ТРИПАНОСОМА ҚАРАПАЙЫМДЫЛАРЫНЫҢ БИОЛОГИЯСЫН ЗЕРТТЕУГЕ ИММУНОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРІН ПАЙДАЛАНУ

Алмат А.С.,.

Жетекшісі – Халила Ә.Н., б.ғ.д.

Халықаралық гуманитарлық-техникалық университеті, Шымкент қаласы. Қазақстан

АННОТАЦИЯ

Целью наших исследований явилось совершенствование иммунологических методов исследований для выявления животных больных паразитозом и изучение его распространения в зависимости от влияний среды.

Ключевые слова: паразитоз,трипанасома, эритроцитные диагностики, агглютинаты,микробиология, вирусология, иммунологические реакции, реакция обратной гемагглютинации

ABSTRACT

The purpose of the researchis perfecting of the immunological methods of research for determination of animals sicked by anaphlazmos and spreading of animals depending on the influence of a habitat.

Keywords: Parasitosis, tripanasoma, erythrocyte diagnostics, agglutinates, microbiology,virology, immunological reactions, reverse hemagglutination react.

Трипанасома арапайымдылар ауруының клиникалық және патоморфологиялық белгілерінің өзіндік тәндігі көмескі, айқын болмау себебінен ауруды анықтау үшін паразитологиялық және серологиялық зерттеулер жүргізеді.

Трипанасома арапайымдыларын паразитологиялық анықтау, тексерілетін материалда паразиттердің жетілген ересектерінің, кейде дернәсілдері мен жұмыртқаларының бар немесе жоғын микроскопиялық және биологиялық әдістермен анықтайды. Осыған байланысты қарапайымдыларны анықтау тәсілдеріне байланысты паразитологиялық әдістер: микроскопиялық және биологиялық болып бөлінеді.

Трипанасома арапайымдыларын микроскопиялық анықтау үшін, төсеніш шыныларға жағынды жасап, қарау үшін тексерілетін материалдар қажет. Ол үшін жануарлардың тірі кезінде лимфа бездерінен, бауырдан, талақтан тағы басқа мүшелерден пунктаттар алады. Іш тастаған малдардың қағанағын пайдаланады. Кейде жұлын сұйықтығын, көзден, мұрыннан аққан сұйықтарды және қанды алып тексеруге болады. Өлген малдың ішкі мүшелерін: бауыр, талақ, ми және лимфа бездерін тексереді[1]..

Жағынды жасау үшін тазаланған, спирт және эфирмен сүртілген төсеніш шынысын алады. Қан, пунктат т.б. сұйық заттардан жағынды жасау үшін төсеніш шынының бір шетіне 1-2 тамшы тамызады да, арнаулы 86 шынымен біркелкі жағып өтеді. Бұл жерде жағындының қалың болып кетпеуін қадағалау керек. Жағындыны ауада кептірген соң, бекемдейді.

Ішкі мүшелерден жағынды жасау үшін олардан шамалы бөлігін кесіп алады. Қанын кетіру үшін сорғыш қағаздарды жайлап тигізу арқылы тазаланған соң, төсеніш шынының бір шетінен екінші шетіне қарай жағып жағынды жасайды. Ауада кептірілген жағындыларды бекемдеу үшін: этил спирті 960С немесе метил спиртін пайдаланады. Ішкі мүшелерден, ұлпалардан және сұйықтардан жасалынған жағындылардан, боямай қарауға болады. Дегенмен паразиттің анық көрінуі үшін жағындыны бояған дұрыс. Ол үшін Романовский-Гимза бояуының 1-2 тамшысын 1 мл дистилденген суға (рН 7,0-7,2) араластырып жағындыға құяды. 15-20 минут өткен соң жағындыны сумен шайып, кептіреді. Микроскоппен қарағанда қарапайымдылар бар болса онда плазмасы көк, ал ядросы қызғылт болып көрінеді. Ескертетін жай жағынды да паразит өте аз кездесуіне байланысты, жағындыны түгел қарап шыққан дұрыс. Сонымен қатар қарапайымдылар, безноития, саркопоридия, М-ағзасы т.б. көптеген қарапайымдарға пішіні жағынан ұқсас болғандықтан, олардан ажырату көптеген қиыншылықтар тудырады.

