Ақпарат тасқыны дәуірінде журналист болу: мүмкіндік пе, міндет пе?

XXI ғасыр – ақпарат ғасыры. Күніне миллиардтаған мәлімет әлемді шарлап жүр. Ақпараттың құндылығы бұрын-соңды болмаған биіктікке көтерілді. Ал осы ағынның арасында адаспай, шынайы деректі тап басып айтып отыратын журналистің рөлі – ерекше. Журналистика – жай кәсіп емес. Ол – қоғам мен билік арасындағы көпір, халықтың көз-құлағы, елдің ішкі жан дүниесін қозғайтын үлкен рухани күш.

Бүгінгі журналист кім? Ол – классикалық газет тілшісі ме, теледидар жүргізушісі ме, әлде TikTok-та жаңалық айтып жүрген блогер ме? Бұл сұраққа нақты жауап беру қиын. Себебі журналистиканың өзі трансформация кезеңінен өтіп жатыр.

Классикалық журналистикадан цифрлық форматқа дейін

Журналистиканың басты функциясы – ақпарат тарату, түсіндіру, талдау жасау. Бұл міндет интернет пайда болмай тұрып, негізінен баспасөз, радио және телевизия арқылы орындалатын. Дәстүрлі БАҚ-тың кәсіби этикасы, жауапкершілік деңгейі, редакциялық сүзгісі өте жоғары болатын.

Алайда қазіргі таңда кез келген адам әлеуметтік желі арқылы ақпарат тарата алады. Бұл – бір жағынан еркіндік, екінші жағынан – хаос. Өйткені фактіні тексеру, этикалық принципті сақтау, біржақтылықтан қашу секілді талаптарды көпшілік ескере бермейді. Осы тұста журналистиканың классикалық мектептері бұрынғыдан бетер қажет болып отыр.

Ақпарат пен манипуляцияның арасы – бір-ақ қадам

Қазіргі медиакеңістік көбіне сенсация қуып, рейтинг үшін күресуге бейімделген. Тақырыптар “шулап”, эмоцияға құрылған, дерек көзін көрсетпей, қасақана үрей немесе үміт тудыратын форматта беріледі. Бұл – қауіпті тенденция.

Журналист шындықты ғана айтуға міндетті. Оның басты қаруы – факт. Алайда бүгінгі күні факт пен пікірдің арасы жиі шатастырылады. “Міне, менің ойым” деген желеумен жалған ақпарат тарату, біржақты жазу, қоғамдық пікірді бағыттау – манипуляция түрі. Ал кәсіби журналист бұдан бойын аулақ ұстауы тиіс.

Қазақ журналистикасының келешегі қандай?

Қазақ журналистикасы да өзгеріс алдында тұр. Дәстүрлі газет оқырмандары азайып, жастар көбіне TikTok, Instagram, YouTube сияқты платформалар арқылы жаңалық алады. Алайда бұл – шынайы, сапалы журналистиканың тоқтауын білдірмейді. Керісінше, ол жаңа пішінге көшуі керек.

• Қазақ тілінде жасалатын контенттің сапасы мен көлемі артуы қажет.

• Журналистер тек оқиға айтып қана қоймай, оны терең түсіндіретін, сараптайтын деңгейге көтерілуі тиіс.

• Пікір алуандылығы мен сөз бостандығы – кәсіби журналистиканың басты шарты болуы керек.

Журналист – жай мамандық емес, жауапкершілік

Журналист – тек “айтып беруші” емес, қоғамның тамырын басып, оны емдеуші тұлға. Ол әділеттілікті іздейді, қарапайым адамның даусын билікке жеткізеді. Журналисттің сөзі ел тағдырына әсер етіп жатса – ол ұлы миссияның иесі.

Қазіргі заманда фейк жаңалықтар мен популизмге толы кеңістікте шынайы журналист болу – ерлікпен тең. Бұл жолда ар-ождан, кәсібилік, білім мен зерде, батылдық пен сабырлық қажет.

Қорытынды

Ақпарат дәуірінде журналист болу – үлкен мүмкіндік. Себебі бұрын айтылмай келген ақиқаттар бүгін еркін айтылуда. Бірақ бұл – үлкен міндет те. Өйткені әр сөздің артында адам тағдыры тұр. Осыны сезінетін, сөзі мен ісі үйлескен, ұлт үшін қалам тербейтін журналист – болашақтың медиа батырына айналады.