БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ДЕҢГЕЙЛЕП ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ

Алматы облысы,Талдықорған қаласы “Ілияс Жансүгіров атындағы Жетісу университеті” Педагогика және психология факултеті “бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі” мамандығының БҚ-411 топ студенті Қуандық Жазира

Аннотация: Мақалада бастауыш мектепте деңгейлеп оқыту технологиясының тиімділігін арттыру, саралап оқыту тәсілі, білім дағдыларын игеруде қолдану қабілеттері,жеке тұлғаға сауатты білім беру, шығармашылық тапсырмалар бойынша білім беру баяндалған.

Тірек сөздер: Деңгейлеп оқыту технологиясы, саралап оқыту, мектеп оқушылары, шығармашылық, білім беру дағдылары, оқу процесі, оқу материалы.

Аннотация: В статье изложено повышение эффективности технологии уровневого обучения в начальной школе, дифференцированный подход к обучению, способность применять знания в овладении навыками, грамотное обучение личности, обучение творческим заданиям.

Ключевые слова: технология уровневого обучения, дифференцированное обучение, школьники, творчество, образовательные навыки, учебный процесс, учебный материал.

Саралап оқыту- оқу процесінің бір түрі. Оқытудағы сараланған тәсіл ерекшеліктерін ескере отыра, әртүрлі сыныптар үшін оқытудың ерекшеліктерін көрсетеді. Оқу процесінің әртүрлі кезеңдерінде оқушыларға сараланған тәсілді қолдану барлық оқушылардың белгілі бір бағдарламалық білім дағдыларын игеруіне бағытталған. Оқыту мен тәрбиелеуді саралау оқушының жеке басының ерекшеліктерін, оның қабілеттерін, қызығушылықтарын, бейімділіктерін, білім алуға дайындығын ажыратуға негізделген. Ол икемді және ұтқыр болуы керек, бұл мұғалімге оқу процесінде әр оқушыға жеке-жеке жақындауға және сыныптың жалпы белсенділігіне ықпал етуге мүмкіндік береді. Оқу процесінің барлық кезеңдерінде барлық оқушыларға олардың жеке психологиялық даму ерекшеліктерін ескерместен "талаптардың бірлігі" үнемі жүзеге асырылуы олардың қалыпты оқуына кедергі келтіреді және оқу мүдделерінің болмауына әкеледі. Оқу іс-әрекетін саралап ұйымдастыру бір жағынан оқушылардың ақыл-ой дамуының деңгейін, психологиялық ерекшеліктерін ескереді, абстрактілі-логикалық ойлау түрі.

Екінші жағынан, адамның жеке қажеттіліктері, оның белгілі бір білім беру саласындағы мүмкіндіктері мен мүдделері ескеріледі. Оқу іс-әрекетін саралап ұйымдастырумен бұл екі тарап қиылысады. Оны жеке тұлғаға бағытталған білім беруде жүзеге асыру қажет:

-Оқушылардың жеке ерекшеліктері мен оқу мүмкіндіктерін зерттеу;

-Оқушыларды топтарға бөлу критерийлерін анықтау;

-Жеке басшылық кезінде оқушылардың қабілеттері мен дағдыларын жетілдіру білігі;

-Өзгерістер мен қиындықтарды ескере отырып, олардың жұмысын талдай білу;

-Оқу процесін басқаруға бағытталған оқушылардың қызметін перспективалық жоспарлау (Жеке және топтық) ;

