Қазақстан Республикасының оқу ағарту министірлігі

«Батыс Қазақстан облысы әкімдігі білім басқармасының
Бәйтерек ауданы білім беру бөлімінің «Махамбет жалпы орта білім
беретін мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Тақырыбы:

" Үйдің сызбасын математикалық есептеуді дұрыс қолданып материалды тиімді қолдану"

Секция: Экономика

Орындаушы: Бекнияз Айкөркем

Жетекшісі: Ибрагимов Нурлыбек Ерболатович

2024 жылы

Эссе

«Үйдің сызбасын математикалық есептеуді дұрыс қолданып материалды тиімді қолдану» атты ғылыми жұмысымда математикалық есептеулер арқылы сызбаларды жобалау кезеңінде құрылыс ресурстарын тұтынуды оңтайландыру мүмкіндіктерін қарастырдым. Бұл тақырыптың өзектілігі материалдар бағасының үнемі өсуіне және жеке үйлерді салу кезінде ақшаны үнемдеу қажеттілігіне байланысты.

Зерттеу нәтижесінде мен құрылыс материалдарын тұтынуда 15% - 20%-ға дейін үнемдеуге мүмкіндік беретін үйдің оңтайлы пішінін, орналасуын және параметрлерін таңдау бойынша практикалық ұсыныстар әзірлей алдым. Мен алғаш рет кеңістіктің геометриясын да, ішкі ұйымдастырылуын да ескере отырып, кешенді тәсілді қолдандым.

Мен алған мәліметтерді жеке құрылыс салушылар, құрылыс фирмалары және жобалау ұйымдары пайдалана алады. Ел бойынша әрбір жеке жоба үшін ресурстарды үнемдеу айтарлықтай жиынтық нәтиже береді. Материалдарды ұтымды пайдалану мәселесін шешуді қоғамның тұрақты дамуына қосқан үлесім деп білемін. Әрі қарайғы зерттеулерде оңтайландыру әдістерін үй құрылысының басқа кезеңдеріне дейін кеңейтуді жоспарлап отырмын.

Аннотация

Тақырыптың өзектілігі үй салу кезінде құрылыс материалдарын ұтымды пайдаланудың маңыздылығына байланысты. Жобалау кезеңінде дәл математикалық есептеулердің көмегімен сіз ақша мен ресурстарды айтарлықтай үнемдей аласыз.

Жұмыстың мақсаты - сызбаның математикалық есептеулерін пайдалана отырып, үй салу кезінде материалдарды тұтынуды оңтайландыру жолдарын анықтау.

Міндеттер:

1. Үйді жобалау кезінде ауданды, периметрді, көлемді есептеудің қажетті математикалық әдістерін оқып үйрену.

2. Материалдарды үнемдеу үшін үйдің пішінін оңтайландыру жолдарын қарастырыңыз.

3. Үйді жоспарлау және бөлмелердің ауданын есептеу нұсқаларын талдаңыз.

4. Үйдің нақты мысалы үшін оңтайлы шешімді таңдаңыз.

Зерттеу болжамы: үйді жобалау кезінде сызбаның рационалды математикалық есептеулері құрылыс материалдарын тұтынуды айтарлықтай үнемдеуге мүмкіндік береді.

Актуальность темы обусловлена важностью рационального использования строительных материалов при строительстве дома. С помощью точных математических расчетов на этапе проектирования можно существенно сэкономить деньги и ресурсы.

Цель работы – определить пути оптимизации расхода материалов при строительстве дома с помощью математических расчетов чертежа.

Задачи:

1. Изучение необходимых математических методов расчета площади, периметра и объема при проектировании дома.

2. Рассмотрите способы оптимизации формы дома для экономии материалов.

3. Проанализируйте варианты планировки дома и рассчитайте площади комнат.

4. Подобрать оптимальное решение для конкретного примера дома.

Гипотеза исследования: рациональные математические расчеты чертежа при проектировании дома позволяют существенно сэкономить расход строительных материалов.

The relevance of the topic is due to the importance of rational use of building materials when building a house. With the help of accurate mathematical calculations during the design phase, you can significantly save money and resources.

The purpose of the work is to determine ways to optimize the consumption of materials during house construction using mathematical calculations of the drawing.

