облысы ауданы

" "атындағы жалпы орта мектеп коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Баяндама тақырыбы: Химия пәнін оқытудағы жаңа әдістер

Автор:

Хиия пәні мұғалімі

2025 оқу жылы

Пікір берушілер:

1

2.

Құрастырушы: " " коммуналдық мемлекеттік мекемесі 2025 жыл.

Қазіргі білім беру жүйесінде химия пәнін оқыту мазмұны мен әдістемесін жаңарту – заман талабы. Жаңа әдістерді қолдану оқушылардың химияға деген қызығушылығын арттырып, олардың зерттеушілік және шығармашылық қабілеттерін дамытады. Химия пәнінде қолданылатын инновациялық тәсілдерге зерттеуге негізделген оқыту (Inquiry-Based Learning), жобалық оқыту (Project-Based Learning), ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану, сын тұрғысынан ойлау әдістері және саралап оқыту жатады.Бұл әдістердің басты ерекшелігі – оқушыны білім алуда белсенді субъект ретінде қарастыру, теорияны тәжірибемен ұштастыру және өмірмен байланыстыру. Мысалы, виртуалды зертханалар мен анимациялық бейнематериалдар күрделі химиялық реакцияларды жеңіл түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар, оқушылар өз бетімен тәжірибе жасап, логикалық ойлау және шешім қабылдау дағдыларын дамытады. Мұғалімнің рөлі – бағыттаушы, кеңесші, ұйымдастырушы ретінде өзгеріп, оқушылардың білімге деген ынтасын арттыруға бағытталады. Жаңа әдістерді тиімді қолдану – сапалы білімнің кепілі.

Жоспар:

I. Кіріспе бөлім

• Химия пәнінің қазіргі заманғы маңызы

• Жаңа форматтағы білім берудің талаптары

• Химияны оқытудағы қиындықтар мен оқушылардың қызығушылығын арттыру қажеттілігі

II. Негізгі бөлім

1. Оқытудағы жаңа тәсілдер мен әдістер 2. Қазіргі заманғы белсенді әдістер 3. Химия сабағында оқушылардың зерттеушілік дағдыларын дамыту 4. Қашықтан оқыту және цифрлық ресурстарды қолдану 5. Функционалдық сауаттылықты дамыту әдістері III. Қорытынды

