«Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық көзқарасы мен қызметі» ғылыми жоба

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

ҒЫЛЫМИ ЖОБА ТАҚЫРЫБЫ

«Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық көзқарасы мен қызметі»

Орындаған:

Сынып:

Жетекші:

2022 ЖЫЛЫ

Аңдатпа

Ұлы қазақ даласы ешқашан өз халқына сараң болған емес және әрдайым әлемге көрнекті тұлғалар сыйлаған. 20 ғасырдың басында халқымызға дамудың дұрыс жолын көрсеткен адамдардың өмірі туралы естеліктер біз үшін ерекше қымбат. Егер тарихқа көз жүгіртсек, қазақ елі көптеген қыйншылықтарды басынын өткерген , өмір сүру мүмкін болмаған кезде, қалыптасқан стереотиптер өзгеріп, дамудың сапалы сатысына көшу жүзеге асырылғанын түсінеміз. Әдетте, әлеуметтік қайшылықтар шыңына жеткен кезеңдерде қоғам оларды жеңу үшін ең батыл және ерекше қадамдарды қажет етеді. Жеңістердің тәттілігі мен осы жолдағы жеңілістердің ащы дәмін, ең алдымен, осы қадамға бірінші болып шешім қабылдағандар бастан өткерді.

Аннотация

Великая Казахская степь никогда не была скупа к своему народу и всегда дарила миру незаурядных личностей. Для нас особенно дороги воспоминания о жизни людей, указавших в начале 20 века нашему народу верный путь развития. Если бросить взгляд в историю, то понимаем, что человечество не единожды приходило к тупику, когда жить по обычным меркам становилось невозможно, тогда менялись привычные стереотипы, и осуществлялся переход на более качественную ступень развития. Обычно в такие периоды, когда социальные противоречия достигают своего апогея, от общества требуются самые смелые и неординарные шаги для их преодоления. И, как правило, и сладость побед, и горечь поражений на этом пути испытывали, прежде всего, те, кто первым решился на этот шаг. И именно их принципы, убеждения, те или иные поступки, способность к самопожертвованию определяли в конечном итоге прогресс национального развития.

Annotation

The Great Kazakh Steppe has never been stingy to its people and has always given the world outstanding personalities. Memories of the lives of people who showed our people the right path of development at the beginning of the 20th century are especially dear to us. If we look into history, we understand that humanity has repeatedly come to a dead end when it became impossible to live by ordinary standards, then the usual stereotypes changed, and the transition to a higher-quality stage of development was carried out. Usually in such periods when social contradictions reach their apogee, the most daring and extraordinary steps are required from society to overcome them. And, as a rule, both the sweetness of victories and the bitterness of defeats on this path were experienced, first of all, by those who first decided to take this step.

МАЗМҰНЫ

1.Кіріспе

2.Негізгі бөлім

2.1Ахмет Байтұрсыновтың Өмірі.

2.2 Саяси қызметі.

2.3 Педагогика саласында артқан қызметі.

3.Зерттеу бөлімі

3.1 Байтұрсыновтың педагогикалық ойы.

3.2 Байтұрсыновтың ғылыми-шығармашылық қызметі.

3.3 Байтұрсыновтың педагогикалық идеялары.

4. Қорытынды

5. Әдебиеттер

Кіріспе

Ахмет Байтұрсыновтың бүкіл өмірі қазақтардың өзін-өзі билеуіне, мәдениетін, білімі мен ғылымын дамытуға, ғасырлар бойы өзіндік халық шығармашылығын, ұлт рухын сақтауға деген жалынды қамқорлықпен ұштасты. М.Әуезовтің 1923 жылы Байтұрсыновтың Қазақ халқы алдындағы баға жетпес еңбегін ескеріп, оны «қазақ зиялыларының көсемі»деп атағаны бекер емес.

