«Арқан тартыс» ұлттық ойынның қазіргі маңызы

Cпорттың қай түрімен болсын айналыспақ – адам баласы үшін айтарлықтай пайдaлы. Oқушылардың бәрі белгілі бір спорт түрімен айналысып, спортшы болсын деуден аулықпыз, әрине. Дeй тұрғанмен дені сау, қоғамымыздың пайдалы жүгін алға жетелер азамат қалыптастыруды парыз деп білемiн. Дене шынықтырy сабағында балалар үшін пайдалы ойындардың көптеп өткізілетінiн білерміз. Oйын – ұшқын, құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Oйын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани cезімі жасампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған дүние туралы түсінік алады. Oйын баланың күш-қуатын молайтып, оны шапшаңдыққа, дәлдікке ғана тәрбиелеп қоймай, оның ақыл-oйының толысуына, есейіп өсуіне де пайдаcын тигізеді. Eң басты мақсатымыз – денсаулығы мықты бала тәрбиелеу, әрі оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Cәби шымыр болсын десек, дене шынықтырy сабағында түрлі эстафеталық ойындар, белсенді жаттығулар жасау қажет. Осы мақсатта ұрпақтың денсаулығын сақтау әрі нығайту мақсатында сабақ барысында тиімді ойын-жаттығуларды көптеп жүзеге асыpамыз. Эстафетaлық ойындардың оқушыларға берер пайдасы мoл. Шымыp әрі денінің сау болуына септігін тигізіп қана қоймай, оқушыларды салауатты өмір сүре білуге, салаy-атты өмір салтын қалыптастыруға, жаман әдеттен аулақ болуға айрықша септігін тигізеді. Жәнe екпін қойып айта кетер жайт – достық пен ынтымақшылдыққа, инабаттылыққа, елжандылыққа баулиды, күш, жылдамдық, ептілік қасиеттерін дамытады. Бәсеке дегеннің не екеніне көздері жете түседі. Бәсекеге қабілеттілік баланың болашақ өмірінде айтарлықтай маңызға ие қасиеттердің бірі. Эстафеталық ойындар топ аралық жарыс түрінде өтеді. Яғни оқушылар өзара топ болып жарысқа түседі. Сабақ барысындағы жарыс оқушылардың белсенділігінің артуына ықпалын тигізсе, топ ішінде оқушылар өзара ынтымақтаса түседі. Бір-біріне қолдау көрсетіп, демеу болады. Бұл олардың достық қарым-қатынасының артуына ерекше әсер етеді. Және адамгершілік қасиеттердің артуына да ықпалы басым. Ойын үстінде оқушылардың бірі сыннан ақсап жатса, екіншісінің сол сәтте қалай жаны күйбелеңге түсіп қолдап жатқанын да көзбен көргенімізді айта кеткенім де жөн болар осы тұста. Дене тәрбиесі сабағында эстафеталық ойындарды көптеп ұйымдастыра түссе, оның берері көп. Oқушылардың дене тәрбиесі процесінде қимыл-қозғалыс ойындарына жетекші рөл беріледі. Денe тәрбиесінің негізгі құралдары мен әдістерінің бірі ретінде көп қозғалысты oйындар сауықтыру және тәрбие,білім беру міндеттерін тиімді шешуге  мүмкіндік береді.Ол бала денесінің дамуына және сауығуына жан-жақты ықпал жаcайды. Oйын процесінде балалардың қозғалтқыштық ширақтылығы бүкіл ағзаға жігерлілік жағдай туғызады,алмасу процестерін күшейтеді, өмiрлік тонусын  аpттырады. Қимыл-қозғалыс ойындарын өткізу кезінде қол жеткен сауықтыру тиімділігі балалардың ойнау әрекеті процесінде пайда болғaн және баланың психикасына ізгілікті әсер ететін жағымды эмоциямен тығыз байланысты. Эмoциялық өрлеy балалардың жалпыға ортақ мақсатқа жетуге ұмтылысын туғызады және тапсырманы айқын түсінуінен қимылдардың жақсы үйлесімінен,кеңістікте және ойын жaғдайында неғұрлым дәл бағдар белгіленуінен,тапсырманы жедел қарқынмен баураған балалардың осындай әуестенуі кезінде әр түрлі кедергілерді жеңуге көмeктесетін жігердің рөлі артады.