I. Кіріспе бөлім

Химия пәнінің қазіргі заманғы маңызы. Қазіргі заман – ғылым мен технологияның дамыған кезеңі. Бұл кезеңде адамның өмір сүру салты, ойлау жүйесі, қоршаған ортамен қарым-қатынасы түбегейлі өзгеріске ұшырауда. Осындай жағдайда химия ғылымының маңызы ерекше артып келеді. Себебі химия – тіршілікпен тығыз байланысты ғылым. Ол бізді қоршаған ортаны, заттардың құрамын, қасиеттерін және олардың өзара әрекеттесуін зерттейді. Осыған байланысты химияны оқыту – оқушыларды ғылыми ойлау, зерттеу, талдау, болжау сияқты маңызды дағдыларға үйретудің тиімді жолы.Химия пәні қазіргі таңда көптеген салалармен интеграцияланып, кешенді ғылым ретінде дамып келеді. Мысалы, медицина, экология, энергетика, ауыл шаруашылығы, тамақ өндірісі және нанотехнологиялар салаларының барлығында химиялық білім мен тәжірибе қажет. Бұл пәннің теориялық негіздері арқылы оқушылар әлемдегі химиялық үдерістерді түсінуді, оларды басқаруды және табиғатпен үйлесімді өмір сүруді үйренеді.Сонымен қатар, химия — жаһандық мәселелерді шешуге ықпал ететін негізгі ғылымдардың бірі. Қазіргі таңда адамзат алдында тұрған басты проблемалардың бірі – экологиялық қауіпсіздік. Атмосфера, су, топырақтың ластануы, тұрмыстық және өндірістік қалдықтар мәселелері – барлығы химиялық білімді талап етеді. Химия пәні арқылы оқушылар экологиялық мәдениетке, жауапкершілікке және табиғатқа ұқыпты қарауға тәрбиеленеді.Химияны оқытудың тағы бір заманауи маңызы – оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту. Оқушылар күнделікті өмірде қолданатын тұрмыстық химиялық заттардың (жуғыштар, тағамдық қоспалар, косметика, дәрі-дәрмектер) құрамы мен әсерін түсініп, оларды қауіпсіз қолдануды үйренеді. Бұл дағдылар оқушылардың өмір сүру сапасын жақсартуға және өз денсаулығын сақтауға көмектеседі.Қазіргі таңда цифрлық технологиялар мен интерактивті құралдарды қолдана отырып, химияны оқыту жаңа деңгейге көтерілді. Виртуалды зертханалар, онлайн-симуляциялар, сандық платформалар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіреді. Сонымен қатар, зертханалық жұмыстар, жобалық және зерттеушілік тапсырмалар арқылы оқушылардың сыни ойлау, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттері дамиды. Химия пәнінің қазіргі заманғы маңызы зор. Ол тек теориялық білім беріп қана қоймай, оқушыны жан-жақты дамытады, өмірмен байланысты білім мен дағдыларды қалыптастырады. Химияны терең меңгеру – болашақта ғылыми жаңалықтар ашуға, адамзаттың игілігіне қызмет ететін жаңашыл тұлғаларды тәрбиелеуге жол ашады. Сондықтан химияны оқыту – тек пәндік мақсат қана емес, ел болашағын қалыптастырудың маңызды тетігі деуге толық негіз бар Жаңа форматтағы білім берудің талаптары. Білім беру – қоғам дамуының іргетасы. Қазіргі жаһандану заманында білім саласына қойылатын талаптар өзгеріп, жаңа форматтағы оқыту жүйесіне көшу қажеттілігі туындап отыр. Бұл формат – оқушыны өмірге бейімдеу, дербес тұлға ретінде қалыптастыру, заман талабына сай біліммен қаруландыру бағытында жүзеге асырылады. Жаңа форматтағы білім берудің басты мақсаты – оқушылардың тек білім алып қана қоймай, оны өмірде қолдана білуін қамтамасыз ету. Бұл – оқушының функционалдық сауаттылығын дамыту, сыни ойлау қабілетін қалыптастыру, шығармашылықпен жұмыс істеуге, өз бетінше шешім қабылдауға үйрету деген сөз. Ендігі жерде мұғалім – тек білім беруші емес, бағыт көрсетуші, кеңесші, фасилитатор рөлін атқарады. Химияны оқытудағы қиындықтар мен оқушылардың қызығушылығын арттыру қажеттілігі. Химия – табиғаттағы заттар мен олардың қасиеттерін, өзгерістерін зерттейтін күрделі әрі қызықты ғылым. Алайда мектепте химия пәнін оқыту барысында бірқатар қиындықтар кездеседі. Бұл қиындықтар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын төмендетіп, оқу нәтижелеріне де кері әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан қазіргі білім беру жүйесінде химияны оқытуды жетілдіру, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру – өзекті мәселе. Химияны оқытудағы негізгі қиындықтар:Химия пәні абстрактілі ұғымдарға – атом, молекула, ион, валенттілік, тотығу-тотықсыздану – толы. Көптеген оқушылар бұл ұғымдарды нақты өмірмен байланыстыра алмай қиналады. Сонымен қатар химиялық формулалар мен есептерді түсіну де оқушылар үшін қиындық туғызады.Химия – тәжірибеге негізделген ғылым. Бірақ көптеген мектептерде зертханалық жабдықтар мен реактивтер жетіспейтіндіктен, тәжірибе жүргізу шектеулі. Бұл оқушылардың химияны тек теориялық тұрғыдан қабылдап, пәнге қызығушылығының төмендеуіне әкеледі. Оқушылар химияның күнделікті өмірде қалай қолданылатынын түсінбесе, пәнге деген қызығушылығы мен ынтасы төмен болады. Сонымен қатар, күрделі терминология мен формулалар олардың мотивациясын төмендетуі мүмкін. Оқушылардың қызығушылығын арттыру жолдары:Оқушылар химиялық білімнің күнделікті өмірдегі рөлін түсінгенде ғана пәнге деген қызығушылығы артады. Мысалы, тұрмыста қолданылатын заттардың (сода, сабын, жуғыш заттар) құрамын, тамақтағы химиялық қоспаларды, экологиялық мәселелерді түсіндіру арқылы пәннің маңыздылығын көрсетуге болады.Мүмкіндікке қарай зертханалық жұмыстар ұйымдастыру, химиялық реакцияларды көрсету, виртуалды тәжірибе платформаларын қолдану – оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятады. Сонымен қатар, бейне сабақтар мен анимациялар күрделі процестерді түсінуге көмектеседі.Сұрақ-жауап, дебат, ойын әдістері, химиялық квесттер, онлайн викториналар секілді тәсілдер оқушылардың сабаққа белсенді қатысуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, цифрлық білім беру ресурстары – Kahoot, Quizizz, PhET симуляторлары – сабақтың мазмұнын қызықты етіп жеткізеді.Оқушылар өз бетімен зерттеу, тәжірибе жасау арқылы терең білім алады және пәнге қызығушылығы артады. Бұл олардың шығармашылық қабілетін де дамытады.Химия пәнін оқытуда кездесетін қиындықтарды жеңу – мұғалім мен мектеп әкімшілігінің бірлескен жұмысына байланысты. Оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін теория мен практиканы ұштастырып, пәннің өмірмен байланысын көрсету маңызды. Химияны қызықты әрі қолжетімді етіп жеткізу – болашақта ғылымға құштар, жауапкершілігі жоғары ұрпақ тәрбиелеудің кепілі.