Ахмет Байтұрсынов -ақын, ғалым, түркітанушы, аудармашы, педагог, публицист, қоғам қайраткері. Кезінде ол әділетсіздіктің, Сталиндік қуғын-сүргіннің құрбаны болған, жарты ғасырдан астам уақыт бойы есімі аталмаған. Қазақстан тарихында лайықты орын алмаған. Тарихтағы «ақтаңдақтар» жойылғанда ғана оның Шәкәрім Құдайбердиев, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Міржақып Дулатов сияқты қайраткерлерінің есімдері халыққа қайтарылды.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақ ұлттық тіл білімі және әдебиеттану мектебінің негізін қалаушы, қазақ халқының көрнекті ұлы Ахмет Байтұрсыновтың педагогика ғылымына салған үлесін, ғылым аясында атқарған қызметін зертеп білгім келеді.

Зерттеу нысаны: ақын, ғалым, түркітанушы, аудармашы, педагог, публицист, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынов.

Зерттеу әдісі: сауалнама, зерттеу, талдау, дереккөздермен жұмыс.

Зерттеудің мақсаты: Ахмет Байтұрсыновтың педагогика ғылымына салған үлесі

Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:

• Ахмет Байтұрсыновтың өмірбаянымен танысу;

• Педагогика саласында артқан қызметін зерттеу;

• Байтұрсыновтың педагогикалық идеялары туралы деректерді ашу;

• Байтұрсыновтың поэтикалық қызметімен танысу;

Негізгі бөлім

2.1 Ахмет Байтұрсыновтың өмірі

Ахмет Байтұрсыновтың бүкіл өмірі қазақтардың өзін-өзі билеуіне, мәдениетін, білімі мен ғылымын дамытуға, ғасырлар бойы өзіндік халық шығармашылығын, ұлт рухын сақтауға деген жалынды қамқорлықпен ұштасты. М.Әуезовтің 1923 жылы Байтұрсыновтың Қазақ халқы алдындағы баға жетпес еңбегін ескеріп, оны «қазақ зиялыларының көсемі» деп атағаны бекер емес.

Ахмет Байтұрсынов -ақын, ғалым, түркітанушы, аудармашы, педагог, публицист, қоғам қайраткері. Кезінде ол әділетсіздіктің, Сталиндік қуғын-сүргіннің құрбаны болған, жарты ғасырдан астам уақыт бойы есімі аталмаған. Қазақстан тарихында лайықты орын алмаған. Тарихтағы «ақтаңдақтар» жойылғанда ғана оның Шәкәрім Құдайбердиев, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Міржақып Дулатов сияқты қайраткерлерінің есімдері халыққа қайтарылды.

Ахмет Байтұрсынов 1873 жылы 28 қаңтарда Торғай уезінің Тосын болысының Сартүбек шатқалында қарапайым шаруа отбасында дүниеге келген. Оның әкесі тәуелсіз, ержүрек, қазақ ауылдарында озбырлық пен заңсыздыққа бой алдырмаған Үмбетей халық батырының ұрпағы болып саналды. Әкесі жергілікті феодалдармен және патша өкіметімен жиі қақтығысқа түсті. Ахмет он үш жасар кезінде өмір оған ащы сабақ беріп, әкесі итжеккенге 15 жылға ауыр еңбек етуге жіберілді. Бұл Байтұрсын Шошақұлының уезд бастығы полковник Яковлевке бағынбауына және оны атынын жығып, соғуына байланысты болды.

Ахмет ауыл молдасынан білім алып, сауат ашқан. Жас Ахмет көптеген қиындықтармен Торғай училищесін тамамдады. Орыс-қазақ училищесін бітірген соң Орынборға барып, қазақ мұғалімдер мектебіне оқуға түседі. Ол үшін Орынборда төрт жыл бойы білім алу және жыл сайын Торғай уезіне демалысқа оралуы Орынборға кері жүруі өте қиын жағдайларда өтеді, бірақ өзінің табанды табиғатының арқасында А. Байтұрсынов жолда кездескен қиындыққа төтеп беріп, 1895 жылы мұғалімдер мектебін тамамдайды.

