«Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанда құрылған эвакогоспитальдердің қызметі»

Абдрахманова К.Д.

Қази А.Т.

Алматы қаласы, жоғары медициналық колледжінің «Жалпыгуманитарлық пәндер» ЦӘК-нің оқытушылары

Бірнеше айдан соң қазақ халқы, бүкіл адамзат, Ұлы Жеңістің 80 жылдық мерейтойын атап өтеді. КСРО-ның көптеген ұлттарымен қатар біздің халқымыздың Ұлы Отан соғысындағы жеңіске қосқан үлесі зор. Фашизмге қарсы күресіп, бостандықты қорғаған қазақстандық батырлардың есімі әрқашан ел есінде сақталады. Сұрапыл соғыстың алғашқы күндерінен бастап “Барлығы майдан үшін, барлығы жеңіс үшін!” деген ұранмен соғысқа аттанған ерлердің орнын әйелдер, қариялар мен балалар алмастырды. Тылдағы еңбеккерлер, қарапайым халық соғыстың ауыртпалығын мойнымен көтеріп, қажырлылықпен еңбек етіп, патриотизмнің тамаша үлгісін көрс ҰОС жылдарында Қазақстан Кеңес әскерін материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуге елеулі үлес қосқан КСРО-ның негізгі майдан арсеналына айналды. Соғыстың алғашқы күндерінен бастап, Қазақстанда әскери госпитальдар құрылды. Олардың негізгі қызметі - жаралылардың өмірін сақтап қалу және елдің қорғаныс қабілетін нығайту еді. КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің 1941 жылғы 17 шілдедегі қаулысына және КСРО Халық Денсаулық сақтау комитетінің 30 шілдедегі №374 бұйрығына сәйкес жаралылар мен науқастарды қабылдауға арналған эвакуациялық ауруханалар желісін орналастыру бойынша үлкен дайындық жұмыстары жүргізілді. Республикада бірінші болып Петропавлда орналасқан 1000 төсектік № 2446 және № 3596 госпитальдар және 600 төсектік № 3970 Қарағанды госпиталі өз жұмысын бастады. Жергілікті эвакопункттерге Қарағанды, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Оңтүстік Қазақстан облыстарының қуаттылығы 9720 төсек болатын 19 эвакогоспиталь бекітілді.

Әскери госпитальдардың жағдайы ауыр болғандығын мына төмендегі құжаттан көруге болады: «... 200 қосымша грамм нан беру туралы ауруханаға түскен түсініктемеде бұл жеңілдікті кеңінен қолдануға жол берілмейтіндігі қатаң көрсетіліп, осы шамалы өсімді алуға құқығы бар науқастардың тізімі берілді». Азық-түлік жетіспеушілігімен қатар дәрі-дәрмектердің жетіспеушілігі қатты сезілді. Мысалы, қарапайым таңғыш материал, яғни бинт жетіспегендіктен, оны жуып, бірнеше рет пайдалануға мәжбүр болды. Жуылған таңғыштарды қолдану 35% жетті. Медициналық есептердегі жетіспейтін дәрі-дәрмектер мен материалдардың тізімдері көп болды: «Сіреспеге қарсы және антигангренозды сарысудың жетіспеушілігі, кейде мүлдем болмауы ерекше сезілді. Гипс жетіспеді, оның орнына ұсақталған кірпіш пен ағаш үгінділері қолданылды. Соғыс жылдарында әсіресе сабынның жетіспеушілігі қатты сезілді: дезинфекциялау үшін сабынның орнына ағаш күлінің суы қолданылды. Құралдардың жетіспеушілігіне байланысты импровизацияланған материалдар, мысалы, тігістерге арналған шаштар қолданылды».