Негізгі бөлім: Оқытудағы жаңа тәсілдер мен әдістер.Қазіргі таңда білім беру жүйесі түбегейлі өзгерістерге ұшырап отыр. Жаңа заман – жаңа көзқарасты, жаңа әдістер мен тәсілдерді талап етеді. Мұғалім бұрынғыдай білім көзі болудан гөрі, бағыт-бағдар беруші, оқушының жеке дамуын қолдаушы рөлінде көрінеді. Сондықтан оқытудың заманауи тәсілдері мен әдістерін қолдану – сапалы білім берудің басты шарты.Сын тұрғысынан ойлау – оқушыларды ойлануға, өз көзқарасын дәлелдеуге, ақпаратты талдауға және салыстыруға баулитын технология. Бұл әдіс арқылы оқушы дайын білімді қабылдаушы емес, білімді өзі құраушы, ізденуші болады.СТО технологиясының негізгі ерекшеліктері:Оқушылардың жеке пікірін қалыптастыру;Оқуға деген ішкі қызығушылықты ояту; Топтық жұмыс, пікір алмасу, дәлелді талқылау;«Ой қозғау», «Топтастыру», «Венн диаграммасы», «INSERT», «Бес жол өлең» сияқты әдістер арқылы ойлау қабілетін дамыту.Бұл әдіс оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне, өз бетімен шешім қабылдауына жол ашады. Сын тұрғысынан ойлау сабақты тек есте сақтау емес, терең ойлану, тұжырым жасау деңгейіне көтереді.Бағалау – оқыту процесінің ажырамас бөлігі. Дәстүрлі бағалаудан ерекшелігі – оқу үшін бағалау оқушының даму процесін бақылап, оны жетілдіруге бағытталған кері байланыс ұсынады. Бұл бағалау оқушыны қателіктен қорықпай, еркін ойлауға итермелейді.Формативті бағалаудың түрлері:өзін-өзі бағалау;бірін-бірі бағалау;кері байланыс (ауызша/жазбаша);жетістік критерийлері бойынша бағалау.Мұғалім мен оқушы арасындағы сенімді қатынас қалыптасып, оқу процесі ынтымақтастықта өтеді. Бұл тәсіл оқушыны үнемі талпынуға, өзін-өзі жетілдіруге бағыттайды.Бұл әдіс – оқушылардың танымдық және зерттеушілік қабілеттерін дамытуға бағытталған. Оқушылар белгілі бір проблема аясында жоба жасап, оны қорғайды немесе зерттеу жұмыстарын жүргізіп, тәжірибе жасайды. Бұл тәсіл білімнің өмірмен байланысын арттырады.Жобалық-зерттеушілік әдістің артықшылықтары:Оқушының дербестігі артады;Жауапкершілік, мақсат қою дағдысы дамиды;Ақпаратпен жұмыс істеу дағдысы қалыптасады;Қоғамдық, ғылыми, әлеуметтік маңызды мәселелерді шешуге дағдыланады.Жобалық жұмыс – командалық жұмыс пен жеке шығармашылықты қатар дамытатын тиімді әдіс.Бүгінгі оқушы – сандық технологиялар дәуірінің өкілі. Сондықтан АКТ-ны қолдану – оқытудың ажырамас бөлігіне айналды. Ақпараттық технологиялар сабақтың мазмұнын тереңдетіп, оқушының қызығушылығын арттырады.АКТ құралдарына жататындар:мультимедиялық презентациялар;интерактивті тақта;онлайн платформалар (Kahoot, Quizizz, Google Classroom);виртуалды зертханалар;симуляциялар мен анимациялар;бейне және аудио материалдар.АКТ қолдану арқылы мұғалім уақытты үнемдеп, сабақтың тиімділігін арттыра алады. Сонымен қатар оқушылар ақпаратты іздеуге, талдауға және өз жобаларын сандық түрде жасауға үйренеді.STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) және оның кеңейтілген нұсқасы STEAM (Art элементін қосқан) – интеграциялық білім беру моделінің заманауи түрі. Бұл әдістеме оқушыны ғылым мен техниканы біріктіре отырып, нақты өмірлік проблемаларды шешуге бағыттайды.STEM/STEAM әдісінің ерекшеліктері:Бірнеше пәнді (мысалы: физика, химия, математика, өнер) біріктіріп оқыту;Кәсіпке бағыттау және инженерлік ойлауды дамыту;Практикалық жобалар мен құрылым жасау арқылы оқу;Жаңа технологиялар мен құралдарды қолдану;Командалық жұмыс, логика, шығармашылық, дизайн сияқты дағдыларды қалыптастыру.STEM – қазіргі еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтарға бағытталған оқыту. Бұл әдіс – 21-ғасырдың құзыреттіліктерін дамытудың басты құралы.Қазіргі білім беру жүйесі – оқушының жан-жақты дамуына, сыни ойлауына, шығармашылық қабілеттерін ашуға, заманауи технологиялармен жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін жаңа тәсілдер мен әдістерге негізделген. Жоғарыда аталған әдістер – білім беру мазмұнын жаңарту мен тиімділікті арттырудың негізгі бағыттары.Мұғалім жаңа форматтағы тәсілдерді үнемі меңгеріп, кәсіби біліктілігін арттырып отырса, әрбір сабақ оқушы үшін қызықты, пайдалы әрі шабыттандыратын ортаға айналады. Сондықтан оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді қолдану – тек заман талабы емес, болашақ ұрпақты табысты тұлға ретінде қалыптастырудың кепілі.

