Материалдар / «Тәуелсіздік Қазақстанның мәдени – тарихи және әлеуметтік-экономикалық даму аспектілері» баяндама.docx

«Тәуелсіздік Қазақстанның мәдени – тарихи және әлеуметтік-экономикалық даму аспектілері» баяндама.docx

Материал туралы қысқаша түсінік

«Жаңа ғасыр мен жаңа мың мың жылдық табалдырығын егемен ел, тәуелсіз ұлт болып аттадық. . Ал тәуелсіздік дегеніміз – этностың, халықтың ұлттық мемлекет құруы туралы қиялынан, арманынан, мақсатынан, мұрат биігінен туындайтын дүниетаным.

Ұзақбаева Шарапат Қойшыбайқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

10 Сәуір 2018

1080

0 рет жүктелген

Қосымша білім беру Баяндамалар, реферат Барлық сыныптар

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Ұзақбаева Шарапат Қойшыбайқызы №3 шағын орталықты орта мектебінің тәлімгері.Жамбыл облысы Т.Рысқұлов ауданы

«Тәуелсіздік Қазақстанның мәдени – тарихи және әлеуметтік-экономикалық даму аспектілері»«Жаңа ғасыр мен жаңа мың мыңжылдық табалдырығын егемен ел, тәуелсіз ұлт болып аттадық. Асан-Қайғы жырлаған Жерұйыққа, ақын-жырауларымыз, би-шешендеріміз аңсап, мұрат еткен ел азаттығы мен тәуелсіздігіне қиын-қыстау кезеңдерді біршама артқа тастап өз арманымызға жеттік. Ал тәуелсіздік дегеніміз – этностың, халықтың ұлттық мемлекет құруы туралы қиялынан, арманынан, мақсатынан, мұрат биігінен туындайтын дүниетаным. Осылай болғандықтан тәуелсіздіктің нақтылы саяси жетістігі, биігі-ұлттық мемлекет – деп еліміздің белгілі академигі Ғарифолла Есім атапкөрсеткендей, тәуелсіздікке ие болған жиырма алты жылдың ішінде еліміз ішкі және сыртқы саясатында үлкен байсалды қадамдарымен, экономикада батыл бастамаларымен бүкіл әлемге танылды, рухани өмірге көптеген жаңа өзгерістер әкелді. Сондықтан да еліміздің мәдени-өркениеттік даму аясындағы жетістіктерін, сол жетістіктерге жетудегі өзіндік мәселелерін сараптау күн тәртібінде аса өзекті болып табылады. Бұл ретте мемлекеттік бағдарлама «Мәдени мұраның» бергені де, берері де мол. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы – мәдени, экономикалық және әлеуметтік капитал, жалпы адамзаттық мәдениеттің құрылымдық бөлігі, этнос, қоғам, адам парасатының дамуы мен құрылуының бастауы, тарихи естеліктердің маңызды қоймасын жасау және қорғау бағдарламасы. Ежелгі тарихтың негіздерін бүгінгі күнмен қосатын жолды құрап, уақыттың үзіліссіз байланысын көрсететін қазіргі дау-дамайдағы адамзатқа қажетті көп қырлы қоғамның тарихи тәжірибесін зерттейді. Мәдени мұра – орны толмас құнды рухани, мәдени, экономикалық және әлеуметтiк қазына. Мұра – осы заманғы ғылым, бiлiм мен мәдениеттiң де қайнар көзi. Бұл, табиғи байлықтарымен қатар, ұлттық өзiн-өзi сыйлауы мен әлемдiк қоғамдастықты мойындатуына басты негiз болып табылады.