Ақмола облысы білім басқармасының

Шортанды ауданы бойынша

білім беру бөлімінің жанындағы

Шортанды кентінің «Ақбота» балабақшасы»

мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны

Ақылды көмекшілер:

Балабақша балаларын ЖИ-мен таныстыру

1

КІРІСПЕ

Жасанды интеллект қазіргі уақытта адам өмірінің барлық салаларына тез қарқынмен енуде. Бұл компьютерлер мен бағдарламаларға адамның ойлау, оқу және шешім қабылдау процестерін имитациялауға мүмкіндік беретін күрделі технология. Басқаша айтқанда, жасанды интеллект дегеніміз машиналарға ойлау қабілетін беретін ғылым саласы. Ақылды көмекшілер адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналып келе жатқанымен, олардың жеке пайдаланушылардың қажеттіліктеріне толық бейімделу мүмкіндігі әлі де шектеулі. Көптеген көмекшілер пайдаланушылардың ерекше мінез-құлық үлгілері мен қалауларын терең түсіне алмайды, ал бұл жағдай тиімділікті төмендетіп, пайдаланушылардың қанағаттанушылығына теріс әсер етеді. Сондықтан қазіргі заманғы зерттеулердің басты мақсаты ақылды көмекшілердің жекешелендірілуін жақсартатын жаңа әдістер мен алгоритмдерді әзірлеу болып табылады.

Осындай маңызды зерттеулерді машиналық оқыту мамандары, бағдарламашылар және әлемдегі ірі технологиялық компаниялар жүргізіп жатыр. Бұл тақырыптың Қазақстанда және бүкіл әлемде өзектілігі қоғамның қарқынды цифрландырылуымен және ыңғайлы, жекелендірілген қызметтерге деген сұраныстың үздіксіз артуымен тығыз байланысты. Қазіргі компаниялар пайдаланушыларға бірегей тәжірибе ұсынуға тырысады және бұл үрдіс жасанды интеллект саласындағы зерттеулерді одан әрі дамытуды талап етеді.

Бүгінгі балалар шынайы мағынадағы «цифрлық ұрпақ» болып табылады. Олар кішкентай кезінен бастап телефондар мен планшеттерді табиғи түрде пайдаланып келеді(1-сурет)

2

Alexa дауыстық көмекшісінен ән айтуды сұрайды, YouTube-та мультфильмдер көреді және ата-аналарының смартфондарында бет-әлпетті тану технологиясын байқайды. Жасанды интеллект олар үшін жаңалық болмаса да, балалардың көбі оның шын мәнінде не екенін немесе ішкі механизмдері қалай жұмыс істейтінін түсінбейді. Мектепке дейінгі кезең баланың айналасындағы әлемді белсенді үйренуге және зерттеуге деген қызығушылығы ең жоғары болатын алтын уақыт. Осы маңызды кезеңде жасанды интеллект туралы негізгі түсінікті дамыту және қалыптастыру болашақ технологиялық сауаттылықтың іргетасын қалайды.

Мұны ойын тәжірибелері мен қарапайым, түсінікті мысалдар арқылы жүзеге асыруға болады. Мысалы, Buddy.ai сияқты дауыспен белсендірілетін жасанды интеллект мұғалімдері балаларға түстерді, геометриялық пішіндерді және сандарды үйретеді, сонымен қатар сөздік қорын белсенді дамытады. Осындай интерактивті ойындар арқылы балалар тілдік дағдыларын жетілдіріп қана қоймай, технологияның оларға нақты қалай көмектесе алатынын өз тәжірибесінде түсіне бастайды.(2-сурет)

Білім беру процесіне жасанды интеллектті мақсатты түрде енгізу балалардың оқуы үшін мүлдем жаңа мүмкіндіктер ашады. Балаларға технологияға қол жеткізуді қамтамасыз ету ғана жеткіліксіз, сонымен қатар сыни ойлауды және технологияны терең түсінуді дамыту үшін оның қалай жұмыс істейтінін қарапайым тілмен түсіндіру өте маңызды. Балабақшада балалардың қарапайым және қызықты ойындар арқылы жасанды интеллект негіздерін практикалық түрде үйрене алатын арнайы іс-шараларды ұйымдастыруға болады. Мысалы, балалардың түсі немесе пішіні бойынша нақты заттарды табу сияқты қарапайым тапсырмаларды орындау үшін виртуалды жасанды интеллект роботын «бағдарламалайтын» рөлдік ойын жасауға болады.

3

Сондай-ақ, балабақшада жасанды интеллект балаларға мәселелерді шешуге немесе әртүрлі кедергілерді жеңуге көмектесетін интерактивті әңгімелерді белсенді пайдалануға болады. Бұл әңгімелерді дауыстық өзара әрекеттесу элементтерімен байытуға болады, мұнда балалар сұрақтар қояды және виртуалды кейіпкерлерден нақты жауап алады, ал бұл оқу процесін тірі және өте қызықты етеді. Балалардың жасанды интеллекттің оқуында және күнделікті өмірінде көмектесетін пайдалы құрал екенін түсінуі өте маңызды, бірақ ол ешқашан адамның тікелей өзара әрекеттесуі мен табиғи шығармашылығын толық алмастыра алмайды.

