Таңертеңгі тамақтың маңыздылығы.

Ғылыми жоба тақырыбы:

«Таңертеңгі тамақтың маңыздылығы»

Пікір

Осы жоба бастауыш сынып оқушыларына қоректенуiнiң тәртiбi оның күнiнiң тәртiбiмен тiкелей байланысты екеніне жақсы түсінік береді . Жас өспiрiм үлкен уақыттың бiр бөлiгiн мектепте өткiзедi. Осымен байланыстыда зерделi жүктемелер және демалыстың мерзiмдерiнiң алмасуын ескеру керек.

Оқушы өз зерттеуiннің нәтижесінде мұндай қорытындыға келдi: егер бiз сау өмiр сүрудiң көрсетсек, егер өзімізді ерте жасынан бiз қадірлесек, өз денсаулығымызды сақтап марқалануға үйренсек, онда бiздiң ұрпақ сауырақ болады. Аяулым «таңертеңгi тамақтың маңыздылығы бар ма ?» деген мәселенің тек қана бір жолын қарастырды.

Көптеген әдебиеттерді зерттей отырып, тамақтың түрлерімен, тарихымен, атауларымен танысты. Жоба авторы сауалнама жүргізу барысында адамдардың қаншалықты таңертеңгі тамақтың маңыздылығы жөнінде білетінін, олармен қаншалықты таныс екеніне көз жеткізді.

Ұстаздан, мектеп медбикесінен сұхбат ала отырып, тамаққа деген жаңа мән беруді, оларды түрлендіру мен тәрбиелік мәнін түсіндіру, ежелден келе жатқан өмірімізді сақтай білу мен оны дұрыс пайдалану жағынан жеткізу жолдарымен танысты.

Бақылау кезенінде жоба авторы мынадай қорытынды жасады: Егер біз әр тағамның тәуліктік мөлшерін сақтап, тамақтанудың талаптарын дұрыс орындайтын болсақ, онда деніміз сауығып, есте сақтау қабілетіміз артып, көңіл-күйіміз жақсарады.

Осы жүргізген зерттеуді пайдалы деп ойлаймын. Оқушылардың ата-аналары үшiн дайындаған ақпараттық бүктемені ұсынды. Балалар таңертеңдiк асты рахатпен iшу үшiн мынадай шағын кiтапшаны жасалды «Дәмдi және көңiлдi азықтың 8 рецепттерi» ал балалар өздерi олардан таңертеңгi тамағын даярлайтын тәтті тағамдарды жасап іше алады.

Әрбір адам салауатты өмір сүру үшін өз денсаулығына ұқыпты қарауы тиіс. «Ас тұрған жерде дерт тұрмайды» дегенді ескерсек, ең бастысы дұрыс тамақтану екені анық. Күш-қуатты да, энергияны да тамақ арқылы алып отырамыз. «Апұл-ғұпыл ішкен ас, асқазанға түскен тас» демекші, денсаулығымызды нығайту үшін сапалы, құнды тамақтанудың маңызы өте зор.

Жоба жетекшісі: Ольжин Р.Е

Бастауыш сынып мұғалімі.

Андатпа

Зерттеудің мақсаты: таңертеңгілікте ас iшу керектігін айқындау.

Сонда екi жорамалдама туындады:

• болжаймыз: таңертеңгi тамақ қажеттi ме?

• мүмкiн, мiндеттi емес таңертеңгілікте ас iшу

Зерттеудің міндеті: - айқындау, таңертеңгi тамақ деген не;

- бiздiң сыныптың оқушылары үйлерінде таңертеңдiк ас iшедi ме;

- бiздің мектеп асханасында таңертеңдiк ас iшетiн балалардың санын бiлу;

- шағын кітапша жасау: «дәмдi және көңiлдi азықтың 8 рецепттерi» және оқушылардың ата-аналары үшiн шағын ақпараттық бүктеме жасау.

Болжам:

Егер тамақтану дұрыс ұйымдастырылмаса, тиімсіз, яғни жеткіліксіз болса, организмде метаболизм, зат алмасу бұзылып, оның айналадағы ортаның зиянды әсеріне және әртүрлі жұқпалы ауруларға қарсы тұрарлық қабілеті төмендейді.

Зерттеудiң әдiстерi:

- теориялық зерттеу;

- бақылау;

- оқушылардан сауалнамала алу;

- әңгiмелесу.

Гипотеза: Мүмкiн деймiз, таңертеңгі тамақты, түскi тамақты және сонымен бірге кешкi асты ақылды ағалар және қоректенудiң этикетiн сақтау үшiн үлкен апайларымыз ойлап тапты.

