Биология сабақтарында модельдеу процесі

Қазақстан Республикасы Оқу ағарту министрлігі

Мектеп атауы

Тақырыбы:

Биология сабақтарында модельдеу процесі арқылы оқушылардың өзін – өзі дамытуы

Орындаған: биология пән мұғалімі:

Жоспары

І. Кіріспе

1. Модельдеу әдісінің шығу тарихы

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Модельдеу әдісінің метапәндік түрлері мен кезеңдерінің нәтижелерге қол жеткізу құралы

2.2. Биология сабақтарында модельдеу процесі арқылы оқушылардың өзін – өзі дамытуы

ІІІ. Қорытынды.

ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

ХХІ ғасыр мектебі оқушыларды қалай оқу керектігін үйретуге, оларды тәуелсіз, өзін-өзі уәждейтін және ынталы, сыни ойлауы дамыған сенімді тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталған. Сабақ беру және оқыту үдерісіндегі басты тұлға - мұғалімнің өзі. Бүгінгі күндегі білім беру үдерісіндегі өзгерістер еліміздің барлық мектептеріндегі мұғалімдердің алдына бірқатар маңызды міндеттерді белгілеп берді. Біріншіден мұғалім оқыту мен оқу үдерістерін пайдалану, екіншіден оқушы алған білімін тиімді дағдыларда пайдалануды үйреті, үшіншіден «Мәңгілік ел» аясында оқу мен тәрбие саласын ұштастыру жұмыстарын ұйымдастыру. Мұғалім өз білімін жетілдіру және де оқушының пәнге деген қызығушылығын ояту мақсатында сабағына түрлі әдіс – тәсілдерді пайдаланып, оқушыларды топпен және жұппен жұмыс жасауға баулыйды. Сабақ барысында оқушының функционалдық сауаттылығын арттыру мақсатында мұғалім жұмысты талқылау, талдау және шешімдерді алдын-ала қарастыру барысында оқушылардың өздерінің оқу процесін жеткілікті деңгейде түсінулеріне, сонымен қатар білімді бағалау, түсіндіру және тануларына көмек көрсету ұсынылады.

Қазіргі биология сабағында 5 негізгі әдісті қолданылады.

1. Объектілер мен құбылыстардың сипаттамасы, олардың қасиеттерін анықтау.

2. Салыстыру-объектілер мен құбылыстарды бір уақытта салыстыру, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау.

3. Салыстырмалы-тарихи-әртүрлі уақыт кезеңдеріндегі объектілер мен құбылыстарды салыстыру, бақылауға қол жетімсіз қатынастар орнату.

4. Эксперимент-құбылысты зерттеу үшін мақсатты жағдай жасау.

5. Модельдеу. Бүгін осы әдіс ішінде модельдеуге тоқталамыз. [1]

Көптеген жаңа технологиялармен қатар соңғы кездері биология пәні  сабақтарында модельдеу әдісі жиі қолданылуда. Тірі организмдердің құрамын, құрылымын, қызметін зерделей отырып, оқушылар практикалық қызмет үшін тиянақты білім алуы тиіс.

Осыған байланысты  күнделікті сабаққа:

-мультимедия (видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, электрондық оқулықтарды);

-зертханалық тәжірибелер;

-компьютер (компьютерлік бағдарламалар, интерактивті тақта);

-анықтамалық мәліметтер (сөздік, энциклопедия, карта, деректер қоры);

-интернет және т.б. көрнекі материалдар;

- модельдеу әдістерін пайдалану айтарлықтай нәтиже береді.