Трипанасома қарапайымдыларын иммунологиялық әдістермен анықтау барысында көптеген серологиялық әдістер қолданылады,иммунологиялық реакцияларда антиген мен антидененің байланысын байқау үшін көптеген қосымша заттар пайдаланылады. Солардың бірі сорбенттер немесе тасымалдаушы заттар деп атайды [2].

Сорбенттерге антиген немесе антидене бекітіліп байланыстырылса олар иммуносорбенттер деп аталады. Кері гемагглютинация реакциясына (КГАР) сорбент ретінде эритроциттер қолданылады. Эритроциттерге қалыпты жағдайда антиген отырғызу арқылы эритроцитті диагностикум алуды алғаш рет 1946 жылы қолданды. Кейін эритроцитті дианостикумдар (ЭД) ұзақ сақтау үшін оларға формальдегид немесе (танинмен әсер ете отырып антиген отырғызады. Эритроцитке сенситиндерді (антиген мен антидене) байланыстырып отырғызу үшін көптеген заттар пайдаланады. Оларға танин, риванол, хром хлориді, глутар альдегиді, амидол т.б. химиялық заттар жатады. Сонымен бірге ЭД жасауда қалыпты эритроцит немесе формалинмен қатырылған эритроциттер пайдаланылады[3].

Эритроцитті диагностикумдарды қолдану арқылы: кері гемагглютинация, антиденені бейтараптау, антигенді бейтараптау, кері гемагглютинация реакциясын тежеу т.б. серологиялық реакцияларды қоюға болады.

Аталған реакциялардың жүру заңдылығына негізінен эритроцитті диагностикумдарды бір-бірімен байланысып агглютинация түсуіне сүйенген. Егер тексерілетін қан сарысуында іздестіріліп отырған антидене бар болса, онда олар эритроцитке отырғызылған эритроциттер байланысып, агглютинация байқалады. Олардың түбі ойыс пластинканың ойығына немесе пробиркаға шөгуі кері аударылған қол шатырына ұқсас, жайылып түседі. Егер антидене болмаса эритроцитті диагностикумдарды пробирканың немесе пластинка ойығының түбіне бір жерге жиналып қалады. 87

Кері гемагглютинация реакциясы қоюға керекті компоненттер: тексерілетін қан сарысуы (1:25) эритроцитті диагностикум, қалыпты эритроцит және қан сарысуы, физиологиялық ерітінді және 1% қалыпты қоян қанының сарысуы алынады . Кері гемагглютинация реакциясы полистиролды пластинкалардың ойығына немесе пробиркада қойылады. Қан сарысуының физиологиялық ерітіндісін реакцияға дайындар алдында, оған 30 минут су қобдиында 600С ұсталған қалыпты қоян қанының сарысу және буфер жүйесі (рН 7,2) құйылады.

Қан сарысуы титрлеген соң барлық ойықтарға 0,05 мл 2,5% эритроцитті диагностикум құйылып шығады. Қосылыс аздап шайқатылып араласқан соң, бөлме температурасында стол үстінде қойылады. 2-3 сағат өткен соң реакцияның нәтижелері есепке алынады. кері гемагглютинация реакциясы нәтижесі 4 балдық жүйемен бағаланады.

4 балл- эритроциттер ойық түбін түгелдей жұқа қабықпен жауып жатады;

3 балл- эритроциттердің жауып жатқан аймағы алдыңғыға қарағанда аздау;

2 балл- эритроцит тұнбасының шет жақтарында шамалы агглютинат түйіршіктері байқалады;

Теріс реакция –эритроциттер ойық түбінде бір жерге түйме сияқты болып жинақталған, тұнба шеті тегіс болады.

