БІЛІМ САЛАСЫНДАҒЫ ПЕДАГОГТЕРДІҢ ТИІМДІ КӘСІБИ ДАМУЫ МЕН БІЛІМ БЕРУДЕГІ ЖАҢА ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

Оқушылардың ХХІ ғасырдағы дағдыларын дамыту және білімге негізделген қоғамның қиындықтарына жауап беретін білім беруді қалыптастыру үшін де мұғалімдерді үнемі дамыту маңызды мәселенің бірі болып табылады. Оны жүзеге асыруда оқытудың өмірлік оқыту үдерісі ретінде тұжырымдамасы әртүрлі конференциялар, курстар, бағдарламалар мен оны қолдайтын жарияланым материалдарымен қарқын алуда.

Мұғалімдердің үнемі өз тәжірибелерін рефлексиялауы, бағалауы және талдауы олардың кәсіби дамуының қажетті элементтері болып табылады, өйткені бұл оларға жаңа оқыту теорияларын құруға және олардың нәтижелерін жақсартуға көмектеседі. Шынында да, мұғалімдердің біліктілігін арттыру үшін сыни көзқараспен қарау, оқыту тәжірибесіне рефлексия жасау және өзгерістер мен жетілдіруге ынталандыру қажет. Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың ғылыми - педагогикалық негіздеріде маңызды қадамдардың бірі болып табылады [1].

Кәсіби маманға айналу үшін «адаптивті сарапшы» болу керек, бұл мұғалімдердің осындай процеске араласуының мақсаты болып табылады. Бүгінгі мұғалімдер өз жұмысының білгірі болуы керек, яғни сабақ жоспарлау, оқыту-оқыту процесінің әрекетін тиімді түрде байланыстыру,

басқару, жүзеге асыру және бағалау, сонымен бірге бейімделгіш, яғни әр түрлі оқушылардың қажеттіліктері мен қалауына икемді болу [2].

Біліктілікті арттыру мұғалімнің дайындығын білдіре ме?

Біліктілікті арттыру мен оқыту синоним емес. Алдымен мұғалімдерді оқыту дегеніміз не екенін түсіндірейік. Мұғалімдерді оқыту мұғалімдерге қажетті педагогикалық білім мен дағдыларды игеруге көмектесуді көздейді. Нақтырақ айтқанда, ол көбінесе «Қалай?» туралы болады. Мысалы, белгілі бір цифрлық құралды қалай қолдану және оны берілген сабаққа кіріктіру, аралас қабілетті сабақтарды қалай оқыту, сыныпқа қалай ұсыну керек және т.с.с.

Біліктілікті арттыру оқытуды қамтиды, бірақ бұл мұғалімдердің оқыту жағдайлары туралы көбірек хабардар болуына баса назар аударылып, осы жағдайларда практикалық дағдыларды қалай қолдануға болатыны назардан қалып жатады. Себебі мұғалім күтпеген жағдайды жеңіп, әр сыныптағы әр түрлі оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мұғалімнің икемділігі мен шығармашылығын қажет ететін күрделі жұмыс. Осылайша, біліктілікті арттыру мақсаты мұғалімдерге оқытуды білім алушылардың оқу қажеттіліктеріне сай «Неге?» түсіну арқылы қандай да бір педагогикалық шешімнің немесе олардың оқыту жағдайына байланысты таңдаудың негіздемесін түсіну жолымен үйренуге көмектесу болып табылады.

Тиімді кәсіби даму. Мұғалімдерді оқыту жағдайында жаңа идеялармен немесе құралдармен тәжірибе жасауға, олардың оқушылардың біліміне қалай әсер ететіндігі туралы ойлауға, жоспарланған мақсаттарға жету үшін қосымша шешімдер қабылдауға және өз тәжірибелерімен бөлісуге ынталандыру қажет болып келеді. Оның элементтеріне алдыңғы және ағымдағы сынып тәжірибесіне негізделген рефлексиялық талқылау сабақтары, бірлескен оқыту, рефлексивті күнделіктер, журналдар немесе портфолио және мұғалімдердің таңдауы, дербестігі және белсенді оқуы үшін бірнеше мүмкіндіктер беретін мұғалімдер басқаратын іс-шаралар кіруі керек. Қазіргі заман мұғалімі-рухани дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрелерін шебер меңгерген білікті маман,өзін-өзі әрдайым жетілдіруге ұмтылған шығармашыл тұлға. Ол жоғары білімді шығармашыл тұлғаны қалыптастырып, дамыту үшін жауапты деген [3].

Мұғалімдерге олардың қажеттіліктерін шешуге (ресми кәсіби даму) бағытталған жоспарлы бағдарламалар арқылы біліктілігін арттыруға мүмкіндік беретін мектептер, колледждер мен университеттер бар. Біліктілікті жоғарылату өздігінен басталуы мүмкін (бейресми). Мұғалімдер кәсіби тұрғыдан дамығысы келсе, жүгіне алатын көптеген ресурстар бар. Бұған, мысалы, (видеожазба) арқылы, оқытуға қатысты кітаптар, журнал мақалаларын оқу, онлайн курстарға қатысу, біліктілікті арттыру конференцияларына қатысу, іс-әрекеттегі зерттеулер жүргізу және т.с.с.кіруі мүмкін [4].