А.Байтұрсыновтың мектепте білім алуы осымен аяқталады. Болашақта ол еуропалық әдебиетті зерттей отырып, өзін-өзі тәрбиелеумен айналысады. 1895-1909 жылдар аралығында Ақтөбе, Қостанай және Қарқала уездерінің ауылдық болыстық училищелерінде сабақ берді. 1896 жылы Ахмет Ақтөбе уезінің Батпақ болысына барып, Ахметкерей Катыбков мектебінде мұғалім болып жұмыс істейді, біраз уақыттан кейін қазіргі Қостанай облысының Әулиекөл ауылында – Ахмет Байтұрсынов мектеп мұғалімі лауазымына көшеді.

Ғ алымның әйелі орыс болатын. Қостанай уезіндегі жұмыс барысында Ахмет Байтұрсынов орманшының үйінде тұрып, Александр Ивановнаға ғашық болып тұрмыс құрады. Олардың некесі мұсылман салтына сәкес қиылып , Александр Ивановна аты жөні Бадрисафа Мұхаметсадықызы Байтұрсынова болып өзгертеді. Қостанайда тұрып, орыс-қазақ мектебінде мұғалім болып жұмыс істеді. Келесі жылы Омбыға, содан кейін Қарқалыға көшіп, онда 1907 жылға дейін қалды. Осы жылдары ол алғаш рет түрмеге жабылды. 1896 жылы Омбыда Ахмет Байтұрсынов сол кезде солтүстік облыстарда мектеп ісін басқарған Алекторовпен танысады. Бұл достық оған көп нәрсе берді. Алекторов оны Ильминскийдің ағартушылық қызметімен таныстырды. Өз халқының ауыр жағдайын және сауатсыздығын көріп, ол өзінің күрес жолын таңдап, кедейленген қазақ қоғамын дәстүрлілікке емес, жалпы адамзаттық өркениет арнасындағы жаңа өмірге шақырады. Байтұрсынов тек оқытушылық міндеттермен шектелмеді. Ол ауылдарды аралап, адамдарды ағартудың пайдасына үгіттеді және олармен армандарымен бөлісті. Ол патша үкіметінің қатыгез отарлау саясатының қайда апаратынын түсінді және өз сөздерінде оны батыл ашты. ХХ ғасырдың басында өмір сүрген А. Байтұрсынов революциялық қозғалыстарға қатысады. Жоғарыда аталған Қарқаралыдағы бірінші орыс революциясын қарсы алып, ол саяси қызметке белсене араласады, дегенмен, көптеген орыс және қазақ зиялылары өкілдері сияқты Байтұрсынұлы да болып жатқан оқиғалардың мән-мағынасы мен мән-жайын бірден ұғынбады, біраз уақыт ұлтшылдық сезімнің ықпалында болды. Бірінші көтеріліс оның қазақтардан жерді алып қоюды тоқтату, қоныс аударушылар ағынын тоқтау, халық жер революциясын құру талаптары жарияланған петицияларды жасауға қатысуы болды. Православие дініне қарсы мұсылман халықтарын біріктіруге шақыру айтылды. Петицияда ағарту жүйесінің жаңа ұйымдастырылуы, қазақ халқының ойлары мен ұмтылыстарын бейнелейтін газет шығаруға рұқсат, мемлекеттік аппарат пен сот органдарында қазақ тілінде іс жүргізуді енгізу қарастырылған. Бұл ойлар қазақ халқына ұран тастады және оны көптеген зиялы қауым өкілдері қолдады. Осы уақыттан бастап оның барлық ойлары халықтың санасын оятуға бағытталған. Ал аталған петиция 1905 жылдың 26 шілдесінде атақты Қоянды жәрмеңкесінде қазақтың тұңғыш құқық магистрі Жақып Ақпаевпен және ірі саясаткер, ғалым-экономист Әлихан Бөкейхановпен бірге жазылды. Әділдікті іздеу және іс-әрекеттерді сынау із-түссіз жүре алмады. 1909 жылы сол кезде ағартылушылықпен айналысқан А.Байтұрсынов тағы да сотсыз 8 айға Семей түрмесіне қамалды. Сол кезден бастап ол озбырлықпен күресуге ашық кіріседі, бостандық туралы өлеңдер жазады, халықты езгіге қарсы күресуге шақырады.