Кері гемагглютинация реакциясы көрсеткіштерін жазғанда 1, 2, 3, 4 баллдар «+» белгісімен, ал теріс реакция «-» белгісімен белгіленеді. (Мысалы: 1 балл -+, 2 балл-++, теріс--). Қан сарысуынының титріне ең жоғарғы 3-4 балл алған ерітіндісі алынады. Кері гемагглютинация реакциясы сапалы жүргенін қадағалау үшін тексеру ойықтарын қатар қою қажет.

1 ойық 0,5 қалыпты қан сарысуы қосылған физиологиялық ерітінді және 0,05 мл 2,5% ЭД.

2 ойық 0,5 қалыпты қан сарысуы қосылған физиологиялық ерітінді және 0,05 мл 2,5% қалыпты эритроцит.

Бұл екі ойықты гемагглютинация жүрмеуге тиісті.

3 ойық 0,5 тексерілетін қан сарысулардың 1:50 ерітіндісі және 0,05 мл 2,5% қалыпты эритроцит.

Бұл ойықтарда реакция теріс болу керек. Егер тексерілетін қан сарысуы көп болатын болса, соның барлығы 3 ойықтағыдай тексерілу қажет.

Эритроцитті диагностикумды тексеру үшін алдын ала тексеріліп титрі көрсетілген оң қан сарысуын пайдаланады. Ол үшін берілген оң қан сарысуын бір қатар ойыққа көрсетілген ерітіндіге дейін титрлеп оларға ЭД тамызып шығады. Реакция барлық ойықтарда оң 4 балдық көрсеткіште болу керек.

Жылқыларда трипаносома қарапайымдыларының таралуын зерттеу нәтижелерi бойынша 35 бас малдардың қанын паразитологиялық әдістермен зерттеу барысынды 14 жылқыларда трипаносома қарапайымдыларының бар екендігін көрсетті (1 кесте). Жылқыларда трипаносома қарапайымдыларының таралуын иммунологиялық реакциялармен зарттеу нәтижелерi бойынша 35 бас жылқылардың қан сарысуларын 18 бастары оң реакция, көрсеттi (1 кесте). 88

