? Токарлық құрал-жабдықтар

? Кіріспе

Токарлық өңдеу – бұл металдарды кесу арқылы пішіндеудің кең таралған тәсілі. Бұл үдеріс негізінен айналмалы қозғалыс жасайтын дайындаманы және сызықты қозғалыс жасайтын кескіш құралдарды қолдануға негізделген. Қазіргі заманғы өндіріс жүйесінде токарлық құрал-жабдықтарды дұрыс таңдау мен қолдану – сапалы әрі тиімді жұмыс жасаудың алғышарты болып табылады.

? 1. Токарлық кесу құралдары

1.1 Токарлық резецтер (кескіштер)

Резецтер – токарлық өңдеудің негізгі құралы. Олар кесу жиегі арқылы металл қабатын өңдейді. Резецтердің түрлері:

• Сыртқы жону резецтері – дайындаманың сыртқы бетін өңдеуге;

• Ішкі жону резецтері – ішкі тесіктерді кеңейтуге;

• Қиып алу (торцовка) резецтері – беткі жағын тегістеуге;

• Ою (подрезка) резецтері – иықтар мен шеткі бөліктерге жону жүргізуге;

• Бұрандалы жону резецтері – бұранда жасауға арналған.

1.2 Резец материалдары

Резецтің кескіш бөлігі мынадай материалдардан жасалады:

• Қатты қорытпалар (твердосплав) – жоғары тозуға төзімді;

• HSS (жылдам кескіш болат) – әмбебап және икемді құрал;

• Керамикалық және композиттік материалдар – жоғары жылдамдықты, нәзік өңдеуге қолайлы;

• Пластинкалы резецтер (айырбасталатын) – қымбат емес және қолдануға ыңғайлы.

? 2. Дайындама ұстауға арналған құралдар

2.1 Патрондар

• Үш жақты патрон (үш кулачокты) – дөңгелек және алтыбұрышты дайындамаларды бекіту үшін кеңінен қолданылады.

• Төрт жақты патрон – дәл орталауға мүмкіндік береді.

• Цанга патрон – кіші өлшемдегі дайындамаларды жоғары дәлдікпен ұстауға арналған.

2.2 Центрлер

• Бекітілген центр – дайындаманың бір ұшын орнықтырып, айналдырмай ұстап тұрады.

• Айналмалы центр – дайындамамен бірге айналатын тірек.

2.3 Планшайбалар мен арнайы қысқыштар

• Ерекше формадағы немесе стандартты емес дайындамаларды ұстап тұру үшін қолданылады.

? 3. Құрал ұстау құрылғылары (державкалар)

• Қолмен орнатылатын державкалар – кәдімгі токарь станоктарына арналған;

• Автоматты құрал ауыстырғыш блоктар – CNC (сандық бағдарламамен басқарылатын) станоктарда жиі кездеседі;

• Құрал ұстағыштардың дәлдігі кесу сапасына тікелей әсер етеді.

? 4. Өлшеу және бақылау құралдары

4.1 Бастапқы өлшеу құралдары

• Штангенциркуль – ұзындық, диаметр, тереңдік өлшеуге арналған әмбебап құрал;

• Микрометр – жоғары дәлдікпен өлшеу (0,01 мм-ге дейін);

• Теру индикаторы – концентрлік немесе жазықтықты тексеруге арналған.

4.2 Арнайы калибрлер

• Бұрандалы, тесікті және басқа да дайын элементтерді стандартқа сәйкестігін тексеруге арналған.

? 5. Токарлық өңдеуге арналған қосымша құрал-жабдықтар

• Салқындатқыш жүйелер (СЖС) – кесу процесін суыту және кескіштің қызуын болдырмау;

• Таспалы және магнитті ұнтақ жинағыштар – өңделген материал қалдықтарын тазарту үшін;

• Қорғаушы қалқандар, жарық шамдары, майлау жүйелері – жұмыс орнын жайлы және қауіпсіз етуге арналған.

? 6. Қауіпсіздік ережелері

• Жұмыс бастамас бұрын құралдың орнықты бекітілгенін тексеру;

• Жеке қорғаныс құралдарын (көзілдірік, қолғап) кию;

• Жұмыс аумағын таза ұстау және айналмалы бөлшектерден қашық тұру;

• Артық күш түсірмеу және кесу тереңдігін біртіндеп өзгерту.

? Қорытынды

Токарлық құрал-жабдықтар – кез келген шебердің сенімді серігі. Бұл құралдарды дұрыс таңдап, сапалы қолдану арқылы ғана жоғары нәтижеге жетуге болады. Жас маман ретінде әрбір құралдың құрылымын, қызметін және қолдану ережесін толық меңгеру – кәсіби өсу жолындағы маңызды қадам.