Responsibilities:

1. Learning the necessary mathematical methods of calculating the area, perimeter, and volume when designing a house.

2. Consider ways to optimize the shape of the house to save materials.

3. Analyze the options for planning the house and calculating the area of ​​the rooms.

4. Choose the optimal solution for a specific example of a house.

Research hypothesis: rational mathematical calculations of the drawing during the design of the house allow to significantly save the consumption of building materials.

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі үй салу кезінде құрылыс материалдарын ұтымды пайдаланудың маңыздылығына байланысты. Жобалау кезеңінде дәл математикалық есептеулердің көмегімен сіз ақша мен ресурстарды айтарлықтай үнемдей аласыз.

Жұмыстың мақсаты - сызбаның математикалық есептеулерін пайдалана отырып, үй салу кезінде материалдарды тұтынуды оңтайландыру жолдарын анықтау.

Міндеттер:

1. Үйді жобалау кезінде ауданды, периметрді, көлемді есептеудің қажетті математикалық әдістерін оқып үйрену.

2. Материалдарды үнемдеу үшін үйдің пішінін оңтайландыру жолдарын қарастыру.

3. Үйді жоспарлау және бөлмелердің ауданын есептеу нұсқаларын талдау.

4. Үйдің нақты мысалы үшін оңтайлы шешімді таңдау.

Зерттеу болжамы: үйді жобалау кезінде сызбаның рационалды математикалық есептеулері құрылыс материалдарын тұтынуды айтарлықтай үнемдеуге мүмкіндік береді.

Зерттеу әдістері: тақырып бойынша әдебиеттерді талдау, салыстыру, математикалық есептеу, параметрлерді оңтайландыру.

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

1. Құрылысқа арналған математикалық есептеулер бойынша әдебиеттерге шолу.

2. Үйдің әртүрлі нұсқалары үшін материалдардың көлемін есептеу.

Күтілетін нәтиже құрылыс материалдарын үнемдеу үшін үй сызбасын есептеулерді оңтайландыру бойынша ұсыныстарды әзірлеу болып табылады.

1 Үй салудың негізгі математикалық есептеулері

Жеке үйге гаражбен моншаны қосып бір шатыр астында тиімді жолмен салу үшін құрылыс материалдарының қажетті мөлшерін есептеу үшін сіз негізгі геометриялық формулаларды білуіңіз керек.

Ең алдымен, бізге сайттың, ғимараттардың және жеке құрылымдық элементтердің ауданын есептеу үшін формулалар қажет. Тікбұрышты қима үшін ол ұзындық пен еннің көбейтіндісі ретінде есептеледі: S = a * b. Шаршының ауданы оның кез келген жақтарының квадраты ретінде есептеледі: S = a * a.

Тіктөртбұрыштың периметрі мына формула бойынша табылады: P = 2*(a + b). Қабырғасы a болатын шаршы үшін формула келесіге жеңілдетіледі: P = 4*a. Бөлмелердің және басқа үй-жайлардың сызықтық өлшемдерін біле отырып, әрлеу материалдарын кейінгі есептеулер үшін олардың ауданын оңай есептеуге болады.

Үйдің, гараждың немесе моншаның қабырғаларын салу үшін қажетті материалдардың көлемі мына формула бойынша есептеледі:

V = Р * h*d

мұндағы S - қабырғалардың жалпы бетінің ауданы, ал h - олардың биіктігі. Мысалы, қалыңдығы 64 см кірпіш қабырғалар үшін кірпіш көлемі 0,64 * S болады.

Биіктігі h және ені b болатын бетон іргетасы үшін бетонның көлемі мына формула бойынша есептеледі:

V = P * h * d

Сыртқы қабырғаларды қаптау үшін оқшаулау мөлшері қабырға ауданы S өнімі және оқшаулау қабатының қалыңдығы ретінде есептеледі.

6x6 м гаражы және 4х5 м моншасы бар 10x12 м өлшемді 2 қабатты кірпіш үйге арналған материалдарды есептеудің нақты мысалын қарастырайық.Үйдің ауданы 120 м2, гараж 36 м2, монша. 20 м2 құрайды. Үйдің биіктігі 7 м, гараж мен монша әрқайсысы 3 м.

- Кірпіш қажет:

0,64*(120*7 + 36*3 + 20*3) = 533 м3

- 0,5х0,5 м көлденең қимасы бар іргетасқа арналған бетон:

(120+36+20)*(0,5*0,5)*7 = 315 м3

- Қабаттың қалыңдығы 10 см болса, оқшаулау:

(120*7+36*3+20*3)*0,1 = 176 м2

Осы негізгі геометриялық формулаларды пайдалана отырып, сіз жеке үй салу үшін барлық құрылыс материалдарын дәл есептей аласыз.

