Тест «Түйесі бардың – киесі бар»

Ертеде түйелі көш «сахараның салтанаты» деп аталған. Ежелгі Қытайдан Жерорта теңізіне дейінгі керуен жолының тарихы түйе түлігімен тікелей байланысты. Төрт түліктің бойында болатын жақсы қасиеттердің бәрі түйе малының бойынан табылады. Ауыз әдебиетінің көптеген үлгілерінде түйеге қатысты теңеу сөздер, даналық нақылдар, мақал- мәтелдер көптеп кездеседі. Бұл ой-тұжырымдар түйенің тіршілік ерекшеліктерін айқын аңғартады. «Түйесі бардың – киесі бар», «Көтерем деп түйеден безбе – салтанатың емес пе? Тебеген деп биеден безбе – қос қанатың емес пе?». Түйе түлігін қастерлеп «ұлық» деп те атайды. Түйешіні «ұлық баққан» деп құрметтеп, оған көпшілік жиналған жерде төрден орын берген. Кейбір аймақтарда түйені «кәуіс» деп атайды. Түйе түлігіне арналған аңыздар бойынша шығарылған күйлер де ел арасына кеңінен таралған. Сүгірдің «Бозінгені», Ықыластың «Желмаясы», Тәттімбеттің «Бозінгені» және т.б.

Түйені алғаш жүк тасымалдау мақсатында көш көлігі ретінде үйреткен. Ерте замандардағы ел мен елдің арасындағы сауда саттық түйелі көш керуендері арқылы жүргізілген. Тарихи деректерге Самарқан саудагерлерінің сапарға Жібек жолы арқылы 30 мың түйемен шыққандығы жазылған.

Ертеде қазақ даласында түйесі көп адамдар аз болмаған. Ертеректе Ақтөбе өңіріндегі Сортанды, Шақытты жерлерін жайлаған Қара деген кісінің 3 мың түйесі болған. (172сөз)

1. Көпшілік жиналған жерде кімге төрден орын бергенін белгілеңіз.

А) Түйені союшыға

В) Түйені баптаушыға

С) Түйе жайлы ән айтушыға

D) Түйе мінушілерге

Е) Түйені сатып алушыларға

2. Түйе түлігін қастерлеп, не деп айтқанын көрсетіңіз.

А) Кәуіс

В) Ұлық

С) Желмая

D) Сахараның салтанаты

Е) Бозінген

3. Түйені алғаш қандай мақсатта пайдаланғанын айтыңыз.

А) Көкпар ойыны үшін

В) Қыз ұзату үшін

С) Жауға шығу үшін

D) Жүк тасымалдау үшін

Е) Азық қылу үшін

4. Мәтінде түйеге қатысты ауыз әдебиеті үлгілерінің қайсысы кездеспейтінін белгілеңіз.

А) Мақал-мәтелдер

В) Даналық нақылдар

С) Аңыздар

D) Ертегі

Е) Күйлер

5. «Салтанат» сөзінің мағынасын ашыңыз.

А) Қолғанат

В) Қуаныш

С) Сән

D) Әдемі

Е) Керуен