2.2 Саяси қызметі

Байтұрсыновтың есімі тарихта қазақ халқының рухани жаңғыруымен байланысты. Бүгінгі таңда әліпби, «Қырық ой», «Маса» кітаптары және «Қазақ» газеті ХХ ғасырдың басында халқымыз бастан кешкен ұлттық сана-сезімні оятқанына ешкімнің де күмәні жоқ. Ахмет Байтұрсынұлы өзінің кітаптарымен және "Қазақ" жалпыұлттық газетімен бірге осы тарихи кезеңде қазақ даласында оқи алғандардың барлығына білім ордасы болды, ол Қазақ мемлекетін қайта құру үшін күрескен «Алаш» партиясының белсенді мүшесі болды. 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін өзінің жолдастарымен бірге қазақ халқының ұлттық мүдделерін қорғау мақсатын көздеді. Патша режимі оны туған жерінде өмір сүру және жұмыс істеу құқығынан айырды, 1910 жылы Байтұрсынов Орынборға жер аударылды.

Большевиктер де Байтұрсыновты жек көрді. Себебі, «қызыл гвардия» қайта құру жобаларымен, жаһандық тәжірибелермен келіспеді. 1919 жылы ғылыми интеллигенция өкілдерінің тобымен бірге Кеңес өкіметінің жағына өтуге мәжбүр болды.

Сол жылдың маусым айында А.Байтұрсынов қазақ өлкесінің ҚРК мүшесі болып сайланады. Байтұрсынұлы 1922-1925 жылдары халық ағарту халық комиссары жанындағы ғылыми-әдеби комиссияның төрағасы, Қазақстан Халық Комиссары төрағасы, БОАК, қаз ОСК мүшесі болып сайланды, Түркістан Компартиясы ОК баспа органында, «Ақ жол» газетінде жұмыс істеді. Байтұрсынұлы 1925-1929 жылдары Қазақ халық ағарту институтында, Қазақ педагогикалық университетінде сабақ берді.

Тергеушілерге жауап бере отырып, 1929 жылы ОГПУ саясаттан гөрі ғылыми жұмыспен айналысуды жөн көретінін жазды. Бірақ тағдырдың қалауымен өмірінің соңына дейін ол саяси қызметпен айналысуға мәжбүр болды. Басқаша болуы мүмкін емес еді. Ұлттық өзін-өзі тану дәуірінің зиялылары саясаттан тыс бола алмайды. «Менің идеям - бұл қазақ халқының мәдени жағдайын көтеру, өйткені бұл оның дамуының кепілі және мен оны қандай күшпен қамтамасыз ете алатыныма риза боламын» деп ол жауап алу кезінде атап өтті.

Ахмет Байтұрсынов қазақ әдебиеті мен жазуының дамуына үлкен үлес қосты. Атап айтқанда, оның «Қырық ой» және «Маса» жинақтарына кітаптары танымал болды. Байтұрсынов қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін жинау және басып шығару бойынша үлкен жұмыс атқарды. Ол 1923 жылы жарық көрген «Ер Сайын» поэмасына кіріспе мақала мен түсініктеме жазып, «23 жоқтау» (1926ж) және «Әдебиеттану» (1926ж) кітаптарын шығарды.

Ахмет Байтұрсынов қазақ балаларын ана тіліне оқытуға арналған бірқатар оқулықтар жазды. Олардың ішінде: «Оқу құралы»(1912ж), «Тіл бойынша оқу құралы» (1914ж), «Әліппе» (1924ж), «Жаңа әліппе» (1926-1928ж).

