Ұлттық құндылықтар – тәрбие негізі

Кіріспе

Ұлттық құндылықтар – бұл әрбір халықтың мәдениеті мен дәстүрінің негізі. Қазақ халқының ұлттық құндылықтары ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, тіл, өнер, салт-сана және рухани мұралар арқылы қалыптасады. Балабақшадағы тәрбие осы құндылықтарды бала бойына сіңіріп, ұлттық рухта тәрбиелеуге бағытталуы тиіс.

Негізгі бөлім

1. Ұлттық құндылықтардың маңызы

Баланың жеке тұлға болып қалыптасуында ұлттық құндылықтардың рөлі зор. Ол баланың ата-анасына, қоршаған ортаға, Отанына деген сүйіспеншілігін арттырып, өзіндік санасын дамытады. Балабақша жасында ұлттық тәрбиені үйретудің маңызы ерекше, себебі дәл осы кезеңде баланың мінезі мен дүниетанымы қалыптасады.

2. Қазақ халқының ұлттық құндылықтары

Тіл – қазақ тілін дұрыс меңгерту арқылы баланың ұлттық санасын нығайту.

Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар – Наурыз мейрамы, бесікке салу, тұсау кесу сияқты дәстүрлерді таныстыру.

Қазақтың ұлттық ойындары – асық ату, тоғызқұмалақ, ақсүйек сияқты ойындар арқылы баланың ойлау қабілетін дамыту.

Қолөнер мен сәндік өнер – киіз басу, ою-өрнек салу сияқты ұлттық өнер түрлерін үйрету.

Музыка мен әдебиет – халық әндері, күйлер, ертегілер мен мақал-мәтелдер арқылы рухани тәрбие беру.

3. Балабақшада ұлттық құндылықтарды үйрету әдістері

Ұлттық киімдер мен бұйымдарды қолдану арқылы көрнекі сабақтар өткізу.

Ертегілер, аңыз-әңгімелер арқылы тәрбиелік мәні бар әңгімелер айту.

Ұлттық ойындарды ойнатып, балалардың танымдық қабілеттерін арттыру

Қазақ халқының ұлттық ойындары – балалардың денсаулығын нығайтып, ой-өрісін кеңейтетін, ептілігін арттыратын ерекше тәрбие құралы. Ұлттық ойындар тек көңіл көтеру мен ермек үшін ғана емес, сонымен қатар ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан мәдени мұра, ұлттық тәрбиенің ажырамас бөлігі болып табылады.

Балабақшадағы тәрбиенің басты мақсаты – балаларды жан-жақты дамыту, олардың дене бітімі мен ойлау қабілетін қалыптастыру. Қазақтың ұлттық ойындары бұл мақсатқа толық сәйкес келеді. Ойын барысында бала өзінің қоршаған ортамен байланысын нығайтып, өзара қарым-қатынасты үйренеді. Сонымен қатар, ұлттық ойындар арқылы балалар халқымыздың дәстүрі мен мәдениетін бойына сіңіреді.

Қазақтың ұлттық ойындарының тәрбиелік маңыздылығы,

балабақшадағы тәрбие жұмысына ұлттық ойындарды енгізу баланың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Олардың маңызы бірнеше бағытта көрінеді.

Дене шынықтыру және қозғалыс белсенділігі:

Ұлттық ойындар балалардың қозғалыс белсенділігін арттырады, денсаулығын нығайтады, ептілік пен икемділікті дамытады. Мысалы, «Ақсерек-көксерек», «Арқан тарту» сияқты ойындар баланың бұлшық еттерін шынықтырады.

Ақыл-ой және логикалық дамуы:

Ойындар баланың ойлау қабілетін жақсартып, жылдам шешім қабылдауға дағдыландырады. «Тоғызқұмалақ» сияқты стратегиялық ойындар зейінділік пен математикалық ойлауды дамытады.

Қарым-қатынас және әлеуметтік дағдылар:

Балалар топпен ойнап, бір-бірімен қарым-қатынас орнатады, көшбасшылық қасиеттерін шыңдайды, достық пен татулықтың маңызын түсінеді.

Эмоционалдық және рухани даму:

Ойындар баланы жігерлі, батыл, табанды болуға үйретеді. Қазақтың ұлттық ойындары арқылы балалар өздерінің рухани және мәдени құндылықтарын меңгереді.

Балабақшада қолдануға болатын ұлттық ойындарға тоқтала кетсек,балабақша жасындағы балаларға арналған ұлттық ойындарды үш негізгі топқа бөлуге болады:

1. Қимыл-қозғалыс ойындары

Бұл ойындар балалардың қозғалыс белсенділігін арттырып, олардың денсаулығын нығайтуға бағытталған.