Сонымен қатар, балалардың эмоционалды интеллектін мақсатты түрде дамытуға ерекше назар аударған жөн. Жасанды интеллект балаларға өз эмоцияларын дұрыс тануға және еркін білдіруге үйрететін дос кейіпкерлерді жасау үшін тиімді пайдаланылуы мүмкін. Бұған жасанды интеллект балалардың әртүрлі әрекеттеріне сезімтал жауап беретін, әртүрлі эмоцияларды көрсететін анимациялар немесе интерактивті ойындар арқылы қол жеткізуге болады. Осылайша, балалар технологияны игеріп қана қоймай, сонымен қатар өте маңызды әлеуметтік дағдыларын да кешенді түрде дамыта алады.

Ата-аналар да бұл білім беру процесіне белсенді қатысуы керек. Ата-аналар білім беру мен балаларды тәрбиелеудегі жасанды интеллекттің мүмкіндіктері мен әлеуеті туралы біле алатын семинарлар немесе тренингтер ұйымдастыру өте тиімді нұсқа болып табылады. Бұл технологияны және оның отбасылық өмірге ықпалын ашық талқылау үшін ортақ диалог кеңістігін құруға көмектеседі. Ата-аналарға жасанды интеллектті тікелей бетпе-бет қарым-қатынастың орнына қоюшы емес, керісінше оны толықтырушы көмекші ретінде дұрыс қалай пайдалану керектігін терең түсіну өте маңызды.

Жасанды интеллектті балалардың білім алу процесіне мақсатты түрде енгізу тек болашаққа жасалған қадам ғана емес, сонымен қатар технология өте маңызды рөл атқаратын қазіргі әлемде келесі ұрпақты толыққанды өмірге кешенді дайындау мүмкіндігі болып табылады. Балалардың жасанды интеллект туралы негізгі білімдерін ойын, сыни ойлау және эмоционалды интеллект элементтері арқылы біртіндеп дамыту адамдар мен машиналар арасында үйлесімді өзара әрекеттесуді қалыптастыруға көмектеседі. Мұндағы басты мақсат технология адами құндылықтарға ешқандай қауіп төндірмей, керісінше жалпы игілікке қызмет етуі болып табылады.

4

Негізгі бөлім

Бала миы ерекше икемді: әлі оқи алмайтын болса да, тыңдау және визуалды ақпарат арқылы жаңа нәрселерді тез қабылдай алады. 5–7 жас шамасындағы балалар техникалық құралдарға, сервистер мен қолданбаларға қызығушылық танытады. Сол кезеңде басты міндет — баланың тек контентке батпауын қадағалау, сонымен қатар аналитикалық ойлау қабілетін дамытуға жағдай жасау.Нейрондық желілер немесе жасанды интеллект (ЖИ) мінсіз емес. Уақыт өте келе, жаңа мамандардың келуімен ЖИ дамудың жаңа сапалы кезеңіне өтеді. Бұл туралы OpenAI-дің со-основатель, ChatGPT жасаушысы Илья Суцкевер де айтады.

ЖИ адам миының жұмысын моделдейді: нейрондар мен олардың байланыстарын имитдейді. Сол сияқты балаға да алғашқы ақпаратты беру керек: әріптерді, буындарды үйретіп, олардан сөздер мен сөйлемдер құрастыруға. Кейін таныс заттарды, сандарды, түстерді, табиғат дыбыстарын тануға мүмкіндік жасау қажет. Мұны игеру үшін балаларға 2–3 жыл уақыт кетуі мүмкін.ИИ — «техникалық бала», оны ғалымдар, инженерлер, дизайнерлер мен бағдарламашылар жасаған. Ол 3 жасар балаға қарағанда әлдеқайда дамыған, бірақ сол сияқты үйреніп, пайдаланушылардың сұраныстарына бейімделеді.

Ата-аналарға технологияларға консервативті көзқарастан бас тартып, нейросеттерді тек зиян ретінде қарамау маңызды. Баламен бірге GPT-моделінде сұрақтарға жауап іздеуге, промт жазуға болады. Егер баламен бірге отырып, жасына сай жауап алу жолын көрсетсеңіз, бала нейросетті «көмекші» ретінде қабылдай бастайды. Сол арқылы «почемучка» бала планшеттен өз бетімен сұрақ қоюға үйренеді.Шығармашылық тапсырмалар арқылы баланың ойлау қабілетін дамыту да маңызды: сурет салу, әңгіме құрау, жаңа идея ойлап табу. Бұл баланың тек технологияны түсінуін емес, логикалық ойлауын да дамытады. Технологияны «дос» ретінде көрсету арқылы бала ғылымға, техникаға және шығармашылыққа қызығады.