Ахмет Байтұрсынов - ХХ ғ. басындағы қазақ зиялыларының ең жарқын өкілдерінің бірі, оның өмірі өз халқына, мәдениеті мен дәстүрлеріне деген шексіз сүйіспеншіліктің үлгісі болып табылады. Байтұрсынов тамаша әдебиетші, педагог, лингвист болған. Ол араб графикасы негізінде Қазақ жазуын реформалап, оны шетелде тұратын миллиондаған қазақтарға пайдалануға мүмкіндік берді. Ахмет Байтұрсынов қазақ тіл білімінің негіздерін, ғылыми терминологиясын әзірледі. Ахмет Байтұрсынов қазақ рухани мәдениетінің тарихына көрнекті саясаткер, классикалық орыс және батыс поэзиясының қазақ тіліне тамаша аудармашысы, жазушы ретінде енді. ХХ ғ. басы Қазақстанда алғашқылардың бірі болып Ш.Уәлиханов, Ы. Алтынсарин және А. Құнанбаевтың қоғамдық өмірдің демократиялық құрылымы туралы идеяларын зерттеуді тереңдете бастады.

Ахмет Байтұрсынов көрнекті саяси, мемлекеттік қайраткер болған. Алаш партиясының мүшесі бола отырып, Алашорда үкіметінің құрамына кірді. Ол тәуелсіз демократиялық мемлекеттің жақтаушысы болды. Алаш партиясы Кеңес өкіметін қабылдамағанын білеміз. Партия басшылығын кінәлау қиын. Алаш партиясына негізінен жаңа ғана қалыптасып келе жатқан жас буржуазиялық интеллигенция өкілдері кірді.

2.3 Педагогика саласында артқан қызметі.

Бірінші ұлттық «Қазақ» газетінің редакторы, Қазақ тіл білімінің негізін қалаушы, 20-шы жылдары халық ағарту комиссары, ұлттық мектептерге арналған Қазақ тілі бойынша алғашқы оқулықтардың авторы, лингвистика және әдебиеттану бойынша қазақ терминологиясын жасаушы А. Байтұрсынов жалған айыппен тұтқындалып, 1937 жылдың 8 желтоқсанында атылды.

20-жылдары Қазақстанда инновациялық педагогикалық идеялардың дамуы А. Байтұрсыновтың есімімен байланысты. Педагогикалық баспасөздің рөлі, бастауыш мектептің, жоғары білім беру жүйесінің мәселелері, оқытудың мазмұнын, нысандары мен әдістерін жетілдіру, өскелең ұрпақты рухани-эстетикалық тәрбиелеу - бұл А.Байтұрсынов қарастыратын мәселелердің толық тізімі емес. Белгілі орыс педагогы, ағартушы К.Д. Ушинский сияқты, білім берудегі ұлт идеясының жақтаушысы А. Байтұрсынов өз Отанының нағыз азаматын тәрбиелеуге лайықты еркін мектеп, ана тілінде оқыту мектебін құруға шақырады. «Қазақша оқыту» мақаласында ол «халықтың өмірін жақсартуды балаларды оқыту ісінен бастау керек, өйткені билік, басқару, халық тек біліммен түзетіледі» деп санайды. Ұрпақтар үшін ескерту ретінде : «білім алуға ұмтылмаған адамдар қандай байлыққа ие болса да, біраз уақыттан кейін оның байлығы өркениетті халықтардың қолына өтеді»- деп айта кетті.

Бастауыш мектепте оқуға қажетті пәндердің тізімін - оқу, жазу, ана тілі, Отандық тарих, математика, география, сурет салу пәндерін ана тілінде оқуды міндетті деп санады. Оның 1912 жылы жарық көрген «Қырғыздарға арналған әліппесі» бастауыш мектеп үшін негізгі оқу құралы болды.

