Асембай Альмира, Аяпова Нұргүл

«Тұран» университеті, «Гуманитарлық-заң» факультеті

«Медиа және мәдениетаралық коммуникация жоғары мектебі» кафедрасы

«Аударма ісі» мамандығы, 3 курс студенттері

Жетекші: сениор-лектор, филология ғылымдары магистрі

Турагулова А. А.

Субтитрлеу – мәдениеттаралық медиакоммуникация формасы: шектеулері мен шешімдері

Аннотация

Бұл мақалада субтитрлеудің мәдениетаралық медиакоммуникациядағы рөлі, оның негізгі шектеулері мен аударма үдерісінде туындайтын проблемалары қарастырылады. Мультимедиалық контенттің жаһандану жағдайында кең таралуы субтитрлеуді ең қолжетімді әрі тиімді аударма формаларының біріне айналдырды. Алайда уақыт пен кеңістік лимиттері, мәдени реалийлерді дәл жеткізу, тілдік ерекшеліктерді сақтау сияқты мәселелер мамандардан жоғары кәсіби дағдыларды талап етеді. Мақалада осы қиындықтарды жеңуге арналған тиімді шешімдер мен әдістер ұсынылады.

Түйін сөздер:

субтитрлеу, аударма, мәдениетаралық коммуникация, медиаматериалдар, шектеулер, локализация, жаһандану.

Кіріспе

Қазіргі заманда мультимедиалық контенттің жылдам таралуы аударма саласының жаңа бағыттарын дамытты. Соның ішінде субтитрлеу – әлемдік медиамәтіндердің қолжетімділігін арттыратын маңызды құрал. Ол фильмдер, сериалдар, жаңалықтар, деректі бағдарламалар және онлайн-платформалардағы контенттің халықаралық айналымға түсуіне мүмкіндік береді. Субтитрлеу тек техникалық үдеріс емес, ол мәдениетаралық коммуникацияның күрделі формасы, себебі аудармашы тек мәтінді ғана емес, мәдени мағынаны да жеткізеді.

Негізгі бөлім

1. Субтитрлеудің мәдениетаралық коммуникациядағы орны

Субтитрлер көрерменге түпнұсқа дыбысты сақтай отырып, басқа тілде ақпарат алуға мүмкіндік береді. Бұл – тіл үйренушілерге, есту қабілеті шектеулі адамдарға және шетелдік медианы тұтынушыларға өте тиімді құрал. Сонымен қатар субтитрлеу ұлттық мәдени кодтарды, әзілдерді, идиомаларды және тілдік реңктерді сақтау арқылы мәдени байланыстарды нығайтады.

2. Субтитрлеудің негізгі шектеулері

Субтитрлеу бірнеше техникалық және тілдік қиындықтарды қамтиды:

1) Уақыт пен кеңістік лимиттері.

Субтитр экранда 1,5–6 секунд аралығында тұрады, сондықтан сөйлемдерді қысқарту міндетті. Бұл мағынаны жоғалтпауға қосымша талап қояды.

2) Мәдени реалийлер.

ұлттық дәстүрлерге, юморға, тарихи тұлғаларға қатысты ұғымдарды қысқа әрі түсінікті жеткізу қиын.

3) Синхрондылық мәселелері.

Субтитрлер кадрмен, кейіпкердің репликасымен және көрініспен сәйкес болуы тиіс.

4) Лексикалық және стилистикалық ерекшеліктер.

Идиомалар, жаргон, сленг, терминдер субтитрлеуде тікелей аударылмайды, адаптацияны қажет етеді.

3. Мәселелерді шешу жолдары

Субтитрлеуде қолданылатын негізгі шешімдер:

• Қысқарту (reduction) – мағынаны сақтай отырып, қажетсіз сөздерді алып тастау.

• Конденсация (condensation) – көлемді репликаны ықшам, түсінікті нұсқаға келтіру.

• Адаптация (adaptation) – мәдени реалийлерді көрерменге түсінікті формада беру.

• Транскреация (transcreation) – әзіл, сөз ойыны сияқты элементтерді жаңа мәдени контекске бейімдеу.

• Локализация – елдің тілдік, мәдени ерекшеліктеріне сәйкес бейімдеу.

Бұл әдістер аудармашының кәсіби шеберлігі мен медиақұралдармен жұмыс істеу дағдыларын талап етеді.

Қорытынды

Субтитрлеу – заманауи медиакеңістікте мәдениетаралық коммуникацияны қамтамасыз ететін маңызды сала. Оның шектеулері – техникалық, тілдік және мәдени кедергілер – кәсіби шешімдерді қажет етеді. Қысқарту, адаптация, локализация сияқты әдістерді қолдану арқылы субтитрлеудің тиімділігін арттыруға болады. Жаһандану жағдайында субтитрлеу медиамәтіндердің халықаралық деңгейде таралуын қамтамасыз етіп, мәдени байланыстарды нығайтудың қуатты құралына айналып отыр.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Díaz Cintas, J. Audiovisual Translation: Subtitling. Routledge, 2014.

2. Gambier, Y. “Multimodality and Subtitling.” Meta Journal, 2016.

3. Латышев Л.К. Перевод и межкультурная коммуникация. Москва, 2010.

4. Тұрағұлова А.А. Аударма ісі бойынша дәрістер жинағы.

5. Kruger, J-L. “Subtitles and Cultural Transfer.” Journal of Translation Studies, 2017.

6. Gambier, Y. (2013). Subtitling and Media Accessibility. John Benjamins.

7. Shuttleworth, M., & Cowie, M. (2014). Dictionary of Translation Studies.

8. Жанпейісов Е. Қазіргі қазақ тілінің стилистикасы. Алматы, 2012.

9. Әбдірәшев Т. Аударматану негіздері. Алматы, 2020.

10. Netflix Subtitle Guidelines (2023).

11. YouTube Automatic Captioning Research Report (2022).