Ұрықжолдасты сүтқоректілердің дамуы.

Мақсаты

 І Топтық және жеке жұмыс жасау арқылы ұрықжолдастыларға тән ерекше белгілерді сипаттай алуын қалыптастыру
ІІ Ұрықжолдастылардың құрылысы мен тіршілік әрекетін жорғалаушылар және құстармен салыстыру арқылы омыртқалылар туралы алған білімдерін дамыту
ІІІ Сүтқоректілердің табиғатқа, адамға тигізетін пайдасын әңгімелеу арқылы оларды қорғауға тәрбиелеу; оқушыларды топтағы іс - әрекетін жоспарлап ұйымдастыруға, бірін - бірі тыңдай білуге тәрбиелеу

Күтілетін нәтиже

Ұрықжолдасты сүтқоректілердің дамуы, аңдардың шығуы. Маймылдардың пайда болуы туралы біледі

Сабақтың  түрі

Аралас сабақ 

Құрал-жабдықтар

видео көрініс, интерактивті тақта

Қолданылатын тәсіл

ауызша - баяндау, сұрақ жауап арқылы

Пәнаралық байланыс

География, тарих, әдебиет

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру

Сәлемдесу, психологиялық жағдай туғызу

Ел басы халқына: «Ел экономикасының дамуы білімді жастардың қолында» бүгінгі білімімізді шыңдай отырып, сабаққа атсалысайық!

ІІ. Білу

Миға шабуыл

1) Қазіргі кезде сүтқоректілердің қанша түрі белгілі?
2) Сүтқоректілерді зерттейтін ғылым саласы?
3) Сүтқоректілер қандай табиғи орта жағдайларында тіршілік
етеді?
4) Класс неліктен сүтқоректілер деп аталады?

ІІІ. Түсіну

Мағынаны тану “Іздену” старатегиясы

Адам : Үлкен алға қарай шығыңқы қысқа азу тістерінен ірі емес Бассүйектің негізінің орталығында S әріпі тәрізді аяғынан қысқа қолынан ұзын

• Ұқсастығы :Миы бет пішіні жақ сүйектері сойдақ тістері бассүйек пен омыртқа жотасының байланысы омыртқа жотасының пішіні тұлғасы аяқтары

• Адам миынан 3 есе кіші Алға қарай созылған, шығыңқы әрі ұзын, әрі ірі азу тістерінен ірі бассүйектің негізінің артқы бөлігінде тік н/е артқа қарай дөңес аяғынан ұзын қолынан қысқа

Адамдардың маймылдармен ұқсастықтарына мысал келтірсек

Адам мен шимпанзе гендерінің 99%, гиббонмен 76% ортақ. Қуану, ызалану, қайғыру,ұрпақтарына қамқорлық жасау сезімдері б/ды. Кездесетін ауру түрлеріде /тұмау, шешек, тырысқақ/ ортақ Қортық шимпанзенің

сәйкес қанын адамға Адам мен гориланың 385,ал шимпанземен 396 анатом. белгілері ұқсас. құюға б/ды

Антропогенез сатылары

Австролопитек (епті адам)

Архантроп (ежелгі адамдар)

Палеонтроп (неандертальдық)

Неоантроп (кроманьондық)