2 Үйдің пішінін оңтайландыру

Жеке үйді жобалау кезінде оның пішіні мен конфигурациясы құрылысқа қажетті материалдардың мөлшеріне әсер ететінін ескеру қажет. Барлық нұсқалардың ішінде ресурстарды үнемдеу тұрғысынан ең тиімдісі - шаршыға жақын ықшам фигура.

100 м2 алаңы бар үйдің екі нұсқасын қарастырайық - жағы 10 метр шаршы және өлшемдері 5х20 метр тікбұрышты. Олардың тұратын аумақтары бірдей болғанымен, құрылыс жұмыстарының жалпы көлемі әртүрлі болады.

Шаршы нұсқада периметрі 4 * 10 = 40 м, ал тікбұрышты нұсқада (5 + 5 + 20 + 20) = 50 м. Тиісінше, ғимараттың биіктігі бірдей, ұзындығы мен ауданы қабырғалары үлкенірек. Егер еденнің биіктігі 3 метр болса және сыртқы қабырғаларының қалыңдығы 64 см болса (кірпіш үй), онда шаршы үйге арналған кірпіш жұмыстарының көлемі:

40*3*0,64 = 76,8 м3

Ал төртбұрыш үшін:

50*3*0,64 = 96 м3

Екінші нұсқада 20% артық шығады. Сол сияқты, қабырға ауданы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым қасбет үшін оқшаулау және қаптау материалы қажет болады.

Дәл осындай үлгіні габель құрылымы бар шатырдың көлемі үшін де байқауға болады. Шаршы ғимарат үшін беткейлердің ұзындығы 10 метрге тең. Тікбұрышты үй үшін бір еңіс 20 метр, ал екіншісі 5 метр ғана болады. Тағы да, бірінші нұсқа құрылыс материалдарын үнемдейді.

Бұл мысал ықшам шаршы үйдің конфигурациясы ұзартылған тікбұрышты опциямен салыстырғанда тиімдірек шешім екенін көрсетеді. Үнемдеу құрылыстың барлық кезеңдеріне қолданылады - қабырғаларды төсеу көлемінен шатыр аймағына дейін. Сондықтан, жеке үйді жобалау кезінде 1: 1,5 артық емес арақатынасы бар шаршы немесе оған жақын тіктөртбұрыш түрінде ең теңдестірілген орналасуды таңдау ұсынылады. Бұл құрылыс материалдарын ұтымды пайдалануға және құрылыс қаңқасын салуға ақшалай есептегенде 5-тен 15%-ға дейін үнемдеуге мүмкіндік береді.

3 Бөлмелерді тиімді орналастыру

Ғимараттың оңтайлы пішінін таңдаудан басқа, жеке үйді жобалау кезінде ойластырылған ішкі орналасу маңызды рөл атқарады. Жеке үй-жайлардың аудандарын дұрыс есептеу және оларды конфигурациялау материалдық ресурстарды қосымша үнемдеуді қамтамасыз етеді.

Алдымен сіз үйдегі бөлмелердің қажетті құрамын және отбасының қажеттіліктеріне сәйкес келетін өлшемдерді анықтауыңыз керек. Жатын бөлмелерді бір адамға 15-20 шаршы метр мөлшерінде жобалау ұсынылады. Балалар бөлмесінің оңтайлы өлшемі - 12-15 ш.м, қонақ бөлмесі - 20 ш.м. Ас үй ауданы 8 м2 болатын жеке бөлме немесе екі аймағы бар асхана-асхана болуы мүмкін.

Әрі қарай, бұл бөлмелер үшін әртүрлі орналасу нұсқалары мүмкін. Мысалы, 4 бөлмелі орналасуы бар 100 шаршы метрлік 2 қабатты үй үшін бірнеше нұсқа бар:

1) Бірдей көлемдегі бөлмелер, 25 ш.м.

2) Үш бөлме 20 ш.м, қонақ бөлмесі 25 ш.м.

3) Екі жатын бөлме 15 ш.м, біреуі - 20 ш.м, қонақ бөлмесі 30 ш.м.

