Тақырыбы: Отан үшін от кешкендер

Мақсаты: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы жағдай, жеңіске қосқан Қазақстандықтардың үлес, Ұлы жеңістің тарихи маңызы жайлы білімдерін дамыту, ойлау қабілеттерін арттыру, нақты мәліметтерді қабылдау дағдыларын қалыптастыру, жеңістің маңызын түсіндіру арқылы Отанға деген сүйішпеншілік сезіміне, патриоттыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу, өз елінің тарихына қызығушылығын арттыру.

Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап, СТО технологиясының элементтері, слайттар, бейнероллик.

Сабақтың түрі: конференция сабақ.

Сабак жоспары:

1. Фашистік Германияның соғыс жоспары.

2. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында

3. Ауылдастарымыз Ұлы Отан соғысы жылдарында

4. «Ұлы Отан соғысы жайлы деректер» айдары

5. Сергіту сәті

6. “Тақырыптық түйінді сөздер” статегиясы

7. Кері байланыс: «Соңғы сөз»

Сабақтың барысы:

• Балалар, бүгінгі көңіл-күйлерің қандай?

Ендеше, барлығымыз амандасып, сабағымыздың жақсы өтуіне сәттілік тілеп алайық.

• бүгінгі сабағымыздың тақырыбымен таныс болайық: “Отан үшін от кешкендер”. Ендеше бұл сабақ барысында біз бұрынғы алған білімімізді толықтырамыз. Сабақ барысында біз кітаптан, тарих пәні сабағында күнделікті айтып жүрген мәліметтерден гөрі тың мәліметтермен толықтырайық.

• Ұлы Отан соғысы қай жылдары болды?

• Оқушылардың берген жауабын толықтыра отырып, жаңа сабақты түсіндіруге кірісемін.

• Ұлы Отан соғысы 1941-1945 жылдар аралығында болды.

• Еуропада орналасқан Германияда 1933 жылы ұлтшыл-фашистік тәртіп орнады. Жетекшісі Адольф Гитлер болды. 1939 жылы фашистік Германия әлемге иелік ету мақсатында соғыс бастады. 1939 жылы 1 қыркүйекте Польша жеріне басып кірді. 1941 жылы Германия Еуропаның көптеген елдерін басып алды. Енді тек оған қарсы шығатын КСРО ғана қалды. Фашистік Германия КСРО-ны 3-4 ай-дың ішінде басып алу жоспарын жасады. Ол жоспар «Барбаросса» деп аталды.

• 1941 жылы 22 маусымда неміс өскерлері КСРО шека-расына басып кірді. Ұлы Отан соғысы осылай басталды.

• Балалар біз қышқаша бейне ролликті тамашалап алайық содан кейін жалғастырамыз.

• Осы айтылғандарға не қосасындар? (жекелеме оқушылардан сұралады.)

Миллиондаған адамның өмірін жалмаған, əрі мерейін үстем еткен со ғыс халық санасынан ұмытылған жоқ. «Ер басына күн туып, етігімен қан кешкен, ат басына күн туып, ауыздықпен су ішкен» ауыр сын кезең де, біздің ондаған мың жерлестеріміз, кешегі ортақ Отанымыздың бос тан ды ғы мен тəуелсіздігі үшін, жер бетінде бейбіт өмір орнауы жолында кеуделерін оққа тосты. Соғыс жылдары Қазақстанда 14 ат қыштар, 6 атты əскер дивизиясы жəне 7 атқыштар бригадасы жа сақ тал ды. Олар дың бəрі де қысқа мерзімді жаттығудан кейін кезек-кезек май данға аттандырылып жатты. Жалпы, қазақстандық жауынгерлер шай қаспа ған бірде-бір майдан болмаған шығар. Адамзат тарихына көз жіберсек, тіршілік үшін күрес болғандығы анық куəлар табылады. Əр заманның соғысу себебі де, мақсат-мүддесі де, тіпті соғысу əдіс-тəсілдері де сол қоғамның даму еңгейлеріне қарай түрліше болды. «Заманалар өзгереді, заманалармен бірге адамдарда өзгереді» деген екен ежелгі Эллада даналығы . Жұмыр жердің тарихында адамзат талай қоғамды, талай «қылышынан қан тамған» ке зең дер ді өз қолдарымен жасап, табиғат жаратылысына қарсы ке ліп, талай адам тағдырын ессіздің қолындағы жансыз ойыншықтай жан түршігерлік күйге енгізді емес пе? Ұлы Отан соғысының да бізге беймəлім қыры мен сыры көп, деген менде, сол соғыстың нағыз куəгерлерінің қатары азайған сайын, уа қыт