Мұндай әдіс-тәсілдер оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдауға және алған мәліметтерді нақтылауға мүмкіндік береді. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ояту мұғалімнің сабақ өткізу тәсіліне де байланысты

Қоршаған әлемде және табиғатта болып жатқан құбылыстарды түсіну, салыстыру, талдау, жіктеу, жүйелеу, жалпылау білік, дағдыларын меңгерту мақсаттары көзделген. Модельдеу дегеніміз - модельдерді  жасау және зерттеу әдiсi. Модельдеудегі  басты а тықшылық — мәлiмет ұсынысының бүтiндiгi. Модельдеу  синтетикалық бағытқа негізделеді: бүтiн жүйелерді мүшелейдi және олардың жұмыс жасауын зерттейдi. Модельдеу, ол ғылымның жаңадан ашылған жетістігі емес. Модельдеудің тарихы мыңжылдықтармен саналады. Медицина атасы Гиппократ та адамның көзін емдеуде модельдеуді қолданған. Әйтсе де, тек қазір біздің заманымызда модельдеу арнайы пән ретінде, сонымен қатар философиялық ізденістерде де қолданылатын болды. Бұл әдіс электроника мен кибернетиканың дамуына байланысты шынайы төңкеріске әкелуімен түсіндіріледі. Модельдеу ерекше және әмбебап ғылыми таным және кез келген бағытта емес, саналы және жүйелі қолданылатын ұғым ретінде қарастырылады. Модельдеу мүлдем басқа биологиялық құбылыстарды зерттеу үшін қолданылады. Табиғи әлем жүйелері көбінесе күрделі құрылымдық-функционалды бірліктер болғандықтан, оларды әдеттегі әдістердің көпшілігімен зерттеу өте қиын.

Модельдеу әдісі – ғылыми танымның зерттеу объектілерін олардың модельдерін жасап, зерделеу арқылы танып-білу әдісі. Модельдеу әдісінің пайда болуы техникалық жүйелердің күрделілігіне, материалдық процестер мен құбылыстарды зерттеу қажеттілігіне орай туындайтын ой-түрткілерге, себептерге, тағы басқаға байланысты. Модельдеу кез келген затты мақсатты, жылдам, неғұрлым тиімді тәсілмен зерттеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, модель зерттеліп жатқан объектінің (субъект) баса көңіл қойып отырған қасиеттерін жоғары дәлдікпен бейнелей алады. [2]

Модельдеу әдісі мета пәндік нәтижелерге қол жеткізу құралы ретінде

Оқу процесінде модельдеу биологиялық процестерді түсінуді жеңілдетіп қана қоймай, Мета-пәндік дағдыларды дамыта алады. Оқушының өзі модель жасаған кезде, ол алгоритмнің барлық кезеңдерінен өтеді. Модельді жасамас бұрын ақпарат жинайды, талданады және жинақталады. Бұл интерактивті әдіс материалды жақсы игеруге ықпал етеді.

Осылайша, оқытуда модельдерді қолдану мүмкіндік береді:

• объект, құбылыс немесе процесс туралы кешенді тұтас түсінік алады;

• алдыңғы және кейінгі тақырыптар арасында логикалық байланыс орнатыңыз;

• жалпы ұғымдар ішіндегі жеке ұғымдар арасындағы заңдылықтарды анықтау;

• алған білімдерін, дағдылары мен дағдыларын жүйелеу және құрылымдау;

• бір пәннен алған дағдыларды басқалармен байланыстыру: әлеуметтік зерттеу.

IT-технологиялардың дамуымен компьютерлік модельдерге үлкен рөл беріледі. Оларды биологияның барлық салаларында қолдануға болады. Компьютерлік талдаудың көмегімен бастапқы деректерді, соның ішінде суреттерді талдауға және қажетті қасиеттерді, құбылысты немесе объектінің мінез-құлқын болжауға болады.Компьютерлік модельдер виртуалды эксперименттер сияқты жұмыс істейді, онда зерттеуші әр айнымалы мен әсер ету факторын басқарады. Бұл виртуалды эксперименттерге көптеген факторлар ғалымдардың бақылауынан тыс болатын нақты тәжірибелерден артықшылық береді, сонымен қатар нақты өмірдегі уақытына қарамастан процесті мұқият қарастыруға мүмкіндік береді. Модельдеудің оқу процесіне саналы түрде енгізу оны ғылыми таным процесімен жақындастырады, оқушыларды олардың алдында туындайтын мәселелерді өз бетімен шешуге, өз бетімен білім алуға дайындайды. Модельдеу оқушылардың теориялық ойлауын қалыптастырудың қажетті құралы болып табылады. Модельдеу барысында олар қызметтің бірнеше кезеңдерінен өтеді.