Білу тәсілдерін саралау оқу-жаттығуға басшылық ету аса тиімді. Әр оқушы өзінің (субъективті) тәжірибесінің тасымалдаушысы ретінде ерекше. Сондықтан, оқудың басынан бастап әрқайсысы үшін оқшауланбаған жағдай жасау керек. Өзін дәлелдеуге мүмкіндік беретін жан-жақты мектеп ортасы. Бұл мүмкіндікті мұғалім кәсіби түрде анықтаған кезде ғана оқушылардың дамуы үшін ең қолайлы саралап оқыту формаларын ұсынуға болады. Осыны ескере отырып, саралап оқыту жағдайында тұлғаның дамуы қандай екенін, оқушылардың сапалық өзгерістерін қандай қозғаушы күштер анықтайтынын, олардың жеке құрылымындағы, бұл өзгерістер ең қарқынды болған кезде және қандай сыртқы, әлеуметтік, педагогикалық және ішкі факторлардың әсерінен болатындығын нақты түсіну қажет. Бұл мәселелерді түсіну жеке тұлғаны қалыптастырудағы жалпы және жеке тенденцияларды анықтауға, жасқа байланысты ішкі қайшылықтарды арттыруға және оқушыларға көмектесудің тиімді тәсілдерін таңдауға мүмкіндік береді. Саралап оқытуту оқушыларды кез-келген белгілерге сәйкес топтарға бөлуді қамтиды, ол кейіннен топтастыру үшін жүзеге асырылады, яғни саралауда бірлестікте көрсетілген интеграция міндетті түрде болады Оқушы үшін тағы бір маңызды аспект -бұл топтарда оқу процесінің әртүрлі құрылысы. Осылайша, оқытуды саралау кезінде оқушыларды топтастыру түрінде жеке тұлғаның типологиялық ерекшеліктерін ескеру және таңдалған топтардағы оқу процесінің әртүрлі құрылысы жүзеге асырылады.

Саралап оқыту әр түрлі қабілеттері бар балалардың максималды дамуына жағдай жасайды. Артта қалғандарды оңалту және алдын-ала оқуға қабілетті адамдарды озық оқыту. Бұл тұжырым сәнге құрмет емес, адамдар әлі де әртүрлі болып туылғанын дәлелдеген өмір. Сынып – сабақ жүйесі жағдайында саралап оқыту оқу процесін дараландыруды қамтамасыз етеді. Саралап оқытудың мақсаты: оқу процесін жеке тұлғаның жеке ерекшеліктерін ескере отырып, яғни оның мүмкіндіктері мен қабілеттері деңгейінде ұйымдастыру. Негізгі міндет: оқушының жеке басын көру және оны сақтау, баланың өз күшіне сенуіне көмектесу, оның максималды дамуын қамтамасыз ету.

Мектеп оқушыларымен жұмыс жасауда, менің ойымша, саралаудың екі негізгі критерийін қолданған жөн: "оқыту" және "үйрену қабілеті". Психологтардың пікірінше, оқыту-бұл алдыңғы оқытудың белгілі бір нәтижесі яғни баланың бүгінгі күнге дейін қалыптасқан психологиялық дамуының сипаттамалары. Оқытудың көрсеткіштері білімді игерудің қол жеткізілген деңгейі, білім мен дағдылардың сапасы, оларды алудың әдістері мен әдістері бола алады.

Үйрену қабілеті -бұл оқушының жаңа білімді игеруге және оларды алу тәсілдеріне бейімділігі, ақыл-ой дамуының жаңа деңгейлеріне көшуге дайындығы.

Жоғары деңгейдің маңызды көрсеткіштері-бұл басқа адамның көмегіне сезімталдық, ауысуды жүзеге асыру қабілеті, өзін-өзі оқыту қабілеті, жұмыс қабілеттілігі және т. б. Құрылымы бойынша сараланған оқыту -бұл көп қырлы ұғым, сондықтан сабақтарымда саралау элементтерін енгізе отырып, мен негізінен бір мақсатты ұстанамын – әр оқушының өз бетінше жұмыс жасау кезінде бірдей қарқынмен алға жылжуын қамтамасыз етемін. Яғни, мен әр оқушының өзінің шығармашылық күшінің толық көлемінде жұмыс жасауына, өзіне деген сенімділікті сезінуіне, еңбек қуанышын сезінуіне, бағдарламалық материалды берік және саналы түрде игеруіне сүйендім. Зерттелген материалды бекіту кезеңінде математика сабағында қолдануға болатын саралаудың әртүрлі әдістерін қарастырыңыз. Олар оқу тапсырмаларының мазмұнын шығармашылық деңгейі, көлемі, қиындықтары бойынша саралауды қамтиды.

1. ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША ОҚУ ТАПСЫРМАЛАРЫН САРАЛАУ

Бұл әдіс репродуктивті немесе өнімді (шығармашылық) болуы мүмкін оқушылардың танымдық іс-әрекетінің сипатындағы айырмашылықтарды қамтиды. Репродуктивті тапсырмаларға мысалы: таныс түрлердің арифметикалық есептерін шешу, зерттелген есептеу әдістеріне негізделген өрнектердің мәндерін табу жатады. Өнімді тапсырмаларға стандарттан өзгеше жаттығулар жатады. Өнімді тапсырмалармен жұмыс жасау барысында оқушылар шығармашылық қызмет тәжірибесін алады. Математика сабақтарында мен әртүрлі өнімді тапсырмаларды қолданамын, мысалы: математикалық объектілерді (өрнектерді, геометриялық фигураларды)жіктеу; математикалық объектіні жаңасына түрлендіру (мысалы: қарапайым арифметикалық есепті құрмалыға түрлендіру); жетіспейтін немесе артық деректері бар тапсырмалар; тапсырманы әртүрлі тәсілдермен орындау, шешудің ең ұтымды әдісін іздеу; есептерді, математикалық өрнектерді, теңдеулерді және т. б. тәуелсіз құрастыру. Мен әр түрлі жолдармен сараланған жұмысты ұйымдастырамын. Көбінесе оқу деңгейі төмен оқушылар (3 топ) репродуктивті тапсырмаларды ұсынады, ал орта (2 топ) және жоғары (1 топ) білім деңгейі бар оқушыларға шығармашылық тапсырмалар беріледі.

2. ҚИЫНДЫҚ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША ОҚУ ТАПСЫРМАЛАРЫН САРАЛАУ

Саралаудың бұл әдісі ең жақсы дайындалған оқушылар үшін тапсырмаларды қиындатудың келесі түрлерін қамтиды: математикалық материалдың күрделенуі (мысалы, 1-ші және 2-ші топтағы тапсырмада екі таңбалы сандар, ал 3-ші топ үшін бір таңбалы сандар қолданылады); өрнектегі немесе мәселені шешудегі әрекеттер санының көбеюі (мысалы, 2-ші және 3-ші топтарда 3-ші іс-қимылға, ал 1-ші топта 4-ші іс-әрекетке тапсырма беріледі); салыстыру әрекетін орындау негізгі тапсырмаға қосымша (мысалы: 3-ші топқа тапсырма беріледі: өрнектерді олардың мәндерін көбейту ретімен жазып, есептеңіз); тікелей емес, кері тапсырманы қолдану (мысалы: 2-ші және 3-ші топтарға үлкен шараларды кішкентайларға ауыстыру тапсырмасы беріледі, ал 1 – ші топқа кішігірім шараларды үлкендерге ауыстыру қиын).

3. ОҚУ МАТЕРИАЛЫНЫҢ КӨЛЕМІ БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАРДЫ САРАЛАУ