Қазіргі заманғы белсенді әдістер.XXI ғасыр – білім мен технологияның қарыштап дамыған дәуірі. Бұл кезең мұғалімнің де, оқушының да рөлін түбегейлі өзгертті. Енді білім беру жүйесі жай ғана ақпарат жеткізумен шектелмейді, керісінше оқушыны ойлануға, ізденуге, өмірмен байланыстыра білім алуға, алған білімін тәжірибеде қолдануға баулиды. Осы мақсатта белсенді оқыту әдістері кеңінен енгізіліп, білім беру процесінде басты құралға айналып отыр.Белсенді оқыту әдістері – бұл оқушыларды білім алу процесіне белсенді түрде тарту арқылы олардың танымдық белсенділігін, өздігінен білім алу дағдыларын, сыни және шығармашылық ойлау қабілетін дамытатын оқыту әдістері. Бұл әдістер дәстүрлі «мұғалім – білім көзі» моделінен бас тартып, оқушыны оқу үдерісінің белсенді қатысушысы ретінде қарастырады.Белсенді оқыту әдістерінің негізгі мақсаттары: Оқушылардың қызығушылығын ояту;Шығармашылық пен сыни ойлауды дамыту;Диалог арқылы қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру;Өз ойын еркін жеткізе білуге үйрету;Оқушылардың тұлғалық дамуын қолдау;Білімді өмірмен байланыстыруға мүмкіндік беру.Қазіргі таңда қолданылып жүрген белсенді оқыту әдістерінің түрлері өте көп. Олардың ең кең таралғандарына төмендегілер жатады: Диалогтік оқыту.Бұл әдіс арқылы оқушы мен мұғалім, оқушы мен оқушы арасында пікір алмасу жүреді. Диалог арқылы оқушы өз ойымен бөліседі, дәлел келтіреді, тыңдай білуге үйренеді.Қолданылатын тәсілдер:«Ыстық орындық»;«Қар кесегі»;«Сократтық сұхбат»; «Пікірсайыс»;«Карусель» әдісі. Топтық және жұптық жұмыс.Топтық жұмыс оқушылар арасында ынтымақтастық орнатады, көшбасшылық пен жауапкершілікті дамытады. Әрбір оқушы топ мүшесі ретінде белсенділік танытады.Топтық жұмыс нәтижесінде дамитын дағдылар:Ұжымда жұмыс істеу;Көшбасшылық; Коммуникативтілік;Бір-бірін тыңдау мен құрметтеу. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту әдістері.Бұл әдіс оқушылардың ойлау, саралау, болжам жасау, салыстыру, тұжырым жасау қабілеттерін арттырады.Белгілі әдістері:«Ой қозғау»;«Венн диаграммасы»;«Топтастыру»;«5 жолды өлең»;«Түртіп алу» (INSERT);«RAFT», «K-W-L» кестесі. Ойын арқылы оқыту.Ойын – оқушы үшін табиғи орта. Ойын элементтерін сабақта қолдану арқылы пәнге деген қызығушылық артады.Ойын түрлері:Рөлдік ойындар;Іскерлік ойындар;Дидактикалық ойындар;Интерактивті онлайн ойындар (Quizizz, Kahoot т.б.). Жобалық әдіс.Жобалық әдіс – оқушының белгілі бір проблема бойынша зерттеу жүргізіп, нақты нәтиже мен өнім ұсынуына бағытталған.Жобалық жұмыстың артықшылығы:Өз бетімен іздену;Ақпаратты жинау, талдау, сараптау;Қорытынды шығару және таныстыру;Командалық және жеке жұмыс. Зерттеу әдісіБұл әдіс оқушыларды ғылыми ізденіске бағыттайды. Олар бақылау, тәжірибе жасау, гипотеза ұсыну, дәлелдеу секілді процестерге қатысады.Мысал: химия пәнінде зертханалық жұмыстар, эксперименттер жасау. АКТ-ны пайдалану.Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар оқушылардың цифрлық сауаттылығын арттырып қана қоймай, сабақ мазмұнын қызықты әрі көрнекі етеді.АКТ құралдары:Презентациялар;Бейнематериалдар;Онлайн платформалар (Google Forms, Padlet, Mentimeter);Сандық тесттер мен викториналар;Виртуалды зертханалар. Оқу үшін бағалау және формативті бағалау.Бұл тәсіл оқушының оқу барысындағы жетістігін көрсетіп, келесі қадамға бағыт береді. Бағалау оқу үдерісінің мотивациялық бөлігіне айналады.Бағалау формалары:Өзін-өзі бағалау;Бірін-бірі бағалау;«Басбармақ», «Смайлик», «Бағдаршам», «Екі жұлдыз, бір тілек» тәсілдері. Қазіргі белсенді әдістердің ерекшеліктері Дәстүрлі әдістер Белсенді әдістер Мұғалім – білім көзі Мұғалім – бағыттаушы, кеңесші Оқушы – тыңдаушы Оқушы – зерттеуші, талдаушы Бір жақты түсіндіру Диалог пен пікір алмасу Тапсырма орындау – механикалық Тапсырма – шығармашылық, сараланған Бағалау – тек қана мұғалім тарапынан Бағалау – мұғалім, оқушы, өзіндік

Қазіргі білім берудің басты мақсаты – білімді, шығармашыл, еркін ойлайтын, өмірлік мәселелерді шеше алатын тұлға қалыптастыру. Бұл мақсатқа жетудің жолы – белсенді оқыту әдістерін жүйелі әрі тиімді қолдану. Белсенді әдістер тек білім берудің сапасын ғана арттырып қоймайды, сонымен қатар оқушылардың бойында 21-ғасыр дағдыларын қалыптастырады: сыни ойлау, өз ойын жеткізу, командада жұмыс жасау, көшбасшылық, цифрлық сауаттылық.Мұғалімнің кәсіби дамуы – белсенді әдістерді меңгеру мен оларды шығармашылықпен қолдану арқылы жүзеге асады. Әрбір оқушы – ерекше. Сондықтан заманауи ұстаз әртүрлі әдістерді түрлендіріп, оқушының қабілетін ашуға бағыттауы қажет. Сонда ғана білім берудің мазмұны жаңарып, қоғам сұранысына сай нәтижелерге қол жеткізуге болады