Зерттеудің кезеңдері:

• Кітаптарды, журналдарды, тарихи әдебиеттерді, зерттеулерді оқып, материал жинау;

• Материалдар жинағын құрастыру;

• Ғылыми жобаны компьютерге теру, басып шығару.

Өзектілігі:

Қазіргі мектептерде оқушыларды ыстық  тамақпен  қамтитын асханалар  бар. Оқушылар  санына байланысты  тамақ не сол жерде  дайындалады  не коғамдық   тамақтандыру орындарынан әкелініп, мектеп асханасында  ысытылады. Өзге бір маңызды  талап – көлемі  және калориялығы  бойынша  қабылдауға  тамақты дұрыс  бөлу.

Таңертеңгіліқ  ас қою, тығыз  болсын; түскі  аста негізгі  тамақ қабылданады; кешкі  ас калориялығы  жөнінен таңертеңгіліқ  аспен бірдей болып  ұйқыға  кемі 1,5-2 сағат  қалғанда  ішілуі  керек. Тамақты  өте жәй, ұйықтар  алдында қабылдау зиянды, ол ұйқыны қашырады, ас қорытуды қиындатады, май  жиналуына  себепші  болады.Кейде үйықтар  алдында  бір  стакан айран ішкен  пайдалы . Бұл ретте кешкі  ас жеңілдеу  болғаны жөн.

Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………………

1. Дұрыс тамақтану………………………………………......................

1. 1 Мектер оқушыларының денсаулығы ..………………………...

2. Негізгі бөлімі………………………………………………………

3. Қорытынды…………………………………………………………

Пайдалынған әдебиеттер тізіімі………………………………….......

Мен, Жанасханқызы Аяулым Телжан орта мектебінің 3-сыныбында оқимын. Күн сайын таңертең анам таңертеңгi тамақты маған дайындайды және бәрiн жегізеді. Ал мен ол тамақты кейбір уақытта жегім келмейді. Мен ол туралы анама бірнеше рет айтатын болдым, анам маған: таңертеңдiк асты iшу керек деді.

Менiң ата-аналарым нелiктен күн сайын таңертең өз таңертеңгi тамақтарымен мені «азаптайды»? Нелiктен? Нелiктен???

Бiздiң күн сайынғы дауларымыздан шаршап, мен зерттеу ретінде «таңертеңгi тамақ маңызды ма ?» атты тақырыпты алатын болдым.

Нелiктен таңертеңдiк асты iшуге керек?

Менiң зерттеуiмнiң мақсаты: таңертеңгілікте ас iшу керектігі айқындалсын.

Сонда менде екi жорамалдама туындады:

• болжаймыз: таңертеңгi тамақ қажеттi ме?

• мүмкiн, мiндеттi емес таңертеңгілікте ас iшу

Мақсатты ашу үшін өзіме қарсы келесі есептердi құрдым:

1. Таңертеңдiк ас iшу керектігiн айқындау .

2. Бiлу: таңертеңгі ас ішіп жүргеніміз дұрыс па?

Өз жорамалдарымды тексерiлетiндей етiп зерттеудiң жоспарын құрдым:

1. Адамның организмына таңертеңгi тамақтың әсерi туралы әдебиеттен және интернеттен мәлiметтерді тауып талқылау.

2. Біздің мектепте, бастауыш сыныптарда мынадай сауалнама өткізу: менiң сыныптастарым таңертеңдiк ас iшедi ме және олардың таңертеңгi тамақтың құрамы неден тұрады.

3. Жиюлы ақпаратты талдау.

4. Таңертеңгi тамақтың маңыздылына балаларды нандыру.

Шамаланған нәтиже - зерттеудiң аяқтауынан кейiн оқушы мынаны iстей алады:

• таңертеңгi тамақтың пайдалылығын бағалай біледі;

• анамен бiрге таңертеңгi тамақ үшiн пайдалы өнiмдi таңдайды;

• өзінің досына, туыстарына, жақындарына таңертеңгi тамақтың қажеттiлiгi туралы айтатын болады деп ойлаймын.

Қойылған сұрақтарға жауап беру үшiн мен анамен бiрге желi интернеттi мүмкiндiктерiмен пайдаланып қалдық, керек ақпаратты және суреттерді таптық және жиюлы ақпаратты талдадым.

Нелiктен таңертеңдiк ас iшуге керек және таңертеңгi тамақ болуы керек болған? Сенің таңертеңгi тамаққа өзінің қатынасынды қайтадан қарастыру үшін кейбiр айғақтар бар.

