«Сюжеттік-ролдік ойындар арқылы танымдық зияткерлікті және кәсіби бағдарды дамыту»

Кіріспе

Мектепке дейінгі кезең – баланың тұлғалық, когнитивтік, шығармашылық қабілеттерінің негізі қаланатын аса маңызды уақыт. Бұл жаста ойын – баланың жетекші әрекеті. Әсіресе сюжеттік-ролдік ойындар баланың қоршаған ортаны тануы, адамдар арасындағы қарым-қатынас ережелерін меңгеруі, әртүрлі мамандықтармен танысуы үшін зор мүмкіндік береді.

Сюжеттік-ролдік ойындар арқылы балалар шынайы өмірді моделдейді, белгілі бір рөлдерді орындайды, іс-әрекетті жоспарлайды, ойынды ұйымдастырады. Мұндай ойындар танымдық зияткерлікті, логикалық, тілдік және әлеуметтік дағдыларды дамытумен қатар, кәсіби бағдар берудің алғашқы қадамы болып саналады.

Сюжеттік-ролдік ойындардың педагогикалық мәні

1. Танымдық зияткерлікті дамыту

Сюжеттік ойындар барысында бала:

• құбылыстарды бақылап, себеп-салдарды түсінеді;

• логикалық байланыстар жасайды;

• жоспарлайды, жүйелейді, шешім қабылдайды;

• ақпаратты есте сақтайды және қайта жаңғыртады;

• шығармашылық қиялын қолданады.

Мысалы, «Дүкен», «Аурухана», «Шеберхана», «Асхана» сияқты ойындар баланың ойлау операцияларын белсенді етеді.

2. Әлеуметтік-коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру

Рөлдік ойын – баланың әлеуметтік өмірді тану алаңы. Бала:

• өз рөлін қабылдауға;

• серіктесімен тіл табысуға;

• келісімге келуге;

• ойын ережесін сақтауға;

• сезімін басқаруға үйренеді.

Бұл дағдылар кейін мектепте және қоғамда бейімделуіне көмектеседі.

3. Кәсіби бағдар берудің бастамасы

Сюжеттік-ролдік ойын – мамандық әлемімен танысудың алғашқы қадамы.
Ойын барысында бала:

• әрбір мамандықтың атқаратын қызметімен танысады;

• құрал-жабдықтарын таниды;

• маман еңбегінің маңызын түсінеді;

• өзін сол мамандықта елестетіп көреді.

Бұл болашақта кәсіби қызығушылықтың қалыптасуына ықпал етеді.

Сюжеттік-ролдік ойын түрлері және олардың мүмкіндіктері

1. «Дүкен» ойыны

Мақсаты: сандық ұғымдарды бекіту, сауданы ұйымдастыруды үйрену, қарым-қатынас дағдысын дамыту.
Кәсіби бағдар: сатушы, кассир, менеджер, логист.
Дамытатын дағдылар:

• санау, салыстыру, баға қою;

• сөйлеу мәдениеті;

• қызмет көрсету негіздері.

2. «Аурухана» немесе «Дәрігер» ойыны

Мақсаты: денсаулық сақтау туралы түсінік беру, эмпатия қалыптастыру.
Кәсіби бағдар: дәрігер, медбике, жәрдемші, фармацевт.
Дамытатын дағдылар:

• ақпаратты тыңдау, диагноз қоюға еліктеу;

• жауапкершілік;

• эмоциялық жанашырлық.

3. «Асхана», «Мейрамхана» ойыны

Мақсаты: еңбек үрдісін тану, тағам мәдениетімен таныстыру.
Кәсіби бағдар: аспаз, даяшы, кондитер, менеджер.
Дамытатын дағдылар:

• реттілік, ережеге бағыну;

• құралдарды дұрыс пайдалану;

• қызмет көрсетуді ұйымдастыру.