Мәдени мұра бағдарламасы аясында елiмiздiң тарихи-мәдени мұрасын зерделеу, айрықша маңызы бар тарихи-мәдени және сәулет ескерткiштерiн қайта қалпына келтiру жөнiнде ауқымды жұмыс атқарылды. Бүгiнгi күнi мемлекеттiк мұражайларда екi миллионнан астам мәдени құндылықтар сақталуда. Ұлттық мәдениет пен жазудың сан ғасырлық тәжiрибесiн қорыту, әлемдiк ғылыми ой-сананың, мәдениет пен әдебиеттiң үздiк жетiстiктерi негiзiнде гуманитарлық бiлiмнiң мемлекеттiк тiлдегi толыққанды қорын құру жөнiнде жұмыс жүргiзiлдi. Мемлекеттiк бағдарламаны iске асыру барысында 35 тарих және мәдениет ескерткiштерiнде жаңғырту жұмыстары, 30 қалашық, қоныс, тұрақ пен қорғанда археологиялық зерттеу жұмыстары жүзеге асырылды. Қытай, Түркия, Моңғолия, Ресей, Жапон, Египет, Өзбекстан, Армения, АҚШ, бiрқатар Батыс Еуропа елдерiне ғылыми-зерттеу экспедициялары ұйымдастырылып, ғылыми ортаға бұрын белгiсiз болып келген Қазақстанның тарихы, этнографиясы, өнерi туралы бес мыңға жуық қолжазба мен баспа басылымдары табылды. Экспедициялар барысында тек Қытайдың өзiнде ғана Қазақстанның тарихы мен мәдениетiне қатысты бұрын зерттелмеген үш жарым мыңға жуық тың дерек табылды. Осы зерттеулердiң нәтижесiнде, қазiр Қазақстанда қазақ хандары мен сұлтандарының Қытай, Қоқан, Хиуа және де басқа шектес жерлердiң билеушiлерiмен хат алмасуы жөнiнде көптеген тарихи маңызды деректер жиналды, бұрын белгiсiз қыпшақ жазбаларын иеленілдi.Жүздеген жазба ескерткiштер Еуропа мемлекеттерiнiң кiтапханалары мен дипломатиялық мұрағаттарынан табылды. Шет елде Орталық Азиядағы көне көшпелi халықтардың шаруашылық құрылысы мен антропологиялық түрiне, олардың тiлдерiнiң өзара ықпалына және өзара қарым-қатынастарына қатысты этнологиялық деректердiң табылуының маңызы айрықша зор.Қожа Ахмет Иассауи кесенесi мен Тамғалы археологиялық кешенi сияқты екi ғажайып ескерткiш ЮНЕСКО-ның Дүниежүзiлiк Мұралар Тiзiмiне ендi. Аталған тiзiмге ұсынылған келесi ескерткiш ежелгi Отырар қаласы болып отыр.Мемлекеттiк бағдарлама аясында 230 аталым кiтап жарық көрдi, арасында тарих, археология, этнография жөнiндегi аса құнды сериялар, жаңа энциклопедиялық сөздiктер бар. Мысалы, «Бабалар сөзi» сериясы жүздеген жылдар бойы жасалған қазақ халқының бай ауыз әдебиетiн жинақтауға мүмкiндiк берсе, «Қазақтың ата заңдары» жинағы қазақ халқының құқықтық санасының даму тарихын ашып көрсетедi. Егемендi Қазақстанның бүгiнгi өмiрi мен оның жан-жақты даму перспективаларын мәдени мұрасыз елестету мүмкiн емес. Мәдени мұра сана-сезiмдi қалыптастыру негiздерiнiң бiрi, iзгiлiк пен отаншылдық құндылықтар сабақтастығын орнықтыруда зор әлеуетке ие.Мәдени мұраның экономикалық ресурсын жұмылдыру – елдi қайта жандандырудың негiзi. Тарихи ортаның сақталуы республикамыздың инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз етедi. Ол, сонымен қатар, бүкiл қазақстандық қоғамдастықтың игiлiгiне айналар жанама артықшылықтардың шеңберiн кеңейтуге де алып келедi. Мәдени мұраны сақтау саласындағы мемлекеттiк саясаттың базалық қағидаты – бұл жұмыстың мемлекетiмiздiң экономикалық және әлеуметтiк дамуы аясында ғана тиiмдi болатындығына негiзделген кешендi көзқараспен қарау. Мәдени мұраны сақтау орнықты даму стратегиясының шешушi элементi болуға тиiс.