Мақсаттарды шешу үшiн бел байлауға кереккен есеп:

- айқындау, таңертеңгi тамақ деген не;

- бiздiң сыныптың оқушылары үйлерінде таңертеңдiк ас iшедi ме;

- бiздің мектеп асханасында таңертеңдiк ас iшетiн балалардың санын бiлу;

- шағын кітапша жасау: «дәмдi және көңiлдi азықтың 8 рецепттерi» және оқушылардың ата-аналары үшiн шағын ақпараттық бүктеме жасау.

1. Кiріспе. Дұрыс тамақтану.

« Ас-адамның арқауы» Мақала

Әрбір адам салауатты өмір сүру үшін өз денсаулығына ұқыпты қарауы тиіс. «Ас тұрған жерде дерт тұрмайды» дегенді ескерсек, ең бастысы дұрыс тамақтану екені анық. Күш-қуатты да, энергияны да тамақ арқылы алып отырамыз. «Апұл-ғұпыл ішкен ас, асқазанға түскен тас» демекші, денсаулығымызды нығайту үшін сапалы, құнды тамақтанудың маңызы өте зор.

Тамақтануға қойылатын талаптар:

• Аз-аздан әртүрлі тағамдар жеу

• Бір мезгілде тамақтану:

Таңғы ас 7:15-7:30

Мектептегі түскі ас 11:20-11:40

Түскі ас 14:00-14:20

Түстен кейінгі ас 17:00-17:10

Кешкі ас 19:0-19:20

• Мөлшермен тамақтану

• Құндылығын, сапасын ескеруіміз қажет

• Әрбір тағамның тәуліктік мөлшерін сақтауымыз керек.

Тәтті тағамдар – 8 %

Сүт өнімдері – 13 %

Ет, балық өнімдері – 13 %

Жеміс-жидек, көкөністер – 28 %

Нан өнімдері – 38 %

Егер біз әр тағамның тәуліктік мөлшерін сақтап, тамақтанудың талаптарын дұрыс орындайтын болсақ, онда деніміз сауығып, есте сақтау қабілетіміз артып, көңіл-күйіміз жақсарады. Денсаулығымыз дұрыс болса, жан-жақты білім алып, рухани дүниемізді байытамыз. Мәдениетті, білімді, дені сау адам ең бақытты адам деп ойлаймын.

Осы мәселе желi интернет, энциклопедиялық, ғылыми-әйгiлi әдебиеттерде ү баланың қоректенуi ата-аналар үшін ғана емес екенін айқындадым. қазiргi диетологияның маңызды мәселесi екенін көрдім.

... Бала витаминдар және минералдың бәрiн алмай, мектепте ең жаман үлгередi, түсiнеді, тезiрек шаршайды және мектептi аяқтаған уақытында әр

5

түрлi аурулар оған пайда болады. Рошаль дәрiгер санап мынадай шешімге келді: "Егер мерзiм Қазан төңкерiсінен, соғысқа дейiнгi және соғыстан кейiн жылдардан кейiн санасылса, елде ешқашан мұндай күн әлі болмаған. Бұл өткiзiлген диспансеризацияның көрсеткіщтері".

Қазақстан мектеп оқушыларының денсаулығы.

Бүкiл диспансеризация жүрiсте 18 жасқа дейiн 30 миллион 400 мың балаларды қарап шыққан.

Нәтижеде балалардың денсаулық күйде тенденцияны растады: (45%тен 34%ке дейiн) сау балаларды еншiнiң төмендетуi.

Алғаш айқындалған патология өте биiк деңгейде екенін сiз слайдтан көріп отырсыз:

- қанның ауруы және қан түзетiн мүше - 32%

- эндокрин жүйесiнiң ауруы - 31%

- сүйек - бұлшық еттiк жүйенiң ауруы - 26%

олардан:

- асқорыту мүшелерiнiң ауруы - 25%

- қан айналудың жүйесiнiң ауруы - 24%.

Асқорыту мүшелерiнiң ауруы, дегенмен, мектеп оқушыларының қоректенуiнiң күйiмен байланысты.

Сонымен, - мектеп оқушыларының қоректенулерiнiң мәселесi – ең өзекті мәселе , және бірінші орында турған бұл таңертеңгi тамақ.

II.Негiзгi бөлiм

1.Таңертеңгi тамақ бұл не және ол қандай болу керек ?

