Ұжымдастыру жылдарындағы Қазақстан

Шығарма: ұжымдастыру жылдарындағы Қазақстан
•Ұжымдастыру дегеніміз не?
•1931-1933ж ашаршылық қалай орын алды? Ұжымдастыру саясаты қалай өтті?
• Ұжымдастыруға қарсы қандай іс-әрекеттер жасалынды? - деген сұрақтарға жауап береміз.

Ұжымдастыру - КСРО-дағы 20ж соңы мен 30ж басындағы ауылшаруашылығын өкіметтің
қысым жасауымен жаппай ұжымдық шаруашылықтар (колхоздар) етіп құру. Ұжымдастыру
бағыты 1927ж БК(б)П-ның XV съезінде жарияланды. Осы мақсатпен 1928ж 27тамызда қазақ
байлардың малдарын тәркілеп,мемлекетке өткізу керек деген шешім қабылдады. Кеңес
өкіметі ұжымдастыруға қарсы деген жарлықпен 1929ж қазақ зиялыларының көп бөлігі
лагерьлерге аударылды. 1930ж 1сәуірде ұжымдастыру шаруашылықтың 50% қамтыды.
Кеңес өкіметі шаруалардың, колхоздардың өкіметі болғандықтан, байдық, жеке меншік
деген түсінік болған жоқ. Барлығы ортақ, мемлекеттің меншігіне тиесілі болды. Алайда,
жоғарыдан жіберілген бұйрық екі есе артығымен орындалып, бай және орташа байлармен
қоса, қарапайым лашықта тұратын, 1-2 аты бар жазықсыз адамдар да кіріп, мал-мүлкі
күшпен мемлекетке өткізілді. Барлық жинап, терген мүлкілерінен айырылып қалғылары
келмей, бір түнде шетел асып,көшіп кеткен қазақтар да болды. Алайда, олардың көбі
шекара асқанда оққа ұшырап, малдарымен бірге қырылып қалды.
Қазақ ауылдарын күшпен отырықшыландыру барысында шаруашылықтан ешбір хабары
жоқ партия мүшелері ұжымшалар пункттерінде жүздеген мың мал басын шоғырландырып,
киіз үйлерден көшелер мен кварталдар қалыптастырды. Бірақ, қорада қамалып, ауырып,
жем-шөп қоры таусылған мал көптеп қырыла бастады. Осындай теріс саясат салдарынан
қазақтар малдарынан айырылып, аштыққа ұшырай бастады. Егер ұжымдастыру
қарсаңында (1929ж) Республикадағы мал саны 40,5 млн болса, 1933ж 4,5 млн мал ғана қалды.
1930-1932ж аштық жылдары қарсаңында қазақстардың халық саны 5,2 млн адам болса,
1933ж 2,1 млн адам қалды, яғни, халықтың 49% аштықтан қырылды. 1млн 700мың адам
Қазақстаннан тыс аймақтарға көшіп кетті.
Күшпен жүргізілген ұжымдастыру саясатына қарсы Қазақстанда жалпы саны 372 бас
көтеру болып, оған 80 мыңдай адам қатысты. Созақ ауданындағы көтеріліс табанды,
шебер ұйымдастырылуымен ерекшеленді. Бұл көтерілістің барлығы Кеңес өкіметі әскерінің
күшімен басып, жанышталып, көтерілсшілер аяусыз жазаланды.
Қазақстанда осы аштық туралы жүздеген қазақ азаматы, сонымен қатар, Қазақстанға
жер аударып келген Ресейдің зиялы қауым өкілдері Мәскеуге хабар жіберді. Елімізге белгілі
қазаққайраткері Т. Рысқұлов 1933ж Сталинге ашық хат жазған. Сонымен қатар, қазақ
даласын басқарған Ф.И.Голощекинге асыра сілтеу саясатына қарсы қазақтың қоғам
қайраткерлері Ғ.Мүсірепов, М.Дәулетқалиев, Е.Алтынбеков, Қ.Қуанышев, М.Ғатауллин
ашық хат жазды. Бұл қазақ әдебиетінде "Бесеудің хаты" деп аталады. Алайда, бұл хатқа
өкімет тарапынан жауап болмады, тек 1933ж Ф.И.Голощекин биліктен алынды, бірақ бәрі
де кеш еді, қазақ халқы орны толмас үлкен қасіретке ұшырады.
Қорытындылай келе, Кеңес өкіметіне қазақ сияқты өз жері, дәулеті, мал-мүлкі көп елдің
керегі жоқ еді. Қазақстанға басқа ұлт өкілдерін алып келіп, үлкен лагерьлер жасауды
жоспарлады. Осы себептен, 1929ж бастап патшалық Речей кезіндегі "көші-қон басқармасы"

қайтадан жұмыс істей бастады. Сонымен қатар Сарыарқа даласында КАРЛАГ лагері
құрылды. Кеңес өкіметінің осындай саясатына қарамастан, қазақ халқы соңғы күші
сарқылғанша өмір үшін күресіп жатты. Қазақстан әлеуметтік эксперимент жүргізудің
ошағына айналды.
Аймырзаева Назерке Талғатқызы