Мәдени мұра бағдарламасы халықтың үлкен мәдени мұрасын, оның ішінде заманауи ұлттық мәдениет, фольклор және салт-дәстүрлерін; ұлттық тарих үшін ерекше маңызы бар тарихи-мәдени және сәулет ескерткіштерін қалпына келтіру; ұлттық әдебиет пен жазбаның ғасырлар бойындағы тәжірибесін жалпылау; мемлекеттік тілде әлемдік ғылыми ойлар, мәдениет және әдебиет жетістіктерінің үздіктері негізінде толымды қор жасауды зерттеу жүйесін құрды. Қазақ мәдениеті мен салт-дәстүрі дүние жүзі халықтарының мәдениеті мен салт-дәстүрінен көп ілгері болып келді, оның тұнып жатқан асыл маржандарын толықтай жинақтап қазіргі жастарға жеткізу жаһандық өркениет аясында ұлттық бірегейлікті сақтайды.Әр халықтың өзіне тән тән, тарихи-әлеуметтік даму ерекшеліктері мен өмір-тіршілігіне, тұрмыс-салтына, дәстүрлеріне байланысты дүниетанымдық, рухани-материалдық, мәдени құндылықтары қалыптасады. Қазақ халқы бай тарихтың иесі. Қазақ даласы әлемге «Екінші ұстаз» атанған әл-Фарабиді, Ж. Баласағұн, Ахмет Иассауи, М. Қашғари, Қадырғали Жалаири секілді ғұламаларды берді. Олардың еңбектері ортағасырдағы Орта Азиялық ренессанс кезеңінің мәдени өміріне зор үлес қосқан асылдары болып табылады. Әсіресе, әл-Фарабидің сан-салалы ғылыми еңбектері тек Ибн Сина, Бируни, Хорезми, Омар Хайям, Хафиз секілді Таяу немесе Орта шығыс ғұламаларының ой-пікірлеріне ғана емес, сонымен бірге Еуропа ғылымына да ықпал етті. Қазақстанның мәдени қазыналарын тауып, бүгінгі ұрпақтың ол байлықты сақтауына, танып білуіне, рухани мәдениет саласындағы білімін дамытуға ұсынған еліміздің ғұлама ғалымдарының қажырлы еңбектері қазақ халқы ұйысуының асыл арналары болып табылады. Есік қаласынан табылған «Алтын адам» ескерткішінен бастап, Орхон-Енисей тас жазулары, кең байтақ жеріміздің әр аймағынан табылып жатқан ежелгі мәдениет жәдігерлері, көне сәулеттік ескерткіштер, халық шеберлерінің қолөнер туындыларының үлгілері – осының бәрі Қазақстан мәдениетінің қазынасын байыта түсіп, бүгінгі ұррақтың рухани білім көзіне айналды.Қазақ халқы ұрпағының «Сегіз қырлы – бір сырлы» азамат болып дамуын, ғасырлар бойы қалыптасқан рухани мәдениет құндылықтарының тәлімдік мүмкіндіктерін тиімді пайдалана отырып жүзеге асырып келді. Ол құндылықтардың негізін халқымыздың – әдеби, музыкалық, кәсіби, тұрмыстық фольклоры құрайды. Халқымыздың ауыз әдебиеті шығармашылығы ұрпақ тәрбиелеуге өлшеусіз үлес қосты және әлі де үлес қосып келеді. Қазақ фольклоры тілінің бейнелілігімен, көптеген мақал-мәтелдерінің мәнділігімен, мазмұндық өткірлігімен аса құнды қазына. «Өнер алды – қызыл тіл» деп, «Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін» шешкен ата-бабаларымыз, халықтың өмірі мен тұрмыс-тіршілігінің алуан түрлі жақтарын қамтитын өзінше бір жылнама болатын, ұрпақтарға тәлім болатын асыл мұра қалдырған. Сол бай құндылықтардың ішінде патриотизмді дәріптейтін мұра – батырлық дастандар. «Алпамыс», «Қобыланды», «Қамбар батыр», «Едіге», «Сырым батыр» т.