Біріншісі-қызығушылық тудыратын құбылыспен немесе объектімен байланысты тәжірибені мұқият зерттеу, осы тәжірибені талдау және қорыту және болашақ модельдің негізінде жатқан гипотеза жасау.

Екіншісі – қызмет бағдарламасын құру, оны әзірленген бағдарламаға сәйкес

ұйымдастыру, оған практикамен немесе түрлі көздермен берілген түзетулер енгізу, модельдің негізіне алынған зерттеудің бастапқы гипотезасын нақтылау. [1]

Үшінші-модельдің соңғы нұсқасын жасау. Егер зерттеуші екінші кезеңде конструкцияланатын объектінің әр түрлі нұсқаларын ұсынса, онда үшінші кезеңде ол осы нұсқалардың негізінде іске асыруға болатын қандай да бір жобаның түпкілікті үлгісін жасайды.

Биология курсында пәндік үлгілеуді осындай пәрменді меңгерудің мүмкіндіктері аз емес. Бұл қарапайым өсімдіктер мен жануарлар клеткаларын пәндік модельдеу, қарапайым немесе қос түсті гүлдің, қос жынысты және бөлек жынысты гүлдердің; энтомофильді, анемофильді және орнитофильді гүлдердің, қарапайым және күрделі гүлдердің үлгілерін жасау. Модельдерді жіктеудің әртүрлі тәсілдері бар, көбінесе ұсыну тәсілі бойынша жіктеу қолданылады, оған сәйкес барлық модельдерді екі үлкен класқа бөлуге болады: пәндік (материалдық) модельдер және таңбалық-символдық (ақпараттық) модельдер. Пәндік модельдер объектінің геометриялық, физикалық және басқа да қасиеттерін материалдық түрде (жеміс муляждары,не өсімдіктер гербарийі, гүлдердің, жануарлардың миының, адам ағзаларының және т.б. моделі) жаңғыртады. Пәндік модельдер объектінің геометриялық, физикалық және басқа да қасиеттерін материалдық түрде (глобус, анатомиялық муляждар, кристалды торлардың модельдері, ғимараттар мен құрылыстардың макеттері және т.б.) бейнелейді. [3]

"Жасушаның құрылысы" тақырыбын оқу кезінде биология курсында, 7-сынып пластилинді қолдана отырып, өсімдік жасушасын моделдеу бойынша сабақтар өткізу ұсынылады. Бұл әдіс сабақты өткізу барысында да, шығармашылық үй тапсырмасы ретінде де қолдануға болады. Бұл жағдайда модельдің маңызды қасиеті-онда шығармашылық қиялдың болуы шарт.