Баламен бірге қауіпсіз және қолдау көрсететін орта құру қажет. Ата-аналар балаға дәстүрлі білім мен заманауи технологияларды үйлестіруді үйретуде негізгі рөл атқара алады. Мысалы, бірге отырып қосымшаларды қолдануды ғана емес, олардың қалай жұмыс істейтінін де түсіндіруге болады. Визуалды бағдарламалау тілдерін, мысалы Scratch сияқты платформаларды пайдаланып, қарапайым бағдарламалау тәжірибелерін ұйымдастыруға болады. Бұл балаларға өз ойын-сауықтарын, анимацияларын жасауға мүмкіндік береді, шығармашылық пен логикалық ойлауды дамытады.ИИ арқылы әртүрлі пәндерді қызықты түрде зерттеуге болады.

5

ИИ-мен өзара әрекет балада STEM-пәндерге (ғылым, технология, инженерия, математика) қызығушылық тудырады. Ата-аналар баланы робототехника немесе бағдарламалау конкурстарына қатысуға ынталандыра алады. Мұндай іс-шаралар тек техникалық дағдыларды ғана емес, топта жұмыс істеуді де үйретеді. Технологияларды этикалық қолдануды үйрету де маңызды. Ата-аналар балаға ақпаратты дұрыс қолдануды, басқа адамдардың құқықтарын құрметтеуді түсіндіруі керек. Мұнда авторлық құқық, құпиялылық және интернет қауіпсіздігі кіреді. Бұл балаға жауапты технология қолданушы болуды үйретеді.

Тақырыптық күнтізбелі жоспар

6

Балаларды нейротехнологиялар мен жасанды интеллектпен таныстыруды жүйелі түрде ұйымдастыра алады. Бұл жұмыстар арқылы балалар тек жаңа білім алып қана қоймай, практикалық дағдыларын да дамытады. Олар өз бетінше роботтарды схемасы бойынша немесе өз ойлары мен шығармашылық жоспарлары негізінде құрастыруды үйренеді, оларды нейрообручқа қосу және қажетті бағдарламаны таңдау дағдыларын меңгереді.Балалар өз назарын тиімді басқаруды үйренеді: зейіндерін бір бағытқа шоғырландыра білу, қажет кезде демалып, энергияларын қалпына келтіру қабілеттері дамиды. Жасанды интеллекттің көмегімен қызықтыратын сұрақтарына жауап табуды меңгереді, бұл олардың танымдық қызығушылығын арттырып, өздігінен ақпарат іздеу және оны бағалау дағдыларын қалыптастырады.

Сонымен қатар, балалар интернетті қауіпсіз пайдалану ережелерін игереді, цифрлық кеңістіктегі қауіпсіздік пен жеке мәліметтерді қорғауды түсінеді. Бұл оларға жауапты цифрлық қолданушы болуды үйретеді.Әрбір бала өз күшіне сенімді болып, топта жұмыс істей білу қабілетін дамытады. Олар бір-бірімен ынтымақтастықта жұмыс істеу арқылы әлеуметтік дағдыларын жетілдіреді, командада тиімді әрекет етуді, бірлесіп шешім қабылдауды және өз идеяларын қорғауды үйренеді.

Бұл тәжірибе балалардың тек білім алуын ғана емес, сонымен қатар шығармашылық, логикалық ойлау және сыни бағалау қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Балалар технологияны тек құрал ретінде ғана емес, өз идеяларын жүзеге асырудың тиімді құралы ретінде қабылдай бастайды. Жүйелі және жоспарлы жұмысы арқылы балаларда заманауи технологияларға қызығушылық, ақпараттық сауаттылық және шығармашылық потенциал қалыптасады.

Балалар өз бетінше роботтарды схемасы бойынша немесе өз ойлары мен шығармашылық жоспарлары негізінде құрастыруды үйренеді, оларды нейрообручқа қосу және қажетті бағдарламаны таңдау дағдыларын меңгереді.

Балалар өз назарын тиімді басқаруды үйренеді: зейіндерін бір бағытқа шоғырландыра білу, қажет кезде демалып, энергияларын қалпына келтіру қабілеттері дамиды.

Жасанды интеллекттің көмегімен қызықтыратын сұрақтарына жауап табуды меңгереді, бұл олардың танымдық қызығушылығын арттырады, өздігінен ақпарат іздеу және оны бағалау дағдыларын қалыптастырады.

7

Балалар интернетті қауіпсіз пайдалану ережелерін игереді, цифрлық кеңістіктегі қауіпсіздік пен жеке мәліметтерді қорғауды түсінеді, жауапты цифрлық қолданушы болуды үйренеді.

Балалар технологияны тек құрал ретінде ғана емес, өз идеяларын жүзеге асырудың тиімді құралы ретінде қабылдайды.