«Ақсерек-көксерек»

Ойыншылар екі топқа бөлініп, бір-бірінен белгілі бір қашықтықта тұрады. Бір топ екінші топтың ойыншыларын шақырады:

«Ақсерек, көксерек, бізден сізге кім керек?»

Қарсы топтан бір бала жүгіріп келіп, екінші топтың қорғанысын бұзып өтуге тырысады. Егер өте алмаса, сол топтың құрамында қалады.

«Арқан тарту»

Балалар екі топқа бөлініп, арқанды екі жаққа тартады. Қай топ қарсыласын өз жағына тартып алса, солар жеңімпаз болады. Бұл ойын балалардың күшін арттырып, бірлікке баулиды.

«Асау мәстек»

Бұл ойында балалар аттың рөлін ойнайды. Бір бала «шабандоз» болса, екіншісі «ат» болып, жүгіріп жарысады. Ойын балалардың ептілігін арттырады.

2. Ойлау мен зейінді дамытуға арналған ойындар

Бұл ойындар балалардың есте сақтау қабілетін, ойлау дағдыларын дамытуға көмектеседі.

«Тоғызқұмалақ»

Қазақтың дәстүрлі зияткерлік ойыны. Бұл ойын сандармен ойлауды, стратегиялық шешім қабылдауды және математикалық қабілетті дамытады. Балабақша жасындағы балалар үшін ойынның жеңілдетілген нұсқасы қолданылады.

«Сақина салу»

Балалар шеңбер жасап отырады. Ойын жүргізуші қолына сақина алып, кезекпен барлық балалардың қолына тигізіп өтеді. Бір балаға сақинаны білдірмей қалдырады. Басқа балалар сақинаның кімде екенін табуға тырысады. Бұл ойын зейінділік пен байқағыштықты дамытады.

«Аңшылар»

Бір бала «аңшы», қалғандары «қоян» немесе «қасқыр» болады. Аңшы аңдарды ұстап алу керек. Бұл ойын балалардың жылдамдығы мен қимыл координациясын дамытады.

3. Табиғатпен байланысты ойындар

Қазақ халқы табиғатпен етене байланыста өмір сүрген. Сол себепті балаларға қоршаған ортаға деген сүйіспеншілікті ұлттық ойындар арқылы сіңіруге болады.

«Қаздар қайтқанда»

Бұл ойында бір бала «қасқыр», қалғандары «қаз» болады. Қаздар бір-бірінің артына тұрып, суға (анықталған сызық) жетуі керек. Қасқыр оларды ұстап алуға тырысады.

«Қой бағу»

Балалар қойшы мен қойлардың рөлін ойнайды. Қойшы қойларды жинап, арнайы жерге айдауы керек. Бұл ойын балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелейді.

Ұлттық ойындарды ұйымдастырудың әдістемесін қоса кетсек.

Балабақшада ұлттық ойындарды тиімді қолдану үшін оларды дұрыс ұйымдастыру маңызды:

Баланың жас ерекшелігін ескеру,әр ойын баланың жасына сай болуы керек. Мысалы, қарапайым ойындар 3-4 жасар балаларға, ал күрделірек ойындар 5-6 жастағы балаларға арналған.

Қауіпсіздік ережелерін сақтау

Балалардың қауіпсіздігі әрқашан басты назарда болуы керек. Сондықтан ойын алаңының қауіпсіз екеніне көз жеткізіп, балаларға ойын ережесін дұрыс түсіндіріп ,ойындарды жүйелі түрде өткізу керек.

Ұлттық ойындарды күнделікті тәрбие жұмысына енгізу олардың тиімділігін арттырады. Ойындар дене шынықтыру сабақтарында, серуен кезінде немесе арнайы ұйымдастырылған шараларда қолданылуы мүмкін.

Балаларды белсенді қатыстыру

Ойын кезінде әр бала белсенді болуы керек. Тәрбиеші барлық балаға мүмкіндік беріп, олардың қызығушылығын арттыруы қажет.

Қортындылай келсек,қазақтың ұлттық ойындары – балабақшадағы тәрбиенің маңызды құралы. Олар балаларды ептілікке, ұйымшылдыққа, ойлау қабілетін дамытуға үйретеді. Сонымен қатар, ұлттық мәдениетімізді насихаттау, балаларға халқымыздың салт-дәстүрлерін үйрету тұрғысынан да маңызы зор.

Балабақшада ұлттық ойындарды кеңінен қолдану арқылы біз дені сау, ойы зерек, ұлттық құндылықтарды құрметтейтін, жан-жақты дамыған ұрпақ тәрбиелей аламыз.