б., «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» кезіндегі елін, жерін сырт даулардан қорғаған Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай сияқты мыңдаған қазақ батырларына арналған көптеген дастандар, өз халқының мүддесі, арман-тілегі, туған жері үшін жан аямаған батырларға деген халықтың сүйіспеншілігі, азаматтарының рухани жан дүниесінің беріктігі, ерлігі мен патриоттық қасиетін баяндайтын, сол сияқты «Қыз Жібек», «Айман-Шолпан», «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» және т.б. лиро-эпостық жырлар мазмұны рухани тазалықты, адамгершілік пен махаббатты паш ететін халқымыздың этномәдениетінің асыл қазыналары. Қазақ халқының музыкалық және поэзиялық шығармашылығында жырлаған халықтың Отан-анаға, туған жерге, көз жетпейтін ұлан-байтақ қазақ даласына, оның табиғат байлығына деген сүйіспеншілігі музыкалық және эстетикалық тәрбие құралы болды.Сондықтан да қай кезде болмасын жыршылар, күйшілер, өлеңші-әншілер қазақ халқының музыка мәдениетін сақтау мен байытуда маңызды рөл атқарды. Олар өздерінің әндерінде халықты отансүйгіштікке, ұлтына деген адалдыққа, әділетке шақырып, жақсылықтың жеңіп шығатынына сенуге, жамандықпен күресе білуге, жақсы атаулыға ұмтылуға дәріптеп отырды. Бұл ретте музыка теориясын зерттеген, ноталық жазуды дүниеге әкелген әл-Фарабиді, күй атасы Қорқыттан бастап Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина т.б. күйші композиторларымызды; қазақтың музыка өнері саласындағы мәдениеттің эстафетасын жоғары көтеріп, бүкіл әлемге паш еткен: К. Байсейітова, Н. Тілендиев, Е. Серкебаев, Р. Бағланова, Б. Төлегенова, Ә. Дінішев секілді өнер тарландарын мақтан тұтамыз. Қазақтың ұлттық мәдениет құндылықтарының бір саласы –халықтың кәсіби және тұрмыстық фольклоры. Халқымыздың тарихи-шаруашылық, тұрмыс-тіршілік болмысына байланысты: аңшылығы, саятшылығы, ағаш, тері, жүн өңдеуге қатысты қолөнері, зергерлік өнері және т.б. өнерлері. Әсіресе, халық данышпандығының бар асылын бойына жинаған сәндік-қолданбалы өнері –халқымыздың қоршаған өмір шындығын музыкалық, поэтикалық және басқа эстетикалық дәстүрлер аясында эмоциялық сезімдері мен эстетикалық талғамдарын қалыптастырған ұлттың қайнар көзі. Бұл саладағы өткенгі және қазіргі қолөнер бұйымдары, халқымыздың көркем-шығармашылық дәстүрлері мен рухани-материалдық мәдениетінің құндылықтарын сақтауға, игере отырып байыта түсуге жетелейді. Халқымыздың кәсіби және тұрмыстық фольклорын жан-жақты зерттеген: Ә. Марғұлан, К. Ақышев, Х. Арғынбаев, Т. Басенов, Б. Байжігітов, Ө. Жәнібеков, С. Қасиманов, Э. Масанов т.б. еңбектерінде ұлттық қолөнер түрлерінің дамуы, философиялық, тарихи, этнографиялық, мәдениеттанымдық аспектілері, рухани-материалдық құндылық ретіндегі әлемдік мәдениет аясында алатын орны және тәлімдік маңызы бағаланған.