Ахмет Байтұрсыновтың ғылыми мақалаларында белсенділік, ақыл, таным, қабілет және басқа психологиялық категориялар сияқты мәселелер қарастырылады. Қазақ халқының талантты ұлының еліміздің алғашқы жоғары оқу орны - Қазақ педагогикалық институтының ашылуында айтылған сөздерін оқи отырып осы ұлы тұлғаның тағы бір қырын ашамыз. Оның пікірінше, «Қазақ институтының ашылуы - халықтың жоғары мәдениетке қол жеткізуге деген қажеттілігінің көрсеткіші». Оның педагогикалық мамандықтың мәні мен ерекшелігіне терең енуін атап өткен жөн. Оның пікірінше, мектеп үшін ең маңыздысы - кәсіби педагогика, әдістемелік тәсілдер, балаларды оқыта білетін мұғалім.

Ахмет Байтұрсынов өз халқының шынайы ұлы бола отырып, еуропалық халықтардың мәдени құндылықтарына қосылуға, олардан үлгі алуға - білім, ғылым, кітап шығаруға шақырды.

А.Байтұрсынов «Қазақ» газетінің бірінші нөмірінде жарияланған бағдарламалық мақаласында: «өз дербестігімізді сақтап қалу үшін, бізге барлық күш-жігерімізбен және қаражатымызбен ағартушылық пен ортақ мәдениетке ұмтылуымыз қажет, ол үшін біз ана тіліндегі әдебиетті дамытумен айналысуымыз керек. Өз тілінде сөйлейтін және өз әдебиеті бар адамдар ғана тәуелсіз өмір сүруге құқылы екенін ешқашан ұмытпауымыз керек...». Бұл мәлімдемелер қазір маңыздылығын жоғалтқан жоқ . А.М. Горький мен Е. Пешкованың 1934 жылы Халықаралық Қызыл Крест ұйымы арқылы белсенді араласуының нәтижесінде ол отбасымен қосылып, Алматыға оралады. Бірақ бұрынғы «жаудың» белгісі ретінде оны үнемі мазалады. 1937 жылдың қазан айында Ахмет Байтұрсынов қайтадан тұтқындалып, екі айдан соң 8 желтоқсанда НКВД зынданында «халық жауы» ретінде атылады.

ҚазКСР Халық ағарту ісінің бірінші комиссары (1920-1921) Ахмет Байтұрсынов «ұстаз – мектептің жаны» деп санады. Қандай мұғалім-бұл мектеп, яғни оқушылардың білім сапасы мұғалімнің қаншалықты дайын екендігіне және оның оқыту әдістерін қаншалықты меңгеретініне тікелей байланысты. Сондықтан, біріншіден, кез-келген мектепке жақсы педагогикалық және әдістемелік дайындығы бар білікті мұғалімдер қажет. Екіншіден, оған барлық оқу құралдары, оқулықтар қажет. Оқулықтар мен оқу құралдарынсыз оқыту туралы айтуға болмайды, оқыту сапасы оқулықтардың сапасына байланысты. Оқу ісіндегі сәтті жұмысты қамтамасыз ету үшін мұғалімдер оқу құралдарының барлық жиынтығына ие болуы керек. Үшіншіден, мектепке ассимиляциялауға жататын барлық материалдар ретке келтіріліп, жүйелендірілетін тиісті бағдарлама қажет. Оның барлық педагогикалық қызметі мектептегі оқу процесін жетілдіруге және жалпы білім беретін мекемеде педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыра алатын білікті мұғалімді даярлауға бағытталған. А.Байтұрсыновтың пікірінше, мектеп жұмысының жетістігі мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне байланысты, сондықтан мұғалімді оқу орындарында кәсіби даярлау кезінде мұғалімнің педагогикалық техниканы меңгеруіне, оқушылардың оқу процесін ғылыми негізде жүргізе алуына ерекше назар аудару қажет деп білді.

