қалыптастыру
іс - әрекет пен қарым – қатынас иесі.

2

Шынайы құбылыстармен бірлікте тұлғаны өзгерту процесі

Адам

3

Педагогтің кәсіби әрекетінде жие кездесетін құбылыс

Қайта тәрбиелеу

4

Ситуацияны түзетуге, реттеуге, қосуға, жоюға ұмтылыс

Қайта оқыту

5

Тұлға құрылымын түгелімен қайта құруға арналған тәрбиелік ықпалдар жүйесі

Өзін - өзі тәрбиелеу

6

Қайта ұғындыру – бұл тәрбиесі қиын балалар және педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалған Таңқалу және ренжу
оқушылар бойындағы дұрыс емес сенімдерді қайта қарау әдісі.
Теріс қажеттіліктер мен дағдыларды түзету әдісі.
Мүмкіндіктер
Тұлғаның ұжым және қоғаммен қатынасының бұзылысын шұғыл қалпына келтіру әдісі
Педагогтің кәсіби реакциясы

7
8
9

Басқа әдістердің мүмкіншілігі сарқылғанда педагогикалық және әлеуметтік тұрғыдан өте қараусыз
қалған жеткіншектер мен жасөспірмдерге қолданылатын педагогикалық әсер ету әдісі

10

Әлеуметтік дамудың негізгі факторы
Күрт өзгерту
болып табылатын жоғары мәдениет пен жаңашыл өмір талаптарын өскелең ұрпақтың дұрыс
түсініп, меңгерудегі педагогтің арнайы ұйымдастыратын ортасы
Тәрбиеленушіге
өз түсінігінің қоғамдағы, отбасындағы, ұжымдағы жағымды идеалдарға, Еріксіз көндіру
талаптарға, мақсаттарға қаншалықты сәйкес немесе сәйкес емес екенін аңғаруға көмектесетін
объективті көрсеткіштер.
Тәрбиеге тиісті фактор
тәрбиеленушінің армандары,
мақсаты, жетістігі

11

12

Тәрбие

13

Тәрбиенің жүргізілу жағдайы.

себеп

14
15

Оқушы мінез – құлқына, тәртібіне әсер етеін себепт
Тәрбиенің субъективті мазмұны

қоршаған орта
шарт

Үйге берілетін тапсырмалар
1. Лекцияны толықтыру, оқу
С. Есқалиева «Тәрбие жұмысының теориясы және ұйымдастыру әдістемесі» оқулығы, Фолиант, Астана, 2014ж., 14 – 15 бет.
2. Тест құру
3. «Өз білімімді бағалаймын» шкаласы бланкасын толтыру