Таңертеңгі ас - азықтың бiрiншi күндiзгi қабылдауы, ертеңгi ас. Ғалымдар мынадай қорытындыға келдi: таңертеңгi тамақ алатын бала жақсы үдетедi, оқуда табыстырақ, оларда шерлер, мазасыздықтың баса көктеулерi және жоғарғы активтiлiктiң сиректеу ұшырасады.

Қорыта келгенде, таңертеңгi тамақ балалар үшiн «ми үшiн азықпен» әсер етедi. Бұл қоректендiру аймағында маман ғылыми iспен көрсетiлген айғақ.

Нақтылы өнiмдер зерделi қызмет жағдай жасай алатыны анықталған.

Мидың сүйемелдеуi үшiн классикалық құрал-жабдық - жүзiм қанты. Сондықтан көп және шиеленiстi шұғылданатын мектеп оқушысының рационында бiрдеңе тәттi болуы керек: қантпен шай, шоколад, шағын шақпағы. Тәттiні жөнсiз пайдалануға тұрмайды, бiрақ емтихандар немесе үлкен жүктеменiң мерзiмiне ерекшелiк жасауға болады.

Диетологтар В6 витамин жадтың витамины деп есептейді, оның да мектеп рационында көкейкестi өте зор: iлтипат шоғырландыруға көмектеседi, жүйке жүйесiн алдарқатады. Байқауыңыз болады, өсiрiлген астықтарда, кебекте бұл витамин көп, бұршақтысыз. Ашытқыда, жаңғақта сонымен бiрге болады, өрiктерде, итмұрында, қызылшада, сәбiзде, шомырда.

2. Таңертеңгi тамақ қандай болуы керек?

Мамандар бала үшiн таңертеңгi тамақ үш негiзгi элементтерден тұруы керек екенін санасады: жемiстер, астық дақыл және құрт-майлары.

Жемiстер:

Бұл көз витамин иммунитет қолдайтын. Жақындап келе жатқан көктемгi авитаминоздың мерзiмiне (қасында оларға аллергиясы жоқ шартта) цитрус, анар болу көкейкестi, шие ағашы, бүлдiрген және бiздiң солтүстiк жидектерiмiз сонымен бірге қатарда.

Астық дақыл өнiмдерi. Олар түнгi үзiлiстен кейiн қуат берген көмiрсутектерде болады.

Құрт-майлары - сүт, йогурт, iрiмшiк, iрiмшiк - кальцидiң алмастырылмайтын көзi, бала организмы үшiн қажеттi.

Таңертеңгi тамақ тiскебасар, ыстық тамақ, ыстық сусыннан тұруы керек.

Ас мәзiрі әр түрлiлiк өнiмдер және аспаздық өңдеудiң әр түрлi әдiстерiнiң жеткiлiктi ассортименттен тұру керек.

балаға арналған «сау өсу»денсаулық энциклопедиясынан мен білдім: таңертеңгi тамақтарға қандай ассортимент болу керек екенін .

Мектеп оқушылары үшiн қажеттi өнiмдердiң орташа тәулiктiк алуы

өнімдер	7-10 жас	11-13 жас
бидай наны	150 гр	200 гр
қара бидай	70 гр	100 гр
Сауырлар, бұршақты, макарон бұйымдары	45 гр	50 гр
Картоп	200 гр	250 гр
Көкөнiс әр түрлi көкөністер	275 гр	300 гр
жаңа жемістер	150-300 гр	150-300 гр
Қант	60 гр	65 гр
Кондитер бұйымдары	10 гр	15 гр
Сары май	25 гр	30 гр
май өсімдігі	10 гр	15 гр
Жұмыртқа	1 шт	1 шт
Iрiмшiк	40 гр	45 гр
Қаймақ	10 гр	10 гр
Iрiмшiк	10 гр	10 гр
Ет, құс, шұжық	140 гр	170 гр
Балық	40 гр	50 гр

Мектеп оқушысының қоректенуiнiң тәртiбi оның күнiнiң тәртiбiмен тiкелей байланысты. Жас өспiрiм үлкен уақыттың бiр бөлiгiн мектепте өткiзедi. Осымен байланыстыда зерделi жүктемелер және демалыстың мерзiмдерiнiң алмасуын ескеру керек.

Бiрiншi ауысым

• үйдiң 7.30-8.00 таңертеңгi тамағы

• мектепте 10.00-11.00 Ыстық таңертеңгi тамақ

• үйдiң 13.00-14.00 түскi тамағы немесе мектепте

• үйдiң 19.00-19.30 кешкi асы

Күн тәртібі.