Химия сабағында оқушылардың зерттеушілік дағдыларын дамыту.Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде оқушының тек білім алушы ретінде ғана емес, білімді өздігінен игеруге қабілетті, сыни ойлай алатын, зерттеуші тұлға ретінде дамуы басты назарда. Жаратылыстану пәндерінің ішінде химия – дәлелдерге негізделген, тәжірибе арқылы үйренуді қажет ететін ғылым болғандықтан, зерттеушілік дағдыларды дамытуда үлкен рөл атқарады. Зерттеушілік қызмет арқылы оқушылар химиялық құбылыстарды терең түсініп қана қоймай, оларды өмірмен байланыстыруға, өз ойларын дәлелмен жеткізуге және жаңа білім алуға талпынады. Зерттеушілік дағды дегеніміз не?Зерттеушілік дағды – бұл оқушының мәселені анықтап, ақпарат жинап, гипотеза құрып, тәжірибе жасап, нәтижені талдап, қорытынды шығара алу қабілеті. Бұл – ғылымға деген қызығушылықты арттырып, өмірлік дағдыларды дамытуға мүмкіндік беретін маңызды бағыт.Зерттеушілік дағдыларға мыналар жатады:Мәселе қою және сұрақтар тұжырымдау;Ақпарат іздеу және жинау;Гипотеза ұсыну;Тәжірибе жоспарлау және жүргізу;Деректерді талдау және қорытынды жасау;Өз жұмысын таныстыру, дәлелдеу. Химия сабағында зерттеушілік дағдыларды дамыту не үшін маңызды?Теорияны тәжірибемен ұштастыру – химия пәнінде оқушылар тек ережелер мен реакцияларды жаттап қоймай, оны тәжірибе арқылы көреді, түсінеді және қолдана біледі.Сыни ойлау және талдау дағдылары дамиды – зерттеушілік жұмыс барысында оқушылар кез келген дерекке сын көзбен қарап, дәлелмен сөйлеуге үйренеді.Шығармашылық пен бастамашылдық қалыптасады – оқушылар өз идеяларын ұсынады, жаңа жолдар іздейді, эксперимент жүргізу арқылы жаңалық ашуға талпынады.Коммуникативтік және топта жұмыс жасау қабілеті артады – зерттеу топтық жұмыстар арқылы жүзеге асады, бұл өзара түсіністік пен ынтымақтастыққа баулиды.Зерттеушілік дағдыларды дамытудың кезеңдері Мәселе қою және қызығушылықты оятуБұл кезеңде мұғалім оқушылардың назарын белгілі бір химиялық құбылысқа аударады. Мысалы: «Неліктен темір тот басады?», «Қантты күйдіргенде қандай заттар түзіледі?» деген сұрақтар оқушылардың қызығушылығын оятады.Гипотеза ұсын Оқушылар болжамдарын айтады: «Бәлкім, темір ылғалмен әрекеттескенде тотығу жүреді», «Қантты қыздырғанда көмір мен су түзіледі» деген сияқты.Тәжірибе жасау және дерек жинауМұғалімнің жетекшілігімен оқушылар тәжірибе жүргізеді. Қауіпсіздік ережелерімен танысады, құрал-жабдықтарды қолданады, нәтижелерді бақылайды және жазып отырады.Нәтижені талдауТәжірибе нәтижесін талдап, оларды бастапқы гипотезамен салыстырады. Қандай өзгерістер болғанын, қандай заттар түзілгенін анықтайды.Қорытынды жасау және таныстыруӘр топ не жеке оқушы өз зерттеуінің нәтижесін сынып алдында қорғайды. Постер, презентация, ауызша баяндама, есеп түрінде таныстыруы мүмкін.Химия сабағында қолдануға болатын зерттеушілік тапсырмалар мысалдарыЗерттеушілік жобалар мен шығармашылық жұмыстарМектеп жағдайында оқушылармен шағын ғылыми жобалар ұйымдастыру – зерттеушілік дағдыны дамытудағы өте тиімді тәсіл.Жоба тақырыптарына мысал:«Тұрмыстағы химия: тағамдардағы консерванттар әсері»;«Сусабын құрамындағы химиялық заттардың әсері»;«Энергия үнемдеу үшін қандай химиялық материалдар тиімді?»;«Сода мен сірке қышқылының өзара әрекеттесуі: тұрмыстық реакцияларды зерттеу»; «Қызылша, шай, қырыққабат – табиғи индикаторлар ма?».Химия сабағында оқушылардың зерттеушілік дағдыларын дамыту – оларды тек білім алушы ғана емес, болашақтағы белсенді тұлға ретінде тәрбиелеудің тиімді жолы. Зерттеушілік дағдысы қалыптасқан оқушы – кез келген салада өз орнын таба алатын, өмірлік мәселелерді шеше алатын, дәлелмен сөйлейтін, жаңалық ашуға дайын тұлға.Мұғалімдердің басты міндеті – осындай оқушыларды қалыптастыру үшін зерттеушілік қызметке жағдай жасау, бағыт беру және шабыттандыру. Әрбір химия сабағы оқушыны таңдандыру, ойландыру және ізденуге итермелеуі тиіс