толассыз өткен сайын, ол да қат-қабат тарих болып қалыңдана береді.Əрине, бұл дүрбелеңдегі фашис шапқыншыларының оз быр лы ғын тіл мен жеткізу қиын. Кеңес жауынгерлерінің жанқиярлық ерлігі ғана, дүние ні жалмаған «аждаһаны» тоқтатты. Əсіресе, Мəскеу түбіндегі шайқас шешуші сын болғаны сөзсіз. Жауға қарсы бұл тойтарыста генерал Панфилов дивизиясының атқарған рөлін бүкіл əлем мойындап, жо ға ры бағалады. Ленинград қаласының тұрғындары да 900 күндік қоршауда болып ажалмен арпалысқанда да қазақ жауынгерлері ерлік көрсетуден кенде қалмады. Тізе берсек шегі жоқ ерліктер мен өлім құш қан тағдыр лар... Мектеп оқулықтарына оның бəрін тізіп көрсету мүм кін емес. Төрт жылға созылған соғыс даласында шейіт болған əрбір адам ның

тағ ды ры өз алдына бір тарих, бір ерлік.

1940 жылы жасалған «Барбаросса» жоспарына сай, Германия қысқа мерзім ішінде, Архангельск – Еділ – Астрахань шебіне шығуды көз деді. Бұл қауырт соғыс – блицкригтің негізгі мақсаты еді. «Барбаросса» жоспарын жасағанда КСРО-ны «көптеген ұлттардың жасанды əрі əл сіз бірлестігі», «ішкі бірліктен айырылған этникалық конгломерат (қоспа)» ретінде қарастырылды. Фашистер басып алынған кеңестік ау мақта, Остланд рейхскомиссариаттарын – герман провинцияларын құ руды жоспарлады. Германияның Қазақстанға қатысты жоспары ай қын еді. КСРО-ны жеңгеннен кейін фашистер Орталық Азия мен Оң түс тік Қазақ стан да бірыңғай герман аумағын құруды көздеді… [2]. 1941 жыл дың соңында түрік-монғол халықтарын жою жоспарланған болатын. Не містер дің жоғарғы барлау мектебі болашақ отарлаушы ел дер дің кар талары ның жобасын дайындап, 1942 жылдың басында «Еділ-Жайық» жəне «Үл кен Түркістан» мемлекеттік құрылымдарын құ ру ды жоспарлады. Үл кен Түркістан отарының құрамына Қазақстан, Орта Азия, Татарстан, Башқұртстан, Əзірбайжан, Солтүстік Кавказ, Қы рым, Синьцзянь, Ау ған стан ның солтүстік бөлігі енгізілді. Қуыршақ мемлекеттерді құру арқы лы гитлершілер экономикалық жəне саяси мақсаттарды: ұлы герман империясы үшін қуатты шикізат жəне қосымша азық-тү лік базасына ие болуды, кеңестер елін отарға, оның халқын құл дар ға айналдыруды көздеді. Сондай-ақ Қазақстанның орталық, сол түс тік жəне оң түс тік-шығыс аудандары – Қарағанды, Новосібір жəне Кузнецк «индус трия лық облыстарының» құрамына кіруге тиіс болды. Бұл жерлерге фашистік Германияға қызмет ету үшін украиндар, белорустар мен поляктарды, венгрлер мен Шығыс Еуропаның басқа да ха лық тарын қоныстандыру жоспарланды. Кейінірек қауырт соғыс жос пар ла ры ның күйреуіне байланысты фашистер өз жоспарын қайта қарап, КСРО-ның орыс емес халықтарына өзін-өзі басқаруға уəде беруіне тура келді. Сөйтіп, фашистер бұл халықтарды Мəскеуге қарсы күресте пай да лан бақ шы болды.