Күн тәртібі- уақытты іс-шаралар мен демалысқа тәулік ішінде дұрыс бөлу. Күн тәртібінің негізгі мақсаты-адамның күні бойы жұмысқа қабілетін және жақсы көңіл-күйін сақтау. Күн тәртібінің негізгі элементтері:

• Мектептегі оқу

• Үйдегі тапсырмалар

• Белсенді демалыс

• Дұрыс тамақтану

• Толық құнды ұйқы

• Бос уақыт

Жоғарыда көрсетілген күн тәртібі менің жеке тұлға болып қалыптасуыма көмектеседі. Күн тәртібін мен жүйелі орындауға тырысамын. Құрастырылған күн тәртібімді қажет болған жағдайларда өзгертулер енгізе аламын. Күн тәртібімді уақытылы, үнемі пайдаланамын, күні бойы не істейтіндігімді, сол іске қанша уақыт мөлшері қажет екендігін біліп жүремін. Сол себепті барлық достарыма күн тәртібін сақтауға кеңес беремін .

3. Осы мәселенiң зерттеуi.

Мен балалар және мектеп жасындағы жастың жас өспiрiмдерiнiң қоректенудiң ұйымына талаптары туралы әңгiмеледiм. Ал бiздiң мектеп бастапқы сыныптар оқушылары таңертеңгi тамаққа қалай жатады? бiздiң мектеп асхананың меңгерушiсi Гүлшара тәте қоректену туралы ненi сөйлейдi?

Гүлшара тәте келесi сұрақтарға жауап бердi:

1. таңертеңдiк асты бiздiң мектепте неше оқушы iшедi?

(мектептiң 69 оқушыларынан тек қана 57 адам таңертеңдiк ас iшедi)

2. Сiз бiздiң мектептің таңертеңгi ыстық тамақтардың рационы туралы не әңгiмелей аласыз?

таңертеңгi ыстық тамақтардың рационы бiздiң мектеп әр түрлi және балаларды қоректенудiң ұйымына санитарлық нормалар, ережелерге және гигиеналық талаптарына қанағаттандырады. Бiзде мектеп оқушыларының

бойымен күн сайынғы қоректенуiнiң рационы есеп айырысатын екi жетiлiк мәзiрі ие болады)

3.Оқушыларға және оның ата-анасына сiздiң тiлегiңiз.

Мектеп оқушыларына бағалы және түрлi қоректену керек. Таңертеңгi тамақ - бұл пайдалы да, рахат та

III. Қорытынды.

Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еліміздің халқына Жолдауында 2030 жылға дейін экономикалық-әлеуметтік биіктерге көтерілу үшін рухани байлықтың, денсаулықтың қажеттігі атап көрсетілгені мәлім. Шынында да, қазақ "Тазалық - саулық негізі, саулық - байлық негізі" деп бекер айтпаса керек. Гүлденген экономиканы дені сау, саналы азаматтар жасайды. Денсаулықтың қадірін, әдетте, адам ауырғанда ғана білетіні өкінішті-ақ. Денсаулықтың мықты болуы адамның өзіне де байланысты. «Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын іздеген» әлдеқайда тиімдірек. «Денсаулық — зор байлық» Денсаулық- адам өмірінің негізі, тірегі.

Ал сiздерден кiм бiледi, алғашқы тамақтың қаншалықты маңыздылығы бар?! Тамақты бір уақытта жеп ішуде керектігі бар ма? Бұл туралы әлі де ойлануға болады! Бұл болжам менiң келесi зерттеуiмнiң тақырыбы болады.

Сiздiң iлтипатыңызға оқушылар үшiн дайындаған ақпараттық бүктемені ұсынамын. Балалар таңертеңдiк асты рахатпен iшу үшiн мынадай шағын кiтапшаны ұсынамын «Дәмдi және Көңiлдi азықтың 8 рецепттерi» ал балалар өздерi олардан таңертеңгi тамағын даярлайтын тәтті тағамдарды жасап іше алады

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Денсаулықтың бала энциклопедиясы «сау өсу», М: дене тәрбиесi және спорт, 1992.

2. И.М.Скурихин, В.А.Шатерников «Қалай дұрыс және тиiмдi қоректену керек. М: «дәрiгер» журналы, 1986.

3. Ю.Ф.Змановский « Сау бала тәрбиелеймiз», М: «дәрiгер» журналы, 1989

4. Н.Я.Дмитриев, қоршаған әлем: 4 сынып үшiн оқулық. Самара: Баспахана «Оқу әдебиетi», 2008.

5. Дональд Дакка «асханасының құпиялары. дәмдi және көңiлдi азықтың 20 рецепттерi.»