«Түркілер ұғымында Мәңгілік мақсатты көздемеген іс оңбайды, оны Тәңірі жарылқамайды» . Сондықтан да, елдік пен бірлік жолында ерік-жігерімізді аямауымыз, мемлекетіміздің тәуелсіздігін баянды ету үшін барлық қажыр-қайратымызды салуымыз «Мәңгілік ел» жолындағы мақсат-мұрат, парызға деген адалдығымыз болмақ. Ата-бабаларымыздың тасқа таңбалап, мәңгіге жазып қалдырған кемеңгерлеріміз жалғастырып, дамытқан сан елдің өзара береке бірлігі мен татулығын, бейбітшілігін тілейтін іргетасы өзара түсіністікке негізделген «Мәңгілік ел» нысанасы, «кемел қоғам» ілімінің иісі түркі жұрты ғана емес, адамзат қоғамына берер тәсілі, тағылымы мол.Еуразиялық идея Шығыс пен Батыс идеяларымен салыстырғанда өзіндік ерекшелігі бола тұра, оларға кереғарлық жасамайды, олармен бір қатарда айрықша тұрмайды. Керісінше, екі идеяны да жандандырып, мәдени-рухани жағынан біріктіреді, синтездейді. Ол дүниені жаңғырту мен адамды рухани жетілдіруді бір-бірінен алшақтатпайды, керісінше, жақындатады, толықтырады. Басқаша айтқанда, адамның материалдық-практикалық іс-әрекеті рухани-адамгершілік бастамасымен молығады; өз кезегінде адамның рухани-адамгершілік тұрғыдан дамуы дүниеден сырт қалуды емес, қайта ол нақтылы іс-әрекетті талап етеді. Сондықтан елімізде 2004-2006 және 2007-2009 жылдарға арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы іске асырылды. Бай мәдени мұраны игеру бүкіл қоғамның рухани жаңаруының негізі болып табылады. Ұлттық дәстүрді тарихи қалыптасқан берік дәстүр ретінде қарау, ол: біріншіден, адамдардың, халықтың материалдық және рухани мәдениетіне тартылуына әсер етеді; екіншіден, халықтың тарихи танымын қалпына келтіреді, ұлттық психологияны дамытады, ұлттық дәстүр, өз Отаны мен халқына деген сүйіспеншілік пен құрметті күшейтеді. Ұлттың өзін-өзі тануына, жеке адамда өз халқының ерліктері арқылы ұлттық мақтаныш пайда болады .Дегенмен, тарихи үрдістер барысында, әсіресе қазіргідей ғаламдану үрдісінің жедел қарқынмен дамып келе жатқан кезінде ұлттық дәстүрдің, тіпті ұлттық дәстүрге деген көзқарастың өзінің айтарлықтай трансформацияға ұшырауы мақсатымызға күмәнмен қарауға итермелейді. Қазақ елінің әлемдік кеңістікте өз жолын таңдауы әрбір қазақтың емін-еркін өмір сүруінің кепілі. Ол сөзсіз ұрпақтар қамы деген ұғыммен үндеседі. Ел болу, мемлекет құру сонау түркі заманынан желісі үзілмей келе жатқан ұлттық арман-аңсар. Ел болу – болашаққа ашылған даңғыл жол. Бүгінгі қазақ ұлты – бұрынғы көшпенді тұрмысқа бейімделген дала халқы емес. «Бүгінгі қазақ ұлты – бұрынғы «қызыл идеологияның» қыспағындағы бодан халық та емес; бүгінгі қазақ ұлты – өркениет орталығы саналатын қала халқына айналып, сапалық жағынан көп ілгеріледі, бүтіндей аграрлық жағдайдан гөрі, индустриялық-инновациялық мемлекет құруға көшіп отыр. Сонымен бірге «Мәңгі ел» ұлттық идеясымен қаруланған тәуелсіз халық. Қысқаша айтқанда, ұлттық тәрбие – ұлттық сана-сезімі жоғары болашақ маман жастарды тәрбиелеуге негізделген білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі. Мақсаты – ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпы адамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеу. Міндеті – мәдени-әлеуметтік өзгермелі жағдайдағы ұлттық тәрбиенің діңгегі – ана тілі болып қалатынын негіздеу; қазақ тілі мен тарихын, мәдениеті мен ділін, салт-дәстүрі мен дінін құрметтеу рухында жастардың ұлттық интеллектуалдық мінез-құлқын қалыптастыру; бүгінгі қазақ елінің индустриялық-инновациялық жүйесінің дамуын қамтамасыз ететін жоғары парасатты ұлттық сипаттағы белсенді іс-әрекетке тәрбиелеу; білім және мәдени рухани тұрғыда басқа өркениеттермен бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету; қоғам мен адам, адам мен табиғат қарым-қатынасының өркениеттілік сана-сезімін ұлттық рухта қалыптастыру» . Ұлттық идея – талай ұрпақтың еңбегімен, қуаныш-қайғысымен сараланған рухани дүние. Бұл қайталанбас байлық өмірге ұлттық өзіндік тарихи болмысымен келген, сол себептен де ол ұлттық дүниетанымның айнасы. Көп этносты, көп конфессиялы Қазақстан қоғамы сияқты күрделі қоғамда идеяларға қойылатын басты талап, ол ел тұтастығын қамтамасыз ете алатын күшке ие болу кажеттілігі. Қоғамның барлық мүшелерінің жоғын жоқтап, бәрінің мүддесін бірдей қорғайтын идеялар мен көзқарастар ғана тұтастықты сақтауға көмектеседі. Көпэтносты Қазақстан жағдайында халықтың бірлігін сақтайтын, тәуелсіз мемлекет құру жолындағы олардың ерен еңбегін, қажымас жігерін тасытатын идеялардың бірі ретінде қазақ халқының рухани түлеу идеясының потенциалын пайдалануды ұсыну да осы талап-тілектен туған шаралар. Бар қазақтың бір қазақ ретінде ұйысуының нәтижесі Мәңгілік ел идеясының жүзеге асуына негіз болары анық. Туған ел – патриотизмнің, отансүйгіштіктің қайнар бұлағы болуы үшін қазақ елінің азаматтары тегіс, әсіресе, қазақтар бай, ауқатты болулары керек. Материалдық мұқтаждықтан ада болған елдің сөзі ғана өтімді болатыны ешкімге құпия емес. Сонымен қатар дәстүр және халық дәстүрінің мәңгілігі ұлттық кодтың сақталуының бірден бір шарты болып табылады. Дәстүр – ауқымды ұғым, қоғам, тіл, тарих, мәдениет, дін және діл – оның құрамдас бөліктері. Ел бірлігі – буындар арасындағы сабақтастық, сабақтастық – мәңгілік ел идеясының өзегі. Осы бағытта отандық ғылымда жаңа түсініктер, ұғымдар пайда болды. Олар: «қаны бір қазақ», «қазақтың алтын ғасыры», «қазақ мемлекеті» (оның қазақтың демографиясы әрі тіліне қатыстылығы), «мәңгілік ел», «қасиетті қазақ даласы», «қазақ халқы ұлы тарих иесі», «ұлттың генетикалық коды», «ел бірлігі», «қазақтың бірлігі – шежіре бірлігі». Бұл әрине барша қазақ үшін қуантарлық жағдай болып табылады және оның баянды болуы жүрегі қазақ деп соққан азаматтарға тікелей байланысты. Осы орайда бүгінгі атқарып отырған істеріміз, айтар сөздеріміз, көрсеткен өнегеміз, тәрбиеміз, біліміміз, ниетіміз, үмітіміз, арманымыз, қиялымыз еліміздің мәңгілік болуына қызмет етуде.

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!