Оқытудағы жаңа әдіс-тәсілдер

Выготскийдің оқытудағы сөздің, сөйлеудің негізгі рөлі туралы пікірі эмпириялық зерттеуде қолдау тапқан. Барнстың 1971 жылғы жұмысында сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың білім алуына соншалықты әсер ететінін айтады. Барнс оқытудың мұғалімді селқос тыңдағанда ғана емес, вербальды құралдарды қолдану нәтижесінде, яғни сөйлесу, талдау және дәлелдеу барысында жүзеге асатынын көрсетті. Кейінірек Мерсер және Ходжкинсон 2008 жылғы зерттеулерінде Барнстың ертеректегі жұмысына негізделе құрылып, оқыту барысындағы диалог атқаратын негізгі рөлге назар аударуды мақсат етеді. Қазірдің өзінде сыныптағы оқушылардың бірлескен сұхбаты үлкен пайда келтіретіндігін көрсететін жеткілікті дәлелдер бар.

Оқытудағы жаңа тәсілдердің дәлелдері:

• оқушылардың тақырып бойынша өз ойларын білдіруіне мүмкіндік береді;

• басқа адамдарда түрлі идеялардың болатындығын оқушылардың түсінулеріне көмектеседі;

• оқушылардың өз идеяларын дәлелдеуіне көмектеседі;

• мұғалімдерге оқушыларды оқыту барысында олардың оқушылары қандай деңгейде екендігін түсінуге көмектеседі.

Мұғалім диалог жүргізудің ережелері туралы келісімге келіп, сыныпта диалогтік үлгі құруы керек, оқушылар бір-бірімен жаңа және ең тиімді тәсілді таба алатындай және мағына құрудың бірлескен тәсілдерімен әрекет ете отырып жұмыс жасауы керек. Ол үшін оқушылардың ерекшелігі мен қызығушылығын түсініп, олардың қарым-қатынастары мен эмоцияларына зейін аудару қажет. Оқушылардың істегендері мен айтқандарын тыңдап, оларға жауап берген кезде мұғалімдер оқушыларға білім алуда тиімді қолдау көрсетуге мүмкіндігі бар. Сыни тұрғыдан ойлайтын мұғалімдер, Қазақстандағы кәсіби дамудың жаңа бағдарламасына сай, балалардың сыни тұрғыдан ойлауына қатысты жоғарыда айтылған үдерістер мен құрылымға негізделуі мүмкін. Толықтыра айтқанда, балалардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуға байланысты, атап айтқанда: тыңдау мен зерттеу арқылы білім алу, мәнмәтінге көңіл бөліп, шешім қабылдау үшін тиісті өлшемдерді қолдана білу сияқты дағдылармен қоса, мұғалімдер тағы да мыналарды дамыту керек:

• білім беру бағдарламасы мен оқытуды түсінудің теориялық негіздері;

• қорытынды мен тұжырымдарды қалыптастырудың әдістері мен технологиялары.

Ұсынылған кестеде оқытудағы заманауи әдістердің бірнеше нұсқасы берілген [5]:

Мұғалімнің дамуы дамудың келесідегідей аспектілері пайда болған кезде пайда болады: жеке, кәсіби және әлеуметтік даму. Мұғалімнің дамуы оқыту процесі болғандықтан, эмоциялар мидың қалай жұмыс істейтіндігі туралы пікір айтады; жағымды эмоциялар (мотивация сияқты) оқуға деген қызығушылықты арттырады. Оқыту үшін сапалы білім мен түсініктің маңызы зор. Сондықтан мұғалімнің дамуы үшін әр мұғалімнің құштарлығы, қамқорлығы және мақсаты болуы керек. Мұндай даму тек формальды оқытуға байланысты емес, сонымен қатар мұғалімдердің өздері бастамашы бола алады. Бұл жағдайда өз қажеттіліктері мен қалауына сәйкес келетін біліктілікті арттыру бойынша іс-әрекеттерді дұрыс табу шешім қабылдау үшін қажетті шешім болып қала береді. Ресми немесе бейресми болсын, жаңарту, жаңалық енгізу және іздеу - бұл мұғалімдерді дамытудың үш тірегі

болып табылатыны сөзсіз. Өзгерістерге деген қызығушылық пен міндеттеме де осы үдеріс үшін өте маңызды.

Әдебиеттер:

1. Алмешова, Ж. К. Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың ғылыми - педагогикалық негіздері / Ж. К. Алмешова. — Молодой ученый. — 2014. — № 4.1 (63.1). — 31-33б.

2. Дарлинг-Хэммонд, Л., Брансфорд, Дж. «Мұғалімдерді өзгермелі әлемге даярлау: мұғалімдер не үйреніп, істей алуы керек?»- 2005.

3. Мербеков Талғат Балтабайұлы «ХХІ ғасыр мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі XXI ғасыр мұғалімі қандай болу керек?», «Педагогтің кәсіби құзыреттілігі - білім сапасын көтерудің факторы» тақырыбында облыстық ғылыми-практикалық онлайн конференция материалдар жинағы, «Өрлеу» БАҰО» АҚФ Түркістан облысы және Шымкент қаласы бойынша ПҚБАИ- 2020.

4. Карденас, МЛ, Гонсалес, А., & Альварес, Дж.А. Колумбия «Ағылшын тілі мұғалімдерінің кәсіби дамуында: Колумбия үшін кейбір тұжырымдамалық ойлар». Фолиос, -2010 № 31, 49-68.

5. «Ұстаз тілегі» ғылыми-әдістемелік орталығы, Чек-лист «Сабақты қызықты өтудің 23 әдісі» (2020).