Кесте 1 Жылқылардың трипанасома қарапайымдыларымен таралуын салыстырмалы зерттеу

№	Мал белгілері	Паразитология лық әдістеме	Кері гемагглютинация әдістемесі
	021	оң реакция	оң реакция
	022	оң реакция	оң реакция
	023	теріс реакция	оң реакция
	024	теріс реакция	теріс реакция
	Жүктеу ЖИ арқылы жасау ЖИ арқылы жасау Бөлісу 1 - айлық Материал тарифі -96% жеңілдік 00 05 00 ҚМЖ Ашық сабақ Тәрбие сағаты Презентация БЖБ, ТЖБ тесттер Көрнекіліктер Балабақшаға арнарлған құжаттар Мақала, Эссе Дидактикалық ойындар және тағы басқа 400 000 материал Барлық 400 000 материалдарды шексіз жүктеу мүмкіндігіне ие боласыз 1 990 ₸ 49 000₸ 1 айға қосылу Таңдау Материалға шағымдану Бұл материал сайт қолданушысы жариялаған. Материалдың ішінде жазылған барлық ақпаратқа жауапкершілікті жариялаған қолданушы жауап береді. Ұстаз тілегі тек ақпаратты таратуға қолдау көрсетеді. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзған болса немесе басқа да себептермен сайттан өшіру керек деп ойласаңыз осында жазыңыз Жариялаған: Алмат Айкерім Серікқызы 27 Қазан 2020 349 Шағым жылдам қаралу үшін барынша толық ақпарат жіберіңіз Шағымды қалдыру Трипаносома қарапайымдыларының биологиясын зерттеуге иммунологиялық әдістерін пайдалану Тақырып бойынша 11 материал табылды Трипаносома қарапайымдыларының биологиясын зерттеуге иммунологиялық әдістерін пайдалану Материал туралы қысқаша түсінік Мақала барлық ұзтаздарға,студенттерге арналған. Материалды жүктеу Материалдың қысқаша нұсқасы ТРИПАНОСОМА ҚАРАПАЙЫМДЫЛАРЫНЫҢ БИОЛОГИЯСЫН ЗЕРТТЕУГЕ ИММУНОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРІН ПАЙДАЛАНУ Алмат А.С.,. Жетекшісі – Халила Ә.Н., б.ғ.д. Халықаралық гуманитарлық-техникалық университеті, Шымкент қаласы. Қазақстан АННОТАЦИЯ Целью наших исследований явилось совершенствование иммунологических методов исследований для выявления животных больных паразитозом и изучение его распространения в зависимости от влияний среды. Ключевые слова: паразитоз,трипанасома, эритроцитные диагностики, агглютинаты,микробиология, вирусология, иммунологические реакции, реакция обратной гемагглютинации ABSTRACT The purpose of the researchis perfecting of the immunological methods of research for determination of animals sicked by anaphlazmos and spreading of animals depending on the influence of a habitat. Keywords: Parasitosis, tripanasoma, erythrocyte diagnostics, agglutinates, microbiology,virology, immunological reactions, reverse hemagglutination react. Трипанасома арапайымдылар ауруының клиникалық және патоморфологиялық белгілерінің өзіндік тәндігі көмескі, айқын болмау себебінен ауруды анықтау үшін паразитологиялық және серологиялық зерттеулер жүргізеді. Трипанасома арапайымдыларын паразитологиялық анықтау, тексерілетін материалда паразиттердің жетілген ересектерінің, кейде дернәсілдері мен жұмыртқаларының бар немесе жоғын микроскопиялық және биологиялық әдістермен анықтайды. Осыған байланысты қарапайымдыларны анықтау тәсілдеріне байланысты паразитологиялық әдістер: микроскопиялық және биологиялық болып бөлінеді. Трипанасома арапайымдыларын микроскопиялық анықтау үшін, төсеніш шыныларға жағынды жасап, қарау үшін тексерілетін материалдар қажет. Ол үшін жануарлардың тірі кезінде лимфа бездерінен, бауырдан, талақтан тағы басқа мүшелерден пунктаттар алады. Іш тастаған малдардың қағанағын пайдаланады. Кейде жұлын сұйықтығын, көзден, мұрыннан аққан сұйықтарды және қанды алып тексеруге болады. Өлген малдың ішкі мүшелерін: бауыр, талақ, ми және лимфа бездерін тексереді[1].. Жағынды жасау үшін тазаланған, спирт және эфирмен сүртілген төсеніш шынысын алады. Қан, пунктат т.