4 .Тарихты зерттегенде географиялық объектілерді білу не үшін қажет, түсіндіріңдер?_ Тарих география пәнімен тығыз байланысты. Тарихты зерттеуге көмектесетін заттар ол географиялық объекттер болып саналады. Егер географиялық объекттер болмаса, біз мысалға алғашқы адамдар қауымдастығының қай жерде пайда болғанын білмес едік, шет елдердің нақты территориясын біле алмас едік. Яғни біз тек бір ғалымның жазба деректеріне, ауызбен айтылған мәліметтерге сүйенер едік. Тарихта бір жердің тарихын білу үшін алдымен ол жердің шекарасын, алатын аумағына қарап, деректерімізді толықтай біле аламыз. Сол себепті тарихты зерттегенде географиялық объекттер негізгі рөлде деп ойлаймын.

_ 2 тақырып.Шығыс Қазақстан тарихын зерттеушілер 1. Негізгі тарихи деректерге анықтама бер: Жазбаша деректер – бұл біз оқу немесе жазу арқылы алатын ақпарат. _ Археологиялық деректер – бұл жер астынан табылған заттай деректер. _ Бейнелеу деректер – бұл белгілі бір жерде бейнеленген, салынған деректер. _Этнографиялық деректер – бұл белгілі бір халықтардың этнографиялық деректерін көрсететін зерттеу. Яғни ол елдің тарихы,ру-тайпалық құрамы, ұлттық киімдері және т.б. 

2 . Өлкетану деректері сипаты бойынша әртүрлі болыпкеледі.Оларкестеніңсолжақбағанындажазылған.Оңжағындағыбағанға сабақтааталғанөлкетану деректерінжазыңдар.Бұлкестені сендер кейінгі сабақтарда дажалғастырып толтырасыңдар.

Өлкетану деректері

3. Кестеге XX ғ. Шығыс Қазақстанда зерттеу жүргізген белгілі археологтарды және олардың зерттеу объектілерін енгіз.

4. Төменде келтірілген пікірлерді мұқият оқып, сұрақтарға жауап бер. «Егер де біз, I Петрдың заманынан бастап қазіргі заманға дейін шетел жазушыларына талғамсыз еліктеумен шұғылданбасақ, білім берудің әртүрлі салаларында өз дербестігіміз болушы еді. Батыс еуропалықтар білім беру саласында әлдеқайда бізден

озыпкеткені және бізге тек оларға ерукерекдепойлағандар қателеседі. Бұл ой біздің ойлау қабілетімізді әлсіретіп және содан кейін біз әр нәрсені ойлауда өз ақылымызбен емес біреудің ақылымен ойлаудыміндет көреміз. Бұл ой әртүрлі ғылымдардың ағарту саласында біздің жетістіктерімізді тоқтатып тұрғандай.Егер де көзсіз француздың жазғанын қайталай берсек, әрине қайталаған сайын біздің ес-ақылымыз да жиі оғаш және жиі қисынсыз бөтен ойлардың айнасындай көрінер.»(В. Радлов).«Біз бұл жерде отырықшы халықтардың мәдениетіне қарамақарсы өркениеттің бір сатысы туралы айтып отырмыз, және де олардың іс-әрекеттеріне, мінез-құлықтарына басқа көз-караспен қарауымыз керек» (В. Радлов). «Бөтенбіреудіңдайынпікірлерін басшылыққа алу, бір нәрсеге өз көзқарасын таныта білмеу, әсіресе отандық тілде жазылған деректерге немқұрайлы қарау:отандық деректерге сенімсіздік білдіріп, еуропалық беделділердің сөзін дәлел етіп ұстау біз үшін дағдыға айналып кеткендей.» (Н. Я. Бичурин). Жазбаша деректердің бәріне сенуге бола ма?Жазбаша деректермен жұмыс істегенде нені ескеруіміз керек? _ Менің ойымша жазбаша жұмыстардыі көбіне сене беруге болмайды,себебі онда әр адам шынмен көрген затын не көрмеген затын, қиялдап ойдан шыңарылған мәлімет ақпараттар ретінде ұсынуы мүмкін.

Ескеру керек: нақты зерттеушінің зерттелген тәжірибесінің нәтижесімен дәлелделген,нақты фактілер келтірілген ақпараттарға сенген дұрыс деп ойлаймын._____________________________________________________________ ___________________________________________________________ ______________________________________________________________ Түрлі жазбаша дерекпен жұмыс істегенде мына жаднаманы қолдан: Тарихи деректермен жұмыс істегендегі жаднама 1. Авторы кім?Құжат қалай аталады? 2. Автор осы оқиғалардың куәгері болып табыла ма? · Автор қай кезде өмір сүрген?· Оқиғалардың болған уақыты?· Автор қай жерде өмір сүрген?· Оқиғалар қай жерде болған? 3. Бәрі автордың жазғанындай болған ба? · Құжаттың ішінде үйлеспеушілік бар ма?· Басқа құжаттармен салыстырғанда үйлеспеушілік бар ма? 4. Оқиғаның неге осылай болғанын автор түсіндіреме, жоқ әлде тек суреттеп тұр ма? 5. Автор өз көзқарасын қалай дәлелдеп тұр? 6. Құжаттың маңызы қандай?