Пластилинді биологиялық объектілерді моделдеу бойынша сабақта қолдану кезінде қабылдау мәселесі туындамайды: тапсырманың өзі, ойлау стереотипі, объектінің тек бір жазықтықта көрінісі, түстер мен формалардың араласуы. Бұл жұмыста ең бастысы балалардың ашылуы болды, бұл кез-келген әрекет нысанның формасы мен құрылымының өзгеруіне әкелуі мүмкін; және кез-келген сөздік түсініктемені модель жасаумен дәлелдеуге болады."Пластилинді" жұмыстардан кейін электрондық модельдер, теориялық материал жақсы қабылданады. Мен өз сабақтарым барысында оқушылармен модельдеу жұмысын сабақ барысында немесе сабақтан тыс уақытта ұйымдастырып жұмыс жасап отырдым. 9 сынып оқушыларымен пластилин көмегімен 11-бөлім. Жасушалық цикл бөліміндегі №5 модельдеу “Митоз фазаларын зерттеу” жасадық. 8 сынып оқушыларымен бірге «Адамның тірек қимыл жүйесі» тақырында оқушылар пластилиннің көмегімен адам қаңқасының сүйектерінің модельін жасады. №7 модельдеу. Бөліп шығару жүйесі бүйректің құрылысын модельдеу. Биосфера, Экожүйе, Популяция. №8 модельдеу. “Су және құрлық экожүйелерін салыстыру” модельдерін оқушылармен бірге жасап дайындадық. Жұмыс жасау барысында оқушылар бір бірімен тікелей байланыста болды, оқу материалының мазмұнына сәйкес түсіндірмелі – көрнекі бейнелеу, ізденушілік немесе жалпы зерттеу сауаттылықтары артады. Оқу модельдеу әдісін пайдаланудың сөйлесу бөлімінде біз оқушылар білімін бағалаудың дәстүрлі бес баллдық жүйесін емес, 10 баллдық жүйені қолдандық бұл оқушыға бір деңгей тапсырмаларынан екіншісіне жеңіл, көңіліне қаяу түсірмей өтуге мүмкіндік береді, өйткені әр деңгей ауқымында "өте жақсы", "жақсы" немесе "қанағаттанарлық" баға алуға болады.

Сонымен қоса оқушылармен қазіргі таңда экологияға автомобильдің зияны туралы зерттеу жүргіздік. Нәтижесінде жылы жаңа машинаның түтінінен зиянды заттар аз бөлінетіндігі, ал ескі машинаның жыл өткен сайын ауаға зиянды заттардың көп бөлінетіндігі анық болды. Жұмыс дәптерлеріне лэпбук жасау арқылы жұмыс жасауды қолға алып жатырмын. Оқуда модельдеуді пайдалану оқушы тұлғасын дамытуға жағымды ықпал ететініне зерттеу нәтижелері мен экспериментік жұмыстарды жүргізудегі негізгі мақсатым оқушыларымның пәнге деген қызығушылығы артса және оқу барысында оқушы сол дүниені жасап көрсе есте жақсы қалатыны белгілі.

ҚОРЫТЫНДЫ

Оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттыру, таным қабілеттілігін оянуына түрткі болу- оқытудың негізгі мәселелерден бірі. Оқушылардың танымдық белсенділігін өз кезінде қабылдау, есте сақтау, қиялдау үрдістерімен зейіннің тұрақты күйін қажет етеді. Оқушының өзіндік сезімдік танымы (қалауы,ынтасы,құштарлығы, әсерленуі) негізінде қабылданған білімі мен дағдысы, ептілігі мен шеберлігі әлдеқайда нәтижелі әрі жемісті болады.

Модельдеу жұмысы оқушыларымызды – жаңашылдар мен көшбасшылардың болашақ ұрпағын ғалымдар ретінде зерттеулер жүргізуге, технолог ретінде модельдеуге, инженерлер ретінде құрастыруға, суретшілер ретінде салуға, математиктер ретінде аналитикалық ойлауға және балалар ретінде ойнауға шабыттандырары анық. .Мен бүгінгі баяндамамды Конфуцийдің «Маған айтып берсең - ұмытып қаламын, көрсетсең - есімде сақтаймын, өзіме жасатсаң үйренемін» деген осы сөзімен қорытындылаймын.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Селевко, Г. К. Педагогические технологии на основе дидактичекого и методического усовершенствования. УВП/ Г.К. Селевко - М. : НИИ школьных технологий, 2005. 288 с.

2. Сандық білім беруді жаңғырту, әлеуметтік көзқарас, стратегиялық бастамалар, технологиялық шешімдер» халықаралық ғылыми-тәжірибелік оn -line конференция материалдары/ құраст. И.Т.Юсупова, Атырау, 2019. 225 б

3. .[Электронный  ресурс]  —  Режим  доступа.  —  URL:  http://www.alhimik.ru/(дата  обращения  11.02.2022).