Сүтқоректілер - дара жынысты. Олар іштей ұрықтанады. Ұрық аналық жыныс мүшесі - жатырда дамып жетіледі. Жатырдың қабырғасында ұрық пен аналық ағзаның арасында арнайы мүше «ұрық жолдасы» (плацента) пайда болған. Ол зат алмасуды реттеп отырады. Оны малдың шуы деп те атайды. Сондықтан жоғары сатыдағы сүтқоректілерді «ұрықжолдастылар» деп атайды. Жатырдың қабырғасында ұрықтың дамып жетілуі, сүтқоректілердің жеке түрлеріне байланысты түрлі мерзімді қамтиды. Мысалы, үйқоянның буаз болу мерзімі бір ай. Жабайы қоян - 45 - 51 күн, бұғылар - 8 - 9 ай, жылқы - 10 ай, түйе 12 - 13 айда төлдейді.
Ұрық іші суға толы амнионмен қоршалған. Соның арқасында ұрық аналық ішінде қандай жер болса да дұрыс бірқалыпты дамиды. Ұрықтың дамуы тек қана ұрық орнының пайда болуына емес, оның организмінің ұзақ уақыт ұрықты ішінде сақтауына бейімделуінде болып отыр. Ананың ішінде ұрық ұзақ уақыт жатқанда, ұрықтың барлық мүшелері жетіліп қалыптасады.
Кейбір сүтқоректілердің балалары туа сала өз бетімен жүріп аяқтанып кетеді, ал кейбірлерінікі соқыр және жәрдемсіз болып туады. Барлық жануарларда анасы сүтінен қоректендіріп, аналарының қамқорлығында болады. Жүйке жүйелерінің жақсы жетілуіне байланысты балаларына қамқорлық жасау сүтқоректілерде жақсы жетілген.
Әр түрлі орта жағдайларында тіршілік етуіне байланысты сүтқоректілерді бірнеше экологиялық топтарға бөледі:
Құрлықта мекендейтін сүтқоректілер - Антарктидадан басқа құрлықтарда кеңінен таралған және көптеген түрлерді қамтиды. Олар ашық жерлерде, бұта мен ағаш арасында, кейде ағаш басында кездеседі. Ашық жерлерде саршұнақтар, суырлар, қосаяқтар мекендейді.
Жер астында тіршілік ететін сүтқоректілерге көртышқандар, соқыртышқандар, қалталы көртышқандар жатады. Олар тіршілігінің көп бөлігін жер астындағы індерінде өткізеді.
Суда тіршілік ететін сүтқоректілердің тіршілігі тікелей сулы ортаға байланысты. Оған құндыздар, жұпартышқандар, ондатрлар, киттер жатады.
Ұшатын сүтқоректілерге қолқанаттылар (жарқанаттар) жатады. Өте ұзын 2 - 5 саусақтарының арасында, денесінің екі қапталында жұқа терілі жарғағы болады. Олар жарғақты қанаттың көмегімен ауада өте жылдам ұшады.

ІV. Қолдану

1. Адамды приматтар тобына жатқызған ғалым:

а) Ж.Б. Ламарк; в) Ч. Дарвин;

б) К. Линней; г) Ф. Энгельс

2. Адамның жануарлардан шыққандығын дәлелдейтін мүшелері:

а) рудимент; в) аналогты мүшелері;

б) миы; г) гомологты мүшелері

3. Қазіргі адамдар қай түрге жатады:

а) адам тәрізді маймылдарға; в) неандертальдықтарға;

б) архантроптарға; г) саналы адам

4. Ежелгі адамғарға ірі жануарларды аулауға не көмектесті:

а) қаруы; в) ит асырауы;

б) ұйымдасып аулау; г) отты пайдалану.

5. Австралопитектер бұлар:

а) австралия маймылдары; в) оңтүстік маймылдары;

б) австралия адамдары; г) оңтүстік адамдары.

6. Антропогенездің биологиялық факторлары:

а) әлеуметтік; в) еңбек әрекеті;

б) ақыл – ой, сана; г) тіршілік үшін күрес

7. Антропогенез дегеніміз – бұл:

а) адамның жеке дамуы; в) тұқым қуалайтын өзгергіштік;

б) приматтардың тарихи дамуы; г) адамның шығу тегі, дамуы.

8. Дамудың қай сатысында адам нәсілге бөлінген:

а) неоантроптар; в) архантроптар;

б) австралопитектер; г) палеонтроптар

9. Нәсіл ұғымын алғаш енгізген ғалым кім:

а) Лики; в) Дюбуа;

б) Бернье; г) Джохансон.