б. сұйық заттардан жағынды жасау үшін төсеніш шынының бір шетіне 1-2 тамшы тамызады да, арнаулы 86 шынымен біркелкі жағып өтеді. Бұл жерде жағындының қалың болып кетпеуін қадағалау керек. Жағындыны ауада кептірген соң, бекемдейді. Ішкі мүшелерден жағынды жасау үшін олардан шамалы бөлігін кесіп алады. Қанын кетіру үшін сорғыш қағаздарды жайлап тигізу арқылы тазаланған соң, төсеніш шынының бір шетінен екінші шетіне қарай жағып жағынды жасайды. Ауада кептірілген жағындыларды бекемдеу үшін: этил спирті 960С немесе метил спиртін пайдаланады. Ішкі мүшелерден, ұлпалардан және сұйықтардан жасалынған жағындылардан, боямай қарауға болады. Дегенмен паразиттің анық көрінуі үшін жағындыны бояған дұрыс. Ол үшін Романовский-Гимза бояуының 1-2 тамшысын 1 мл дистилденген суға (рН 7,0-7,2) араластырып жағындыға құяды. 15-20 минут өткен соң жағындыны сумен шайып, кептіреді. Микроскоппен қарағанда қарапайымдылар бар болса онда плазмасы көк, ал ядросы қызғылт болып көрінеді. Ескертетін жай жағынды да паразит өте аз кездесуіне байланысты, жағындыны түгел қарап шыққан дұрыс. Сонымен қатар қарапайымдылар, безноития, саркопоридия, М-ағзасы т.б. көптеген қарапайымдарға пішіні жағынан ұқсас болғандықтан, олардан ажырату көптеген қиыншылықтар тудырады. Трипанасома қарапайымдыларын иммунологиялық әдістермен анықтау барысында көптеген серологиялық әдістер қолданылады,иммунологиялық реакцияларда антиген мен антидененің байланысын байқау үшін көптеген қосымша заттар пайдаланылады. Солардың бірі сорбенттер немесе тасымалдаушы заттар деп атайды [2]. Сорбенттерге антиген немесе антидене бекітіліп байланыстырылса олар иммуносорбенттер деп аталады. Кері гемагглютинация реакциясына (КГАР) сорбент ретінде эритроциттер қолданылады. Эритроциттерге қалыпты жағдайда антиген отырғызу арқылы эритроцитті диагностикум алуды алғаш рет 1946 жылы қолданды. Кейін эритроцитті дианостикумдар (ЭД) ұзақ сақтау үшін оларға формальдегид немесе (танинмен әсер ете отырып антиген отырғызады. Эритроцитке сенситиндерді (антиген мен антидене) байланыстырып отырғызу үшін көптеген заттар пайдаланады. Оларға танин, риванол, хром хлориді, глутар альдегиді, амидол т.б. химиялық заттар жатады. Сонымен бірге ЭД жасауда қалыпты эритроцит немесе формалинмен қатырылған эритроциттер пайдаланылады[3]. Эритроцитті диагностикумдарды қолдану арқылы: кері гемагглютинация, антиденені бейтараптау, антигенді бейтараптау, кері гемагглютинация реакциясын тежеу т.б. серологиялық реакцияларды қоюға болады. Аталған реакциялардың жүру заңдылығына негізінен эритроцитті диагностикумдарды бір-бірімен байланысып агглютинация түсуіне сүйенген. Егер тексерілетін қан сарысуында іздестіріліп отырған антидене бар болса, онда олар эритроцитке отырғызылған эритроциттер байланысып, агглютинация байқалады. Олардың түбі ойыс пластинканың ойығына немесе пробиркаға шөгуі кері аударылған қол шатырына ұқсас, жайылып түседі. Егер антидене болмаса эритроцитті диагностикумдарды пробирканың немесе пластинка ойығының түбіне бір жерге жиналып қалады. 87 Кері гемагглютинация реакциясы қоюға керекті компоненттер: тексерілетін қан сарысуы (1:25) эритроцитті диагностикум, қалыпты эритроцит және қан сарысуы, физиологиялық ерітінді және 1% қалыпты қоян қанының сарысуы алынады . Кері гемагглютинация реакциясы полистиролды пластинкалардың ойығына немесе пробиркада қойылады. Қан сарысуының физиологиялық ерітіндісін реакцияға дайындар алдында, оған 30 минут су қобдиында 600С ұсталған қалыпты қоян қанының сарысу және буфер жүйесі (рН 7,2) құйылады. Қан сарысуы титрлеген соң барлық ойықтарға 0,05 мл 2,5% эритроцитті диагностикум құйылып шығады. Қосылыс аздап шайқатылып араласқан соң, бөлме температурасында стол үстінде қойылады. 2-3 сағат өткен соң реакцияның нәтижелері есепке алынады. кері гемагглютинация реакциясы нәтижесі 4 балдық жүйемен бағаланады. 