Жүйелі және жоспарлы жұмысы арқылы балаларда заманауи технологияларға қызығушылық, ақпараттық сауаттылық және шығармашылық потенциал қалыптасады.

Бүгінгі таңда «Алиса» дауыстық көмекшісімен, мүмкін, еліміздің әрбір тұрғыны бала кезінен таныс шығар.

8

«Алиса» деген кім? «Алиса» – виртуалды дауыстық көмекші, ол Яндекстің әртүрлі қосымшаларында «тұрады» және компьютерге, смартфонға, навигаторға немесе смарт-құрылғыға орнатылуы мүмкін. «Алиса» жұмысының негізінде нейрондық желілер мен терең оқыту («Deep Learning») жатыр. Ол адам сөзін танып, диалог жүргізіп, сұрақтарға жауап бере алады, кейбір қолданбалы тапсырмаларды шешеді, әзілдейді, ирония жасай алады… Бұл көмекшінің дағдыларының нақты саны белгісіз.

Мүгедектігі бар балалармен білім беру қызметінде «Алиса» әртүрлі мүмкіндіктерімен, соның ішінде «ақылды» мини-станциямен пайдаланылуы мүмкін.(3-сурет)

Айта кету қажет, «Алиса» ақылды колонкасы әртүрлі нозологиядағы балалармен жұмыс барысында қолданылуы мүмкін. Мысалы, нашар көретін балаларға сабақ барысында ыңғайлы ортаны дауыстық интерфейс қамтамасыз етеді, бұл баланың сөздік командалар арқылы білім беру іс-әрекетіне белсенді қатысуына мүмкіндік береді.

9

Егер «Алиса» сөйлемді түсінбесе, бала оны қайта айтуға немесе сөз тіркесін өзгертуге тырысады, сөйлеу дағдыларын жетілдіреді. Сонымен қатар, «Легко говорить» атты арнайы дағдысы бар онлайн-тренажерде дыбыстарды үйрету өте қызықты өткізіледі.

Қозғалыста қиындықтары бар балалар үшін (әсіресе қол саусақтары) колонка қажетті ақпаратты табуды едәуір жеңілдетеді. Дегенмен, бұл балалар үшін моториканы дамыту өте маңызды. Мұнда «Графикалық диктант» дағдысы көмектеседі, ол ұсақ моториканы дамытуға және ойлау қабілетін жетілдіруге бағытталған.

Ақылды құрылғы ментальдық бұзылыстары бар балалар үшін де тиімді, себебі ол ақпаратты қабылдау арналарына (тыңдау, визуалды жарық реакциялары) белсенділік қосады, ойын компоненттерін енгізеді және жеке тәсілдемені қамтамасыз етеді.Виртуалды дауыстық көмекші «Алиса» білім беру іс-әрекетінде әртүрлі нозологиялық топтағы балалармен тиімді қолданылады. Мүгедектігі бар балалармен қосымша білім беру сабақтарында жасанды интеллектті қолданудың артықшылықтары мыналар:

Әртүрлі гаджеттер балалардың қызығушылығын тудырады, сондықтан оларды сабақта пайдалану материалға қызығушылықты, зейінді және мотивацияны сақтауға көмектеседі;

Мини-станция әдістемелік қоры үшін жаңа қызықты формалар мен әдістер қосуға мүмкіндік береді;

«Алиса» балалардың өзіндік танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруға көмектеседі, соның ішінде ойын элементтері арқылы;

Дауыстық көмекші қызықты және достық қарым-қатынас орнатып, жағымды атмосфера тудырады;

Әртүрлі аудио элементтерді қолдану сабақты әртүрлі және танымды етеді.

«Алиса» мини-станциясымен сөйлесуді бастау өте оңай. Тек оның атын айту жеткілікті — «Алиса!» (әзірлеушілер дауыс көмекшісінің атын таңдауға ерекше көңіл бөлген: баланың айтуы қиын «р» дыбысы жоқ нұсқа ізделген, сондай-ақ ат күнделікті сөйлеуде жиі қолданылмайтын болуы керек). Содан кейін қажетті команданы беруге болады.

«Алиса» дайын екенін күлгін түсті жарық сигналы көрсетеді, содан кейін мини-станцияны басқаруды бастауға және оны сабақта пайдалануға болады.Buddy.ai – 6-12 жасқа дейінгі балаларға арналған заманауи білім беру платформасы, ол жеке тәжірибеге негізделген ағылшын тілін үйретуді виртуалды репетитор Buddy Робот арқылы ұсынады. Қолданба интерактивті сөйлесу ойындарын және сарапшылар әзірлеген оқу жоспарларын біріктіреді, бұл балаларға сөздік қорын, дұрыс айту, тыңдау түсіну және қарым-қатынас дағдыларын ойын және қолдау көрсететін ортада дамытуға мүмкіндік береді.