Қашықтан оқыту және цифрлық ресурстарды қолдану Қазіргі заманда білім беру жүйесінде цифрландыру мен ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы – оқу процесінің жаңа форматтарға көшуіне алып келді. Соның ішінде, қашықтан оқыту – заманауи педагогиканың ажырамас бөлігіне айналды. Әсіресе пандемия кезеңінен кейін бұл формат кеңінен қолданыс тапты. Химия пәні – күрделі әрі тәжірибелік бағыттағы ғылым болғанымен, оны тиімді ұйымдастырылған жағдайда қашықтан да үйретуге болады. Осы мақалада химияны қашықтан оқытудағы ерекшеліктер, артықшылықтар мен қиындықтар, сонымен қатар цифрлық ресурстардың маңызы қарастырылады.Қашықтан оқыту – білім алушы мен мұғалімнің кеңістік немесе уақыт жағынан бөлінген оқу процесі. Бұл форматтың артықшылығы – икемділік, уақытты үнемдеу, жеке оқу траекториясын құру, сондай-ақ цифрлық технологиялардың кең қолданылуы. Химияны оқытуда бұл тәсіл оқу процесін интерактивті, көрнекі және қызықты етуге мүмкіндік береді.Химия – теория мен практиканы ұштастыратын пән. Сондықтан қашықтан оқытуды ұйымдастыру кезінде келесі аспектілерге ерекше көңіл бөлу қажет:Көрнекілік: Реакциялар мен зертханалық жұмыстарды визуализациялау өте маңызды. Цифрлық модельдер мен анимациялар – мұғалімнің көмекшісі.Түсініктілік: Теориялық түсіндірулер нақты, қысқа әрі бейнематериалдар арқылы жеткізілуі керек.Қатысу белсенділігі: Тесттер, викториналар, онлайн зертханалар арқылы оқушының белсенділігін арттыру қажет. 3. Қашықтан оқытуда қолданылатын цифрлық ресурстар3.1. Бейне сабақтар мен платформа материалдары.Khan Academy, YouTube EDU, BilimLand – химияның әртүрлі тақырыптарын қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде түсіндіретін бейнесабақтар бар.OnlineMektep – қазақстандық платформа, ҰБТ мен мектеп бағдарламасына сай материалдармен қамтылған.Coursera, EdX, Stepik – қосымша білім алғысы келетін оқушылар мен мұғалімдер үшін халықаралық ресурстар. Интерактивті симуляциялар мен анимациялар.PhET Interactive Simulations (Колорадо университеті): химиялық процестерді визуалды зерттеуге мүмкіндік береді.ChemCollective: виртуалды зертханалық жұмыстарға арналған ресурс.Molecular Workbench: молекулалық деңгейде үдерістерді зерттеу мүмкіндігі. 3.3. Білімді бағалау құралдары.Google Forms, Quizizz, Kahoot, Wordwall – тестілеу, бақылау жұмыстары мен викториналар ұйымдастыруға арналған.Liveworksheets – жұмыс парақтары мен үй тапсырмаларын автоматты түрде тексеруге көмектеседі. 3.4. Қашықтан сабақ өткізу платформалары.Zoom, Microsoft Teams, Google Meet – онлайн сабақтар ұйымдастыруға арналған платформалар.Google Classroom, Mektep.edu.kz, Moodle – оқу материалдарын жинақтау, тапсырмалар беру және бағалауға қолайлы. 4. Химия сабақтарын жоспарлау және өткізу ерекшеліктері.Қашықтан өткізілетін химия сабағы да дәстүрлі сабақ секілді жоспарлы түрде ұйымдастырылуы тиіс. Бұл жерде:Сабақтың мақсаты нақты анықталуы керек;Тақырыпқа сай бейнематериалдар мен симуляциялар таңдалуы тиіс;Сабақтың соңында оқушының білімін тексеру үшін тест немесе тапсырма берілуі қажет.Мысалы, “Қышқылдар мен негіздер” тақырыбында оқушыларға виртуалды зертхана арқылы индикатордың түсін өзгерту тәжірибесі ұсынылуы мүмкін. Бұл теориялық түсінікті тәжірибе арқылы бекітуге көмектеседі. 5. Қашықтан оқытудың артықшылықтары.Жеке жұмыс істеу мүмкіндігі: оқушы өз қарқынымен оқи алады;Цифрлық технологиялармен жұмыс жасау дағдысы дамиды;Оқу ресурстарына қолжетімділік артады;Қайталау және бекіту материалдары әрдайым қолжетімді;Мұғалім мен оқушы арасында онлайн кері байланыс орнатуға болады. 6. Қиындықтары мен шектеулері.Зертханалық жұмыстардың шынайы тәжірибесін ауыстыру қиын; Интернет пен құрылғылардың қолжетімділігі барлық оқушыларда бірдей емес;Оқушылардың мотивациясының төмендеуі мүмкін;Мұғалімдер үшін цифрлық сауаттылықтың жеткіліксіздігі кедергі болуы мүмкін; 7. Қашықтан оқытуды тиімді ұйымдастыру бойынша ұсыныстар.Мұғалімдер үшін арнайы семинарлар мен тренингтер ұйымдастыру;Сабақ барысында оқушының белсенді қатысуын арттыру (пікірталас, ойын элементтері);Жаңа тақырыптарды қысқа әрі түсінікті етіп беру;Рефлексия мен кері байланысты жиі пайдалану;Оқушыларға цифрлық ресурстармен жұмыс істеуді үйрету. Қашықтан оқыту – қазіргі заманның сұранысына сай дамып келе жатқан тиімді оқу форматы. Химия пәнінде оны қолдану – белгілі бір қиындықтарға қарамастан, ғылыми танымға қызығушылықты арттыра алатын, шығармашылыққа жол ашатын бағыт. Дұрыс ұйымдастырылған қашықтан оқыту процесі цифрлық ресурстарды тиімді пайдалану арқылы сапалы білім беруге толық мүмкіндік береді. Ең бастысы – мұғалім мен оқушы арасында тығыз кері байланыс пен ынтымақтастық орнату. Функционалдық сауаттылықты дамыту әдістері Қазіргі білім беру жүйесінде басты мақсат – оқушыны жай ғана ақпаратты меңгерген тұлға емес, алған білімін өмірлік жағдайларда қолдана алатын, ойлау қабілеті дамыған, шығармашыл, белсенді азамат ретінде тәрбиелеу. Осыған байланысты функционалдық сауаттылық ұғымы өзектілікке ие болды. Бұл ұғым – оқушының алған білімін күнделікті өмірде, нақты жағдайларда тиімді қолдана білу қабілетін білдіреді.Химия – адам өмірімен тығыз байланысты ғылым. Сондықтан химия сабағында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру – оқушылардың ғылыми ойлауын, логикалық пайымдауын және экологиялық, тұрмыстық сауаттылығын дамытуға ықпал етеді. 1. Функционалдық сауаттылық ұғымы және оның мазмұны.Функционалдық сауаттылық – бұл:білімді өмірде қолдана білу;ақпаратты дұрыс түсіну және талдау;логикалық ойлау мен себеп-салдарлық байланыстарды орнату;шешім қабылдай алу;практикалық мәселелерді шеше алу дағдысы.Химия пәні осы дағдыларды дамытуға өте қолайлы. Себебі бұл пән күнделікті өмірде кездесетін үдерістер мен заттардың ғылыми негіздерін түсіндіреді. 2. Химия сабағында функционалдық сауаттылықты дамытудың маңызы.Химиядан функционалдық сауаттылықты дамыту арқылы оқушылар:химиялық құбылыстарды өмірмен байланыстыра біледі; ғылыми тілде өз ойын жеткізе алады;экологиялық мәселелерге бей-жай қарамайды;тұрмыстық қауіпсіздік ережелерін меңгереді;өз бетінше зерттеу жүргізіп, қорытынды жасай алады.Мысалы, «Судың ластануы және оны тазарту әдістері» тақырыбын оқи отырып, оқушылар өз өңірлеріндегі экологиялық мәселелерге талдау жасап, шешу жолдарын ұсына алады. 3. Функционалдық сауаттылықты дамыту әдістері 3.1. Проблемалық тапсырмалар беру.Проблемалық жағдаяттарды шешу арқылы оқушы ойлау, салыстыру, себеп-салдарлық байланыс орнату қабілетін дамытады.Мысал:«Егер су құрамында нитраттар көп болса, қандай қауіп төнеді? Бұл мәселені шешу жолдары қандай?» – деген сұрақтар оқушыны нақты өмірлік жағдай туралы ойланып, ғылыми шешім ұсынуға итермелейді. 3.2. Жобалық жұмыс және зерттеу әдістері.Жобалық әдіс оқушының дербестігін, зерттеушілік дағдыларын арттырады.Мысал жобалар:«Тұрмыста қолданылатын сабын мен жуғыш заттардың құрамы мен экологияға әсері»«Пластиктің қоршаған ортаға әсері және оны қайта өңдеу жолдары» 3.3. Интербелсенді әдістерді қолдану.Ой қозғау (brainstorming), пікірталас, дөңгелек үстел, кластер жасау – оқушының белсенділігін арттырады.Жұпта/топта жұмыс істеу – әлеуметтік қарым-қатынасты дамытады. 3.4. Күнделікті өмірмен байланысты тапсырмалар.Химия сабағында оқушы күнделікті өмірде кездесетін химиялық құбылыстарды түсінуге үйренуі керек.Мысал тапсырма:«Сіз наубайханада жұмыс істейсіз. Ашытқы көмірқышқыл газын бөледі. Бұл қандай реакция? Неліктен қамыр көтеріледі?» 3.5. Инфографика, диаграмма, кесте құрастыру.Оқушы ақпаратты жүйелеу, талдау, салыстыру дағдыларын меңгереді. Бұл – функционалдық сауаттылықтың маңызды құрамдасы.Мысал: Металдар мен бейметалдардың қасиеттерін салыстырып, кесте немесе диаграмма түрінде ұсыну. 3.6. Эссе, рефлексия жазу.Оқушылар химиялық ұғымдарды өз сөзімен түсіндіріп, өмірмен байланыстырады. Бұл олардың ғылыми тілде ойын жеткізе білуіне көмектеседі.Тақырып мысалы: «Мен үшін химияның маңызы неде?» немесе «Қышқыл жаңбыр және оның қоршаған ортаға әсері». 3.7. Цифрлық ресурстар мен виртуалды зертханалар.PhET Simulations, ChemCollective – реакцияларды визуализациялап, тәжірибе жасауға мүмкіндік береді.BilimLand, Kahoot, Wordwall сияқты платформалар арқылы интерактивті тапсырмалар беру – білімді бекітуде өте тиімді.