4. «Шеберхана», «Құрылыс алаңы»

Мақсаты: құрылыс ісімен, еңбек құралдарымен таныстыру.
Кәсіби бағдар: құрылысшы, инженер, тас қалаушы, суретші-жобалаушы.
Дамытатын дағдылар:

• кеңістіктік ойлау;

• дәлдік;

• себеп-салдар байланысын түсіну.

5. «Пошта», «Банк», «Әуежай», «Кітапхана»

Әр ойын нақты саланы тануға бағытталады.
Балалар:

• қызмет көрсету түрлерімен;

• жұмыс тәртібімен;

• мамандық ерекшелігімен;
  танысады.

Мысалы, «Әуежай» ойынында бала диспетчер, ұшқыш, жолаушы рөлдерін орындайды — бұл зияткерлік ойлауды барынша белсенді етеді.

Сюжеттік-ролдік ойындарды ұйымдастырудың әдістемелік негіздері

1. Ойын кеңістігін дайындау

• Рөлдік аймақтар: «Дүкен бұрышы», «Аурухана», «Шеберхана», «Ас үй»

• Нақты құралдар мен атрибуттар: касса, рецептура дәптері, макеттер, фартук, дәрі қобдишасы.
  Бұл балалардың ойынына шынайылық береді.

2. Баланың өз рөлін таңдауға еркіндік беру

Роль таңдауда мәжбүрлеу болмайды. Бұл балада өзіндік қызығушылықты оятады.

3. Педагогтың жанама жетекшілігі

Тәрбиеші:

• ойын бастамасын ұсынады;

• бағыт береді;

• ойын барысын бақылайды;
  бірақ баланың өз бетінше ойынды дамытуына мүмкіндік береді.

4. Сюжетті күрделендіру

Бала өсіп келе жатқан сайын ойын күрделенуі тиіс:

• жаңа рөлдер қосу;

• нақты проблемалық жағдай енгізу (мысалы: «дүкенде ақшаны дұрыс қайтару»)

• ойын ережесін кеңейту.

5. Әр ойыннан кейін рефлексия ұйымдастыру

Педагог балалардан сұрайды:

• «Қандай рөлді орындадың?»

• «Не ұнады/қиын болды?»

• «Бұл маман не істейді?»

Бұл кәсіби бағдарды бекітеді.

Танымдық зияткерлікті дамытудағы нақты әдістер

1. Проблемалық жағдаят енгізу
   Мысалы: «Ауруханаға көп науқас келді, қалай үлгереміз?» – бала шешім іздейді.

2. Талдау және жоспарлау дағдыларын қолдану
   «Асхана ашу үшін не қажет?» – мәзір, құралдар, қызметкерлер.

3. Коммуникативтік тапсырмаларды қосу
   Диалог құру, тапсырыс қабылдау, сұрақ қою.

4. Математикалық, тілдік элементтер қосу
   Дүкен ойынында — ақша санау;
   Қонақүйде — тапсырыс жазу;
   Әуежайда — билетті тексеру.

Кәсіби бағдарды дамытудың әсері

Сюжеттік ойындардың кәсіби бағыттылығы:

• еңбекке қызығушылық тудырады;

• мамандыққа деген оң көзқарас қалыптастырады;

• еңбек адамын құрметтеуге тәрбиелейді;

• балалар өз болашағын елестетуге үйренеді;

• өз қабілетін тануға алғашқы қадам жасайды.

Бұл – ерте жастан басталатын кәсіби тәрбиенің ең тиімді жолдарының бірі.

Қорытынды

Сюжеттік-ролдік ойындар – баланың жан-жақты дамуына ықпал ететін қуатты педагогикалық құрал. Оның көмегімен:

• танымдық зияткерлік;

• логикалық ойлау;

• коммуникативтік мәдениет;

• эмоциялық тұрақтылық;

• кәсіби қызығушылық
  қалыптасады.

Педагог ойындарды әдістемелік тұрғыда дұрыс ұйымдастырса, бала қоршаған ортаны терең түсініп, болашақ мамандығын еркін елестете алады. Ойын арқылы берілген кәсіби бағдар – баланың тұлғалық дамуына салынған маңызды инвестиция.