10

Buddy.ai тек ағылшын тілін үйренуге арналған құрал ғана емес, сонымен қатар баланың жалпы білім беру траекториясына жаңа серпін беретін платформа. Ол баланың тілдік қабілеттерін шыңдауға, шығармашылық ойлауын дамытуға және жаңа білімге деген құштарлығын оятуға бағытталған. Қолданбаның интерактивтілігі мен қызықты элементтері баланың сабаққа деген ынтасын арттырып, оқу процесін қызықты приключенияға айналдырады.

Buddy.ai білім беру әдістемесінің ең маңызды аспектісі - бұл оқытудың әр баланың жеке қажеттіліктеріне бейімделуі. Қолданба әр баланың білім деңгейін, қызығушылықтарын және оқу жылдамдығын ескере отырып, жеке оқу жоспарын құрады. Бұл әдіс балаларға өз қарқынымен және тиімдірек оқуға мүмкіндік береді. Buddy.ai-дің болашағы зор. Платформа жаңа тілдерді қосу, оқу контентін кеңейту және білім берудің басқа салаларына ену арқылы үздіксіз дамып келеді. Бұл қолданба цифрлық дәуірде балаларға білім берудің инновациялық тәсілдерін ұсынатын жетекші платформа ретінде өз орнын нығайтады.(6-сурет)

11

Buddy.ai - бұл балалардың тілдік дағдыларын дамытуға көмектесетін, олардың ойлау қабілетін арттыратын және білімге деген қызығушылығын оятатын сенімді серіктес. Қолданба ата-аналар мен педагогтар үшін таптырмас құрал болып табылады, өйткені ол балалардың оқу прогресін қадағалауға және олардың білім алуына қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.

Технологияның қарқынды дамуы Buddy.ai-ге жаңа мүмкіндіктер ашуда. Жасанды интеллект, толықтырылған шындық және виртуалды шындық сияқты технологияларды интеграциялау арқылы қолданба оқу процесін одан да қызықты әрі тиімді ете алады. Балалар виртуалды ортада тілді қолдану тәжірибесін алады, бұл олардың тілдік дағдыларын нақты жағдайларда қолдануға дайындайды.

Buddy.ai сонымен қатар әлеуметтік жауапкершілікті сезінеді. Қолданбаның мақсаты - білімнің қолжетімділігін арттыру және барлық балаларға, олардың әлеуметтік-экономикалық жағдайына қарамастан, сапалы білім алуға мүмкіндік беру. Buddy.ai әлемнің түкпір-түкпіріндегі балаларға білім беру мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған әлеуметтік жобаларға белсенді түрде қатысады.Buddy.ai - бұл балалардың білімін жетілдіруге бағытталған инновациялық платформа. Ол тілдік дағдыларды ғана емес, сонымен қатар шығармашылықты, сыни ойлауды және жаңа нәрсеге деген қызығушылықты дамытуға ықпал етеді. Buddy.ai – бұл балалардың жарқын болашағы үшін инвестиция.

«Роботты тактильді басқару» ойыны

Мақсаты: тактильді сезімталдықты дамыту, назар аударуды және реакция жылдамдығын арттыру, есте сақтау, ойлау, қозғалыс үйлестіру қабілеттерін жетілдіру, бағдарламалауға арналған дағдыларды қалыптастыру.

Құралдары: карточкалар комбинацияларымен, пиктограммалар, торлы еденмен жасалған кілемше.

Ойын барысы: Ойынға екі бала қатысады – «Робот» және «Программист». Программист карточкадағы тапсырмаға сәйкес пиктограммалар арқылы Роботтың жолын белгілейді, содан кейін оны қимыл арқылы бағдарлайды. Робот барлық командаларды бірден есте сақтайды. «Старт» командасы берілгенде, Робот қозғалысты бастайды және финишке жеткенде «Команда орындалды» деп хабарлайды.

Ескерту: алақанды орталыққа тигізу – бір қадам алға, сол иыққа тигізу – солға бұрылу, оң иыққа тигізу – оңға бұрылу. «Старт» ұяшығы фишка арқылы белгіленеді.

12

«
Айнадағы көрініс» ойыны

Мақсаты: межполушарлық өзара әрекеттестікті дамыту, ойлау қабілетін жетілдіру, екі жартышардың жұмысын синхрондау, қолдың ұсақ моторикасын дамыту, көз-қол үйлестіруді жетілдіру.

Құралдары: екі поп-ит ойыншық, комбинациялары бар карточкалар.

Ойын барысы: Балалар қолдарын үстелге қойып, үлгі бойынша екі қолымен

Күрделендіру: Үлгісіз балалар өздері синхронды түрде қимыл жасайды.

Күрделендіру 2: Әр қолға әртүрлі комбинациялар қойылады, бала оларды бір уақытта орындауы тиіс.