4. Оқу жетістігін бағалау және кері байланыс.Функционалдық сауаттылық тек тест пен бақылау жұмысы арқылы бағаланбайды. Оның дамуын келесі жолдармен бақылауға болады:Оқушының жобасы немесе презентациясы;Практикалық тапсырма шешу қабілеті;Эссе мен рефлексия;Талдау, салыстыру, қорытынды жасау дағдылары;Оқушының ғылыми тілде сөйлеуі.Формативті бағалау – оқушыны бағалаудың ең тиімді тәсілдерінің бірі. 5. Мұғалімнің рөлі.Мұғалім – функционалдық сауаттылықты дамытушы басты тұлға. Ол: Оқушының ойлау қабілетін дамытатын сұрақтар қояды;Оқушыға еркін зерттеу жүргізуге мүмкіндік береді;Қателік жасауға рұқсат етіп, оны талдауға үйретеді;Тәжірибелік тапсырмалар мен шынайы өмірмен байланысты оқыту әдістерін қолданады.Химия сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту – тек пән бойынша білім беру емес, сонымен қатар оқушыны өмірге бейімдеу, жауапкершілікке үйрету, сыни тұрғыдан ойлауға жетелеу. Бұл бағытта мұғалімнің басты міндеті – оқушыға дайын ақпаратты беру емес, оны ізденуге, талдауға және нақты өмірлік жағдайларда шешім қабылдауға баулу. Функционалдық сауатты оқушы – болашақта ғылым мен қоғамға өз үлесін қосатын, заманауи талаптарға сай азамат.