Айта берсе айтылмай келген ақиат көп. Негізінен қазақстандықтарды алғы шепке жиберуде де, оларды азғана жаттығудан кейін соғысқа аттандыру да да өзіндік астар бар. Соған қарамастан қазақстандықтан тылда да, соғыста да жанқиярлықпен соғысып, табаны тозып, арқасы жауыр болып жұмыс істеді.

• Сөзімді толықтыру мақсатында мына бейнеролликке назар аударындар. (қысқа метражды фильм көрсетіледі)

• Ал біздің жерлестеріміз туралы не айтасындар? (оқушылар үй тапсырмасы бойынша сөйлейді).

- Ұлы Отан соғысының салдары түрлі статистика мен деректерге толы. Уақыт өте келе жаңа деректер табылып, Жеңістің тарихи маңызы арта түсуде. Назарларыңызға 1941-1945 жылдардағы «Ұлы Отан соғысы жайлы деректер» айдарын ұсынамын.

1). Гитлер Сталиннен гөрі кеңестік әйгілі диктор Левитанды сұмдық жек көрген. Тіпті оның басын кесіп әкелген солдатқа арнайы марапат пен 250 000 марка сыйақы жариялаған. Гитлер оны Кеңес Одағын жаулап алған кезде бірден ату жазасына бұйырылатын адам ретінде тізіміне бірінші етіп жазған. Бірақ Гитлердің бұл «арманы» орындалмай, Левитанға Германияның тізе бүккені мен Жеңіс күнін радио арқылы жариялау бақыты бұйырды.

2). Сталинге кеңестік көлік құрастырушылар «Родина» көлігін таныстырады. Қолбасшыға көліктің өзі ұнағанымен оның атауы ұнамайды. Сталиннің ойынша «Родина» атауы бар зат ешқашан сатылмауы тиіс» болған. Сондықтан көлікке «Победа» деген атау берген. Аталған көліктер Кеңес халқына 50 жылдан астам қызмет етті.

3). Ұлы Отан соғысы әйгілі тарихи қолбасшы Әмір Темірдің қабірін қазғаннан кейін бір күннен соң басталды. Қолбасшының қабірін қазатын кезде діни сенімдегі адамдар ғалымдарға қабірді қазбауын өтінген. Егер оны қазса соғыс басталуы мүмкін екенін де ескерткен. Ғалымдар бұл сөзге иланбай 1941 жылы 21 маусымда қабірді қазады. Арада 1 тәулік өтпей жатып Ұлы Отан соғысы басталды.

 4). Соғыс туралы әндердің қатарында көп айтылатын атақты «Смугланка-Молдаванка» әні 1940 жылы жазылған болатын. Ән 1944 жылы бүкілодақтық патриоттық әндердің қатарында айтылды. Бірақ, Кеңес билігі бұл әннің таралуына белгісіз себептермен тыйым салды. Тек 1974 жылы түсірілген «В бой идут одни старики» фильмінде айтуға рұқсат етілді. Отыз жыл бойы бұл әнге неге сонша тыйым салынғаны әлі күнге дейін құпия болып келеді. Қазіргі кезде кез-келген Жеңіс күні мейрамдары бұл әнсіз өтпейді.