5. Келесі есімдерді өмірбаяндық мәліметтеріне сай орнына қой: Григорий Николаевич Потанин, Александр фон Гумбольд, Николай Михайлович Пржевальский. 1. Ол 1769 ж. Берлинде туған.Оның жастық шағы өнеркәсіп төңкерісі, ғылым мен техниканың әр түрлі саласындағы даму, батыл мұхиттық экспедициялармен географиялық ашылулар мен сәйкес келді.Франкфурттегіжәне Геттингендегі университеттерде оқыды.1790 ж. ол өзінің Франция, Нидерланды және Англия жеріне бірінші сапарына аттанады.Парижге келгенненкейінөзінің бірінші еңбектерін басып шығарады.Аз уақыттың ішінде оның аты Францияда ғана емес, шет елдерде де белгілі болды.17991805 жж.ол өзінің 3 томдық басылымында жазылған және де өзіне дүниежүзілік даңқ әкелгенАмерикадағы саяхатына аттанады. Осы жылдар бойы Ресейге бару оның шексіз далаларын көру ойынан шықпады.Тек 1827 ж. желтоқсанында алпыс жастағы ғалым Ресейге сапарға шығуға жоғары лауазым өкілдерінің келісімін алады.Ол басқарған экспедицияМәскеуді артта тастап, Екатеринбургке, Тобольскге, Барнаулға және одан ары қарай Қазақстанның шығысына қарай бағыт алды.Ғалымдар Алтай таулы аймақтың бас кеніштерін көруге асықты.Саяхатшылар Шемонаиха, Выдриха, Лосиха, Убинск, Быструха, Черемшанка ауылдарынан өтті. 3 күннің ішінде экспедиция бір-бірінежақын орналасқан Ульба өзенінің жоғарғы жағындағы алтын мен күміске бай Риддер және Крюковтегі кеніштерін зерттеп, кептірілген өсімдік жиынтығын жаңа өсімдік түрлерімен толықтырып, порфир, альбит, гранит, кварцтыңкөпүлгілерінжинап алды.Одан әрі олардың жолыБұқтырма бекінісіне дейінУльбинская, Феклистовка, Северная, Александровка, және Березовка ауылдарынан өтті.Осы жерден экспедиция су жолымен Өскеменге одан ары Семейге аттанды. Ресейге саяхаты біткеннен кейін, ұланғайыр кеңістікте әсіресе елдің азиялық бөлігінде қыруар жаңа мәліметтер мен зерттеулер жинап, елге оралганнан кейін сапарластарымен бірге осы еңбекті өңдеуге кірісті. «Менің тынымсыз өмірімде, қысқа мерзімде (6 айдың ішінде) ұланғайыр кеңістікте осыншама идеялармен зерттеулер жинап көрмеппін, - деп жазады ғалым Петербордағы орыс елшісіне.... Ең тамаша есте қалған сәттер: оңтүстік-шығыс бөлігінде Тобольскі мен Томск, Колывань мен Өскемен; керемет швейцариялық өлке Алтайдың Зырянқарлы таулары. Есімде қалған тағы бір керемет нәрсе бәйге мен қазақтың музыкалық мейрамы...». Александр фон Гумбольд

2. Ол 1835 ж. Ақмола облысы Ямышевская станицасында казак офицерінің отбасында дүниеге келді.1846 ж.Омскідегі Сібір кадет корпусына түсіп, Шоқан Уалихановпен бірге оқыды. Оны бітіргеннен кейін жас хорунжий Семейге, одан кейін Омскіге жіберілді.Әскери қызметте жүріп Қазақстанда бірнеше сапар жасады, Верный, Құлжа, Алтайда болды.1862 ж.ол Оралға ең бірінші ғылыми экспедициясына аттанды, 1863 ж.Шығыс Қазақстанға барды.Экспедицияныңнегізгі мақсатыжерді картографиялық суретке түсіру үшін геодезиялық пункттерді белгілеу және Ертістіңжоғарғыжағымен ЗайсанжәнеМарқакөл көлдері туралы ғылыми мәлімет жинау.Олар өзінің саяхатынКөкпектіден бастап, керекті мәліметтерді жинап қайтадан сонда оралды.Қыста ол қайтадан Зайсанға барып, 1864 жылдың жазында экспедиция Тарбағатайдыңшығыс баурайынзерттеужұмыстарынжалғастырды.1865 ж. Томскідегі губерниялық статистикалық комитеттің хатшысы болып тағайындалды, бірақ мемлекетке қарсы әрекеті үшін тұтқындалып, кейіннен Финляндияға жер аударылды.Алайда II Александр жазасын жеңілдетіп, бір жылдан соң сүйікті ісі әдебиет пен география мен айналысуға мүмкіндік туды. XIX ғ. 70-90-шы жылдарында Сібір мен Орталық Азияның аз зерттелген аймақтарында болып, география, ботаника, экономика және этнографиядан көлемді мәліметтер жинады.Сапарларының бүкіл ауыртпалығын бірге көтерген адал көмекшісі, оның әйелі А.В. Лавровская болды, ол оған 1873 ж. үйленген еді. Материалдардыжинауменөңдеуде ол өте үлкенжұмыс атқарды.Экспедиция құрамына енбей, жалақы алмаса да күйеуімен бірге жұмыс істеп, этнографиялық мәліметтерді жинап