Қазақстан тұрғындары үйлерін госпитальдарға беріп, емделу үшін тамақ пен шөптер әкелді, әйелдер мен жасөспірімдер қолдан келгенше көмек көрсетті. Олар палаталарды тазалап, ауыр жарақат алғандарға кезекшілік етті: оларды тамақтандырды, хат жазды, таңғыштар мен операцияларға көмектесті, зардап шеккен жауынгерлерді жігерлендіруге, жағдайларын жеңілдетуге тырысты. Мереке күндері олар госпитальдық клубтарда, тіпті тікелей палаталарда көркемөнерпаздар концерттерін ұйымдастырды. Балалар мен жасөспірімдер су тасыды. Жаралыларға қан тапсырылды, қыздар мен әйелдер арасында көптеген донорлар болды. Қазақстандық курорттар, Бурабай сияқты, жауынгерлерді санаторлық емдеп, қалпына келтіру үшін пайдаланылды. Әскери дәрігерлерді даярлауда 1931 жылы ашылған медициналық институттың маңызы зор болды. Соғыс жылдарында институтты 2000-ға жуық дәрігер бітірді, түлектердің 75% майданға жіберілді. Медициналық институттың студенттері Мәншүк Мәметова мен Владимир Иванилов қаза тапқаннан кейін Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстандағы медицина қызметкерлерінің көпшілігі әйелдер болды, өйткені ер адамдар майданға кетті. Дәрігерлер мен медбикелерді шұғыл даярлау үшін оқыту жеделдетілді. Майданды дәрігерлік кадрлармен қамтамасыз ету үшін институттағы оқу мерзімін 4,5 жылға, содан кейін 4 жылға дейін қысқартуға тура келді. Эвакогоспитальдерде терапевттерден, гинекологтардан, педиатрлардан және тіпті санитарлық дәрігерлерден қысқа мерзім ішінде хирургтар дайындауға тура келді. Темір жол желісінде орналасқан республиканың барлық облыстық және ірі өнеркәсіптік қалаларында эвакогоспитальдар орналастырылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Алматы қалалық денсаулық сақтау бөлімінің қалалық ауруханасының құрамында 600 төсектік №3990 эвакогоспиталь ұйымдастырылды. Бұл эвакогоспиталды 2-дәрежелі әскери дәрігер, медицина ғылымдарының докторы, профессор В.И.Зюзин басқарды. Жалпыхирургиялық бағыттағы госпитальдермен қатар, кеуде хирургиясы, нейрохирургия, урология, травматология, жақ-бет хирургиясы мамандандырылған госпитальдер де өз жұмыстарын бастады. Тылдағы барлық госпитальдардың басты міндеті жаралыларды белсенді емдеу, және ұрыста шыңдалған жауынгерлер мен командирлерді тиісті емдеуден кейін майданға оралуын қамтамасыз ету арқылы Кеңес армиясының қатарын барынша толықтыру болды. Госпитальдардың екінші міндеті мүгедектерді жұмысқа қайтару болды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанда жаралыларды емдеу және оңалту үшін эвакогоспитальдарды қоса алғанда 200-ден астам госпиталь ұйымдастырылды, оларда барлығы 151 407 жаралылар мен науқастар емделді, олардың 60-70% - ы емделгеннен кейін әскери бөлімдерге оралды, яғни әрбір 10 жауынгердің 7-і майданға оралды. Біздің республикамыздың аумағында орналасқан эвакогоспитальдарда көптеген танымал хирургтар - эвакуацияланған медициналық институттардың профессорлары жұмыс істеді: академик Н.Н.Петров, профессорлар И.В. Фрумкин, А.Н.Сызғанов, доцент Я.С.Хордос, В.В.Зикеев, О.С.Глозман және басқа көптеген ақ халатты абзал жандар. Көптеген дәрігерлер қиын жағдайда жұмыс істеп, көбінесе ресурстардың жетіспеушілігі жағдайында жауынгерлерді емдеуге мәжбүр болды. Сондай қиын-қыстау кезеңде медицина ғылыми жаңалықтармен толықтырылды, жаңа емдеу әдістерін әзірледі. Қазақстанда А. П. Полосухиннің басшылығымен шокқа қарсы сұйықтық, профессор В. Г. Ермолаев жаралылардағы саңырауды емдеудің жаңа әдісін ойлап тапты. Бисенова А.Б. басшылығымен келген балалардың бомбылау кезінде алған психологиялық үрейлерін жою бойынша жұмыс жүргізді. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанда құрылған госпитальдарда жұмыс істеген бірнеше танымал дәрігерлер: С. Жарылғапов, Н. Сүлейменов, М.Мұхамедов және т.б. Олардың қатарында эвакогоспитальдарда жұмыс істеген Қазақстандағы алғашқы әйел хирург А.Карпова бар. Бұл мамандар, басқалар сияқты, сарбаздарға медициналық көмек көрсету және жауды жеңуге көмектесу арқылы майдандағы күреске айтарлықтай үлес қосты, елдің қорғаныс қабілетін едәуір нығайтты. Қазақстан госпитальдары жаралыларды емдеуде және жеңісті қамтамасыз ете отырып, майданға қолдау көрсетуде шешуші рөл атқарғанын біз ешқашанда ұмытпауға тиістіміз. «Ешкім ұмытылмайды, ештеңе ұмытылмайды» деп, қазіргі ұрпақ Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің алдында бас иеміз.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Аманжолов М. Казахстан в годы Великой Отечественной войны. Алматы: Атамұра. 2015.

2. Бозбалов С.Т. Роль медицинских учреждений Казахстана в годы Великой Отечественной войны. Вестник КазНМУ, 2(15), 34-39. 2009.

3. Шыныбеков, А.К. Медицинские эвакуационные и фронтовые госпитали в Казахстане во время Великой Отечественной войны. Алматы. 2012.

4. Муканов М.М. Врачи Казахстана на фронте и в тылу Великой Отечественной войны. Алматы: Қазақ тарихы.2013.