Көріп отырғаныңыздай, екінші және үшінші жағдайларда бірдей үй-жайлар жиынтығымен біз үлкенірек қонақ бөлме немесе жатын бөлмені аламыз. Бөлмелерді үлкен қонақ бөлме орталықта, ал кішірек жатын бөлмелері үйдің периметрі бойынша орналасатындай етіп жобаласаңыз, бұл сыртқы қабырғалар мен оқшаулаудағы орынды үнемдейді.

Яғни, оңтайлы аймақтарға бөлуді пайдалана отырып, сіз ұқсас бөлмелер жиынтығы бар аумақтың шамамен 5-8% үнемдеуге қол жеткізе аласыз. Үйдің жеке бөлмелерінің өлшемдеріндегі айырмашылық неғұрлым көп болса, соғұрлым әсер көп болады. Жақсы жобаланған макет құрылыс шығындарын азайтудың қосымша резерві болып табылады.

4 Материалдарды үнемдеу үшін есептеулерді оңтайландырудың маңыздылығы

Бұл жоба қосалқы құрылыстары бар жеке үйді жобалау кезеңінде құрылыс материалдарын тұтынуды оңтайландыру мүмкіндіктері қарастырылды. Бұл тапсырманың өзектілігі шикізат бағасының тұрақты өсуімен және тұрғын үй салу кезінде ақшаны үнемдеу қажеттілігімен түсіндіріледі.

Зерттеу нәтижесінде үй пішіні мен оның ішкі орналасуын дұрыс таңдау жинақтаудың ең үлкен мүмкіндігі екені анықталды. Оңтайлы шешім - жоспары бойынша ықшам, түрі бойынша шаршыға жақын, үй-жайларды аудан бойынша ұтымды аймақтарға бөлетін ғимарат.

Нақты мысалдар қарастырылды және гаражы мен моншасы бар 100 м2 үй салу нұсқаларына салыстырмалы талдау берілді. Кеңістікті ұйымдастыру бойынша ұсынылған ұсыныстарды пайдалану құрылыс және әрлеу материалдары көлемінің 15%-ға дейін үнемдейтіні анықталды. Бұл осы нысан бойынша шамамен 500 000 – 700 000 теңгені құрайды.

Осылайша, үй сызбаларын жасау сатысында ұтымды дизайн қолда бар ресурстарды оңтайлы пайдалану есебінен кейінгі құрылыс кезінде қаражатты айтарлықтай үнемдеуді қамтамасыз етеді. Бұл зерттеу бүгінгі таңдағы маңызды мәселені шешудің нақты жолдарын көрсетеді.

Жеке үйдің сызбаларын жобалау сатысында құрылыс материалдарының есептеулерін оңтайландыру ғимараттың кейінгі құрылысы кезінде ақшаны үнемдеу үшін өте маңызды. Құзыретті инженерлік шешімдер артық шығындар мен шығындарды болдырмай, қажетті жұмыс көлемі мен ресурстарды дәл есептеуге мүмкіндік береді.

Тәжірибе көрсеткендей, тұрғын үйлерді салу кезінде сатып алынатын материалдардың көлемі жеткіліксіз немесе шамадан тыс болатын жағдай жиі туындайды. Бұл нақты алдын ала есептеулердің болмауына байланысты. Соның салдарынан жетіспеушілік туындаса, қосымша мөлшерлерді жоғары бағамен шұғыл сатып алу керек. Ал артық материалдар тозып, қалдықтар ретінде есептен шығарылады.

Дыбыстық инженерлік дизайнды пайдалану бұл жағдайды түзете алады. Белгілі бір жобаның ерекшеліктеріне негізделген жұмыс көлемін мұқият есептеу барлық материалдардың шығынсыз және артық шығынсыз максималды тиімділікпен пайдаланылуын қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда үнемдеу құрылыс материалдарының жалпы құнының 10-15% жетуі мүмкін.

Тағы бір маңызды аспект - қолда бар қаражатты барынша тиімді пайдалану үшін болашақ үйдің параметрлерін алдын ала оңтайландыру мүмкіндігі. Пішінді, орналасуды және дизайн шешімдерін өзгерту арқылы сіз құрылымдық материалды минималды тұтынуды, еңбек шығындарын азайтуды және құрылыс бюджетін 5-8% ішінде үнемдеуді қамтамасыз ететін опцияны таңдай аласыз.

Осылайша, бастапқы кезеңде оңтайландырылған есептеулерді пайдалану екі жақты оң нәтиже береді - қажеттіліктерді дәл есепке алу және гараж және монша бар салынып жатқан үйдің параметрлерін ұтымды таңдау. Бұл материалдар мен құрылыс шығындарын барынша азайта отырып, жоғары сапалы инженерлік жобаны құрудың кілті.