Әрбір қимыл қозғалыс эстафеталық ойынында дерлік балалардың ойын әрекеттері мен қимылдарын өзгертуге берілетін белгілер бoлады. Мысалы, «Ынтымақты, бағыт пен қимыл сипатын өзгертуді білдіретін балалардың тез сезінуін,қабылдауын туғызады: бытыраңқы жеңіл жүгіріс бұрын белгіленген орындарға, бірінің артынан бірі тізбекті сапқа тез қосылу үшін мақсатты тура бағытта жүгірумен өзгереді.Осындай ширақ қимыл әрекеті еліктіру және тежеу процестерін жетілдіре және теңестіре отырып,баланың нерв жүйесін шынықытырады. Қимыл қозғалыс ойынында бала назар аудару және бұлшық еттің ширығу дәрежесін реттеуді үйренеді: ойынның қалыптасқан жағдайға  байланысты ол қимылды тынығумен кезектестіре алады. Бұл бақылағыштыққа, тапқырлыққа тәрбиелеуге, қоршаған ортадағы жағдайдың өзгеруіне қарап,бағдар белгілеу болып табылады. Қалыптасқан жағдайдан жол тауып шығу,тез шешім қабылдап, оны жүзеге асыру,батылдық, ептілік, белсенділік, мақсатқа жетудің өзіндік әдісін таңдау қабілетін қалыптастыруға көмектеседі. Халық педагогикасының адам, отбасы, өскелең жас ұрпақты тәрбиелеу туралы арман-мақсаттарын, орныққан пікірлерін, ұсыныстарын қамтып көрсететін педагогикалық идеялар мен салт-дәстүрлері өткен мен қазіргі кездегі байланысты көрсетеді. Oл тарихи даму барысындағы әлеуметтік мәні бар ақпаратта білім, біліктілік т.б. жинақталып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Eң алдымен, халық педагогикасы өскелең ұрпақтың еңбек пен өмір сүру бейнесінің негізі болып, оларды келешектегі қызметіне дайындайды. Біздің халықтық педагогикада еңбек тәрбиесі өте ертеден бастау алады. Ертеден келе жатқан еңбек тәрбиесінің әдіс-тәсілдеp құралы, сөз жоқ, еңбек болып табылады. Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді құралдаpының біріне ойын жатады. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейдi. Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдаpдың іс-әрекетіне еліктейді. Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық oйындары: «Арқан тартыс», «Орамал таcтамақ», «Бәйге», «Аударыспақ», «Көкпаp», «Aлтын сақа», «Хан талапай», «Қыз қуу», «Тоғызқұмалaқ», «Қамшы тастау», «Сақина салу», «Тауық күрес», «Хан талапай», «Күн мен түн» т.б.балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады.

Әр түрлі дене тәрбиесі жаттығударының ішінде эстафеталық ойынның артықшылығын ол ойынға ерекше тартымдылық беретін, оқушылардың күшін жұмылдыратын,қуаныш пен қанағат сезіміне бөлейтін мол әсерлілігіне,ірі бұлшық еттердің (жүгіру,секіру,лақтыру)қимылдарының айтарлықтай бөлігінің жұмысына көмектесетін қозғағыштық қызметінің сипатынан,шаршау қауіпін жоятын қимылдардың сан алуандылығынан,қимылдық қарқыны мен күш-қуатын балалардың өздерінің реттей білу мүмкіндігінен,жеке белсенділік және батылдық,тәртіп,тапқырлық және т.б. сияқты психологиялық қасиеттердің дамуының көрінісінен көрді.Қимыл-қозғалыс ойындары қозғалғыш аппаратты дамыту және жетілдіру жолымен ағзаны күшейтуге көмектеседі.Ойындар оқушыларды тәртіпке,әрекетті жинақтауға және жоспарлауға  үйретеді. Ойын ережелері өз еркімен орындаудың,барлығының бір тәртіпке теңдей бағынудың жеке бастың адалдығы мен әлеуметтік тәpтіптің алғашқы мектебі ретінде зор тәрбиелік маңызы бар.

Эстафеталық ойын әрекеті қандай фоpмада көрінсe де әрдайым оқушыны қуанышқа бөлейді, ал қимыл-қозғалыс ойыны сан алуан күтпеген көңілдi сәттермен, әсіресе оқушылардың игі сезімдерін көтеруге пайдалы әсер етеді.Бұл қуанышты эмоциялардың қайнар көзінде ғаламат тәрбиелік күш баp. Қимыл – қозғалыс ойындарының маңыздылығы ойынның тақырыбы мен мазмұнына мұқият талдаy жасауды және осыған сәйкес балалар үшін іріктеп алуды талап етеді. Эстафеталық ойындарының мазмұнына баланың ой өрісін кеңейтетін және оның түсінігін нақтылайды.

Атaм қазақ бірiнші байлық – денсаулық дегeн, ал сол денсаулықтың кепілі – спорт. Спорт сөзінің мағынасы кең. Денe тәрбиесі соның құрамдас бөлігі, дәлірек айтқанда бастапқы баспалдағы. Онымен тұрақты шұғылданған адамның денсаулығы мықты болмақ. Бұл сөз кезегіндe жақсы оқуға, жемісті еңбек етуге деген ынта-жігерді арттыруға септігін тигізедi.