«Не бар сөмкеде?» ойыны

Мақсаты: тактильді сезімталдықты дамыту, өз сезімдерін айыра білу қабілетін жетілдіру, межполушарлық өзара әрекеттестікті дамыту, көз-қол үйлестіруді жақсарту, саусақпен ұстау дағдыларын қалыптастыру.

13

Құралдары: екі мөлдір емес сөмке, геометриялық фигуралар, ойыншықтар, көкөністер, жемістер.

Ойын барысы:

Балалар екі қолын әртүрлі сөмкеге салып, көздерін жұмып, сөмкедегі заттарды сезеді және анықтайды.

«Жұбын тап» – әр сөмкеде заттар бар, баланың міндеті – бірдей заттарды табу.

Бір затты табу арқылы екінші қолымен оның жұбын іздеу.

«Ладошкалар» ойыны

Мақсаты: сенсорлық түс қабылдауын дамыту, межполушарлық өзара әрекеттестікті жетілдіру.

Құралдары: ладошкалар бейнеленген шаблон, түсі көрсетілген карточкалар.

Ойын барысы: Балалар екі қолымен шаблондағы белгілі түстерді белгілеп, карточкадағы тапсырманы орындайды.(10-сурет)

Балаларға арналған дауыстық ассистентпен ойындар заманауи технологияларды зерттеуге мүмкіндік береді.

Ойындар балалардың логикалық ойлауын, есте сақтауын, зейінін, сөйлеу тілін және жалпы ақпараттық мәдениетін дамытады.

14

Мысалы ойындар:

• «Жұмбақтар» – назар мен есте сақтау қабілетін дамыту, логикалық ойлау.

• «Персонажды тап» – логикалық ойлау, сөйлеу тілін дамыту, ертегілерді білу.

• Викторина – қоршаған әлем туралы білімін тексеру, есте сақтау, слухтық назар.

• «Сенесің бе – сенбейсің бе?» – қиялды дамыту, логикалық ойлау, есте сақтау.

• «Қап-қап жасырын» (Прятки) – қиял мен ойлау, қоршаған әлемді тану.

• «Жануарды тап» – фонематикалық есту қабілетін дамыту, логикалық ойлау.

• «Дино парк» – танымдық белсенділікті арттыру, логикалық ойлау.

• Сказки – ертегілер арқылы тілін, есте сақтау, зейінін және қиялын дамыту.

Осы ойындар мен дидактикалық жаттығулар балалардың техникалық шығармашылығын, бағдарламалау негіздерін, заманауи цифрлық технологиялармен танысуын, психикалық процестерін, моторикасын және кеңістік бағдарлау қабілетін дамытуға бағытталған. Сонымен қатар, бұл әдістер балалар, ата-аналар және тәрбиешілер арасында цифрлық мәдениетті қалыптастыруға септігін тигізеді: балалар ми құрылымын үйреніп, болашақта өзекті болатын білім мен дағдыларды алады. Ойын арқылы білім алу процесі балалардың ойлау қабілетін, есте сақтауын, қиялын және қоршаған әлемді қабылдауын дамытады.

Жасанды интеллектіні балабақшада дұрыс қолдану — бұл тек білім беру құралы емес, сонымен қатар баланың тұлғалық дамуын, эмоционалды өсуін және әлеуметтік дағдыларын қолдайтын кешенді тәсіл. Тәрбиешілер мен ата-аналар ЖИ-ны тек көмекші құрал ретінде пайдаланып, балалардың дамуына адамдық бақылау мен қолдауды қамтамасыз етуі қажет. Осы тәсіл арқылы балалар тек технологияны меңгеріп қана қоймай, оны саналы, қауіпсіз және этикалық тұрғыда пайдалана алады.

15

Сонымен қатар, жасанды интеллектінің көмегімен мен балалармен бірге ерекше және өте қызықты жоба жүзеге асырдым — «Ақылды көмекшілер» атты балалар кітабын құрастырдық. Бұл кітапта робот кейіпкері балаларға жасанды интеллекттің не үшін қажет екенін, оның адамдарға қалай көмектесетінін, сондай-ақ болашақ мамандықтар мен технологиялар әлемін қарапайым және қызықты тілде түсіндіреді.

Кітаптың басты мақсаты — балалардың қиялын ұштау, оларды зерттеуге, ойлануға және жаңа идеялар табуға шабыттандыру. Кітаптың әр бөлімінде балалар ойын, тапсырма және сұрақтар арқылы өз ойларын білдіріп, талқылауға мүмкіндік алады. Бұл өз кезегінде олардың сыни ойлау қабілетін, сөйлеу мәдениетін және ынтымақтастық дағдыларын дамытады.(11-сурет)

«Ақылды көмекшілер» кітабы тек оқу құралы ғана емес, ол баланың технологияға деген дұрыс көзқарасын қалыптастыратын тәрбиелік құрал болып табылады. Робот кейіпкерінің мейірімді, түсінікті тілі арқылы балалар ЖИ-ның адамға қызмет ету, көмектесу және өмірді жеңілдету мақсатында жасалғанын түсінеді. Бұл баланың санасында технологиядан қорықпау, керісінше оны саналы түрде пайдалану түсінігін қалыптастырады.

