БҚО. Орал қаласы № 19 ЖББОМ.

Мұғалім-логопед: Бекжанова Әлия Бақытқызы.

Мақала: Сөйлеу тілі бұзылысын түзету жолдары.

Түзету жұмыстары бүгінгі таңдағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Арнаулы мектептер мен түзету сыныптарына жұмыстануы үшін көп ізденіс, тәжірибе, білім мен төзімділік қажет.

Арнайы түзету жұмыстарының мақсаты- даму мүмкіндігі шектеулі балалардың әлеуметтік қалыптасуына, денсаулығына жағдай жасап, өз бетімен өмір сүруіне даярлау. Бұл санаттағы балалар үшін түзету жұмыстары өте қажет. Дер кезінде дұрыс көмек көрсету баланың психикалық, физиологиялық дамуына әсер етеді. Сондықтан мұғалім мен ата-ана тығыз байланыста ізденімпаздықпен түрлі әдіс-тәсілдер қолдану арқылы жұмыстануы тиіс.

Қимыл-қозғалыс аппаратына зақым келген балалармен жұмыстануда, саусақ моторикасының дамуының маңызы зор. Сонау, ата-әжелерімізден естіп өскен “Қуырмаштан” басталған саусақ ойындары бүгінгі таңда жалғасын табуда. Дана халқымыз: “Бас бармақ”, “Балалы үйрек”, “Ортан терек”, “Шылдыр шүмек”, “Кішкене бөбек” – деп санау, сөйлеу, қозғалыс әрекеттерін бір мезетте жүзеге асыра білген. Саусақ ойындарын логопедиялық сабақтарда тиімді пайдалану балалардың саусақ қимылы мен бұлшық еттерінің жетілуіне, сөйлеу тілі мен ойлау қабілетінің артуына және болашақта жазу шеберлігінің дамуына жағдай туғызады. Атап өтетін болсақ, сабақтарымда “Добым”, “Әтеш”, “Ешкі”, “Құлып” ойындарын қолданамын. Балалар саусақтарын сол кейіпте көрсетіп, тақпақты қосып орындайды. Баланың қызығушылығын туғызып, саусақ пен сөйлеу тілінің өзара үйлесімділікпен дамуына зор әсерін тигізеді. Шырпы талдарынан әріптерді құрастыру да тиімді жұмыстардың бірі болып табылады.

Тыныс алу жаттығулары мен артикуляциялық жаттығуларды күнделікті үзбей орындау бала сөйлеу тілінің анықтала түсуіне, жалпы моторикасының дамуына оң әсерін тигізбек.

Тіл бұзылушылығын түзету мақсатында логоритмикалық ойын жағдайын жасау балалардың өзіндік сөйлеу дағдыларын қалыптастырады. Логоритмикалық ойындардың мақсаты:

- Музыкалық естуі.

- Ритммен айту.

-Қимыл- қозғалыс координациясын дамыту.

Логоритмика- сөз, музыка, қозғалыстың бірігіп әсер етуі. Балалардың сөйлеу тілін дамыту мақсатында логоұйқастар, сөзұйқастардың маңызы зор.Жас ерекшеліктеріне және диагноздеріне қарай сөзұйқастарды таңдап, лайықтап балаға айтқызу арқылы- қайталап айту, ілесіп бірге айту, жаттап айту жұмыстарын жүргізе аламыз. Берілген лексикалық тақырыптар бойынша немесе дыбыстарды ажырату кезінде сөзұйқастар айтқызу тиімді тәсілдердің бірі деп есептеймін. Мысалы, жыл мезгілдеріне байланысты сөзұйқастар:

Тем- тем- тем,

Көңілді көктем.

Ыр- ыр- ыр,

Жауады жаңбыр.

Ғай- ғай- ғай.

Жарқылдайды найзағай.

Шек- шек- шек,

Шығады бәйшешек.

Осындай сөзұйқастарды әр жыл мезгіліне байланысты айтқызу өте тиімді. Қайталап, жаттығып, оқуға, жаттауға ыңғайлы, әрі жеңіл.

Егерде, “Ғ” дыбысын өтетін болсақ:

Ғаламшар ғарышкері- Ғани,

Ғұлама ғалым- Ғайни.

“Р” дыбысына буынұйқас:

Ра- ра-ра- Айжан шашыңды тара.

Ры- ры -ры- мінген атым торы.

Ар- ар- ар -далада қалың қар.

Ыр- ыр- ыр- жаттап алдым жыр.

Осындай жан жақты тәжірибе, ізденіс, білім мен еңбекті ұштастыра отырып, балаларымыздың жалпы сөйлеу тілі мен даму деңгейлері арта түсуіне жағдай жасап, түзету жұмыстарының ең бастысы- уақытты өткізіп алмау екенін ескере жүрейік!!!