10. Адам эволюциясындағы әлеуметтік факторларды

ашқан ғалым:

а) Ж.Б.Ламарк; в) Ф.Энгельс;

ә) Ч.Дарвин; б) К. Рулье

1 В 6 Г

2 А 7 Г

3 Г 8 А

4 Б 9 Г

5 В 10 В

«Бортты журнал»әдісі

Жүк журналы
Болжам Жаңа ақпарат
Тақырып бойынша бұрыннан не білемін?

Бұл туралы не білуім керек?

Бұл туралы енді не білдім?

Қандай маңызды сәттерді мен енді анықтадым?

V. Талдау

«Жұбын тап»

Екі бағанда тұрған сөздердің жұбын табу
Құрлықты мекендейді------------Құндыз, кит, ондатр
Жер астында тіршілік етеді------Суыр, саршұнақ
Суда тіршілік етеді-----------------Көртышқан, соқыртышқан

VI. Жинақтау

«ҰБТ бұрышы»

Адамдардың пайда болу кезеңі: Антропоген

Адамның шығу тегін, тарихи даму кезеңдерін зерттейтін ғылым саласы: антропология

Алғашқы қылқанжапырақтылар шықты: Палеозой

Алғашқы құс – археоптерикстің шыққан кезеңі: Юра

Алғашқы құрлық өсімдіктері: Псилофиттер

Алғашқы прокариоттар пайда болды: Архей

Алғашқы құс – көнеқұс пайда болды? Мезозой

Ежелгі заманның атауы: Архей

Ерте палеозойға жатады? Кембрий

Ең ұзақ мерзімге созылған заман: Архей

Жер бетіндегі алғашқы организмдер: Протобионттар

Жер бетінде тірі ағзалар қай заманда пайда болды? Архей

Көпжасушалы балдырлар өсті: Протерозой

Қай дәуірде жалаңаш тұқымдылар кеңінен таралды? Мезозой

Қай дәуірде өсімдіктер судан құрлыққа шықты? Палеозой

Органикалық дүниенің даму кезеңдері: Архей, пртоерозой, палеозой, мезозой, кайнозой

Палеозой кезеңі: Девон

Парапитектің пайда болуы: Кайназой

Палеозой эрасының қай дәуірінде өсімдіктер құрлыққа шықты: Силур

Папоротник тәрізділердің жер бетінде кеңінен таралу дәуірі: Палеозой

Псилофиттерден пайда болды? Папоротниктер

Приматтардың миы және сезім мүшелері дамыды? Кайнозой

Силур, девон кезеңдері жататын заман: Палеозой

Теңіз ішекқуыстылары, буылтық құрттар, ұлулардың басым көпшілігі дамыған заман: Протерозой

VII. Қорытынды

«Білгенге маржан»

Доңыз; аталығы - қабан, аналығы - мегежін, төлі - торай.
Бұғы; аталығы – бұғы, аналығы – марал, төлі – қодыға.
Елік; аталығы – күлміз, аналығы – сөге, төлі – еңлік.
Арқар; аталығы – құлжа, төлі – қозықа.

«Киіктің киесі бар» - деп халық ақбөкенді ерекше қастерлейді. «Құралайдың салқыны», «текебұрқылдақ», «киіктің мойынжуары» деген амалдар ақбөкен тіршілігіндегі ерекше өзгерістерді аңғартады.

VIII. Үй тапсырмасына нұсқау беру

§41 оқу.

1 деңгей – адамның эволюциялық даму сызбасын құрастыру . (өз бетімен)

2 деңгей – «Жер және адам қандай керемет» тақырыбына реферат дайындау. (жұппен)

3 деңгей – Ч.Дарвин «Адамның шығу тегі жайында дәлелдемелер мен қайшылықтар» (топпен)

Адамның өзіндік ерекшеліктері

Ұқсастықтары

Адамтектес маймылдардың өзіндік ерекшеліктері