“Бір күні Айжан мен Али ойын бөлмесінен кішкентай ақылды робот тауып алады. Робот оянып, балалармен танысады. Ол достықтың не екенін білмейтінін айтады. Балалар оған бірге ойнауды, көмектесуді, жақсы сөз айтуды көрсетіп үйретеді. Робот олардың дауысын танып, тапсырмаларын орындап, ақырында достықтың мәнін түсінеді. Сол күннен бастап ол балалардың сенімді ақылды көмекшісіне айналады.”

16

Болашақта мұндай жобалар балалардың цифрлық сауаттылығын арттыруға, жас ерекшеліктеріне сай инновациялық ойлауды қалыптастыруға және шығармашылық әлеуетін дамытуға үлкен мүмкіндік береді. Осындай бағыттағы жұмыстар арқылы балабақша тәрбиеленушілері тек ойын арқылы үйреніп қана қоймай, жаңа дәуірдің — цифрлық ғасырдың белсенді қатысушыларына айналады.

Жалпы алғанда, жасанды интеллектті балабақшада пайдалану — бұл заманауи білім берудің жаңа сатысы. Ол тек білім беру процесін жеңілдетіп қана қоймай, балалардың ой-өрісін кеңейтіп, олардың болашақтағы өміріне қажетті маңызды қабілеттерді дамытуға көмектеседі. Ал осындай шығармашылық жобалар, соның ішінде «Ақылды көмекшілер» кітабы, балалардың танымдық қызығушылығын арттырып, оларды жаңа білім мен жаңашылдыққа жетелейді.

Балабақшаларда жасанды интеллекттің қолданылуы — бұл ұзақ мерзімді инвестиция. Ол балалардың болашақтағы академиялық және кәсіби жетістіктерінің негізін қалайды. Балалар жаңа технологияларды меңгеріп, оны өз пайдасына қолдана білетін болады, бұл өз кезегінде қоғамның дамуына, экономиканың өсуіне және ғылымның ілгерілеуіне үлес қосады. Сонымен қатар, жасанды интеллект арқылы балалар технологияның шектеулерін түсініп, дайын шешімдерге тәуелді болмай, деректерді қорғау және жеке ақпаратқа жауапкершілікпен қарауды үйренеді. Бұл олардың цифрлық әлемде қауіпсіз және саналы әрекет ету қабілеттерін дамытады.Осылайша, балабақша жасындағы балаларға жасанды интеллектпен таныстыру — бұл тек білім беру үрдісі емес, олардың логикалық ойлау, проблемаларды шешу, шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған кешенді педагогикалық процесс. Ойындар мен практикалық тәжірибелер арқылы балалар өздерін еркін сезініп, жаңа білімге қызығушылық танытып, болашақтағы жетістіктеріне дайындалады.

17

Қорытынды

Балабақша жасындағы балаларға жасанды интеллектпен таныстыру процесі ең тиімді түрде ойын арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Ойындар балалардың белсенділігін арттырып, жаңа білімді қабылдауды жеңілдететін күшті құрал болып табылады. Осы мақсатта арнайы әзірленген ойындар, интерактивті бағдарламалар, роботтар және виртуалды ассистенттер кеңінен қолданылады. Мысалы, қарапайым командаларды орындай алатын роботтар арқылы балалар алгоритмдердің негізгі қағидаларын түсінуге үйренеді: олар «егер…онда…» сияқты қарапайым логикалық құрылымдарды байқап, түсінеді, әрекеттердің себеп-салдарын байқай алады. Ал сурет салуға, музыка ойнауға, әңгіме құрастыруға үйрететін жасанды интеллектке негізделген қосымшалар балалардың шығармашылық әлеуетін дамытуға мүмкіндік береді, олардың қиялын кеңейтеді, шығармашылық шешімдер қабылдауға үйретеді.

Мұндай оқытудың маңызды аспектісі — балалардың өз пікірін білдіруге, идеяларын қорғауға және шешім қабылдауға ынталандыру. Жасанды интеллектіні пайдалана отырып, балалар проблемаларды анықтап, оларды шешудің әртүрлі жолдарын қарастырады, ең тиімді әдістерді таңдайды. Бұл процесс олардың сыни ойлау қабілетін арттырады, логикалық байланыстарды түсінуге көмектеседі және өз іс-әрекеттері үшін жауапкершілікті сезінуге үйретеді. Сонымен қатар, балалар топтық ойындар арқылы бір-бірімен өзара әрекеттесуді үйренеді, бұл олардың әлеуметтік дағдыларын дамытады, эмоционалды интеллектін арттырады, ынтымақтастыққа және коммуникативтік қабілеттерге баулиды.