Қорытынды Қазіргі заманғы білім беру жүйесі қарқынды түрде дамып, жаңа технологиялар мен инновациялық тәсілдерге негізделіп отыр. Бұл үдерісте жаратылыстану пәндерінің, соның ішінде химия пәнінің маңызы ерекше. Химия – оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыратын, логикалық ойлауын, зерттеу қабілетін дамытатын пән. Осыған байланысты химияны оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдерді заман талабына сай жаңарту – бүгінгі күннің басты міндеттерінің бірі.Жаңа әдістер – бұл тек жаңа технологияны енгізу ғана емес, ол оқушының оқу үдерісіне белсенді араласуын, дербес жұмыс жасауын, ізденуін, тәжірибе арқылы білімді меңгеруін қамтамасыз ететін тәсілдер жүйесі. Дәстүрлі оқыту формасында мұғалім негізгі ақпарат көзі ретінде танылса, жаңа әдістер мұғалімді бағыттаушы, кеңесші, ал оқушыны – білім алуда белсенді субъект ретінде қарастырады. Бірінші кезекте назар аударарлық әдістердің бірі – зерттеуге негізделген оқыту (Inquiry-based learning). Бұл әдіс оқушыларды нақты мәселені шешуге тарту арқылы жүзеге асады. Мысалы, қышқылдар мен негіздердің қасиеттерін зерттеуде оқушылар тәжірибе жасап, бақылау арқылы қорытынды шығарады. Бұл тәсіл олардың теорияны тәжірибе арқылы тереңірек түсінуіне, ғылыми дәлелмен жұмыс істеуге, сыни ойлауға үйретеді.Екінші тиімді әдіс – жобалық оқыту (Project-based learning). Жоба арқылы оқытуда оқушылар берілген тақырып бойынша ақпарат жинайды, талдайды, гипотеза ұсынады және нәтижесін қорғайды. Химия пәнінде бұл тәсіл экологиялық жобалар, тұрмыста қолданылатын химиялық заттардың әсерін зерттеу, тұрмыстық химия өнімдерінің құрамын талдау сияқты бағыттарда кеңінен қолдануға болады. Жобалық жұмыс оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытып, зерттеушілік дағдыларын нығайтады.Үшінші маңызды әдіс – АКТ (ақпараттық-коммуникациялық технологиялар) құралдарын пайдалану. Цифрлық ресурстар мен мультимедиалық материалдар – оқушылардың химиялық үдерістерді көру, визуализация арқылы қабылдау қабілетін арттырады. Мысалы, 3D модельдер арқылы молекулалар құрылымын көрсету немесе интерактивті симуляциялар арқылы тәжірибе жасау – оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, қауіпсіз және қолжетімді оқу ортасын қамтамасыз етеді. Төртінші әдіс – саралап оқыту және деңгейлеп оқыту тәсілдері. Бұл әдіс оқушылардың жеке қабілетіне, танымдық деңгейіне қарай тапсырмаларды іріктеуге мүмкіндік береді. Мысалы, бір оқушы химиялық реакция теңдеулерін жазуға шебер болса, келесісі тәжірибе жасау арқылы білімін шыңдай алады. Мұғалім осы ерекшелікті ескере отырып, оқу тапсырмаларын әр түрлі деңгейде дайындауы қажет. Бұл тәсіл оқушының өзін-өзі бағалауына және жетістікке жетуіне ықпал етеді.Сын тұрғысынан ойлау стратегиялары да химия сабақтарында кеңінен қолданылуда. Бұл әдістерге «INSERT», «Кубизм», «RAFT», «Топтастыру» сияқты тәсілдер жатады. Олар оқушының ойлау шеңберін кеңейтіп, мәселеге бірнеше қырынан қарауға үйретеді. Мысалы, «RAFT» стратегиясы бойынша оқушы химиялық элемент ретінде өзіне рөл таңдап, оның табиғаттағы, өндірістегі және адам өміріндегі рөлін сипаттайды.Интеграцияланған оқыту әдістері де өзекті бола түсуде. Химияны биология, физика, география, экология пәндерімен байланыстыра оқыту – оқушының дүниетанымын кеңейтіп, пәндер арасындағы байланысты түсінуге мүмкіндік береді. Мысалы, фотосинтез тақырыбы – химиялық реакция және биологиялық процесс ретінде қарастырылады. Қашықтан оқыту жағдайында да жаңа әдістердің тиімділігі байқалды. Платформалар (Zoom, Google Classroom, Microsoft Teams), виртуалды зертханалар, Kahoot, Quizizz сияқты онлайн құралдар оқушылармен кері байланыс орнатуға, білімін тексеруге, белсенділігін арттыруға көмектесті. Сонымен қатар, бейнесабақтар, подкасттар мен онлайн тесттер – оқушылардың өз бетімен білім алуына жол ашты.Формативті бағалау әдістері, мысалы: «Бес саусақ әдісі», «Смайлик», «Бағдаршам», «Даналық ағашы» – оқушының оқу үдерісіне деген қызығушылығын арттырып, өзін-өзі бағалауға, рефлексия жасауға үйретеді.Жоғарыда айтылған әдістердің барлығы – химияны терең меңгеру жолындағы тиімді құралдар. Алайда олардың нәтижелі болуы – мұғалімнің шығармашылығы мен әдістемелік шеберлігіне байланысты. Жаңа әдістерді сәтті қолдану үшін мұғалім:Оқушылардың қызығушылығын білуі;Әр баланың жеке қабілетін ескеруі;Сабақтың мақсаты мен міндеттеріне сай әдіс таңдауы;Әр әдісті нақты, дұрыс қолдануы;Кері байланыс пен рефлексияны үнемі жүргізуі тиіс.Қорытындылай келе, химия пәнін оқытудағы жаңа әдістер – білім беру процесін заманауи, қызықты әрі нәтижелі етуге арналған мүмкіндік. Бұл әдістер оқушының белсенділігін арттырып, білімді өмірмен байланыстыруға, тәжірибе жүзінде қолдануға мүмкіндік береді. Ең бастысы, оқушы өз оқуына өзі жауапты болуды үйренеді, яғни функционалдық сауатты, ойлай алатын, шешім қабылдайтын тұлға ретінде қалыптасады. Болашақта еліміздің ғылым мен технология салаларында бәсекеге қабілетті мамандарды даярлау – бүгінгі мектеп мұғалімдерінің еңбегіне байланысты. Сондықтан әр мұғалім білім берудегі инновациялық тәсілдерді меңгеріп, оны тәжірибеде қолдануға ұмтылуы тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Әбілқасымова А.Е., Сейсембекова Г.Т. Жаратылыстану-математика бағытындағы пәндерді оқыту әдістемесі. – Алматы: Қазақ университеті, 2021.

2. Бидайбеков Е.Ы., Нұрбекова Ж. – Цифрлық білім беру ресурстары. – Алматы: Білім, 2020.

3. Төлегенова Н.Т. Химияны оқытудың инновациялық әдістері. – Алматы: Рауан, 2019.

4. Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ. Химия пәні бойынша педагогикалық шеберлік курстарының әдістемелік құралдары. – Астана, 2020.

5. Мақатова М.С. Химия пәнін оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. // «Химия мектепте» журналы, №2, 2021.

6. Bybee, R. W. (2013). The BSCS 5E Instructional Model: Creating teachable moments. – BSCS.

7. Bruner, J. (1966). Toward a Theory of Instruction. – Harvard University Press.

8. Harlen, W. & Qualter, A. (2014). The Teaching of Science in Primary Schools. – Routledge.

9. Jonassen, D.H. (1999). Designing Constructivist Learning Environments. – Educational Technology Publications.

10. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Орта білім беру мазмұнын жаңарту бағдарламасы. Химия пәні бойынша оқу бағдарламасы. – Астана, 2019.