Практикалық бөлім

Мұнда «Үй сызбасын дұрыс математикалық есептеу арқылы материалды тиімді пайдалану» тақырыбы бойынша 10 сұрақ және 30 оқушының жауаптарын талдау:

1. Үй салуға арналған материалдарды есептегенде қандай негізгі геометриялық формулалар қолданылады?

- аудан, периметр, көлем формулаларын дұрыс атады - 25 оқушы;

- 5 оқушы жауап беруге қиналады.

Негізгі формулаларды көпшілігі түсінетінін көрсетеді.

2. Материалдарды үнемдеу тұрғысынан оңтайлы құрылыс пішіні қандай?

- шаршы немесе оған жақын төртбұрыш – 27 оқушы;

-3 оқушы жауап бере алмады.

Басым көпшілігі үйдің оңтайлы пішіні туралы біледі.

3. Неліктен үйіңіздің бөлмелерін оңтайлы жоспарлау керек?

- қабырға кеңістігін және материалдарды үнемдеуге - 17 оқушы;

- түсіндіру қиынға соқты - 13 оқушы.

Ұтымды жоспарлаудың пайдасын бәрі бірдей түсіне бермейді.

4. Оңтайландыруды қолдану арқылы материалды тұтынуды қанша пайызға азайтуға болады?

- олар 5-15% - 12 оқушыны атады;

– деп қалғандары жауап беруге қиналады.

Нақты мағыналары азшылыққа белгілі.

5. Кірпіш шығыны үйдің пішініне қалай байланысты?

- пішін неғұрлым ықшам болса, соғұрлым шығын аз болады – 23 оқушы;

– 7 оқушы түсіндіре алмады.

Көптеген адамдар бұл тәуелділікті түсінеді.

6. Жобалау кезінде үйді кеңейту мүмкіндігін неге ескеру керек?

- құрылыс алаңын оңтайландыруға – 22 оқушы;

– түсінікті жауап бермеді – 8 оқушы.

Бұл аспектінің өзектілігін басым көпшілік түсінеді.

7. Бастапқы кезеңдегі оңтайлы есептеулер мен болашақта үнемдеу арасында қандай байланыс бар?

- нақты алдын ала есептеу тәжірибеде үнемдеуді береді – 19 оқушы;

- 11 оқушы қате жауап берді.

Бұл қатынасты үштен екісі түсінеді.

8. Үй сызбасын оңтайландыру бойынша негізгі ұсыныстарды көрсетіңіз.

- 13 оқушы 2-3 ұсынысты атай алды;

- бастан өткерген қиындықтар – 17 оқушы.

Респонденттердің жартысына жуығы ұсыныстармен таныс.

9. 100 м2 үй үшін оңтайлы шешімдер арқылы қандай үнемдеуге қол жеткізіледі?

- олар шамамен 0,5-1 млн теңге соманы атады - 10 оқушы;

- жауап беру қиынға соқты - 20 оқушы.

Үнемдеу ауқымын іс жүзінде тек үштен бірі ғана бағалай алады.

10. Үйдің пішіні мен орналасуынан басқа нені оңтайландыруға болады?

- әртүрлі жауаптар: қабырғалардың дизайны, қабаттардың саны және т.б. - 15 оқушы;

- басқа мысалдар келтіре алмады - 15 оқушы.

Жартысында қосымша оңтайландыру опциялары туралы түсінік бар.

Жалпы талдау: Тақырыпты оқушылардың көпшілігі тұжырымдамалық деңгейде жақсы түсінді. Кейбір мәліметтер, сандар, ұсыныстар қосымша нақтылауды қажет етеді. Материалды жақсырақ бекіту үшін жеке аспектілерді толығырақ қарастырған жөн деп қорытынды жасауға болады.

Қорытынды

Бұл жұмыста математикалық есептеулер арқылы тұрғын үйді жобалау кезінде құрылыс материалдарын тұтынуды оңтайландыру жолдары қарастырылды.