Балабақшаларда ЖИ-ны енгізу процесі ата-аналар мен тәрбиешілердің белсенді қатысуын талап етеді. Олар балалардың қызығушылығын арттыруға, жаңа технологияларды зерттеуге және оны дұрыс қолдануға бағыт беруге маңызды рөл атқарады. Осы мақсатта ата-аналарға арналған семинарлар мен тренингтер ұйымдастыру тиімді болады. Мұндай іс-шараларда олар жасанды интеллекттің негізгі мүмкіндіктері туралы ақпарат алады, оны балаларымен бірге зерттеу жолдарын үйренеді және қауіпсіз қолданудың ережелерін меңгереді.

Балабақшада жасанды интеллектке негізделген білім беру бағдарламаларын енгізу балалардың ерте жастан цифрлық әлемге бейімделуіне жағдай жасайды. Бұл олардың болашақта бәсекеге қабілетті болуына, жаңа технологияларды меңгеріп, оны тиімді пайдалануға үйретуге мүмкіндік береді. Осылайша, жасанды интеллект тек заманауи тренд ретінде емес, бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеудің маңызды құралы ретінде қарастырылады.

Балабақша жасындағы балаларға арналған ойындар мен практикалық тәжірибелердің мәні ерекше. Мысалы, «Робот пен Программист» ойынында балалар бір-біріне роботтық командалар береді, ал басқа балалар оларды орындап көреді. Бұл ойын алгоритмдік ойлауды дамытуға, логикалық байланыстарды түсінуге көмектеседі.

18

«Балаларға технологиямен дұрыс қарым-қатынас жасауды үйретеді, сөйлеу тілін дамытуға ықпал етеді.

Ойындар балалардың когнитивтік, эмоционалды және әлеуметтік дамуына тікелей ықпал етеді. Олар тек қызығушылық тудырып қана қоймай, миының екі жартышары арасындағы өзара әрекеттесуді арттырады, сенсорлық қабылдауды жетілдіреді, есте сақтау мен назар аударуды нығайтады, кеңістік бағдарлау қабілеттерін дамытады. Сонымен қатар, балалар ойын арқылы технологиялық тапсырмаларды өз бетінше шешуге, шығармашылық және сыни ойлау қабілеттерін қолдануға үйренеді.

Балабақша жасындағы балаларға жасанды интеллектпен таныстыруды ойын арқылы жүзеге асыру ең тиімді әдіс болып табылады. Бұл үшін арнайы әзірленген дидактикалық ойындар, интерактивті бағдарламалар, роботтар және виртуалды дауыстық ассистенттер кеңінен қолданылады. Мұндай ойындар балалардың когнитивтік, эмоционалды және әлеуметтік дамуына тікелей ықпал етеді, логикалық ойлау, зейін, есте сақтау, кеңістік бағдарлау және межполушарлық өзара әрекеттесу қабілеттерін жетілдіреді.

19

Әдебиеттер тізімі

Суцкевер, И., & к.б. Жасанды интеллект және оның білім берудегі қолданылуы. – OpenAI / DeepMind зерттеулері.

Яндекс. «Алиса» дауыстық көмекшісі: пайдаланушы нұсқаулығы және педагогикалық мүмкіндіктер. – 2023.

Buddy.ai. Ағылшын тілін оқытудағы жасанды интеллект репетиторларының тиімділігі туралы әдістемелік нұсқаулар. – 2023.

Полат, Е.С. Жаңа педагогикалық және ақпараттық технологияларды жалпы білім беру жүйесінде. – М.: Білім академиясы, 2005.

Выготский, Л.С. Ойлау мен сөйлеу. – М.: Педагогика, 1982. – (Балалардың жас ерекшеліктері мен ойын арқылы үйренуі туралы).

Эльконин, Д.Б. Балалар психологиясы. – М.: Білім, 2008. – (Мектепке дейінгі жастағы ойынның психологиясы).

Коджеспирова, Г.М., Коджеспиров, А.Ю. Педагогикалық сөздік. – М.: Издательский центр «Академия», 2003.

Федералды мемлекеттік білім беру стандарты (ФГОС) мектепке дейінгі білім. – (Цифрлық сауаттылықты дамыту талаптарына сілтеме жасау үшін).

Штайнер, К., & Додд, Л. Балалар үшін STEM. Ғылым, технология, инженерия және математиканы ерте жастан үйрету. – АҚШ, 2016.

Курманова, Ж.К., & Нургалиева, Г.К. Қазақстандағы бастауыш білім беруді цифрландыру: мәселелер мен перспективалар // Халықаралық ғылыми-зерттеу журналы. – 2022. – №5(107). – Б. 45-48.

Anderson, M., & Lankshear, C. Digital Technologies and Early Childhood: An Overview of Research and Practice. – Journal of Early Childhood Literacy, 2015.

Казахстан Республикасының Білім туралы Заңы. – (Инклюзивті білім және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың заңды негіздері туралы).

20