5). Мәскеуді жаулап алмақ болған немістер кеңестік ғалымдарды «ақымақ» санаған. Себебі, Кеңестік ғалымдар жасаған Мәскеу қаласының картасынан Кремльді іздеген немістер оны картадан тапқанымен, шынайы өмірде таба алмайды. Әсіресе немістің бомбалаушы ұшақтарының ұшқыштары Мәскеуді бомбалаған кезде Кремльді таппай әуреге түскен. Тіпті оның бар екеніне сенімсіздік танытқан. Қаланың төбесінен қанша барлау жұмыстарын жүргізсе де Кремльді таба алмайды. Кейіннен белгілі болғандай, Кеңес үкіметі жаудан қорғану үшін Кремльдің күмбездерін қара түске бояп, оның мұнараларын өртенген кейіптегі үйлер тәрізді етіп декорациялаған. Кремльге жақын барлық ғимараттар да бомбадан кейінгі ғимарат қалдықтары тәрізді түспен боялады. Осылайша кеңестік ғалымдар мен архитекторлар Кремльді сақтап қалған еді.

6). Ұлы Отан соғысының тарихында екі Гитлер болды. Немістерге қарсы соғысқан кеңестік бір солдаттың фамилиясы да Гитлер болатын. Кейін оның Гитлер деген фамилиясы Гитлев болып өзгертілген деген деректер бар.

7). Соғыс тарихында өз еркімен жалғыз өзі немістерге қарсы шайқасқан кеңестік жауынгер туралы көпшілік біле бермейді. Тверь қаласын жаудан тазартуға аттанған жауынгердің бұл жоспары ротадағы өзге жауынгерлерге белгісіз еді. Жауынгер (аты-жөні айтылмайды – Авт.) түн ортасында танкке отырып, Тверь қаласына аттанады. Түн ішінде фашистердің армиясын дүрліктірген жауынгерге қаладағы бүкіл неміс әскері қарсы шығады. «Қалаға кеңес әскерлері басып кірді» деп қорыққан неміс әскерлерінің көбі қаладан қашып та үлгереді. Қалада жалғыз танкпен шайқас болып жатқанда көмекке келген кеңес әскерлері қаланың бір бөлігін азат етеді. Есімі аталмайтын бұл жауынгер осы ерлігі үшін генерал Коневтің қолынан «Қызыл жұлдыз» орденін алады.

  8). Ұлы Отан соғысы Екінші дүниежүзілік соғыстың шеңберінде болғаны белгілі. 1945 жылы Германияны тізе бүктірген КСРО әскерлері оның одақтасы Жапонияны да тізе бүктірді. Сол уақытта Кеңес әскерлерінен қатты қорыққан Онода Хиро есімді партизан соғыстың аяқталғанына сенбей орман арасында жалғыз өзі партизандық жұмыстарын жүргізе берген. Тек арада 29 жыл өткен соң (1974 жылы) оны тауып алған әскерилер соғыстың аяқталғанын жеткізеді. Әскерилердің де бұл сөзіне сенбеген ол тек жапондық командирдің сөзінен кейін ғана қаруын тастап бейбіт өмірге араласа бастаған.

9). Ұлы Отан соғысы кезінде кеңестік 667 баланы құтқарып қалған кісінің есімін айтуға тыйым салынған. Тыйымды салған ерлік жасаушының өзі. Ол бұл ісін азаматтық борышы ретінде санайды және «бұл іске бола марапатталуға тиіс емеспін» дейді.

 10). Берлин қаласына тасталған алғашқы бомбадан адамдар зардап шекпеген. Бомба зоопарк үстіне түсіп, тек бір піл ғана мертіккен.

Сергіту сәті (оқушылар «Ұлы Жеңісті жырлаймын» тақырыбында ән-жырларын оқиды)

Сабақымызды түйіндемес бұрын ой жинақтап алайық. Сонымен бар ойымызды мына сөйлемге сыйдырып көріндер.

“Тақырыптық түйінді сөздер” статегиясы: «Қазақстан 1941-1945 жылдар аралығында нағыз соғыс арсеналы болды себебі, ....»

- Балалар енді бар ойымызды жинақтап болсақ, «соңғы сөзге» кезек берейік.

-Сабаққа қатысқандарыңа рахмет. Алда келе жатқан жеңіс күнімен барлығыңызды құттықтаймын.