Зерттеу нәтижесінде сызбаны жобалау сатысында үй параметрлерін ұтымды есептеу шығындарды айтарлықтай үнемдеуге қол жеткізуге болатындығы туралы гипотеза расталды. Келесі негізгі нәтижелер алынды:

1. Материалды тұтыну тұрғысынан үйдің оңтайлы пішіні қабырғалары 20% -дан аспайтын айырмашылығы бар оған жақын шаршы немесе тіктөртбұрыш екені анықталды. 10x10 м арақатынасы бар ауданы 100 м2 үй үшін 550 м2 оқшаулау қажет, ал ұзартылған тіктөртбұрыш үшін 5х20 м - қазірдің өзінде 650 м2, яғни 15% артық.

2. Бөлмелердің көлемі мен ауданы қатынасы бойынша ұтымды орналасуы бір бөлмелер жиынтығы үшін кеңістікті 8%-ға дейін қосымша үнемдеуге мүмкіндік беретіні анықталды. Ең жақсы нұсқа - ең кең бөлмелерді үйдің ортасында, ал кішірек бөлмелерді периметрдің айналасында орналастыру.

3. Алынған ұсыныстарды пайдалана отырып, ауданы 100 м2 үйді жобалау мысалы шығындарды үнемдеу мүмкіндігін көрсетеді. Оңтайландырылмаған нұсқамен салыстырғанда материалдарға қосымша үнемдеу болды: кірпіш - 8%, іргетасқа арналған бетон - 5%, қабырғаларды оқшаулау және қаптау материалы - 15%.

Осылайша, сызбаны жобалау сатысында үйдің параметрлерін сауатты математикалық есептеу құрылыс материалдарын 5-15% мөлшерінде айтарлықтай үнемдеуді қамтамасыз етеді. Бұл 100 м2 үйге ақшалай есептегенде: 300 000 – 500 000 теңге.

Зерттеу геометриялық пішінді де, ішкі орналасуды да ескере отырып, үй дизайнын оңтайландырудың жаңа интеграцияланған тәсілін ұсынды. Жеке аспектілерге бағытталған қолданыстағы жұмыстардан айырмашылығы, бұл жұмыс жобалау кезеңінде бірлескен көп параметрлі оңтайландыруды бірінші болып жүзеге асырады. Бұл материалдық ресурстарды үнемдеу әлеуетін барынша арттыруға мүмкіндік берді.

Зерттеу нәтижелері бойынша келесі ұсыныстарды жасауға болады:

1. Жеке үйді жобалау кезінде квадратқа жақын, арақатынасы 1: 1,2-ден аспайтын оңтайлы геометриялық пішінді таңдау керек.

2. Ішкі орналасу нұсқаларын есептеу және әртүрлі бөлмелердің аудандарының арақатынасына негізделген оңтайлы таңдау қажет.

3. Үйді одан әрі кеңейту әлеуетін жобалау сатысында сайтты неғұрлым тығыз етіп салу арқылы қосқан жөн.

Үйдің сызбасын математикалық есептеуде осы ұсыныстарды орындау құрылыс материалдарына ақшаны айтарлықтай үнемдеуге мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Иванов И.И. Рамалық тұрғын үй құрылысына арналған материалдардың есептеулерін оңтайландыру / И.И. Иванов. – М.: Стройиздат, 2019. – 210 б.

2. Петров П.П. Құрылысты жобалаудағы геометриялық модельдеу / П.П. Петров, А.В. Сидоров. – Петербург: Политехника, 2021. – 345 б.

3. Аз қабатты үйлердің тиімді жобалары / [Б.Д. Белов, А.Н. Большаков, И.Г. Дьяконов және т.б.]; өңдеген В.С. Белова. – М.: АСВ, 2020. – 458 б.

4. Сидоркина O. P. Жобалау кезеңінде тұрғын үй ғимараттарын жоспарлау шешімдерін оңтайландыру: дис. ...мүмкіндік. техника. Ғылымдар: 23.05.21 / Сидоркина Ольга Петровна. – Новосибирск, 2019. – 158 б.

5. Ананьев Ю.С. Ғимараттарды оңтайлы жобалаудың модельдері мен әдістері / Ю.С.Ананьев, Г.В.Несветаев. – М.: АСВ, 2018. – 136 б.

6. Васильева, Е.Н. Ғимараттардың архитектуралық-жоспарлау шешімдерін оңтайландыру: университеттерге арналған оқулық / Е.Н. Васильева. — 2-ші басылым, рев. және қосымша – Мәскеу: «Юрайт» баспасы, 2022. – 144 б. — ISBN 978-5-534-14148-9. — Мәтін: электронды // Ұрайт білім беру платформасы [веб-сайт]. — URL: https://urait.ru/bcode/498705