А.Байтұрсынов кәсіби дайындық мәселесін «Қазақша оқыту туралы» жұмысында көтеруде. Ол мұғалімге қойылатын негізгі талаптарды анықтайды, ең алдымен мұғалім жеке техниканы жақсы меңгеруі керек, балалардың психологиялық ерекшеліктерін, оқу процесінің теориялық негіздерін білуі керек. Оның идеясы мұғалімді даярлау кезінде психологиялық, педагогикалық және әдістемелік дайындыққа назар аудару керек деген ойға әкеледі. Мұны оның сөздері растайды: «...есте сақтау керек, бұл тек физикалық еңбекке ғана емес, сонымен бірге ақыл-ойға да қатысты. Балаларды оқытумен айналысатын адамдар әдістеме мәселелерін жақсы білуі керек. Оқыту мәселелерін жақсы білгісі келетіндер алдымен балаларға үйрететін барлық нәрсені білуі керек. Екіншіден, олар табиғатты жақсы біліп, баланың көңіл-күйін сезінуі керек. Ол үшін балалардың туылғаннан бастап физикалық және психикалық дамуы туралы бәрін білу керек. Баланың ішкі жағдайын оның іс-әрекетімен ажырата білу керек. Білімді халықтарда балаларды оқытумен педагогика ғылымында арнайы оқытылған адамдар айналысады. Бұл дұрыс, өйткені егер сот өзінің ісін, ал дәрігер медицинаны үйренсе, онда мұғалім педагогикаға көбірек оқытылуы керек...»

А.Байтұрсынов оқу үдерісінің табыстылығының екінші факторы оқулықтар мен оқу бағдарламаларының болуы екенін атап өтті. ҚазКСР Халық комиссариаты бұл мәселені шешуге ерекше назар аударды. Осы мақсатта 1920 жылы Кирревкомның халыққа білім беру бөлімінің жанынан ғылыми комиссия құрылып, ол оқулықтар мен ғылыми еңбектерді құрастыру және басып шығару бойынша міндеттер шеңберін анықтады. Қазақ тіл білімінің дамуында А.Байтұрсыновтың алатын орны ерекше. VIII ғасырдан бастап қазақ даласында исламның таралуына байланысты біртіндеп араб жазуы енгізілді. Араб алфавитінде қазақ тілінің барлық дыбыстарын дәл бейнелеу үшін қажетті көптеген әріптер жетіспегеніне қарамастан, қазақ хаты араб графикасы негізінде болды. А.Байтұрсынов қазақ тілінің табиғатын терең зерттеп, араб әліпбиін негізге ала отырып, жаңа қазақ әліпбиін жасады. Ол сол кезде қазақ тілінің дамуына жауап бермейтін, оның грамматикалық және фонетикалық құрылымын көрсетпейтін латын және, әсіресе, орыс әліпбиінің енгізілуіне қарсы болды. 1924 жылы «Тіл білімі» атты еңбегі жарық көрді. Ол 1927 жылы сөйлеген сөзінде қазақ графикасының зигзагтары туралы айтқан болатын. Ол өз халқына әліпби берді, қазақ тілінің фонетикасы, морфологиясы, синтаксисінің негізін қалады.

Ахмет Байтұрсыновтың Қазақ әдебиеті тарихы мен әдебиет теориясы бойынша жүргізген зерттеулерінде үлкен еңбегі бар. Мысалы, ол Абайтанудың негізін қалаушы болған, Абай Құнанбаев шығармашылығының рөлі мен маңызы туралы алғашқы мақалалар Байтұрсыновтың қаламына тиесілі. Ол Абайтанушылар, ауызша халық шығармашылығының тасымалдаушылары туралы жазды. 1920 жылы Қазанда «Баяншы» атты кітабы жарық көрді. Қазақ әдебиеттануының қалыптасуында оның «әдебиет теориясы» маңызды рөл атқарды. Байтұрсынов әдебиетте шындықты көрудің және түсінудің ұлттық тәсілдерін бейнелеудің қызу жақтаушысы болды.

3.Зерттеу бөлімі

3.1 Байтұрсыновтың педагогикалық ойы.

Оның поэтикалық қызметі Крыловтың ертегілерінің аудармасынан басталады. Крыловтың ертегілерін аудара отырып, ол, ең алдымен, балалар мен ересектерді тәрбиелеу үшін ертегіле