4 балл- эритроциттер ойық түбін түгелдей жұқа қабықпен жауып жатады; 3 балл- эритроциттердің жауып жатқан аймағы алдыңғыға қарағанда аздау; 2 балл- эритроцит тұнбасының шет жақтарында шамалы агглютинат түйіршіктері байқалады; Теріс реакция –эритроциттер ойық түбінде бір жерге түйме сияқты болып жинақталған, тұнба шеті тегіс болады. Кері гемагглютинация реакциясы көрсеткіштерін жазғанда 1, 2, 3, 4 баллдар «+» белгісімен, ал теріс реакция «-» белгісімен белгіленеді. (Мысалы: 1 балл -+, 2 балл-++, теріс--). Қан сарысуынының титріне ең жоғарғы 3-4 балл алған ерітіндісі алынады. Кері гемагглютинация реакциясы сапалы жүргенін қадағалау үшін тексеру ойықтарын қатар қою қажет. 1 ойық 0,5 қалыпты қан сарысуы қосылған физиологиялық ерітінді және 0,05 мл 2,5% ЭД. 2 ойық 0,5 қалыпты қан сарысуы қосылған физиологиялық ерітінді және 0,05 мл 2,5% қалыпты эритроцит. Бұл екі ойықты гемагглютинация жүрмеуге тиісті. 3 ойық 0,5 тексерілетін қан сарысулардың 1:50 ерітіндісі және 0,05 мл 2,5% қалыпты эритроцит. Бұл ойықтарда реакция теріс болу керек. Егер тексерілетін қан сарысуы көп болатын болса, соның барлығы 3 ойықтағыдай тексерілу қажет. Эритроцитті диагностикумды тексеру үшін алдын ала тексеріліп титрі көрсетілген оң қан сарысуын пайдаланады. Ол үшін берілген оң қан сарысуын бір қатар ойыққа көрсетілген ерітіндіге дейін титрлеп оларға ЭД тамызып шығады. Реакция барлық ойықтарда оң 4 балдық көрсеткіште болу керек. Жылқыларда трипаносома қарапайымдыларының таралуын зерттеу нәтижелерi бойынша 35 бас малдардың қанын паразитологиялық әдістермен зерттеу барысынды 14 жылқыларда трипаносома қарапайымдыларының бар екендігін көрсетті (1 кесте). Жылқыларда трипаносома қарапайымдыларының таралуын иммунологиялық реакциялармен зарттеу нәтижелерi бойынша 35 бас жылқылардың қан сарысуларын 18 бастары оң реакция, көрсеттi (1 кесте). 88 Кесте 1 Жылқылардың трипанасома қарапайымдыларымен таралуын салыстырмалы зерттеу № Мал белгілері Паразитология лық әдістеме Кері гемагглютинация әдістемесі 021 оң реакция оң реакция 022 оң реакция оң реакция 023 теріс реакция оң реакция 024 теріс реакция теріс реакция Материалды жүктеу Жүктеу Сақтау Бөлісу ЖИ арқылы жасау Файл форматы: docx Биология Мақала Басқа 27.10.2020 349 Жүктеу Сақтау ЖИ арқылы жасау Жариялаған: Алмат Айкерім Серікқызы Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз, шағым қалдыра аласыз Қазақстандағы ең үлкен материалдар базасынан іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде керек материалды іздеп, жүктеп алып сабағыңызға қолдана аласыз Іздеу Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз! Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі. Толығырақ Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз! Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз! Жариялау Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз! Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз! Жариялау Министірлікпен келісілген курстар тізімі Химия пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Тарих пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Биология пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Ағылшын тілі пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ География пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Информатика пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Мектепке дейінгі білім беру бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ «Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті» бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Дене шынықтыру пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Білім алушылардың білім сапасын арттыру мақсатында сабақта цифрлық технологияларды қолдану 80/108 сағат Толығырақ Инклюзивті білім беру жүйесінде ерекше білім беру қажеттілігі бар білім алушыға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету бойынша педагогтердің кәсіби және пәндік құзыреттіліктерін дамыту 80/108 сағат Толығырақ