Саралаудың бұл әдісі 1-ші және 2-ші топтың оқушылары негізгі тапсырмадан басқа, онымен бірдей негізгі тапсырмаға ұқсас қосымша тапсырманы орындайды деп болжайды. Тапсырмаларды көлем бойынша саралау қажеттілігі оқушылардың әр түрлі жұмыс қарқынына байланысты. Баяу балалар, сондай-ақ оқу деңгейі төмен балалар, әдетте, сыныпта фронтальды тексеру кезінде өз бетінше жұмыс істеуге уақыттары болмайды, оларға бұл үшін қосымша уақыт қажет. Қалған балалар бұл уақытты барлық оқушылар үшін міндетті емес қосымша тапсырманы орындауға жұмсайды. Әдетте, көлем бойынша саралау саралаудың басқа әдістерімен біріктіріледі. Қосымша ретінде шығармашылық немесе қиын тапсырмалар, сондай-ақ негізгі, мысалы, бағдарламаның басқа бөлімдерінен мазмұнға байланысты емес тапсырмалар ұсынылады. Қосымша тапсырмалар тапқырлық, стандартты емес тапсырмалар, ойын сипатындағы жаттығулар болуы мүмкін. Оларды оқушыларға карточкалар, карточкалар түрінде тапсырмалар ұсыну арқылы даралауға болады. Балама оқулықтардан немесе баспа негізіндегі дәптерлерден жаттығуларды таңдау.

4. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДЕРБЕСТІК ДӘРЕЖЕСІ БОЙЫНША ЖҰМЫСТЫ САРАЛАУ.

Саралаудың бұл әдісімен оқушылардың әртүрлі топтары үшін оқу тапсырмаларында айырмашылықтар қабылданбайды. Барлық балалар бірдей жаттығулар жасайды, бірақ кейбіреулері мұғалімнің басшылығымен, ал басқалары өздігінен жасайды. Мен әдеттегі жұмысты келесідей ұйымдастырамын. Индикативті кезеңде оқушылар тапсырмамен танысады, оның мәні мен дизайн ережелерін анықтайды. Осыдан кейін кейбір балалар (көбінесе бұл 1-ші топ) тапсырманы өз бетінше орындай бастайды. Қалғандары мұғалімнің көмегімен шешім әдісін немесе ұсынылған үлгіні талдайды, жаттығудың бір бөлігін алдын-ала орындайды. Әдетте, бұл балалардың тағы бір бөлігі (2-ші топ) өз бетінше жұмыс істей бастауы үшін жеткілікті. Жұмыста қиындықтар туындаған оқушылар (әдетте 3-ші топтың балалары, яғни оқу деңгейі төмен оқушылар) мұғалімнің басшылығымен барлық тапсырмаларды орындайды. Тексеру кезеңі жаппай жүргізіледі.

5. ОҚУШЫЛАРҒА КӨМЕК КӨРСЕТУ СИПАТЫ БОЙЫНША САРАЛАУ

Бұл әдіс Тәуелсіздік дәрежесі бойынша саралаудан айырмашылығы, мұғалімнің басшылығымен фронтальды жұмысты ұйымдастыруды қарастырмайды. Барлық оқушылар бірден өз бетінше жұмысқа кіріседі. Бірақ, тапсырманы орындауда қиындықтарға тап болған балаларға дозаланған көмек көрсетіледі. Мен көмектің ең көп таралған түрлерін қолданамын: а) көмекші тапсырмалар, дайындық жаттығулары түріндегі көмек; б) "кеңестер" түріндегі көмек (көмекші карталар, кеңес беру карталары, тақтадағы жазбалар).

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Н.П. Гузик, Ж. Қараев, Г.Ғ. Еркибаевалардың деңгейлеп оқыту технологиясы- 2015;

2. Нұртазаева Н. Деңгейлеп оқыту технологиясының оқушылардың дара қасиетін дамытудағы  педагогикалық ерекшеліктері//Бастауыш мектеп-№4, 2010ж. Б.6-2. 2.

3. Дандыбаева А.С. Оқу процесінде денгейлік тапсырмалардың пайдалану ерекшелігі «Жастар және қазіргі заманғы әлемдік мәселелер». Республикалық студенттер және жас ғалымдардың ғылыми-практикалық конференция материалдары.- қарағанды «Болашақ- Баспа», 2012.-435б.-Том 3. 227-230 б.

4. Бітібаева Қ. Әдебиетті оқыту әдістемесі мен технологиясы. – Алматы, 2003.

5. Өстеміров К  Қазіргі  педагогикалық технологиялар мен  оқыту құралдары.-А.: 2007.